KİŞİLİK BOZUKLUKLARI. Kişilik ve Tip Yaklaşımı

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "KİŞİLİK BOZUKLUKLARI. Kişilik ve Tip Yaklaşımı"

Özlem Yılmaz
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 KİŞİLİK BOZUKLUKLARI Dr. Timuçin Oral İTİCÜ 11 Ocak 2013 Bir insanın kendine özgü olan genel psikolojik özellikleri, yaşam biçimi haline gelmiş bilinçli ya da bilinçdışı tüm davranış ve düşünce kalıpları Kişilik ve Tip Yaklaşımı Temel fiziksel özelliklerle kişi hakkında karar verilmesi Hipokrat (kan, sarı safra, balgam, kara safra) Sheldon (endomorfik, mezomorfik, ektomorfik) Krestchmer (piknik, astenik, atletik, displastik) Jung (ekstrovert, introvert) Eysenck Cloninger

bilinçli ya da bilinçdışı tüm davranış ve düşünce kalıpları Kişilik ve Tip Yaklaşımı Temel fiziksel özelliklerle kişi

2 Kişilik Bozukluğu Kişinin yaşadığı kültürün beklentilerinden sapan sürekli olan davranış ve içsel yaşantı Toplumsal ve mesleki gibi işlevsel alanlarda bozukluk Başlangıç ergenlik ya da genç erişkinlikte DSM-IV Genel Ölçütler A. Kültürel beklentilerden belirgin sapma gösteren içsel deneyim veya davranış kalıbı. Aşağıdaki alanların iki ya da fazlasında görülür: 1) Biliş 2) Duygulanım 3) Kişilerarası işlevler 4) Dürtü denetimi Genel Ölçütler B.Kalıplar esnek değildir ve kişisel ve sosyal durumlarda geniş bir yaygınlık gösterir. C.Kalıplar klinik olarak anlamlı bozulma ya da sıkıntıya yol açar D.Kalıplar stabildir, uzun sürelidir ve izleri çocukluğa ve erken ergenliğe kadar izlenebilir. E.Bir başka hastalığa bağlı değildir F.Madde kullanımı vd tıbbi duruma bağlı oluşmaz

Aşağıdaki alanların iki ya da fazlasında görülür: 1) Biliş 2) Duygulanım 3) Kişilerarası işlevler 4) Dürtü denetimi Genel Ölçütler B.

3 Genel Ölçütler Özgün bir KB tanısı konulmadan önce mutlaka genel ölçütleri karşılamalıdır II Eksende kodlanır Kişi 18 yaş ve üzerinde olmalıdır Diğer Özellikler KB karşı içgörü yoktur (I.Eksen için sorun ya da ilişki problemleri yaşar) KB belirtileri genellikle ego-sintonik olur Çoğunun kişiler arası ilişki sorunları bulunur İlk görüşmede saptamak güçtür Dirençli, tedavisi güç vd sorunların çözümü için de engel oluşturabilirler Neden ego-sintonik tir? otoplastik savunma kişinin strese yanıtını kendi iç psişik sürecini değiştirerek vermesidir; sorununu ego-distonik olarak değerlendirir (kabul edilemez, değişmesi gereken). NÖROTİK BOZUKLUKLAR alloplastik savunma kişinin stres yanıtını kendini değil çevreyi değiştirerek vermeye çalışmasıdır; kişi kendi sorunlarını (eksikliklerini) ego-sintonik olarak algılar. KİŞİLİK BOZUKLUKLARI

sorunların çözümü için de engel oluşturabilirler Neden ego-sintonik tir?

4 Nasıl gelişir? Çocuklukta şekillenir 20 li yaşların başlarında yerleşir Bazıları organik nedenli (trauma) olabilir Bazıları daha biyolojik / genetik özellikte Ör. Şizotipal, Antisosyal ve Borderline? Nasıl tanınır? Psikolojik Testlerle? WAIS MMPI Bender-Gestalt Rorschach SCID-II Neyle karışır? I Eksen Bozukluklarla? Atipik ve karma tiplerle en sık Bazıları da üstüne binerek ya da karıştırılarak Ör. Paranoid, Obsesif

Bazıları daha biyolojik / genetik özellikte Ör. Şizotipal, Antisosyal ve Borderline? Nasıl tanınır?

