KAHRAMANMARAŞ GECEKONDU ÅNLEME BÅLGELERİNDE HANE HALKININ SOSYO-EKONOMİK, SOSYO-KÉLTÉREL VE SİYASAL YAPISI

Transkript

1 TÄRKİYE DE İÉ GÑÉ HAREKETİ VE KENTLEŞME ÄZERİNE ETKİLERİ Fuat ÑZCAN T.C. KAHRAMANMARAŞ SÅTÇÅ İMAM ÅNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÅSÅ KAMU YÑNETİMİ ANABİLİMDALI KAHRAMANMARAŞ GECEKONDU ÅNLEME BÅLGELERİNDE HANE HALKININ SOSYO-EKONOMİK, SOSYO-KÉLTÉREL VE SİYASAL YAPISI Fuat ÑZCAN YÅKSEK LİSANS TEZİ KAHRAMANMARAŞ ŞUBAT-2006

2 KAHRAMANMARAŞ SÉTÑÉ İMAM ÉNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÉSÉ KAMU YÅNETİMİ ANABİLİMDALI KAHRAMANMARAŞ GECEKONDU ÅNLEME BÅLGELERİNDE HANE HALKININ SOSYO- EKONOMİK, SOSYO-KÉLTÉREL VE SİYASAL YAPISI Fuat ÑZCAN YÅKSEK LİSANS TEZİ Kod No : Bu tez 03/02/2006 Tarihinde Aşağıdaki Jàri Éyeleri Tarafından Oy Birliği/Oy Ñokluğu ile Kabul Edilmiştir DoÖ.Dr. Uğur YILDIRIM DoÖ.Dr. Hakan ALTINTAŞ DoÖ.Dr. İsmail BAKAN DANIŞMAN ÉYE ÉYE Yukarıdaki imzaların adı geáen àğretim äyelerine ait olduğunu onaylarım... DoÖ.Dr. Haluk ALKAN EnstitÜ MÜdÜrÜ Bu áalışma Araştırma Projeleri Yànetim Birimi Başkanlığı tarafından desteklenmiştir. Proje No: 2005 / 1 21 Not: Bu tezde kullanılan àzgän ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, áizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gàsterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki häkämlere tabidir. II

3 TÄRKİYE DE İÉ GÑÉ HAREKETİ VE KENTLEŞME ÄZERİNE ETKİLERİ Fuat ÑZCAN KAHRAMANMARAŞ SÉTÑÉ İMAM ÉNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÉSÉ KAMU YÅNETİMİ ANABİLİM DALI ÑZET YÅKSEK LİSANS TEZİ KAHRAMANMARAŞ GECEKONDU ÅNLEME BÅLGELERİNDE HANE HALKININ SOSYO- EKONOMİK, SOSYO-KÉLTÉREL VE SİYASAL YAPISI Fuat ÅZCAN DANIŞMAN: Doâ. Dr. Uğur YILDIRIM Yıl : 2006, Sayfa: 216 JÄri :Doâ. Dr. Uğur YILDIRIM : Doâ. Dr. Hakan ALTINTAŞ : Doâ. Dr. İsmail BAKAN Kahramanmaraş İli nin gãâ almış bãlgelerindeki mahallelerde yapılacak olan bu tez âalışmasının amacı, Kahramanmaraş a gãâ edenlerin sosyo-ekonomik ve kàltàrel yapıları, kentle bàtànleşme sàrecinde kendi kàltàrel yapılarını hangi dàzeylerde koruyabildikleri ve kent kàltàràyle nasıl bir eklemlenme sàrecine girdikleri belirlemektir. Bu doğrultuda araştırmanın temel problemi, Kahramanmaraş a gãâ eden ailelerin kentle bàtànleşme dàzeylerinin belirlenmesidir. Araştırmamızın bulguları şãyledir; eğitim ve refah dàzeyi dàşàk olan gãâmenler kentsel àretim ilişkileriyle kolayca bàtànleşememektedir. Bunun yanı sıra, toplumsal ağlarda kurumsallaşma yoksa barınma, iş bulma vb. konularda yerini akraba, hemşeri, komşu dayanışması almaktadır. Ñalışmamızın bulgularını incelediğimizde ise, gãâ edenlerin K.Maraş a ve kent kàltàràne bir yandan uyum sağlamaya âalışırken, kendi kàltàrlerini de kentin bir parâası haline getirdiklerini gãrdàk. Bu sàreâ Ersoy un (1985) da vurguladığı gibi bir eklemlenme ilişkisinin varlığını ortaya koymaktadır. Gãâ eden ailelerinin kentle bàtànleşmeleri incelenirken; alan araştırmasından gelen bilgilerin âeşitli istatistik teknikleri kullanarak yorumlamaya âalıştık. Anahtar Kelimeler: Gãâ, Kentleşme, Gecekondu, Kentle Bàtànleşme, Eklemlenme.

4 DEPARTMENT OF PUBLIC ADMINISTRATION INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCE UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SÅTÇÅ İMAM ABSTRACT MA Thesis SOCIO-ECONOMIC, SOCIO-CULTURAL AND POLITICAL STRUCTURE OF HOUSEHOLDS IN KAHRAMANMARAŞ SQUTTER AREAS Fuat ÑZCAN Supervisor: Assoc.Prof.Dr. Uğur YILDIRIM Year : 2006, Pages: 216 Jury : Assoc.Prof.Dr. Uğur YILDIRIM : Assoc.Prof.Dr. Hakan ALTINTAŞ : Assoc.Prof.Dr. İsmail BAKAN This study, which will be made in the districts of province K.Maraş where people migrated, aims to determine socio-economic and cultural structures of people who migrated to K.Maraş, and in which level they protected their own cultural structures in the period of urban integration and how joint period they entered with urban culture. Paralel to this, main problem of this study is to determine the level of urban integration of the families who migrated to K.Maraş. Findings of our search are like this; migrants, who have low level of education and wellfare, can not easily integrate with the urban production relations. Beside this, if there is no institutionalization in social networks, relative, fellow countryman, neighbour replace with this in the subjects of sheltering, finding a job etc. When we study the findings of our search; also immigrants who are trying to harmonize with city and city culture, they made their own culture as a part of city. This process, as Ersoy (1985) emphasized, proposes the jointly relation. When we are searching for urban integration of migrated families; we tried to interprete the data which comes from the field study by using different statistical techniques. Keywords: Migration, Urbanization, Squatter, Urban Integration, Jointly. II

