EGE SAĞLIK KURULUġLARI DERNEĞĠ 1359 Sok. No:1 Kat:4 D:14 Umut Sitesi Alsancak - ĠZMĠR TÜRKĠYE Tel Fax :

Transkript

1

2 EGE SAĞLIK KURULUġLARI DERNEĞĠ 1359 Sok. No:1 Kat:4 D:14 Umut Sitesi Alsancak - ĠZMĠR TÜRKĠYE Tel Fax : ĠZMĠR MEDĠKAL TURĠZM SEKTÖR ANALĠZĠ PROJESĠ ARAġTIRMA RAPORU Bu araģtırma raporu, Ġzmir Kalkınma Ajansı nın desteğiyle Ege Sağlık KuruluĢları Derneği tarafından yürütülmüģ olan Ġzmir Medikal Turizm Sektör Analizi Projesi sonucunda elde edilen verilerden yararlanılarak hazırlanmıģtır. Proje Koordinatörü; Dr. M. Tuğrul ġahbaz AraĢtırma Ekip Lideri; Dr. Özlem Erdem AraĢtırma Ekip Lideri: Aydın Çubukgil Telif Hakkı Sahibi: Ege Sağlık KuruluĢları Derneği, 2012 Tüm hakları Ege Sağlık KuruluĢları Derneği ne aittir. Kaynak gösterilmeksizin alıntı yapılamaz sayılı yasa gereği Ege Sağlık KuruluĢları Derneği nin onayı olmaksızın tamamen veya kısmen çoğaltılamaz. Baskı: Editör: M Tuğrul ġahbaz Bu araģtırma raporu Ġzmir Kalkınma Ajansı nın desteklediği Ġzmir Medikal Turizm Sektör Analizi Projesi kapsamında hazırlanmıģtır. Ġçerik ile ilgili sorumluluk Ege Sağlık KuruluĢları Derneği ne aittir ve Ġzmir Kalkınma Ajansı nın görüģlerini yansıtmaz. 0

3 ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ 2 ÖZET 3-4 GĠRĠġ 5 PROJE TANIMI VE KAPSAMI 6 MATERYAL VE YÖNTEM 6-7 TANIMLAR 8-9 SAĞLIK TURĠZMĠNĠN GELĠġĠMĠ TÜRKĠYE DE SAĞLIK TURĠZMĠ ĠZMĠR DE SAĞLIK TURĠZMĠ ĠZMĠR SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ VERĠLERĠ PROJENĠN SAHA ARAġTIRMA SONUÇLARI ULUSLARASI STANDARTLARDA YER ALAN HASTA GÜVENLĠĞĠNE YÖNELĠK UYGULAMALARIN ÜLKEMĠZ YASAL DÜZENLEMELERĠNDEKĠ YERĠ VE PROJE KATILIMCI KURULUġLARIN DURUMU YABANCI HASTA GÖRÜġMELERĠ SONUÇLARI SONUÇ VE ÖNERĠLER KAYNAKÇA TABLOLAR LĠSTESĠ ġekġller LĠSTESĠ PROJEDE KULLANILAN FORMLAR LĠSTESĠ 75 KISALTMALAR LĠSTESĠ 76 EK 1 ODAK GRUP TOPLANTI SONUÇLARI PROJEYE KATILAN KURULUġLAR LĠSTESĠ PROJE ĠLE ĠLGĠLĠ BĠLGĠ ALMAK ĠSTEYENLER ĠÇĠN ĠLETĠġĠM BĠLGĠLER 79 1

4 ÖNSÖZ Ġnsanlık için sağlık en vazgeçilmez hak ve temel ihtiyaçtır. Sağlığına kavuģmak için en yüksek kalitede sağlık kuruluģunu, en yetenekli sağlık ekibini bulmak ve bu hizmeti en ekonomik Ģekilde almak herkesin hakkıdır. Bu nedenle günümüzde insanlar, kendi yaģadıkları yerlerde çok uzaklarda Ģifa aramaktadır. Sağlık turizmi olarak adlandırılan bu alanda Ġzmir deki özel sağlık kuruluģlarının hak ve çıkarlarını korumak, onlara yeni bir vizyon kazandırmak amacıyla çalıģan Ege Sağlık KuruluĢları Derneği olarak Ġzmir Kalkınma Ajansı nın desteğiyle bir araģtırma yürütüldü. Bu araģtırma raporu, Ġzmir in sağlık turizmi konusunda neler sunabileceğini, Ġzmir deki sağlık kuruluģlarının sağlık turizmi için ne ölçüde hazırlıklı olduklarını, Ġzmir e gelen yabancı hastaların aldıkları hizmetten memnuniyet durumlarını bir arada görmeniz için planlandı ve 3 ay gibi kısa bir sürede tamamlandı. ÇalıĢmamız sonucunda projemize katılan Ġzmir deki sağlık kuruluģları hakkında derli toplu bir veri tabanı elde edildi. Bu veri tabanından yararlanarak 3 temel kaynak oluģturduk. Bunlardan birisi, elinizde bulunan Ġzmir Sağlık Turizmi Sektör Analizi Raporu, diğerleri ise Ġzmir Sağlık Turizmi Rehberi ve Ġzmir Sağlık Turizmi Web Sayfası dır. Ġzmir Sağlık Turizmi Sektör Analizi Raporu, Ege Sağlık KuruluĢları Derneği (ESKD) veya ilgili diğer kurumlarca hayata geçirilecek stratejik eylemlere/projelere rehberlik edecek, Ġzmir Medikal Turizm Sektörü nün ileriye dönük geliģim senaryosunu yansıtabilecek, sektöre yönelik mesleki nitelik ve nicelikle ilgili durumu verecek, sektörün hangi yönlerde yeterli olduğunu, hangi yönlerde geliģtirilmesi gerektiğini gösterecek analitik değerlendirmeler yapılabilmesi ve hasta memnuniyetini nelerin etkilediğinin ortaya çıkarılması gerektiğini öğrenmek isteyen ilgili kurum ve kiģiler için temel baģvuru kaynağı olacaktır. Ġzmir e sağlık amacıyla gelmeyi planlayan herkes, Ġzmir Sağlık Turizmi Rehberi yardımıyla Ġzmir deki sağlık kuruluģlarını, bu kuruluģlardan hizmet alabileceği alanları, kendisinin ve yakınlarının kalabileceği otel ve konaklama tesislerini, Ġzmir e gidiģ-geliģ ve seyahatlerinizde yararlanacağı acenteleri, Ġzmir de gezip görmek isteyebileceği tarihi ve turistik yerleri bir arada bulabilecektir. Ġzmir Sağlık Turizmi Web Sayfası ise basılı materyal dıģında günümüzde çok geliģen internet yoluyla pek çok kiģinin Ġzmir in sağlık turizmi olanaklarına kolayca ulaģmasını sağlamak üzere geliģtirildi. Kendini iyi yetiģtirmiģ, iģine özen gösteren, iyi hekimlik değerlerine sahip sağlık profesyonelleri, en son teknolojik olanaklar, güler yüzlü sağlık hizmeti anlayıģı, bunların hepsini Ġzmir de bulabilirsiniz. Tarihi ve kültürel dokusuyla kendine özgü bir kimliği olan Ġzmir, Türkiye nin batısında, Ege Denizi kıyısında yer alan Türkiye nin 3. büyük Ģehridir. Ġzmir yumuģak bir iklime sahiptir, bu nedenle aylarca deniz ve doğa sporlarının yapılmasına olanak tanır. ġifalı termal suları ve mavi bayraklı plajlarında dinlenebilir, isterseniz yıllık tarihi boyunca koruduğu arkeolojik ve tarihsel birikimini gezebilirsiniz. Bir liman kenti olarak Ġzmir aynı zamanda iģlek bir ticaret merkezidir. GeçmiĢten gelen Levanten, Musevi ve Hristiyan kimlikleriyle çok dinli ve çok kültürlü hoģgörünün izlerini, ziyarete açık ve halen kullanılan sinagog ve kiliselerinde görebilirsiniz. ÇağdaĢ değerlere sahip, sıcakkanlı, konuksever halkıyla Ġzmir, canlı ve kozmopolit bir kenttir. Uluslararası Sanat Festivali ve 2012 yılında 82.kez düzenlenecek Uluslararası Fuarıyla Türkiye nin kültür hayatında önemli bir yeri olan Ġzmir kongre ve konferanslar için iyi bir adrestir. ĠĢte tüm bu avantajları nedeniyle Ġzmir, Daha Ġyi Bir Dünya için Yeni Yollar ve Herkes Ġçin Sağlık teması ile EXPO 2020 için aday olmuģtur. Sektörler arası iģbirliği, bilgi ve deneyim paylaģımı, hizmet kalite standartlarının yükselmesi ve yurtdıģı tanıtım çalıģmaları ile Ġzmir in sağlık turizmi alanında kendini geliģtirmesini hedeflediğimiz bu projede kazan-kazan anlayıģını uygulamaya özen gösterdik. Projemize katılan tüm sağlık kuruluģlarına, projemize destek olan resmi kurumlar ile diğer kiģi ve kuruluģlara ve son olarak özveriyle çalıģan Proje Ekibine teģekkür ediyorum. Ġzmir Medikal Turizm Sektör Analizi Projesi Koordinatörü Dr. M. Tuğrul ġahbaz, Halk Sağlığı Uzmanı 2

5 ÖZET Tüm ekonomik sıkıntılara ve krizlere rağmen, dünyada ve Türkiye de hem turizm, hem de medikal turizm sektörü sürekli büyümektedir yılında sağlık turizminin pasta büyüklüğünün 100 milyar dolar olduğu ifade edilmektedir. Sahip olduğu ileri teknolojik olanaklar, deneyimli doktorları ve diğer sağlık personeli, düģük tedavi maliyetleri, ulaģım kolaylığı gibi birçok avantaja rağmen Türkiye bu pazardan yeterince pay alamamaktadır. Sağlık Bakanlığı 2011 Yılı Medikal Turizm AraĢtırması na göre Ġzmir, baģlıca medikal tedavi dallarında yurtdıģından gelen hasta sayısı bazında % 3 lük payla Ġstanbul, Kayseri, Adana, Gaziantep, Ankara ve Antalya nın arkasından 7. sırada gelmektedir. Resmi kurumlar bu alanda çalıģacak kurum ve kuruluģları desteklemek için ciddi çalıģmalar yürütmektedir. Sağlık Bakanlığı, Stratejik Eylem Planı ( ) de sağlık hizmeti sunumunda Türkiye yi bölgesinde cazibe merkezi haline getirmeyi, Ekonomi Bakanlığı, medikal turizmin teģvik edilmesi için Pazar AraĢtırması, Hasta UlaĢım, YurtdıĢında Tanıtım, Fuar-Kongre-Konferans Katılım, Medya Tanıtım, Belgelendirme, YurtdıĢı Ofis, DanıĢmanlık, Sektörel Ticaret Heyeti, Alım Heyeti gibi konularda % arasında değiģen oranlarda destek sağlamayı taahhüt ederken, ĠZKA, Ġzmir de sağlık turizminin geliģtirilmesi konusunda proje destekleri sağlamaktadır. EXPO 2020 vizyonu da, Ġzmir in sağlık turizminde geliģtirilmesi için birçok olanak yaratmaktadır. Ġzmir in kalkınması ve rekabet gücü açısından önemli bir fırsat niteliğinde olan sağlık turizmi sektörünün geliģtirilmesi için, Ġzmir deki özel sağlık kuruluģlarının sivil toplum örgütü olan Ege Sağlık KuruluĢları Derneği tarafından Ġzmir Kalkınma Ajansı nın Doğrudan Faaliyet Desteği ile sektör analizi yapılmıģtır. 27 Aralık Mart 2012 tarihleri arasında yürütülen çalıģmamız sonucunda; Ġzmir deki sağlık kuruluģlarının projemize katılma oranının düģük oluģu (% 38,7) sağlık turizminin önemi konusunda Ġzmir deki sağlık kuruluģlarında farkındalığın yetersiz olduğunu göstermiģtir. Projeye katılan 74 sağlık kuruluģunda, Yabancı hasta departmanı veya yabancı hastayla iletiģimden sorumlu personel oranının % 69, Yabancı hastalara limandan veya havaalanından sağlık kuruluģuna kadar transfer olanağı sağlama oranının % 63,5, Hava ambulansı için olanak sağlama oranının % 23,Yabancı hastalara internet sunma oranının % 77, Uluslararası telefon sağlama oranının % 80, Hasta hakları birimi bulunma oranının % 100, Hasta ve yakınlarına sağlık kuruluģu dıģında konaklama olanağı sağlama oranının % 60,Yabancı dil bilen personel sağlama oranının % 77, Hastalara kendi dilinde onam formu sağlama oranının % 67, Hastalara değerli eģyalarını koruma sağlama oranının % 71, Ölüm halinde ülkesine nakil yardımı sağlama oranının % 43, Hastalara ibadet olanağı sağlama oranının % 27, Yabancı hastalara kuaför vb kiģisel bakım için düzenleme yapan oranının % 54, Ulusal ya da uluslararası kalite belgesi alma oranının % 36 olduğu, Ġzmir de JCI a akredite özel hastane sayısının 2 tane olduğu, genel olarak Ġzmir deki sağlık kuruluģlarının sağlık turizmine hazırlıklı olmadıkları ve alt yapılarını geliģtirmeye ihtiyaç bulunduğu ortaya konmuģtur. 6 Nisan 2011 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan Hasta ve ÇalıĢan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik ile Sağlık Bakanlığı kamu, üniversite ve özel sektör ikinci ve üçüncü basamak sağlık kurumlarında hasta ve çalıģan güvenliğinin sağlanması konusunda yapılması gereken minimum uygulamaları belirlemiģtir. Projemize katılan 26 hastanenin, % 76,9 unun Sağlık Bakanlığı nca Hastane Hizmet Standartları Açısından denetlendiği, tümünde Hasta Güvenliği Yönetmeliği uygulamalarının gerçekleģtirildiği ve hastane denetimlerinde kalite hizmet standartları aranırken kurulması gereken Enfeksiyon Kontrol Komitesi, Akılcı Ġlaç ve Ġlaç Güvenliği Komitesi, Kalite Yönetim Birimi, Eğitim Komitesi, Tesis Yönetimi ve Güvenliği Komitesi, ÇalıĢan Güvenliği Komitesi ve Hasta Güvenliği Komitesinin kurulmuģ ve düzenli çalıģmakta olduğu, % 88,4 ünde Temizlik Komitesinin kurulmuģ ve düzenli çalıģmakta olduğu belirlenmiģtir. JCI gibi uluslarası standartlarda yerini bulan güvenlik, sağlık tasarımı, enfeksiyon önleme ve kontrol, çoklu ilaca dirençli organizma hizmetleri, ilaç güvenliği ve yönetimi, kalite geliģtirme ve yönetimi, sağlık politikaları geliģtirme ve yönetimi gibi baģlıklar açısından Ġzmir deki hastanelerin yeterli düzeyde hazırlıklı oldukları sonucuna varılmıģtır. Proje süresince aldıkları hizmetten memnuniyet düzeyi araģtırılan 200 yabancı hastanın çoğunluğunun ayaktan tedavi hastası (% 68,0), çoğunluğunun erkek (% 53,5) olduğu, yaģ ortalamasının 46,87 olduğu, çoğunluğunun yurtdıģında yaģayan Türk asıllı vatandaģlarımız (% 61) olduğu, bu ülkeleri Libya (%8), Hollanda (% 4), Almanya (% 3,5) ve Azerbeycan (% 3,5) izlediği, % 54,5 inin kendi ülkesindeki tedavi imkanlarının zayıflığı nedeniyle Türkiye yi tercih ettiği % 47,5 inin bağlı olduğu Sosyal Güvenlik Sigortası yönlendirdiği için Ġzmir i seçtiği, 3

6 % 70 inin aldığı hizmetin karģılığının bağlı olduğu sigorta tarafından ödendiği, Sağlık personelinden memnuniyetin % oranında olduğu, En düģük memnuniyet düzeylerinin hekim ve hemģireye kolay ulaģma (% 77,8), kendi dilinde iletiģim (% 71,4) ile yemeklerin lezzeti ve sıcaklığı (% 69,8) konularında olduğu, % 100 ünün geldiği sağlık kuruluģunu baģkalarına tavsiye edeceği ortaya çıkmıģtır. Ġzmir de sağlık turizminin geliģimi için Ģu konularda çalıģılması gerektiği sonucuna varılmıģtır. Sağlık Turizmi alanındaki sağlık kuruluģları, acenteler, sigorta kuruluģları, konaklama tesislerinin kurduğu sivil toplum örgütleri ve kamu kuruluģları Ġzmir Sağlık Turizmi Platformu nu (ĠMTP) oluģturmalı, ĠMTP, Ġzmir in sağlık turizminde marka kent olması için vizyon ve misyon çalıģması yapmalıdır. Yabancı hastaların aldıkları hizmet konusunda bilgilendirilmesi amacıyla en çok kullanılan yabancı dillerde onam formları hazırlanmalı ve bunları kullanacak personel eğitilmelidir. Sağlık personelinin hasta memnuniyetini arttıracak mahremiyete saygı, yabancı hastayla iletiģim vb konularda eğitimi için yeni projeler hazırlanmalıdır. Sağlık personeli ve diğer yardımcı personel, en çok kullanılan yabancı dillerde temel iletiģimi sağlayacak düzeyde dil eğitimi almalı, bu amaçla projeler yürütülmelidir. Hasta memnuniyetini arttırıcı ek olanaklar (internet, uluslararası telefon, hastanın sorunsuz transferi, farklı yemek ihtiyacı, kiģisel bakım olanağı, taburculuk sonrası bakım vb) için sağlık kuruluģları kendi alt yapılarını geliģtirici düzenlemeler yapmalıdır. Projemizde, Ġzmir in sağlık turizmi olanaklarının tanıtımı için bir veri tabanı oluģturulmaya çalıģılmıģ ve 74 sağlık kuruluģuna ait veri toplanmıģtır. Ancak tüm kuruluģların katılımıyla sürekli güncellenen bir veri tabanına ihtiyaç olduğu unutulmadan çalıģmalara devam edilmelidir. Sağlık kuruluģlarında ulusal ve uluslararası alanda hasta kabulünü kolaylaģtıran, kalite arttırma çalıģmaları yapılmalı, bu konudaki Ekonomi Bakanlığı teģvik programları hakkında sağlık kuruluģları bilgilendirilmeli, sivil toplum örgütleri öncülüğünde yurtdıģı tanıtım ve pazarlama amaçlı yeni projeler yürütülmelidir. Hedef kitle olarak; yaģlanan Avrupa nüfusunun Ġzmir deki kaliteli sağlık hizmetlerine ulaģması için sağlık kuruluģlarımızın altyapısı geliģtirilmeli ve yurtdıģı tanıtım çalıģmalarında bu gruba öncelik verilmeli, Almanya, Hollanda, Avusturya, Fransa gibi Türk asıllı vatandaģların yoğun olarak yaģadığı Avrupa ülkeler ön plana alınmalı, Yabancı hastaların bağlı olduğu sigorta kuruluģları ile iletiģim kanalları kurulmalı, yabancı ülkedeki sağlık kuruluģu ve sigorta kuruluģları ile yabancı hastanın sağlık durumu konusundaki bilgi alıģveriģini sağlıklı süreçlerle yönetmek için Ġzmir deki sağlık kuruluģları kendilerini geliģtirmelidir. Bu raporun, Ġzmir deki sağlık kuruluģları, resmi kurumlar ve diğer ilgili taraflarca ilgiyle okunacağı ve sonuçlarının Ġzmir e gelen yabancı turist sayısında artıģ, Ġzmir de hizmet veren sağlık kuruluģları ve tüm diğer sektörlerin geliģmesine katkı sağlayacağına inanıyoruz. Önümüzdeki dönemde sağlık turizmi alanında Ġzmir deki tüm kuruluģları bir arada etkin ve verimli çalıģmalar yürütmeye davet ediyoruz. 4