5 Nasıl tedavi edilir? Genellikle dirençlidir Yavaş değişim gösterir Nadiren tedaviye yanıt verir Bireysel/grup terapi Anksiyolitiklerin kısa süreli kullanımı Küçük doz antipsikotikler Bazıları dekompanse olunca yatırılırlar DSM-IV de Küme Organizasyonu 1) A Kümesi: tuhaf ya da ekzantrik yapı, yalnız kalmaya eğilimli, şüpheci Paranoid, Şizoid, Şizotipal 2) B Kümesi: dramatik, emosyonel, düzensiz, kararsız, dürtüsel, empati yeteneğinden yoksun Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsisistik 3) C Kümesi: anksiyeteli, korkulu, mükemmeliyetçi Kaçıngan (Çekingen),Obsesif, Bağımlı A Kümesi Paranoid, Şizoid, Şizotipal Tuhaf-eksantrik Semptomlar şizofreniye benzer Gerçeklikle bağlantılarını bir şekilde sürdürürler

dekompanse olunca yatırılırlar DSM-IV de Küme Organizasyonu 1) A Kümesi: tuhaf ya da ekzantrik yapı, yalnız kalmaya eğilimli, şüpheci Paranoid, Şizoid, Şizotipal 2) B Kümesi:

6 Paranoid Kişilik Bozukluğu Başkalarının kendini aldattığını, sömürdüğünü ve zarar verdiğini düşünme Dost ve iş arkadaşlarının sadakat ve güvenirliliğinden şüphelenme Başkalarına sır vermeme Sürekli kin besler, haksızlıklara aşırı tepki Ani öfke ve karşısaldırı Eşi ya da cinsel eşinin sadakatsız olduğunu düşünme Paranoid Kişilik Bozukluğu Uzak; emosyonel olarak soğuk Mantıksız şüphecilik Hostil; aşırı duyarlı Kıskanç; yakınlıktan kaçan Grandiöz, rijid, affetmeyen, alaycı, muhalif, hak arayan Izole yaşayan ve sevilmeyen Eleştiriye açık olmayan; başkalarını suçlayan Şizoid kişilik bozukluğu Ailesi de dahil yakın ilişkilere girmeme Yalnız yapılan etkinlikleri seçme Cinsel deneyim yaşamaya aşırı isteksizlik Zevk aldığı etkinlik çok az Yakın arkadaş-sırdaşı olmaz Duygusal soğukluk,donukluk Övgü ve eleştirilere aşırı ilgisiz

aşırı duyarlı Kıskanç; yakınlıktan kaçan Grandiöz, rijid, affetmeyen, alaycı, muhalif, hak arayan Izole yaşayan ve sevilmeyen Eleştiriye açık olmayan; başkalarını suçlayan Şizoid kişilik bozukluğu

7 Şizoid kişilik bozukluğu Sırlarla dolu Kişilerarası ilişkiler için çok az istekli ve ilgili Gündüz düşleri kurar, kendisiyle meşguldür Mizahtan yoksun, ayrıksı Yalnızlar işlevleri bozulmuş değilse ille de şizoid değillerdir. Şizofreni geliştirme olasılıkları azdır Şizotipal kişilik bozukluğu Referans fikirleri Acayip inanış ve büyüsel düşünce Olağandışı algısal yaşantılar Kuşkuculuk ve paranoid düşünce Uygunsuz kısıtlı duygulanım Kendine özgü,acayip davranış ve görünüm B Kümesi Antisosyal, Borderline, Histrionik, Narsisistik Dramatik-Emosyonel Kişilik Bozukluğu Manipulatif, yüzeysel sosyal ilişkiler Dürtüselliğe eğilimli, bazen şiddet davranışı, kendisinin ve başkalarının güvenliğini tehlikeye atan

Şizofreni geliştirme olasılıkları azdır Şizotipal kişilik bozukluğu Referans fikirleri Acayip inanış ve büyüsel düşünce Olağandışı algısal yaşantılar Kuşkuculuk ve paranoid

8 Antisosyal Kişilik Bozukluğu Tutuklanmayı gerektiren tekrarlayıcı eylemlerde bulunma Sürekli yalan söylenme, başkalarını aldatma,takma isimler kullanma Yineleyen kavgalara katılma, öfkelenme Belirli sorumsuzluk Yaptıklarına karşı ilgisiz olma Antisosyal Kişilik Bozukluğu Suç işleme; saldırganlık Kendine zarar verme impulsivite Hedonizm Baştan çıkarıcılık Güvenilmez Tehlikeli alkol madde kullanımı Yakın ilişkiler kuramama Antisosyal Kişilik Bozukluğu Zamanın çoğu hapiste geçebilir, cezaevinin yarısı Tipik olarak anksiyeteli ve depresif %5 özkıyım (çoğu impulsif) 30 larda düzelmeye yüz tutar Erkeklerde daha sık ve şiddetli Ana-babaları da suçlu, ihmal eden, uzak tutan, tutarsız displin anlayışı olan alkolik ve işsiz

Güvenilmez Tehlikeli alkol madde kullanımı Yakın ilişkiler kuramama Antisosyal Kişilik Bozukluğu Zamanın çoğu hapiste geçebilir, cezaevinin yarısı Tipik olarak anksiyeteli ve

9 Hal ve Gidiş Bozukluğu Çocukluk veya erken ergenlikte başlar (<15 y) Agresif; kavgacı, kavgada alet kullanır Akranlarıyla kötü ilişkiler Sorumsuz, yalan söyler, hırsızlık, okuldan kaçar Okul performansı kötüdür Evden kaçar, uygunsuz cinsel deneyim Alkol madde kullanır Hayvanlara eziyet eder Borderline kişilik bozukluğu Kimlik karmaşası, tutarsız kendilik Kişiler arası ilişkilerde tutarsızlık Gelip geçici psikotik ataklar Kendini boşlukta hissetme Kronik öfke (başkalarına) ve kendine yöneltme Dürtüsellik Yalnız kalmaya dayanamama Cinsel yaşamda kaos Terk edilmeye aşırı hassasiyet