5 ÑNSÑZ TÅrkiye de géñ olgusunun boyutları båyådåkñe bu konuya olan ilgi de artmaktadır. GÉÑ olgusuna yalnız kentsel toplumbilimin ilgi alanı iñinde değil, birñok bilim dalının ilgi alanındadır. Kentleşmeyi belli bir dåzeyde tutmanın olanaksızlığı nedeniyle her bilim dalı kendi ilgi ÑerÑevesi iñinde géñ olgusunun doğurduğu sorunları ÑÉzme ya da bu sorunları en az dåzeye indirme Ñabasındadır. Bu Ñalışmada sorunun yalnızca kentsel toplumbilim yénå incelenmiştir. àalışma såresince yoğun işleri arasında bana zaman ayıran ve eleştirileri ile olumlu katkıda bulunan tez danışmanım DoÑ. Dr. Uğur Yıldırım'a teşekkårå bir borñ bilirim. GÉÑ ve kentleşme konusunda yaptığı yapıcı eleştirilerle tezi geliştirmem de etkili olan DoÑ. Dr. Hakan Altıntaş hocama ve istatistiksel añıdan araştırma sonuñlarını değerlendirmemdeki båyåk katkılarından dolayı DoÑ. Dr. İsmail Bakan hocama teşekkårå bir borñ bilirim. Bunun yanı sıra ODTä deki hocalarım olan Prof. Dr. Tansı Şenyapılı, Prof. Dr. Melih Ersoy, DoÑ. Dr. àağatay Keskinok, DoÑ. Dr. Tarık ŞengÅl ve DoÑ. Dr. Oğuz Işık a yoğun Ñalışmaları arasında zaman ayırıp bu Ñalışmanın ortaya Ñıkmasında başından beri katkıda bulundukları iñin teşekkårlerimi sunarım. Ayrıca her zaman beni desteklemiş olan sevgili eşim Şerife åzcan a ve kızım Ahsen åzcan a ve sevgili aile båyåklerime teşekkårå bir borñ bilirim. Ayrıca alan Ñalışması sırasında anketlerimi uygulamamda yanıt vererek yardımcı olan mahallelerdeki mahalle sakinlerine teşekkårlerimi sunarım. Fuat åzcan K.Maraş 2006 III

6 İÑİNDEKİLER ÄZET...I ABSTRACT...II ÄNSÄZ...III İÇİNDEKİLER...IV KISALTMALAR LİSTESİ......VI ÇİZELGELER LİSTESİ VI EKLER LİSTESİ..VII 1. GİRİŞ VE SORUNUN TANIMLANMASI Araştırma Varsayımları KONU İLE İLGİLİ ÄNCEKİ ÇALIŞMALAR KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE Kavramsal Çeráeve Devingenlik Gecekondu Gàá Gàreceli Refah ve Gàreceli Yoksulluk Kent Kentleşme, Kentlileşme Kent Merkezi Kentle Bâtânleşme Kırsal Alan Kuramsal Çeráeve Kentleşme Nedenleri Târkiye de Kentleşme Nedenleri Kentleşme, Gàá ve Gàá Kuramları Kentsel Bâtânleşme Kentsel Bâtânleşme ile İlgili Kuramsal Çeráeve Modernleşme Okulu Bağımlılık Okulu Eklemlenme Yaklaşımı TåRKİYE DE İÇ GÄÇ HAREKETİ VE KENTLEŞME SåRECİNE ETKİLERİ Gàá Tanımları Gàá Konusunda Araştırma Yàntemleri Gàá Kuramları Târkiye de İá Gàá Sâreci Târkiye de İá Gàáe İlişkin Yapılan Bazı Alan Araştırmaları İá Gàáte Toplumsal Ağlar Gàá Kararı Almada ve Kentsel İhtiyaáların Karşılanmasında Toplumsal Ağların Rolâ Toplumsal Ağların Kentle Bâtânleşme Sârecindeki Yeri Târkiye Bağlamında İlişki Ağlarının Değişen Niteliği Gàá ve Mekçn Târkiye nin Politik Yapısının Kent Mekanına Yansıması Siyasal İlişkiler Bağlamında Gàá Olgusu Sosyal Ärgâtlenme Biáimleri Kentleşme ve Siyasal Davranışlar Kentle Bâtânleşmenin Siyasal Tutum ve Davranışa Etkisi Gàá ve Siyaset 56 IV

7 4.8.5.Siyasi Katılımı Etkileyen Etmenler Sonuá K.MARAŞ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER, K.MARAŞ A GÄÇ VE NåFUSUN DAĞILIŞI K.Maraş ile İlgili Genel Bilgiler Kentin Tarihi Coğrafik Äzellikler, İklim ve Bitki Ärtâsâ Demografik Äzellikler K.Maraş a Gàá ve Nâfusun Dağılışı K.Maraş a Gàá Nâfusun Dağılışı ARAŞTIRMANIN YÄNTEM VE TEKNİKLERİ Araştırma Modeli Evren Ärneklem Bilgi Toplama Araáları, Äláme Aracının Hazırlanması ve Geliştirilmesi Äláme Aracının Uygulanması ve Verilerin Toplanması Verilerin Analizi BULGULAR VE DEĞERLENDİRME Anket Yapılanların Demografik Ñzellikleri İá Gàá Sâreci İá Gàá ve Ekonomik Faaliyetler Meslek Devingenliği Ekonomik Durum ve Ekonomik İlişkiler Sonuá İá Gàáte Toplumsal Ağlar İlk Temas Kurulan Kişiler Gelir Durumuna Gàre İá Gàáte Toplumsal Ağlar Gàá Edilen Yerle Sârdârâlen İlişkiler ve Yardımlaşma Sonuá Gàá ve Mekçn Kentte Şu Anda Oturulan Konut ve Niteliği Konut Sahipliği Gelir Kira İlişkisi Gàá Edenlerin Mekçna İlişkin Beklentilerinin Değerlendirilmesi Yaşam Çevresi ve Altyapı Durumu İá Gàá ve Siyaset Sosyal Ärgâtlenme Biáimleri Kentleşme ve Siyasal Davranışlar Sonuá Gàá ve Kentle Bâtânleşme Siyasi Katılımı Etkileyen Etmenler Kentle Bâtânleşmenin Siyasal Tutum ve Davranışa Etkisi Toplumsal İlişkiler ve Kentsel Yaşama İlişkin Değerlendirmeler Kentle Bâtânleşme Başarı Değerlendirmesi Sonuá GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ KAYNAKLAR ÄZGEÇMİŞ EKLER V

