AVRUPA HUNLARI. Ali Ahmetbeyoğlu. Yayın Yönetmeni Mustafa Karagüllüoğlu. Editör Aykut Can

Transkript

1 AVRUPA HUNLARI

2 AVRUPA HUNLARI Ali Ahmetbeyoğlu Yayın Yönetmeni Mustafa Karagüllüoğlu Editör Aykut Can Yeditepe Yayınevi T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sertifika No: ISBN: Yeditepe Yayınevi: 206 Araştırma İnceleme: Baskı: Kasım 2013 Sayfa Düzeni DBY Ajans Kapak Tasarımı Sercan Arslan Baskı-Cilt Şenyıldız Yay. Matbaacılık Ltd. Şti. Gümüşsuyu Cad. No:3/2 - Topkapı / İstanbul Tel: (Sertifika No: 11964) YEDİTEPE YAYINEVİ Çatalçeşme Sk. No: 27/ Cağaloğlu-İstanbul Tel: (0212) Faks: (0212) bilgi@yeditepeyayinevi.com online alış-veriş: www. kitapadresi. com

3 AVRUPA HUNLARI Ali Ahmetbeyoğlu İstanbul 2013

4 Ali AHMETBEYOĞLU 1964 yılında Kayseri de doğan Ali Ahmetbeyoglu, Kayseri Namık Kemal İlkokulu ndan, 1979 yılında Kayseri 50. Dedeman Ortaokulu ndan ve 1982 yılında Kayseri Lisesi nden mezun olduktan sonra 1987 yılı Haziran ayında İ.Ü.Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü nü bitirip, Eylül ayında aynı fakültenin Tarih Bölümü Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans eğitimine başladı Kasım ayında ise bu anabilim dalına Araştırma Görevlisi olarak atandı yılında Grek Seyyahı Priskos (V.Asır) a Göre Avrupa Hunları isimli Yüksek Lisans tezini bitirdi yılında aynı kürsüde doktoraya başladı. Doktora konusuyla alakalı çalışmalarda bulunmak üzere devlet bursu ile yılları arasında Macaristan da bulundu yılında Avrupa Hun İmparatorluğu konulu doktora tezini tamamlayarak Doktor unvanını aldı Ekim ayında ise aynı Anabilim Dalı na Yrd. Doç. Dr. olarak atandı. Halen bu görevimi devam ettirmektedir.

5 Anneme ve Babama

6

7 İçindekiler Kısaltmalar...9 Önsöz...11 Giriş: Kaynaklar Bizans ve Latin Kaynakları...15 Doğu Kaynakları I. Bölüm Avrupa Hunları nın İlk Devirleri Batı (Avrupa) Hunları nın Menşei Hunların Batıya Göçleri...41 Hunların Avrupa da Görünmeleri ve Yerleşmeleri Balamir Devri ve Kavimler Göçü Uldız Devri ve Romalılarla İlk Münasebetler...65 Rua Devri II. Bölüm Attila ve Avrupa Hunları nın Genişlemesi Attila ve Bleda...91 Doğu Roma (Bizans) - Hun Münasebetleri: I. Balkan Seferi II. Balkan Seferi Hun- Batı Roma Münasebetleri Campus Mauriacus Savaşı Roma Seferi Attila nın Ölümü

8 III. Bölüm Attila nın Ölümünden Sonra Avrupa Hunları Attila nın Oğulları İlek Zamanı Dengizik Zamanı İrnek Zamanı ve Bulgar Devleti nin Kuruluşu Avrupa Destan ve Efsanelerinde Attila Hunlar Devrinden Kalan Arkeolojik Malzemeler IV. Bölüm Avrupa Hunları nın Teşkilât ve Sosyal Hayatı I- Teşkilât İmparator (Kagan) Hatun Meclis Diplomasi Ordu Silâhlar At II- Sosyal Hayat Giyim Yiyecek-İçecek İktisadî Hayat Hunlara Dair Tasvirler Ev Bibliyografya Dizin Harita

