Finansal İstikrar Raporu

Transkript

1 Finansal İstikrar Raporu Mayıs 215 Sayı 2

2 Finansal İstikrar Raporu Mayıs 215 Sayı 2

3 TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI İdare Merkezi İstiklâl Cad. 1 Ulus, 61 Ankara, Türkiye Telefon: (9 312) 57 5 Faks: (9 312) Teleks: 4433 mrbrt tr; 4431 mbdı tr World Wide Web Home Page: bankacilik@tcmb.gov.tr, info@tcmb.gov.tr ISSN (Basılı) ISSN (Online) Kamuoyunu bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanan bu rapor esas olarak Mart 215 verilerine dayanarak hazırlanmakla beraber, raporun yayımlandığı tarihe kadar yaşanan gelişme ve değerlendirmeleri de içermekte olup, tüm içeriği ile TCMB Genel Ağ Sisteminde yer almaktadır. Bu raporda yer alan bilgi ve verilere dayanarak verilecek kararların sonuçlarından TCMB sorumlu tutulamaz.

4 Önsöz Yılda iki defa yayımlanan Finansal İstikrar Raporu nun son sayısından bu yana, finansal sistemimizin sağlıklı yapısını koruduğu ve alınan makroihtiyati tedbirler sonucunda kredilerin artış hızının ve kompozisyonunun dengeli büyümeyi desteklediği görülmektedir. TCMB para politikasındaki temkinli duruşunu sürdürürken, finansal istikrarı güçlendirmeye yönelik bir dizi önlem almıştır. Makro finansal gelişmelerin ve finansal istikrara yönelik tedbirlerin detaylı bir şekilde ele alındığı Finansal İstikrar Raporumuzun 2 nci sayısının tüm okuyucularımıza faydalı olmasını dilerim. Erdem BAŞÇI Başkan

5

6 İçindekiler Genel Değerlendirme... 1 I. Makroekonomik Görünüm... 3 I.1. Küresel Gelişmeler... 4 I.2. Yurt İçi Gelişmeler... 7 II. Finans Dışı Kesim II.1. Hanehalkı Gelişmeleri II.2. Reel Sektör Gelişmeleri III. Finansal Kesim III.1. Kredi Riski... 3 III.2. Likidite Riski III.3. Faiz ve Kur Riski III.4. Sermaye Yeterliliği, Kârlılık ve Şoklara Dayanıklılık IV. Özel Konular IV.1. Reel Sektör Firmalarının Döviz Açık Pozisyonları IV Küresel Finans Krizi ve Kredi Kanalı IV.3. Mikro Veri ile Makro-İhtiyati Politikaların Test Edilmesi: Taşıt Satışları Üzerinde Kredi- Değer Kısıtlamasının Etkisi IV.4. Türkiye Konut Fiyat Endeksi nin Kalite Değişimi Etkisinden Arındırılması: Hedonik Konut Fiyat Endeksi IV.5. ABD Merkez Bankası Politikaları ve Bankacılık Sektörü Dış Borçlanması IV.6. Yeni Para Politikası Çerçevesi ve Faiz Aktarım Mekanizması IV.7. Reel Sektör Firmalarının Borçlanma Maliyetlerini Etkileyen Faktörler... 1 IV.8. Türk Bankacılık Sisteminin Rekabet Yapısı Grafikler Tablo ve Şemalar Kısaltmalar

7

8 Genel Değerlendirme Küresel ekonomiye ilişkin gelişmeler finansal istikrar açısından önemini korumaktadır. 214 Kasım Finansal İstikrar Raporu nun yayımlandığı tarihten bu yana iktisadi faaliyetteki toparlanmada ülkeler arasındaki farklılaşma devam etmektedir. ABD diğer gelişmiş ülkelere göre daha güçlü büyüme performansı sergilerken Euro Bölgesi nde ekonomik büyüme zayıf seyrini korumaktadır. Küresel büyümenin önemli kısmını oluşturan gelişmekte olan ülkelerin büyüme hızı yavaşlamaktadır. Enflasyon gelişmiş ülkelerde hedeflerin altında seyretmekte, gelişmekte olan ülkelerde ise yukarı yönlü hareket etmektedir. ABD nin faiz artırım sinyali ve para politikasındaki normalleşme sürecine ilişkin belirsizlikler küresel piyasaların veri akışına duyarlılığının yüksek seviyelerde kalmasına neden olmaktadır. Böyle bir konjonktürde ABD doları diğer para birimlerine karşı güçlenme eğilimi göstermiş, gelişmekte olan ülkelerde sermaye hareketleri dalgalı bir seyir izlemiştir. 215 yılının ilk çeyreğine ilişkin göstergeler, yurt içi iktisadi faaliyette dış talepteki yavaşlamaya bağlı olarak bir miktar ivme kaybı yaşandığına işaret etmiştir. Yılın ikinci çeyreğinden itibaren Avrupa Birliği büyümesindeki kısmi toparlanmanın da etkisiyle iktisadi faaliyetin ılımlı artış eğilimine geri döneceği tahmin edilmektedir. Enflasyon görünümüne bakıldığında ise uygulanan temkinli para ve maliye politikaları ile alınan makro ihtiyati önlemlerin çekirdek enflasyon göstergelerini olumlu yönde etkilediği, bunun yanı sıra düşük seyreden emtia fiyatlarının da enflasyondaki düşüşe destek verdiği görülmektedir. Ancak, gıda fiyatlarındaki yüksek artışlar ve döviz kurunda ilk çeyrekte yaşanan gelişmeler enflasyondaki iyileşmenin öngörülenden daha sınırlı olmasına neden olmuştur. Bu çerçevede, TCMB para politikasındaki temkinli duruşunu korumuştur. Cari işlemler dengesi iyileşirken, devam eden mali disiplin hem risk primlerinin hem de enflasyonun düşürülmesine önemli katkı sağlamaktadır. TCMB para politikasında temkinli duruşunu sürdürürken, döviz likiditesini, çekirdek yükümlülükleri ve uzun vadeli borçlanmayı desteklemeye yönelik tedbirlerle de makrofinansal riskleri azaltmayı amaçlamıştır. Alınan makro ihtiyati tedbirlerin etkisiyle hanehalkı finansal yükümlülüklerinin varlıklarına oranındaki iyileşme devam etmektedir. Hanehalkının sadece Türk lirası cinsinden ve sabit faizle borçlanmakta olması finansal piyasalarda oynaklığın arttığı bu dönemde hanehalkının borç ödeme gücünün korunmasına katkı sağlamaktadır. Reel sektörün kredi talebinde Türk lirası işletme sermayesi finansmanı ve mevcut borçları yenileme ihtiyacının belirleyici olduğu görülmektedir. Reel sektör yabancı para borçlarının ağırlıklı olarak uzun vadeli olmasının, kısa vadeli açık pozisyonun düşüklüğünün ve yabancı para cinsinden borçlanmanın daha çok kur riskini iyi yönetebilecek büyük firmalar tarafından yapılmasının, kur riskini sınırlandırdığı değerlendirilmektedir. Ayrıca, borçlanma yoluyla finansmanın içerdiği vergi avantajının neden olduğu yüksek kaldıracın azaltılması amacıyla, yapılan yeni yasal düzenlemeyle nakdi sermaye artışına sağlanan vergi teşviki, özkaynak finansmanını özendirecektir. Bankacılık sektörünün kredi büyüme hızları makul düzeylerde seyrederken, alınan tedbirler sonucunda ticari kredilerin tüketici kredilerine göre daha hızlı artmakta olması dengeli büyümeyi desteklemektedir. Bankaların takipteki alacaklar oranı yatay seyretmekle birlikte, iktisadi faaliyetin Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 1

9 zayıf seyri ve kur oynaklığı gibi unsurlar kredi riskinin takibini gerekli kılmaktadır. Mevcut sermaye tamponlarının olası kredi riski zararlarını karşılayabilecek düzeyde olduğu görülmektedir. Bankacılık sektörü sağlam likidite görünümünü sürdürmektedir. TCMB nin zorunlu karşılık uygulamasında mevduat dışı yabancı para kaynakların vadesini uzatmaya yönelik yaptığı değişikliklerin de katkısıyla bankaların yurt dışından sağladığı kaynakların ortalama vadesi uzamaktadır. Türk lirası cinsinden tesis edilen zorunlu karşılıklara çekirdek yükümlülükleri teşvik edecek şekilde faiz ödenmesi uygulaması da başlatılmış olup, bankaların çekirdek fonlama kaynak kullanımını artırmaya başlamaları finansal istikrar açısından olumludur. Döviz likiditesini, çekirdek yükümlülükleri ve uzun vadeli borçlanmayı destekleyici yönde atılan adımlar ekonomimizin küresel şoklara karşı dayanıklılığını artırmaya yönelik tedbirlerdir. Gerekli görülmesi halinde aynı doğrultuda ilave önlemler alınabilecektir. Yapılan değerlendirmeler çerçevesinde, ülkemizde finansal istikrara ilişkin gelişmelerin şematik yansımasına aşağıdaki makro gösterimde yer verilmiştir. Buna göre son altı aylık süreçte, küresel piyasalar, yurt içi ekonomi ve yurt içi finansal piyasa gelişmeleri bir önceki altı aya kıyasla daha zayıf seyretmiştir. Finansal İstikrarın Makro Gösterimi 1,2 Küresel Ekonomi 1, Bankacılık Küresel Piyasalar,5 Hanehalkı, Yurt içi Ekonomi Firmalar Yurt içi Piyasalar Kamu Kesimi Ödemeler Dengesi (1) Merkeze yakınlaşma ilgili sektörün finansal istikrara yaptığı katkının olumlu yönde arttığını ifade etmektedir. Analiz her bir alt sektörün kendi içinde tarihsel olarak karşılaştırılmasına yöneliktir. Sektörler arası karşılaştırma, yalnızca merkeze göre bulunulan konumda meydana gelen değişimin yönü çerçevesinde yapılabilir. (2) Finansal istikrarın makro gösteriminde kullanılan metodoloji için bkz. Finansal İstikrar Raporu 13 (Kasım 211) - Özel Konu IV.1. Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 2

10 I. Makroekonomik Görünüm Küresel büyüme 214 yılında ılımlı düzeyde gerçekleşmiş olup iktisadi faaliyetteki toparlanma ülkeler arasında farklılaşmaya devam etmektedir. Başta petrol olmak üzere emtia fiyatlarındaki düşüşün etkisi ile gelişmiş ülkelerde enflasyon hedeflerin altında seyretmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde ise yerel para birimlerinde meydana gelen değer kayıpları sonucunda enflasyon oranlarında yukarı yönlü bir hareket gözlenmektedir. Büyüme ve enflasyon görünümündeki farklılaşma sonucu gelişmiş ülke para politikaları birbirinden ayrışmaktadır. Bahse konu gelişme ve küresel ekonomiye ilişkin öngörülebilirliğin düşük seyretmesi ile birlikte artan belirsizlikler küresel piyasaların veri akışına duyarlılığının yüksek seviyelerde kalmasına neden olmaktadır. Bütün bu gelişmeler sonucunda, risk iştahı ve sermaye akımlarındaki oynaklık sürmektedir. Küresel ekonomik gelişmeler, gelişmekte olan ülkeler için fırsatlar ve zorluklar barındırmaktadır. Düşük petrol fiyatları emtia ithalatçısı gelişmekte olan ülkelerin enflasyon, cari açık ve büyüme görünümlerini olumlu etkilemektedir. Diğer yandan, küresel iktisadi faaliyetin zayıf seyretmesi dış ticaret kanalı ile gelişmekte olan ülkelerin büyümesinde aşağı yönlü riskler oluşturmaktadır. Küresel döviz piyasalarında ABD dolarının diğer tüm para birimlerine karşı önemli ölçüde değer kazanması, özellikle yabancı para birimi cinsiden borçluluğu yüksek gelişmekte olan ülkeler için bir risk unsuru olmuştur. Ülkemizde iktisadi faaliyet ılımlı bir seyir izlemektedir. Özellikle ihracattaki zayıf seyir büyümeyi yavaşlatan ana unsur olmaktadır. Toplam talep koşulları enflasyondaki düşüş sürecini desteklerken, gıda fiyatları ve döviz kurunun gecikmeli etkileri enflasyon görünümündeki iyileşmeyi sınırlamaktadır. Ülkemize yönelik portföy akımları zayıf seyrederken, risk priminde ve Türk lirasının değerinde dalgalanmalar yaşanmaktadır. TCMB finansal piyasalardaki oynaklıkların enflasyon görünümü ve enflasyon beklentileri üzerindeki etkisini sınırlamak amacıyla likidite politikasını sıkı tutmak suretiyle temkinli para politikası duruşunu sürdürmektedir. Uygulanmakta olan temkinli para politikası ve süregelen makroihtiyati politikalar sonucu cari işlemler dengesi iyileşirken, uygulanan mali disiplin ve bankacılık sektörünün güçlü konumu risk primlerinin düşük seviyelerde kalmasına önemli katkı sağlamaktadır. İktisadi faaliyetin ve finansal piyasalardaki oynaklığın seyri önümüzdeki dönemde finansal istikrar Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 3

11 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik I.1.1 Küresel ve Gelişmiş Ülkelerde Büyüme Oranları 1 (Yıllık Yüzde Artış) üzerinde etkili olacaktır. TCMB temkinli para politikası duruşunu sürdürürken; döviz likiditesini, çekirdek yükümlülükleri ve uzun vadeli Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Çin ve Hindistan Hariç Gelişmekte Olan Ülkeler borçlanmayı desteklemeye yönelik tedbirlerle makrofinansal riskleri azaltmayı amaçlamaktadır. I.1. Küresel Gelişmeler Küresel büyüme 214 yılında ılımlı düzeyde gerçekleşmiş olup (1)Toplulaştırma yapılırken ülkelerin küresel GSYİH içindeki payları kullanılmıştır. Kaynak: Bloomberg, TCMB. iktisadi faaliyetteki toparlanma ülkeler arasında farklılaşmaya devam etmektedir. ABD diğer gelişmiş ülkelere göre daha güçlü büyüme performansı sergilemektedir. Euro Bölgesi nde toparlanma Grafik I.1.2 İmalat Sanayi PMI Endeksleri GOÜ GÜ ABD Euro Bölgesi belirtileri gözlense de ekonomik büyüme zayıf seyrini korumaktadır. Küresel büyümenin yüzde 75 ini oluşturan gelişmekte olan ülkelerin büyüme hızı yavaşlamaktadır (Grafik I.1.1). İmalat sanayi PMI endeksleri gelişmekte olan ülkelerin büyüme hızındaki yavaşlamanın 215 yılında da devam edeceğine dair sinyaller vermektedir. Gelişmiş ülkelerin son dönemdeki imalat sanayi PMI verileri ise Euro Bölgesi nde ekonomik görünümün iyileşebileceğine, ABD deki Kaynak: Bloomberg Grafik I.1.3 Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Enflasyon Oranları ve Brent Petrol Fiyatları (Yüzde, Yıllık, ABD doları) Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Ham Petrol (Brent) Fiyatları-Sağ Eksen ekonomik toparlanmanın bir miktar ivme kaybedebileceğine işaret etmektedir (Grafik I.1.2). Enflasyon görünümü gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için belirgin bir şekilde ayrışmaktadır. Başta petrol olmak üzere emtia fiyatlarındaki düşüş, enflasyonist baskıları azaltmaktadır. Buna ek olarak Euro Bölgesi ve Japonya gibi ülkelerdeki zayıf talebin de etkisiyle gelişmiş ülkelerde enflasyon hedeflerin altında seyretmeye devam etmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde ise yerel para birimlerinde meydana gelen değer kayıpları sonucunda enflasyon Kaynak: Bloomberg Grafik I.1.4 ABD ve Almanya Hazine Tahvil Getirileri (Yüzde) 3 2,4 1,8 1,2,6 ABD 1-Yıllık Almanya 1-Yıllık ABD 2-Yıllık (Sağ Eksen) Almanya 2-Yıllık (Sağ Eksen),9,6,3 -,3 -,6 oranlarında yukarı yönlü bir hareket gözlenmektedir (Grafik I.1.3). Büyüme ve enflasyon görünümündeki farklılaşma sonucu gelişmiş ülke para politikaları birbirinden ayrışmaktadır. ECB borç alma faizlerini sıfırın altına indirmiş ve 214 yılı Ekim ayında başladığı varlık alım programını, kamu tahvil alımlarını da dâhil ederek Ocak ayında genişletmiştir. Parasal genişlemenin ve enflasyon beklentilerindeki düşüşün etkisi ile Euro Bölgesi nde faizlerin hızlı bir düşüş yaşadığı görülmektedir (Grafik I.1.4). Diğer yandan Fed, Kaynak: Bloomberg ekonomideki iyileşmeye paralel olarak yakın dönemde faiz artırımlarına başlayacağı sinyalini vermektedir. Bu gelişmeler ABD dolarının euro karşısında güçlenmesine sebep olmuştur (Grafik I.1.5). Euro-dolar paritesindeki değişim Euro Bölgesi nin toparlanması için Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 4