8 KISALTMALAR LİSTESİ DİE : Devlet İstatistik Enstitäsä KTSO : Kahramanmaraş Ticaret ve Sanayi Odası VI

9 ÇİZELGELER LİSTESİ Éizelge 3.1. Éalışan Näfusun Kesimler Arası Dağılımı (%) Éizelge 3.2. Näfus Sayım Yıllarına Gàre Kent ve Kır Näfus Oranları 12 Éizelge 3.3. Tarım Kesiminde Éalışanların Éalışan Toplam Näfus İáindeki Yıllara Gàre Oranları.. 13 Éizelge 3.4. Gayri Safi Milli Hasılada Kesim Payları Éizelge 3.5. Tarım Topraklarının Paráalanma Durumu. 14 Éizelge 3.6. Yıllara Gàre Traktàr Sayısı 15 Éizelge 3.7. Äretimin ve Emeğin Yer Seáimi 17 Éizelge 4.1. Bätänleşme, Ayrışma, Asimilasyon ve Marjinalleşme.. 43 Éizelge 5.1. K.Maraş ve Tärkiye kent Näfusunun Gelişimi( ). 61 Éizelge 5.2. Başka illerde Doğup K.Maraş ilinde Oturanların Sayısı ( ).. 64 Éizelge 5.3. K.Maraş ili'nin Gàá Durumu (1990).. 64 Éizelge 5.4. K.Maraş Kentinin Kendi İl Sınırları İáerisindeki Gàá Durumu (1990). 65 Éizelge 7.1. Anket Uygulanan Kişi Éizelge 7.2. Kaá Yıl Ñnce Maraş a Yerleştikleri àizelge 7.3. Aile Reisinin Doğum Yeri 74 àizelge 7.4. Kentte Kalış Sâresi ile Aile Reislerinin Doğum Yerleri Arasındaki İlişki Éizelge 7.5. K.Maraş a Kesin Gàá Kararını Nasıl Aldıkları 75 Çizelge 7.6. Ailelerin K.Maraş a Gàá Nedenleri Çizelge 7.9. Aile Reisinin K.Maraş a Kimlerle Geldikleri 77 Çizelge Aile Reislerinin K.Maraş a Kimlerle Gelmiş Olduğunun Gàá Dànemi İle İlişkili Olarak Değerlendirilmesi 77 Çizelge K.Maraş tan Änce Başka Uğrak Yerleri Olup Olmadığı Çizelge Aile Reisinin Dâzenli Olarak Çalışmaya Başladığı Yıl Çizelge Aile Reisinin İlk İşe Başlama Dàneminin Kente Gàá Dànemi Aáısından Değerlendirilmesi.. 80 Çizelge Aile Reisinin İlk Olarak Çalıştığı İş. 80 Çizelge Aile Reisinin İlk Olarak Çalıştığı İşin Gàá Dànemi ve Aslen Nereli Olduğu ile İlişkili Olarak Değerlendirilmesi Çizelge Aile Reisinin İlk Olarak Çalıştığı İşin Gàá Dànemi ile Aslen Nereli Olduğu Arasındaki Bağımlılık Tespiti İáin Ki-Kare Testi. 84 Çizelge Aile Reisinin İşsiz Kalıp Kalmadığı 84 Çizelge Aile Reisinin K.Maraş ta İşsiz Kalıp/Kalmadığının Gàá Dànemi ve Aslen Nereli Olduğu ile İlişkili Olarak Değerlendirilmesi Çizelge Hanenin Çalışılan İşler Dışında Ne Târ Bir Geliri Olduğu Çizelge Ailenin Maaş Dışı Geliri Durumunun Kentte Kalış Sâresi ve Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğu ile İlişkili Olarak Değerlendirilmesi.. 87 Çizelge Aile Halkının Aylık Toplam Net Geliri Çizelge Ailenin Aylık Toplam Gelirinin Aile Reislerinin Aslen Nereli Olduklarına İlişkili Olarak Değerlendirilmesi Çizelge Ailenin Aylık Toplam Gelirinin Kentte Kalış Sâresi ve Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğu ile İlişkilendirilmesi Çizelge Hane Halkının Aylık Ortalama Harcaması.. 93 Çizelge Ailenin Aylık Harcama Miktarının Kentte Kalış Sâresi ve Gàá Veren Birimle İlişkili Olarak Değerlendirilmesi 95 Çizelge Sizin Gibi Bir Ailenin En Az Ne Kadar Gelire İhtiyacı Olduğu. 97 Çizelge Hanenizin Aylık Mutfak Harcaması Konusundaki Dâşânceniz.. 97 VII

10 Çizelge Taksitle Alış-veriş Yapılıp / Yapılmadığı 98 Çizelge (Evet ise) Taksitle En Çok Alış-veriş Yapılan årânler Çizelge Gândelik Dışı Alış-verişlerinizdeki Ädeme Şekliniz.. 98 Çizelge Kredi Kartı Kullanılıp/Kullanılmadığı. 98 Çizelge (Evet ise) Kaá Adet Kredi Kartlarının Olduğu 99 Çizelge Herhangi Birisine/Kuruluşa Borálu Olunup/Olunmadığı 99 Çizelge Bugâne Kadar Hiá Paraya Sıkışıp Evinizden Eşya Satmak Zorunda Kalınıp / Kalınmadığı. 99 Çizelge (Evet ise ) Hangi Târ Eşyaları Sattığı Çizelge Gelir Getirmek Amacı ile Evde Herhangi Bir åretim Yapılıp / Yapılmadığı 99 Çizelge (Evet ise ) Ne åretildiği Çizelge Aşağıda Belirtilen Aletlere / Eşyalara Sahip misiniz? Çizelge Kentte Yerleşildiğinde Karşılaşılan En Bâyâk Sorun Çizelge Aile Reisinin İşsiz Kaldığı Dànemde Geáimini Nasıl Sağladığı. 101 Çizelge Ailenin Aylık Toplam Geliri ile Aile Reisinin İşsiz Kaldığı Dànemde Geáimini Nasıl Sağladığı İlişkisinin İncelenmesi Çizelge Gàá Edilen Yerden Yardım Alma Durumunun Gàá Veren Birim ve Ailenin Aylık Toplam Geliri ile İlişkilendirerek Değerlendirilmesi Çizelge Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğu ile Aile Reisinin İşsiz Kaldığı Dànemde Geáimini Nasıl Sağladığı Çizelge Kentte Kalış Sâresi ve Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğuna Gàre Aile Reisinin İşsiz Kalındığında Geáimini Nasıl Sağladığı Çizelge Aile Reisinin İşsizlikte Geáim Şeklinin, Gàá Dànemi ve Aslen Nereli Olduğu Arasındaki Bağımlılık Tespiti İáin Ki-Kare Testi Çizelge Aile Reisinin Mevcut İşi Değiştirme Dâşâncesinin Aile Reisinin İşsiz Kaldığı Dànemde Geáimini Nasıl Sağladığı. 110 Çizelge Aile Reisinin İş Arayacak Olsa Kime/Nereye Başvuracağı 110 Çizelge Ailenin Aylık Toplam Geliri ile İş Aranacak Olsa Kime Başvurulacağı İlişkisinin İncelenmesi 111 Çizelge Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğu ile Kentte Kalış Sâresine Gàre İş Aranacak Olsa Aile Reisinin Temas Kuracağı Kişinin Yakınlığı Çizelge Neden Bu Mahallenin Seáildiği Çizelge Oturdukları Mahallede Başka Hemşehrilerinin Olup/Olmadığı Çizelge Kente Kalış Sâresi ve Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğuna Gàre K.Maraş'ta Oturulan Mahallede Hemşehri Olma Durumu 116 Çizelge K.Maraş'ta En Sık Gàrâşâlen Ailelerin Yakınlığı Çizelge Memlekete Gitme Nedenleri 118 Çizelge Memleketlerinden Neler Geldiği Çizelge Kentte Kalış Sâresi ve Gàá Etmeden Änce Yaşanan Yere Gàre Memleketten Neler Geldiği 119 Çizelge Memleketlerine Neler Gànderdikleri Çizelge Aile Reisinin Memlekete Geri Dànmek İstemesinin Memleketten Yardım Alma Durumu ve Aile Reisinin Memleketi ile İlişkili Olarak Değerlendirilmesi Çizelge Aile Reisinin Memlekete Yardım Yapma Durumunun Kentte Kalış Sâresi ve Aslen Nereli Olduğu ile İlişkili Olarak Değerlendirilmesi Çizelge Aile Reisinin Memlekete Yardım Yapma Durumunun Kentte Kalış Sâresi ile Nereden Geldiği Arasındaki Bağımlılık Tespiti İáin Ki-Kare Testi VIII

