Şubat Ankara Ticaret Odasõ. Editör Önder DOĞAN Tel:

Transkript

1 AYLIK EKONOMİK GÖRÜNÜM Şubat 2007 Ankara Ticaret Odasõ Editör Önder DOĞAN Tel:

2 TÜRKİYE EKONOMİSİNİN GÖRÜNÜMÜ Türkiye, 2007 yõlõna, 2006 yõlõnda da çözümleyemediği temel ekonomik sorunlarõyla birlikte girdi. Seçim yõlõ olmasõnõn da etkisiyle hükümetin, temel sorunlarõn çözümünden uzak durma eğilimi de belirginleşti. Oysa Türkiye ekonomisinin yeniden istihdam yaratabilmesi, ihracata ve üretime dalyalõ sürdürülebilir bir büyüme yörüngesine girebilmesi için bir çok yapõsal düzenlemenin, zaman geçirilmeden gerçekleştirilip uygulamaya konulmasõ gerekiyor. Yoksa şimdiye kadar ödenen tüm bedeller karşõlõksõz kalacak. Geçen yõl Mayõs-Haziran aylarõnda yaşanan dalgalanma, bu yõl ve gelecek yõllarda da yaşanmasõ olasõ dalgalanmalarõn ekonomik dengeleri nasõl kõsa sürede etkilendiğini net bir şekilde ortaya koydu. Büyüklüğü 5-6 milyar dolar olarak tahmin edilen bir sõcak para çõkõşõnõn, tüm ekonomik hedefleri kağõt üzerinde bõrakabildiğini yaşadõk. Türkiye nin diğer ülkelerle arasõndaki mesafeyi azaltabilmesi için onlardan daha yüksek bir hõzda büyümesi ve yeni istihdam olanaklarõ yaratmasõ gerekiyor. Oysa, Türkiye 2007 yõlõna önceki yõllara göre yavaşlayan bir büyüme eğilimiyle girdi. Resmi işsizliğin yüzde 10 civarõnda, gerçek işsizliğin ise yüzde 20 ye yakõn seyrettiği bir dönemde ekonomideki büyümenin yavaşlatõlmasõnõn doğru bir politika tercihi olduğunu düşünmüyoruz. Türkiye nin daha yüksek oranda ve sağlam kaynaklarla büyümesi gerekiyor. Türkiye ekonomisinin karşõ karşõya bulunduğu en önemli sorunu yeniden yüzde 15 lere kadar yükselen reel faiz oluşturuyor. Türkiye nin 2000 yõlõnda uygulamaya başladõğõ IMF programlarõnõn temel amacõ yüksek reel faiz oranlarõnõ kabul edilebilir bir düzeye indirmek olarak açõklanmõştõ. Türkiye için sürdürülebilir bir reel faiz oranõ ise yüzde 5-7 olarak öngörülüyordu. Türk halkõ geride kalan ve IMF denetim-gözetiminde geçen altõ yõlda çok büyük fedakarlõklarda bulunduğu halde, hala dünyanõn en yüksek faiz oranlarõnõ ödüyor. Bu faizi, Türkiye, devletin en temel görevleri olan sağlõk, eğitim, savunma, iç güvenlik, adalet ve benzeri hizmetlerinden kõsarak karşõlõyor yõlõna taşõnan ekonomik sorunlarõn başõnda, GSMH nin yüzde 8 ine kadar ulaşan cari işlemler açõğõ bulunuyor. Merkez Bankasõnõn, enflasyonu kontrol edebilmek adõna faiz oranlarõnõ yüksek tutmasõnõn da etkisiyle değerlenen Türk parasõ, cari işlemler açõğõnõn bu yõl da aynõ ölçüde bir kõrõlganlõk unsuru olmaya devam edeceğini gösteriyor. Türkiye, bu ölçüde yüksek bir cari işlemler açõğõnõ, yeni bir krize yakalanmadan ve GSMH büyüme hõzõnõ da düşürmeden çözebilecek mi? 2007 nin seçim yõlõ olmasõ önceki yõllarda sağlanan mali disiplinden önemli ölçüde taviz verilebileceği kaygõlarõnõ da doğurdu. Hükümet de aldõğõ kimi kararlar ve uygulamalarla bu kaygõlarõ doğruladõ. Bu nedenle, son yõllarda daralan bütçe açõğõnõn, seçim ekonomisi yüzünden artacak harcamalar ve iç borçlanma faizlerinin yüksek seyri yüzünden bu yõl yeniden yükselişe geçmesi kaçõnõlmaz gözüküyor.