12 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik I.1.5 Euro/ABD Doları Paritesi ve DXY Endeksi DXY Endeksi Euro-Dolar Paritesi (Sağ Eksen) 1,5 1,4 1,3 olumlu karşılansa da kredi arzında henüz belirgin bir iyileşme gözlenmemektedir. Euro Bölgesi nde bankaların bilançolarındaki tahsili gecikmiş alacaklar oranının yüksek olması kredi piyasasının etkin çalışmasına engel olmaktadır Kaynak: Bloomberg Grafik I.1.6 Fed Kurul Üyeleri ve Piyasa Beklentileri (Yıl sonu, Yüzde) 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5,, Uzun Dönem * Piyasa beklentileri için ABD politika faizi vadeli işlemleri kullanılmıştır. Fed Kurul Üyeleri için faiz tahminlerinin medyanı kullanılmıştır. Kaynak:, CME Group, Fed Grafik I.1.7 Gelişmekte Olan Ülkelere Yönelen Fon Akımları (Haftalık, Milyar ABD doları) Kaynak: EPFR Tahvil Piyasaları Tahmin Piyasa Fed Kurul Üyeleri Hisse Senedi Piyasaları Grafik I.1.8 Gelişmekte Olan Ülkeler için CDS Primleri ve JP Morgan Döviz Kuru Endeksi Gelişmekte Olan Ülkeler* Seçilmiş Gelişmekte Olan Ülkeler** Kaynak: Bloomberg *Gelişmekte Olan Ülkeler arasında Brezilya, Çek Cum., Endonezya, G. Afrika, Kolombiya, Macaristan, Meksika, Polonya, Romanya, Türkiye ve Şili yer almaktadır. **Seçilmiş Gelişmekte Olan Ülkeler ortalaması hesaplanırken Brezilya, Endonezya ve G.Afrika CDS primleri kullanılmıştır. 1,2 1,1 1, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5 GOÜ Döviz Kuru Endeksi (Sağ Eksen) Fed in para politikasına dair etkin bir iletişim stratejisi uygulaması önem arz etmektedir. Enflasyonun düşük seyretmesi ve son dönemde ABD ye ilişkin verilerin beklentilerin altında kalması, ABD de para politikasının normalleşme sürecine ilişkin belirsizlikleri artırmaktadır. Bu belirsizlikler FOMC kurul üyelerinin beklentisi ile piyasa beklentileri arasında farklılaşmaya yol açmaktadır. Piyasa katılımcılarının politika faizlerinde, Fed kurul üyelerinden daha yumuşak bir artış beklediği görülmektedir (Grafik I.1.6). ABD de faiz artırımının piyasa beklentisinden erken ve hızlı gerçekleşmesi küresel finansal sistemde dalgalanmalara sebep olabilecektir. ABD nin para politikasında oluşan belirsizlik sonucunda gelişmekte olan ülkelerde sermaye hareketleri dalgalı bir seyir izlemiştir. Buna bağlı olarak gelişmekte olan ülke para birimlerinin değer kaybettiği ve kur oynaklığının arttığı görülmektedir. Diğer taraftan Mart ayında gerçekleştirilen FOMC kurul toplantısında üyelerin önümüzdeki dönem faiz tahminlerini aşağı yönlü güncellemesi sonucu, gelişmekte olan ülke kurları değer kaybını bir miktar telafi etmiştir. Sermaye çıkışlarının etkisi ile gelişmekte olan ülkelerin CDS primlerinde artış gözlenmektedir (Grafik I.1.7 ve I.1.8). Fed politika faizlerine ilişkin beklentiler, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin büyüme performansı ve emtia fiyatları gerek küresel risk iştahı gerekse gelişmekte olan ülkelere yönelik sermaye akımlarının seyrinde belirleyici rol oynayacaktır. Gelişmiş ülkelerin para politikasındaki ayrışma gelişmekte olan ülkelerin kur duyarlılığını artırmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde yabancı para birimi cinsinden borçlanmanın kriz öncesi döneme göre çoğunlukla artış kaydettiği dikkat çekmektedir (Grafik I.1.9). ABD dolarının güçlenmesiyle gelişmekte olan ülkelerin borç yükleri artmakta ve buna bağlı olarak özellikle yakın dönemli borç ödemeleri konusunda bazı endişeler ortaya çıkmaktadır. Bu çerçevede, mevcut küresel düşük faiz ortamında dış borç vadelerinin uzatılması ve basiretli borçlanmanın desteklenmesi finansal istikrarı güçlendirecektir. Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 5

13 Arjantin Kolombiya Hindistan Brezilya Endonezya Güney Afrika Rusya Türkiye Polonya Şili Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik I.1.9 Hanehalkı ve Reel Sektörün YP Borçluluk Oranı (GSYİH nin yüzdesi) Küresel ekonomik gelişmeler, gelişmekte olan ülkeler için fırsatlar ve zorluklar barındırmaktadır. Başta petrol olmak üzere emtia fiyatlarındaki düşüş, emtia ithalatçısı olan gelişmekte olan ülkelerde enflasyondaki yukarı yönlü riskleri bir miktar azaltmaktadır. Ayrıca, söz konusu düşüşün cari açık ve büyüme üzerinde de olumlu etkide bulunacağı değerlendirilmektedir. Ancak, ABD ekonomisinin toparlanması ve alınan önlemler ile Euro Bölgesi nde toparlanma belirtileri gözlenmesi gelişmekte olan ülkelerin büyüme görünümünü olumlu etkileyecektir. Kaynak: IMF Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 6

14 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası I.2. Yurt İçi Gelişmeler Grafik I.2.1 Harcama Yönünden Yıllık Büyümeye Katkılar (Yüzde Puan) Kaynak: TCMB, TÜİK Grafik I.2.2 Fiyat Endeksleri (Yıllık Yüzde Değişim) Kaynak: TCMB, TÜİK Stok Değişimi Nihai Yurt İçi Talep TÜFE H Endeksi I Endeksi Grafik I.2.3 Birikimli Portföy Akımları 1 (Milyar ABD Doları) (1) Haftalık net portföy akımlarından hesaplanmaktadır. Repo, DIBS ve hisse senedi portföyü ile banka bilanço dışı YP pozisyon verisini içermektedir. Kaynak: BDDK, TCMB Grafik I.2.4 Döviz Kurları ve Türkiye 5 Yıllık CDS Fiyatları 3,2 2,9 2,6 2,3 2, Net İhracat GSYİH Büyüme TL/Euro Kur CDS (Sağ Eksen) TL/USD Kur yılında büyüme bir önceki yıla göre bir miktar yavaşlamıştır. Dış talepteki zayıflamaya rağmen net ihracat büyümeye pozitif yönde katkı sağlamıştır (Grafik I.2.1). 215 yılı ilk çeyreğinde sanayi üretimi bir miktar ivme kazanmıştır. Bu gelişmede güçlü seyreden taşıt üretimi önemli rol oynamıştır. Tüketici güveni ve yatırım eğilimi ılımlı bir özel kesim iç talebine işaret ederken, öncü göstergeler dış talebin göreli olarak zayıf seyrettiğini göstermektedir. Küresel ekonomide gözlenen zayıf seyir ve jeopolitik gelişmeler ihracat büyümesini sınırlandırarak büyümeyi aşağı çekmektedir. Euro-dolar paritesinde gözlenen aşırı oynaklık da ihracatı olumsuz yönde etkilemektedir. Euro Bölgesi ndeki toparlanma belirtileri önümüzdeki dönemde dış talebi destekleyebilecek bir faktör olarak değerlendirilmektedir. İktisadi faaliyete dair gelişmelere işgücü piyasası açısından bakıldığında, işsizlik oranının 214 yılında istihdam artışlarının işgücündeki güçlü artışı karşılamakta yetersiz kalması nedeniyle yükseliş kaydettiği görülmektedir. Son dönemde ise gerek sanayi üretimi gerekse anket verileri istihdam piyasasında ılımlı bir toparlanmaya işaret etmektedir. Talepteki yavaşlamaya karşın, maliyet yönlü baskılar nedeniyle enflasyondaki düşüş öngörülenden daha sınırlı olmuştur. Uygulanan temkinli para ve maliye politikaları ile alınan makro ihtiyati önlemler çekirdek enflasyon göstergelerini olumlu yönde etkilemektedir (Grafik I.2.2). Düşük seyreden emtia fiyatları da enflasyon üzerinde iyileştirici rol oynamaktadır. Ancak, gıda fiyat artışlarının yüksek seviyesini koruması ve döviz kuru hareketlerinin yurt içi fiyatlar üzerindeki gecikmeli etkileri enflasyondaki iyileşmeyi sınırlamaktadır. Hava koşullarının arzı destekleyici yönde olması ve Gıda Komitesi nin çalışmalarına başlaması ile önümüzdeki dönemde gıda enflasyonunda kayda değer bir düzeltme yaşanabileceği değerlendirilmektedir. Bununla birlikte, gıda fiyatları ve döviz kuru oynaklığı enflasyon görünümü üzerindeki başlıca risk unsurları olmaya devam etmektedir. 1,7 1 Ülkemize yönelik portföy akımları zayıf seyrederken, risk Kaynak: TCMB, Bloomberg priminde ve Türk lirasında dalgalanmalar yaşanmaktadır. Fed in para politikasının normalleşme sürecine dair belirsizliklerle birlikte finans piyasalarında oynaklık yaşanmaktadır. Türk lirası ABD doları karşısında değer kaybetmiş, ancak euro karşısında daha istikrarlı Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 7

15 Mart Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik I.2.5 TCMB Faizleri ve BIST Bankalararası Gecelik Repo Faizleri (Yüzde) 18 5 Yıl - BIST Faiz Farkı 18 5 Yıllık Piyasa Faizi 16 TCMB AOFM (5 Günlük HO) Repo Faizi (Gecelik, 5 Günlük HO) Kaynak: TCMB, BIST Grafik I.2.6 Cari Açık ve Finansman Kalemleri¹ (12 Aylık Birikimli Milyar ABD doları) Portföy ve Kısa Vadeli 9 DYY ve Uzun Vadeli 8 Cari İşlemler Açığı Kaynak: TCMB Grafik I.2.7 Merkezi Hükümet Bütçe Dengeleri (12-Aylık Birikimli, GSYİH nin Yüzdesi Olarak) 2,5 2, 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5-2, -2,5 Bütçe Dengesi Kaynak: Maliye Bakanlığı Faiz Dışı Bütçe Dengesi Grafik I.2.8 Merkezi Yönetim Borç Stokunun Kompozisyonu ve Vadeye Kalan Ortalama Süresi¹ (Ay) YP cinsi Değişken Faizli Sabit Faizli İç Borç Stoku Ort. Vade(Sağ Eksen) Dış Borç Stoku Ort. Vade (Sağ Eksen) %1 %8 %6 12, seyretmiştir (Grafik I.2.3 ve I.2.4). Devlet iç borçlanma senetlerinin getirilerinde de kayda değer bir artış gözlenmiştir. TCMB likidite politikasını sıkı tutmak suretiyle temkinli para politikası duruşunu sürdürmüştür. TCMB, 215 yılının ilk çeyreğinde faiz oranlarında ölçülü indirimlere giderken, bu süreçte getiri eğrisini yataya yakın tutmak suretiyle temkinli para politikası duruşuna devam etmiştir (Grafik I.2.5). Küresel piyasalardaki belirsizlikler ve döviz kuru oynaklıklarının çekirdek enflasyon üzerindeki olumsuz etkileri ile enerji ve gıda fiyatlarındaki oynaklıklar dikkate alındığında, para politikasındaki temkinli yaklaşımın sürdürülmesi gerekmektedir. Buna ilave olarak, TCMB döviz kuru oynaklığında görülen artış nedeniyle döviz likiditesine dair bazı önlemler almıştır. İhracat reeskont kredileri TCMB nin döviz rezervlerine katkı yapmaya devam ederken, döviz rezervleri aşırı oynaklık dönemlerinde destekleyici bir araç olarak kullanılabilmektedir. Cari işlemler dengesi iyileşmektedir. Emtia fiyatlarındaki düşüş, Türkiye ekonomisine cari açık, enflasyon ve büyüme açısından olumlu yansımaktadır (Grafik I.2.6). Temkinli para politikası duruşunun devam etmesi ve uygulanan makroihtiyati tedbirlerin kredi büyüme hızını makul bir seviyede tutması cari dengedeki iyileşmeye katkıda bulunmuştur. Cari işlemler açığının finansmanı ise büyük ölçüde uzun vadeli kaynaklar yoluyla sağlanmaktadır. Uygulanan mali disiplin hem risk primlerinin hem de enflasyonun düşürülmesine önemli katkı yapmaktadır. Merkezi yönetim bütçe açığı bir miktar artmış olmakla birlikte belirlenen hedefin altında gerçekleşmiştir (Grafik I.2.7). Kamu borcunun azalma eğilimi ise devam etmektedir. Borçlanmanın ağırlıklı olarak Türk lirası cinsinden, sabit faizli ve uzun vadeli bir yapıda olması finansal istikrarı desteklemektedir (Grafik I.2.8). %4 %2 % (1) Vadeye Kalan Süre verisi Ekim 213 tarihine aittir. Kaynak: Hazine Müsteşarlığı 56,1 5 İktisadi faaliyetin seyri ve finansal piyasalardaki oynaklık önümüzdeki dönemde finansal istikrar üzerinde etkili olacaktır. İktisadi faaliyet açısından dış talep zayıf seyrini korurken, iç talep büyümeye ılımlı düzeyde katkı vermektedir. Finansal piyasalardaki oynaklık özel kesim nihai talebinin büyümeye yaptığı katkıyı sınırlayabilecektir. Küresel büyümenin zayıf seyri ise dış talebi olumsuz Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 8

16 etkilemektedir. Yakın dönemde Euro Bölgesi nde gözlenen toparlanma işaretleri dış talebi destekleyici bir gelişme olabilecektir. Küresel piyasalardaki belirsizlikler, risk iştahı ve sermaye akımlarındaki oynaklık ise sürmektedir. TCMB temkinli para politikası duruşunu sürdürürken; döviz likiditesini, çekirdek yükümlülükleri ve uzun vadeli borçlanmayı desteklemeye yönelik tedbirlerle makrofinansal riskleri azaltmayı amaçlamaktadır. Önümüzdeki dönemde makrofinansal riskler yakından izlenecek ve gerekli görüldüğü takdirde ilave tedbirler alınmaya devam edilecektir. Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 9