11 Çizelge Oturulan Konutun Târâ 126 Çizelge Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğuna Gàre Mevcut Konut Tipi Çizelge Kentte Kalış Sâresi ve Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğuna Gàre Mevcut Konut Tipinin İncelenmesi Çizelge Kentte Kalış Sâresi Gàá etmeden Änce Yaşanan Yer ile Konut Tipi Arasındaki Bağımlılık Tespiti İáin Ki-Kare Testi Çizelge Kentte Kalış Sâresi ve Ailenin Aylık Toplam Gelirine Gàre Konut Tipinin İncelenmesi 131 Çizelge Kentte Kalış Sâresi Ailenin Aylık Toplam Geliri ile Konut Tipi Arasındaki Bağımlılık Tespiti İáin Ki-Kare Testi Çizelge Evin Yaklaşık Kaá Metrekare Olduğu Çizelge Evin Salon Dçhil Kaá Odalı Olduğu Çizelge Kentte Kalış Sâresi ve Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğuna Gàre Konut Oda Sayısının İncelenmesi Çizelge Kentte Kalış Sâresi, Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğu ve Konut Oda Sayısı Arasındaki Bağımlılık Tespiti İáin Ki-Kare Testi Çizelge Mevcut Evin Mâlkiyetinin Kime Ait Olduğu Çizelge Kentte Kalış Sâresi ve Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğuna Gàre Konut Sahipliliği Durumunun İncelenmesi Çizelge Kentte Kalış Sâresi ve Aile Halkının Aylık Toplam Gelir Durumuna Gàre Konut Sahipliliği Durumunun İncelenmesi Çizelge Bu Eve Nasıl Sahip Olundu (Kendine/Eşine) Çizelge Şu Anda Oturdukları Evi Hangi Yılda Yaptırdıkları Çizelge Şu Anda Oturdukları Evin O Yılda Kaáa Mal Olduğu (TL) Çizelge Şu Anda Oturdukları Evin Şimdiki Tahminen Değeri (YTL) Çizelge Şu Anda Oturdukları Evin Hane Halkına Yetip / Yetmediği Çizelge Mevcut Oturulan Evde Kiracı İseler Aylık Ne Kadar Kira Ädendiği Çizelge Toplam Gelir Dâzeyine Gàre Aylık Ne Kadar Kira Ädendiğinin İncelenmesi 144 Çizelge Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğu, Ailenin Aylık Toplam Gelir Dâzeyine Gàre Aylık Ne Kadar Kira Ädendiğinin İncelenmesi Çizelge Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğu, Ailenin Aylık Toplam Gelir Dâzeyi ile Aylık Ne Kadar Kira Ädendiği Arasındaki Bağımlılık Tespiti İáin Ki- Kare Testi Çizelge Gelecekte Nasıl Bir Ev Almayı Dâşândâkleri. 147 Çizelge Kentte Kalış Sâresi ve Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğuna Gàre Gelecekte Nasıl Bir Ev Almayı Dâşândâkleri Durumunun İncelenmesi Çizelge Konuttaki Bàlâmler / Odalar ve Altyapı Durumu Çizelge Kentte Kalış Sâresine Gàre Konutta Tuvalet Bulunma Durumu. 151 Çizelge Kentte Kalış Sâresi ve Mevcut Konuttaki Tuvalet ve Banyonun Bir Olma Durumunun İncelenmesi Çizelge Konutun Nasıl Isıtıldığı Çizelge Evde Kullandıkları Suyu Nereden Sağladıkları Çizelge Pis Suları Nereye Akıttıkları 152 Çizelge Çàplerini Nereye Attıkları Çizelge Mahallenize Belediyenin Katkısı (Altyapı, Konut, Planlama Aáısından) Çizelge Mahallenizde Hangi Sorunlarla Karşılaştıkları 153 IX

12 Çizelge Belediyenin Hangi Hizmetleri Getirdiği Çizelge Aile Reisinin Herhangi Bir Kuruluşa åyelik Durumu 154 Çizelge Aile Reisinin åye Olduğu Kuruluşun Adı Çizelge Aile Reisinin Herhangi Bir Dernek / Derneklerin Herhangi Bir Komitesindeki åyelik Durumu Çizelge Aile Reisinin Herhangi Bir Dernek / Derneklere åye Olmama Nedeni 155 Çizelge Aile Reisinin Son Yerel Seáimde Oy Verme Durumu 156 Çizelge Aile Aylık Toplam Geliri ile Son Yerel Seáimde Kime Oy Verildiği İlişkisinin İncelenmesi 156 Çizelge Aile Reisinin Son Genel Seáimde Oy Verme Durumu Çizelge Aile Halkının Toplam Geliri ile Son Genel Seáimde Kime Oy Verildiği İlişkisinin İncelenmesi Çizelge Kadın Kocasının Oy Verdiği Partiye Oy Vermeli. 158 Çizelge Sizce Bir Aile En Çok Kaá Çocuğa Sahip Olmalı. 159 Çizelge Sizce Çocuklar Ne Kadar Tahsil Yapmalı (Erkek) 159 Çizelge Sizce Çocuklar Ne Kadar Tahsil Yapmalı (Kız) 160 Çizelge Çocukların Eğitimi Sizce En Çok Ne İáin Gereklidir? Çizelge Çocuklarınızın Hangi Tip Liseye Gitmesini İstersiniz? Çizelge Çocuklarınıza Din Eğitimi Verilmesini İster Misiniz? Çizelge Kentte Kalış Sâresi ve Aile Reisinin Aslen Nereli Olduğuna Gàre Çocuklara Din Eğitiminin Verilmesi Durumu Çizelge Çocuklara Din Eğitiminin Nerede Verileceği 162 Çizelge Koca, Para Kazanmak Amacı ile Karısının Bir İşte Çalışmasına İzin Vermeli mi Çizelge (Evet ise) Sadece Kadına Uygun Mesleklerde Çalışabilir? Çizelge Çocuklarınız (Erkek) Gelecekte Aşağıdaki Mesleklerden Hangisini Seámesini İstersiniz? Çizelge Çocuklarınız (Kız) Gelecekte Aşağıdaki Mesleklerden Hangisini Seámesini İstersiniz? Çizelge Hangi Konuda Karınızın Fikrini Alırsınız? Çizelge Hanımınız Kararlarınıza Katılmadığı Zaman Ne Yaparsınız? Çizelge Ailenizle İlgili Kararları Nasıl Alırsınız? Çizelge Çocuklarınızın Geleceği ile İlgili Kararları Alırken Çocuklarınızın İstek ve Dâşâncelerini Dikkate Alır mısınız? Çizelge Ailenizin Yaşlılarına Kim Bakıyor? Çizelge Ailenizden Biri Hastalandığı Takdirde En Çok Nereye Başvurursunuz? Çizelge Gezmek, Dinlenmek ve Eğlenmek İáin Başka Yerlere, Başka Şehirlere Gidilip / Gidilmediği Çizelge Gazete Okunup / Okunmadığı Çizelge (Evet ise) Ne Sıklıkta Okunduğu Çizelge Aile Halkının Okuduğu Kitap Târâ Çizelge Aile Halkının Okuduğu Dergi Târâ Çizelge Son Bir Yıl İáinde Sinemaya, Tiyatroya Gidilip Gidilmediği Çizelge Şehirde Başarılı Olanların Bunu Neye Borálu Oldukları Çizelge Aile reislerinin Kendilerini Başarılı Gàrâp / Gàrmedikleri Çizelge Hangi İmkçnlar Sağlansa Memlekete Geri Dànecekleri X