3 BÜYÜME: KUR DALGALANDIKÇA BÜYÜME YAVAŞLADI Geçen yõlõn birinci üç aylõk döneminde yüzde 6.4, ikinci dönemde yüzde 8.8 olan GSMH büyüme oranõ üçüncü üç aylõk (Temmuz-Eylül) dönemde ise yüzde 3 e kadar geriledi. Açõklanan veriler yõlõn dördüncü üç aylõk dönemini de Türkiye nin, düşük bir büyüme hõzõyla geride bõraktõğõ gözleniyor. Geçen yõlõn ikinci yarõsõndan itibaren ekonomide başlayan yavaşlama eğilimi, Türkiye ekonomisindeki büyümenin düşük kur, ucuz ithalat ve sõcak para girişiyle sağlandõğõnõn önemli bir göstergesi de oldu. Mayõs ve haziran aylarõnda piyasalarda yaşanan dalgalanmanõn döviz kurlarõnda yarattõğõ dalgalanmaya Merkez Bankasõnõn faiz oranlarõnõ artõrarak tepki göstermesiyle büyüme hõzõ, geçen yõlõn ikinci yarõsõndan itibaren 2002 yõlõnõn ilk çeyreğinden bu yana en düşük noktaya geriledi. Üretim tarafõndan bakõldõğõnda büyüme hõzõnõn yavaşlamasõnda tarõm sektöründeki küçülmenin yanõ sõra ticaret sektöründe büyüme hõzõnõn yüzde 3.7 ye kadar inmesi belirleyici oldu. Sanayi sektörü, ihracat artõşõnõn etkisiyle diğer sektörlere göre nispeten daha yüksek bir büyüme hõzõnõ sürdürdü. Geçen yõlõn üçüncü çeyreğiyle birlikte büyüme hõzõnõn düşmesinin önemli nedenlerden birini de özel tüketim artõş hõzõndaki yavaşlama oluşturdu. Geçen yõlõn birinci üç aylõk döneminde yüzde 8.4 ikinci üç aylõk dönemde ise yüzde 10.4 oranõnda artan özel tüketim harcamalarõnda, üçüncü çeyrekteki büyüme yüzde 1.3 te kaldõ. Bunda da özellikle dayanõklõ tüketim mallarõ (otomobil-beyaz eşya vb.) talebindeki yavaşlama belirleyici oldu. Özel tüketim harcamalarõndaki artõş hõzõnõn geçen yõlõn son çeyreğinde de nispeten düşük kaldõğõ hesaplanõyor yõlõndaki yõllõk ortalama büyümenin de yüzde 5.5 düzeyinde kaldõğõ tahmin ediliyor. BÜYÜMENİN LOKOMOTİFİ: ÖZEL TÜKETİM Geçen yõlõn ikinci yarõndan itibaren artõş hõzõ yavaşlasa da yõlõn ilk dokuz ayõnda sağlanan yüzde 5.7 oranõndaki Gayri Safi Yurt İçi Hasõla (GSYİH) büyümesinin dinamizmini, özel tüketim ve özel yatõrõm harcamalarõndaki artõş oluşturdu. Ocak-Eylül 2006 döneminde yüzde 5.6 olan GSYİH büyüme oranõna özel tüketim harcamalarõndaki artõş 4,1 puanlõk, yatõrõm harcamalarõndaki artõş ise 4,6 puanlõk katkõ yaptõ. İhracatõn katkõsõ ise 1.8 puanda kaldõ. Stoklardaki artõş (2.4 puan) ve ithalat ise (3,3 puan) büyüme oranõnõ aşağõ çekti.

4 TALEP UNSURLARINDAKİ GELİŞMELER (%) Yõllõk I.Ç. II.Ç. III.Ç. 9 Aylõk 9 Aylõk Toplam Tüketim 10,1 8,1 8,4 11,1 2,3 6,2 6,9 Kamu 0,5 2,4 8,1 18,0 15,4 3,8 14,2 Özel 32,4 8,8 8,4 10,4 1,3 6,4 6,2 Sabit Sermaye Yat. -4,7 24,0 30,8 11,5 9,4 20,9 15,7 Kamu 14,8 25,9 34,5-11,4-5,6 34,0 2,2 Özel -24,4 23,6 30,4 15,4 13,0 18,9 18,8 Stok Değişimi.(1) -3,2-2,5-4,0 0,4-2,4-1,2-2,0 Top. Nihai Y.İçi Talep 45,5 12,1 13,8 11,2 4,2 9,8 9,3 Toplam Yurt İçi Talep 60,3 8,8 8,8 10,4 1,7 7,9 6,8 Net Mal ve Hizm. İhr. 15,3-1,7-3,1-3,8 1,8-1,5-1,4 Mal ve Hizmet İhracatõ 12,5 8,5 2,9 3,4 5,7 7,7 4,1 Mal ve Hizmet İthalatõ 24,7 11,5 8,2 9,5 1,7 10,2 6,6 GSYİH(Harcama) 9,0 7,4 6,5 7,8 3,4 6,7 5,7 Talep bileşenleri, GSYİH deki büyümenin özel sektör kaynaklõ olduğuna işaret ediyor. Geçen yõlõn ilk yarõsõndaki yüzde 5.6 lõk GSYİH büyümesinin yaklaşõk 4.7 puanõnõn özel sektörden kaynaklandõğõ belirlendi. Kamunun tüketim ve yatõrõmlarõnõn GSYİH büyümesine katkõsõ ise 1 puan civarõnda kaldõ. Büyümenin, özel nihai tüketim ve özel yatõrõm kaynaklõ (toplam yurt içi özel talep) olmasõ hem özel sektör firmalarõnõn, hem de ailelerin borç dağlarõ biriktirmesine yol açtõ. Yurt içi talepteki büyümeye paralel olarak tasarruf oranõ da hõzla azalõyor. Özel tüketim harcamalarõnõn harcanabilir gelire 2002 yõlõnda yüzde 73.6 olan oranõnõn 2006 da yüzde 86.3 e kadar yükseldiği tahmin ediliyor. Aynõ dönemde tasarruf oranõnõn ise yüzde 26.4 ten yüzde 13.7 ye kadar düştüğü izleniyor. Buna göre 2006 yõlõnda özel kesim gelirinin her 86 lirasõnõ harcarken sadece 14 lirasõnõ tasarruf edebildi. Özel kesimin harcanabilir geliri 2005 yõlõnda reel olarak yüzde 1.3 oranõnda artarken, tüketim yüzde 11 büyüdü yõlõnda ise gelirinin yüzde 4, tüketiminin ise yüzde 7.6 oranõnda büyüdüğü tahmin ediliyor. Özel tasarruf oranõnõn bu ölçüde düşük bir düzeye gerilemesi, Türkiye ekonomisinin yatõrõmlar için giderek daha fazla dõş borçlanmaya gitmesine yol açõyor. Üretim tarafõndan bakõldõğõnda ise geçen yõlõn dokuz ayõndaki büyümeye sanayi sektörü 2.2 puanlõk hizmetler sektörü 2 puanlõk. İnşaat sektörü 0.8 puanlõk katkõ yaparken, tarõm sektörü geçen yõlõn ilk dokuz ayõnda büyümeye herhangi bir katkõ sunamadõ. Büyüme oranõnõn 1 puana yakõn kõsmõnõn (0.8 puan) tek başõna ithalat vergilerindeki artõştan kaynaklandõğõna dikkat çekmek gerekiyor.