17 Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 1

18 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası II. Finans Dışı Kesim Hanehalkı finansal yükümlülüklerinin varlıklarına oranındaki kademeli iyileşme devam etmektedir. Bireysel kredi kartı ve bankacılık sektörü kanalıyla sağlanan taşıt kredileri üzerinde makroihtiyati tedbirlerin etkileri sürmektedir. Kredi büyüme oranı konut kredilerinde daha güçlü olmak üzere, konut ve ihtiyaç kredilerinde makul seviyelerde seyretmektedir. Hanehalkı finansal varlıklarında mevduat en önemli unsur olmaya devam ederken, gerçek kişilerin artan ilgisi ile yatırım fonlarının hanehalkı finansal varlıklarındaki ağırlığı artmaktadır. Grafik II.1.1 Hanehalkı Varlık ve Yükümlülüklerinin Gelişimi (Milyar TL, Yüzde) Toplam Yükümlülük Toplam Varlık Net Varlık 1 Yükümlülük / Varlık (Sağ Eksen) Reel sektörün finansal yükümlülüklerinin GSYİH ye oranı, yurt içi TL krediler kaynaklı olarak artmaya devam etmiştir. Kur etkisinden arındırılmış ticari mevduat büyümesinde de ivmelenme gerçekleşmiştir. Vadesi uzayan yurt dışı yükümlülüklerin GSYİH ye oranı ise döviz kurunda gözlenen artış nedeniyle sınırlı bir yükseliş kaydetmiştir. Yılın ikinci yarısında uygulanmaya başlanacak olan sermayeye vergi teşviki sayesinde firmaların özkaynakla finansmanının özendirilmesi, aşırı borçluluğu sınırlandırarak finansal istikrara katkı yapacaktır. II.1. Hanehalkı Gelişmeleri Kaynak: TCMB, BDDK, MKK, SPK, TOKİ Grafik II.1.2 Hanehalkı Kredi* ve Mevduat Büyümesi (Yıllık Yüzde Değişim) 28 Tasarruf Mevduatı Bireysel Krediler Hanehalkı yükümlülüklerinin finansal varlıklarına oranı gerilemeye devam etmektedir. Hanehalkı finansal varlıklarındaki artış, 215 yılının ilk çeyreğinde de hanehalkı yükümlülük büyümesinin üzerinde gerçekleşmiştir. Varlıklar tarafındaki artış tasarruf mevduatından kaynaklanmaktadır. Talepteki zayıflama ve 213 yılı sonundan itibaren uygulanmaya başlanan konut haricindeki bireysel kredilere yönelik makroihtiyati tedbirlerin etkisiyle bireysel kredilerdeki ılımlı büyüme eğilimi devam etmektedir (Grafik II.1.1 ve II.1.2) * Yurt içi yerleşik bankalarca kullandırılan kredilerdir. Kredi kartları dahil edilmiştir. Kaynak: TCMB, BDDK (Son Veri: ) Hanehalkı varlıkları içinde mevduat en önemli ağırlığa sahip olmaya devam etmektedir. TL mevduatın hanehalkı varlıkları içindeki payı önceki Rapor da veri için esas alınan Eylül 214 e göre herhangi bir değişim göstermezken, kur artışı nedeniyle YP mevduatın TL karşılığında görülen artış, hanehalkı varlık kompozisyonuna YP mevduatın payında artış olarak yansımıştır. Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

19 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Tablo II.1.1 Hanehalkının Finansal Varlıkları Milyar TL Pay Milyar TL Pay Toplam Varlıklar 784, ,2 1 TL Tasarruf Mevduatı 376,7 48, 42,2 47,2 YP Tasarruf Mevduatı 186,9 23,8 217,6 25,5 - (Milyar ABD Doları) 82,8 83,3 Kıym. Mad. Deposu 16,1 2,1 1,8 1,3 - (Milyar ABD Doları) 7,1 4,1 Tahvil ve Bonolar 2,3 2,6 19,7 2,3 - Kamu 6,4,8 5,9,7 - Özel Sektör 13,9 1,8 13,8 1,6 Yatırım Fonları 62,3 7,9 72,3 8,5 Emeklilik Yat. Fon. 33,4 4,3 39,8 4,7 Diğer Yat. Fon. 28,9 3,7 32,5 3,8 Hisse Senedi 39,7 5,1 43,5 5,1 Repo 2,4,3 3,4,4 Dolaşımdaki Para 8,1 1,2 82,8 9,7 Kaynak: TCMB, BDDK, MKK, SPK, TOKİ Hanehalkının bireysel emeklilik sistemine ilgisi devam etmektedir. Bireysel emeklilik fonları yatırımlarının artış hızı son altı aylık dönemde de toplam varlıklardaki artış hızına kıyasla yüksek seyretmiştir. Buna karşın, kıymetli maden depo hesabının ve gerek kamu gerekse özel sektör tahvillerinin hanehalkı varlıkları içindeki payının Eylül 214 e göre bir miktar azaldığı gözlenmektedir (Tablo II.1.1). Tablo II.1.2 Hanehalkının Finansal Yükümlülükleri 1 Toplam (Tür Bazında) Grafik II.1.3 Bireysel Kredi Büyümesi 1 (Stok Veri, 4 Haftalık Hareketli Ortalama, Yıllıklandırılmış, Yüzde) Ort Milyar TL Pay Milyar TL Pay 389,7 1 41,7 1 Konut 134,7 34,6 145,1 35,3 Taşıt 14,2 3,6 15, 3,6 İhtiyaç + Diğer 15,7 38,7 16,5 39,1 Bireysel Kredi Kartı 8,7 2,7 78,9 19,2 VYŞ Alacakları 9,4 2,4 11,2 2,7 (Karşı Taraf Bazında) Bankalar 359,2 92,2 378,2 92,1 Finansman Şirketleri 7,8 2, 9,2 2,2 TOKİ 13,2 3,4 12,1 2,9 VYŞ 9,4 2,4 11,2 2,7 (1) Konut kredileri TOKİ nin vadeli konut satışları karşılığı alacaklarını da içermektedir. Kaynak: TCMB, BDDK, TOKİ Alınan makroihtiyati tedbirlerin etkisi ve tüketici talebindeki yavaşlamaya bağlı olarak hanehalkı yükümlülüklerinin büyümesi son dönemde ılımlı seviyelerde seyretmektedir. Yükümlülüklerin büyük kısmını oluşturan bireysel kredi kompozisyonu incelendiğinde, makroihtiyati tedbirlere konu olan kredi kartlarının payının gerilediği, konut ve ihtiyaç kredisi paylarının ise arttığı görülmektedir. Hanehalkı yükümlülükleri alacaklılar bazında incelendiğinde varlık yönetim şirketlerine satılan TGA ların da etkisiyle bankaların payında sınırlı bir gerileme görülürken, güçlü taşıt kredisi büyüme oranlarına sahip olan finansman şirketlerinin hanehalkı yükümlülükleri içindeki payı artmıştır (Tablo II.1.2) (1) Finansman şirketleri hariç. Kaynak: TCMB, BDDK (Son Veri: ) Grafik II.1.4 Bireysel Kredilerin Tür Bazında Büyümesi 1 (Stok Veri, Yıllık Yüzde Değişim) Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 İhtiyaç Konut Taşıt Bireysel Kredi Kartı Bireysel kredi büyüme oranı son dönemde geçmiş yıl ortalamalarının altında, ancak geçen yılki seviyesinin üzerinde seyretmektedir. Bireysel kredilerde 213 yılında hızlanan büyüme 214 yılı içinde önemli ölçüde güç kaybederek yıl sonunda tarihsel ortalamalara yaklaşmıştır. 215 yılının ilk çeyreğinde görece düşük seviyelere gerileyen büyüme ikinci çeyreğin başında sınırlı bir toparlanma sergilemiştir (Grafik II.1.3) Konut kredisi büyüme oranları 215 yılı başında bir miktar hız kazanmıştır. Konut kredileri 214 yılının ikinci yarısında yüzde (1) Finansman şirketleri hariç. Kaynak: TCMB, BDDK (Son Veri: ) seviyelerinde istikrarlı bir artış sergilerken son aylarda ivmelenerek yüzde 2 li seviyelere yaklaşmıştır. Diğer taraftan, ihtiyaç kredilerinin Grafik II.1.5 Tüketici Kredisi Faiz Oranları (Yüzde) İhtiyaç Taşıt Konut artışında son Rapor dönemine göre kayda değer bir değişim görülmemektedir. Taşıt kredisi ve bireysel kredi kartı büyümelerindeki yukarı yönlü hareket ise geçen yılın düşük baz etkisinden 14 kaynaklanmaktadır (Grafik II.1.4) Konut kredisi faizleri 215 yılının ilk çeyreğinde geçen yılın son 8 çeyreğine göre bir miktar gerilemiş ve konut kredisi büyümesine katkı Kaynak: TCMB (Son Veri: ) Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

20 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik II.1.6 Bireysel Kredi 1 Kullandırımı ve Tüketim Harcaması Büyümesi (Yıllık Yüzde Değişim, Akım Veri) Bireysel Krediler 4 Cari Hanehalkı Tüketimi (Sağ E.) sağlamıştır. İhtiyaç kredisi faizleri ise aynı dönemde bir miktar yükselmiştir (Grafik II.1.5). İhtiyaç kredisi faiz oranlarının artışında TCMB nin sıkı likidite politikasının yanı sıra ihtiyaç kredisi riskliliğinde son dönemdeki hafif artışın da etkili olduğu değerlendirilmektedir (Bkz. III.1. Kredi Riski bölümü). -1 II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I (1) Bireysel krediler, ihtiyaç ve diğer krediler ile kredi kartı harcamalarını içermektedir. (2) Bireysel kredi büyümesinde bir çeyrek gecikmeli değerler kullanılmıştır. Kaynak: TCMB, BDDK, BKM (Son Veri: Bireysel Krediler 3.15, Tüketim Har. ) Grafik II.1.7 Bireysel Kredi Kartı Bakiyelerinin Gelişimi (Yıllık Yüzde Değişim) Toplam Taksitli Taksitsiz -5 Hanehalkı cari tüketim harcaması ile teminatsız bireysel kredi kullandırım gelişmeleri arasındaki yakın ilişki devam etmektedir. Bireysel kredi kartı ve ihtiyaç kredisi ürünlerinin tüketiciler tarafından finansman aracı olarak kullanılmasının yaygınlaşması sonucunda, söz konusu kredi kullandırımlarındaki gelişmelerin tüketim harcamalarını etkileme gücü de artmıştır. 214 yılında taksitli kredi kartları için uygulanan makroihtiyati düzenlemelerin de etkisiyle bireysel kredi kartı harcamalarında belirgin bir artış gözlenmese de ihtiyaç kredisinin bireysel kredi kartı taksit uygulamalarını bir ölçüde ikame ettiği ve tüketim harcamalarının yukarı yönlü hareket etmesine neden olduğu değerlendirilmektedir (Grafik II.1.6). -4 Kaynak: TCMB, BDDK Grafik II.1.8 Bireysel Kredi Kartı Sektörel Harcamaların Gelişimi (Yüzde Pay) Benzin ve Yakıt İstasyonları 12 Çeşitli Gıda Hizmet Sektörleri 8 4 Kuyumcular Yemek Makroihtiyati düzenlemelerin taksitli kredi kartı uygulamaları üzerindeki etkisinin devam ettiği görülmektedir. Hanehalkının, taksit sınırlaması düzenlemesi sonrasında kredi kartı ile gerçekleştirdikleri alışverişlerinde taksitsiz kullanımı daha çok tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Son iki çeyreklik dönemde taksitli bakiyedeki gerilemenin yavaşladığı görülmekle beraber, bu durumda geçen yıl oluşan düşük bazın etkili olduğu değerlendirilmektedir (Grafik II.1.7). Kaynak: BKM Telekomünikasyon Elektrik- Elektronik Eşya, Bilgisayar Ocak - Aralık 213 Nisan Mart 215 Grafik II.1.9 Bireysel Kredi Kartı ve Tüketici Kredileri Gelişmeleri (Milyar TL, Haftalık Stok Değişimi) İhtiyaç Kredisi ve Diğer Tüketici Kredileri Bireysel Kredi Kartı Fark Kaynak: TCMB, BDDK (Son Veri: ) Kredi kartı harcamalarında önemli paya sahip sektörlerin taksit düzenlemesi sonrasındaki gelişimini incelemek amacıyla 213 yılı boyunca sektörel bazda yapılan harcamalar ile 214 yılı Nisan ayı sonrası dönemde gerçekleşen harcamalar karşılaştırılmıştır (Grafik II.1.8). Düzenlemeden sonra yemek, çeşitli gıda ve hizmet sektörleri dışında diğer tüm sektörlerin toplam harcamalar içindeki paylarında belirgin bir azalış olduğu görülmektedir. 214 yılı Ekim ayında yürürlüğe giren ve kredi kartı ile yapılan kuyum harcamalarında taksit yapılamayacağı hükmünü kaldırıp dört taksite kadar izin veren yeni düzenlemenin etkisinin sınırlı kaldığı, kuyum harcamalarının payının da azalmaya devam ettiği görülmektedir. Düzenlemeden, bireylerin kredi kartı harcamalarında görece daha büyük bir paya sahip olan, dayanıklı tüketim mallarının satıldığı sektörlerin etkilendiği Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