13 Çizelge Aile Reisinin Geri Dànmek İstemesinin Kentte Kalış Sâresi ve Aslen Nereli Olduğu ile İlişkili Olarak Değerlendirilmesi 169 Çizelge Aile Reisinin Memlekete Geri Dànmek İstemesinin Kendisini Başarılı Gàrmesi Durumu İle İlişkili Olarak Değerlendirilmesi 171 Çizelge Aile Reisinin Kendisini Başarılı Gàrme Durumunun Kentte Kalış Sâresi ile İlişkili Olarak Değerlendirilmesi 171 Çizelge Aile Reisinin Kendisini Başarılı Gàrme Durumunun Aslen Nereli Olduğu ile İlişkili Olarak Değerlendirilmesi Çizelge Aile Reisinin Kendisini Başarılı Gàrme Durumunun Kentte Kalış Sâresi ve Aslen Nereli Olduğu ile İlişkili Olarak Değerlendirilmesi 174 Çizelge Aile Reisinin Kendisini Başarılı Gàrme Durumunun Ailenin Toplam Aylık Geliri ile İlişkili Olarak Değerlendirilmesi Çizelge Aile Reisinin Kendisini Başarılı Gàrme Durumunun Kentte Kalış Sâresi ve Ailenin Aylık Toplam Geliri ile İlişkili Olarak Değerlendirilmesi 177 Çizelge Aile Reisinin Kendisini Başarılı Gàrme Durumunun Mevcut İşin Niteliğiyle İlişkili Olarak Değerlendirilmesi Çizelge Neden Kendini Başarılı Gàrmâyor? Çizelge Sizce Şehirle Kày Arasındaki Fark Nedir? Çizelge Lisan / Beceri vb. Kurslara Kız / Erkek Çocuğunuzu Gànderirsiniz. 179 Çizelge Gelecekte Çocuklarınız Nasıl Bir Konutta Otursunlar XI

14 EKLER LİSTESİ EK 1 Anket Formu Ärneği EK 2 Çizelge 7.7.Ailelerin Gàá Dànemlerine Gàre Gàá Nedenleri EK 3 Çizelge 7.8.Aile Reislerinin Gàá Ettiği Yerlere Gàre Gàá Nedenleri EK 4 Anket Çalışması Yapılan Mahalleleri Gàsteren K.Maraş Haritası XII

15 GİRİŞ VE SORUNUN TANIMLANMASI Fuat ÑZCAN 1. GİRİŞ VE SORUNUN TANIMLANMASI K.Maraş ili 1960'lardan itibaren gàá alan illerden biri olmuştur sonrasında kentleşme särecinin planlı bir şekilde geráekleşmesi arzulansa da, bu gelişmelerin sonucunda K.Maraş'ın konut sorunu, kaáak yapı ve gecekondu olgusuyla birlikte däşänälmeye başlanmıştır. Tärkiye de kaáak yapı ve gecekondu 1960'lardan itibaren ekonomik ve sosyal bir konu olmasının àtesinde siyasal bir boyut da kazanmıştır (Tan, 1993:1). 1960'ların sonlarına kadar kentleşme särecinde geáici bir olgu olarak gàrälen gecekondu, daha sonraki säreáte kentin kalıcı bir boyutu olduğunu gàstermiştir. Gänämäzde ise gecekonduya bakış ve gecekonduyu mekénsal bir zorunluluk olarak gàrme anlayışı da değişmeye başlamıştır. Gecekondu, kırdan kente gàá eden insanların barınmak zorunda oldukları bir mekénsal boyut olmanın yanı sıra, kentte yaşayan dar gelirlilerin de tercih ettikleri bir mekén tärä olmuştur (Tan, 1993:1). Éeşitli gecekondu bàlgelerinde araştırma yapan Ñğretmen (1957), Yasa(1966), Hart(1969), Şenyapılı(1978,1981), Kartal(1978,1992), Ersoy(1985, 2003), Erder(1996), Uzunáarşılı ve Ersun(2004) gibi sosyolog ve kent bilimciler konuya farklı boyutlarda yaklaşmışlardır. Bätän bu áalışmalar, gàá edenlerin toplumsal ve kältärel àzelliklerini incelemelerinin yanı sıra, gecekondunun Tärkiye'de kentleşme särecindeki yerini ve gàámenlerin kentle bätänleşme däzeylerini ele almıştır. Ancak son zamanlarda yapılan áalışmalar modernleşmeci bir bakış aáısıyla gecekondu olgusunu incelemenin yetersizliğini gändeme getirmiştir. Gàá edenler kente ve kent kältäräne bir yandan uyum sağlamaya áalışırken, kendi kältärlerini de kentin bir paráası haline getirmişlerdir. Bu säreá Ersoy(1985)'un da vurguladığı gibi bir eklemlenme ilişkisinin varlığını ortaya koymaktadır. K.Maraş ili gàá alan bàlgelerinde yapılan (Tavşantepe, Saáaklızade, Éamlık, Piri Reis, Oruá Reis, Haydar Bey, Egemenlik, Sämer, Aydınlı Evleri, Yavuz Selim, Namık Kemal, Bağlarbaşı, Yahya Kemal, Dumlupınar, Yusuflar, Abdälhamidhan ve Karacaoğlan Mahallelerinde) bu tez áalışmasında da K.Maraş'a gàá edenlerin sosyo-ekonomik ve kältärel yapıları kentle bätänleşme särecinde, kendi kältärel yapılarını hangi däzeylerde koruyabildikleri ve kent kältäräyle nasıl bir eklemlenme särecine girdikleri belirlenmeye áalışılmıştır. Bu doğrultuda araştırmanın temel sorunu, K.Maraş'a gàá eden ailelerin kentle bätänleşme däzeylerinin belirlenmesidir. Bu áalışmada temel alınmış olan alt sorunlar, sorular şeklinde däzenlenmiş olup aşağıda belirtilmiştir: 1. Kente gàáenlerin ilk etapta kazandıkları gelir az olmakla birlikte kente ilk uyumu sağlamakta yeterlimidir? 2. Gàámen ailelerin kentsel ortama girmelerinde hemşeri ve akrabaları ile olan bağları yardımcı olmakta mıdır? 3. Mahalledeki komşu ve hemşerilerle kurdukları yardımlaşma ağı beraber yerleştikleri alanı däzenlemede ve konut ihtiyacını karşılamada yararlı olmakta mıdır? 4. Gàá eden ailelerde, kentsel yaşamla bätänleşme särecinde, kırsal alışkanlık ve değerlerin yeri nedir? 5. Kırdan kente gàá etmiş ailelerde; kırsal alışkanlıklar, gelenek ve gàrenekler sosyal aáıdan onları kent toplumundan tämäyle ayıran şekilde etkili olmakta mıdır? 6. Täketim kalıplarının kentle bätänleşmedeki rolä nedir? 7. Kente gàá eden aileler ekonomik ve sosyal gävenceye ulaştıktan sonra kırla olan ilişkileri ne şekilde değişmektedir? 1

