ANTALYA SU VE ATIKSU İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (ASAT)

Transkript

1 ANTALYA SU VE ATIKSU İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (ASAT) İÇMESUYU ŞEBEKE SİSTEMLERİNDE FİZİKİ KAYIP VE KAÇAK İLE ETKİN MÜCADELE SONUCU SU YÖNETİM MEKANİZMALARININ OLUŞTURULMASI Cem ÇAKMAK Fiziki Kaçak Arama Şefi / Jeoloji Mühendisi

2 ASAT GENEL BAKIŞ Antalya Su ve Atıksu İdaresi Genel Müdürlüğü; km2'lik sorumluluk alanı içindeki 5 Belediyede yaşayan yaklaşık kişiye modern bir hizmet anlayışıyla; hijyenik koşullarda ve kaynakları optimum düzeyde kullanarak sağlıklı, içilebilir, kesintisiz su temin ederek, etkin ve sürekli atıksu hizmeti vermek için çalışmayı amaç edinmiş bir Kamu Kurumudur.

3 ASAT GENEL BAKIŞ 2012 yılında üretilerek Antalya içmesuyu şebekesine verilen su miktarı m3'dür. Üretilen suyun % 3'ü doğal kaynaklardan, %97'si ise dalgıç pompalar ile yeraltından karşılanmaktadır. Yeraltından dalgıç pompalarla toplama deposuna alınan suya, debiye duyarlı (oransal) dozaj pompalarıyla klorlama yapılmakta olup dezenfektan olarak Sodyum Hipoklorit kullanılmaktadır. Üretilen suyun yeraltından elde edilmesi ve herhangi bir kirlenme olmamasından dolayı içmesuyu arıtma prosesine gerek duyulmamaktadır. Bakiye klor ölçümü SCADA üzerinden on-line olarak ve üretim tesislerinde manüel olarak programlı bir şekilde yapılmaktadır.

4 ASAT GENEL BAKIŞ Antalya içmesuyu şebeke sistemi yaklaşık 4000 km borudan meydana gelmektedir. Bu metraj aşağıdaki şekilde oluşmaktadır: Boru Cinsi Uzunluk (km) Oran (%) PVC 1923,96 km % 53,74 HDPE 1119,87 km % 31,28 AÇB 222,65 km % 6,22 ÇELİK 149,93 km % 4,19 DÜKTİL 70,74 km % 1,98 PİK 59,95 km % 1,67 GALVANİZ 16,33 km % 0,46 ÇTB 10,88 km % 0,30

5 ASAT GENEL BAKIŞ Toplam 7 adet basınç bölgesi hidrolik esaslara göre fiilen ayrılmış ve şebeke tipi loop yani ring yapılarak kör nokta bırakılmayan tiptedir. Bölgedeki en yüksek kottaki şebeke 360 metrede Döşemealtı ilçesinde bulunmaktadır. En düşük kottaki boru ise deniz seviyesindedir. Genel olarak basınç ayarlama şebeke üzerinde basınç zonları oluşturmak suretiyle yapılmakta, lokal olarak basınç ayarlamaları ise debiye duyarlı basınç kırıcı vanalar ile düzenlenmektedir. Şebekedeki en yüksek basınç 7 atmosfer, en düşük 2,5 atmosfer, ortalama basınç ise 3,5 atmosferdir.

6 ASAT GENEL BAKIŞ Çeşitli çaplardaki yaklaşık adet vananın %20'si kelebek, % 80'i sürgülü vanadır yılında içmesuyu şebekesinde adet arıza meydana gelmiştir. Bu arızaların adedi (%14) anahat şebeke borularında, adedi ise (%86) abone şube yolu borularında meydana gelmiştir.

7 ASAT GENEL BAKIŞ Şebeke boruları üzerinde kırık, yarık, küt kırık; vana, dirsek, manşon, alın kaynağı ve elektrofüzyon kaynağı parçaları üzerinde ise ömrünü yitirme, su koçu darbesi, imalat hataları ve 3. şahısların zarar vermesi gibi nedenlerle hasarlar oluşmaktadır. Evsel bağlantılarda ise en çok görülen arıza tipi, priz ve priz vanasında meydana gelenlerdir. Ayrıca galvaniz boruların çürümesi ve yine 3. şahıs müdahaleleri sonucu kırılmalar yaşanmaktadır. Tamiratlar için gerekli yeni boru, çabuk tamir ve diğer tüm parçalar ile işçilik İdaremiz tarafından karşılanmaktadır. Üçüncü şahısların şebekemize verdikleri zararlar tutanak ile kayıt altına alınmakta ve Bayındırlık Bakanlığı Birim Fiyatlarına göre hesaplanarak zarar verene rücu edilmektedir.