21 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik II.1.1 İhtiyaç Kredileri Arz ve Talep Gelişmeleri Arz Ort. Arz Talep Ort. Talep ve düzenleme öncesinde taksit uygulamasının yaygın olmadığı dayanıksız tüketim mallarının satıldığı sektörlerde ise düzenleme etkisinin sınırlı olduğu görülmektedir (1) Banka Kredileri Eğilim Anketi nden elde edilmiştir. 1 ün altı değerler sıkılaşmaya, 1 ün üstü değerler gevşemeye işaret etmektedir. 215 yılı Haziran ayı verileri ankette yer alan tahminlerdir. Kesikli çizgiler 29 dan bugüne ortalamayı gösterir. Kaynak: TCMB İhtiyaç kredisi tutarındaki artış, bireysel kredi kartı bakiyesindeki azalışı geçerek tüketici finansmanında kredi kartı taksit uygulamalarının sınırlandırılması etkisini bir ölçüde bertaraf etmiştir. Son altı aylık dönemde ihtiyaç kredisi bakiye değişimlerinin, makroihtiyati tedbirler getirilen bireysel kredi kartı bakiye değişimlerinin üzerine çıktığı görülmüştür (Grafik II.1.9). Grafik II.1.11 Gerçek Kişi KMH Bakiyesi ve İhtiyaç Kredileri 1 İçindeki Payının Gelişimi (Milyar TL, Yüzde) KMH Azami Faiz Oran Düzenlemesi Bakiye BDDK Kararları (1) İhtiyaç ve diğer tüketici kredileridir. Kaynak: TCMB, BDDK Pay (Sağ E.) Grafik II.1.12 Kredi Kartı Nakit Çekim Kullandırımları ve Kredilendirme Oranı (Akım Veri, Milyar TL, Yüzde) 4,5 Nakit Çekim Kredilendirme Oranı (Sağ Eksen) 6, 5,6 5,2 4,8 4,4 4, 25 Banka Kredileri Eğilim Anketi nin sonuçları, 215 yılının ilk çeyreğinde bankaların ihtiyaç kredilerine ilişkin standartlarındaki sıkı ve temkinli duruşlarını koruduklarına işaret etmektedir. Ankete katılanlar, genel ekonomik faaliyete ilişkin beklentilerin ve tüketicilerin kredi itibarına dair kaygılarının sıkılaştırma; bankalar arası rekabetin, fon maliyetlerinin ve bilanço kısıtlamalarındaki iyileşmenin de gevşetme yönünde etkide bulunduğunu belirtmişlerdir. İhtiyaç kredileri talebinin ise tüketici güveni, bireysel tasarruflar ve diğer bankalardan alınan krediler kaynaklı olarak bir miktar gerilediği anlaşılmaktadır (Grafik II.1.1). Bankalar yılın ikinci çeyreğinde ihtiyaç kredisi standartlarında bir miktar gevşeme olacağını, talebin ise artacağını beklemektedir. 4, 23 3,5 3, 2,5 2, Kaynak: TCMB, BDDK, BKM Grafik II.1.13 Konut Kredileri Başvuru ve Kullandırım Gelişmeleri (Bin Adet, Yüzde) Kaynak: TCMB Başvuru Adedi (3 Aylık HO) Kullandırım adedi / Başvuru adedi (Sağ E.) Teminatsız diğer bireysel kredi türlerindeki gelişmeler hanehalkının finansman talebinin karşılanmasında kredili mevduat hesabı (KMH) ürününün kullanımının artarak devam ettiğine işaret etmektedir. Kredi kartlarına getirilen taksit sınırlaması sonrasında tüketicilerin finansmanında ihtiyaç kredilerinin yanı sıra KMH lerin de önemi artmış, KMH bakiyesi ve ihtiyaç kredileri içindeki payı, 214 yılı boyunca ve 215 yılı ilk çeyreğinde artmaya devam etmiştir (Grafik II.1.11). Bireysel kredi kartlarından nakit çekim kullandırımları da KMH lere benzer bir gelişim göstermekte, taksit sınırlaması sonrasında nakit çekim tutarlarının artış eğiliminde olduğu görülmektedir. Diğer yandan, bireysel kredi kartı kredilendirme oranlarında da yukarı yönlü bir eğilim izlenmekle beraber, bunun kredilendirilen tutarlarda 214 yılının ikinci yarısında başlayan artıştan ve kredi kartı bakiyesindeki gerilemeden kaynaklandığı değerlendirilmektedir (Grafik II.1.12). Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

22 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik II.1.14 Krediyle Finanse Edilen Konut Satışları 1 (Akım Veri, Milyar TL, Yüzde Pay) Konut Satış Tutarı Konut Kredi Kullandırımı Kredili Konut Satışlarının Payı I II III IV I II III IV I Konut satışlarında ve konut kredi kullandırım eğiliminde canlılık sürerken kredi başvurularında 214 yılının üçüncü çeyreğinde yakalanan yüksek seviye makul seyreden finansman maliyetlerinin etkisiyle korunmuştur (Grafik II.1.13). 215 yılının ilk çeyreğinde konut satışlarında canlılık korunurken, banka kredisi kaynaklı konut alımlarının payında artış eğilimi sürmüştür (Grafik II.1.14). (1) Konut satış tutarları, tüm satışların 12 m2 lik konut satışları olduğu varsayımıyla TCMB tarafından yayımlanan birim metrekare fiyatları kullanılarak hesaplanmıştır. Kaynak: TCMB, BDDK, TÜİK Grafik II.1.15 Konut Kredileri Arz ve Talep Gelişmeleri Arz Talep Ort. Talep Ort. Arz (1) Banka Kredileri Eğilim Anketi nden elde edilmiştir. 1 ün altı değerler sıkılaşmaya, 1 ün üstü değerler gevşemeye işaret etmektedir. 215 yılı Haziran ayı verileri ankette yer alan tahminlerdir. Kesikli çizgiler 29 dan bugüne ortalamayı gösterir. Kaynak: TCMB Grafik II.1.16 Bireysel Taşıt Kredilerinin Gelişimi (Stok, Yıllık, Yüzde) Bankalar Finansman Şirketleri Bankaların Bireysel Taşıt Kredileri Payı (Sağ E.) Kaynak: TCMB, BDDK Grafik II.1.17 Yurt İçi Yerleşik Gerçek Kişilerin Mevduatı 1 (Milyar TL, Milyar ABD Doları) YP YP² TL (Sağ E.) TL² (Sağ E.) (1) YP tasarruf mevduatı EUR/USD paritesi etkisinden arındırılmıştır. (2) Para Takası İşlemleri hariç tutulmuştur. Kaynak: TCMB, BDDK (Son Veri: ) Banka Kredileri Eğilim Anketi nin 215 yılı ilk çeyrek sonuçları, konut kredileri standartlarında önemli bir değişiklik olmadığını, kredi hacmindeki genişlemenin büyük ölçüde talep kaynaklı olduğunu ima etmektedir. Ankete göre, konut kredisi talebinin artışında, ağırlıklı olarak konut piyasasına ilişkin olumlu beklentiler etkili olmuştur. Bankalar konut kredisi standartlarında fazla bir değişiklik yapmazken, ankette banka dışı finansman olanaklarının zayıf da olsa standartları gevşetici bir unsur olarak gösterilmesi dikkat çekmektedir. 215 yılının ikinci çeyreğine ilişkin beklentilere bakıldığında ise anket sonuçları, kredi standartlarının bir miktar sıkılaşarak tarihsel ortalamasına yaklaşacağına işaret etmektedir. Son dönemde güçlü seyrini koruyan konut kredisi talebinde ise bir gerileme olması öngörülmektedir (Grafik II.1.15). Bireysel taşıt kredi büyümesi zayıf bir seyir izlerken, son dönemde taşıt kredisi büyüme eğiliminin finansman şirketleri ve bankalar arasında farklılaştığı görülmektedir. Bankaların taşıt kredisi büyümesindeki gerileme sürerken finansman şirketlerinde büyümenin artması, finansman şirketlerinin bireysel taşıt finansmanındaki payının artış eğilimini güçlendirmiştir (Grafik II.1.16). Taşıt kredi kullandırım kompozisyonunda finansman şirketlerinin payının bankalar aleyhine artmasında, finansman şirketlerinin otomobil satışlarında cazip finansman maliyetleri sunması etkili olmuştur. Hanehalkı varlıklarının yaklaşık yüzde 75 ini oluşturan tasarruf mevduatı, 214 yılının son çeyreğinden itibaren TL tasarruf mevduatı kaynaklı olarak artış kaydetmiştir. Aynı dönemde yurt içi yerleşiklerin ABD doları cinsinden YP tasarruf mevduatı ise sınırlı da olsa düşüş göstermiştir. Son aylarda para takası ve mevduat faiz oranlarındaki gelişmelere bağlı olarak bankaların TL mevduata ikame olarak sunduğu yurt içi yerleşik gerçek kişiler ile yaptıkları para takası Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

23 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik II.1.18 Yurt İçi Yerleşik Gerçek Kişilerin Döviz Borçlanma Para Takası İşlemleri ve Faiz Farkı 1,2 (Milyar Sepet, Yüzde Puan) Gerçek Kişiler Faiz Farkı işlemleri yeniden ivmelenmiştir. Söz konusu işlemler TL-YP arası mevduat geçişlerinde de etkili olmaktadır. Para takası işlemlerinin etkileri dışlandığında, TL tasarruf mevduatı tutarındaki artışın, YP tasarruf mevduatı tutarındaki azalıştan daha belirgin olduğu görülmektedir (Grafik II.1.17 ve II.1.18). 1-1 Gerek yıl sonuna göre gerekse önceki Rapor dönemine göre (1) Önce 3 ay vadeli TL tasarruf mevduatı para takası faiz farkı alınmış, sonra bu fark 3 ay vadeli YP tasarruf mevduatı faiz oranından çıkarılmıştır. (2) (,6$+,4 ) kur sepeti kullanılmıştır. Kaynak: TCMB, BDDK, Bloomberg (Son Veri: ) Grafik II.1.19 Yurt içi Yerleşik Gerçek Kişilerin Mevduat Tutar Kırılımlarının Dönemsel Büyümeye Katkısı 1,2 (Yüzde Puan) TL KEA YP Toplam 1 Milyon Üzeri 5 Bin-1 Milyon 25-5 Bin gerçek kişilerin para birimi bazında TL tercihi öne çıkmaktadır. Ancak tutar kırılımlarına göre bakıldığında, faiz duyarlılığı ve oynaklığı daha fazla olan büyük montanlı tasarruf mevduatında, görece yüksek YP mevduat artışı dikkat çekmektedir. Bu gelişmede para takası işlemlerinin belirleyici olduğu düşünülmektedir. Buna karşın mevduat tabanı olarak nitelendirilen küçük-orta büyüklükteki tutar kırılımlarında önceki Rapor dönemine göre TL ye yönelimin daha belirgin olduğu görülmektedir (Grafik II.1.19) Bin Bin (1)YP tasarruf mevduatı (,6$+,4 ) kur sepeti ile kur etkisinden arındırılmıştır. (2) Kıymetli maden depo hesapları YP mevduata dahil edilmiştir. Kaynak: TCMB, BDDK Grafik II.1.2 BES Fon Tutarı ve Katılımcı Sayısı (Milyar TL, Milyon Kişi) yılında sisteme yaklaşık bir milyon yeni katılımcının eklenmesi ile bireysel emeklilik fonları artışını sürdürmüştür. Hanehalkının bireysel emeklilik fonlarına yöneliminin artması ile 214 yılında fon tutarındaki büyüme, devlet katkısı sisteminin başladığı 213 yılındaki büyümeyi aşmıştır. Böylece, bireysel emeklilik fonlarının 4 Fon Tutarı Katılımcı Sayısı (Sağ E.) 6 hanehalkı tasarruflarına katkısının da arttığı görülmektedir. Nitekim 32 5 bireysel emeklilik fonlarının hanehalkı varlıkları içindeki payı iki Rapor dönemi arasında geçen sürede önemli bir artış göstermiştir. 215 yılının ilk çeyreğinde de bireysel emeklilik fonlarının gerek katılımcı 8 1 sayısı gerekse fon tutarı bakımından artış yönündeki eğilimini koruduğu görülmektedir (Grafik II.1.2). Kaynak: Emeklilik Gözetim Merkezi (Son Veri: ) Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

24 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası II.2. Reel Sektör Gelişmeleri Grafik II.2.1 Reel Sektörün Finansal Yükümlülüklerinin Gelişimi 1,2,3 (GSYİH ye oran, Yüzde) Toplam finansal 7 Yurt dışı YP 6 TL (1) Kredi yükümlülüklerini ve ihraçları kapsamaktadır. (2) Yurt dışı yükümlülüklerde Türkiye deki bankaların yurt dışı şube ve iştirak verileri hariçtir. (3) TL yükümlülüklerin yurt dışına olan kısmı YP yükümlülükler içindedir. Kaynak: TCMB, TÜİK (Son Veri: 2.15) 215 yılının ilk çeyreğinde reel sektörün toplam finansal yükümlülüklerinin GSYİH ye oranındaki artış devam etmiştir. Reel sektörün finansal yükümlülüklerindeki büyüme, 214 yılı son çeyreğinde temel olarak yurt içinden TL kredi kullanımından kaynaklanmakta iken, 215 yılı ilk çeyreğinde gözlenen ivmelenme, YP yükümlülüklerin kur etkisine bağlı olarak artmasından kaynaklanmıştır (Grafik II.2.1). Öte yandan, reel sektörün borçları orijinal para birimleri cinsinden (dolayısıyla kur etkisi bulunmadan) incelendiğinde, yurt dışı yükümlülüklerin hacmi yatay bir seyir izlerken, yurt içi bankalarca açılan YP kredilerin görece zayıf seyrini sürdürdüğü görülmektedir. Grafik II.2.2 Reel Sektörün Finansmanında Kaynak Yapısı 1 (Yüzde Pay) Yurt içi Banka Kredileri 85 Yurt dışı Banka Kred. (Sağ E.) BDFK (Sağ E.) İhraçlar (Sağ E.) (1) Yurt içi yerleşik bankaların yut dışı şubeleri yurt dışı bankalara dahil edilmiştir. Kaynak: TCMB, BDDK (Son Veri: 2.15) Reel sektörün bankalardan, banka dışı finansal kesimden (BDFK) ve ihraçlardan sağladığı fonların komposizyonu son Rapor döneminden bu yana önemli bir değişiklik göstermemiştir. İhraç yoluyla sağlanan net kaynak girişleri, YP cinsi ihraçlardaki durgunluğa bağlı olarak ivme kaybetmektedir. Ancak, yüzde 7 e yakını YP cinsinden olan ihraçların, TL deki değer kaybı nedeniyle toplam borç stoku içerisindeki payı korunmuştur. BDFK tarafından sağlanan kaynakların payı sabit kalmakla birlikte bu grup içerisinde finansman şirketlerinin payının güçlü bir biçimde arttığı görülmektedir. Banka kredileri içerisinde yurt içi bankaların payı 214 yılı boyunca artarken, söz konusu eğilimin TL deki değer kaybına bağlı olarak 215 yılı ilk çeyreği itibarıyla durduğu görülmektedir (Grafik II.2.2). Grafik II.2.3 Yurt İçinden Kullanılan Firma Kredileri 1 (Kur Etkisinden Arındırılmış, Yıllık Yüzde Değişim) TL YP Toplam (1) Kur etkisinden arındırmak amacıyla kullanılan sepet değer yüzde 7 ABD doları ve yüzde 3 eurodan oluşmaktadır. Dövize endeksli krediler YP krediler içinde değerlendirilmiştir. Yıllık değişimler, bir önceki yılın aynı tarihli değerleri kullanılarak hesaplanmıştır. Kesik çizgiler Ocak 211-Mart 215 dönemi ortalamalarını göstermektedir. Kaynak: TCMB, BDDK (Son Veri: ) Kur etkisinden arındırılmış verilere göre, yurt içi bankalardan sağlanan kaynaklarda TL cinsi kredilerin payı artmaya devam etmektedir. Kur etkisinden arındırılmış toplam kredilerdeki artış uzun dönem ortalamasına yakın seyrederken, YP kredilerin yıllık artışındaki toparlanma 214 yıl sonundan bu yana zayıflamıştır (Grafik II.2.3). YP reel sektör kredileri ağırlıklı olarak ABD doları ve euro cinsinden kullanılmakta olup, ABD dolarındaki değer kazanma eğilimi ve euro kredilerin bu dönemde sağladığı maliyet avantajı nedeniyle firmaların euro cinsinden kredi kullanımına yönelmeleri dikkat çekmektedir (Bkz. Kutu III.2.1. Döviz Cinsleri İtibarıyla Finansman Gelişimi). Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