7 GĠRĠġ Ġzmir, Antik Dönem deki adıyla Smyrna, bir öyküye göre efsanevi kadın savaģçılar olan Amazonlar, bir baģka öyküye göre Lelegler tarafından kurulmuģtur. Türkiye nin batısında, Ege Denizi kıyısında yer alan Ģehir, Ege Bölgesi nin en önemli ve en büyük yerleģim merkezidir. Arkeolojik ve tarihsel birikimini koruyarak çağdaģlaģan Ġzmir, liman Ģehri olmasıyla önemli, iģlek bir ticaret merkezi konumundadır. Bir tarafta Ģifalı termal suları, diğer tarafta masmavi denizi ve mavi bayraklı plajlarıyla sağlık ve deniz turizmi alanlarında sunduğu çeģitlilik göz doldurur. Antik Ġonya bölgesinin medeniyetler buketi olan ve yıllık bir tarihi geçmiģe sahip olan Ġzmir, tarihi boyunca ve mitolojisinde Amazonlara, Lidyalılara, Perslere, Büyük Ġskender ve Generallerine, Romalılara, Araplara, Emevilere, Bizanslılara, Selçuklulara ve Osmanlılara aralıksız binlerce yıl ev sahipliği yapmıģtır. Büyük Ġskender in ölümünden sonra Roma ve Bizans medeniyetlerine ev sahipliği yapmıģ, Hıristiyanlığın yayılmasına da önemli katkılarda bulunmuģtur. Cenevizlilere ve Venediklilere ticaret yapma ve yerleģme olanağı sunan Ġzmir, 14. yüzyıldan sonra Türklerin eline geçerek sırasıyla Emir Çaka Bey ve Aydınoğlu Gazi Umur Bey le Selçukluların yönetiminde kalmıģ, 15.yüzyıldan sonra Osmanlı Ġmparatorluğu nun bir vilayeti olmuģ, I. Dünya SavaĢı sırasında ise iģgal edilmiģtir. KurtuluĢ SavaĢı boyunca iģgal altında kalmıģ, 9 Eylül 1922 de iģgalden kurtulmuģtur. Ticari önemini, 18 ve 19. yüzyıllarda kente gelen Ġngiliz, Fransız, Ġtalyan ve Hollandalı tüccarların giriģimleriyle, özellikle tütün, pamuk üretimi ve ihracatında göstermiģtir. Ġzmir, çok kültürlülüğün gülümseyen yüzüdür. Kültürel kimlik açısından bakıldığında, geçmiģten gelen Levanten, Musevi ve Hıristiyan kimlikleriyle çok dinli ve çok kültürlü hoģgörünün izlerini günümüzde de sosyo demografik yapısında taģıdığı görülür. Ziyarete açık tutulan ve etkin olarak kullanılan sinagog ve kiliseleri bu çok kültürlülüğün önemli öğeleridir. Ġzmir, turizm açısından Türkiye nin en deneyimli kentlerinden biridir. Ancak bu turizm anlayıģı Ġzmir sahillerinde yazlık ev sahibi olan yerli turistler ve klasik tatil anlayıģı çerçevesinin önüne geçememektedir. Konaklama tesisleri açısından yaģanan eksikler nedeniyle Ġzmir son yıllarda turist sayısı açısından Ġstanbul ve Antalya nın gerisinde kalmıģtır. (1) EGE SAĞLIK KURULUġLARI DERNEĞĠ (ESKD) ESKD, 2001 Yılı Nisan ayında kurulmuģ olan bir sivil toplum örgütüdür. Ege deki ve Ġzmir deki özel sağlık kuruluģlarının büyük çoğunluğu derneğimizin üyesidir. Toplamı 180 olan üyemiz özel sağlık kuruluģlarının dağılımı aģağıda verilmiģtir. 4 Hastane, 40 Tıp Merkezi, 60 Dal Merkezi, 25 Poliklinik, 17 Güzellik Merkezi Poliklinik 34 Özel Muayenehane + Laboratuar Bu kuruluģlardan hastane, tıp ve dal merkezleri SGK ile anlaģma yapabilirken, poliklinik, laboratuar ve muayenehaneler SGK ile anlaģma yapamamaktadırlar. Ege Bölgesi nde üyemiz olan 104 özel sağlık kuruluģu SGK lı hastalara hizmet vermektedir. Üyemiz olan ve SGK ya hizmet veren sağlık kuruluģlarından sadece 8 i Ġzmir dıģında, geri kalan 96 sı ise Ġzmir dedir. ĠZMĠR ĠLĠ SGK YA HĠZMET VEREN SAĞLIK KURULUġLARI ÖZEL HASTANE 20 ÖZEL TIP MERKEZĠ 33 ÖZEL DAL MERKEZĠ 56 ÖZEL DĠYALĠZ MERKEZĠ 26 ÖZEL TOPLAM 135 DEVLET HASTANESĠ 28 ÜNĠVERSĠTE + BELEDĠYE HASTANESĠ 5 TOPLAM 178 Yukarıdaki verilerden görüldüğü gibi Ġzmir deki, SGK ya hizmet veren 135 özel sağlık kuruluģundan 96 sı (% 71) üyemizdir. Ġzmir, 2 kamu, 2 özel üniversiteye ve bu kurumlardaki akademik kadroya ve ileri teknolojiye sahiptir. Üniversite hastaneleriyle birlikte toplam 178 sağlık kuruluģu bulunmasına rağmen Ġzmir sağlık turizmi alanında kendini gösterememektedir. Deniz-kum-güneĢ ve görece düģük maliyetler gibi özel avantajlarına rağmen, Ġzmir in özellikle Ġstanbul a oranla sağlık turizminde gerilerde kalması, Türkiye destinasyonuna uygun pazarlar için hızlı hareket edilmesi gereğini ortaya koymaktadır. (1) Ġzmir Tanıtım BroĢürü 1, Ġzmir Kültür Turizm Müdürlüğü 5

8 PROJENĠN TANIMI VE KAPSAMI Global ve ulusal ölçekte giderek büyüyen medikal turizm pazarından Ġzmir in yeterince faydalanamadığı gerekçesiyle Ege Sağlık KuruluĢları Derneği tarafından Ġzmir Kalkınma Ajansı nın Doğrudan Faaliyet Desteği Programına baģvurulmuģtur. Medikal turizm dalında gerçekleģtirilen bu sektörel araģtırma ile bölgenin rekabet gücünü artıracak ve bölgesel kalkınmaya ivme kazandıracak stratejik adımların belirlenmesi hedeflenmiģtir. Medikal turizmin bölgede geliģtirilmesi, otellerin kıģ doluluklarının artırılması, hava ve kara taģımacılığının artması gibi somut çıktıları ile baģta otelcilik, ulaģım gibi alt sektörlerine katkısı olmak üzere turizm çeģitliliğinin artırılması ve turizmin 12 aya yayılması yolunda büyük fayda sağlayarak bölge ekonomisine büyük bir katkı sağlayacağı düģünülmüģtür de yürürlüğe giren Ekonomi Bakanlığı nın sağlık kuruluģlarına ve ilgili sivil toplum kuruluģlarına yönelik sağlık turizmi alanındaki pazarlama desteğinden faydalanılarak, araģtırma sonrasında tanıtım, pazarlama ve markalaģma faaliyetleri planlanacak ve hayata geçirilecektir. Medikal Turizm sektöründe sağlık kuruluģlarının mesleki nitelik ve nicelikleriyle ilgili durumunu ortaya koyacak firma ve yabancı hasta bazlı bir sektör analizinin yapılması hedeflenmiģtir. Elde edilen veri tabanı kullanılarak, yurtdıģı tanıtım çalıģmalarını destekleyecek Ġzmir Sağlık Turizm Rehberi ve Web Sitesi bu proje sonrasında tamamlanmıģtır. Bu materyaller hayata geçirilmesi planlanan yurtdıģı tanıtım ve pazarlama organizasyonlarında (Sağlık ve Turizm Fuarlarına kurumsal katılım, iģ heyetleri vb.) kullanılacaktır. Seyahat acenteleri ve tur operatörleri için Ġzmir in sağlık turizmi konusunda bilgi verecek yazılı ve görsel kaynakların yaratılması dünya genelinde önemli tatil pazarlarına ulaģarak Ġzmir destinasyonunun bilinirliği, farkındalığı ve tanınırlığının artması sağlanacaktır. Proje süresince, medikal turizm pazarında uluslararası rekabetin en önemli unsuru olan kalite standartlarının sertifikasyonu konusunda sağlık kuruluģlarını bilgilendirme ve teģvik etmeye çaba gösterilmiģtir. MATERYAL VE YÖNTEM Proje kapsamında öncelikle projenin ana kadrosunu oluģturan 2 araģtırma ekip lideri ve proje koordinatörü bu alanda yapılmıģ çalıģmalar hakkında literatür taraması yapmıģlardır. Ancak önümüzdeki en önemli sorun bu alandaki bilimsel ve akademik çalıģmaların azlığı ve eksikliğidir. Sağlık turizmi kongrelerindeki sunumlar, bu alandaki derneklerin oluģturduğu web siteleri, gazete haberleri ve bazı makalelerin ötesinde oldukça sınırlı ve az akademik çalıģmalar bulunmaktadır. Sağlık turizminin diğer bilim dallarına nazaran oldukça yeni olması ve bu alanda yapılan sınırlı çalıģmalarında özellikle son 10 yıl gibi kısa bir geçmiģe dayanması nedeniyle eldeki verilerin birçoğu güvenilirlik açısından ciddi bir sorgulamaya gerek duymaktadır. Daha sonra saha çalıģmasında kullanılacak ve sağlık kuruluģlarına sorulacak soru formları ile hasta görüģmelerinde kullanılacak soru formları üzerinde çalıģmalar yürütülmüģtür. Sağlıkta kalite çalıģmaları alanında danıģmanlık yapmakta olan AraĢtırma Ekip Lideri Dr. Özlem Erdem, Aydın Çubukgil ve Proje Koordinatörü Dr. Tuğrul ġahbaz araģtırma kapsamında hangi alanlarda sorgulama yapılabileceği, soru formlarının dili ve alınacak bilgilerin gizliliğinin korunması için sağlık kuruluģlarına gönderilecek yazıların içeriği konusunda tartıģmalar yürütmüģlerdir. Ancak bu konuda sahada görev yapan kiģilerin görüģ ve önerilerini almak amacıyla 3 odak grup görüģmesi yapılmıģtır. Odak grup görüģmesi, kendi içinde homojen olan küçük grupların bir alandaki görüģ ve önerilerini niteliksel olarak ortaya koyan ve bir moderatörün önceden belirlediği sorular sorarak yürüttüğü, toplum araģtırmalarında ve pazar geliģtirme çalıģmalarında kullanılan bir araģtırma türüdür. Yapılan görüģme kayıt altına alınarak sonradan konuģmalar çözümlenir ve rapor haline getirilir. 1. Odak grup görüģmesi 20 Ocak 2012 tarihinde 16 kuruluģtan Yabancı Hasta Departman görevlileri, Proje ekibi ve Ġzmir Ġl Sağlık Müdürlüğü YurtdıĢı Ġl Koordinasyon Merkezi Koordinatörü Dr. Bülent Cinel in katılımıyla yapılmıģtır. Toplantıda yabancı hasta, medikal turizm, turist sağlığı, turizm sağlığı gibi konularda kullanılan terminolojinin tartıģılmasının ardından sahada kullanmak üzere Proje Ekibince hazırlanan soru formlarının üzerinde katılımcıların görüģlerinin alınmasını sağlamıģtır. 2. Odak grup görüģmemiz sağlık kuruluģlarında çalıģan ve hasta ile temas eden danıģma ve resepsiyon görevlilerinin katılımı amacıyla 25 Ocak 2012 tarihinde 3 kuruluģ temsilcisi ve proje ekibiyle birlikte yapılmıģtır. Toplantıda yabancı hasta, medikal turizm, turist sağlığı, turizm sağlığı gibi konularda 6

9 kullanılan terminolojinin tartıģılmasının ardından sahada kullanmak üzere Proje Ekibince hazırlanan soru formlarının üzerinde katılımcıların görüģlerinin alınmasını sağlamıģtır. 3. Odak grup görüģmemiz sağlık kuruluģlarının baģhekim, mesul müdürü veya sahibi konumundaki doktorlarla 1 ġubat 2012 tarihinde yapıldı. Toplantıda farklı sağlık kuruluģlarından 13 sektör temsilcisi, sahada yapılacak analiz çalıģmasının önemli olduğunu ancak elde edilecek çıktıların ne amaçla kullanılacağına iliģkin hangi çalıģmaların yürütüleceğini sorguladılar. Ayrıca bu alanda yabancı ülkelerdeki sağlık kuruluģları ve hasta dernekleri ile temas kurmanın önemi üzerinde duruldu. Odak grup görüģmeleri sonucunda yabancı hasta kavramı içinde pek çok farklı hizmet talebinin ve ödeme gücü farklılıklarının, verilen hizmetin karģılığının alınması konusunda farklılıkların olduğu belirlendi. Ödeme biçimleri hastanın sigortasından karģılanması, SGK kapsamında hizmet alımı veya hasta tarafından kredi kartı ya da nakit olarak kurumlara ödeme gibi değiģiklikler gösterdiği görüldü ve soru formlarının zenginleģmesine katkı sağlandı. Odak Grup GörüĢme Sonuçları, bu raporun sonuna eklenmiģtir (Ek 1). Bu arada oluģturulan ve odak grup görüģmelerinde katılımcılarla tartıģılarak bazı bölümleri değiģen Sağlık KuruluĢu Soru Formu (Form No: 1) örnek bir kuruluģta yüz yüze görüģme yöntemiyle kullanılarak kullanımda hataya yol açıp açmadığı test edildi. KuruluĢların projeye katılmasını sağlamak amacıyla Proje Davet Mektubu (Form No: 2) hazırlandı. Ġzmir Ġl Sağlık Müdürlüğü ile yapılan yazıģmalar sonucunda ilimizde bulunan sağlık kuruluģlarının listesi ve iletiģim bilgileri yetkili makamdan alındı. Alınan listelerdeki bilgiler esas alınarak mektup gönderilecek sağlık kuruluģu listesi belirlendi. Daha sonra Sağlık KuruluĢu Soru Formu ve Proje Davet Mektubu çoğaltılarak Ġzmir deki tüm kamu hastaneleri, üniversite hastaneleri, özel hastaneler, tıp ve dal merkezleri ile polikliniklere iadeli taahhütlü olarak gönderildi. Proje Davet Mektubu yetkili kiģi tarafından imzalanan ve derneğimize elden, posta veya fax yoluyla ulaģtırılan tüm sağlık kuruluģlarına AraĢtırma Ekibi 1 tarafından ziyaretler yapıldı. Bu ziyaretlerde yetkili kiģilerle yüz yüze görüģülerek sağlık kuruluģlarının bilgileri toplandı. Sağlık kuruluģlarınca doldurulan soru formları yetkili kiģi imzasıyla teslim alınarak elinizdeki analiz raporu, Ġzmir Sağlık Turizmi Rehberi ve Web Sitesi için veri tabanını oluģturdu. Hastalarla yapılacak görüģmeler için kullanılacak anket formları için AraĢtırma Ekip liderleri ve Proje Koordinatörü, Ayaktan Tedavi Hastaları Anket Formu (Form No: 3) ve Yatan Hasta Anket Formu (Form No:4) ve hastalar için ankete katılımla ilgili Onam Formu Taslağı (Form No: 5) oluģturdu. Daha sonra bu anket formları Ġngilizce (Form No: 6-7-8), Almanca (Form No: ), Fransızca (Form No: ) ve Arapça (Form No: ) dillerine çevrilerek çoğaltıldı. Projede kullanılacak hasta anketleri ve Sağlık KuruluĢu Soru Formu, Ġzmir Ġl Sağlık Müdürlüğü ne resmi yazıyla iletilerek, projeye katılım konusunda, Onay yazısı alındı. Hastalarla görüģme için, sağlık kuruluģlarında bulunan yabancı hasta departman sorumluları her gün AraĢtırma Ekibi 2 tarafından aranarak yabancı hasta olup olmadığı öğrenildi. Yabancı hasta görüģmelerinde hastalara kendi dillerinde hazırlamıģ olduğumuz anket formları uygulandı. Sağlık KuruluĢu Soru Formu sonuçları ve Hasta GörüĢme Anketi sonuçları Excel Tablo haline getirilerek % dağılımları alındı ve grafik haline getirildi. Sonuçlar proje koordinatörü tarafından AraĢtırma Ekip Liderleri nin de katılımıyla yorumlandı. Bu verilerin dıģında Ġl Sağlık Müdürlüğü ile yapılan yazıģmalar sonucunda Ġzmir genelinde üretilen sağlık hizmeti, yatak sayıları, ameliyathane sayıları ve kapalı alanlar hakkında bilgiler ile Ġzmir e gelen yabancı hastalara ait veriler yetkili makamdan alındı. Ġlimizde turizm alanında hizmet veren oteller, konaklama tesisleri ve gezilip görülecek yerlere ait veriler resmi yazıyla Ġzmir Ġl Kültür Turizm Müdürlüğü nden alındı. Seyahat acenteleri, listeleri ve iletiģim bilgileri resmi yazıyla TURSAB Ġzmir den resmi yazıyla alındı. Bu veriler Ġzmir Sağlık Turizm Rehberi nde kullanılmıģtır. Proje süresi içinde pek çok sağlık kuruluģu ile görüģen AraĢtırma Ekibimiz, son güne kadar kuruluģların bilgilerini alarak, rehbere, web sitesine ve analiz raporuna esas olan veri tabanına giriģleri gerçekleģtirdi. Proje sonunda toplam 74 sağlık kuruluģu projemize katılım sağlamıģ ve veri tabanına dahil olmuģlardır. Bu kuruluģların listesi rapor ekinde sunulmuģtur. (Ek 2) 7

10 TANIMLAR Sağlık Turizmi Nedir? Sağlık Turizmi, ikamet edilen yerden baģka bir yere (yurtiçi veya yurtdıģı) her hangi bir sağlık sebebiyle hizmet almak için yapılan seyahate denir. Sağlık Turizmi, tedavi amaçlı kaplıca veya diğer sağlık merkezlerine seyahat eden kiģinin fiziksel iyilik halini geliģtirmek amacıyla veya estetik cerrahi operasyonlar, organ nakli, diģ tedavisi, fizik tedavi, rehabilitasyon vb. gereksinimi olanlarla birlikte uluslar arası hasta potansiyelini kullanarak sağlık kuruluģlarının büyümesine olanak sağlayan turizm türüdür. (2) Öte yandan doktorların ve sağlık personelinin bulundukları yerden bir baģka yere giderek tedavi yapmalarını medikal turizm kapsamına alanlar vardır ve örneğin, sınır ötesi çalıģan doktorları bu tanıma dahil eden, bunların sundukları sağlık hizmetlerini medikal turizm olarak kabul edenler bulunmaktadır. (3) Ross (2001), sağlık turizmini, kendi yaģadığı yerden baģka bir yere sağlık amacı ile seyahat eden insanların oluģturduğu bir turizm türü olarak tanımlamaktadır.(4) Theobald (1998) sağlık turistini 24 saat ya da daha fazla süreyle ev ortamından uzakta hizmet alan kiģi olarak tanımlamaktadır. Bu tanıma göre 24 saatten daha az süreyle evden uzak kalan kiģi sağlık turisti olarak kabul edilmeyip ziyaretçi olarak değerlendirilmekte ve tıbbi amaçlarla yurtdıģına çıkan insanlar, seyahat süresinin uzunluğu ve 24 saat Ģartına uyulması nedeniyle genellikle sağlık turisti kapsamına girmektedir.(5) Sağlık turizminin uluslar arası alanda tek bir tanımı bulunmamaktadır. Ancak genelde kabul edilen yaklaģım, insanların iyilik hallerini geliģtirmek ve sağlık hizmetlerinden faydalanmak için uluslar arası sınırları geçerek bir ilkeden baģka bir ülkeye seyahat etmeleri ve gittikleri ülkede yapılan tıbbi iģlem ya da etkinliklerin sağlık turizmi olarak adlandırılmasıdır. Sağlık turizmi günümüzde 3 temel baģlık altında incelenmektedir.(6) Medikal Turizm: Hastalığın iyileģtirilmesi kavramı içinde tıbbi check-up, sağlık taraması, diģ tedavisi, kalp ameliyatı, protezler, kanser tedavisi, nöroģirurji, transplantasyonlar gibi tıbbi iģlemler Termal ve SPA-Wellness Turizmi: Klimatizm (temiz havadan yararlanma), termalizm (kaplıca) ve üvalizm (meyve-sebze kür tedavisi) gibi iģlemler (7) Ġleri YaĢ ve Engelli Turizmi: Ülkemizdeki ve Avrupa daki giderek yaģlanan nüfus ve engellilere yönelik turizm etkinlikleri Sağlık Turizmine Neden Ġhtiyaç Duyulmaktadır? Dünya nüfusunun artması, geliģmiģ ülkelerdeki yaģam sürelerinin uzaması ve kalitesinin yükselmesi sağlık maliyetlerinin artmasına yol açmaktadır. Sağlık hizmetlerini daha kaliteli ve ekonomik olarak sunan bazı ülkeler sağlık turizmi sektörünün oluģmasına neden olmuģtur. Sağlık turizminin temel sebepleri Ģöyle özetlenebilir: - Ülkesinde yüksek teknolojili sağlık hizmetleri ve profesyonel insan kaynaklarının azlığı veya yokluğu, - Sağlık hizmetlerinin kendi ülkelerinde pahalı olması, - Uzun süren hasta bekleme listelerinden kurtulma isteği, - Daha kaliteli ve daha kısa zamanda hizmet almak, -Tedaviyle birlikte tatil yapma arzusu, - Ülkesinde iklim ve coğrafi olarak tatil için kısıtlı imkan olduğu durumlarda yapılan turizm hareketliliği (ormanlık, yaylalar, tarihi ve kültürel zenginliği olan ülkelere gidiģ),çoğunlukla termal tesisin ve termal turizm imkanlarının çok olduğu bir ülkede tatil yapma talebi (2) Türkiye Sağlık Turizmi El Kitabı, 2012 ; T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü (3) Srivastava R. 2006, Indian Society for Aphaeresis and Aphaeresis Tourism in India - Is there a future? Transfus Apher, 2006; 34 (2): 139: 44. (4) Ross, K. (2001): Health Tourism: An Overview, HSMAI Marketing Review (5) Theobald, W.F. (1998) Global Tourism 2nd Edition, Butterworth Heinemann (6) Medikal Turizm 2011 ; T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Dr. Dursun AYDIN - Sağlık Turizmi Koordinatörü, Cemal YILMAZ Sağlık Turizmi DanıĢmanı, ISBN NO: (7) Akat, Ömer (2000): Pazarlama Ağırlıklı Turizm ĠĢletmeciliği, Ekin Kitabevi, Bursa. S.18 8

11 - Kendi ülkesinde herhangi bir sebepten dolayı ameliyatının bilinmesinin istenmemesi (Estetik Cerrahisi, Ġnfertilite tedavisi vb.) - UyuĢturucu ve farklı bağımlılıkları olan kiģilerin farklı veya daha uygun ortamlarda olma istekleri, - Kronik hastaların, yaģlıların ve engellilerin baģka ortamlara gitme ve tedavi olma isteklerinin oluģması, - KiĢinin hayata tutunma ve yaģam isteği Turizm (Turist) Sağlığı Nedir? Turizm sağlığı ülkemize sağlıklı olarak dinlenme, eğlenme, anlaģma gereği veya Türkiye nin birçok zenginliklerini (kültür, tarih, dağ, mağara vb.) tanıma amaçlı gelen kiģilerin sağlığını, sağlık ve sosyal güvenlik hizmetlerini ve bulunduğu ortamın sağlıklı olmasını kapsar. Turistler öncelikli olarak alt yapısı mükemmel, sağlığını tehlikeye atmayacak ortam ve kurumları tercih etmektedir. Buna rağmen beklemedik sebeplerden dolayı hastalanırsa turist acil ve güvenilir bir sağlık hizmeti talep edecektir. Bu çerçevede beklenmedik bir hastalığın sebep-sonuç ve düzeltilmesi ve maliyeti önem arz edecektir. Turist Sağlığı ile iliģkili konular: Turistin veya ülkesinin baģvurabileceği (muhatap) bir merkezin olması, Bir turistin bulunduğu ortam ve bu ortamda çalıģanların sağlıklı olması, Turizmin getireceği muhtemel hastalıklar açısından toplum sağlığı, Turistlerin sağlığı ve acil hallerde sağlık hizmeti sunumu, Sağlık personeli ve kurumların iģleyiģi, Yurt dıģı sigortalarıyla iliģkiler ve ücretlendirme Yurt dıģına sunulan turizm ve sağlık hizmeti sonucunda ülkemizin ve sağlık hizmetlerinin tanıtımı, Otel veya sağlık merkezlerinde sağlık personeli bulundurulması, Gurbetçilerin izindeyken oluģan sağlık problemleridir. JCI (Joint Commission International) nedir? Sağlık hizmetleri kalitesi ve hasta güvenliği konusunda tanınmıģ bir uluslar arası organizasyondur. Hasta güvenliği, enfeksiyon kontrolü, ilaç güvenliği, tesis güvenliği ve akreditasyon hazırlığı konularındaki çalıģmalarla, sağlık hizmetlerinin kalitesini geliģtirmeye odaklanır. JCI standartları Ģunlardan oluģmaktadır: (Contents = Ġçerik bölümünden alınmıģtır.) (8) Bölüm 1: Hasta Merkezli Standartlar Uluslar arası Hasta Güvenliği Amaçları (IPSG) Bakıma UlaĢımın Sürekliliği (ACC) Hasta ve Yakınlarının Hakları (PFR) Hastaların Değerlendirilmesi (AOP) Hastaların Bakımı (COP) Anestezi ve Cerrahi Bakım (ASC) Ġlaç Yönetimi ve Kullanımı (MMU) Hasta ve Yakınlarının Eğitimi (PFE) Bölüm 2: Sağlık Bakım Organizasyonlarının Yönetim Standartları Hasta Güvenliği ve kalitenin GeliĢtirilmesi (QPS) Enfeksiyon Kontrolü ve Önlenmesi (PCI) Yönetim, Liderlik ve Yönlendirme (GLD) Tesis Yönetimi ve Güvenliği (FMS) Personel Eğitimi ve Kalifikasyonu (SQE) ĠletiĢim ve Bilgilenmenin Yönetimi (MCI) (8) JCI Hastane Standartları, nly.pdf 9