8 FİZİKİ KAÇAK ARAMA BİRİMİ 1999 yılında kurulan Fiziki Kaçak Arama Birimi; halen içmesuyu şebekesindeki fiziki su kaçaklarının noktasal tespiti ile metal - ametal hatların tespit ve takibi, kayıp vana ve menhol kapağı bulunması ile ayrıca istenilen bölgede debi ve basınç ölçümü gibi diğer ihtiyaçları da karşılayabilecek tam donanımlı entegre sistemden oluşan 2 adet Fiziki Kayıp Su Tespit Aracı ile faaliyetlerini sürdürmektedir.

9 FİZİKİ KAÇAK ARAMA EKİPMANI 1. GÜRÜLTÜ VE BASINÇ KAYDEDİCİLER 2. DİJİTAL KORELATÖR 3. AKUSTİK DİNLEME MİKROFONLARI 4. GAZ İZLEMELİ KAÇAK TESPİT SİSTEMİ 5. PORTATİF YERALTI RADARI (GPR) 6. YERALTI BORU VE KABLO GÜZERGAH VE DERİNLİK TESPİT DEDEKTÖRLERİ 7. METAL DEDEKTÖRLERİ 8. PORTATİF ULTRASONİK DEBİMETRE 9. PLASTİK HAT TANIMLAYICI

10 SU KAYIPLARI YÖNETİMİ İçmesuyu şebekelerinde kayıp - kaçak kontrolü ile sağlıklı ve sürdürülebilir bir şebeke işletme mekanizması için temel şart, mevcut şebeke verilerinin herhangi bir Coğrafi Bilgi Sistemleri yazılımına koordinatlı bir şekilde aktarılması ve her yeni eklenen şebeke imalatı bilgisinin güncellenmesini gerektirir. Bu kapsamda CBS yazılımına giriş yapılacak her türlü şebeke öğesi şematik olmamalı, mutlaka GPS ile tespit edilmiş koordinatlı ve mümkün olan en fazla bilgiyi içermelidir.

11 SU KAYIPLARI YÖNETİMİ Varlık yönetimi ile desteklenmiş doğru ve sağlıklı bir CBS yazılımı İdareye en mükemmel faydayı sağlayarak aşağıda sayılabilecek sonuçların doğmasına yol açar: Hidrolik Modelleme yazılımına doğru bilginin gönderilmesi ile doğru sonuçların ve en sonunda faydalı yorumların ortaya çıkması. Abone/bina ilişkilendirilmesi sonucu CBS yazılımı üzerinden DMA (District Meter Area) yani İzole Alt Bölge/abone, sokak/abone, bina/abone, ada-parsel/abone ve varsa basınç zonu/abone sorgulamalarının yapılması.

12 SU KAYIPLARI YÖNETİMİ Şebekede fiilen oluşturulmuş izole alt bölgelerin CBS yazılımında da oluşturulması ve CBS yazılımı/abone Bilgileri Yazılımı entegrasyonu sonucu; DMA/tahakkuk, sokak/tahakkuk, bina/tahakkuk, istenilen abone grubu/tahakkuk kıyaslamalarının yapılması. Şebeke tamiratlarının kullanılacak el bilgisayarları ile veri bankasına anlık girilmesi sonucu buradan beslenen bir CBS yazılımında herhangi bir boru üzerinde "Arıza Tarihçesi sorgulamalarının yapılması ve buradan çıkan sonuçlara göre "Şebeke Yenileme" programlarının oluşturulması.

13 SU KAYIPLARI YÖNETİMİ CBS/Modelleme yazılımı entegrasyonu sonucu vatandaş taleplerine ek olarak İdarenin de "yeni şebeke" ihtiyaçlarını belirleme yeteneğine sahip olması. Ayrıca yıllara sari projeksiyonlarda nüfus tahminleri ve imara açılacak bölgeler ile birlikte pekiştirilerek yeni içmesuyu ihtiyaçlarının belirlenmesine olanak sağlaması. CBS yazılımında yapılacak bina/branşman ilişkilendirilmesi sonucu herhangi bir nedenle yapılacak su kesintisi esnasında hat içindeki suyu kesebilecek optimum sayıda vananın belirlenerek su sıkıntısı yaşayacak olan bina ve/veya bölge bilgisinin usta veya operatöre verilmesi.