5 İç talep kaynaklõ büyüme modeli, ucuz kurla birleşince Türkiye yi ithalata dayalõ bir büyüme noktasõna getirdi. Bu nedenle de büyüme ülkenin istihdamõna tam olarak yansõmadõ. Dolayõsõyla da yüksek büyüme hõzlarõna rağmen işsizlik oranõ 2001 krizinden sonra çõktõğõ yüzde 10 lu düzeyden fazla aşağõya inemedi. SEKTÖREL BÜYÜME HIZLARI (%) Yõllõk I.Ç. II.Ç. III.Ç. 9 Aylõk 9 Aylõk Tarõm 2,0 5,6 5,4-1,6-2,0 7,3-1,2 Sanayi 9,4 6,5 4,5 10,8 6,4 5,3 7,3 İmalat 10,1 6,1 4,0 11,0 5,9 5,0 7,1 Hizmetler 10,2 8,2 7,5 7,3 4,1 7,3 6,2 İnşaat 4,6 21,5 27,1 14,7 20,0 24,3 20,1 Ticaret 12,8 7,4 7,0 7,5 3,7 6,5 5,9 Ulaştõrma 6,8 8,8 3,3 5,2 0,9 6,5 3,0 İthalat 26,2 12,2 15,4 13,4 3,2 10,8 10,4 GSYİH 8,9 7,4 6,5 7,8 3,4 6,7 5,6 GSMH 9,9 7,6 6,4 8,8 3,0 6,8 5,7 DÜŞÜK KUR MİLLİ GELİRİ NASIL ŞİŞİRDİ Uluslararasõ karşõlaştõrmalar açõsõndan ülkelerin milli geliri, kişi başõna gelirleri ve benzeri ekonomik büyüklükleri dolar cinsinden ifade ediliyor. Bu nedenle de ülkelerin para birimlerinin dolar karşõsõndaki değeri, bu tür ekonomik göstergeler açõsõndan büyük önem taşõyor yõlõndan sonraki beş yõllõk dönemde Türkiye ekonomisinde birikimli olarak (2006 da yüzde 6 büyüme yaşandõğõ varsayõmõyla) yüzde 32.7 oranõnda bir büyüme yaşanmõş olmasõna rağmen dolar cinsinden milli gelirde ise yüzde 116 civarõnda bir büyüme yaşandõğõ hesaplanõyor. (2002 yõlõnda 181,9 milyar dolar düzeyinde bulunan GSMH nin 2006 yõlõnda 391 milyar dolara çõktõğõ tahmin ediliyor) Türk Lirasõ ve dolar cinsinden büyüme oranlarõnda bu ölçüde büyük bir fark bulunmasõ dolar kurundan kaynaklandõ. Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) GSMH hesaplamalarõnda kullandõğõ ithalat ağõrlõklõ dolar kuru 2000 yõlõnda YTL düzeyinde bulunuyordu yõlõnda ise söz konusu dolar kuru olarak gerçekleşti. Döviz kurundaki bu düşüş nedeniyle milli gelir dolar cinsinden çok daha yüksek büyüdü. Devlet Planlama Teşkilatõ, Türk Lirasõnõn değerlenmesi yada değer kaybetmesinin etkisinden arõndõrmak için 1998 yõlõ sabit fiyatlarõyla ve 1998 yõlõ dolar kuruyla GSMH ve kişi başõna gelir hesaplõyor. Mevcut dolar kurlarõyla hesapladõğõmõzda 2002 yõlõnda milyar dolar olan Türkiye nin milli gelirinin 2006 yõlõnda milyar dolara yükseldiği tahmin ediliyor. Oysa DPT nin 1998 sabit fiyatlarõyla ve dolar kuruyla yaptõğõ hesaplamaya göre ise 2002 yõlõnda milyar dolar olan GSMH, 2006 yõlõnda milyar dolara çõktõ. Cari kurlarla yõllarõnõ kapsayan dört yõlda milli gelirde milyar dolarlõk artõş yaşandõğõ hesaplanõyor. Oysa sabit kurla yapõlan hesaplamaya göre artõş 65.9 milyar dolar düzeyinde bulunuyor. Döviz kurundaki düşüş diğer bir ifadeyle Türk Lirasõnõn değerlenmesi dolar cinsinden GSMH de milyar dolarlõk sanal bir artõş yaşanmasõna yol açtõ.

6 Dolar kurundaki bu gelişmenin etkisi kişi başõna gelirde de kendisini gösterdi. Cari kurla 2002 yõlõnda 2 bin 598 dolar olarak gerçekleşen kişi başõna gelir 2006 yõlõnda 5 bin 390 dolara kadar yükseldi yõlõ fiyatlarõyla ve dolar kuruyla ise kişi başõna gelir bu dönemde 2 bin 891 dolardan 3 bin 660 dolara çõktõ. Cari kurla yõllarõ arasõnda kişi başõna gelir 2 bin 793 dolar arttõ sabit kurlarõyla artõş ise 769 dolarda kaldõ. Düşük kur kişi başõna geliri dolar daha fazla artõrdõ. Kişi Başõna Gelir ( Cari ve sabit kurla; dolar) Cari Kurla 1998 Sabit Kuruyla CARİ VE 1998 SABİT KURLARIYLA GSMH (Milyar dolar) 400,0 350,0 360,9 391,2 300,0 250,0 200,0 150,0 100,0 299,5 267,2 206,6 239,2 194,0 206,2 201,3 186,6 252,1 234,3 206,6 180,9 213,2 185,3 200,0 145, Cari kurla Sabit Kurla Ayrõca döviz kurunu enflasyon oranõ kadar artõrarak yapõlan hesaplamalarda bu açõdan çarpõcõ sonuçlar veriyor. Eğer 2002 yõlõndan sonra kur ortalama enflasyon (TÜFE) oranõnda artsaydõ 2006 yõlõ için ortalama 1 dolar=2.41 YTL ye yakõn bir kur oluşmasõ gerekecekti. Bu düzeyde bir kurla ise 2006 yõlõ için GSMH milyar dolar, kişi başõna gelir ise 3 bin 202 dolar olarak hesaplanõyor.