12 SAĞLIK TURĠZMĠNĠN GELĠġĠMĠ Her ne kadar insanlar çok eski çağlardan bu yana sağlıklarına kavuģmak için kaplıca, ılıca veya Ģifa merkezlerine gitmekteyseler de bunları günümüzdeki sağlık turizmi ile eģ değer sayamayız. Ġzmir Bergama da bulunan Asklepios bir Ģifa merkezi olarak antik çağlardan beri bilinen bir yerdir. Balçova daki Agamemnon kaplıcaları da bu alanda bilinen en eski kaplıcalardan birisiydi. Günümüzde aynı bölgede yer alan Balçova Termal Tesisleri nin uluslar arası sağlık turizmi için bu kadar çok tercih edilmesi tesadüf değildir. Ġzmir, sağlık turizmi alanında öne çıkmak için zengin bir geçmiģe sahiptir. Ancak günümüzdeki anlamıyla sağlık turizminin geliģimine baktığımızda, 20. yüzyılda A.B.D. ve Avrupa nın artık ticari ve endüstriyel merkezler olmanın yanı sıra, sağlık bakım merkezleri de olduklarını ve sağlık için seyahatin daha çok geri kalmıģ ülkelerdeki zenginlerin faydalanabileceği bir kavram olduğunu görüyoruz yılında Amerikan Tıp Uzmanları Heyeti (ABMS) kuruldu ve A.B.D. deki tıp uzmanlığı heyetleri için Ģemsiye örgüt oldu. ABMS eğitimsel ve profesyonel politikalar yaptı ve bu politikalar dünya çapındaki sağlık hizmeti standartlarının temelini oluģturdu de Avrupa Tıp Uzmanları Birliği (UEMS) kuruldu. UEMS, Avrupa Birliği üyesi ülkelerden gelen farklı tıbbi birliklerden oluģuyordu larda A.B.D. de Yeni Çağ akımı baģladıktan sonra Hindistan önemli bir durak haline geldi. Amerika ve Ġngiltere nin sosyetesini cezbeden çiçek çocuğu (flower child) hareketi ilerleyerek yoga ve ayurvedik tedavinin yeniden keģfedildiği bir sağlık turizmi endüstrisine dönüģtü lerde ve 1990 larda sağlık hizmeti masraflarının artmasıyla ABD li hastalar Orta Amerika da diģ tedavisi görmek gibi denizaģırı seçenekleri tercih etmeye baģladılar. Ġlk baģta ABD li doktorlar yabancı hastanelerde tedavi görme fikri karģısında dehģete düģmüģ olsalar da, Küba göz, kalp ve kozmetik ameliyatları için cazip bir sağlık turizmi mekanı haline geldi.(9) Uluslararası alanda JCI Akreditasyon KuruluĢu, sayıları hızla artan uluslar arası sağlık hizmeti veren hastanelerin uluslararası standartlara uyup uymadıklarını kontrol etmek ve araģtırmalarda bulunmak için 1994 yılında kuruldu. Akredite olan hastaneler dünyanın her tarafından hasta kabul etmeye baģladılar. JCI akreditasyonu hastalara da güven verdi deki Asya ekonomik krizi ve Asya daki paraların değerini kaybetmesi sonucunda bu ülkelerin devlet yetkilileri turizme verdikleri önemi artırdılar. Sağlık turizmini geliģtirmek için ciddi reklam kampanyaları baģlattılar. Bu çabalar sonuç verdi. Tayland, Batılı ülkelere kıyasla çok düģük olan fiyatlarıyla kısa surede plastik cerrahi için bir merkez haline geldi. Tayland, Singapur ve Hindistan gibi sağlık turizmi durakları uluslararası alanda JCI Akreditasyon KuruluĢu akreditasyonlarıyla meģru hale geldiler. Diğer Güneydoğu Asya ve Latin Amerika ülkeleri de JCI akreditasyonu ve önde gelen A.B.D. tabanlı sağlık Ģirketleriyle yaptıkları ortaklıklar sayesinde sağlık hizmeti durakları haline gelmeye devam ediyorlar yılında Amerikan sağlık turistlerinin sayısı, sağlık turizmi tarihinde en yüksek rakam olan e yükseldi yılında bu sayının 1 milyona yaklaģması bekleniyor yılında A.B.D. merkezli birkaç sağlık hizmeti ve sigorta Ģirketi sağlıkta dıģ kaynak kullanımını göz önünde bulundurmaya baģladı. Bunlar üyelerine acil olmayan iģlemleri ve ameliyatları baģka ülkelerde yaptırma imkanı sunmaya baģladı. (9) ABD ve Avrupa gibi sağlık maliyetlerinin yüksek olduğu ülkelerde ameliyat olmak istemeyenler baģka ülkelere yönelmektedir. Sağlık maliyetlerinin yüksek olduğu ülkelerde artık sosyal güvenceler de insanların tedavi ihtiyaçlarını karģılamadığından, baģını Avrupa ve ABD'nin çektiği çok sayıda ülkede insanlar sağlık tedavileri için alternatif ülkelerin yolunu tutmaya baģlamıģtır. Bypass (Kalp) ameliyatı için en az USD yerine USD, kalp kapakçığı takılması için USD yerine USD ödemek isteyen, yağını aldırmak (liposuction) için USD yerine USD harcamayı tercih edenler çareyi yurtdıģında arıyor. Bugün ABD de on binlerce dolara mal olacak bir ameliyat ya da tedavi Taylan da, Singapur da, Türkiye'de veya Hindistan da neredeyse üçte bir fiyatına gerçekleģiyor. (10) (9) (10) Health in Turkey? Price Comparison, DıĢ Ekonomik ĠliĢkilerKurulu,DEĠK. 10

13 ABD de sağlık sektörüne 2007 yılında 2,3 trilyon USD harcanmıģtır ve bu miktarın ABD nin gayrisafi milli hasıla içindeki payı % 16 dır yılında bu miktarın 4,2 trilyon USD olacağı ve payının % 20 ye çıkacağı tahmin edilmektedir. ABD de 2009 yılında yurtdıģına tedavi olmak amacıyla giden (outbound) hasta sayısı dir. Bu hastaların % 62 si Asya, % 36 sı Güney ve Orta Amerika ülkelerini tercih etmektedir. Sağlık sigortası olmayanlar, ABD de onaylanmayan tedavileri ve sağlık sigortalarının ödemediği tedavileri olmak isteyenler ile orijinal ülkesinde tedavi olmak isteyen yabancı uyruklular en çok kozmetik, diģ, transplant, ortopedi ve kalp operasyonları için yurtdıģını tercih etmektedirler.(11) Öte yandan tüm dünyada turizm hareketleri önüne geçilmez biçimde artmaya devam etmektedir. Dünya Turizm Örgütü (WTO) verilerine göre 2010 yılında dünya turizminin % 6.7 olduğu ifade edilmektedir. Geçen yıl içinde yaklaģık 935 milyon insan farklı nedenlerle turizm hareketleri içinde yer almıģtır. (12) Dünyada da sağlık amaçlı turizm hareketlerinin yukarıda bahsedilen büyümeye paralel bir seyir izlediğini söylemek doğru bir tespit olacaktır. 90 lı yıllardan itibaren dikkat çekici bir Ģekilde arttığı görülen sağlık turizminin altında yatan gerçek neden tedavi kalitesinin artmasının yanı sıra farklı ülkelerdeki uygun tıbbi hizmet fiyatlarıdır yılında sağlık turizminin pasta büyüklüğünün 100 milyar dolar olduğu ifade edilmektedir. Bu büyük pastayı yaklaģık 30 a yakın ülke paylaģırken, adı geçen çalıģmada belirtildiği üzere, yaklaģık 22 milyon insan yaģadığı yerden bir baģka ülkeye sağlık amacıyla seyahat etmektedir. (13) Dr. Prem Jagyasi tarafından yapılan bir alan araģtırmasında araģtırmaya katılanlar tarafından sorulan sorulara verilen cevaplarda toplam 35 ülkenin medikal turizm alanında ismi öne çıkmakta olup bunlar alfabetik sıralamaya göre Ģunlardır(14): Arjantin, Avustralya, Belçika, Brezilya, Karayipler, Çin, Kosta Rica, Küba, Fransa, Almanya, Macaristan, Hindistan, Ġsrail, Japonya, Ürdün, Malezya, Meksika, Fas, Yeni Zelanda, Panama, Filipinler, Polonya, Suudi Arabistan, Singapur, Güney Afrika, Güney Kore, Ġspanya, Ġsviçre, Tayvan, Tayland, Tunus, Türkiye, BirleĢik Arap Emirlikleri, Ġngiltere ve ABD. (11) Amerika da Sağlık Turizmi, Kenan ORDU; Uluslar arası Sağlık Turizmi Kongresi- 2011, Ġstanbul. 1.gün Ana Salon\3.Oturum, (12) WTO Annual Report, 2010 (13) Deloitte, Global Survey of Health Care Consumers, 2010) (14) Dr. Prem Jagyasi (2010): Medical Tourism, Research & Survey Report. 11

14 12

15 TÜRKĠYE DE SAĞLIK TURĠZMĠ Türkiye den yurtdıģına sağlık amaçlı giden vatandaģ sayısı giderek azalırken, yurtdıģından ülkemize gelen gurbetçiler ve yabancıların sayısının son 6 yılda giderek arttığı ve buna bağlı olarak ülkemizde harcadıkları para miktarının 2,5 katına çıktığı görülmektedir.(15) Tablo 1.YurtdıĢına giden ve yurtdıģından gelen hastaların sayısı ve harcamaları Yıllar YurtdıĢı Tedaviye Giden Türkler Tedaviye Gelen Gurbetçiler Tedaviye Gelen Yabancıların Sağlık Harcamaları Yabancılar Türkiye deki milyon $ milyon $ milyon $ milyon $ milyon $ milyon $ milyon $ Türkiye de turizm, ekonominin olumlu seyrine paralel olarak geliģmektedir. Son yıllarda gelen turist sayısının artmasıyla turizm gelirinin ekonomiye katkısı da artmıģtır yılında turizm geliri 20 milyar 806 milyon 708 bin 444 USD olmuģtur. Türkiye dünya turizm pazarından % 2.7, Avrupa turizm pazarından ise % 5.1 pay alarak, dünya sıralamasında turist giriģleri açısından 8 inci, turizm gelirleri açısından 9 uncu sırada yer almaktadır. Türkiye 2011 yılında ortalama 33 milyon turist ağırlamıģtır. Türkiye, Yabancı Ziyaretçiler Ġçin Dünyada En Ġyi 10 Ülke arasında yerini almıģtır. (16) (15) TUĠK ve Merkez Bankası Verileri (16) Türkiye de Medikal Turizm, 2011,T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü ISBN NO: pdf 13

16 ġekil 1 incelendiğinde son üç yıl içinde Türkiye ye gelen sağlık turistleri sayısının hem özel sektörde hem de kamu sektöründe artıģ eğiliminde olduğu görülmektedir.(1) ġekil 1: Türkiye de Medikal Turizm Envanteri Türkiye ye 2008 yılında gelen yabancı hasta sayısı iken, 2010 yılında olmuģtur (2010 yılı verileri, 2010 yılının ilk 8 ayı verilerine göre bir projeksiyon yapılarak 12 aya dönüģtürülmüģtür). Bu artıģ % 48 lik bir artıģı ifade etmektedir. ArtıĢ oranı diğer turizm çeģitlerinin tümünden fazla bir oranı temsil ettiği gibi, dünya sağlık turizmi artıģ oranından da fazladır. Bu artıģ, kamu sektöründe % 20, özel sektörde % 25 dolaylarında olmuģtur. Sağlık turizminde Türkiye, en güvenilir ülkeler arasında Ülkemizde 42 adet JCI ile uluslararası standartlarda akredite olmuģ sağlık kuruluģu mevcuttur. BaĢta Ġstanbul ve Ankara olmak üzere özel, kamu ve üniversite hastaneleri dünyadaki en yüksek teknoloji ile donatılmıģtır. Türkiye de birçok hastane de onkolojik tedaviler, kardiyovasküler cerrahi, ortopedi, beyin cerrahisi, çocuk cerrahisi, estetik cerrahisi, göz ve diģte ileri teknolojili sağlık hizmetleri verilmektedir. Yine bu hastanelerde Cyberknife, robotik cerrahi, MR, hizmetleri, kemik iliği, organ transplantasyonu yapılabilmektedir. Sağlık Bakanlığı Sağlık Turizmi Dairesi BaĢkanlığı bünyesinde 7/24 saat Arapça, Ġngilizce, Almanca ve Rusça dilinde Acil durumlarda 112, Ģikayet durumlarında 184 nolu hatlardan ve hastanelerde uluslararası hastalara tercümanlık hizmetleri mevcuttur. Tüm doktorlar mesleki zorunluluk sigortası yaptırmak zorunda olup herhangi bir tıbbi hata veya malpraktis durumunda hastaya sigorta tarafından anında tazminat ödenmektedir. Tüm hastanelerimiz ulusal akreditasyon kriterlerine göre hizmet vermekte olup yılda 2 kez denetlenmektedir. (1) Türkiye de 2010 yılı itibarıyla i pratisyen, i uzman, i tıpta uzmanlık eğitimine devam eden olmak üzere toplam hekim bulunmaktadır. Bu hekimlerin si Sağlık Bakanlığında, i üniversitelerde ve ü özel sektörde çalıģmaktadır. Ülkemizde aktif olarak çalıģan diģ hekimi bulunmaktadır. Bunların sı Sağlık Bakanlığında, 900 ü üniversitelerde ve i de özelde çalıģmaktadır.(1) 2011 Yılı içinde Türkiye deki ambulans sayısı 2.782, Ambulans Helikopter sayısı 19, ambulans uçak sayısı 4, deniz ambulansı sayısı 4, kar paletli ambulans sayısı 194 ve motosikletli acil müdahale ekibi sayısı 52 ye çıkmıģtır. Bu ekiple hasta taģınmıģ ve artık Ģehirlerimizde vakaların % 93 une ilk on dakikada, kırsal alanda vakaların % 96 sına ilk otuz dakika içinde ulaģabilir hale gelmiģtir.(1) (1) Türkiye Sağlık Turizmi El Kitabı, 2012 ; T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü 14

17 Sağlık insanlığın en vazgeçilmez hakkı ve temel ihtiyacıdır. Her ülke sağlık için bir politika belirleyip vatandaģının sağlık ihtiyacını karģılar. Bu ihtiyaç sağlığın korunması, geliģtirilmesi ve iyileģtirilmesi hürriyetlerini kapsar. Kamunun almakta olduğu sağlığın korunması ve geliģtirilmesi tedbirleri yanı sıra iyileģtirme hizmetlerinde özel sektör hizmetlerinin de yaygınlaģmakta olduğu görülmektedir. Ülkemiz kamu sağlık hizmetlerine ilaveten son 10 yılda özellikle 2-3 yılda özel sağlık sektörüyle ciddi iģbirliğine girilmiģ ve sağlık hizmeti hızla özele kaymaya baģlamıģtır. Özel sağlık sektöründe ciddi atılımlar olup, Avrupa standartlarıyla yarıģabilecek düzeyde özellikle büyük illerde özel hastaneler ve tıp merkezleri artmaya baģlamıģtır. Bu büyük ve donanımlı hastaneler ve merkezlerin çoğunluğu ülkemizin genel standartlarının üzerindedir. Kendileri yurt dıģı pazarlara açılmak zorundadırlar. Bu nadide kurumların ayakta durabilmesi için yurtdıģı pazarlara açılmaları kaçınılmaz olacaktır. Ayrıca, ülkemizin mevcut coğrafik konumu, Avrupa Birliğine girme trendi, politikalar ve sağlıkta dönüģüm programı, Kalkınma Planı ve Programlarında yer alan özel sağlık sektörünün geldiği durum ve turizmdeki geliģmeler göz önünde bulundurulduğunda sağlık turizminin ciddiyeti ve ülkeye getireceği ekonomik değer çok büyük olacaktır. Bir yandan ülkemize gelen turistlerin sağlık sorunlarının çözümü için hizmet geliģtirirken diğer yandan da sağlık turizmi amaçlı geliģler için her türlü fiziki, insan gücü, teknoloji ve mevzuata yönelik hizmetleri geliģtirmek mecburiyetindeyiz. Klasik kitlesel turizmin en önemli ekonomik boyutu da harcama düzeyinin düģük olmasıdır. Oysaki özel pazar dilimlerine hitap eden turizm türlerinin bireysel harcama düzeyleri çok yüksektir. Çünkü bu turizm türlerine varlıklı ve harcama potansiyeli olan kesimler daha fazla katılmaktadır. Bunlardan en önemlisi de sağlık turizmi ve medikal (tıbbi) turizmdir. Türkiye ye Yabancı Hasta Gönderen Ülkeler Türkiye daha çok Orta ve Doğu Avrupa ile Ortadoğu'dan gelen medikal turistler için caziptir. Burada kültürel yakınlık, dil ve coğrafi bariyerlerin düģük olmasının etkisi büyüktür. Ancak Türkiye'nin medikal turizmdeki kalitesinin yüksekliği Batı Avrupa ve ABD tarafından yeterince bilinmediğinden, Batılı hastalar, standartları Türkiye'ye göre düģük olmasına rağmen Hindistan, Tayland, Tayvan ve Malezya gibi ülkeleri seçmektedir. Türkiye ye hasta gönderen ülkeler beģ grupta incelenebilir. (16) 1. ÇeĢitli nedenlerden dolayı bünyesinde büyük bir Türk nüfusu barındıran ülkeler (Almanya, Hollanda, Fransa vb.) 2. Altyapı ve hekim yetersizliği nedeniyle hizmet sıkıntısı çeken geliģmekte olan ülkeler (Balkan Ülkeleri, Orta Asya daki Türk Cumhuriyetleri) 3. Sağlık hizmetlerinin pahalı olduğu ve sigortaların kapsamadığı hizmetleri talep eden hastaların bulunduğu ülkeler (Amerika, Ġngiltere, Almanya) 4. Arz-talep dengesindeki yetersizlik nedeniyle uzun bekleme sırası olan ülkeler (Ġngiltere, Hollanda ve Kanada) 5. Ġkili anlaģmalar çerçevesinde Türkiye ye belirli sayıda ücretsiz hasta gönderen ülkeler (Afganistan, Yemen, Sudan vb) (1) Türkiye Sağlık Turizmi El Kitabı, 2012 ; T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü (16) Türkiye de Medikal Turizm, 2011,T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü ISBN NO: pdf 15

18 ġekil 2: 2010 Yılı Türkiye ye Gelen Sağlık Turistlerinin Ülkelere Göre Dağılımı ġekil 2 de Almanya nın ülkemize gelen yabancı turistler içinde % 36 ile önemli bir ağırlığı olduğu, bu ülkeyi Hollanda (% 8) ve Avusturya (% 5) gibi geleneksel olarak gurbetçi tarif edilen Türk nüfusun yoğun olduğu Avrupa ülkelerinin izlediği görülmektedir. Aslında yabancı turist olarak tanımlananların önemli bir kısmı bu ülkelerde yaģayan ve tedavi için Türkiye yi tercih eden vatandaģlarımızdır. (16) Tablo 2. Yabancı Ziyaretçilerin Türkiye ye GeliĢ Amaçları ve Yüzde Dağılımları Yabancı Ziyaretçilerin Türkiye ye GeliĢ Payı (%) Amaçları Gezi, Eğlence, Kültür, Spor 57,41 Yakınları Ziyaret 10,35 Sağlık 0,49 Dini 0,46 AlıĢveriĢ 4,18 Toplantı, Konferans, Görev, Ticari 5,12 Transit 2,33 Eğitim 0,72 Diğer 3,50 Beraberinde Giden 15,4 Tablo 2 den görülebileceği gibi Türkiye hala tatil amaçlı ziyaretçilerin ağırlıklı olduğu bir tabloyla karģı karģıyadır. Sağlık amaçlı gelenlerin oranı % 0.52 in altındadır ve oldukça düģündürücüdür. Ama bir gerçek açıkça görülmektedir ki, amacı ne olursa olsun, gelen yabancı ziyaretçilerin sayısı arttıkça, sağlık hizmetleri talepleri de artacaktır. Kamu hastanelerinin bu artan talebe kayıtsız kalamayacağı/kalmaması gerektiği bir gerçektir. O halde kamu sektörü sağlık kurum ve kuruluģları vasıtasıyla, ülkesine hangi amaçla olursa olsun gelen turistlerin sağlık ihtiyaçlarını karģılamak ve bu hizmeti vermekle sorumludur.(16) (16) Türkiye de Medikal Turizm, 2011,T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü ISBN NO: pdf 16