16 GİRİŞ VE SORUNUN TANIMLANMASI Fuat ÑZCAN 8. Hemşeri ve akraba ilişkilerinin yerini alacak kurumsallaşmış kentsel àrgâtlerin geliştiği aşamalarda, kendi yararlarına olduğu vakit, ilişkiler bu àrgâtlere katılım şeklinde midir? 9. Kentle bâtânleşme sâreci sonucu kentsel àrgâtlere katılım ne yànde olmaktadır? 10. Gelir dâzeyi ile politik varlık gàsterme arasında bir ilişki var mıdır? Varsa bu ilişki politik radikalizm veya dâzeni değiştirme boyutlarına varmakta mıdır? 11. Mahalledeki merkezi ve yerel yànetim otoriteleri tarafından sağlanması gereken altyapı tesisleri ve hizmetler ne durumdadır? Bu kentsel hizmetlerin (sağlık, eğitim vb.) gàámenler tarafından kullanım durumu nedir? 12. Gàámenlerin kentsel uyum ve başarıda etkili olan faktàrlerden eğitim, gelir, meslek tipi ve statânân etkisi konusundaki gàrâşleri nelerdir? 13. Kent ekonomisinin kente uyum sârecinde etkisi nedir? 14. Kente yerleşme dàneminin eski oluşu konut sahipliğinde yasallaşmayı getirir mi? 15. Kente yerleşme dànemi ile yerleşilen mahallenin altyapısı hakkında bilináli / ilgili olmak arasında ilişki ne yàndedir? 16. Aile reislerinin meslekleri ile konut sahipliliği, eğitim ve sağlık hizmetlerinden faydalanmaları ve istekleri arasında ilişki var mıdır? Araştırma, temel sorunu ve onu aáıklayıcı on altı alt sorun altında konuyu tartışma ve àrneklem áeráevesinde karşılaştırmalar yapma amacını taşımaktadır. Araştırma sekiz bàlâmden oluşmakta olup, bu ilk bàlâmde araştırma sorunu, alt sorunlar ve varsayımlar yer almaktadır. Bàlâm ikide bu konuda daha ànce yapılmış araştırmalara yer verilmektedir. Bàlâm âáte ise, araştırma kapsamında yer alan temel kavramlara değinilirken, gàá olgusunu aáıklayan temel kuramlar âzerinde de durulmakta ve bu araştırmanın temel kuramsal áeráevesini áizen yaklaşım anlatılmaktadır. Dàrdâncâ bàlâmde Târkiye'de iá gàá hareketi ve bunun kentleşme sârecine etkileri incelenmektedir. Bàlâm beşte kentleşme sârecini planlı bir kent olma istemiyle dâzenleyen K.Maraş'ın gàáler nedeniyle nasıl bir tarihsel gelişim gàsterdiği ve bugânkâ durumu, kaáak yapılaşma ve gecekondu olgusunun gelişimine paralel olarak aáıklanmaktadır. Bàlâm altıda ise araştırma yàntemi ve teknikleri belirtilmektedir. Yedinci bàlâmde araştırma bulguları sorun ve varsayımlar áeráevesinde değerlendirilmektedir. Sekizinci ve son bàlâmde ise Târkiye'de iá gàá olgusunun kentleşme âzerine etkileri K.Maraş evreni ve seáilmiş olan àrneklemde değerlendirilmiştir Araştırma Varsayımları Araştırma, gàá edenlerin kentle olan bätänleşmelerini gàz ànäne alınarak, beş temel varsayım äzerine kurulmuştur. 1. Kente gàáenlerin ilk etapta kazandıkları gelir az olmakla birlikte kente ilk uyumu sağlamakta yeterlidir. 2. Gàámen ailelerin kentsel ortama girmelerinde hemşeri ve akrabaları ile olan bağları yardımcı olmaktadır. 3. Mahalledeki komşu ve hemşerilerle kurdukları yardımlaşma ağı beraber yerleştikleri alanı däzenlemede ve konut ihtiyacını karşılamada yararlı olmaktadır. 4. Gàá eden ailelerde, kentsel yaşamla bätänleşme särecinde, kırsal alışkanlık ve değerler kaybolmaktadır. 5. Kırdan kente gàá etmiş aileler, onları sosyal aáıdan kent toplumundan tämäyle 2

17 GİRİŞ VE SORUNUN TANIMLANMASI Fuat ÑZCAN ayıracak kadar, kırsal alışkanlıklarına, gelenek ve gàreneklerine bağlı değillerdir. 6. Gàá eden ailelerin kentle bâtânleşme sârecinde, kırsal tâketim kalıplarından uzaklaşarak kentsel tâketim kalıplarına uyum gàsterdikleri gàrâlâr. 7. Kente gàá eden kişi, kendisinin ve ailesinin, ekonomik ve sosyal gâvencesini garanti altına aldıktan sonra kırla olan ilişkisini en aza indirme eğilimindedir. 8. Hemşeri ve akraba ilişkilerinin yerini alacak kurumsallaşmış kentsel àrgâtlerin geliştiği aşamalarda, kendi yararlarına olduğu vakit, ilişkiler bu àrgâtlere katılım şeklindedir. 9. Kentle bâtânleşme sâreci sonucu kentsel àrgâtlere katılım artmaktadır. 10. Gecekondularda yaşayan dar gelirli aileler sistem iáindeki ufak olanakları en âst seviyede kullanmaktadır ancak politik varlık gàstermedikleri gàrâlâr. Gàáenler ne politik radikalizm gàstermekte ne de eylemle dâzeni değiştirmek fikrini benimsemektedirler. 11. Mahalledeki merkezi ve yerel yànetim otoriteleri tarafından sağlanması gereken altyapı tesisleri ve hizmetler àncelikle dâşâk seviyelerdedir. Çânkâ bàlgenin imar boyutunun yasallaşması sonucu bu tesisler ve hizmetler yatırımları artmaya başlar, zaman iáerisinde olgunlaşma gàsterir. Bunun da nedeni yànetimlerin politika âretme eksikliğidir. İncelenen diğer kentsel uyum gàstergelerinde olduğu gibi ekonomik sorunlarını áàzenin sosyal uyumu daha kolaylaşmaktadır. Yine de bu kentsel hizmetlerin (sağlık, eğitim vb.) ve kentsel kuruluşların gàámenler tarafından kullanılması sadece yâksek gelire bağımlı değildir. 12. Gàámenlerin kentsel uyum ve başarıda etkili olan faktàrlerden eğitimin etkisinin en fazladır. Diğer en ànemli etkenlerden biri de gelirdir. Kentsel uyum ve başarıda diğer ànemli etkenler meslek tipi ve statânân etkisi oldukáa yâksektir. 13. Kent ekonomisi dànemsel olarak farklı miktar ve nitelikte istihdam sağlar. Bu istihdam olanakları gàáenlerin elde edecekleri iş ve ekonomik koşulları direkt etkileyeceğinden, gàáenlerin kente uyumu sârecini artırıp azaltmaktadır. 14. Kente yerleşme dàneminin eski oluşu konut sahipliğinde gâvenliği ve yasallaşmayı getirir. 15. Kente yerleşme sâresi arttıkáa gàáenler iş ve konut sorunlarını áàzdâkten sonra; yerleştikleri mahallenin altyapı sorunlarının giderilmesi ve mahallenin gâzelleştirilmesi konularında daha ilgili olmaktadır. 16. Aile reislerinin daha yâksek gelir getiren meslek sahiplerinin hem konut sahipliliği, hem de konut kalitesi artmaktadır. Gelir dâzeyleri ile eğitim hizmetlerinden faydalanma isteği arasında fark olmamaktadır. Tabii ki bu hizmetlere zorunlu ilkàğretim sonrası ulaşabilme veya eğitim kalitesi aáısından farklılıklar gelir dâzeyinden etkilenmektedir. Yine farklı gelir dâzeylerinin temel sağlık hizmetlerinden faydalanmaları arasında fark yoktur. Yine ileri dâzeydeki sağlık hizmetlerinden faydalanma gelir dâzeyinden etkilenmektedir. 3