25 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik II.2.4 Dövize Endeksli Firma Kredi Bakiyesinin Gelişimi (Aylık Ortalama Milyar ABD Doları, Yüzde Pay) Kaynak: TCMB, BDDK DEK DEK / YP Firma Kre. (Sağ Eksen) Grafik II.2.5 TL Firma Kredi Faizi ve Kredi-Mevduat Faiz Farkı 1 (Yüzde) Ticari TL Kredi Fark (Sağ E.) (1) İhtisas, Fon Kayn., Menk. Değ. Alım, KMH, KK ve o haftada kullandırılan sıfır faizli krediler hariçtir. Kaynak: TCMB (Son Veri: ) YP krediler içerisinde izlenen dövize endeksli kredilerin toplam YP krediler içerisindeki payının düştüğü görülmektedir. Döviz cinsinden kredilerden farklı olarak firmalarca erişimine yasal bir kısıt bulunmayan söz konusu kredilerde akım kullanımlar seviye olarak da gerilemektedir (Grafik II.2.4). Son Rapor döneminden bu yana firma kredilerindeki gelişmelerde temelde talep dinamiklerinin etkili olduğu değerlendirilmektedir. Ekonomik faaliyetin yavaşladığı dönemlerde bankaların kredi riski algılamalarına bağlı olarak kredi standart ve koşullarını sıkılaştırabildikleri bilinmektedir. Ek olarak, tarihsel veriler kredi piyasasındaki olumsuzlukların öncelikle KOBİ segmentinde yer alan firmaları etkilediğine işaret etmektedir. Ancak, GSYİH büyüme hızı 214 yılının ikinci çeyreğinden bu yana zayıf bir görünüm sergilemesine rağmen bankaların kredi iştahında azalma olduğuna işaret eden somut bir veri bulunmamaktadır. Banka Kredileri Eğilim Anketi ne göre kredi standartları gerek büyük firmalar gerekse KOBİ ler için önemli bir değişiklik göstermemiştir. Ticari kredi faizleri yatay bir seyir izlerken, ticari kredi faizi ile mevduat faizi arasındaki fark yatay seyretmektedir (Grafik II.2.5). KOBİ ile büyük firma kredilerinin büyüme hızında önemli bir farklılaşma olmaması da yine bankaların kredi arzı konusunda önemli bir tutum değişikliğine gitmedikleri savını destekler niteliktedir. Grafik II.2.6 Genel Firma ve KOBİ Kredisi Arz ve Talep Gelişmeleri 1 (Yüzde) Genel - Arz Genel - Talep KOBİ - Arz KOBİ - Talep Banka Kredileri Eğilim Anketi ne göre 215 yılı ilk çeyreğinde 214 yıl sonuna kıyasla firma kredisi standartları hem genel firma hem de KOBİ kredileri için bir miktar gevşetilse de temkinli duruşun korunduğu görülmüştür. Arz tarafında, 215 yılı ilk çeyreğinde risk algısı başta olmak üzere genel ekonomik faaliyetlere ilişkin beklentiler sıkılaştırıcı, diğer bankalarla rekabet özellikle büyük firma kredi standartlarını gevşetici yönde rol oynamıştır. Firma kredisi talebinin ise zayıf seyrini sürdürdüğü izlenmiştir (Grafik II.2.6). (1) Banka Kredileri Eğilim Anketi nden elde edilmiştir. 1 ün altı değerler sıkılaşmaya, 1 ün üstü değerler gevşemeye işaret etmektedir. Kaynak: TCMB Kredi talebinde yatırım saiki zayıflarken, işletme sermayesi finansmanı ve mevcut borçları çevirme ihtiyacının belirleyici olduğu değerlendirilmektedir. TL kredilere göre daha uzun vadelere sahip YP kredilerin işletme finansmanından ziyade yatırım finansmanı için kullanıldığı bilinmektedir. Dolayısıyla, 214 yılı başından itibaren yatırım talebinde gözlenen durgunluğun YP kredilerdeki Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

26 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik II.2.7 Firma Kredisi Talebine Katkılar 1 (Yüzde) yavaşlamada tayin edici bir rol oynadığı düşünülmektedir. TL kredilerdeki istikrarlı büyümenin ise artan işletme sermayesi ihtiyacı ve mevcut borçların çevrilmesi saikine bağlı olduğu düşünülmektedir. Anket sonuçları da söz konusu savları destekler niteliktedir (Grafik II.2.7). -2 Sabit Yatırım -4 Borcun Yeniden Yapılandırılması Stok Artırımı ve İşletme Sermayesi -6 (1) Banka Kredileri Eğilim Anketi nden elde edilmiştir. Kaynak: TCMB BIST te işlem gören reel sektör firma verileriyle yapılan analizler, işletme sermayesi finansmanı ve mevcut borçların çevrilmesi saiklerinin bir müddet daha kredi talebinde belirleyici olacağına işaret etmektedir. Firma bilançolarına göre, alacak tahsil süreleri ve stokta kalma süreleri ekonomik faaliyetin zayıflamaya başladığı 214 yılı başından bu yana artmıştır (Grafik II.2.8). Grafik II.2.8 Reel Sektör Firmaları Faaliyet Oranları (Gün) Alacak Tahsil Süresi Stokta Kalma Süresi Nakit Döngü Süresi (1) BIST te işlem gören 357 adet reel sektör firması analiz edilmiştir. Kaynak: TCMB Grafik II.2.9 Dış Borç Yenileme Oranı (6 aylık hareketli ortalama, Yüzde) tarihinde yasalaşan ve tarihinde yürürlüğe girecek olan 6637 sayılı Kanun da yapılan değişiklikle, sermaye şirketlerinin ilgili hesap dönemi içinde, nakdi sermaye artışları veya yeni kurulan sermaye şirketlerinde ödenmiş sermayenin nakit olarak karşılanan kısmı üzerinden TCMB tarafından açıklanan TL cinsinden ticari kredilere uygulanan faiz oranı dikkate alınarak, ilgili hesap döneminin sonuna kadar hesaplanan tutarın yüzde 5 sinin kurumlar vergisi matrahından indirilmesi hüküm altına alınmıştır. 1 Reel sektör firmalarına getirilen bahse konu vergi teşvikinin firmaların borçluluk seviyesinin azaltılmasıyla finansman yapısına olumlu katkı sağlayacağı ve önümüzdeki dönemde krediye olan gereksinimi azaltıcı bir unsur olabileceği değerlendirilmektedir Kaynak: TCMB Halihazırda, reel sektörün dış borç çevirme oranları yüzde 1 ün oldukça üzerinde bulunmakla beraber (Grafik II.2.9), Fed in para politikasına yönelik atacağı adımlar küresel likidite koşulları kanalından reel sektörün dış finansmana erişimini etkileyebilecektir. Ancak, Türkiye de reel sektörün yurt dışı borçlarının toplam yükümlülükler içerisindeki payının düşük olması ve küresel likiditedeki dalgalanmalardan en çok etkilenmesi öngörülen ihraç piyasası sayılı Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun un 8 inci maddesi ile tarih 552 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu nun 1 uncu maddesinin birinci fıkrasına eklenen bentle finans, bankacılık ve sigortacılık sektörlerinde faaliyet gösteren kurumlar ile kamu iktisadi teşebbüsleri hariç olmak üzere sermaye şirketlerinin ilgili hesap dönemi içinde, ticaret siciline tescil edilmiş olan ödenmiş veya çıkarılmış sermaye tutarlarındaki nakdi sermaye artışları veya yeni kurulan sermaye şirketlerinde ödenmiş sermayenin nakit olarak karşılanan kısmı kurumlar vergisi matrahının tespitinde kurum kazancından indirme tabi olacaktır. 2 Benzer düzenlemeler, Brezilya ve Belçika gibi bazı ülkelerde de uygulanmıştır. Şirketlerde sermaye indirimi (ACE) olarak adlandırılan bu sistemde, şirketlerin kârı belirli bir seviyeye ulaşana kadar vergiden muaf tutulmaktadır. Özkaynakla finansmana kıyasla borçlamaya daha fazla vergi avantajı sağlanmasının ortaya çıkarabileceği sorunlar, son dönemde uluslararası arenada tartışılan bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Detaylı bilgi için bakınız The Economist, 16 Mayıs 215 ve Ruud A.de Moji (211), Tax Biases to Debt Finance: Assessing the Problem, Finding Solutions, IMF Staff Discussion Note, SDN/11/11. Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

27 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik II.2.1 Yurt Dışı Şube Hariç Reel Sektör Yurt Dışı Yük. Dağılımı (Yüzde Pay) İhraçlar Finansal Olmayan Kuruluşlar Finansal Kuruluşlar Resmi ve Uluslararası Kuruluşlar,4,4 2,2 4,9 6,3 7,7 8,1 73,1 73,6 7,9 66,8 66,8 63,6 63,9 vasıtasıyla yapılan borçlanmaların henüz oldukça düşük miktarlarda olması nedeniyle, reel sektörün bu kanaldan gelebilecek riskleri karşılayabileceği değerlendirilmektedir (Grafik II.2.1). Firmaların yurt dışı borçlanmalarının uzun vadeli olması da yurt dışı kaynaklara erişimde yaşanabilecek kısa süreli dalgalanmalara karşı reel sektörün dayanıklılığını artırmaktadır. 19,1 17,6 18,6 19,4 18,6 21,1 2,5 7,5 8,5 8,3 8,9 8,3 7,6 7, Kaynak: TCMB Grafik II.2.11 Reel Sektör Yurt Dışı Fin. Yükümlülüklerinin Vade Dağılımı (Yüzde Pay) 22, 18,1 17,3 17,2 16,6 13, ,5 18,7 15,5 14,8 2,7 21,8 29,2 28,5 28,6 Reel sektörün yurt dışından sağladığı bir yıldan kısa vadeli finansal yükümlülüklerinin payındaki azalış devam etmektedir. Bu vadedeki yükümlülüklerin pay azalışı, 1-2 yıl arası vadeli ve 3-5 yıl arası vadeli yükümlülüklere pay artışı olarak yansımıştır. 5 yıl ve daha uzun vadeli yurt dışı yükümlülüklerin vadeler içerisindeki payı son bir yıl içerisinde seviyesini korumuştur. Kısa vadeli yurt dışı borçlanmanın görece azalması, döviz kuru volatilitesinin yüksek olduğu dönemlerde reel sektörün yakın zamanlı yurt dışı borç ödemelerinin azalması bakımından önem arz etmektedir (Grafik II.2.11). -1 Yıl 1-2 Yıl 2-3 Yıl 3-5 Yıl 5 Yıl + Kaynak: TCMB Grafik II.2.12 Önümüzdeki Bir Yıl İçinde Vadesi Dolacak Dış Borçlar (Milyon ABD doları) Kısa Vadeli Uzun Vadeli Reel sektörün 215 yılı Haziran ayı ile 216 yılı Mart ayı arasında 1 milyar ABD doları uzun vadeli kredilerden, 1,9 milyar ABD doları ise kısa vadeli kredilerden olmak üzere toplam 11,9 milyar ABD doları kredi ödemesi bulunmaktadır. Diğer taraftan 215 yılı Mart ayı sonu itibarıyla kısa vadeli ithalat borçları 214 yıl sonuna göre yüzde 7,9 azalış göstermiş ve 25,6 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir (Grafik II.2.12) Kaynak: TCMB Grafik II.2.13 Banka Dışı Finansal Kuruluşların Reel Sektöre Kullandırdığı Kredilerin Gelişimi 1 (Yıllık Yüzde Değişim) Finansal Kiralama 58 Faktoring Finansman Toplam Reel sektör firmalarının net döviz pozisyon açığında 214 yılı ortalarından bu yana belirgin bir bozulma gözlenmemiş ve net döviz pozisyon açığı 215 yılı Şubat ayında 177,8 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Son aylarda yurt dışına doğrudan sermaye yatırımları ve yurt içi bankalardan sağlanan YP krediler reel sektör firmalarının varlık ve yükümlülüklerini benzer oranda artıran iki kalem olarak ön plana çıkmıştır. Kısa vadeli döviz pozisyon açığı ise 214 yılı ortasından 215 yılı Şubat ayına kadar 3,3 milyar ABD doları azalarak 1 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir (1) Finansman şirketlerinin taksitli ticari kredileri, faktoring ve finansal kiralama şirketlerinin faktoring ve kiralama alacakları toplanarak hesaplanmıştır. Kaynak: TCMB, BDDK Reel sektörün yurt içi yükümlülüklerinin yaklaşık yüzde 1 unu banka dışı finansal kuruluşlara olan yükümlülükleri oluşturmaktadır. Reel sektörün finansman şirketlerine olan yükümlülüklerinde 213 yılında başlayan hızlanma eğilimi 215 yılı başları itibarıyla devam Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 2

28 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik II.2.14 Reel Sektörün Yurt İçi İhraçları (Milyar TL) etmektedir. Bu durumun temel sebebi, tüketici finansman şirketlerinin kredili araç satışına olan talebin artması ile bu şirketlerin araç kredilerinde bankaların yerine geçmeye başlamasıdır. Diğer taraftan reel sektörün finansal kiralama ve faktoring şirketlerine olan yükümlülüklerindeki büyüme 214 son çeyreğinde bir miktar düşüş gösterse de 215 ilk çeyreğinde eski seviyesine geri dönmüştür (Grafik II.2.13). 1 Kaynak: MKK, SPK, TCMB, (Son Veri: ) Grafik II.2.15 Ticari Mevduatın Gelişimi 1 (Kur Etkisinden Arındırıllmış, Yıllık Yüzde Değişim) TL YP Toplam Uluslararası örneklerle karşılaştırıldığında oldukça sınırlı bir düzeyde olan yurt içi tahvil piyasası büyümeye devam etmektedir. 215 Mart ayı itibarıyla reel sektörün yurt içine ihraçları bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 6 dolayında artış göstermiştir (Grafik II.2.14). Ortalama vadenin yaklaşık 28 ay olarak gerçekleştiği yurt içine ihraçların, reel sektörün TL cinsinden uzun vadeli finansman ihtiyacının karşılanması açısından önemli bir potansiyel taşıdığı düşünülmektedir. -1 (1) YP ticari mevduat (,6$+,4 ) kur sepeti ile kur etkisinden arındırılmıştır. Kaynak: TCMB (Son Veri: ) Grafik II.2.16 Yurt İçi Yerleşik Tüzel Kişilerin Döviz Borçlanma Para Takası İşlemleri ve Faiz Farkı 1,2 (Milyar Sepet, Yüzde Puan) Tüzel Kişiler Faiz Farkı (1)Önce 3 Ay vadeli TL ticari mevduat para takası faiz farkı alınmış, sonra bu fark 3 ay vadeli YP ticari mevduatı faiz oranından çıkarılmıştır. (2) (,6$+,4 ) kur sepeti kullanılmıştır. Kaynak: TCMB, BDDK, Bloomberg (Son Veri: ) Kur etkisinden arındırılmış toplam ticari mevduatın yıllık büyümesinde, 214 yılı sonlarından itibaren bir ivmelenme yaşanmaktadır. Söz konusu büyümedeki hızlanmada, 214 yılı boyunca zayıf bir gelişim izleyen TL ticari mevduatın yıllık bazda yeniden yükselişe geçmesi etkili olmuştur. Döviz kurunda oynaklığın artmaya başladığı 214 yılı sonlarından itibaren YP ticari mevduatın yıllık büyümesindeki aşağı yönlü seyrin sona erdiği görülmektedir. Bu gelişmede döviz açık pozisyonu bulunan firmaların kurların yükselişe geçtiği dönemlerde YP mevduata yöneliminin artmasının yanı sıra bilançoya kaydi şekilde YP mevduat artışı olarak yansıyan yurt içi tüzel kişiler ile yapılan para takası işlemlerindeki artışın da etkili olduğu değerlendirilmektedir (Grafik II.2.15 ve II.2.16). Grafik II.2.17 Yurt içi Yerleşik Tüzel Kişilerin Mevduat Tutar Kırılımlarının Dönemsel Büyümeye Katkısı 1,2 (Yüzde Puan) TL KEA YP Toplam 1 Milyon Üzeri 5 Bin-1 Milyon 25-5 Bin 5-25 Bin -5 Bin (1) YP ticari mevduat (,6$+,4 ) kur sepeti ile kur etkisinden arındırılmıştır. (2) Kıymetli maden depo hesapları YP mevduata dahil edilmiştir. Kaynak: TCMB, BDDK 214 yılının son çeyreğine ve önceki yıla göre mevduatın hemen hemen tüm tutar kırılımlarında tüzel kişilerin TL mevduatı tercih ettikleri görülmektedir. Daha küçük mevduat tutar kırılımlarının aksine para takası işlemlerinin destekleyici etkileriyle büyük montanlı YP ticari mevduatta da yükseliş yaşandığı görülmektedir. 25 bin TL nin altındaki tüm tutar kırılımlarında YP ticari mevduat tutarının 214 yılının Eylül ayına göre düşüş kaydettiği dikkat çekmektedir (Grafik II.2.17). Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