19 Gezi ve tatil için gelen turistin ortalama 650 USD harcamasına karģılık, sağlık turisti bunun ortalama 4-5 katı civarında bir parayı ülkemize bırakmaktadır. Açık kalp ameliyatı, radyoterapi seansları, göz ameliyatları gibi karmaģık ve ileri teknoloji gerektiren ameliyat ve tedavilerde bu rakamlar on binlerle bazen de yüz binlerle ifade edilen bir seviyeye çıkmaktadır. Gerek genel turizmde gerekse sağlık turizminde Ortadoğu dan gelen Arap turistler Batılı ve diğer turistlere göre oldukça fazla para bırakmakta ve özellikle körfez ülkelerinden gelenler Avrupalı turistin yaklaģık 10 katı harcama yapmaktadırlar. (6) Bu açıdan bakıldığında kıyı turizminden daha ziyade sağlık turizminin tüm çeģitlerine yapılacak yatırım ülkeye çok daha fazla girdi sağlayacak hem istihdam açısından hem de kaynakların daha etkin kullanımı açısından yararlı olacaktır. Pazar araģtırma Ģirketi RNCOS'un raporuna göre medikal turizm sektörü Türkiye'de yılları arasında % 26 büyüyecektir. (17) Tablo 3: Yıllar Ġtibariyle Sağlık Turisti Çeken Ġller Özel Devlet Özel Devlet Özel Devlet Özel Toplam Devlet Toplam Genel Toplam Ġstanbul Kayseri Adana Gaziantep Ankara Antalya Ġzmir Isparta Trabzon Kocaeli Diyarbakır Bursa Aydın Manisa Sakarya MuĢ Zonguldak Artvin Edirne Adıyaman Mardin TOPLAM (6) Medikal Turizm 2011 ; T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Dr. Dursun AYDIN - Sağlık Turizmi Koordinatörü,Cemal YILMAZ Sağlık Turizmi DanıĢmanı, ISBN NO: pdf (17) Turkey-IM040.htm 17

20 Tablo 3 te Türkiye ye gelen sağlık turisti sayısının giderek arttığı görülmektedir.(16) Ġstanbul, sağlık turizmi alanında açık ara öndedir. Ġzmir, medikal turist sayısında Türkiye de 7. Sırada görünmektedir. ġekil 3: 2010 Yılı Medikal Turizm Kamu Özel Dağılımı Türkiye Sağlık Turizmi El Kitabı nda 2010 yılında ülkemize gelen yabancı hastaların % 92 sinin özel hastanelere geldiği görülmektedir. ġekil 3 (16) incelendiğinde medikal turizmde özel sektör halen lokomotif görevi gördüğü açıktır. Ancak Sağlık Bakanlığı bu alanda kamu hastanelerinin daha fazla hizmet üretmesini sağlamak ve kamu-özel iģbirliklerini arttırmak hedeflerini koymuģtur. Sağlık Bakanlığı Stratejik Eylem Planı ( ) Sayfa 80 de (18) Sağlık hizmeti sunumunda Türkiye yi bölgesinde cazibe merkezi haline getirmek için belirlenen Hedefe Yönelik Stratejiler Ģunlardır. Sektör ve STK larla sağlık turizmi alanında iģbirliği yapılacak, Sağlık turizmini yürüten ve yürütecek tesislere ait kriterler belirlenecek ve denetimleri sağlanacak, Termal-kaplıca turizmine sahip bölgelerde kamu-özel sektörün yurt dıģı sağlık turizmi çalıģmalarına destek olunacak, Medikal turizm kamu-özel sektörün yurt dıģı sağlık turizmi çalıģmalarına destek olunacak, Hasta kabulünde ve tedavi sırasında yaģanan sorunların en aza indirilmesi için çalıģmalara devam edilecektir. (16) Türkiye de Medikal Turizm, 2011,T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü ISBN NO: pdf (18) T.C. Sağlık Bakanlığı Stratejik Plan 2010/2014; Yayın No: 788 ISBN: stratejik-eylem-plani.pdf 18

21 ġekil 4: 2010 Yılı Sağlık Turistlerinin BranĢlara Göre Kamu Özel Dağılımı Tablo 4: 2010 Yılında Sağlık Turistlerinin Geldiği Bölümler ve Yüzde Dağılımları Türkiye Sağlık Turizmi El Kitabı nda 2010 yılında ülkemize gelen yabancı hastaların % 80 inin Göz, DiĢ Ortopedi, Kardiyoloji, Onkoloji, Plastik Cerrahi ve Beyin Cerrahisi tedavisi gördüğü belirtilmektedir. Bu hastaların kamu ve özel arasında dağılımı incelendiğinde göz, plastik cerrahi ve onkolojide özel sektörün belirgin bir ağırlığı olduğu göze çarpmaktadır. DiĢ ve ortopedi branģlarında kamu sağlık hizmetlerinde biraz daha fazla yer alırken, gene de özel sektörün gerisinde yer almaktadır.(16) Türkiye de Medikal Turizmin Üstün ve Zayıf Yönleri Konu ile ilgili uzmanlara göre, Türkiye nin sağlık turizmi konusunda rekabetçi üstünlüğü ve zayıf yönleri olarak aģağıdakiler saptanmıģtır (19,20) Üstünlüklerimiz Hastanelerin alt-yapıları ve donanımlarının yüksek kalitesi Hekimlerin ve hizmet sunucularının eğitim ve deneyim düzeyinin batı ülkeleri standartlarında olması Diğer ülkelere göre sunduğu fiyat avantajları. Örneğin, yurt dıģında 250 Euro olan bir MR incelemesi, ülkemizdeki hastanelerde 50 Euro dur Özellikle bulunduğu coğrafi konum ve geleneksel turizm çekicilikleri (doğal ve tarihi) ve uzun süre seyahat engeli yaratmayan iklim koģulları Yüksek standartlara ulaģan turizm tesisleri ve iyi yetiģmiģ yabancı dil bilen personel. Türkiye nin sağlık turizmi kapsamında kaplıca, iklim, mağara, deniz, Ģifalı bitki ve diğer doğal tedavi yöntemlerinin en iyi uygulanabileceği zengin bir potansiyele sahip olması Medikal ve sağlık turizminin diğer turizm türleri ile bütünleģebilmesi ve ortak tur programlarının yapılabilme olanakları (16) Türkiye de Medikal Turizm, 2011,T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü ISBN NO: pdf (19) Selvi, Murat S. (2008): Sağlık Turizmi, Turistik Ürün ÇeĢitlendirmesi, (içinde) Editörler: N.Hacıoğlu ve C.Avcıkurt, Nobel Yayın, Ankara, 2008, ss (20) Ġçöz, Onur; Sağlık Turizmi Kapsamında Medikal (Tıbbi) Turizm ve Türkiye nin Olanakları; Journal of Yasar University,4(14),

22 Güçlü Yönlerimiz Sağlık sistemimizin-sağlık dönüģüm programında geldiği nokta Özel sağlık kuruluģlarımızın batı ülkelerindeki kuruluģları ile yarıģabilir duruma gelmeleri, Uluslararası JCI Akredite Kurulusuna akredite olmuģ hastane sayısı (42 adet) açısından dünyada 1. sırada olmamız, Termal kaynaklarımız ve ülkemizin bulunduğu jeotermal alanlarımızın çokluğu bakımından Avrupa ülkeleri içinde 1. Sırada, dünyadaki sıralamada da 7.nci olmamız, Ülkemizin iklimi, coğrafi durumu, kültürü, bulunduğu durum, Ülkemiz çevresinde bulunan 600 milyonluk bir topluluğa hitap edecek bir konumda bulunmamız. Dünyanın en genç nüfuslu ülkesi olmamız (hizmet verebilecek personel istihdamı açısından sıkıntı olmayacak) YaĢlı bakımında son derece iyi olmamız ve bu konuda aksakal geleneğimiz gereği misafirperverliğimiz. Zayıf Yönlerimiz Medikal turizm Türkiye için henüz yeni ve bu nedenle henüz tam anlamı ile organize olmaması Sağlık turizminde mevzuat eksiklikleri ve yasal boģluklar olması YetiĢmiĢ her konuda ara elemana ihtiyacımızın olması Sağlık kuruluģlarında medikal turizm ile ilgili yetiģmiģ uzman (doktor, hemģire vs.) sayısının henüz yeterli sayıda bulunmaması Sağlık kuruluģlarının genelde büyük kentlerde yoğunlaģması nedeniyle medikal turizmle klasik turizm bölgelerinin entegre olarak sinerji yaratamaması Yurt dıģında ülkemizi ve yaptığımız hizmetleri iyi tanımlayamamak ve tanıtamamak Sağlık turizminde devlet, STK ve sektör temsilcilerinin iģbirliği olmaması Türkiye ye sağlık turizmi için yoğunlukla Almanya ve Hollanda gibi Türk nüfusunun yoğun olduğu Avrupa ülkelerinden talep vardır. Oysa bu ülkelerdeki konuyla ilgili Türk giriģimci sayısı yok denecek kadar azdır. Ġngiltere de bu hizmeti vermek üzere kurulmuģ firmalar vardır ancak henüz Türk sağlık kuruluģlarının bu pazara girmek için bir giriģimleri de bulunmamaktadır.(21) Sağlık Turizmi nin geliģtirilmesi amacıyla ülkemizde son dönemde yapılan önemli etkinliklerden birisi Ekim 2011 tarihlerinde gerçekleģen 4. Uluslararası Sağlık Turizmi Kongresi Sonuç Bildirisi, (22) Ġzmir Sağlık Turizmi Sektör Analizi Projesi için önemli ipuçları vermektedir. Sonuç bildirisi genel değerlendirmesinde aģağıdaki konuların altı çizilmiģtir: 1-Dünyada ve Türkiye de Sağlık Turizmi farkındalık sürecini tamamlamıģ olup, artık sağlık turizmi hızla geliģen bir hizmet sektörü endüstrisi olduğu herkes tarafından kabul edilmektedir. 2-Sağlık Turizmi sektörünün sağlıklı bir Ģekilde büyümesi için uluslararası standartlar, bilgi paylaģımı ve kalite çok önemlidir. 3-Kaliteli, ekonomik ve müģteriye odaklı markalaģmaya önem veren sağlık turizmi organizasyonları ayakta kalıp geliģecektir. 4-Bundan sonraki toplantılarda sonuca odaklı daha spesifik kalite ve pazarlamaya yönelik konular iģlenmelidir. 5-Sağlık Turizmi bir hizmet sektörü olması hesabıyla pazarlamada öne çıkan öncelikler Ģunlardır: a)bölgesellik (UlaĢım en önemli faktör) b)kültürel yakınlık, c)çalıģan personelin hastanın dilini bilmesi (Ġngilizcenin bilinirliği) d)kaliteli ve müģteriye odaklı sağlık hizmeti sunumu e)uluslararası bilgi paylaģım, iyi uygulamaların takibi, Üçüncü Uluslararası Sağlık Turizmi Kongresi, medikal turizmin geliģmesi için aģağıdaki ipuçlarını vermektedir: Uluslararası Kalite Standartlarının GeliĢtirilmesi MarkalaĢma (Ģemsiye marka ve/veya Bireysel Markalar) Bilgi Yaratılması ve PaylaĢımı, Ġyi Uygulamaların Takibi (Information, Know-how, Networking) Uluslararası Pazarlama Faaliyetleri (21) Yıldırım, Hasan Hüseyin ve Ümran Altınkaya (2006): Türkiye nin Sağlık Turizmi Potansiyeli ve Güçlükler, Mayıs 2006 (22) Uluslararası Sağlık Turizmi Kongresi Sonuç Bildirisi, Ekim 2011 ĠSTANBUL, 20

23 ĠZMĠR DE SAĞLIK TURĠZMĠ ġekil 5: Türkiye de Önemli Ġllere Göre 2010 Yılı Yabancı Hasta Dağılımı (%) Sağlık Bakanlığı 2011 Yılı Medikal Turizm AraĢtırması na (16) göre Ġzmir, baģlıca medikal tedavi dallarında yurtdıģından gelen hasta sayısı bazında % 3 lük payla Ġstanbul, Kayseri, Adana, Gaziantep, Ankara ve Antalya nın arkasından 7.sırada gelmektedir. Türkiye nin en köklü ve geliģmiģ tıp fakülteleri ve hastanelerini barındıran, sektörde yetiģmiģ insan kaynağına ve kaliteli turizm altyapısına sahip Ġzmir in %3 lük payı medikal turizm pazarından Ġzmir in yeterince faydalanamadığını göstermektedir. Global ve ulusal ölçekte giderek büyüyen medikal turizm pazarından Ġzmir in yeterince faydalanamaması, Ege Sağlık KuruluĢları Derneği nin bu projeyi hazırlamasının temel gerekçesidir. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü (Sağlık Turizmi Koordinatörlüğü) 2010 Yılı Türkiye Kaplıcalarına Gelen Yabancı Konuk Ġstatistiği ne göre, Türkiye deki kaplıcalara gelen yabancı konuğun % 55 i Denizli, % 12 si ( turist) Ġzmir e gelmektedir. Ancak 2010 Yılı nda Türkiye deki kaplıcalara tedavi amaçlı gelen yabancı konukların toplamı sadece olup, bu grup içinde Ġzmir sağlık turisti ile toplamın % 41 ine hizmet vererek ilk sırada yer almaktadır. (20) Deniz-kum-güneĢ ve görece düģük maliyetler gibi özel avantajlarına rağmen, Ġzmir in özellikle Ġstanbul a oranla medikal turizmde gerilerde kalması, Türkiye destinasyonuna uygun pazarlar için hızlı hareket edilmesi gereğini ortaya koymaktadır. AĢağıda saydığımız avantajlar göz önüne alındığında Ġzmir de sağlık turizmini geliģtirmek için pek çok alanda desteğin var olduğu açıkça görülmektedir de yürürlüğe giren Ekonomi Bakanlığı nın sağlık kuruluģlarına ve ilgili sivil toplum kuruluģlarına yönelik pazarlama desteği, Sağlık Bakanlığı nın Sağlık ta DönüĢüm Projesi, (16) Türkiye de Medikal Turizm, 2011,T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü ISBN NO: (23) Türkiye de Termal Talasso Turizmi ; Güncel Durum; Prof. Dr. Zeki Karagülle; Uluslar arası Sağlık Turizmi Kongresi Ekim 2011 ĠSTANBUL 2.gün ANA SALON\5.OTURUM, 21

24 Turizm ve sağlık sektörlerinin merakla beklediği Sağlık Turizmi Yönetmeliği nin çıkarılmak üzere olması (24). Yönetmeliğin yayınlanmasıyla birlikte turizm alanında yeni yatırımların önü açılacak, otellerin dıģında sektör klinik otel, sağlıklı yaģam köyü gibi yeni yatırımlarla tanıģacaktır. Daha Ġyi Bir Dünya için Yeni Yollar / Herkes için Sağlık teması ile EXPO 2020 ye aday olan Ġzmir e yapılabilecek sağlık yatırımlarına araģtırmanın rehberlik edebilecek olması, Sağlık Bakanlığı nın Stratejik Eylem Planı ( ) Sayfa 80 de yer alan Hedefe Yönelik Stratejiler (Sektör ve STK larla sağlık turizmi alanında iģbirliği yapılacak, Medikal turizm kamu-özel sektörün yurt dıģı sağlık turizmi çalıģmalarına destek olunacak) ve devletlerarası sigorta anlaģmalarına hız verilmesi, Temmuz 2010 da Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Kötü Uygulamaya ĠliĢkin Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası na iliģkin Tebliğin (25) uygulanmaya baģlaması gibi kamu nezdinde atılan bu adımlardan faydalanılabilmesi için hızlı hareket edilmesi gerekliliğini göstermektedir. Ġzmir, turizm ve sağlık sektörlerindeki potansiyelinin kullanılması öngörüsüyle, uzun yıllardır Sağlık Turizmini tartıģmakta ancak somut adımlar atamakta sürekli gecikmektedir. Bu gecikmenin 3 temel nedeni olduğu gözlemlenmektedir: 1. Liderlik: Her yerel projede olduğu gibi sağlık turizmi projelerinde de lider kuruluģ son derecede önemlidir. Projelerin sonuç odaklı, etkin tasarım ve yönetimi ile projenin sürdürülebilirliğini teminen yerel aktörlerin vereceği destek ancak doğru liderlikle mümkün olabilecektir. Bu nedenle, Sağlık Turizmi projeleri herkesten önce sağlık kuruluģlarının inisiyatifi ile tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. 2. Kaynak Ġhtiyacı: Tüm projeler sürdürülebilir mali kaynakların etkin kullanımı ile baģarılı olabilecektir. Ulusal veya uluslararası mali desteklere yerel aktörlerin mali desteği eklendiğinde ihtiyaç duyulan kaynak yaratılabilecek, somut proje çıktıları bu desteklerin devamlılığı sağlanacaktır. Ġzmir Kalkınma Ajansı (ĠZKA) nın doğrudan faaliyeti desteği ve Ekonomi Bakanlığı nın pazarlama desteği Ġzmir de gerçekleģtirilebilecek sağlık turizmi projeleri için önemli birer fırsat sunmaktadır. 3. Vizyon ve Kurumsal ĠletiĢim: Orta ve uzun vadeli bir vizyona dayanmayan, stratejik yol haritası belirlenmemiģ, somut çıktıları olmayan, iyi tanımlanamamıģ/anlatılamamıģ projeler yerel aktörlerin desteğini kazanamayacak ve baģarılı olamayacaktır. Zira, baģarılı projeler somut çıktılar yaratırken çarpan etkisi ile farklı projeleri desteklemeli veya tetiklemelidir. Bu doküman, doğrudan doğruya sağlık kuruluģlarını ilgilendiren Ġzmir Sağlık Turizmi sektöründe, Ġzmir in en büyük sivil toplum örgütü olan Ege Sağlık KuruluĢları Derneği (ESKD) nin inisiyatifi ile gerçekleģtirilebilecek projelerin tasarımına destek olmak amacıyla hazırlanmıģtır. Ġzmir kamuoyundaki sağlık turizmi = termal turizm algısı, var olan yatırımlarla (hastaneler, tıp merkezleri, üniversiteler vb.) veya daha düģük bütçeli yatırımlarla daha yüksek katma değer sağlanabilecek medikal turizm sektörünün gözden kaçırılmasına neden olmuģtur. Oysa Sağlık Bakanlığı 2011 Sağlık Turizmi Raporuna göre, termal turizme kıyasla daha genç bir sektör olmasına rağmen, Türkiye nin sağlık turizmi gelirlerinin yaklaģık %30 u medikal turizm sektöründen sağlanmaktadır. (16) Ne yazık ki bugüne kadar, bu yanlıģ algının da etkisi ile Ġzmir deki sağlık kuruluģlarına medikal turizm konusunda gereken bilgi ve know-how sağlanamamıģtır. Çoğu kuruluģ medikal turizm pazarının sunduğu fırsatlardan haberdar olmasına rağmen bu alanda çalıģmaya baģlamak için nasıl bir hazırlık yapması gerektiği, bu alana iliģkin sunabileceği spesifik sağlık hizmetlerinin neler olabileceği, hizmet kapasitesi ve teknoloji açısından yeterli olup olmadığı, insan kaynağı gereksinimleri, tanıtım ve pazarlama stratejileri gibi konularda bilgi sahibi değildir. (16) Türkiye de Medikal Turizm, 2011,T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü ISBN NO: pdf (24) Sağlık Turizmi Yönetmeliği Çıkarılacak (Haber) (25) Tıbbi Kötü Uygulamaya ĠliĢkin Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortasında Kurum Katkısına ĠliĢkin Usul ve Esaslara Dair Tebliğ, tarih ve sayılı Resmi Gazete 22

25 Medikal turizmi ilgilendiren yönüyle, Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan istatistiklerdeki yabancı hastaların önemli bir oranının Avrupa ülkelerinde yaģayan gurbetçi hastalardan oluģtuğu görüģü hakimdir. Ancak bu oranın tam olarak ne olduğu, neden Ġzmir in ya da spesifik sağlık hizmetlerinin tercih edildiğine iliģkin talep analizi yapılabilmesine imkan veren bilgilere ulaģılamamaktadır. Sağlık kuruluģlarında yabancı hasta giriģlerinin kaydının sağlıklı yapılıp yapılmadığı konusu dahi net değildir. Özetle, medikal turizm arzı açısından Ġzmir deki sağlık kuruluģlarının hangi noktada olduğu, kalite standartları hizmet kapasiteleri, eksikleri, üstünlükleri, insan kaynakları, fiziksel ve teknolojik altyapıları, tecrübeleri ile yabancı hastaların ihtiyaç ve beklentilerinin ne derece karģılandığı, hastaların Ġzmir i ve spesifik sağlık hizmetlerini tercih nedenleri gibi talep yönlü bir çok konu ne sağlık kuruluģları ne de ilgili yerel makamlar tarafından bilinmektedir. 23

26 ĠZMĠR SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ VERĠLERĠ Ġzmir Ġl Sağlık Müdürlüğü nden resmi yazıyla Ġzmir de ayaktan teģhis ve tedavi yapılan kurumlar ve yataklı tedavi kurumlarındaki toplam sağlık hizmeti kapasitesi istenmiģ ve elde edilen resmi veriler (26) Tablo 5 te sunulmuģtur. Tablo 5. Ġzmir Ġli 2011 Yatak, Yoğun Bakım Yatak ve Ameliyathane Salon Sayıları Yatak Sayısı Yoğun Bakım Yatak Sayısı HASTANELER Ameliyathane Sayısı AYAKTAN TEġHĠS VE TEDAVĠ KURUMLARI TOPLAM Ġzmir Ġl Sağlık Müdürlüğü nden resmi yazıyla Ġzmir de ayaktan teģhis ve tedavi yapılan kurumlarda 2011 yılı son 6 ayı içinde yapılan hizmetlere ve kuruluģlara ait veriler alınmıģtır (26) yılı tümü için projeksiyon yapılarak ayaktan teģhis ve tedavi kurumlarında yapılan toplam sağlık hizmeti ve hizmet kapasitesi tabloda sunulmuģtur. Ġzmir deki yataklı tedavi kurumlarında 2012 yılında yapılan toplam sağlık hizmeti eklenerek aģağıdaki tablo oluģturulmuģtur. Tablo 6. Ġzmir Ġli 2011 Yılı Sağlık Hizmeti Sunumu (2011) Poliklinik Sayısı Ameliyat Sayısı HASTANELER AYAKTAN TEġHĠS VE TEDAVĠ KURUMLARI TOPLAM Ġzmir Ġl Sağlık Müdürlüğü nden alınan verilere göre 2011 yılının son 6 ayında ayaktan teģhis ve tedavi yapılan sağlık kuruluģlarında poliklinik ve ameliyat yapılmıģtır. Bu rakamlar esas alınarak 12 aylık projeksiyon yapılmıģ, Ġzmir in ayaktan teģhis ve tedavi kurumlarında yıllık sunabileceği toplam sağlık hizmeti 3 milyon poliklinik ve ameliyat olarak hesaplanmıģtır. Bu rakamlara yataklı tedavi kurumlarında sunulan toplam poliklinik sayısı dahil edildiğinde Ġzmir de 2011 yılı poliklinik sayısı dir.(26) Ayaktan teģhis ve tedavi kurumlarında 2011 yılı 6 aylık (Temmuz-Aralık) verilerinden tüm 2011 yılı için projeksiyon yapılarak toplam ameliyat yapıldığı, tüm yataklı tedavi kurumlarında ise 2011 yılında ameliyat yapıldığı görülmektedir. Buna göre Ġzmir de yapılan toplam ameliyat sayısı dir. Sonuç olarak Ġzmir de 2011 yılı içinde kiģiye sağlık hizmeti sunulmuģtur.(26) (26) Ġzmir Sağlık Müdürlüğü 2011 Yılı Ġstatistikleri (Resmi yazıyla alınmıģtır. 24