18 KONU İLE İLGİLİ ÑNCEKİ ÉALIŞMALAR Fuat ÑZCAN 2. KONU İLE İLGİLİ ÑNCEKİ ÇALIŞMALAR TÅrkiye de iñ géñ konusunda yapılan araştırma ve inceleme sayısı oldukña fazladır. Ancak bu Ñalışmaların géñ olgusundan Ñok, onun sonuñlarından olan gecekondulaşmaya vurgu yapmış oldukları séylenebilir (Ersoy, 1985b: 5). TÅrkiye deki iñ géñ såreciyle ilgili bugåne kadar yapılan Ñalışmalara detaylı olarak bakmak yararlı olacaktır. Gecekondu konusunda yapılmış olan ilk ciddi alan araştırması; 1957 de İbrahim åğretmen in Siyasal Bilgiler FakÅltesi nin arkasında o zamanın gecekondularında yaptığı ve Ankara da 158 Gecekondu adını taşıyan kitapta yayınladığı araştırmadır (åğretmen, 1957: 3). Bu sınırlı araştırma alanında araştırmacı; semtteki gecekonduların tarihñesi, konutların yapılış tekniği, nåfusu, målkiyet durumu, oda sayısı, ailelerin yıllık gelirleri Åzerinde durmuştur. Gecekondu konusunda yapılan bir diğer araştırma da Tankut un Ankara nın Akdere gecekondu semtinde yåråttåğå araştırmadır ki, burada 300 gecekondu ailesine 98 soru sorulmuş ve %10 Érnekleme ile bazı sonuñlara ulaşılmıştır. Tankut, semti fiziki bakımdan gézden geñirdiği zaman ortalama yoğunluğun hektar başına 200 kişi olduğunu, evlerin ise genellikle tek katlı ve %70 inin yıkanacak yerlerden yoksun olduğu sonucuna varmıştır. Bu evlerin yapı malzemesi yarısından Ñoğunda brikettir. Tankut evleri yapılış itibariyle %40 ı orta, %30 u kétå ve %30 u da iyi durumdadır şeklinde değerlendirmektedir; ancak bunun dayandığı kriterlere araştırmada yer vermemektedir (Tankut, 1961: 147). YÉrÅkên ın araştırmasına gére de; àankaya, Dikmen tarafındaki gecekondulara gelip yerleşmiş olanların hemen hemen yarısı doğrudan doğruya; diğer yarısı ise Ankara iñinde daha Énce başka bir yere (Aktaş, Altındağ, Kayabaşı, KazıkiÑi Bostanları, Yenidoğan vb.) yerleştikten sonra bu bélgelere sıñramışlardır (YÉrÅkan, 1965: 64) yılında Yasa tarafından gecekondu aileleri Åzerine yapılan araştırmanın sonuñları 1966 yılında Ankara da Gecekondu Aileleri adlı kitapla yayınlanmıştır. Bu Ñalışma, TÅrkiye deki iñ géñ sårecinin değerlendirilmesi añısından Énemlidir. Ankara daki 91 gecekondu mahallesinde yapılan géråşmelerle ailelerin kente ilk gelişleri ve yerleşmeleri, maddi ve manevi değerleri ve alışkanlıkları ve bunlarda meydana gelen değişimler değerlendirmiştir. Gecekondu ailesinin genel karakteri olarak da, kent ailesinin bir takım maddi ve manevi yaşantı ve alışkanlıklarını benimsediği halde, kéye ait değer ve alışkanlıklarından bir kısmını da kuşaklar boyunca koruması sonucunda kéy ailesinin kentte yaşayan bir kolu ve sårekliliği olduğunu vurgulamaktadır. Yasa ya gére, gecekondu ailesinin toplumsal yapısında, geleneksel TÅrk toplumu ve ailesinde olduğu gibi, sårekli değişimler meydana gelmektedir. Bu nedenle, gecekondu ailesine kentin geñiş yerlerinde geñici såreler iñin yaşayan, zamanla kentsel topluluklarla kaynaşacak geñiş halindeki toplumlar olarak bakmak yerinde olacaktır (Yasa, 1966: 236). TÅrkiye de iñ géñå inceleyen diğer bir araştırma Kemal Kartal tarafından yapılmıştır. Kartal, àankırı ve kéylerinden Ankara ya 1976 yılına kadar géñ etmiş 399 kişiyle gerñekleştirilen anket Ñalışmasının ve değerlendirmesinin yer aldığı araştırmasını 1978 yılında Kentleşme ve İnsan adlı kitapta yayınlamıştır. Bu araştırmada, géñ edenlerin kentte kalış såreleri ve gelir dåzeyleri bağımsız değişken olarak kullanılmış ve bu kişilerin Ñeşitli konulardaki tutumlarındaki değişmeler bu iki bağımsız değişkene gére incelenmiştir (Kartal, 1978: 127). TÅrkiye deki iñ géñ olgusunu gecekondu olgusuyla birlikte ele alan Ñalışmalardan biri de 1970 li yıllarda Şenyapılı tarafından gerñekleştirilen bir araştırma ile ortaya konmuştur. İstanbul un GÅltepe Mahallesi'nde yapılan alan araştırmasında 4