9 Kısaltmalar Act. Ant. Hun....Acta Antiqua Hungarica (Budapest). Acta Arch. Hun....Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae (Budapest). AH....Archaeologia Hungarica (Budapest). AHR....American Historical Review (USA). AJP....American Journal of Philology (USA). Arch. Ért....Archaeologiai Értesitö (Budapest). BNJ-...Byzantinisch. Neugriechische Jahrbücher. BS....Byzantinoslavica (Prag). BSOAS....Bultein of the School of Oriental and African Studies (Londra). BSz....Budapesti Szemle (Budapest). Byz....Byzantion (Brüksel). BZ....Byzantinische Zeitschrift (Münih). CAJ....Central Asiatic Journal (The Hague). DR....Deutsche Rundschau. DTCFD...Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi (Ankara) EHR....English Historical Rewiew. FA...Folia Archaeologica (Budapest). HUS....Harvard Ukrainian Studies (USA). İA....İslâm Ansiklopedisi. İED....İstanbul Enstitüsü Dergisi (İstanbul). JA....Journal Asiatique (Paris). JHS....Journal of Hellenic Studies (Londra). JRS....The Journal Roman Studies (Londra). KCSA....Körösi Csoma Archivum (Budapest). KSz....Keleti Szemle (Budapest). MGH....Monumenta Germania Historica (Almanya). MNy....Magyar Nyelv (Budapest). MSAD....Mémoires de la Société d Agriculture du département (Paris). MT....Materialia Turcica (Bochum). MTAK.... A Magyar Tudományos Akadémia II. társadalmi-történeti tudományok Osztályának Közleményei Régészet (Budapest). Ph. T. Fund....Philologiae Turcicae Fundamenta (Wiesbaden). PMLAA....Publications of the Modern Language Association of America. REH....Revue des Etudes Hongroises. RHD....Revue d Histoire Diplomatique. SPAW...Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften (Berlin). TD....Tarih Dergisi (İstanbul). TDA....Türk Dünyası Araştırmaları (İstanbul). TED....Tarih Enstitüsü Dergisi (İstanbul). TK....Türk Kültürü (Ankara). TTKZ...Türk Tarih Kongresi Zabıtları. UAb....Ural-Altaische Jahrbücher (Wiesbaden). UJ....Ungarische Jahrbücher (Budapest). ZDA....Zeitschrift für Deutsches Altertum (Berlin). ZFSPh...Zeitschrift Filologia Slav Philologia.

10

11 Önsöz Uzun bir tarihî süreç içerisinde Asya bozkırlarında yaşayan Türkler, Hunlar ile birlikte farklı bir coğrafya olan Doğu Avrupa sahasına yönelmeye başlamışlardır. Hunların Avrupa içlerinde görülmeleri: Sabarlar, Avarlar, Kumanlar, Hazarlar, Bulgarlar, Peçenekler gibi çeşitli Türk boylarının da buralara ilerlemelerine basamak ve temel teşkil etmiştir. Bu sebeple Avrupa Hun tarihinin aydınlatılması, daha sonraki devirlere de ışık tutacaktır. Avrupa Hunları 350 yılında Alanları mağlûp ederek 375 yıllarında Avrupa önlerinde görünmelerinden, dağılış devreleri olan V. yüzyılın ikinci yarısına kadar Avrupa tarihinde derin izler bıraktılar. Hunların buradaki faaliyetlerini bir nevî harp ve fetih hareketleri teşkil etmiştir. Esas meseleyi birbirlerine yabancı iki medeniyetin ve süvari-yerleşik haldeki toplumların mücadeleleri oluşturmuştur. Bugüne kadar haklarında çok şeyler yazılmış ve söylenmiştir. Bu durum, tarihî hakikatlerin aydınlatılmasında büyük güçlüklere sebep olmuştur. Bir de Avrupa önlerinde ansızın beliren Hunların kim oldukları ve nereden geldikleri sualine verilen cevaplar meseleyi daha da zorlaştırmıştır. Bu müşkülât içerisinde çalışmamızda birinci, ikinci elden kaynaklardan yola çıkarak, Batı ülkelerinde yapılan araştırmaların 11