27 Tablo 7. Ġzmir de Tedavi Olan Yabancı Hasta Sayısı (2011) YABANCI TOPLAM YABANCI KURULUġ TÜRÜ HASTA SAYISI HASTA ĠÇĠNDEKĠ PAYI (%) DEVLET HASTANELERĠ ÖZEL HASTANELER ÜNĠVERSĠTELER TOPLAM ,0 Ġzmir Ġl Sağlık Müdürlüğü nden resmi yazıyla alınan verilere göre 2011 yılı toplam yabancı hasta sayısı ise sadece dır. Ġzmir deki kamu ve özel tüm sağlık kuruluģları toplam sağlık hizmeti kapasitesinin çok düģük bir kısmını yabancı hastalar için kullandırabilmektedir. (26) Ġzmir ayaktan teģhis ve tedavi hizmeti sunan sağlık kuruluģlarında var olan kapasitesinin ancak % 0,0002 sini yabancı hastalara kullandırabilmektedir. ġekil 6: Ġzmir de Tedavi Olan 2011 Yılı Yabancı Hasta Sayısı Ġzmir Ġl Sağlık Müdürlüğü YurtdıĢı Ġl Koordinasyon Merkezi nden alınan verilere göre 2011 yılında Ġzmir de tedavi olan yabancı hastaların çoğunluğu devlet hastanelerinde (% 53,6) bakılmaktadır. Özel hastaneler % 39,6 ile diğer önemli hizmet alanı iken, üniversite hastanelerinin toplam yabancı hasta sayısı içindeki payı çok düģüktür. ( % 6,8) 25

28 ĠZMĠR MEDĠKAL TURĠZM SEKTÖR ANALĠZĠ SAHA ARAġTIRMASI SONUÇLARI Tablo 8. Ġzmir Ġlindeki Sağlık KuruluĢlarının Sayıları Ve Projemize Katılım Oranı KuruluĢ Türü Projemize Toplam Katılım Oranı Katılan KuruluĢ Sayı (%) Sayısı Üniversite Hastanesi ,0 Devlet Hastanesi ,0 Özel Hastane ,0 Tıp Merkezi ,0 Dal Merkezi ,0 Poliklinik-Diğer ,0 Toplam Sayısı KuruluĢ ,7 ġekil 7: Ġzmir Ġlindeki Sağlık KuruluĢlarının Projemize Katılım Yürüttüğümüz proje 3 ay sürmüģtür ve bu süre içinde projemize katılan kuruluģ oranı sadece % 38 olmuģtur. Bu oranın düģüklüğü zamanın kısa oluģu yanı sıra, sağlık kuruluģlarının sağlık turizmine karģı ilgisizliği ve çoğu kuruluģta konuyla ilgilenebilecek eleman bile bulunmamasından kaynaklanmaktadır. 26

29 Tablo 9. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda Bulunan Tıp Dallarının Sağlık KuruluĢu Türüne Göre Dağılımı BranĢlar/ KuruluĢ Üniversite Devlet Özel Tıp Dal Poliklinik Toplam Türü Hastanesi Hastanesi Hastane Merkezi merkezi Dahiliye Çocuk Hastalıkları Genel Cerrahi Kadın Hastalıkları Doğum Fizik Tedavi Rehabilitasyon Göz Hastalıkları Estetik Cerrahi Kulak Boğaz Burun Ortopedi Kardiyoloji Üroloji Dermatoloji Göğüs Hastalıkları Nöroloji Endokrin DiĢ Hastalıkları Gastroenteroloji Kardiyovasküler Cerrahi Nefroloji Beyin Cerrahisi Radyodiagnostik Radyoloji Biyokimya Mikrobiyoloji Patoloji

30 Perinataloji Romatoloji Tüp Bebek Birimi Psikiyatri Çocuk Cerrahisi Ağrı Ünitesi Hemodiyaliz Görüldüğü gibi Ġzmir deki sağlık kuruluģları pek çok branģta hizmet sunmaktadırlar.74 sağlık kuruluģu içinde en çok hizmet sunulan branģlar sırasıyla Kadın Hastalıkları ve Doğum (40 kuruluģ), Göz Hastalıkları (39 kuruluģ), Çocuk Hastalıkları (36 kuruluģ), Genel Cerrahi (35 kuruluģ), Ortopedi (35 kuruluģ), Dahiliye (34 kuruluģ), Kulak Burun Boğaz (33 kuruluģ), Üroloji (32 kuruluģ), Nöroloji (29 kuruluģ) ve Fizik Tedavi Rehabilitasyon (29 kuruluģ) tur. Hizmet açığı olan yani en az bulunan branģlar ise Çocuk Cerrahisi (5 kuruluģ), Perinataloji (5 kuruluģ), Tüp Bebek Birimi (6 kuruluģ) ve Romatolojidir. (6 kuruluģ). Devlet ve üniversite hastaneleri dıģında özel sağlık kuruluģlarının da hizmet sunabileceği uzmanlık alanları oldukça geniģ kapsamlıdır. Tablo 10. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢundaki Toplam Yatak Kapasitesi KuruluĢ Türü Yatak sayısı Yoğun Bakım Yatak Sayısı Neonatal Yoğun Bakım Yatak Sayısı Üniversite Hastanesi * Devlet Hastanesi Özel Hastane Dal Merkezi Tıp Merkezi Poliklinik Toplam Yatak Sayısı *Dokuz Eylül Tıp Hastanesi rakamı alınamamıģtır. 28

31 ġekil 8: Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢlarındaki Toplam Yatak Sayısı ġekil 9: Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢlarındaki Yoğun Bakım Yatak Sayısı 29

32 ġekil 10: Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢlarındaki Neonatal Yoğun Bakım Yatak Sayısı Ġzmir deki toplam yatak sayısının % 54,3 ü üniversite, % 26,8 i devlet hastanelerindedir. Özel hastane ve tıp merkezleri sadece % 20 lik bir paya sahiptir. Toplam 730 yoğun bakım yatağı açısından da Ġzmir deki üniversiteler % 50, devlet hastaneleri ise % 24,5 ile bu alanda önemli bir ağırlığa sahiptirler. Tüm özel sağlık kuruluģlarının yoğun bakım yatağı içindeki payı % 25 tir ve çoğunluğu özel hastanelerdedir. Tablo 11. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢundaki Ameliyathane Sayıları ve Kapalı Alan Kapasitesi KuruluĢ Türü Ameliyathane Sayısı Kapalı Alan Üniversite Hastanesi m² Devlet Hastanesi 49 (1 KVC) m² Özel Hastane 59 (5 KVC) m² Özel Dal Merkezi m² Poliklinik m² Tıp Merkezleri m² Toplam Sayı 228 (6 KVC) m² 30

33 ġekil 11: Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢlarındaki Ameliyathane Sayısı Ġzmir deki 228 Ameliyathanenin % 41 i üniversite hastanelerinde, % 21,4 ü devlet hastanelerinde, % 25,8 i özel hastanelerde ve % 11 i de özel tıp ve dal merkezlerinde bulunmaktadır. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda Toplam Ġleri Teknoloji Olanakları Excimer Laser : 5 Bilgisayarlı Tomografi : 5 Kemik Dansitometrisi :10 Mamografi :9 Dual Source CT :1 Pet CT :1 Manyetik Rezonans :10 Renkli Doppler USG :11 Dijital Anjio :2 Dijital Fluoroskopi :1 Anjio :3 Eko Kardiyografi :6 Eforlu EKG :3 Holter :3 Endoskopi :12 Kolonoskopi :6 Rhinolight :1 Odiyometri :2 Thermal Welding :5 Laparoskopi :5 Thermal Camera :1 Plazma Kinetik :1 ESWT :5 Fluıdoterapi :1 Bilgisayarlı Görme Alanı :2 ESWL :3 Lasik :1 Fako :3 EEG :2 EMG :4 31

34 Tablo 12. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda 2011 Yılında Bakılan Yabancı Hasta Sayısı ġekil 12: Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda 2011 Yılında Bakılan Yabancı Hasta Sayısı KuruluĢ Türü 2011 Yılı Yabancı Hasta Sayısı Toplam Ġçindeki Payı Üniversite Hastanesi Devlet Hastanesi 333 9,9 56 1,7 Özel Hastane ,3 Özel Merkezi Balçova Termal Tesisleri Dal 133 3, ,3 Poliklinik ,3 Tıp Merkezleri 153 4,6 Toplam Sayı ,0 Bu olanaklara bakıldığında toplam yabancı hasta sayısı açısından Balçova Termal Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezi nin % 34,3 ile çok önemli bir payı vardır. Özel hastanelerin payı % 26,3 iken, polikliniklerin % 19,3 ile 3. sırada yer alması bu alanda hizmet veren tek kuruluģun verisine dayanmaktadır. Burada ilginç olan bu kadar yüksek kapasiteye sahip olmalarına rağmen üniversite ve devlet hastanelerimizin yabancı hasta sayısında oldukça düģük oranlarda hizmet verebilmeleridir. (sırasıyla % 9,9 ve % 1,7) Sağlık Bakanlığı ve Ġzmir Ġl Sağlık Müdürlüğü tarafından pilot hastane olarak seçilen Atatürk Devlet Hastanesi, Katip Çelebi Üniversite Hastanesi olarak üniversite hastaneleri kapsamında ele alınmıģtır. Pilot hastane seçilen diğer devlet hastaneleri olan Menemen Devlet Hastanesi ve Tire Devlet Hastanesi proje kapsamında yer almıģtır. Toplam 28 devlet hastanemizden sadece 6 sı projeye katıldığı için bu rakamların daha yüksek olması beklenebilir. 32

35 Tablo 13. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Hizmet Sunma Oranları (%) Ġlave Hizmetler Üniversite Hastanesi Devlet Hastanesi Özel Hastane Özel Tıp Merkezi Özel Dal Merkezi Özel Poliklinik Toplam Yabancı Hasta Departmanı 100, ,0 62,0 40,0 69,0 Transfer 40,0 16,6 100,0 50, , Hava Ambulansı 80,0 33, ,0 23,0 Kuaför 60,0 50, ,0 54,0 Ġnternet 80,0 66, , ,0 77,0 Uluslar arası Telefon 100,0 50,0 100, ,0 80,0 Konaklama 60,0 16,0 80,0 50,0 62,0 80,0 60,0 Yabancı Dil Bilen Personel 100,0 66, ,0 77,0 Farklı Gıda 80,0 33, ,0 54,0 Değerli EĢya 100,0 84,0 80, ,0 71,0 Hasta onam 100,0 100, , ,0 67,0 Ġbadet Olanağı 40,0 33,0 40,0 28, ,0 27,0 Taburculuk Sonrası Bakım 20,0 16,0 40, , Ölümde Nakil 80,0 16, ,0 40,0 43,0 ġehir Turu 20,0 33,0 60, ,0 80,0 54,0 Düzenli Yayın 80,0 33,0 40,0 21,4 17,2 20,0 28,4 Hasta Hakları Birimi 100,0 100,0 100,0 93,0 80,0 80,0 88,0 Kalite Belgesi 80,0 50, ,4 31,0 20, Bu tabloda bulunan veriler, sağlık kuruluģlarının genelde yabancı hastaların ihtiyaçlarına yönelik hazırlıklı olma durumu hakkında genel bir bilgi sunmaktadır. Çok genel bir değerlendirme yapılırsa, Ġzmir deki özel hastanelerin bu alanda en hazırlıklı kurumlar olduğu söylenebilir. Üniversite hastaneleri altyapı gerektiren bazı alanlarda çok hazırlıklı olmakla birlikte yabancı hastaların insani ihtiyaçları konusunda hazırlıklı değildir. AraĢtırmada sadece 5 özel poliklinik yer almıģtır ve bunlar da sağlık turizmi konusunda hizmet üreten kurumlardır, bu nedenle polikliniklerin genelde daha hazırlıklı olduğu söylenemez. Özel tıp merkezleri ve dal merkezleri yabancı hastaya hazırlıklı olma açısından devlet hastanelerine göre daha önde görünmektedir. Bu tablodan yararlanarak sağlık kuruluģlarının sağlık turizmi açısından değerlendirilebileceği bir kompozit index oluģturulabilir. Bu tablo aynı zamanda sağlık kuruluģlarının kendilerini geliģtirmeleri için 33

36 bir rehber ve kuruluģların birbirleri ile kıyaslanması açısından değerli bir ölçek olarak görülmelidir. Ancak tabloda bulunan bazı sorular çıkarılabilir veya yeni sorular eklenebilir. Raporun sonuna sağlık kuruluģlarına sorulan soru formu eklenmiģtir. Tablo14. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hasta Departmanı Bulunma Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hasta Departmanı Var Olan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hasta Departmanı Var Olan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 5 100,0 Devlet Hastanesi Özel Hastane Tıp Merkezi 7 50,0 Dal Merkezi 18 62,0 Poliklinik 2 40,0 Toplam / Ortalama 51 69,0 ġekil 13: Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hasta Departmanı Bulunma Oranları (%) KuruluĢlarımızın % 69 unda yabancı hasta departmanı veya yabancı hastayla iletiģim kurmak üzere sorumlu kılınmıģ personel bulunmaktadır. Ancak bu alanda çoğunlukla yabancı dil bilgisi olan ve kurumda çalıģan doktorların görevli olduğu dikkat çekmiģtir. Bir yandan hizmet üretirken, aynı anda yabancı hastalarla birebir ilgilenmek doktorlarımız için kolay değildir. Yılda 1-2 hasta gelen kurumlar için bu bir sorun olmamakla birlikte, yabancı hasta akıģının artması ile bu alanda daha spesifik elemanların görev almalarına ihtiyaç duyulacaktır. Bu alanda yetiģmiģ eleman ihtiyacının karģılanması için personel eğitimi amaçlı projeler yapılması gerekmektedir. 34

37 Tablo 15. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hasta Transferi Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hasta Transferi Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hasta Transferi Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 2 40,0 Devlet Hastanesi 1 16,6 Özel Hastane ,0 Tıp Merkezi 7 50,0 Dal Merkezi Poliklinik 3 60,0 Toplam / Ortalama ġekil 14. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hasta Transferi Sağlama Oranları (%) KuruluĢlarımızın % 63,5 inde yabancı hastaların havaalanı veya limana geldikten sonra sağlık kuruluģuna ulaģması ile ilgili bir düzenleme vardır. Çoğu kuruluģ temsilcisi, hasta nakil ambulansı ile az sayıda yabancı hastanın transferi için hazırlıklı olduğunu ifade etmiģlerdir. Hazır olmadığını ifade eden kuruluģlar da, eğer hasta sayısı artacak olursa, buna göre düzenleme yapmakla ilgili bir sorunları olmayacağını belirtmiģlerdir. Özel hastanelerin tümünün hastanın transferi için düzenleme yapmıģ olması yanında özel tıp ve dal merkezlerinin bu alanda hazırlıklı olma açısından devlet hastanelerine ve üniversite hastanelerine göre daha hazırlıklı olduğu görülmektedir. Yabancı ülkeye gelmiģ olan bir hastanın, bilmediği bir ülkede olmaktan kaynaklanacak ulaģım sorunları olabilir. Sağlıklı bir turiste göre yabancı hastaların, ulaģımda daha fazla sorun yaģamaları beklenebilir. Ġzmir e ulaģtığı anda adı-soyadı ile görevli bir eleman tarafından karģılanıp sağlık kuruluģuna gitmek yabancı hastaların insani ihtiyaçlarından birisidir. Proje soru formunun doldurulması sırasında, pek çok sağlık kuruluģu temsilcisi bu alanın önemi konusunda duyarlı hale getirilmiģtir. Yabancı hasta akıģının artması ile bu alanda resepsiyon görevlisi olarak tanımlayabileceğimiz daha spesifik elemanların görev almalarına ihtiyaç vardır. Sadece yabancı dil bilmesi değil, hastayla iletiģim ve sorun çözme konusunda da eğitimli olması gerekecek bu elemanların yetiģtirilmesi için personel eğitimi amaçlı yeni projeler yapılması gerekmektedir. Hastanın transferi konusunda seyahat acenteleri partner olarak sağlık kuruluģları ile birlikte çalıģabilirler. TURSAB üyesi acentelerle yaptığımız görüģmede, acente sahipleri bu alanın kendi ilgi ve 35

38 deneyim alanları olduğunu vurgulamıģlar, sağlık kuruluģlarının bu alana iliģkin hizmet üretmesi yerine kendileriyle sözleģme yaparak bu hizmeti almalarının doğru yöntem olduğunu ifade etmiģlerdir. Hastaların transferleri ile ilgili önemli bir sorun da, Ġzmir e doğrudan havayolu ile ulaģmanın çok zor olmasıdır. Ġzmir e genellikle Ġstanbul bağlantılı havayolu seferleri bulunduğundan, yabancı hastaların Ġzmir e ulaģması aktarma süreleri nedeniyle çok uzundur. Yabancı hasta sayılarının artıģı ile birlikte bu alanda havayolu firmalarıyla görüģülerek, doğrudan Ġzmir e ulaģım için olanakların arttırılması için planlama yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Tablo16. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Hava Ambulansı Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Hava Ambulansı Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Hava Ambulansı Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 4 80,0 Devlet Hastanesi 2 33,0 Özel Hastane 4 26,6 Tıp Merkezi 3 21,4 Dal Merkezi 3 10,3 Poliklinik 1 20,0 Toplam / Ortalama 17 23,0 ġekil 15. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Hava Ambulansı Sağlama Oranları (%) Hastaların hizmet alacakları Ģehre vardıktan sonra en kısa zamanda sağlık kuruluģuna ulaģtırılması trafik kazası, gebelik veya kalp damar hastalıkları gibi bazı acil durumlarda büyük önem taģımaktadır. Bu durumda hastanın hava ambulansı ile kuruluģa ulaģtırılabilmesi için yakında bulunan bir alana helikopter ile getirilmesi için düzenlemeye ihtiyaç bulunmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Ġzmir deki sağlık kuruluģlarında sadece üniversitelerin bu alanda hazırlıklı olduğu görülmektedir. Ancak genelde sağlık kuruluģlarının sadece % 23 ünün hava ambulansı için bir düzenleme yaptığı görülmüģtür. Bu oran çok düģüktür ve eğer Ġzmir de sağlık turizminin geliģtirilmesi planlanıyorsa, Ġzmir in her aksında bu alanların tespiti ve sağlık kuruluģlarının bu alanları kullanabilmeleri için yerel yönetim ve merkezi idareyle iģbirliği yapmaları Ģarttır. 36

39 Tablo17. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Kuaför Vb KiĢisel Bakım Olanakları Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Kuaför Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Kuaför Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 3 60,0 Devlet Hastanesi 3 50,0 Özel Hastane Tıp Merkezi Dal Merkezi Poliklinik 2 40,0 Toplam / Ortalama 40 54,0 ġekil 16. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Kuaför vb KiĢisel Bakım Olanakları Sağlama Oranları (%) Yabancı hastaların hastanelerde kaldıkları uzun süreler boyunca insani ihtiyaçlarının karģılanması hasta memnuniyeti açısından kilit önemdedir. Bunlardan bir tanesi de kuaför vb bakım ihtiyaçlarının karģılanmasıdır. Her hastanede bir kuaför veya kiģisel bakım hizmeti sunan personel istihdam edilmesi gerekli olmayabilir. Ancak hastaların böyle bir talebi olduğunda sağlık kuruluģunun bu hizmeti sağlayabilecek anlaģmalı elemanlar veya kuruluģlar bulunmalıdır. Yaptığımız saha çalıģmasında sağlık kuruluģlarının % 54 ünün bu alanda hizmet sunma konusunda hazırlıklı olduğu, ancak bu alanda da özel hastanelerin diğer sağlık kuruluģlarına göre % 73,3 oranla en yüksek oranda olduğu, üniversite hastanelerinin % 60 ile daha sonra geldiği belirlenmiģtir. Devlet hastanelerinin (%50), dal merkezlerinin % 48,2, tıp merkezlerinin % 42,8 ve polikliniklerin % 40 ile bu alanda hazırlıksız oldukları görülmektedir. Saha çalıģması sırasında bu soru ile karģılaģan pek çok kuruluģ temsilcisinin, böyle bir alanda hazırlık yapmayı düģünmediği, hatta gereksiz gördüğü durumlar olmuģtur. ÇalıĢmamız bu açıdan pek çok sağlık kuruluģunu bu alanda düģünmeye ve hazırlıklı olmaya teģvik edici bir etki yapmıģtır. Sağlık kuruluģları arasında güzellik ve estetik amaçlı hizmet sunan poliklinikler de bulunmaktadır. Önümüzdeki dönemde yabancı hastalardan talep gelmesi durumunda, bu hizmeti bu alanda çalıģan sağlık kuruluģlarından almak isteyen ve sunanlar arasında sözleģmeler yapılarak bu alanda sunulan hizmetler de kurumsallaģabilir. 37