29 Kutu II.2.1 Reel Sektöre İhracat ve Döviz Kazandırıcı Hizmetler için Kullandırılan Reeskont Kredileri Reeskont kredileri, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu nun 45 inci maddesi çerçevesinde döviz üzerinden düzenlenen senetlerin reeskonta kabulü suretiyle en çok 24 gün vadeli ve Türk lirası olarak Türk Eximbank ve ticari bankalar aracılığıyla ihracatçılar ile döviz kazandırıcı hizmetlerde bulunan firmalara kullandırılmaktadır. Söz konusu krediler vade sonunda döviz olarak geri ödendiğinden, TCMB nin döviz rezervlerini güçlendiren araçlardan biridir. Reeskont kredilerinin uygun faiz oranları ve uzun vadeyle kullandırılması ihracatçıların finansman maliyetini azaltırken, kredi kullandırılan firmaların sayısı ile sektörler ve bölgeler itibarıyla dağılımında görülen artış, ülkemiz ihracat pazarlarının ve ihraç ürünlerinin çeşitlendirilmesi suretiyle ihracat sektörünü destekleyerek dış ticaretin dengelenmesine de katkı sağlamaktadır. Reeskont kredisi limiti, 23 Ocak 215 tarihinde 17 milyar ABD dolarına yükseltilmiş olup, bu limitin 15 milyar ABD doları Türk Eximbank a, 2 milyar ABD doları ise diğer bankalara tahsis edilmiştir. Firma bazında reeskont kredi limitleri dış ticaret sermaye şirketleri için 3 milyon ABD doları, diğer firmalar için 25 milyon ABD doları olup, bu tutarların tamamı 12 güne kadar olan vadelerde, en fazla yüzde 5 si ise 24 güne kadar olan vadelerde kullanılabilmektedir. Reeskont kredisine ilişkin düzenlemelerde 23 Ocak 215 tarihinde yapılan değişikliklerle; İhracatın yanı sıra döviz kazandırıcı hizmetler (turizm, sağlık, müşavirlik, yazılım ve mühendislik, taşımacılık, bakım ve onarım hizmetleri) de reeskont kredisi kapsamına alınmıştır. Türk Eximbank ve ticari bankalara döviz kazandırıcı hizmetlerin finansmanı için reeskont kredisi kullandırılmasına aracılık etme imkânı getirilmiştir. Ticari bankalara sevk öncesi ihracatın finansmanı için reeskont kredisi kullandırılmasına aracılık etme imkânı getirilmiştir. Faktoring firmalarına temlik edilen sevk öncesi ve sevk sonrası ihracat alacakları ile döviz kazandırıcı hizmet alacaklarına Türk Eximbank ve diğer bankalar aracılığıyla reeskont kredisi kullandırılması imkanı getirilmiştir. 214 yılında 15,3 milyar ABD doları, 215 yılında ise 3 Nisan 215 tarihine kadar 5,4 milyar ABD doları reeskont kredisi kullandırılmış olup, borç bakiyesi 7,9 milyar ABD dolarıdır. 215 yılında kredilerin yüzde 76 sı ABD doları cinsinden, yüzde 24 ü ise euro cinsinden kullandırılmıştır. 215 yılında reeskont kredileri ağırlıklı olarak ana metal sanayi, tekstil sanayi ve metal ürünlerinin imalatının finansmanında kullandırılmıştır. Reeskont kredilerinin 215 yılında Bankamız rezervlerine kesinleşen katkısı, 3 Nisan 215 tarihi itibarıyla 13,9 milyar ABD doları olup, bu katkının 6,1 milyar ABD dolarlık kısmı Bankamız rezervlerine girmiştir. 215 yılında yaklaşık 16,5 milyar ABD doları kredi kullandırılması, bu kredilerin TCMB döviz Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

30 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası rezervlerine katkısının ise 15,5 milyar ABD doları civarında gerçekleşmesi beklenmektedir. Geri ödemeleri döviz olarak gerçekleşen ihracat reeskont kredileri döviz rezervlerini güçlendirici bir araç olarak kabul görmektedir. 214 yılı ikinci yarısından bu yana reel sektör firmalarının yurt içi bankalardan kullandığı YP krediler içerisinde ihracat reeskont kredilerinin payı bir miktar azalış göstermiştir (Grafik II.2.1.1). Grafik II YP ve İhracat Reeskont Kredilerinin Gelişimi (Yıllık Yüzde Değişim, Kur Etk. Arındırılmış, Yüzde Pay) YP Kredi (İhr.Rees.Kredi. Hariç) YP Kredi İhr.Rees.Kredi/YP Kredi (Sağ E.) Kaynak: TCMB, BDDK Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

31 Kutu II.2.2 Finansal Olmayan Kuruluşların Finansal Varlık ve Yükümlülük Yapısı Küresel finansal krizler ve son dönemlerde yaşanan ülke borç krizleri; politika yapıcılar, piyasa katılımcıları ve kamuoyu tarafından daha detaylı ve farklı bakış açıları taşıyan istatistiklere duyulan ihtiyacı artırmıştır. Diğer bir ifadeyle, yaşanan krizler bilançoların, vade ve para birimi gibi detaylardaki uyumsuzluğun yanı sıra ekonominin farklı sektörleri arasındaki bağlantılarını da analiz etmeye olanak sağlayacak bir yapıya kavuşmasının önemini vurgulamıştır. Bu çerçevede gündeme gelen detaylı istatistik alanlarından birisi de, para politikasından finansal istikrar ve makroihtiyati politikalara kadar geniş bir uygulama alanına sahip olan Finansal Hesaplar dır. TCMB tarafından 211 yılından bu yana yıllık olarak hazırlanmakta olan Finansal Hesaplar, yurt içi ve yurt dışı sektörlerin birbirleriyle olan finansal işlemlerini ölçerek her bir sektörün finansal açık veya fazla pozisyonunu göstermektedir. 1 Bu kapsamda derlenen veriler, yurt içi sektörler içinde en borçlu sektör olarak finansal olmayan kuruluşları göstermektedir. 2 Bu nedenle, finansal olmayan kuruluşların ya da bir diğer deyişle reel sektör firmalarının davranışları, yurt içi ve yurt dışı ekonomik sektörler ile olan ilişkileri ve taşıdığı riskler, genel ekonomik gidişat açısından belirleyici bir unsur olmuş, ilgili sektörün yükümlülüklerinin yanı sıra varlıklarının detaylı analizi de önem kazanmıştır. Bu kutuda, finansal olmayan kuruluşların finansal varlık ve yükümlülük kalemleri, Avrupa Hesaplar Sistemi (ESA) standartları 3 ve ilkeleri çerçevesinde hazırlanan Finansal Hesaplar dan (FH) derlenen veriler ışığında incelenmiştir. Geleneksel olarak FH da araç, sektör ve belirli kalemler için vade ayırımlarına yer verilmekle birlikte, bu kutuda bunlara ek olarak bilanço kalemlerinin vade ve Türk lirası / yabancı para ayırımına da gidilmiş, farklı bir bakış açısı ile FH çalışmasının finansal olmayan kuruluşlar için işaret ettiği temel gelişmeler özetlenmiştir. Finansal Varlık ve Yükümlülüklere Genel Bir Bakış Finansal olmayan kuruluşlar, faaliyetleri gereği yatırımlarının büyük bir kısmını finansal olmayan varlıklara yapmaları nedeniyle negatif nitelikli net finansal değer taşımakta, diğer bir değişle, finansal yükümlülükleri finansal varlıklarının üzerinde seyretmektedir. Türkiye de yerleşik söz konusu firmaların finansal varlıklarının finansal yükümlülüklerinden çıkarılması ile elde edilen net finansal değeri 214 sonu itibarıyla milyar TL ye ulaşırken, GSYİH ye oranı da yüzde -1 düzeyi ile son yıllardaki yatay seyrini korumuştur (Grafik II.2.2.1). Diğer taraftan bu oran diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında, Türkiye nin Euro Bölgesi ortalamasına oldukça yakın bir seyir izlediği, Macaristan, Portekiz, Estonya ve Slovenya gibi gelişmekte olan ülkelerden daha iyi konumda olduğu görülmektedir (Grafik II.2.2.2). 1 TCMB Finansal Hesaplar-Yöntemsel Açıklama. 2 TCMB Finansal Hesaplar Raporu, European System of Accounts 1995 (ESA 95). Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

32 Grafik II Net Finansal Değer/ GSYİH (Yüzde, Milyar TL) Varlık/GSYİH Net Fin. Değer/GSYİH Yükümlülük/GSYİH Net Fin. Değer (Sağ E.) Grafik II Finansal Olmayan Kuruluşlarda Net Finansal Değer/ GSYİH Oranı 214 İtibarıyla Ülke Karşılaştırması (Yüzde) Kaynak: TCMB, TÜİK, BIST Kaynak: TCMB, ECB, BIS Finansal olmayan firmaların varlık ve yükümlülüklerinin yapısı incelendiğinde; varlıklarının yarısından fazlasını, yurt içi kuruluşlardan olan ticari alacakların kapsandığı diğer alacakların oluşturduğu, ikinci büyük varlık kaleminin ise hisse senetleri ve özkaynaklar olduğu, bunu para ve mevduatın izlediği görülmektedir (Grafik II.2.2.3). Diğer taraftan, diğer alacakların büyük kısmının yurt içi finansal olmayan kuruluşlarla olan ticari alacak ve avanslardan, geri kalanının ise yurt dışı kuruluşlarla yapılan işlemlerden kaynaklandığı; para ve mevduat kaleminin yüzde 6 ının yurt içi bankalarda açılan vadeli mevduat hesapları olduğu gözlenmiştir. Bahse konu firmaların yükümlülüklerinin yüzde 42 si hisse senetleri ihracı ve özkaynaklar yoluyla yapılan finansmandan kaynaklanırken, bu oran incelenen dönem içerisinde sabit bir seyir izlemiştir. Kredilerin toplam yükümlülükler içerisindeki payı ise yıllar itibarıyla artış göstermiş, 29 yılında yüzde 18 olan oran 214 yılı sonunda yüzde 34 e ulaşmıştır (Grafik II.2.2.4). Grafik II Finansal Varlıkların Araçlara Göre Dağılımı (Yüzde pay) Grafik II Finansal Yükümlülüklerin Araçlara Göre Dağılımı (Yüzde pay) Para ve Mevduat Borçlanma Senetleri Krediler Hisse Senet. ve Özkaynaklar (1) Sigorta Diğer Alacak Teknik (1) Rezervleri Para ve Mevduat Borçlanma Senetleri Krediler Hisse Senet. ve Özkaynaklar (1) Sigorta Teknik Rezervleri Diğer Borçlar (1) (1) 214 verileri tahminidir. Kaynak: TCMB, BIST, MKK (1) 214 verileri tahminidir. Kaynak: TCMB, BIST, MKK Sektör ve Vade Yapısı FH dan elde edilen dikkat çekici bir bilgi de sektörlerin diğer sektörlerle olan ilişkilerinin elde edilebilmesidir. Bu çerçevede yapılan karşı sektör çalışmaları, finansal olmayauruluşların sektörel bağlantılarında sektör içi (finansal olmayan kuruluşların birbirleriyle olan) ticari borç ve alacak işlemlerinin ağırlıklı olduğunu ortaya koymaktadır. İkinci ağırlıklı bağlantı yurt içi bankalar ile olup, bunu büyük kısmı yükümlülük olmak üzere, yurt dışı ile olan izlemektedir (Şema II.2.2.1). Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

33 Finansal Varlıklar 1462, Finansal Yükümlülükler 3235,1 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Şema II Finansal Olmayan Kuruluşların Sektörel Bağlantıları (214, Milyar TL) 1 TL ve YP TGA ya Dönüşüm Oranları (%)1 97,9 Finansal Olmayan Kuruluşlar 1817,5 39,4 Bankalar 868,8 68,6 23, 7,1 1,9 Yurt Dışı Banka Dışı Finansal Kuruluşlar Genel Yönetim Hanehalkı 349,9 76,9 58,4 53,3 (1) İlgili sektörle olan varlık/yükümlülük ilişkisini göstermektedir. Kaynak: TCMB Finansal varlıkların vade yapısı incelendiğinde, kısa vadeli görece likit varlıkların ağırlıkta olduğu görülmektedir. Sektörün kısa vadeli varlıkları temelde yurt içi TL mevduatları ile yine finansal olmayan firmalara yönelik ticari alacaklarından oluşmaktadır (Grafik II.2.2.5). Finansal yükümlülüklerin vade yapısı incelendiğinde ise çoğunluğunu kredi ile özkaynakların oluşturduğu uzun vadeli yükümlülüklerin ağırlıkta olduğu gözlenmektedir (Grafik II.2.2.6). Grafik II Finansal Varlıkların Vade Yapısı (Yüzde Pay) Kaynak: TCMB, BIST Kısa Vadeli Uzun Vadeli Grafik II Finansal Yükümlülüklerin Vade Yapısı (Yüzde Pay) Kısa Vadeli Uzun Vadeli Kaynak: TCMB, BIST Kredi kullandıran sektörlerin genel dağılımı yıllar itibarıyla yurt dışından yurt içi bankalara doğru kayarken, uzun vadeli yapısını koruduğu izlenmektedir. Şöyle ki, 29 yılında kredilerin yüzde 34 ü yurt dışından sağlanırken 214 yılı sonunda sadece yüzde 16 sı yurt dışından sağlanmıştır. Yurt içi kuruluşlardan sağlanan kredilerin oranı ise aynı dönemlerde yüzde 58 den yüzde 78 e artış göstermiştir (Grafik II.2.2.7). Yabancı Para Pozisyonu Grafik II Kullanılan Krediler, Sektör ve Vadelerine Göre (Milyar TL)ve YP TGA ya Dönüşüm Oranları (%) Kaynak: TCMB, MKK Finansal Aracılar ve Yardımcılar Yurt Dışı Bankalar Kısa Vadeli Uzun Vadeli FH çerçevesinde derlenen finansal varlık ve yükümlülük kalemleri çeşitli varsayımlar altında TL ve YP olarak ayrıştırılabilmekte, dolayısıyla finansal olmayan kuruluşların döviz pozisyonu hakkında bilgi edinilebilmektedir. Buna göre, yılları arasında finansal olmayan kuruluşların varlık ve yükümlüklerinde TL kalemlerin yüzde 8 ler düzeyindeki payı ile Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