7 İSTİHDAM: TARIMDAN KOPAN NÜFUSA İŞ YOK Türkiye ekonomisi yõllarõnõ kapsayan son dört yõlda yõllõk ortalama yüzde 7.3 civarõnda bir GSMH büyüme hõzõ sergilerken, istihdamdaki ortalama artõş ise yüzde 1.1 civarõnda kaldõ. Yüksek ithalat, verimlilik artõşõ, tarõm sektöründen nüfusun çözülüşü gibi nedenlerle istihdam artõşõ sõnõrlõ kaldõ. Büyümenin aynõ oranda istihdam yaratamamasõnda tarõm sektöründeki çözülme etkili olsa da Türk Lirasõndaki değerlenme ve faiz oranlarõnõn önceki yõllara göre nispeten düşük seyretmesinin özel sektör kuruluşlarõnõ daha fazla sermaye yoğun üretime yöneltmesinin büyük rolü bulunuyor. Türkiye nin giderek daha fazla aramalõ ve tüketim malõ ithalatçõsõ konumuna gelmesi sanayi sektöründe istihdam artõşõnõ sõnõrlayan önemli bir etken olarak varlõğõnõ sürdürüyor. İstihdam üzerindeki kamu yükünün çok yüksek bir düzeyde seyretmesi de istihdam artõşõnõ sõnõrlayan önemli bir neden olarak duruyor. TÜİK in aylõk olarak açõkladõğõ verilere göre işsizlik geçen yõl kasõm ayõnda (Ekim-Kasõm- Aralõk aylarõnõn ortalamasõ) yüzde 9.6 olarak gerçekleşirken, tarõm dõşõ sektörlerdeki işsizlik yüzde 12.2 oldu. Kentlerde işsizliğin yüzde 11.7 yle çift haneli oranlarda gezdiği geçen yõl kõrsal kesimdeki işsizlik ise ücretsiz aile işçiliği tanõmõ sayesinde yüzde 6.5 olarak hesaplandõ. Kõrsal kesimde çalõşabilir yaştaki bireylerin önemli bir bölümünün ücretsiz aile işçisi olarak sõnõflandõrõlmasõ işgücü ve istihdam rakamlarõnõ büyütürken, işsizlik oranõnõ da küçültüyor. Büyüme-İşsizlik ve Enflasyon (%) Enflasyon Büyüme İşsizlik İşsiz Sayõsõ (TÜFE) (GSMH) Oranõ (*) ,2 8,3 7, ,7 3,9 6, ,8-6,1 7, ,0 6,3 6, ,5-9,5 8, ,7 7,9 10, ,4 5,9 10, ,4 9,9 10, ,7 7,6 10, ,7 6,0 9, (*) Yõllõk ortalama TÜİK in aylõk olarak hesapladõğõ işsizlik oranõ yõllõk ortalama bazda ise yüzde 9.8 olarak gerçekleşti. Türkiye ekonomisinin geçen yõl ortalam 300 bin kişiye yeni iş olanağõ sağlayabildiği hesaplandõ. TÜİK in işgücü istatistiklerine göre geçen yõl Türkiye de toplam istihdam yüzde 1,3 oranõnda arttõ. İmalat sanayi sektöründe istihdamõn yüzde 2,6

8 arttõğõ geçen yõl istihdam tarõmda yüzde 6 daraldõ, diğer sektörlerin istihdamõ ise yüzde 5.1 oranõnda genişledi. İŞSİZLİK: GERÇEĞİ ARTIYOR İstihdamõn Sektörel Dağõlõmõ (Bin kişi) (*) Toplam Tarõm İmalat Sanayi Diğer (*)Yõllõk ortalamalar Son bir yõlda tarõm sektöründe istihdam yaklaşõk 400 bin kişi azaldõ. İmalat sanayini 113 bin, diğer sektörler ise 588 bin kişiye yeni iş olanağõ yaratabildi. Tarõmda çalõşanlarõn azalmasõ, imalat sanayinde istihdam artõşõnõn sõnõrlõ kalmasõ, Türkiye nin istihdam sorununu çözümünü inşaat ve hizmetler gibi sektörlerin üzerine bõraktõ. TÜİK in uluslararasõ standartlara göre belirlediği işgücü istatistiklerinde, işsiz olduğu halde herhangi bir şekilde iş aramayanlar (küskünler) ve mevsimlik çalõştõğõ için o mevsimde çalõşmayanlar işgücüne dahil edilmiyor, dolayõsõyla işsiz olarak kabul edilmiyorlar. Bunlarõ da işgücüne ve işsizlere dahil ettiğimizde TÜİK in 2006 yõlõ için 2.5 milyon kişi olarak tahmin ettiği işsiz sayõsõ 4.9 milyona kadar yükseliyor. Yüzde 10 civarõnda seyreden resmi işsizlik oranõ, iş aramadõğõ için işsiz sayõlmayanlarla mevsimlik çalõşanlar da dahil edildiğinde yüzde 18.1 e kadar yükseliyor yõlõndan sonra resmi işsizlik oranõ azalõrken, gerçek işsizlik oranõ artõyor yõlõnda ortalama yüzde 10.5 olan işsizlik oranõ, 2006 yõlõna kadar 0.8 puan düştü. Oysa 2003 yõlõnda yüzde 17 olan gerçek işsizlik oranõ ise bu dönemde 1.1 puan artõş kaydetti. Resmi ve Gerçek İşsizlik (*) Resmi İşsizler (Bin kişi) İşsiz Sayõlmayanlar (Bin kişi) Gerçek İşsizler (Bin Kişi) Resmi İşsizlik Oranõ (%) Gerçek İşsizlik Oranõ(%) ,5 13, ,4 15, ,3 16, ,5 17, ,3 16, ,3 17, ,8 18,1 (*)Yõllõk ortalamalar