40 Tablo18. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Internet Olanağı Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Ġnternet Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Ġnternet Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 4 80,0 Devlet Hastanesi 4 66,0 Özel Hastane Tıp Merkezi 10 71,4 Dal Merkezi Poliklinik 4 80,0 Toplam / Ortalama 57 77,0 ġekil 17. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre YabancıHastaya Internet Olanağı Sağlama Oranları (%) Yabancı hastaların hastanelerde kaldıkları uzun süreler boyunca karģılanmasını bekledikleri ihtiyaçlarından birisi de internete ulaģmaktır. Günümüzde internet yoluyla bilgilenme ve yakınlarıyla iletiģim kurmak artık herkesin kullandığı bir hizmet haline gelmiģtir. Özellikle ülkesinden uzakta iken yabancı hastaların internet kullanarak ailesi ve yakınlarıyla haberleģebilmesi hasta memnuniyetini ve tedavi baģarısını arttırabilecek olan bir hizmettir. Saha çalıģmamızda sağlık kuruluģlarımızın bu alanda % 77 gibi yüksek bir oranda hazırlıklı olduğu görülmüģtür. Özel hastanelerimiz % 93,3 ile bu alanda en yüksek orana sahip olmakla birlikte diğer sağlık kuruluģlarımız da, buna yakın oranlarda internet olanağı sağlamaktadırlar. Günümüzde kablosuz ağ yardımıyla pek çok kuruluģta bu hizmeti sunmak çok büyük maliyet gerektirmeyen ancak hasta memnuniyeti açısından bakıldığında, maliyet yararlılığı açısından en akıllıca yatırımdır. Bu oranın % 100 e ulaģması için sağlık kuruluģlarımızın konunun önemi hakkında farkındalığını arttırmak hedeflenmiģtir. 38

41 Tablo 19. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Uluslar Arası Telefon Olanağı Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Uluslar arası Telefon Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Uluslar arası Telefon Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 5 100,0 Devlet Hastanesi 3 50,0 Özel Hastane ,0 Tıp Merkezi Dal Merkezi Poliklinik 4 80,0 Toplam / Ortalama 59 80,0 ġekil 18. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Uluslar Arası Telefon Olanağı Sağlama Oranları (%) Yabancı hastaların hastanelerde kaldıkları uzun süreler boyunca karģılanmasını bekledikleri ihtiyaçlarından birisi de uluslar arası telefon yoluyla yakınlarına ulaģmaktır. Özellikle ülkesinden uzakta iken yabancı hastaların internet kullanarak ailesi ve yakınlarıyla haberleģebilmesi hasta memnuniyetini ve tedavi baģarısını bile arttırabilecek olan bir hizmettir. Saha çalıģmamızda sağlık kuruluģlarımızın bu alanda % 80 gibi yüksek bir oranda hazırlıklı olduğu görülmüģtür. Üniversite ve özel hastanelerimizin % 100 ünde hastalara uluslar arası telefonla yakınlarıyla haberleģme olanağı sağlanabilmektedir. Devlet hastanelerinin sadece % 50 oranında uluslar arası telefon olanağı sağlamaları bürokratik nedenlere bağlanabilir ama aģılması gereken bir sorundur. Tıp merkezlerinde uluslar arası telefon olanağı sağlama oranının % 64,3 olarak düģük bulunması genel hizmet veren kuruluģlarda sağlık turizmine uygunluğun daha az önemsendiğini, dal merkezlerinde % 82,7 ve polikliniklerde % 80 olması, bu kuruluģların sağlık turizmine daha fazla önem verdiklerini düģündürmüģtür. Çok büyük maliyet gerektirmeyen ancak hasta memnuniyetine katkısı açısından bakıldığında, maliyet yararlılığı açısından önemli bir yatırım olan yabancı hastaya uluslar arası telefon olanağı sağlama alanında tüm sağlık kuruluģlarının % 100 oranlarına ulaģması için sağlık kuruluģlarımızın konunun önemini anlamaları saha çalıģmalarımızda üzerinde durduğumuz önemli bir konudur. GörüĢme maliyetlerinin kontrolü ve hastaya fatura edilmesi çözülemeyecek bir sorun olarak görülmemeli ve yabancı hastalara çağdaģ iletiģim araçları sunulursa, Ġzmir in sağlık turizminde marka kent olma hedefine bir adım daha yaklaģacağı düģünülmelidir. 39

42 Tablo 20. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Konaklama Olanağı Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Konaklama Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Konaklama Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 3 60,0 Devlet Hastanesi 1 16,0 Özel Hastane 12 80,0 Tıp Merkezi 7 50,0 Dal Merkezi 18 62,0 Poliklinik 4 80,0 Toplam / Ortalama 45 60,0 ġekil 19. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Konaklama Olanağı Sağlama Oranları (%) Yabancı hastaların sağlık kuruluģlarında aldıkları hizmet süreleri hastalığın türüne ve hizmet aldıkları branģa göre farklılık göstermektedir. Bazı ameliyatlar için uzun süreli hastane yatıģ süreleri gerekirken, diģ tedavileri, estetik amaçlı bazı operasyon ve tıbbi iģlemler, ESWL gibi taģ kırma iģlemleri, uzun süreli fizik tedavi ve rehabilitasyon seansları ve katarakt cerrahisi gibi bazı iģlemlerde hastanın sürekli hastanede kalmasına gerek yoktur. Bu gibi durumlarda hastaların aralıklarla tedavilerini sürdürürken, otel veya baģka bir yataklı kurumda kalması mümkündür. Bu nedenle yabancı hastaların sadece hastanelerden değil, ayaktan teģhis ve tedavi hizmeti sunan sağlık kurumlarından hizmet almaları olanaklıdır. Hastaneler de, yataklarını rantabl kullanmak amacıyla hastaların tedavisini sürekli hastane içinde geçirmesini zorunlu görmeyebilir. Ayrıca hastalar aileleri veya yakınları ile birlikte tedaviye gelebilirler ve onların da hastanede yatmaları zorunlu değildir. Ayrıca tedavinin türüne göre hastanın bir süre daha kontrol altında olması ve izlenmesine ihtiyaç duyulabilir. Hastalar bu süreleri de hastanelerde yatmadan, baģka konaklama tesislerinde kalarak, gittikleri ülkedeki bir yakınlarının yanında kalarak geçirebilirler. Hatta bu süreleri gittikleri yabancı ülkeyi gezme amaçlı kullanabilirler. ĠĢte bu nedenlerle yabancı hastaların ve yakınlarının baģka bir kurumda konaklaması için sağlık kurumlarının olanak sağlaması ya da anlaģma yapması gerekebilir. Bu olanak, hasta memnuniyetini ve tedavi baģarısını bile arttırabilecek olan bir hizmettir. Saha çalıģmamızda sağlık kuruluģlarımızın bu alanda % 60 oranında hazırlıklı olduğu görülmüģtür. Özel hastanelerimizin % 80 inde hastalara konaklama olanağı sağlanabilirken, devlet hastanelerinin sadece % 16 oranında konaklama olanağı sağlamaları bu alanda yetersiz kalmalarına neden olacaktır. Sağlık Bakanlığı tarafından karar alınması gereken ve aģılması 40

43 gereken bir sorundur. Konaklama olanağı sağlama oranının üniversitelerde % 60, tıp merkezlerinde % 50 ve dal merkezlerinde % 62 olarak yakın oranlarda bulunduğu ancak polikliniklerde % 80 olduğu görülmüģtür. Hasta memnuniyetini arttıran yabancı hastaya konaklama olanağı sağlama konusunda tüm sağlık kuruluģlarının çaba göstermeleri için sağlık kuruluģlarımızın konunun önemini anlamaları gerekir. Sağlık kurumlarının oteller ve diğer konaklama tesisleriyle iģbirliği yapması ile Ġzmir in sağlık turizminde kendini geliģtirmesi mümkündür. Tablo 21. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Yabancı Dil Bilen Personel Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Yabancı Dil Bilen Personel Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Yabancı Dil Bilen Personel Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 5 100,0 Devlet Hastanesi 4 66,0 Özel Hastane Tıp Merkezi Dal Merkezi Poliklinik 4 80,0 Toplam / Ortalama 57 77,0 ġekil 20. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastaya Yabancı Dil Bilen Personel Sağlama Oranları (%) Yabancı bir ülkede hizmet almanın en zor yanlarından birisi anlamadığınız bir dilde konuģulmasıdır. Oysa hastanın ve baģta hekim olmak üzere hastaya hizmet sunan diğer sağlık personelinin ve diğer hizmetleri sunan personelin iletiģimi için birbirlerini anlamaları zorunludur. Hastanın kendini güvende hissetmesi, ihtiyaçlarının çabuk karģılanması ve sağlık hizmetinin baģarıya ulaģmasında yabancı dil sorunu aģılması gereken en önemli konuların baģındadır. ĠĢte bu nedenlerle yabancı hastalara ve yakınlarına hizmet için sağlık kurumlarının yabancı dil bilen personel çalıģtırması ya da geçici sürelerle anlaģma yapması gerekebilir. 41

44 Saha çalıģmamızda sağlık kuruluģlarımızın bu alanda oldukça yüksek oranda (% 77) hazırlıklı olduğu görülmüģtür. Üniversitelerimizin tümünde, özel hastanelerimizin % 93.3 ünde hastalara yabancı dil bilen personel sağlanabilirken, devlet hastanelerinin sadece % 66 oranında bu olanağı sağlamaları bu alanda yetersiz kalmalarına neden olacaktır. Sağlık Bakanlığı tarafından karar alınması gereken ve aģılması gereken bir sorundur. Yabancı dil bilen personel sağlama oranının, tıp merkezlerinde % 64,2, dal merkezlerinde % 75,8 ve polikliniklerde % 80 olarak birbirine yakın oranlarda bulunduğu görülmüģtür. Önemli bir konu ise yabancı dil konusunda Ġngilizce bilmenin esas alınmasıdır. Yabancı hastanın geldiği ülkenin dilini konuģan personel bulunması asıl çözümdür. Ancak her lisan için ayrı personel çalıģtırmak hem ekonomik olarak karģılanması zor, hem de rantabl olmayan bir çalıģma tarzıdır. Bunun yerine sağlık kuruluģlarının hastanın geldiği ülkeye göre ve hizmet verilen süreye göre geçici sürelerle eleman çalıģtırmaları, buna göre kendilerini hazırlamaları gerekir. Bu alanda ESKD olarak, yabancı dil ve yabancı hastayla iletiģim amaçlı eğitim programları ve projeleri hazırlamayı kendimize hedef olarak belirledik. Tablo 22. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastanın Farklı Gıda Ġhtiyacını Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Farklı Gıda Ġhtiyacı Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Farklı Gıda Ġhtiyacı Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 4 80,0 Devlet Hastanesi 2 33,0 Özel Hastane Tıp Merkezi Dal Merkezi Poliklinik 3 60,0 Toplam / Ortalama 40 54,0 ġekil 21. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastanın Farklı Gıda Ġhtiyacını Sağlama Oranları (%) 42

45 Yabancı bir ülkede hizmet almanın en zor yanlarından birisi yabancı bir kültür ve dolayısıyla farklı bir mutfaktan hizmet almanızdır. Öte yandan yenecek olan yemeğin hastanın iyileģmesinde önemli bir yeri vardır. Bu nedenle hastaların kendi mutfak alıģkanlıklarına uygun beslenmeleri için sağlık kuruluģlarının önlem almaları hasta memnuniyetini arttıracaktır. ĠĢte bu nedenlerle sağlık kurumlarının yabancı hastaların ve yakınlarının farklı gıda ihtiyaçlarına yönelik hazırlık yapmaları ya da bu hizmeti baģka kurumlardan almaları gerekebilir. Saha çalıģmamızda sağlık kuruluģlarımızın bu alanda oldukça düģük oranda (% 54) hazırlıklı olduğu görülmüģtür. Özel hastanelerimiz % 86,6 ile farklı gıda ihtiyaçlarına cevap verebilirken, üniversitelerimizin de bu alanda oldukça hazırlıklı olduğu görülmüģtür. (% 80) Yabancı hastaların farklı gıda ihtiyaçlarına cevap verme olanağı açısından tıp merkezlerinin % 42,8, dal merkezlerinin % 41,3ve polikliniklerin % 60 olarak birbirine yakın oranlarda hazırlıksız olduğu görülmüģtür. Yataklı kurum olmadığı için bu kurumlarda hazırlıklı olmaları beklentimiz azdır. Ancak devlet hastanelerinin sadece % 33 oranında bu olanağı sağlamaları iç düzenlemeler yapılarak çözülebilecek, Sağlık Bakanlığı tarafından karar alınmasını gerektirmeyecek bir sorun olarak değerlendirilmiģtir. Bu alanda sağlanacak hizmetler, sağlık kuruluģlarının, yeme-içme hizmeti sunan baģka kurumlarla iģbirliği ile sağlanabilir. Ġzmir in bir bütün olarak elbirliği ile çözebileceği pek çok konudan birisi de hastaların farklı gıda ihtiyaçlarını karģılamaktır. Bu alanda yabancı hastaların vejeteryan diyet vb ihtiyaçları karģılanabilir. Ayrıca yabancı hastalara ilimizde çok geliģmiģ olan Akdeniz mutfağı ve ülkemizin zengin mutfak kültürü tanıtılabilir. Sağlıklı zayıflama amaçlı sağlık hizmetleri sunan kuruluģlarımız bu alanda kendilerini geliģtirebilirler. Tablo 23. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Değerli EĢya Koruma Olanağı Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Değerli EĢya Koruma Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Değerli EĢya Koruma Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 5 100,0 Devlet Hastanesi 5 84,0 Özel Hastane 12 80,0 Tıp Merkezi Dal Merkezi Poliklinik 3 60,0 Toplam / Ortalama 53 71,0 ġekil 22. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Değerli EĢya Koruma Olanağı Sağlama Oranları (%) 43

46 Yabancı bir ülkede kendinizi güvende hissetmek istersiniz. Belki trafik kazası, belki kalp krizi gibi acil bir nedenle ve bilincini kaybetmiģ olarak sağlık kuruluģuna ulaģabilen bir hasta için değerli eģyalarının korunması önemli ve hasta memnuniyetini arttıran bir hizmettir. Bu nedenle sağlık kurumlarının yabancı hastaların değerli eģyalarını güvenli bir yerde korumaya almaları gereklidir. Saha çalıģmamızda sağlık kuruluģlarımızın bu alanda % 71 oranında hazırlıklı olduğu görülmüģtür. Üniversitelerimizin tümü, devlet hastanelerimizin % 84 ü ve özel hastanelerimizin % 80 i yabancı hastaların değerli eģyalarını koruma konusunda hazırlıklıdırlar. Bu kurumların yataklı kurumlar olması nedeniyle bu alanda hazırlıklı olmaları beklenen bir durumdur. Yabancı hastaların değerli eģyalarını koruma açısından tıp merkezlerinin % 57,1, polikliniklerin % 60, dal merkezlerinin ise oldukça yüksek (% 72,4) oranda hazırlıklı olduğu görülmüģtür. Yataklı kurum olmadığı için bu kurumlarda hazırlıklı olmaları beklentimiz azdır. Saha çalıģmamızda özellikle ayaktan tedavi hizmeti sunan sağlık kuruluģu temsilcilerini bu alanda hazırlık yapmaları konusunda duyarlılaģtırmaya önem verilmiģtir. Tablo 24. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Kendi Dilinde Onam Formu Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Kendi Dilinde Onam Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Kendi Dilinde Onam Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 5 100,0 Devlet Hastanesi 6 100,0 Özel Hastane Tıp Merkezi 7 50,0 Dal Merkezi Poliklinik 4 80,0 Toplam / Ortalama 50 67,0 ġekil 23. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Kendi Dilinde Onam Formu Sağlama Oranları Bir hastanın kendisine yapılacak tıbbi iģlemler ve sonuçları hakkında bilgilendirilmesi en doğal hakkıdır. Yabancı bir ülkede hizmet alacak olan hastalar için bu nedenle kendi dillerinde onam formu örneklerinin hazır olması zorunludur. Bu formların hazır olması tek baģına yeterli değildir. Hekimlerin bu onam formları hakkında hastanın sorularına cevap verecek donanıma sahip olmaları hastanın kendini 44

47 güvende hissetmesi ve sağlık hizmetinin baģarıya ulaģmasında en önemli konulardan birisidir. ĠĢte bu nedenlerle yabancı hastalara ve yakınlarına hizmet için sağlık kurumlarının her yabancı hastaya kendi dilinde onam formlarını bulundurması, bu formların uluslar arası standartlara uygun olarak hazırlanmıģ olması ve bu konuda hastayı bilgilendirebilecek yabancı dil bilen personel çalıģtırması ya da geçici sürelerle anlaģma yapması gerekebilir. Saha çalıģmamızda sağlık kuruluģlarımızın bu alanda % 67 oranında hazırlıklı olduğu görülmüģtür. Üniversitelerimizin ve devlet hastanelerinin tümünde, özel hastanelerimizin % 93 ünde ve polikliniklerin % 80 inde yabancı hastalara kendi dilinde onam formları sağlanabilirken, bu hizmet açısından tıp merkezleri % 50, dal merkezleri % 48 ile hazırlıksız olarak değerlendirilmiģlerdir. Yabancı hastanın geldiği ülkenin dilini konuģan personel bulunması asıl çözümdür. Ancak her lisan için ayrı personel çalıģtırmak hem ekonomik olarak karģılanması zor, hem de rantabl olmayan bir çalıģma tarzıdır. Bunun yerine sağlık kuruluģlarının hastanın geldiği ülkeye göre ve hizmet verilen süreye göre geçici sürelerle eleman çalıģtırmaları, buna göre kendilerini hazırlamaları gerekir. Bu alanda ESKD olarak, yabancı dilde onam formları ve yabancı hastayla iletiģim amaçlı eğitim programları ve projeleri hazırlamayı kendimize hedef olarak belirledik. Tablo 25. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Ġbadet Olanağı Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Ġbadet Ġmkanı Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Ġbadet Ġmkanı Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 2 40,0 Devlet Hastanesi 2 33,0 Özel Hastane 6 40,0 Tıp Merkezi 4 28,5 Dal Merkezi 4 13,8 Poliklinik 2 40,0 Toplam / Ortalama 20 27,0 ġekil 24. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Ġbadet Olanağı Sağlama Oranları (%) 45

48 Ġbadet etmek hastaların insani ihtiyaçlarından birisidir ve aldığı sağlık hizmetinin baģarıya ulaģmasında önem taģımaktadır. Bu nedenle yabancı hastalara ve yakınlarına sağlık kuruluģu içinde veya dıģarıda ibadet olanağı sağlanması hastaların memnuniyetini arttıracak bir faktördür. Ġzmir gibi çok dinli ve çok kültürlü bir Ģehirde üstelik hizmete açık kilise ve sinagoglar bulunurken, bu konuda organizasyon yapılması çok zor değildir. Saha çalıģmamızda sağlık kuruluģlarımızın ibadet olanağı sağlama konusunda genel olarak hazırlıksız olduğu (% 27) görülmüģtür. Üniversitelerimizin, özel hastanelerimizin ve polikliniklerimizin bile sadece % 40 ında yabancı hastalara ibadet olanağı sunulurken, bu hizmet açısından devlet hastaneleri % 33, tıp merkezleri % 28,5 ve dal merkezleri % 13,8 ile konuya tamamen ilgisiz olduklarını göstermiģlerdir. Oysa inanç turizmi açısından Ġzmir in Selçuk ilçesinde bulunan Efes ve Meryemana pek çok hastanın ilgisini çeken ve turistlerin en fazla rağbet ettiği yerlerdir. Ġzmir in sağlık kuruluģlarında hastaların ibadet etme hakları konusunda duyarlılığın artması, sağlık turizmi için Ġzmir in öne çıkan bir kent olmasını kolaylaģtıracaktır. Tablo 26. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Taburculuk Sonrası Bakım Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Taburculuk Sonrası Bakım Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Taburculuk Sonrası Bakım Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 1 20,0 Devlet Hastanesi 1 16,0 Özel Hastane 6 40,0 Tıp Merkezi Dal Merkezi Poliklinik 4 80,0 Toplam / Ortalama ġekil 25. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Taburculuk Sonrası Bakım Sağlama Oranları (%) Bazı branģlarda hastanın operasyon sonrası uzun süreler hastanede kalması yerine baģka bir mekanda konaklaması tercih edilebilir. Çok uzun süren kanser vb tedavilerde de hastanın zaman zaman sağlık kuruluģu dıģında kalması gerekebilir. Bunu yabancı hasta veya yakınları talep edebileceği gibi, 46

49 sağlık kuruluģları da hastaların hastane dıģında ama kolay ulaģılabilecek bir uzaklıkta taburculuk sonrası bakımını üstlenebilirler. Bu yaklaģım, hastanelerde daha yüksek olan gecelik konaklama ücretleri konusunda hastalara avantaj sağlayabileceği için doğru olabilir. Ancak hastanın sağlık kuruluģu dıģında kaldığı taburculuk sonrası dönemde, sağlık bakımını alması ve doktor kontrolünde olması sağlanmalıdır. ĠĢte bu nedenle sağlık kuruluģlarımızın yabancı hastalara hastane dıģında taburculuk sonrası bakım olanağı sağlaması hem tedavi baģarısını arttıracak, hem de maliyetleri düģürerek hasta memnuniyet düzeyini yükseltecektir. Saha çalıģmamızda sağlık kuruluģlarımızın yabancı hastaya taburculuk sonrası bakım olanağı sağlama konusunda % 59,4 oranında hazırlıklı olduğu görülmüģtür. Burada ilginç olan sonuç dal merkezlerinin % 82,7, polikliniklerin % 80 ve tıp merkezlerinin % 64,3 oranla bu konuda oldukça hazırlıklı olmaları, özel hastanelerimizin % 40, üniversite hastanelerimizin % 20 ve devlet hastanelerinin % 16 oranlarla küçük ve orta ölçekli kurumların gerisinde kalmalarıdır. Taburculuk sonrası bakım konusunda genel ortalamayı düģüren grup hastaneler olmuģtur. Ġzmir in sağlık kuruluģlarında yabancı hastaların taburculuk sonrası bakımı konusunda duyarlılığın artması, hasta memnuniyet düzeylerini yükselterek Ġzmir e gelecek yabancı hasta sayısının artmasını sağlayacak bir faktördür. Bu konuda taburculuk sonrası bakım organizasyonu ve yetiģmiģ elemana ihtiyaç vardır. ESKD, bu alanda yeni eğitim projeleri hazırlamayı planlamaktadır. Tablo 27. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Ölüm Halinde Ülkesine Nakil Yardımı Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Ölüm Halinde Ülkesine Nakil Yardımı Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Ölüm Halinde Ülkesine Nakil Yardımı Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 4 80,0 Devlet Hastanesi 1 16,0 Özel Hastane Tıp Merkezi Dal Merkezi 9 31,0 Poliklinik 2 40,0 Toplam / Ortalama 32 43,0 ġekil 26. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Ölüm Halinde Ülkesine Nakil Yardımı Sağlama Oranları (%) 47