34 belirleyici olduğu, ancak YP kalemlerinin ağırlığının zaman içinde arttığı görülmektedir. Şöyle ki, 29 yılında ilgili kuruluşların toplam varlıkları içinde YP varlıkların payının yüzde 17 düzeyinden, 214 yılı son çeyreklik döneminde yüzde 2 ye çıktığı; yükümlülük tarafında ise değişimin daha belirgin olduğu ve söz konusu dönemde yüzde 13 olan YP yükümlülük payının yüzde 2 ler düzeyine yaklaştığı görülmektedir (Grafik II.2.2.8). Finansal olmayan kuruluşların net finansal pozisyon bilgilerine bakıldığında, incelenen dönem boyunca YP yükümlülüklerin varlıklardan yüksek seyrettiği ve ilgili kuruluşların net pozisyon açığı bulundurdukları görülmektedir. Miktar olarak değerlendirildiğinde YP net yükümlülük kaleminin özellikle YP kredilerdeki artıştan kaynaklı olarak yıllar içinde yükseldiği dikkat çekmektedir. Nitekim 29 yılı sonunda 63 milyar ABD doları düzeyinde olan net yükümlülük kalemi 214 yılı son çeyreği itibarıyla 15 milyar ABD doları düzeyine ulaşmıştır (Grafik II.2.2.9). 4, 5 Grafik II Finansal Olmayan Kuruluşların TL ve YP Cinsi Finansal Hesapları (Yüzde pay) TL (Varlık) TL (Yükümlülük) YP (Varlık) YP (Yükümlülük) Kaynak: TCMB Grafik II Finansal Olmayan Kuruluşların YP Net Finansal Pozisyonu (Milyar ABD doları) Kaynak: TCMB Varlıklar Yükümlülükler Net Pozisyon İncelenen dönemde YP cinsinden finansal varlık ve yükümlülüklerin vade yapısı, toplam finansal varlık ve yükümlülüklerin vade yapısına paralel bir seyir izlemiştir. YP varlıklar ağırlıklı olarak kısa vadeli bir görünümde iken YP yükümlülüklerin uzun vadeli olduğu gözlenmiştir. Bu yapının bir sonucu olarak kısa vadeli varlıkların kısa vadeli yükümlülükleri karşılama oranı 214 sonu itibarıyla yüzde 144 düzeyinde gerçekleşmiştir (Grafik II.2.2.1) Grafik II Döviz Varlık ve Yükümlülüklerin Vade Yapısı (Milyar ABD doları) Kaynak: TCMB Uzun Vadeli Yükümlülük Kısa Vadeli Yükümlülük Uzun Vadeli Varlık Kısa Vadeli Varlık Kısa Vadeli Varlık/Yükümlülük Oranı (Sağ E.) ,55 1,5 1,45 1,4 1,35 1,3 1,25 1,2 4 FH çerçevesinde derlenen verilerden elde edilen net döviz pozisyonu ile aylık olarak Finansal Kesim Dışındaki Firmaların Döviz Varlık ve Yükümlülükleri istatistiklerinde hesaplanan pozisyon arasında, temel olarak kapsam ve tanım farklılığı bulunmaktadır. Buna göre FH varlık tarafında diğer alacakları ve borçlanma senetlerini sektörel olarak daha kapsamlı tanımlarken, yükümlülük tarafında ESA standartları gereği dövize endeksli krediler TL olarak sınıflandırılmaktadır. 5 FH verileri TL olarak derlenmekte ise de, YP pozisyon analizlerinde ABD doları en sık kullanılan para birimi olduğu için bu bölümde miktarlar ABD doları olarak verilmektedir. Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

35 Sonuç olarak, bilanço yöntemi ile derlenen sektörel FH finansal olmayan kuruluşların finansal yapısının ve gelişiminin değerlendirilmesinde önemli bir bilgi kaynağıdır. Bu kapsamda TCMB tarafından derlenen ve yayımlanan veriler incelendiğinde, finansal olmayan kuruluşların en borçlu sektör olduğu dikkat çekmekle birlikte, net borç düzeylerinin bir göstergesi olan net finansal değerleri diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında, Euro Bölgesi ortalamasında ve diğer gelişmekte olan ülkelerden daha iyi bir konumda olduğu izlenmektedir. Diğer taraftan, ilgili sektörün finansal yükümlükleri uzun vadeli finansman kalemlerinde yoğunlaşırken, varlıkları temelde kısa vadeli ve likit araçları içermektedir. Varlık ve yükümlülük kalemlerindeki bu olumlu vade dağılımının yanı sıra, para birimi bazında ayrıştırılan veriler, TL cinsi varlık ve yükümlülüklerin yüzde 8 ler düzeyi ile ağırlıkta olduğunu göstermektedir. Ayrıca, finansal olmayan kuruluşların YP cinsi net finansal yükümlülükleri son yıllarda artış eğiliminde olmasına rağmen, vade yapısına bakıldığında, kısa vadeli YP varlıklarının kısa vadeli YP yükümlülüklerini karşılama oranının yüksek olduğu görülmektedir. Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

36 III. Finansal Kesim Sıkı para politikası duruşunun ve alınan makroihtiyati önlemlerin etkisiyle kredi büyüme hızları makul düzeylerde seyretmektedir. Kredi büyümesinin makul düzeylerde olmasının yanı sıra ticari kredilerin tüketici kredilerine göre daha hızlı büyümesi dengeli büyümeyi desteklemektedir. Yakın dönemde artan kur oynaklığına ve devlet iç borçlanma senetlerinin getirilerine rağmen kredi faizleri yatay bir görünüm sergilemiştir. Bankaların takipteki alacaklar oranı yatay seyretmektedir. Sektörün mevcut sermaye tamponlarının yeterince güçlü olduğu değerlendirilmektedir. Finansal piyasalardaki oynaklıklar, sektörün faiz ve kur riskine duyarlılıklarının incelenmesini gerektirmektedir. Faiz oranlarındaki artış kısa vadeli pasif yapısı nedeniyle sektörün net faiz gelirini olumsuz yönde etkilerken, menkul kıymet portföyünün değer kaybetmesine neden olmaktadır. Menkul kıymetlerin bilanço içindeki ağırlığının azalmış olması ve değişken faizli kıymetlerin varlığı sektörün maruz kalabileceği faiz riskini sınırlandırmaktadır. Bankaların mevcut net faiz marjları ve sermaye yeterlilik oranları ise faiz artışından kaynaklanabilecek olası zararları karşılayabilecek durumdadır. Ayrıca, bankacılık sektörünün yabancı para net pozisyonundaki açık düşük bir seviyede olduğu için kur şokları doğrudan bilanço kanalıyla bankacılık sektörü üzerinde bir baskı yaratmamaktadır. Bankacılık sektörünün likidite pozisyonu güçlü görünümünü sürdürmektedir. Bankalar, Basel III düzenlemelerine paralel olarak BDDK tarafından 215 yılı başında yürürlüğe konulan yasal likidite karşılama oranlarını sağlamaktadır. Küresel belirsizliklere karşın dış borç temininde ve yenilemede sorun yaşamayan bankacılık sektörünün yurt dışı kaynaklı olası likidite şoklarına karşı yeterli tamponlara sahip olduğu görülmektedir. TCMB nin zorunlu karşılık uygulamasında mevduat dışı YP kaynakların vadesini uzatmaya yönelik yaptığı değişikliğin de katkısıyla bankaların yurt dışı kaynakları içinde kısa vadelilerin payı azalmakta, ortalama borçlanma vadeleri uzamaktadır. TCMB tarafından TL zorunlu karşılıkların TL olarak tesis edilen kısmına çekirdek yükümlülükleri teşvik edecek şekilde faiz ödenmesi uygulaması başlatılmış olup, bankaların çekirdek fonlama kaynak kullanımını artırmaları finansal istikrar açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirilmektedir. Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

37 Hindistan Malezya G. Afrika Türkiye Endonezya Çek Cum. Romanya Brezilya Tayland Rusya Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik III.1.1 Kredilerin GSYİH ye Oranı 1 (Nominal, Yüzde) 8 Oran 7 Oranı Yıllık Farkı (sağ eksen) 12 1 III.1. Kredi Riski Grafik III.1.2 Kredi/GSYİH Fark Değişimi 1 (Puan, Yüzde) (Sağ Eksen) Ort. 4,9 (1) 215 yılı Ocak ve Şubat ayları için GSYİH projeksiyonu kullanılmıştır. Kaynak: TCMB, BDDK, TÜİK (Son Veri: 3.15) 1, 7,5 5, 2,5, -2,5-5, TCMB nin temkinli politika duruşu ve BDDK tarafından alınan makroihtiyati tedbirlerin etkisiyle kredilerin GSYİH ye oranında gözlenen hızlı artış kontrol altına alınmış ve tarihsel ortalamasına yakınsamıştır. Kredilerdeki yavaşlama makroihtiyati tedbirlerin etkisiyle bireysel kredilerde daha belirgin olurken, ticari kredi büyüme hızındaki gerileme sınırlı düzeyde kalmıştır. 215 yılı Nisan ayı itibarıyla kur etkisinden arındırılmış firma kredileri yıllık büyümesi yüzde 22,9 iken bireysel kredilerde büyüme oranı yüzde 11,1 ile sınırlı kalmıştır. Ekonomik faaliyetteki yavaşlamaya rağmen kredi/gsyih oranındaki yıllık fark, kredi büyüme hızındaki ivme kaybı nedeniyle, 214 yılı sonunda ortalama değerin altında gerçekleşirken, 215 yılı Mart ayı itibarıyla tarihsel ortalamaların sınırlı miktarda üzerine çıkmıştır (Grafik III.1.1). Kaynak: Türkiye verileri için TCMB, diğer ülke verileri için SNL Financial. Grafik III.1.3 Kredi Yıllık Büyümesi 1 (Yüzde, TGA Hariç) Büyüme Kur Etkisinden Arındırılmış 4 BDDK Kararları FED'in genişletici PPK Faiz para politikasını kararı 35 sonlandırmasına yönelik sinyaller Koridorun Genişletilmesi Moody's ve S&P Kredi Notu Artırımı BDDK Kararları (1) Kur etkisinden arındırılmış kredilerde yüzde 7 ABD doları ve yüzde 3 Euro dan oluşan sepet değer kullanılmıştır. Dövize endeksli krediler YP kredilere dahil edilmiştir. Kaynak: TCMB, BDDK ve 213 yılları arasında yüksek kredi/gsyih oranı artışıyla gelişmekte olan ülkelerden farklılaşan Türkiye de, söz konusu oranın artış hızı 214 yıl sonu itibarıyla diğer ülkelere benzer seviyelere gerilemiştir (Grafik III.1.2). Kur etkisinden arındırılmış kredi büyümesi 214 yılı sonuna kadar düşüş eğilimini sürdürürken, 215 yılı Mart ayında hem TL hem YP kredilerin katkısıyla sınırlı bir artış göstermiştir (Grafik III.1.3). TL kredilerdeki hafif yukarı yönlü harekette geçen yılın baz etkisi nedeniyle bireysel kredilerdeki artış etkili olmuştur. Grafik III.1.4 TGA Oranları (Yüzde) 3,75 3,5 3,25 3, 2,75 Toplam Kredi Firma Kredisi Bireysel Kredi Kredi büyüme hızındaki yavaşlamaya rağmen kredilerin TGA ya dönüşüm oranı yatay bir seyir izlemektedir. Bireysel kredi TGA oranlarının firma kredisi TGA oranlarının üzerinde seyrettiği gözlenmektedir. Firma kredisi TGA ları ise görece düşük seviyelerde seyretmektedir (Grafik III.1.4). 2,5 Kaynak: TCMB, BDDK Grafik III.1.5 TGA Tutar Gelişmeleri ve Yakın İzlemedeki Krediler (Akım, Milyar TL) Akt. Sil. Dön. İçi Tah. Dön. İçi İlave* D. Sonu Bak. (Sağ Eksen) 2. Grup Kr. (Sağ Eksen) yılı ikinci yarısından bu yana aktiften silinen sorunlu krediler 215 yılı Mart ayı toplam TGA tutarının yüzde 1,4 ünü oluşturmaktadır. Söz konusu aktiflerin yüzde 69 u bilanço değerinin ortalama yüzde 13,6 sı karşılığında varlık yönetim şirketlerine satılmıştır. 3 Aktiften silinen kredilere karşın, dönem içi ilavelerdeki artış yavaşlamakla birlikte TGA artışının da temel belirleyicisi olmuştur. Donuk alacağa dönüşme potansiyeli taşıyan ve canlı kredilerdeki -6 1 * Dönem İçi İlave + Gruplar Arası Hareket Kaynak: TCMB, BDDK 3 Varlık yönetim şirketlerine satılan aktif bilgileri 215 yılı Mart ayı itibarıyladır. Finansal İstikrar Raporu - Mayıs 215 3

38 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik III.1.6 Firma TGA ve GSYİH Gelişmeleri (Yıllık Yüzde Değişim) risk birikimi için önemli bir gösterge olduğu değerlendirilen yakın 8 Firma TGA Tutarı GSYİH 2 izlemedeki (2. grup) kredilerde ise yukarı yönlü bir hareketlenme 6 15 gözlenmektedir (Grafik III.1.5) Kaynak: TCMB, BDDK (Son Veri: 3.15) Grafik III.1.7 TGA ve Karşılıksız Çek Oranları 1 (Yüzde) Firma 5,5 Büyük Firma KOBİ Karşılıksız Çek Oranı 5, 5-5 Firma kredi TGA oranlarında son dönemde gözlenen artışın büyük ölçüde iktisadi faaliyetteki gelişmelerle ilişkili olduğu görülmektedir. Tarihsel olarak GSYİH gelişmeleri ile yakın bir ilişki sergileyen firma TGA oranları, 214 yılı ikinci çeyreğinden itibaren zayıflayan büyüme performansının gecikmeli etkileri ile sınırlı bir artış göstermiştir (Grafik III.1.6). 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, (1) Karşılıksız çek oranları, tutarlar üzerinden hesaplanmış olup, 3 aylık hareketl ortalama değerlerdir. Kaynak: TCMB, BDDK (Son Veri: 3.15) Grafik III.1.8 TGA Oranının Seçilmiş Sektörler İtibarıyla Gelişimi (Yüzde) 5,5 5, 4,5 4, Tekstil, Konfeksiyon ve Dericilik İnşaat, GYO ve Emlak Komis. Toptan ve Perakende Ticaret Tarım ve Hayvancılık Gıda ve Meşrubat Firma kredileri ölçek bazında incelendiğinde, son altı aylık dönemde hem KOBİ kredilerinin hem de büyük firma kredilerinin TGA oranlarının düşük düzeylerde seyrettiği gözlenmektedir (Grafik III.1.7). Tarihsel veriler, KOBİ kredileri TGA oranlarının stres dönemlerinde daha hızlı ve güçlü biçimde arttığına işaret etmektedir. Ancak, son dönemdeki ölçek bazında TGA ayrışmasının stres dönemlerinde kaydedilen düzeylerden daha düşük olduğu ve seviye olarak da KOBİ TGA oranının tarihsel ortalamasına yakın değerlerde seyrettiği görülmektedir. 3,5 3, 2,5 2, Kaynak: TCMB, BDDK Grafik III.1.9 Firma Kredileri Standartları (Yüzde) KOBİ Büyük Firma Firma Genel Ort. Arz - Firma Genel (1) Banka Kredileri Eğilim Anketi nden elde edilmiştir. Haziran ayı verileri tahmindir. 1 ün altı değerler sıkılaşmaya, 1 ün üstü değerler gevşemeye işaret etmektedir. Kaynak: TCMB Grafik III.1.1 TL ve YP Kredi Standartları 1 (Yüzde) TL Ortalama TL YP Ortalama YP Brüt TGA tutarı açısından yüksek paya sahip sektörlere açılan kredilerdeki TGA gelişimi genel itibarıyla olumlu bir görünüm sergilemektedir. TGA oranının en yüksek olduğu İnşaat, GYO ve Emlak Komisyonculuğu sektörü TGA oranının 214 yılı ikinci yarısındaki yatay seyrine karşın, Kasım ayından bu yana düşüş eğiliminde olması dikkat çekmektedir. Diğer yandan, Tekstil, Konfeksiyon ve Dericilik, Tarım ve Hayvancılık ve Gıda ve Meşrubat sektörlerinin TGA oranında sınırlı bir düşüş gözlenirken, Toptan ve Perakende Ticaret sektöründe TGA oranı son aylarda genel olarak yatay seyretmiştir (Grafik III.1.8). Raporun Reel Sektör Gelişmeleri bölümünde izah edildiği üzere bankaların kredi iştahında gerileme olduğuna dair bir işaret görülmemektedir. Banka Kredileri Eğilim Anketi nin 215 yılının ilk çeyreğine ilişkin sonuçları, bankaların ekonomik faaliyetteki yavaşlamayı yakından takip etmekle birlikte firma kredilerinde standartları daha fazla sıkılaştırmadıklarını ima etmektedir (Grafik III.1.9). Diğer yandan, söz konusu anket bankaların YP krediler (1) Banka Kredileri Eğilim Anketi'nden elde edilmiştir. 1 ün altı değerler sıkılaşmaya, 1 ün üstü değerler gevşemeye işaret etmektedir. Haziran ayı verileri tahminidir. Kaynak: TCMB Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