9 Gerçek işsizlik oranõndaki artõş, tarõm sektöründen yaklaşõk 400 bin kişinin koptuğu ve işgücüne her yõl bin kişinin katõlmasõ gereken ekonomide, 300 bin kişiye istihdam sağlanarak işsizliğin düştüğünü gösteren TÜİK istatistiklerinin metodolojisinin sorgulanmasõ gerektiğini de ortaya koyuyor. Bu arada, çok kõsa bir süre çalõşan ancak bir iş bulsa daha uzun üre çalõşmaya hazõr olanlarla, kendi mesleğini yapmadõğõ için çalõşõrken bir yandan yeni iş arayanlarõn oluşturduğu eksik istihdamla gerçek işsizlik oranlarõyla birlikte değerlendirdiğimizde Türkiye deki çalõşabilir durumdaki her 100 kişiden 21 inin atõl konumda bulunduğu ortaya çõkõyor.

10 SANAYİ ÜRETİMİ VE BÜYÜME TAHMİNLERİ Sanayi sektörünün toplam üretimi geçen yõl yüzde 6 oranõnda büyüme kaydetti yõlõndaki yüzde 9.8 in oldukça altõnda kalan 2006 yõlõ sanayi üretim artõş hõzõ, yõlõn son aylarõndaki yavaşlamaya rağmen 2005 yõlõndaki düzeyinin üzerine çõktõ yõlõnda üretim artõşõ yüzde 5.4 olarak gerçekleşmişti yõlõnda üretim artõşõnõ kamçõlayan sektörlerin başõnda makine ve teçhizat, ana metal, elektrikli makine ve cihazlar, kimyasal maddeler, motorlu taşõt araçlarõ, gõda ve içecek, metalik olmayan mineraller gibi alt sektör geldi. Sanayi üretimindeki yüzde 6 lõk artõşõn tek başõna 1.1 puanõnõ makine ve teçhizat, 0.9 puanõnõ ana metal, 0.8 puanõnõ elektrikli makine ve cihazlar, 0.8 puanõnõ kimyasal maddeler, 0.5 puanõnõ motorlu taşõt araçlarõ, 0.6 puanõnõ gõda ve içecek, 0.5 puanõnõ metalik olmayan mineraller üretimindeki artõş oluşturdu. Sanayi Üretimindeki Değişim (%) TOPLAM SANAYİ 9,8 5,4 6,0 MADENCİLİK 4,0 13,8 4,3 -Kömür.linyit, -6,6 33,3 6,1 -Ham doğal gaz 0,5 8,5-13,0 -Metal cevheri 0,6 8,8 22,0 -Diğer Madencilik 20,1-1,9 5,9 İMALAT SANAYİİ 10,4 4,8 5,8 -Gõda ürünleri ve içecek imalatõ -0,4 6,2 6,0 -Tütün ürünleri imalatõ -21,2 13,2 14,0 -Tekstil ürünleri imalatõ -1,4-11,8-1,2 -Giyim eşyasõ imalatõ 3,5-12,5-5,0 -Derinin işlenmesi, bavul el çantasõ vb. 11,7-19,0 13,0 -Ağaç ve mantar ürünleri imalatõ (Mobilya hariç) 17,2 15,8 11,8 -Kağõt ve kağõt ürünleri 2,4 4,9-3,9 -Basõm ve yayõm imalatõ 34,0 0,9 4,2 -Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri -4,6-0,1 2,3 -Kimyasal madde ve ürünlerin imalatõ 16,1 6,3 8,4 -Plastik-kauçuk ürünleri imalatõ 12,8 19,8-11,8 -Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin 9,2 10,3 7,7 -Ana metal sanayi 11,6 3,4 11,3 -Metal eşya sanayi, makine ve teçhizat hariç 9,4 32,0 10,3 -B.y.s. makine ve teçhizat imalatõ 31,0 1,2 21,1 -Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri 79,3 23,3 121,0 -B.y.s. elektrikli makine ve cihazlarõn -4,6 17,3 28,0 -Radyo,TV, haberleşme teçhizatõ ve cihazlarõ 34,9 4,8-15,9 -Tõbbi,hassas ve optik aletler, saat imalatõ 12,9 38,0 1,4 -Motorlu kara taşõtõ,römork ve yarõ römork 53,3 9,6 9,7 -Diğer ulaşõm araçlarõnõn 2,5-7,4 41,1 -Mobilya imalatõ, b.y.s. diğer -3,7 40,3 5,2 ELEKTRİK. GAZ SU 6,8 7,6 8,8