50 Sağlık hizmetinde hastaların iyileģmesi esas olmakla birlikte en önemli risk ölümdür. Ġstenmese de ölümle karģılaģılabilir. Yabancı hastaların yakınları bu durumda koģullarını bilmedikleri bir ülkede olduklarından kendilerini yalnız ve çaresiz hissederler. Böylesi hassas dönemlerde yakınlarının bedenini kendi ülkelerine nasıl götüreceklerine dair bir organizasyon yapılmıģ olması onlar için çok önemli olacaktır. Yabancı hastaların ölüm halinde kendi ülkelerine nakli ile ilgili destek önemli bir insani ihtiyaçtır ve bu dönemde sağlanacak yardım unutulmaz önemdedir. Hasta yakınlarının memnuniyetini arttıracak bu önemli faktör konusunda sağlık kuruluģlarımızın çok düģük oranda (% 43) hazırlıklı olduğu gözlenmiģtir. Ölüm halinde hasta nakli olanağı sağlama açısından gene üniversite hastaneleri (%80) ve özel hastaneler (% 73.3) en iyi durumdadırlar. Bu anlamda poliklinikler % 40, dal merkezleri % 35.7 ve tıp merkezleri % 31 hazırlıklı olma oranlarına sahipken, devlet hastanelerimizin bu konuyla ilgili en düģük orana sahip oldukları (%16) gözlenmiģtir. Bu konuda yapılacak hazırlık maliyet gerektirse bile hasta yakınlarından alınarak veya sadece organizasyon konusunda havayolu Ģirketleri ve ambulanslar ile yapılacak anlaģmalar çerçevesinde belirlenmiģ bir iģ akıģ Ģeması üzerinden sağlanabilir. Bu konuda sağlık kuruluģlarımızın bu alanın önemine inanmaları sorunun çözümü için birincil önemdedir. Tablo 28. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Tedavi Sonrası Mini ġehir Turu Sağlama Oranları KuruluĢ Türü Yabancı Hastaya Tedavi Sonrası Mini ġehir Turu Sağlayan KuruluĢ Sayısı Yabancı Hastaya Tedavi Sonrası Mini ġehir Turu Sağlayan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 1 20,0 Devlet Hastanesi 2 33,0 Özel Hastane 9 60,0 Tıp Merkezi Dal Merkezi 18 62,0 Poliklinik 4 80,0 Toplam / Ortalama 40 54,0 ġekil 27. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yabancı Hastalara Tedavi Sonrası Mini ġehir Turu Sağlama Oranları Ġzmir, gezilip görülebilecek tarihi ve turistik yerler açısından çok cazip bir kenttir. Bu nedenle Ġzmir e gelmeyi isteyecek pek çok turist bulunmaktadır. Üstelik turizm faaliyetleri sırasında harcanacak bedeller konusunda Ġzmir, yalnız Avrupa Ģehirleri değil, Türkiye deki pek çok Ģehre oranla ciddi avantajlara sahiptir. Bütün bunlara rağmen, Ġzmir turist sayısı açısından da gerilerde kalmaktadır. Uzun sürmeyen ve aralıklarla tedavi alma olanağı bulunan estetik cerrahi, diģ hastalıkları, göz cerrahisi ve fizik tedavi gibi alanlarda hastaların Ġzmir e hem sağlık turizmi için gelip, hem de turistik yerleri gezmeleri 48

51 mümkündür. Hatta Ġzmir bu konuda Türkiye de özel konumda bir kenttir. Bu nedenle Ġzmir e sağlık hizmeti almaya gelecek olan hastalar için mini Ģehir turu düzenlenmesi bile kentimi için önemli bir kazanım olacaktır. Bu konu doğal olarak sağlık kuruluģlarının ilgi alanında değildir ancak yabancı hastalar ve yakınlarının memnuniyetini arttıracak önemli bir faktör olarak değerlendirilmiģ ve sağlık kuruluģlarımızın bu alanda ne kadar hazırlıklı olduğu sorgulanmıģtır. Yabancı hastalara tedavi sonrası mini Ģehir turu olanağı sağlama konusunda kuruluģlarımızın ancak yarısının ( % 54) hazırlıklı olduğu gözlenmiģtir. Tedavi sonrası mini Ģehir turu olanağı sağlama açısından poliklinikler % 80, dal merkezleri % 62 ve özel hastaneler (% 60) en iyi durumdadırlar. Tıp merkezleri % 42,8, devlet hastaneleri % 33 ve üniversite hastaneleri (%20) hazırlıklı olma oranları ile bu tür hizmetler konusunda gerilerde kalmaktadırlar. Hastaların turizmle ilgili olarak alacağı hizmetler konusunda sağlık kuruluģlarının kendilerinin hizmet sunması zaten beklenemez. Ancak bu amaçla TURSAB üyesi seyahat acenteleri ile yaptığımız toplantıda, acenteler bu konuda sözleģme yaparak sağlık kuruluģları ile sınırları belirlenmiģ iģbirliğine hazır olduklarını göstermiģlerdir. Bu amaçla ESKD ile TURSAB üyesi seyahat acenteleri arasında görüģme ve iģbirliği çabaları önümüzdeki dönemde artacaktır. Düzenli Tablo 29. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Yayını Olan KuruluĢ Oranları KuruluĢ Türü Düzenli Yayını Olan KuruluĢ Sayısı Düzenli Yayını Olan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 4 80,0 Devlet Hastanesi 2 33,0 Özel Hastane 6 40,0 Tıp Merkezi Dal Merkezi Poliklinik 1 20,0 Toplam / Ortalama ġekil 28. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Düzenli Yayını Olan KuruluĢ Oranları (%) 49

52 Yaptığımız saha çalıģmasında doğrudan sağlık turizmine etkisi olmasa da, kuruluģun kendini tanıtma çabası ve vizyonunu göstermesi açısından düzenli yayın çıkarılması önemli görülerek bu alanda veri toplanmıģtır. Projemize katılan toplam 74 sağlık kuruluģunun % 28,4 ünün düzenli yayın çıkardığı gözlenmiģtir. Düzenli yayın çıkarma açısından üniversiteler % 80 ile çok önemli bir avantaja sahiptirler. Özel hastanelerin % 40 ı, devlet hastanelerinin % 33 ü, tıp merkezlerinin % 21,4 ü, polikliniklerin % 20 si ve dal merkezlerinin % 17,2 sinin düzenli yayını bulunduğu belirlenmiģtir. 21 yayın, sağlık turizmi açısından sağlık kuruluģlarımızın kendilerini ifade etmeleri için önemli bir sayıdır ve bu olanak değerlendirilmelidir. Tablo 30. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Hasta Hakları Birimi Bulunma Oranları KuruluĢ Türü Hasta Hakları Birimi Olan KuruluĢ Sayısı Hasta Hakları Birimi Olan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 5 100,0 Devlet Hastanesi 6 100,0 Özel Hastane ,0 Tıp Merkezi 13 93,0 Dal Merkezi 22 80,0 Poliklinik 4 80,0 Toplam / Ortalama 65 88,0 ġekil 29. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Hasta Hakları Birimi Bulunma Oranları (%) GeliĢmiĢ Batılı ülkelerde hasta hakları konusunda ciddi düzenlemeler bulunmaktadır. Ülkemizde de sağlık kuruluģlarında Hasta Hakları Birimi bulunması konusunda düzenlemeler yapılmıģ, bu alanda ESKD tarafından Ġzmir Sağlık ve Hasta Hakları Derneği ile birlikte 2010 yılında Hasta Hakları Eğitimi 50

53 düzenlenmiģtir. Ülkemize gelen yabancı hastaların hakları konusunda gene yabancı ülkelerde bulunan Hasta Dernekleri önemli etkinliğe sahiptirler. Saha çalıģmamızda sağlık kuruluģlarımızın hasta hakları birimi bulunma açısından durumu sorgulanmıģ ve % 88 oranında Hasta Hakları Birimi bulunduğu yolunda veri elde edilmiģtir. Üniversitelerimizin, devlet hastanelerimizin ve özel hastanelerimizin tümünde, tıp merkezlerinin % 93, dal merkezleri ve polikliniklerin % 80 inin hasta hakları birimi bulunduğu görülmüģtür. Sağlık kuruluģlarının tümünde hasta hakları birimi bulunması gerektiğinden, hasta hakları birimi olmadığını belirten 9 sağlık kuruluģunun soruyu tam olarak anlamadığı görüģü oluģmuģtur. Yabancı hastaların ülkemizi tercih etmelerinde yabancı ülkelerde bulunan hasta hakları dernekleriyle iletiģim, yabancıların hasta olarak Ġzmir e gelirken kendilerini tıbbi açıdan güvende hissetmelerini sağlayacaktır. Projemizde Ġzmir Sağlık ve Hasta Hakları Derneği ile iģbirliği içinde çalıģılmıģ, hasta görüģmelerinde dernek baģkanı Aydın Çubukgil görev almıģtır. Önümüzdeki dönemde hasta hakları dernekleriyle yapılacak iģbirliği Ġzmir in sağlık turizmi alanında geliģmesi için önemli bir giriģim olacaktır. Tablo 31. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Uluslararası Kalite Göstergesi Sayılabilecek Belgesi Olan KuruluĢ Oranları KuruluĢ Türü Uluslararası Kalite Göstergesi Sayılabilecek Belgesi Olan KuruluĢ Sayısı Uluslararası Kalite Göstergesi Sayılabilecek Belgesi Olan KuruluĢ Oranı (%) Üniversite Hastanesi 4 80,0 Devlet Hastanesi 3 50,0 Özel Hastane Tıp Merkezi Dal Merkezi 9 31,0 Poliklinik 1 20,0 Genel Ortalama ġekil 30. Ġzmir de Projemize Katılan 74 Sağlık KuruluĢunda KuruluĢ Türüne Göre Uluslararası Kalite Göstergesi Sayılabilecek Belgesi Olan KuruluĢ Oranları (%) Medikal Turizm de rekabet edebilirliğin en önemli unsuru olan uluslararası kalite standartları açısından Ġzmir deki sağlık kuruluģlarının durumuna iliģkin elimizde proje öncesinde hiçbir veri bulunmamaktaydı. Bu konuda uluslararası alanda en yaygın kabul gören JCI standartları ile akredite edilmiģ kuruluģ sayısı Ġzmir de sadece 3 adettir. Ġzmir deki JCI akreditasyonu olan sağlık kuruluģlarının 2 si özel hastane, 1 i Türk Kızılayı Ege Bölge Kan Merkezi dir. (2) Sayfa (2) Türkiye Sağlık Turizmi El Kitabı, 2012 ; T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, ISBN NO: pdf 51

54 AraĢtırmamızda sadece JCI akreditasyon değil, ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi, gibi baģka kalite sistemleri açısından da sağlık kuruluģlarının durumu araģtırılmıģtır. Projemize katılan 74 sağlık kuruluģundan sadece 2 (% 2,7) tanesinde JCI akreditasyonu bulunmakta, ancak 24 sağlık kuruluģu da (%33) ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi Belgesi almıģ durumdadır. Ulusal veya uluslararası kalite belgesi almıģ sağlık kuruluģu oranı % 37 dir. Bu alanda sağlık kuruluģlarının kendilerini geliģtirmek amaçlı çalıģmalarına ihtiyaç vardır. Proje araģtırma ekibi saha çalıģmalarını sağlık kuruluģlarının akreditasyon çalıģmalarının önemi konusunda ön hazırlık ve teģvik edilmesi için bir fırsat olarak değerlendirilmiģtir. Ulusal veya uluslararası kalite belgesi alma açısından üniversite hastaneleri (% 80) oranla önde bulunmakta, devlet hastaneleri % 50 ve özel hastaneler (% 47) ile onları izlemektedir. Beklendiği üzere dal merkezleri (% 31), tıp merkezleri (% 21) ve poliklinikler (% 20) oranlarla ulusal veya uluslararası kalite belgesi alma açısından daha geride kalmaktadırlar. Sağlık Turizminin geliģtirilmesi amacıyla ülkemizde son dönemde yapılan en önemli etkinliklerden biri olan 4. Uluslararası Sağlık Turizmi Kongresi sonuç bildirisinde uluslararası standartlar, bilgi paylaģımı, markalaģma, kalite ve pazarlama konularının sağlık turizmindeki öneminin altı çizilmektedir. Ġzmir deki sağlık kuruluģlarının ölçekleri göz önüne alındığında yabancı rakiplerine karģı bireysel çabaları ile giriģecekleri tanıtım ve pazarlama faaliyetleri sınırlı düzeyde kalacağı açıktır. Ancak, ilgili devlet yardımları ile proje ortaklarının ilk adımlarını attığı Ġzmir Medikal Turizm Platformu (ĠMTP) nun öncüğünde gerçekleģtirilecek tanıtım, pazarlama ve markalaģma faaliyetlerini içeren uzun soluklu projelerle pazarda arzulanan hedeflere ulaģmak mümkün olacaktır. Bu alanda verilen teģvikler konusunda sağlık kuruluģlarını, seyahat acentelerini ve otelleri bilgilendirmek amacıyla Proje KapanıĢ Toplantısına Ekonomi Bakanlığı ile yazıģma yapılarak uzman Osman Birkan Kum çağırılmıģ ve izleyiciler tarafından büyük ilgiyle izlenmiģtir. Bu alanda verilmesi planlanan teģviklerden en önemlilerinden birisi de sağlık hizmeti akreditasyonu ile ilgili harcamalar konusunda verilen teģvikler olduğundan, proje boyunca konuya duyarlılığı artan sağlık kuruluģu temsilcilerine önümüzdeki dönem için vizyon kazandırılmıģtır. ULUSLARASI STANDARTLARDA (JCI) YER ALAN HASTA GÜVENLĠĞĠNE YÖNELĠK UYGULAMALARIN ÜLKEMĠZ YASAL DÜZENLEMELERĠNDEKĠ YERĠ VE PROJE KATILIMCI KURULUġLARIN DURUMU 6 Nisan 2011 ÇarĢamba tarihli Resmi Gazetede yayınlanan HASTA VE ÇALIġAN GÜVENLĠĞĠNĠN SAĞLANMASINA DAĠR YÖNETMELĠK (27) ile T.C Sağlık Bakanlığı kamu, üniversite ve özel sektör ikinci ve üçüncü basamak sağlık kurumlarında Hasta ve ÇalıĢan güvenliğinin sağlanması konusunda yapılması gereken minimum uygulamaları belirlemiģtir. Adı geçen yönetmelikte bahse konu hasta güvenliği uygulamaları aģağıda özetlenmiģtir; Hasta güvenliği uygulamaları MADDE 6 Bu Yönetmelik kapsamındaki sağlık kurumları; a) Hasta kimlik bilgilerinin tanımlanması ve doğrulanması, b) Hastaya uygulanacak giriģimsel iģlemler için hastanın rızasının alınması, c) Sağlık hizmeti sunumunda iletiģim güvenliğinin sağlanması d) Ġlaç güvenliğinin sağlanması, e) Kan ve kan ürünlerinin transfüzyon güvenliğinin sağlanması, f) Cerrahi güvenliğin sağlanması, g) Hasta düģmelerinin önlenmesi, h) Radyasyon güvenliğinin sağlanması, i) Engelli hastalara yönelik düzenlemelerin yapılması, hususlarında gerekli tedbirleri alır ve düzenlemeleri yapar. (27) Hasta ve ÇalıĢan Güvenliğinin Sağlanmasına Dair Yönetmelik, 6 Nisan 2011 ÇarĢamba tarihli Resmi Gazete, 52

55 ÇalıĢan güvenliği uygulamaları MADDE 7 Bu Yönetmelik kapsamındaki sağlık kurumları; a) ÇalıĢan güvenliği programının hazırlanması, b) ÇalıĢanlara yönelik sağlık taramalarının yapılması, c) Engelli çalıģanlara yönelik düzenlemelerin yapılması, i) ç) ÇalıĢanların kiģisel koruyucu önlemleri almasının sağlanması, d) ÇalıĢanlara yönelik fiziksel saldırıların önlenmesine yönelik düzenleme yapılması, hususlarında gerekli tedbirleri alır ve düzenlemeleri yapar. Hasta ve çalıģan güvenliği ortak uygulamaları MADDE 8 Bu Yönetmelik kapsamındaki sağlık kurumları; a) Enfeksiyonların kontrolü ve önlenmesi ile ilgili olarak; i) Enfeksiyonların kontrolü ve önlenmesine yönelik bir programın hazırlanması, ii) Hastane enfeksiyonlarının izlenmesine yönelik sürveyans çalıģmalarının yapılması, iii) El hijyeninin sağlanmasına yönelik düzenlemelerin yapılması, iv) Ġzolasyon önlemlerinin alınması, v) Temizlik, dezenfeksiyon ve sterilizasyon uygulamalarının gerçekleģtirilmesi, b) Laboratuvar güvenliği ile ilgili olarak; i) Biyogüvenlik düzeyine göre gerekli önlemlerin alınması, ii) Laboratuvarda çalıģılan testlerin kalite kontrol çalıģmalarının yapılması, iii) Panik değerlerin bildiriminin sağlanması, c) Radyasyon güvenliği ile ilgili olarak; tanı ve tedavi amaçlı radyoaktif madde kullanılan alanlarda koruyucu önlemlerin alınması, i) ç) Renkli kod uygulamaları ile ilgili olarak; ii) Mavi kod uygulamasının yapılması, iii) Pembe kod uygulamasının yapılması, iv) Beyaz kod uygulamasının yapılması, d) Güvenlik raporlama sistemi ile ilgili olarak; i) Güvenlik raporlama sisteminin kurulması, ii) Bildirimi yapılacak olayların asgari ilaç güvenliği, transfüzyon güvenliği, cerrahi güvenlik, hastaların düģmesi, kesici delici alet yaralanmaları, kan ve vücut sıvıları ile temas konularını kapsaması, iii) Bildirimi yapılan olaylar ile ilgili düzeltici ve önleyici faaliyetlerin uygulamaya konulması, e) Eğitimler ile ilgili olarak; sağlık kurumlarında görevli tüm çalıģanlara, hasta ve çalıģan güvenliği konusunda eğitimlerin verilmesi, f) Komitelerin kurulması ile ilgili olarak; i) Hasta güvenliği komitesi, ii) ÇalıĢan güvenliği komitesi kurulması, hususlarında gerekli tedbirleri alır ve düzenlemeleri yapar. Aynı yönetmelik kapsamında Sağlık Bakanlığı bu konuda referans alınacak olan dokümanı Sağlık kurumları, hasta ve çalıģan güvenliğine iliģkin tedbirleri alırken ve düzenlemeleri yaparken Daire BaĢkanlığınca hazırlanan ve Bakanlığın resmî internet sayfasında yayımlanan Hizmet Kalite Standartlarını esas alır. ibaresi ile netleģtirmiģtir. Bakanlık bu Yönetmelik kapsamındaki sağlık kurumlarını hasta ve çalıģan güvenliği açısından değerlendirir. Sağlık kurumlarının değerlendirilmesi sürecinde Hizmet Kalite Standartları kullanılır.(28) Değerlendirmeler, değerlendiriciler tarafından yılda en az bir defa uygulanır. Bu yönetmelik gereği olarak yapılan ve referans standardı Hastane Hizmet Kalite Standardı olan denetimler önceleri sadece Devlet Hastanelerinde çalıģan performansı değerlendirme amacı ile uygulanırken yönetmeliğin yayınlanmasından sonra üniversite ve özel sektör ikinci ve üçüncü basamak sağlık kurumlarını da içerecek Ģekilde planlanmıģ ve bakanlık denetimleri periyodik olarak gerçekleģtirilmiģtir. (28) Hastane Hizmet Kalite Standartları, T.C. Sağlık Bakanlığı i.pdf 53

56 Sağlık Bakanlığı Hastane Hizmet Kalite Standartlarının BaĢlıkları Kurumsal Hizmet Yönetimi Yönetim Hizmetleri Enfeksiyonların Kontrolü Ve Önlenmesi Tesis Yönetimi Acil Durum Ve Afet Yönetimi Bilgi Yönetimi Stok Yönetimi Atık Yönetimi Poliklinik Hizmetleri Acil Sağlık Hizmetleri Biyokimya Laboratuvar Hizmetleri Mikrobiyoloji Laboratuvar Hizmetleri Patoloji Laboratuvar Hizmetleri Görüntüleme Hizmetleri Endoskopi Hizmetleri Klinikler Ameliyathane Hizmetleri Yoğun Bakım Hizmetleri Yeni Doğan Yoğun Bakım Hizmetleri Eczane Hizmetleri Sterilizasyon Hizmetleri Transfüzyon Tıbbı Hizmetleri Ağız Ve DiĢ Sağlığı Hizmetleri Fizik Tedavi Hizmetleri Diyaliz Hizmetleri Doğum Hizmetleri Psikiyatri Hizmetleri Nükleer Tıp Hizmetleri Destek Hizmeti Yönetimi Hasta Dosyası ve ArĢiv Hizmetleri Mutfak Hizmetleri ÇamaĢırhane Hizmetleri Morg Hizmetleri Ġndikatör Yönetimi Kalite Ġndikatörleri Hastane Hizmet Kalite Standartları içeriğini incelediğimizde özellikle en azından uluslarası standartlarda (8) yerini bulan güvenlik, sağlık tasarımı, enfeksiyon önleme ve kontrol, çoklu ilaca dirençli organizma hizmetleri, ilaç güvenliği ve yönetimi, kalite geliģtirme ve yönetimi, sağlık politikaları geliģtirme ve yönetimi gibi baģlıkları içerdiğini ve bu konulara ilave olarak Hasta Güvenliği nin geliģtirilmesine çok önemli katkılar sağladığını görmekteyiz. (8) JCI Hastane Standartları, nly.pdf (28) Hastane Hizmet Kalite Standartları, T.C. Sağlık Bakanlığı i.pdf 54