14 SU KAYIPLARI YÖNETİMİ Herhangi bir nedenle boruya inilmesi amacıyla yapılacak olan kazı yerinin tam olarak bilinmesi sonucu en az zaman, işçilik, asfalt tahribi ile en fazla verimin yakalanması. Bu şekilde CBS yazılımı ile yönetilecek ve modelleme yazılımında hidrolik kurallarına uygun olarak şekillendirilecek içmesuyu şebekelerinin işletilmesi, İdareye kara düzen işletme metotlarına göre oldukça büyük faydalar sağlar ve sistem verimliliği artmış olur. Ancak burada unutulmaması gereken en önemli iki faaliyet şudur:

15 SU KAYIPLARI YÖNETİMİ 1. Yapılması gereken ilk ve en önemli faaliyet, şebeke rehabilitasyonudur. Kullanım ömrünü yitirmiş, İdarece kayıpkaçak miktarının yüksek olduğu kesin olarak bilinen bölgelerdeki şebekeler, tekniğine uygun bir şekilde yenilenmelidir. 2. Unutulmaması gereken, SCADA ile sadece gözlem ve vana müdahalesi yapıldığı, Fiziki Kaçak Arama ile aşırı yıpranmış borulardaki kaçakların sadece yamalandığı ve basınç zonlarının oluşturulması ve basınç yönetimi ile de mevcut kaçak miktarının sadece üzerine çıkılmasının engellendiğidir!

16 KAYIP MİKTARININ AZALTILMASI KAYIP MİKTARININ DÜŞÜRÜLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKENLER: Ömrünü tamamlamış eski içmesuyu şebeke borularının yenileri ile değiştirilmesi. Mevcut ve yenilenen şebeke bilgisinin mümkün olan en çok bilgiyle ve koordinatlı olarak Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) yazılımına girilmesi ve bu bilginin sürekli olarak güncel tutulması.

17 KAYIP MİKTARININ AZALTILMASI Basınç zonlarının oluşturulması sonucu şebekede basınç optimizasyonunun sağlanılması. Burada İdaremiz İle TÜBİTAK arasında yapılan protokol ile "107G088 nolu İçmesuyu Dağıtım Şebekelerinde Optimum Klorlama Uygulamalarının Matematiksel Modeller Kullanılarak Gerçekleştirilmesi ve Dezenfeksiyon Sistemlerinin Yönetimi" isimli projede, Antalya içmesuyu şebeke sisteminde bir modelleme yazılımı kullanmak suretiyle dezenfeksiyon yönetimi ve optimum basınç uygulamalarının gerçekleştirilmesi sağlanmıştır. SCADA sisteminin kurularak mümkün olan en fazla ölçüm noktası ile üretim tesislerinin ve şebekenin uzaktan izlenilmesi (debi, basınç, su kalitesi) ve vana müdahalelerinin yapılması.

18 KAYIP MİKTARININ AZALTILMASI Eski su sayaçlarının daha hassas ölçüm yapan yeni sayaçlarla değiştirilmesi. İzole alt bölgelerin (DMA) oluşturulması sonucu kayıp / kaçak takip ve sıkıştırılmasının yapılması. Bu aşamada yapılacak step testleri, özel depo ve kuyuların tespiti, şebeke durumunun değerlendirilerek dönemsel "gece debi limitlerinin" çıkarılması, arıtma cihazlarının ve sayaç çevresi kayıplarının belirlenmesi ve sayaçlandırılmamış kullanım noktalarının tespit edilerek "kullanım" miktarına eklenmesi.

19 KAYIP MİKTARININ AZALTILMASI Şube yolu ile kollektör yapısında bulunan sayaç bölgesi arasındaki depo, boru ve bunların üzerindeki bağlantılar, üzerlerinde pek çok fiziki ve ticari su kaçaklarını barındırırlar. Bu aşamada uygulanacak çözüm; bina giriş borusuna, prize en yakın noktada olacak şekilde uygun çapta ana bir sayaç takılması olacaktır. Bu şekilde hem abone sayaçlarından gelen tahakkuk bilgileri ile ana sayaçtan gelen okuma bilgisi kıyaslanabilir, hem de yönetmeliğe girecek bir madde ile aradaki fark site / bina yönetimine tahakkuk ettirilebilir. Böylece abonelerin, ana sayaçtan sonra gelen depolama sistemleri ve tüm tesisatı düzenli olarak kontrol, bakım ve tamir etmesi de sağlanmış olur. Fiziki Kaçak Arama ekipmanının doğru ve sağlıklı bir şekilde kullanılması!

20 FİZİKİ KAÇAK ARAMA FAALİYETLER 2012 yılında yapılmış olan çalışmalar sonucu şu sonuçlara ulaşılmıştır: 1. Akustik Dinleme Cihazları ile dinlenen anahat şebeke borusu metrajı: 225,70 km. 2. Dinlenen bu anahat şebeke borularında bulunan arıza sayısı: 385 adet. 3. Dinlenen abone şube yolu borularında bulunan arıza sayısı: 1872 adet. 4. Bulunan bu arızalar sonucu SCADA Sisteminden alınan verilere göre toplam 606,40 m3/saat yani m3/yıl suyun sistemden kaçışı engellenmiş ve sistem verimliliğine katkıda bulunulmuştur. 5. Şebekeye geri kazandırılan suyun 2012 yılı en düşük içmesuyu tarifesinden hesaplanan parasal değeri, TL olarak gerçekleşmiştir.

21 TEŞEKKÜRLER