11 Söz konusu yedi alt sektörün üretim artõşõna toplam katkõsõ 5.2 puanõ buldu. Sanayi üretiminin lokomotifi olan söz konusu sektörlerin geçen yõl ihracatlarõnda da aynõ eğilim gözlendi. Makine sektörünün ihracatõ geçen yõl yüzde 22.9, elektrik elektronik sektörünün ihracatõ yüzde 18.7, motorlu taşõt araçlarõ ihracatõ yüzde 22.9, demir ve demir dõşõ metallerin ihracatõ yüzde 31.3 olarak gerçekleşti. Bu gelişme, ucuz kur yüzünden ithalatõn ağõr rekabetiyle karşõ karşõya bulunan Türk sanayisinin, büyümesini ancak ihracat olanaklarõna bağlõ olarak sürdürebildiğini gösteriyor. Buna karşõlõk, hem iç piyasada hem de dõş piyasada ucuz Çin ve diğer Uzakdoğu ülkelerinin ürünleriyle rekabet etmek zorunda bulunan giyim eşyasõ, tekstil, plastik-kauçuk gibi alt sektörlerin ise üretimde azalõş yaşandõ. SANAYİ SEKTÖRÜNÜN BÜYÜMEYE KATKISI 2006 yõlõnda yaşanan yüzde 6 oranõndaki sanayi üretimi artõşõnõn GSMH büyüme hõzõna yaklaşõk 2 puanlõk bir katkõ yapmasõ bekleniyor. Sanayi sektörünün GSMH içerisindeki ağõrlõğõ yüzde 30 düzeyinde seyrediyor. TÜİK 2006 yõlõ GSMH sonuçlarõnõ 2 Nisan 2007 de açõklayacak yõlõnõn birinci üç aylõk döneminde yüzde 6.4, ikinci üç aylõk döneminde yüzde 8.8 ve üçüncü üç aylõk döneminde de yüzde 3 oranõnda büyüyen GSMH nin, dördüncü üç allõk dönemde de yine aynõ düzeyde arttõğõ tahmin ediliyor. Yõlõn son çeyreğinde sanayi üretiminin geçen yõlõn aynõ dönemine göre yüzde 5.2 yle üçüncü üç aylõk dönemdekiyle yaklaşõk aynõ düzeyde kalmasõ, Aralõk 2007 de ithalatta yaşanan azalma, bazõ dayanõklõ tüketim mallarõnõn iç pazardaki satõşlarõnda yaşanan yavaşlama, tüketici kredilerinin eğilimi büyüme hõzõnõn, yüzde 3-4 civarõnda kalmõş olabileceğine işaret ediyor. BÜYÜME SENARYOLARI Hükümet 2006 yõlõna girerken yüzde 5 oranõnda bir büyüme hedeflemişti. Ancak Ekim ayõnda büyüme hedefi yüzde 6 olarak revize edildi yõlõndaki büyüme oranõ her koşulda geçen yõlki yüzde 7.6 oranõnõn altõnda kalacak. Eğer geçen yõlõn dördüncü üç aylõk dönemde Türkiye ekonomisi üçüncü üç ayda olduğu gibi yüzde 3 büyürse yõllõk ortalama büyüme hõzõ yüzde 5.1 olarak gerçekleşecek. Dördüncü çeyrekteki büyüme oranõ yüzde 5 olursa yõllõk büyüme hõzõ yüzde 5.6 olarak gerçekleşecek. -Hükümetin, yüzde 6 olan en son büyüme tahmininin gerçekleşmesi ise dördüncü çeyrekte büyüme oranõnõn yüzde 6,8 e yükselmesine bağlõ bulunuyor. BÜYÜME OLASILIKLARI 4. çeyrekte büyüme sõfõr olursa 2006 yõllõk büyüme yüzde 4,3 4. çeyrekte büyüme yüzde 3 olursa 2006 yõllõk büyüme yüzde 5,1 4. çeyrekte büyüme yüzde 5 olursa 2006 yõllõk büyüme yüzde 5, büyüme hõzõnõn yüzde 6 olmasõ için Büyüme 4. çeyrekte yüzde 6.8 olmalõ 2006 büyüme hõzõnõn yüzde 7.6 olmasõ için Büyüme 4. çeyrekte yüzde 13.2 olmalõ

12 ÖDEMELER DENGESİ : YİNE REKOR CARİ AÇIK Türkiye, kriz sonrasõnda yeniden kõsa vadeli yabancõ sermayenin yoğun olarak yatõrõm yapmaya başladõğõ bir ülke olmaya başladõ. Bu gelişmenin yarattõğõ döviz bolluğu yüzünden Türk lirasõ değerlenerek ithal mallara olan talebi artõrõrken cari işlemler açõğõnõ da hem tutar hem de milli gelire oran olarak tarihi rekorlara çõkardõ yõlõnda 31 milyar 316 milyon dolara kadar yükselen cari işlemler açõğõ bir önceki yõla göre yüzde 37.2 artarken, 2002 yõlõndaki düzeyinin ise yaklaşõk 20 kat üzerine çõktõ. Bu gelişme sadece dõş ticaret açõğõndaki patlamadan değil hizmetlerden sağladõğõ net gelirlerdeki azalmadan da kaynaklandõ yõlõyla 2006 yõllarõ arasõnda Türkiye nin bavul ticareti dahil ihracatõ (FOB) 1.3 kat artarken, altõn dahil ithalat artõşõ 1.8 katõ buldu. Dolayõsõyla dõş ticaret açõğõ 4.5 kat arttõ yõlõnda 40 milyar dolar olan ihracat (FOB) 2006 yõlõnda 91.5 milyar dolara kadar çõkarken, aynõ dönemler itibariyle ithalat 47.4 milyar dolardan milyar dolara ulaştõ. Dõş ticaret açõğõnõn 4.5 kat arttõğõ yõllarõ arasõnda Türkiye nin hizmetler dengesindeki fazla ise sade 0.7 katlõk bir artõş kaydetti yõlõnda 7.9 milyar dolar olan hizmetler dengesindeki fazla 2006 yõlõnda 13.5 milyar dolarda kaldõ yõlõnda Türkiye, hizmetlerden sağladõğõ döviz fazlasõyla dõş ticaret açõğõnõn tümünü finanse edebilecek bir yapõya sahipti yõlõnda ise hizmetler dengesinde verilen fazla dõş ticaret açõğõnõn sadece yüzde 33.9 unu karşõlayabildi. Hükümet 2006 yõlõ için başlangõçta 22 milyar dolarlõk bir cari işlemler açõğõ tahmini yapmõştõ. Daha sonra söz konusu tahmin 30.7 milyar dolara çõkarõlmõştõ yõlõ cari işlemler açõğõ başlangõçtaki tahminin 9.3 milyar dolar, daha sonra yapõlan tahminin de 600 milyon dolar üzerine yükseldi. Cari İşlemler Dengesi(Milyon Dolar) Değ(%) Cari işlemler Dengesi ,2 İhracat (FOB) ,0 İthalat (FOB) ,0 I.Dõş Ticaret Dengesi ,1 Hizmet gelirleri ,1 Hizmet giderleri ,8 II.Hizmetler Dengesi ,0 Yatõrõm gelirleri ,4 Yatõrõm giderleri ,8 III.Yatõrõm Dengesi ,0 Cari Transferler(NET) ,0 Cari açõk/gsmh -0,8-3,3-5,2-6,3-8,0