12 ışığında Avrupa Hunları nın tarihini, teşkilâtını ve sosyal hayatlarını ortaya koymaya çalıştık. Kaynaklarda hareket noktası olarak özellikle Latin ve Bizans kaynaklarını esas aldık. Latin kaynaklarından direkt olarak yararlanma imkânı elde ettik. Hunlar hakkında teferruatlı bilgi veren Marcellinus, Priskos, Iordanes gibi tarihçilerin eserlerinin yanında; genelde bu yazarlara istinaden verdikleri bilgileri tekrarlayan yani dolaylı olarak malûmat ihtiva eden diğer kaynaklardan da faydalandık. Bunların yanında F. Altheim, Attila et Les Huns; B. Szász, A Húnok Története, Attila Nagykırály ile I. Bóna, Das Hunnenreıch; isimli batıda yazılan eserleri de çalışmamızda esas aldık. Dört bölümden oluşan çalışmamızın ilk bölümünde, Çin kaynakları ile batı kaynaklarındaki bazı bilgilerin mukayesesi neticesinde Avrupa da hüküm süren Hunların, Çinlilerin Hiung-nu dedikleri Asya Hunları nın devamı olduklarını gözler önüne sermeye gayret ettik. Asya Hun Devleti nin, tamamen dağılarak tarih sahnesinden çekildiği zamana kadar geçen devrenin kısa bir tarihî özetini yaptık. Bundan sonra 375 yılında Gotları mağlûp ederek Avrupa önlerinde görünmelerinden, bir devlet vücuda getirdikleri Attila nın amcası Rua devrinin sonuna kadar gelişen tarihî hadiseleri kaynaklarla mukayese ederek ortaya koyduk. Bu arada Hunların ortaya çıkışlarıyla başlayan Kavimler Göçü, Doğu Roma (Bizans), Batı Roma İmparatorlukları nın durumu ile Hunlar arasındaki askerî ve siyasî mücadelelere dair de detaylı bilgi verdik. İkinci bölüm Attila ve Bleda nın tahta çıkışlarından, Attila nın ölümüne kadar geçen süredeki tarihî olayları ihtiva etmektedir. Bu kısımda Attila nın kardeşi Bleda ile birlikte hâkimiyeti ele almaları, Bleda nın ölümünden sonra karizması sayesinde Attila nın güç ve otoritesini tesis ederek, devletten imparatorluğa doğru nasıl bir teşkilâtlanmaya gidildiği mevzu edilmektedir. Ayrıca şartlara göre takip edilen Hun dış politikası çerçevesinde, Hun-Bizans, 12

13 Hun-Batı Roma, Hun-Sasani ve diğer kavimlerle olan münasebetlerin seyri hakkında bilgi verilmektedir. Attila nın Bizans ile mücadelesini gösteren I.-II. Balkan Seferleri ile Batı Roma İmparatorluğu arasında vuku bulan Campus Mauriacus Savaşı ve bundan sonraki Attila nın Roma seferi de anlatılmaktadır. Bunlardan başka Attila nın başkentinin neresi olabileceği, Hunlarla, Bizanslılar ve Batı Romalılar arasında karşılıklı olarak gidip gelen elçilik heyetleri ve Attila nın ölümünün kaynaklara yansımasına dair malûmat da verilmektedir. Üçüncü bölümde Attila nın ölümünden sonraki ve oğulları İlek, Dengizik, İrnek zamanlarında meydana gelen siyasî ve askerî hadiseler konu edilmektedir. Ayrıca Hunların ortaya çıkmalarının ve sebep oldukları olayların başka kavimlerin destanlarına yansımaları ile hüküm sürdükleri sahalarda ele geçirilen arkeolojik malzemeler hakkında da bilgiler bulunmaktadır. Dördüncü bölümde ise, sosyal hayat ve devlet teşkilâtı incelenerek, Hunların giyimleri, yiyecek-içecekleri, yaşayışları, iktisadî hayatları, kaynaklarda verilen tasvirleri, evleri; Hun devletinde kagan, meclis, hatun, diplomasi, ordu, kullanılan silahlar ile at hakkında kaynaklar ve arkeolojik buluntular doğrultusunda bilgi verilmektedir. Ayrıca tezimizin sonunda, yayıldıkları coğrafî sahanın daha iyi anlaşılabilmesi için, Macar âlimi I. Bóna nın Das Hunnenreıch adlı eserindeki haritayı esas alarak çizilen bir harita da bulunmaktadır. Çalışmalarım sırasında yardım ve alakalarını esirgemeyen, bunun yanında sahamla ilgili araştırmalar yapmak gayesiyle bir yıl Macaristan da kalmama imkân hazırlayan muhterem hocam Prof. Dr. Abdülkadir Donuk a minnet ve şükranlarımı sunmayı bir borç bilirim. Ayrıca kendisinden her zaman istifade ettiğim Yard. Doç. Dr. Muzaffer Ürekli ile Budapeşte deki çalışmalarım sırasında her türlü kolaylığı gösteren Prof. Dr. Dávid Géza ve Prof. Dr. Kaldy Nágy de teşekkür ederim. Bunların yanında 13

14 Grekce ile batı dillerinden yaptıkları tercümelerle yardımlarını gördüğüm Prof. Dr. Kenan Yonarsoy, Doç. Dr. Bedia Demiriş ve her türlü kahrımı çeken eşim Dilek Ahmetbeyoğlu na da teşekkürlerimi ifade ederim. Dr. Ali AHMETBEYOĞLU İstanbul