39 Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç5 Ç6 Ç7 Ç8 Ç Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik III.1.11 TL Ticari Kredi Faiz Farkları 1 (Akım Veri, 4 Haftalık Hareketli Ortalama, Yüzde) TL Ticari (KMH ve KK Hariç) Faiz Farkı (Sağ E.) (1) İlgili hafta kullandırılan sıfır faizli krediler hariç tutulmuştur. Kaynak: TCMB (Son Veri: ) Grafik III.1.12 YP Ticari Kredi Faiz Farkları (Akım Veri, 4 Haftalık Hareketli Ortalama, Yüzde) 5, YP Ticari Kredi Faiz Farkı (Sağ E.) 2, konusunda daha temkinli bir duruş sergilediklerini göstermektedir (Grafik III.1.1). YP kredilerdeki temkinli duruşun son dönemde TL nin değerinde görülen dalgalanmalarla ilişkili olduğu değerlendirilmektedir. TL kredi faiz farklarında son dönemde görülen aşağı yönlü hareket bankaların TL firma kredi standartlarını sıkılaştırmadıkları görüşünü destekler niteliktedir. YP ticari kredi faizi farklarında görülen aşağı yönlü eğilim ise Banka Kredileri Eğilim Anketi nde işaret edilen temkinli duruşun fiyatlamada kendini göstermediğine işaret etmektedir (Grafik III.1.11 ve III.1.12). 4,5 4, 3,5 3, Kaynak: TCMB (Son Veri: ) Grafik III.1.13 Bireysel Krediler TGA Oranı (Yüzde) Konut İhtiyaç Taşıt Kredi Kartları 2,2 1,9 1,6 1,3 1, Bireysel kredi kartı TGA oranında son dönemde görülen artış eğiliminde TGA tutarlarındaki artışın yanı sıra kredi kartı bakiye büyümesindeki gerilemenin de etkili olduğu değerlendirilmektedir. 214 yılının son çeyreğinde gerçekleşen TGA satışlarının, teminatsız kredi TGA oranları üzerinde gerçekleşmesi beklenen olumsuz etkileri bir ölçüde sınırladığı değerlendirilmektedir. Teminatlı tüketici kredilerinde ise olumlu görünüm korunmaktadır. Taşıt kredileri TGA oranları, taşıt kredisi bakiyesindeki daralmaya karşın, gerileyen TGA tutarları sonucu yataya yakın seyretmektedir. Konut kredileri TGA oranlarında kredi büyümesindeki göreli canlılığın etkisiyle kademeli düşüş sürmektedir (Grafik III.1.13). Kaynak: TCMB, BDDK Tablo III.1.1 Tahsili Gecikmiş Kredi Kartı ve Tüketici Kredisi Bulunan Gerçek Kişi Sayısı 1 (Bin) Bankalar Varlık Yönetim Şirketleri Finansman Şirketleri Toplam (1)Her bir mali kuruluş grubu için birden fazla kredi kartı ve tüketici kredisi borcu olanlar tek kişi olarak dikkate alınmıştır. Tasfiye olunacak alacaklarda Eylül 213 döneminden itibaren firma bazında bildirimler için 2 TL'lik asgari bildirim limiti getirilmiş olup, 2 TL'nin altındaki tutarlar hesaplamaya dahil edilmemiştir. (2)Aynı kişinin farklı finansal kuruluşlarda donuklaşmış kredi kartı ve tüketici kredisi borcu olması nedeniyle, kuruluşlar itibariyle yer alan verilerin toplamı ile toplam satırındaki verilerin toplamı ile toplam satırındaki veri farklılık göstermektedir. Kaynak: TCMB ve Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi Grafik III.1.14 İhtiyaç Kredisi TGA Oranı Yaşlandırma Analizi (Yüzde) ,5 213Ç4 214Ç1 214Ç2 214Ç3 3, 2,5 2, 1,5 Varlık yönetim şirketlerine tahsili gecikmiş kredi kartı ve tüketici kredisi borcu bulunan gerçek kişi sayısında bankalardan TGA satın alımlarının etkisiyle 214 yılı üçüncü çeyreğine göre kayda değer bir artış görülürken, bankalara borcu bulunan gerçek kişi sayısı da sınırlı bir miktar artmıştır (Tablo III.1.1). İhtiyaç kredisi TGA oranı artışının, 214 yılının ilk iki çeyreğinde kullandırılan ihtiyaç kredilerinden kaynaklandığı görülmektedir. Kredinin ilk kullandırıldığı dönem esas alınarak yapılan yaşlandırma analizi, 213 yılı ihtiyaç kredisi TGA performansının 212 yılının geneline göre daha iyi olduğunu göstermektedir. Performansın 213 yılı son çeyreği ile bozulmaya başladığı, özellikle de 214 yılı birinci ve ikinci çeyreğine ait TGA oranlarının geçmiş yıllar değerlerinin üzerinde gerçekleştiği görülmüştür (Grafik III.1.14). 1,,5, Kaynak: TCMB İhtiyaç kredisi TGA oranlarında tarihsel olarak en önemli artışın kredi kullandırımını takip eden ikinci çeyrekte gerçekleştiği Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

40 Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç5 Ç6 Ç7 Ç8 Ç9 Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç5 Ç6 Ç7 Ç8 Ç9 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Grafik III.1.15 İhtiyaç Kredisi TGA Oranı - Çeyreklik Katkılar (Yüzde) ,2 213Ç4 214Ç1 1,,8,6,4,2, 214Ç2 214Ç3 görülmektedir. Özellikle 214 yılının ilk yarısında kullandırılan ihtiyaç kredilerindeki ikinci çeyrek TGA artışının oldukça yüksek olduğu tespit edilmiştir (Grafik III.1.15). Ancak, 214 yılı birinci çeyrek kullandırımları için hesaplanan TGA oranlarına çeyreklik katkıların geçmiş yıllar ortalamalarına yakınsaması ve işsizlik oranındaki artışın durmasına paralel olarak ihtiyaç kredisi TGA oranlarındaki artış trendinin sonlanabileceği düşünülmektedir. Kaynak: TCMB Grafik III.1.16 Konut Kredisi TGA Oranı Yaşlandırma Analizi (Yüzde) ,9 213Ç4 214Ç1,8,7,6,5,4,3,2,1, 214Ç2 214Ç3 Yaşlandırma analizi konut kredisi TGA oranlarındaki olumlu seyrin önümüzdeki dönemlerde de korunacağına işaret etmektedir. Konut kredisi TGA oranı, 211 ve 212 yıllarında kullandırılan kredilerde görece yüksek seyretmiştir. 213 yılında gerileyen TGA ya dönüşüm hızı, 214 yılında 213 yılı TGA oranı seviyelerine yakın seyretmektedir (Grafik III.1.16). Kaynak: TCMB Grafik III.1.17 İhtiyaç ve Konut Kredi Standartları İhtiyaç Kredileri Konut Kredileri Konut Ortalaması İhtiyaç Ortalaması Bankaların ihtiyaç kredisi standartlarında sıkılık sürmektedir. Konut kredisi standartları tarihsel ortalamalara yakın seyrederken ihtiyaç kredisi standartlarında 214 yılından itibaren izlenen sıkılaşma sürmektedir. 215 yılının ikinci çeyreğinde ihtiyaç kredisi standartlarında kayda değer bir gevşeme, konut kredilerinde ise bir miktar sıkılaşma öngörülmektedir (Grafik III.1.17). 6 (1) Banka Kredileri Eğilim Anketi nden elde edilmiştir. 1 ün altı değerler sıkılaşmaya, 1 ün üstü değerler gevşemeye işaret etmektedir. 215 yılı Haziran ayı verileri ankette yer alan tahminlerdir. Kesikli çizgiler 29 dan bugüne ortalamayı gösterir. Kaynak: TCMB Grafik III.1.18 İhtiyaç Kredisi Faiz Oranları ve Faiz Farkları (Akım Veri, 4 Haftalık Hareketli Ortalama, Yüzde) Faiz Oranı Faiz Farkı (Sağ Eksen) 7, 6,5 6, İhtiyaç kredisi faiz oranları son haftalarda yukarı yönlü hareketlenmiştir. İhtiyaç kredisi faiz farklarında da son iki aydaki aşağı yönlü trendin son haftada tersine döndüğü anlaşılmaktadır. Bankaların ihtiyaç kredisi kullandırımındaki temkinli duruşlarını fiyatlamaya yansıtmaya başladıkları değerlendirilmektedir (Grafik III.1.18) Kaynak: TCMB (Son Veri: ) Grafik III.1.19 Konut Kredisi Faiz Oranları ve Faiz Farkları (Akım Veri, 4 Haftalık Hareketli Ortalama, Yüzde) 14 Faiz Oranı Faiz Farkı (Sağ Eksen) 5,5 5, 3,5 Konut kredisi faiz oranlarında 214 yılının son çeyreğinden itibaren önemli bir değişim görülmezken, bu dönemde faiz farkları önce gerilemiş, sonrasında ise yataylaşma eğilimine girmiştir (Grafik III.1.19). 13 3, 12 2, , 1,5 8 1, Kaynak: TCMB (Son Veri: ) Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

41 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kutu III.1.1 Firma Tahsili Gecikmiş ve Yakın İzlemedeki YP Kredilerin Gelişimi 213 yılından itibaren TL nin rezerv paralar karşısında değeri önemli dalgalanmalar kaydetmiştir. Firma yükümlülüklerini ve borçlanma giderlerini olumsuz etkileyebilecek bu durumun kredi kalitesine etkilerini tespit etmek önem arz etmektedir. Zira, reel sektör firmalarının döviz açık pozisyonlarının finansal istikrar açısından izlenmesi gerekmektedir. Bu kutuda, banka bilanço verileri kullanılarak firma YP kredilerinin tahsili gecikmiş alacaklara (TGA) dönüşüm oranındaki gelişmeler incelenmektedir (Bkz. Özel konu IV.1 de firma kur riski, firma bilançolarıyla incelenmektedir). İlgili mevzuatın YP kredilerden kaynaklanan TGA tutarlarının TL TGA lar içerisinde izlenmesine imkân tanıması ve bankaların da çoğunlukla bu imkânı kullanması nedeniyle, YP TGA gelişmeleri banka raporlamalarından elde edilememektedir. Ancak, söz konusu verilere bağımsız denetim raporlarından ulaşılabilmektedir. Bu kapsamda 213 yılı ilk çeyreğinden 215 yılı ilk çeyreğine kadar olan dönem için YP kredi açısından sektörün yaklaşık yüzde 66 sını oluşturan altı bankanın bağımsız denetim raporları kullanılarak YP TGA gelişimi incelenmiştir. Veriler, YP firma TGA oranlarının ortalamada, TL firma TGA oranlarının oldukça altında değerler aldığını ve döviz kurlarında ciddi oynaklıkların gerçekleştiği dönemlerde TL firma TGA ları ile olumsuz yönde ayrışma göstermediğini ortaya koymaktadır (Grafik III.1.1.1). Grafik III Firma TGAOranları 1 (3 aylık dönem sonları, Yüzde)Firmaların TL ve YP TGA ya Dönüşüm Oranları (%)1 4,5 Firma Toplam Firma TL Firma YP 3,5 3,2 2,5 2,2 1,5,9,5 (1) 6 bankanın verisini içermektedir. Dövize endeksli krediler TL TGA oranında içerilmektedir. Kaynak: TCMB, BDDK, kondolide olmayan bağımsız denetim raporları TGA olarak takip edilen kredilerden farklı olarak, yakın izleme olarak değerlendirilen grupta banka kredileri para birimi bazında takip edilebilmektedir. Hanehalkı ve firmalara kullandırılan, halihazırda ödemesi 9 günden daha az gecikmiş yahut geri ödenmesi konusunda herhangi bir sorun olmayan ancak ödenme kapasitesinin gelecekte zayıflamasına ilişkin öngörülerin bulunduğu krediler yakın izlemedeki krediler olarak sınıflandırılmaktadır. Yakın izlemedeki kredilerin ödemesindeki gecikmenin 9 günü aşması veya tahsilinde sorun oluşacağına ilişkin kanaatlerin pekişmesi durumunda bu krediler sorunlu kredi (TGA) sınıfında izlenmektedir. Bu itibarla, TL ve YP yakın izlemedeki firma kredilerinin, TGA gelişmeleri için öncü gösterge Finansal İstikrar Raporu - Mayıs

42 Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası olabileceği düşünülmektedir. Nitekim tarihsel olarak yakın izlemedeki toplam krediler ile dönem içi TGA ilavelerinin yıllık büyümeleri arasında gecikmeli bir ilişki olduğu görülmektedir (Grafik III.1.1.2). Bu çerçevede, TL ve YP ayrımında yakın izlemedeki kredilerin yıllık büyüme oranları incelendiğinde, yakın izlemedeki TL ve YP kredilerin genelde birlikte hareket ettiği anlaşılmaktadır. Ayrıca, TL nin ABD doları karşısında dalgalı bir seyir izlediği 213 yılı ikinci yarısını takip eden dönemde yakın izlemedeki YP kredilerin yıllık büyüme oranlarının aşağı yönlü hareket ettiği tespit edilmiştir (Grafik III.1.1.3). Grafik III Yakın İzlemedeki Krediler ve Dönem İçi TGA ların Yıllık Büyümesi 1 (Yüzde) Yakın İzlemedeki Krediler Dönem İçi TGA İlaveleri Grafik III Yakın İzlemedeki Kredilerin Para Birimi Bazında Yıllık Büyümesi (Yüzde) TL YP ABD Dolar Kuru (Sağ E.) 3, 2,7 2,4 2,1 1,8 1,5 1,2 (1) Dönem içi TGA ların 12 aylık hareketli toplamlarının yıllık büyümesi şeklinde hesaplanmıştır.. Kaynak: TCMB, BDDK Kaynak: TCMB, BDDK (Son Veri: 3.15) Özetle, YP kredi kalitesindeki gelişmeler TGA ya düşen ve yakın izlemeye alınan kredi verileriyle incelendiğinde, YP kredilerin TGA ya dönüşüm oranlarının ortalamada TL kredilerden daha düşük olduğu görülebilmekte olup, gerek TGA daki mevcut eğilimler gerekse TGA lara iyi bir öncü gösterge olan yakın izlemeye alınan krediler YP kredilerde olumsuz bir eğilime işaret etmemektedir. Finansal İstikrar Raporu - Mayıs