19 KONU İLE İLGİLİ ÑNCEKİ ÉALIŞMALAR Fuat ÑZCAN Şenyapılı, fiziki mekçn ile ekonomik ilişkileri bir bâtânlâk halinde ele almıştır. Şenyapılı, bu áalışmada àzet olarak, kendi sàzcâkleriyle, soyut-somut bâtânlâğâ iáerisinde, kentleşme sârecinin bir fizik mekan boyutu olan gecekondu sorununa ve sorunu oluşturan marjinal kesim olgusuna áok yànlâ, kuramsal bir yaklaşım modeli ànermeyi amaálamaktadır. Çalışmanın temel varsayımı ise, tek boyutta incelendiğinde var olan ve sistemin o boyutunda bozulma olarak nitelendirilen àzelliklerin, kàkende yeni bir gelişme modelinin àzellikleri olduğudur (Şenyapılı, 1978: 2). Ersoy'un áalışması 1970 yılında Kapil ve Genáağa tarafından İskilip'ten Ankara'ya gàá edenler âzerinde yapılan araştırmanın 1985 yılında gâncellenmesi ve aradan geáen zamanda kentle bâtânleşmelerinin değerlendirilmesi olarak àzetlenebilir. Araştırmanın sonucunda İskilip'ten Ankara'ya gàá eden deneklerin Ankara kent nâfusunun taşıdığı niteliklere oldukáa benzer olduğu ve deneklerin kentteki iş sahalarının da Ankara kent nâfusundan fazlaca farklılaşmadığı saptanmıştır. Ancak kente gàá ettikten sonra tutulan ilk iş ve sonraki tutulan işler gàz ànâne alındığında kent yaşamının gàámen nâfusunu mesleki hareket bakımından olumlu yànde etkilediği ve iş yaşamında bir bâtânleşmeye doğru gidildiği belirlenmiştir. Kentle sosyal ve kâltârel bâtânleşme iáin ànemli bir etken olan toplumsal ağların İskilipliler àrneğinde gelişmiş olması ve kentsel áevreye uyumda kolaylık sağladığının deneklerce kabul edilmesi de bu ağların kentle bâtânleşmede ànemini ortaya koymaktadır. Ersoy'un áalışmasının sonuálarına gàre gàámenler kentte kendi iáine kapanık, toplumsal ve ekonomik olarak kentsel ilişkilerin dışında kalmış değillerdir (Ersoy, 1985b: ). Erder in 1996 da yayınladığı İstanbul a Bir Kent Kondu: åmraniye isimli araştırmasının temel amacı ise; kitlesel gàáân yaşandığı kentsel ortamda oluşan yeni tabakalaşma sisteminin dinamiklerini anlamaya áalışmaktır. Bu nedenle araştırmada; karmaşık bir iş piyasasının bulunduğu kentsel alanlarda, toplumsal tabakalaşmanın konut piyasasıyla ilişkisine ve àzellikle yerel politikanın bu oluşumdaki rolâne dikkat áekmek hedeflenmektedir. Erder e gàre, araştırmanın yapıldığı alanlar, kuralları aáıkáa bilinen pazar koşullarının, yine kuralları aáıkáa bilinen kamu àrgâtlenmesinin ve àncâlâğânân planlı olmadığı bir sâreále oluşmaktadır. Dolayısıyla, bu târ kentsel mekan âretiminde ne bâyâk sermayenin, ne de yerel ve merkezi yànetimin aáık bir àncâlâğâ sàz konusu değildir (Erder, 1996: 16) te Ersoy un yaptığı araştırma 2003 yılında tekrarlanmış ve 1985 yılında gàrâşme yapılan kişilerle tekrar gàrâşâlmeye áalışılmıştır. İskilip ten Ankara ya gàá edilenlerle yapılan bu araştırmanın sonucunda; eğitim dâzeyi arttıkáa gàá eden kişiler daha bilináli seáimler yapmakta, kente uyum sağlamaları kolaylaşmaktadır. Ankara ya alışma sonucu İskilipli olma ve ànceki aidiyet duygularını terk ederek kendilerini Ankara ya daha yakın hissederek Ankara yı benimsemektedirler. Hemşeri, akraba ve arkadaş ilişkileri yoğun olarak kendini gàstermekte kente uyum aşamasında yardımlaşma bâyâk ànem kazanmaktadır. Siyasete katılımda kişinin bulunduğu áevreden hoşnut olması, hayatını refah iáinde devam ettirmesi sağ ve sol partilere olan eğilimlerde oldukáa etkilidir. Muhafazakçr kesim sağ partileri tercih ederken ilerici ve áağdaş kesimin sol partilere yàneldikleri gàrâlmektedir (Ersoy, 2003: 196). Uzunáarşılı ve Ersun un yànettiği, İTO nun İstanbul da Gecekondu Bàlgelerinin Ekonomik ve Sosyo-Kâltârel Durumu áalışması (Ocak 2004); İstanbul nâfusunun %60 ından fazlasının yasa dışı ve plansız yerleşmeler yaşadığı, bir metropoliten şehir olarak, bu kesimin sosyo-kâltârel ve ekonomik araştırmasını amaálamıştır. 5

20 KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE 3. KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE 3.1. Kavramsal ÇerÖeve Éalışmada konuyla ilgili olarak sık sık kullanılan bazı kavramlar bulunmaktadır. Bu kavramları kısaca gàzden geáirmek konuyu anlamada kolaylık sağlayacaktır. Éänkä kent ve kentle ilgili biráok kavram ya birbirlerine karıştırılmakta ya da yanlış kullanılmaktadır. Konuyla ilgili olan bu kilit kavramlar şunlardır: Devingenlik Bir yerden ya da durumdan bir başka yere ya da duruma devinmeye hazır olma durumudur. Kentsel devingenlik ise áeşitli gàá nedenlerine bağlı olarak bir kişi ya da ailenin bir yerden başka bir yere gàá etmeye hazır olmasını ifade eder Gecekondu Sàzläk anlamı izinsiz olarak hemen bir gecede áatılıveren yapı şeklinde olan gecekondu, diğer taraftan hukuki ve sosyolojik yànlerden de tarif edilmeye áalışılmıştır (Ana Britanica, 1986: 557). Hukuki aáıdan gecekondunun tarifini 775 sayılı Gecekondu Kanunu yapmıştır. Buna gàre gecekondu: İmar ve yapı işlerini däzenleyen mevzuata ve genel häkämlere bağlı kalmaksızın kendisine ait olmayan arazi veya arsalar äzerinde sahibinin rızası alınmaksızın yapılan izinsiz yapılardır. Gecekondunun sosyolojik aáıdan yapılan tariflerinde 775 sayılı gecekondu kanunundaki hukuki yànden yapılan tarife sosyolojik unsurlar eklemek suretiyle ulaşılmıştır. Buna gàre gecekondu, birtakım kişilerin genellikle kendilerinin olmayan topraklar äzerinde, kısa zamanda izinsiz, imar mevzuatına aykırı ve sağlık koşullarından yoksun olarak yapılmış veya yaptırılmış yapı dır (İşbir, 1991: 81). Bu tarifte gàräldäğä gibi sağlık koşullarından yoksun olmak da yapıların gecekondu şeklinde isimlendirilmesine etki etmektedir. Bir başka tanımda gecekondu; "Bayındırlık ve yapı kurallarına aykırı olarak, geráek ya da täzel, kamusal ve àzel kişilerin toprakları äzerine, toprak iyesinin istená ve bilgisi dışında, onamsız olarak yapılan, barınma gereksinimleri devletáe ve kent yànetimlerince karşılanamayan yoksul ya da dar gelirli ailelerin yaşadıkları barınak tärä"(keleş, 1980: 48) GâÖ Gàáän nedenleri farklı gàá tanımlarına yol aása da, sàzläk anlamına bakıldığında genel olarak gàá, kişinin yeni koşullara daha iyi uyum sağlayabilmek amacıyla ya da doğal, ekonomik, siyasal v.b. zorunluluklar sonucunda yaşadığı toplumu değiştirmesi olayına verilen genel addır (Ana Britanica, 1986: 571). Diğer bir gàá tanımı ise, gàáän temelinde yatan etmenin insanların daha iyi ekonomik ve sosyal olanaklara sahip olmak olduğunu vurgulamakta ve gàáä, daha uygun yerlerde iş bulmak amaálı bir idari sınırı geáerek oturma yerini devamlı ya da uzun säreli değiştirme olarak tanımlamaktadır (Tämertekin, Ñzgäá, 1998: 13). Bir başka tanımlamada ise gàá, bir sosyal sistem iáindeki kişilerin, belirlenmiş bir zaman dilimi iáinde kendilerine ilişkin mekénsal däzenlemelerinin sayısal gàsterimi olarak adlandırılmaktadır (Irmak, 1996: 7). 6