13 Böylece Türkiye AKP iktidarõyla geçen son dört yõlda Türkiye toplam 77.8 milyar dolarlõk cari işlemler açõğõ verdi. (Önceki 80 yõlda verilen açõk 57 milyar dolar) 2007 yõlõnca cari işlemler açõğõnõn 30.4 milyar dolar olacağõ tahmin ediliyor. Böylece beş yõllõk AKP iktidarõ dönemindeki toplam cari işlemler açõğõ 108 milyar dolara ulaşacak yõlõnda yüzde 6.3 olan cari işlemler açõğõnõn milli gelire (GSMH) oranõ 2006 yõlõnda ise yüzde 8 e kadar çõktõ. Cari açõğõn GSMH ye oranõ 2002 yõlõnda yüzde 0.8 düzeyinde kalmõştõ. DÖVİZ GELİR VE GİDERLERİ (Milyon dolar) 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 131,4 153,3 109,4 122,0 80,5 108,6 60,6 93,8 59,1 72, Döviz Geliri Döviz Gideri ÖDEMELER DENGESİNİN FİNANSMANI 2006 yõlõnda cari işlemler açõğõ 31.3 milyar dolarla tahminlerin altõnda kalõrken, cari açõğõn finansman gereksinimi ise 34.1 milyar dolara ulaştõ. Cari açõğõn GSMH ye oranõ yüzde 8 de kalõrken, açõğõn finansman gereksiniminin GSMH ye oranõ ise yüzde 8.7 düzeyinde gerçekleşti. Açõğõn finansman gereksinimi, cari işlemler açõğõ tahminleriyle aynõ noktada oluştu. Türkiye, geçen yõl ki rekor cari işlemler açõğõnõ güçlü seyreden sermaye akõmlarõ sayesinde finanse etti. Özellikle 18.9 milyar dolara ulaşan doğrudan net yabancõ sermaye girişleri ve özel sektörün 20.9 milyar dolarõ aşan net dõş borçlanmasõ yüksek düzeydeki cari açõğõn finansmanõnõ kolaylaştõrõrken bir yandan da Merkez Bankasõ ve ticari bankalarõn 16.4 milyar dolarlõk rezerv biriktirmelerine neden oldu. Ancak Türkiye nin cari işlemler açõğõnõ geçen yõl sorunsuz finanse ettiği görüşlerine katõlmak mümkün gözükmüyor. Türkiye bu yüksek cari işlemler açõğõnõ finanse edebilmek için, mayõs ve haziran aylarõnda yaşanan döviz çõkõşõnõ engelleyebilmek amacõyla, Türk Lirasõnõn nominal ve reel faiz oranlarõnõ dünyanõn en yüksek düzeyine çõkarmak zorunda kaldõ. Türk Lirasõ faiz oranlarõnõn bu günkü düzeyinde cari işlemler açõğõnõn yarattõğõ kõrõlganlõğõn önemli bir rolü bulunuyor. Giderek de Türkiye nin yüksek cari işlemler açõğõ sorununu yumuşak bir geçişle çözebilme olanağõ azalõyor.

14 2006 yõlõnda Türkiye ye doğrudan yatõrõm, portföy yatõrõmõ, borçlanma ve mevduat gibi yollarla toplam 55 milyar dolarlõk bir giriş yaşandõ. Bu girişin 32.4 milyar dolarlõk kõsmõnõ dõş borç yaratan fonlar oluşturdu milyar dolarõ ise doğrudan yabancõ sermaye ve Hazine iç borçlanma kağõtlarõna yatõrõm için gelen bu nedenle de dõş borç yaratmayan fonlardan kaynaklandõ yõlõnda Türkiye ye yönelik net sõcak para girişi ise 10.5 milyar dolar olarak hesaplandõ. Ödemeler Dengesinin Finansmanõ(Milyon dolar) Cari İşlemler Dengesi Net Hata Noksan I. Toplam Finansman İhtiyacõ (1+2) II. Finansmanõn Kaynaklarõ (A+B+C) A) Sermaye hareketleri (net) Doğrudan yabancõ yatõrõm(net) Portföy yatõrõmlarõ * Hükümet tahvil ihracõ (net) * Bankalarõn tahvil ihracõ (net) * Yabancõlarõn Türkiye'de menkul alõmõ * Yerleşiklerin yurt dõşõnda menkul alõmõ Krediler (IMF kredileri hariç) * Genel hükümet * Bankalar * Diğer sektörler Mevduat Diğer B) IMF kredileri C) Rezerv değişimi (- artõş) Bankalar döviz varlõklarõ Resmi rezervler Sermaye hareketlerinin türü (IMF Kredileri hariç-net hata noksan dahil) Dõş borç yaratanlar Dõş borç yaratmayanlar Dõş varlõk artõşõ (- artõş) Sõcak para(net hata noksan dahil) Sõcak para(net hata noksan hariç)