57 AĢağıdaki tabloda, T.C. Sağlık Bakanlığı Hastane Hizmet Kalite Standartlarıyla, JCI hastane Hizmet Kalite Standartları nın karģılaģtırmalı bir özeti sunulmuģtur. Tablodan görüleceği üzere, Bakanlığımızın hastanelerde aradığı ve denetlediği kalite standartları, JCI standartlarını karģılamakta, yer yer daha detaylı Ģartları içermektedir. Tablo 32. T.C. Sağlık Bakanlığı ve JCI Hastane Hizmet Kalite Standartlarının KarĢılaĢtırılması T.C. Sağlık Bakanlığı Hastane Hizmet Kalite Standartları Hasta kimlik bilgilerinin tanımlanması ve doğrulanması, Hastaya uygulanacak giriģimsel iģlemler için hastanın rızasının alınması, Sağlık hizmeti sunumunda iletiģim güvenliğinin sağlanması, Ġlaç güvenliğinin sağlanması, Kan ve kan ürünlerinin transfüzyon güvenliğinin sağlanması, Cerrahi güvenliğin sağlanması, Hasta düģmelerinin önlenmesi, Radyasyon güvenliğinin sağlanması, Engelli hastalara yönelik düzenlemelerin yapılması, Hasta Bakım Hizmetleri Kurumsal Hizmet Yönetimi Sağlık Hizmeti Yönetimi Ameliyathane Hizmetleri Yoğun Bakım Hizmetleri Eczane Hizmetleri Stok Yönetimi Ġndikatör Yönetimi Kalite Ġndikatörleri Enfeksiyonların Kontrolü Ve Önlenmesi Sterilizasyon Hizmetleri Yönetim Hizmetleri Tesis Yönetimi Acil Durum Ve Afet Yönetimi Bilgi Yönetimi Stok Yönetimi Atık Yönetimi Kurumsal Hizmet Yönetimi Yönetim Hizmetleri Bilgi Yönetimi JCI Hastane Hizmet Kalite Standartları Uluslar arası Hasta Güvenliği Amaçları Bakıma UlaĢımın Sürekliliği Hastaların Bakımı Hasta ve Yakınlarının Eğitimi Hasta ve Yakınlarının Hakları Hastaların Değerlendirilmesi Anestezi ve Cerrahi Bakım Ġlaç Yönetimi ve Kullanımı Hasta Güvenliği ve Kalitenin GeliĢtirilmesi Enfeksiyon Kontrolü ve Önlenmesi Yönetim, Liderlik ve Yönlendirme Tesis Yönetimi ve Güvenliği Personel Eğitimi ve Kalifikasyonu ĠletiĢim ve Bilgilenmenin Yönetimi Projemizde hastane kalite hizmet standartlarına iliģkin olarak hastanelerin sorumlularından Sağlık KuruluĢu Ek Sorular anket formu esas alınarak bilgi toplanmıģtır. Formdaki sorular hastanelerde Hasta Güvenliği Yönetmeliği nde belirtilen uygulamaların gerçekleģtirilme durumu, Hastanenin Hizmet Kalite Standartları konusunda Sağlık Bakanlığı tarafından denetlenme durumu, Sağlık Bakanlığı denetimlerinde hastane kalite hizmet standartları aranırken kurulması gereken komitelerin (Enfeksiyon Kontrol Komitesi, Akılcı Ġlaç ve Ġlaç Güvenliği Komitesi, Kalite Yönetim Birimi, Eğitim Komitesi, Tesis Yönetimi ve Güvenliği Komitesi, Hasta Güvenliği Komitesi, ÇalıĢan Güvenliği Komitesi,Temizlik Komitesi) mevcut olup olmadığı sorulmuģtur. Söz edilen standartlar sadece hastaneler için geçerli olduğundan tıp, dal merkezi ve polikliniklerde bu standartlar aranmamaktadır. Bu nedenle sunduğumuz veriler projeye katılan hastanelerin verilerinden oluģmaktadır. Derneğimiz tarafından yürütülen Ġzmir Medikal Turizm Sektör Analizi Proje sine katılan hastanelerden yukarıda belirtilen konularda uygulamaları olanların verileri aģağıda sunulmuģtur. 55

58 Tablo 33. Ġzmir de Projemize Katılan Sağlık KuruluĢlarında KuruluĢ Türüne Göre Hastane Hizmet Kalite Standartları GerçekleĢme Durumu KuruluĢ Türü Üniversite Hastanesi Devlet Hastanesi Özel Hastane Genel Ortalama Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Hasta Güvenliği Yönetmeliği Uygulamaları GerçekleĢtiren KuruluĢ Sağlık Bakanlığı nca Standartlar Açısından Denetlenen KuruluĢ Enfeksiyon Kontrol Komitesi Akılcı Ġlaç ve Ġlaç Güvenliği Komitesi , , Kalite Yönetim Birimi Eğitim Komitesi Tesis Yönetimi ve Güvenliği Komitesi Hasta Güvenliği Komitesi ÇalıĢan Güvenliği Komitesi Temizlik Komitesi , ,4 Tablo 33 incelendiğinde projemize katılan 26 hastanenin tümünde Hasta Güvenliği Yönetmeliği uygulamalarının gerçekleģtirildiği, ayrıca Sağlık Bakanlığı denetimlerinde hastane kalite hizmet standartları aranırken kurulması gereken komitelerden Enfeksiyon Kontrol Komitesi, Akılcı Ġlaç ve Ġlaç Güvenliği Komitesi, Kalite Yönetim Birimi, Eğitim Komitesi, Tesis Yönetimi ve Güvenliği Komitesi, Hasta Güvenliği Komitesi ve ÇalıĢan Güvenliği Komitesi nin de özel, kamu veya üniversite hastanesi fark etmeksizin hepsinde kurulmuģ olduğu ve düzenli toplantılarını yaptıkları görülmektedir. Temizlik Komitesi nin 1 üniversite hastanesinde henüz kurulmadığı ancak kurulma aģamasında olduğu görülmüģtür. Üniversite hastanelerinde Temizlik Komitesi bulunma oranı % 80 dir. 2 özel hastane dıģında özel hastanelerin de % 88,4 ünde Temizlik Komitesi kurulmuģ ve düzenli olarak toplanmaktadır. Kamu hastanelerinin ise % 100 ünde tüm komiteler kurulmuģ ve çalıģmalarını düzenli olarak sürdürmektedirler. Hastane Hizmet Standartlarına uyum açısından kamu hastaneleri, özel ve üniversite hastanelerine göre daha geliģmiģ durumdadır. Bunun en önemli nedenlerinden birisi hastanelerin Sağlık Bakanlığı tarafından düzenli denetlenmesidir. Hastanelerin Sağlık Bakanlığı tarafından kalite standartları açısından denetlenmesi ile ilgili duruma bakıldığında kamu hastanelerinin tümünün, özel hastanelerin % 73,3 ünün, üniversite hastanelerinin ise % 60 ının Sağlık Bakanlığı tarafından denetlendiği görülmektedir. Sağlık Bakanlığı denetimlerinin hastanelerin standartlara uymaları konusunda olumlu bir değiģikliğe neden olduğu görülmektedir. Ancak bu uygulamalar Sağlık bakanlığı denetleme raporlarında rapor olarak yerini almakta, ulusal ya da uluslar arası bir belgelendirme sistemi haline henüz gelmemiģtir. Sağlık Bakanlığı Hastane Hizmet Kalite Standardının uluslar arası düzeyde tanıtılması ve belgelendirilmesi hem Türkiye, hem sağlık kuruluģlarımız açısından sağlık hizmeti sunumu konusunda saygınlık, tanınırlık, önderlik gibi katkılar sağlayacaktır. 56

59 ĠZMĠR MEDĠKAL TURĠZM SEKTÖR ANALĠZĠ PROJESĠ YABANCI HASTA GÖRÜġMELERĠ SONUÇLARI AraĢtırmaya katılan sağlık kuruluģlarında tedavi görmekte olan yabancı hastalara yönelik anket ve röportajlarla talep yönlü veriler toplanması hedeflenmiģtir. Ekip 2 tarafından gerçekleģtirilen saha araģtırmasında amaç, sadece Ġzmir in medikal sektörüne yönelik talep analizini yapmak değil, aynı zamanda potansiyel yabancı hasta segmentlerini ve ülkelerindeki sağlık hizmetleri ve sigorta uygulamaları hakkında da birinci elden Pazar bilgilerine ulaģmak olarak belirlenmiģtir. Bu veriler, proje sonrasında gerçekleģtirilmesi planlanan stratejik yurtdıģı tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin planlamasında da önemli katkıda bulunacaktır. Hazırlık aģamasında araģtırmaya katılan sağlık kuruluģları ile birlikte planlanacak randevu sistemi sayesinde 6 haftalık saha çalıģması süresince anket ve röportaj teknikleri ile yabancı hastalara ait veriler elde edilmiģtir. OluĢturulan soru formları hakkında görüģ ve önerileri alınarak, soru formlarında gerekli değiģiklikler yapılmıģtır. Bu konuda sahada görev yapan kiģilerin görüģ ve önerilerini almak amacıyla 3 odak grup görüģmesi yapılmıģtır. Hasta iliģkileri konusunda uzman, iyi derecede Ġngilizce bilen iki araģtırmacı tarafından yürütülen saha çalıģması süresince Ġngilizce ve Türkçe dıģındaki dilleri konuģan hastalarla iletiģimin gerektiği durumlar için Almanca, Fransızca ve ilimizde yoğun olarak baģvurusu olan Libyalılar için Arapça dillerinde Ayaktan ve Yatan Hastalar için 2 ayrı Hasta GörüĢme Formu hazırlanmıģtır. Ayrıca hastalara görüģme ve ankete katılmadan önce bu bilgilerin sadece istatistiki amaçla kullanılacağı hakkında bilgi veren ve ankete katılma konusunda onamlarını almak üzere hazırlanan 4 yabancı dilde Onam Formları hazırlanmıģtır. Bu amaçla bir tercüme bürosundan destek alınmıģtır. Kullanılan görüģme formları ve onam formunun Türkçe örneği raporun ekinde sunulmuģtur. Ancak projenin uygulandığı mevsimin uygun olmaması ve yoğun yabancı hasta kabul ettiği bilinen sağlık kuruluģlarının hasta görüģmeleri için izin vermemeleri nedeniyle istediğimiz sayılara ulaģmakta zorluk çekilmiģtir. Önümüzdeki dönemde üyemiz olan sağlık kuruluģlarından bu formları doldurmuģ olan hastalara ait veriler gelmeye devam edecek ve daha çok sayıda hastanın memnuniyet düzeylerine iliģkin veri elimizde olacaktır. 200 hasta ile yapılan görüģmelerden elde ettiğimiz veriler aģağıda sunulmuģtur. GörüĢülen Hastalara Ait Tanımlayıcı Bilgiler Tablo 34. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Tedavi ġekline Göre Dağılımı ġekil 31. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Tedavi ġekline Göre Dağılımı Tedavi ġekli Yatan Hasta Ayaktan Hasta Sayı (%) Toplam GörüĢülen hastaların çoğunluğu ayaktan tedavi hastasıdır (% 68,0), görüģülen hastalar içinde yatarak tedavi olan hastalar (% 32,0) daha az oranda bulunmaktadır. Türkiye genelinde yıllarında kamu hastanelerinde bakılan hastanın % 65,6 sı poliklinik, % 25,2 si acil servis hastası iken, yatarak tedavi olanların oranı % 3,7, ameliyat olanların oranı ise % % 5,6 bulunmuģtur. Proje sonuçlarına göre Ġzmir de yatarak tedavi olan yabancı hasta oranı Türkiye geneline göre daha yüksektir.(1) Sayfa 49. (2) Türkiye Sağlık Turizmi El Kitabı, 2012 ; T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü ISBN NO: pdf 57

60 Tablo 35. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Cinsiyetine Göre Dağılımı ġekil 32. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Cinsiyetine Göre Dağılımı Cinsiyet Sayı (%) Kadın 93 46,5 Erkek ,5 Toplam ,0 Proje süresinde görüģülen hastaların çoğunluğu erkektir (% 53,5), kadınların oranı (% 46,5) daha azdır. Tablo 36. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların YaĢ Ortalaması Hasta Türü YaĢ Ortalaması Yatan Hasta 48,21 Ayaktan Hasta 46,31 Genel Ortalama 46,87 Türkiye Ġstatistik Kurumu 2010 verilerine göre Türkiye nüfusunun içinde 65 yaģ ve üzeri olanların sayısı 5,5 milyona ulaģtığı, yaģ gurubuna dahil olan 9,5 milyon civarındaki ileri yaģlı sınıflandırmasına girenleri eklersek, 50 yaģ ve üstünde olan 14,7 milyon civarında vatandaģımız bulunduğu görülmektedir. Ġleri yaģ ve yaģlıların toplum içerisindeki mutlak sayı ve oranlarının artıģı yalnız Türkiye ile sınırlı değildir; özellikle geliģmiģ Avrupa ve ABD gibi ülkelerde %20 lere varan yaģlı popülasyonları söz konusu olmaktadır. Ortadoğu, Balkan ve diğer komģu ülkelerde bulunan milyonlarca yaģlıyı ilave edecek olursak ülkemizin önünde sağlık turizmi açısından çok ciddi bir potansiyelin durduğunu görürüz. Proje süresince görüģülen yabancı hastaların yaģ ortalaması 46,87 bulunmuģtur. Bu veri, yani Ġzmir e gelen hastaların yaģ ortalamasının yüksek olması, önümüzdeki dönemde yaģlı hastalara yönelik olarak daha fazla çalıģma ve hazırlık yapılması gerektiğini göstermektedir. YaĢlanan Avrupa nüfusunun Ġzmir deki kaliteli sağlık hizmetlerine ulaģması için sağlık kuruluģlarımızın altyapıları geliģtirilmeli ve yurtdıģı tanıtım çalıģmalarında bu hedef kitleye tanıtım yapılmasına öncelik verilmelidir ġekil 33. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Ülkelere Göre Dağılımı (6) Medikal Turizm 2011 ; T.C. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Dr. Dursun AYDIN - Sağlık Turizmi Koordinatörü, Cemal YILMAZ Sağlık Turizmi DanıĢmanı, ISBN NO: pdf 58

61 ġekil 33 te görüldüğü gibi yurt dıģında yaģayan vatandaģlarımız, Ġzmir e gelen hastalar içinde % 61 ile önemli bir ağırlığa sahiptir. Bu hastaların önemli bir kısmı da Almanya da yaģayan Türk asıllı vatandaģlarımızdır (% 47,5). Hollanda, Avusturya ve Fransa da, eģit paylarla (% %5) Almanya yı izlemektedir. Almanya, Hollanda, Avusturya ve Fransa gibi ülkelerle aramızda SGK kapsamında anlaģma olması nedeniyle gelen Türk asıllı vatandaģlarımız, yabancı hasta gibi değil, SGK kapsamında hizmet alan vatandaģlarımız olarak değerlendirilmektedir. Ancak sigorta kapsamı dıģında kalan sağlık hizmetleri aldığı sürece bu grup ta yabancı hasta gibi değerlendirilmelidir. Ġç savaģ gibi dönemsel bir nedenle Ġzmir e baģvuru sayısı artan Libya dan (%8) sonra gene en çok yabancı turist olarak gelenler Türk asıllı olmayan Hollanda (% 4,0) ve Almanya (% 3,5) vatandaģlarıdır. Bu nedenle Almanya, Hollanda, Avusturya, Fransa gibi Türk asıllı vatandaģlarımızın yoğun olarak yaģadığı Avrupa ülkeleri Ġzmir in sağlık turizmi alanında tanıtımı için yürütülecek tanıtım faaliyetlerinde öne çıkmalıdır. Tedavi amacıyla Türkiye ye gelmeyi tercih eden veya tatil için Türkiye ye geldiğinde hastalanıp sağlık kuruluģlarına baģvuran Türk asıllı vatandaģlarımıza sunulacak nitelikli sağlık hizmeti, Türk asıllı olmayan Avrupalıların Ġzmir e olan ilgisini arttıracaktır. Tablo 37. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Ülkelere Göre Dağılımı (%) Ülke Sayı Oran (%) (Adet) Türk / (Almanya vatandaģı) 95 47,5 Türk / (Hollanda vatandaģı) 9 4,5 Türk / (Avusturya vatandaģı) 9 4,5 Türk / (Fransa vatandaģı) 9 4,5 Libya 16 8,0 Hollanda 8 4,0 Almanya 7 3,5 Azerbeycan 7 3,5 Ġngiltere 5 2,5 ABD 4 2,0 Ġsveç 4 2,0 Romanya 3 1,5 Lübnan 2 1,0 Ukrayna 2 1,0 Ġran 2 1,0 Norveç 2 1,0 Diğer (1' er adet) 9 4,5 Yanıtsız 7 3,5 Toplam ,0 Libya, Ġzmir e gelen yabancı hastalar içinde 2. sırada yer almaktadır. Libya da yaģanan iç savaģ nedeniyle sağlık sistemi çöken bu ülkeden Ġzmir e pek çok yabancı hasta gelmiģtir. Ancak önümüzdeki dönemde aynı koģullar devam etmezse, bu ülke yabancı hasta geliģi açısından geri planda kalabilir. Azerbeycan, 5. sırada yer almıģtır. Türkiye yi kardeģ ülke olarak gören Türki cumhuriyetler, tanıtım çalıģmaları için verimli sonuç alınabilecek ülkelerdir. Daha sonra Ġngiltere (% 2,5) ve A.B.D (% 2,0) gibi sağlık hizmet sunumunda sorunlar yaģayan ülkeler gelmektedir. A.B.D. den gelen hastalar, kendi ülkelerinde sağlık hizmetinin pahalı oluģunu, Ġzmir i tercih etmekte ana neden olarak vurgulamıģlardır. Ġngiltere, gibi tedavi için uzun bekleme süreleri ya da A.B.D. gibi yüksek tedavi maliyetleri nedeniyle bu ülkelerden Ġzmir e tedavi olmak amacıyla gelecek yabancı hastalar için bu ülkelerde tanıtım çalıģmaları organize edilmelidir. Ġzmir e gelen yabancı hastalar içinde Ġsveç (% 2) ve Norveç (% 1,0) de yer almaktadır. Bu durum, bu ülkelerin sosyal sigorta sistemleri ile yapılan anlaģmalar çerçevesinde hasta memnuniyetini sürekli arttıran hizmetler sunan Balçova Termal Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Tesisleri nin varlığına bağlıdır. Önümüzde örnek alınması gereken bir çalıģma bulunmaktadır. Resmi rakamlara göre bu ülkelerden çok sayıda yabancı hasta Ġzmir e gelmektedir, ancak hastaları yönlendiren resmi otoritelerden izin alınamadığı için bu ülkelerden gelen daha çok hastayla görüģebilmek mümkün olamamıģtır. Termal turizm 59

62 olanaklarından yararlanmak amacıyla Ġzmir i tercih eden Ġskandinav ülkelerine yapılacak tanıtımlar ile bu alanda var olan sağlık hizmeti sunumu çok daha fazla geliģtirilebilir. Romanya dan gelen hastalar, bu ülkelerde yatırım yaparak hastane kurmuģ olan sağlık kuruluģlarının yönlendirmesi ile Ġzmir e geldiklerini ifade etmiģlerdir. Lübnan, Ġran ve Irak gibi Orta Doğu ülkeleri için Ġzmir, her an tercih edilen bir destinasyon olarak görülmektedir. Tablo 38. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Ülkemizi Tercih Etme Nedenlerinin Dağılımı ġekil 34. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Ülkemizi Tercih Etme Nedenlerinin Dağılımı (%) Tercih Etme Nedeni Sayı Oran (%) Kendi ülkesindeki tedavi imkanlarının zayıflığı Kendi ülkesindeki tedavinin pahalı olması Tedaviye ihtiyaç duyduğunda Türkiye de olması , , ,0 Diğer 11 5,5 Yanıtsız 6 3,0 Toplam ,0 GörüĢülen hastaların % 54,5 i kendi ülkelerindeki tedavi imkanları az olduğundan, % 18 i ise kendi ülkelerinde tedavi pahalı olduğu için Ġzmir i tercih ettiklerini belirtmiģlerdir. Ancak % 19 u sağlık amacıyla Ġzmir e gelmiģ yabancılar değil, turist olarak geldiğinde hastalanan ve sağlık hizmeti almak amacıyla sağlık kuruluģlarımıza baģvuran hastalardır. Ġzmir, yeterli tıbbi olanakları ve ekonomik sağlık hizmeti sunumu açısından yabancı hastalar için cazip bir destinasyondur. Bu avantajlarının daha iyi anlatılmasıyla yurtdıģından tedavi amacıyla gelen hasta sayısı arttırılmalıdır. Tablo 39. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Ġzmir i ve Bu Sağlık KuruluĢunu Nereden Duyduğuna Göre Dağılımı Kaynak Sayı Oran (%) Sosyal Güvenlik Sigortası tavsiyesi 95 47,5 Tanıdık Tavsiyesi 49 24,5 Reklam Ġlan Yoluyla 24 12,0 Diğer 28 14,0 Yanıtsız 4 2,0 Toplam ,0 60

63 Ġzmir i ve hizmet aldığı sağlık kuruluģunu hangi kaynaktan öğrendikleri sorulduğunda yabancı hastalar büyük ölçüde bağlı olduğu sosyal güvenlik sigortası yoluyla (% 47,5) Ġzmir i duyduğunu ifade etmiģtir. Bunun en önemli nedeni, görüģülen yabancı hastaların % 61 inin yurtdıģında yaģayan Türk asıllı vatandaģlarımız olmasıdır. Tanıdıklarının tavsiyesi ile (% 24,5) baģvurduğu sağlık kuruluģundan haberdar olanlar 2. sırada yer almaktadır. Sağlık kuruluģunun tavsiye edilmesinde, daha önce Ġzmir de tedavi olan tanıdıklar, turizm acenteleri ve turist rehberleri de önemli bir yer tutmaktadır. Reklam ve ilanın payı sadece (% 12,0) dolayındadır. Yabancı hastaların, Ġzmir i seçmeleri için yurtdıģı sigorta kuruluģları ilk hedef olarak seçilmelidir. Ġzmir de daha önce nitelikli sağlık hizmeti alan tanıdıklarından bilgi almaları da, Ġzmir in sağlık hizmeti sunumunda kaliteyi ve hasta memnuniyetini arttırıcı çalıģmalara özel önem verilmesi gerektiğini düģündürmektedir. Genel nüfusa yönelik reklam ve ilanların, Ġzmir gelecek yabancı hasta sayısını arttırmada daha arka planda çalıģmalar olarak değerlendirilmesi doğru olacaktır. ġekil 35. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Ġzmir i ve Bu Sağlık KuruluĢunu Nereden Duyduğuna Göre Dağılımı (%) Tablo 40. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Tedavi Hizmetlerinin Ödemesini Nasıl Yaptığına Göre Dağılımı ġekil 36. Projemiz Süresinde GörüĢülen Hastaların Tedavi Hizmetlerinin Ödemesini Nasıl Yaptığına Göre Dağılımı (%) Ödeme ġekli Sosyal Sigorta Sayı Oran (%) ,5 Nakit 41 20,5 Özel Sigorta 21 10,5 Kredi Kartı 15 7,5 Birlikte Ödemeler 2 1,0 Yanıtsız 4 2,0 Toplam ,0 61