Borderline kişilik bozukluğu Kimlik karmaşası, tutarsız kendilik Kişiler arası ilişkilerde tutarsızlık Gelip geçici psikotik ataklar Kendini

10 Boderline kişilik bozukluğu Şunların kombinasyonları: Öfke, anksiyete, yoğun ve labil duygulanım Bilinçte kısa bozulmalar Kronik yalnızlık, boşluk, sıkıntı Stabil olmayan uçucu ilişkiler Kimlik karmaşası Impulsif biçimde kendine zarar verme Yineleyen özkıyım girişimleri (%8 ölümle biter) Histirionik kişilik bozukluğu İlgi odağı olmak isteme Başkaları ile ilişki çoğu kez cinsel yönden ayartıcı şekilde sağlama Hızlı değişen, yüzeyel duygulanım İlgi için fizik görünümünü kullanma Başkalarını etkilemeye yönelik konuşma Gösteriş yapma, yapmacık davranma Telkine yatkın İlişkilerin daha yakın olmasının ister

Histirionik kişilik bozukluğu İlgi odağı olmak isteme Başkaları ile ilişki çoğu kez cinsel yönden ayartıcı şekilde sağlama Hızlı değişen, yüzeyel

11 Narsi(si)stik kişilik bozukluğu Kendini çok önemli zannetme Sınırsız zeka, güç,güzellik ya da kusursuz sevgi arayışı Özel ve eşi bulunmaz biri olduğunu düşünme Çok beğenilmek isteme Kişiler arası ilişkileri kendi çıkarı için kullanma Empati yapamama Kıskanma, başkalarının kendini kıskandığını düşünme Küstah, kendini beğenmiş tavır Narsisistik kişilik bozukluğu Genelde belirtisiz ve iyi işlevsellik gösterir Tatmin edilemeyen kronik takdir ihtiyacı Kendilik beklentileri gerçek dışıdır Impulsif ve anksiyeteli Başkalarından çabuk sıkılır Başkalrının yeterli takdiri olmadığında stres altında depresif ya da öfkeli olur Diğer KB ile sık birliktelik gösterir

tavır Narsisistik kişilik bozukluğu Genelde belirtisiz ve iyi işlevsellik gösterir Tatmin edilemeyen kronik takdir ihtiyacı Kendilik beklentileri gerçek dışıdır

12 C Kümesi Kaçıngan, Obsesif, Bağımlı Anksiyöz-Korkulu Kişilik Özellikleri Eleştiriye ve terk edilmeye aşırı duyarlı Başkalarıyla işlevsiz ilişkiler Kaçıngan kişilik bozukluğu Eleştirilecek, beğenilmeyecek ya da dışlanacak olma korkusuyla kişiler arası ilişki gerektiren etkinliklerden kaçınma Sevildiğinden emin olmadıkça insanlarla ilişkiye girmek istememe Yetersizlik duyguları ile yeni ortamlarda ketlenme Kendini toplumsal yönden beceriksiz, albenisi olmayan biri olarak görür

korkusuyla kişiler arası ilişki gerektiren etkinliklerden kaçınma Sevildiğinden emin olmadıkça insanlarla ilişkiye

13 Bağımlı kişilik bozukluğu Gündelik kararlarını verememe Sorumluluk almak için başkalarına gereksinim Tasarıları başlatma kendi başına iş yapma zorluğu Bakım ve desteği sağlamak için hoş olmayan şeyleri yapmak isteme Yakın bir ilişki sonlandığında yeni ilişki Obsesif kişilik bozukluğu Ayrıntılar, kurallar,listeler, sıralama ve organizasyonla aşırı uğraşma Mükemmeliyetçilik Kendini iş ya da üretkenliğe adama Ahlak,doğruluk için vicdanının sesini aşırı dinleme Eskimiş değersiz şeyleri elden çıkaramama Başkalarına görev verememe Katı, inatçı ve cimri

bozukluğu Ayrıntılar, kurallar,listeler, sıralama ve organizasyonla aşırı uğraşma Mükemmeliyetçilik Kendini iş ya da üretkenliğe adama

14 Bardağın yarısı boş... Bardak masanın kenarına çok yakın. Düşüp kırılacak ve birinin ayağını kesecek. Ya içindeki sıvı nedir? Kesin asit gibi bir şeydir...

Benzer belgeler

Mizaç-Kişilik ve Bozuklukları

Mizaç-Kişilik ve Bozuklukları Dr. Timuçin Oral İTİCÜ 27 Kasım 2012 Mizaç? Yapısal, genetik ve biyolojik temele dayanan tavır ve davranışlar, Temperaman, Huy. Karakter (Charactera-G nakşedilmiş) İnsanın