15 DIŞ BORÇ STOKU:YENİDEN ÇOK BORÇLULUĞA GİDEN YOL Türkiye, yõllarõnõ kapsayan son beş yõlda 77.8 milyar dolarlõk cari işlemler açõğõ verirken, bunun en önemli sonucu dõş borçlardaki yükseliş oldu. Toplam 25.5 milyar dolarlõk cari işlemler açõğõ verilen geçen yõlõn ilk dokuz aylõk döneminde dõş borç stokundaki büyüme ise 28 milyar dolarõ buldu. Dõş borç stokunun 2005 yõlõnda yüzde 47.4 e kadar gerileyen GSMH'ye oranõ ise yüzde 50.8 le yeniden kritik noktaya yükseldi. Dõş borcun GSMH ye oranõnõn yüzde 50 nin üzerinde seyretmesi çok borçluluk ölçütlerinden biri olarak değerlendiriliyor. Dõş Borç Stoku (Milyon dolar) Kamu Merkez Bankasõ Özel Stok Eylül Bir yandan da dõş borç stokunda kõsa vadeli borçlarõn payõ yükselmeye devam ediyor yõlõnda yüzde 12.6 ya kadar gerileyen kõsa vadeli borçlarõn dõş borç stoku içerisindeki payõ 2005 yõlõ sonunda yüzde 22.4 e çõktõ. Geçen yõl Eylül sonunda ise yüzde 21.9 oldu. Dõş Borç Stoku (Milyon dolar) Kõsa Vade Orta-Uzun Stok Dõş Borç/GSMH , , , , , , , , , , Eylül ,7 Yurt içi tasarruf oranõndaki gerileme ve ucuz kur özel sektörün dõş borçlanmasõnõ son yõllarda önemli ölçüde artõrdõ. İlk kez 2006 yõlõnda özel sektör dõş borçta kamu sektörünü geride bõraktõ. Özel sektörün 114 milyar dolara kadar ulaşan dõş borçlarõ, Türkiye nin 2007 yõlõna ilişkin en önemli kõrõlganlõk unsurlarõndan birini oluşturmaya başladõ.

16 DIŞ DENGEDE BOZULMA: DIŞ TİCARET AÇIĞININ ÖNLENEMEZ YÜKSELİŞİ 2001 krizinden sonra yüzde 70 e yakõn bir oranda değerlenen Türk parasõ, kaçõnõlmaz olarak ithalatta önemli bir patlamaya yol açtõ yõlõnda yüzde 24 oranõnda küçülen ithalat 2002 yõlõnda yüzde 25, 2002 yõlõnda yüzde 34.5, 2004 yõlõnda yüzde 40, 2005 yõlõnda yüzde 19.7 ve 2006 yõlõnda yüzde 17.3 oranõnda büyüme sergileyerek 137 milyar dolara kadar çõktõ. İhracat ise 2003 yõlõnda yüzde 31, 2004 yõlõnda yüzde 33,7, 2005 yõlõnda yüzde 16.3, 2005 yõlõnda ise yüzde 15.9 oranõnda artõş kaydetti. İhracat bu artõşla 85.1 milyar dolara kadar yükseldi. İhracat artõş hõzõnõn ithalatõn gerisinde kalmasõ yüzünden dõş ticaret açõğõ dõş ticaret hacminden çok daha hõzlõ büyüdü yõlõnda yüzde 13.8 ve 2002 yõlõnda yüzde 17.7 olan dõş ticaret açõğõnõn dõş ticaret hacmine oranõ (nispi dõş ticaret açõğõ) geçen yõl yüzde 23.4 olarak gerçekleşti. Dõş ticaret açõğõ GSMH nin de yüzde 13 üne yakõn bir büyüklük oluşturdu yõlõnda kriz nedeniyle 10 milyar dolara kadar geriledikten sonra 2002 yõlõnda 22.1 milyar dolara yükselen dõş ticaret açõğõ 2006 yõlõnda ise 51.9 milyar dolar oldu. Dõş ticaret açõğõnõn 2001 yõlõnda yüzde 6.9, 2002 yõlõnda yüzde 8.6 olan GSMH ye oranõ 2006 yõlõnda yüzde 13.3 e kadar çõktõ. Bu oranõn 2000 yõlõnda da yüzde 13.4 düzeyinde gerçekleştiğine dikkat çekilmeli yõlõndaki ithalat artõşõnda aramalõ ithalatõnõ belirleyici oldu. Ham petrol ve doğal gaz fiyatlarõnõn yüksekliğinin de etkisiyle yüzde 20 oranõnda artan aramalõ ithalatõ 98 milyar dolarla toplam ithalatõn yüzde 71.7 sini oluşturdu. Geçen yõl tüketim mallarõ ithalatõ yüzde 14.2 oranõnda artarken, yatõrõm mallarõ ithalatõndaki artõş ise yüzde 8.7 düzeyinde kaldõ. Yatõrõm malõ ithalatõndaki artõşõn 2006 yõlõnda hõz kesmesi ve toplam ithalat içerisindeki payõnõn yüzde 16 ya kadar inmesi yatõrõm eğilimindeki düşüşü göstermesi açõsõndan geleceğe dönük olarak önemli bir olumsuzluk göstergesi sayõlmalõ. Bu arada 2001 krizinden sonra, tüm olumsuz koşullara rağmen Türkiye ihracatõnõ da artõrdõ. İhracat tutar olarak geçen yõl 85.1 milyar dolara kadar tõrmandõ. Dõş Ticaretteki Gelişmeler (Milyon Dolar) İhracat İthalat Denge Hacim Tutar Değ.(%) Tutar Değ.(%) Tutar Değ.(%) Tutar Değ.(%) Karşõlama Oranõ(%) , , , ,3 51, , , , ,6 75, , , , ,5 69, , , , ,1 68, , , , ,8 64, , , , ,4 62, , , , ,8 62,1

17 Ancak T 2002 yõlõnda yüzde 19.9 olan ihracatõnõn GSMH ye oranõ geçen yõl yüzde 21.8 düzeyinde gerçekleşti. Dolayõsõyla ihracat artõşõ milli gelirdeki artõşa paralel bir seyir izledi. Oysa aynõ dönemde ithalatõn GSMH ye oranõ yüzde 28.5 ten yüzde 35 e kadar tõrmandõ. İhracatõn GSMH ye oranõnõn 0.9 puan arttõğõ bir dönemde ithalatõn oranõndaki artõş 6.5 puan oldu. Dõş Ticaret Göstergelerinin GSMH ye oranõ (%) Dõş Tic. Dengesi Dõş Tic. İhracat/GSMH İthalat/GSMH /GSMH Hacmi/GSMH ,9 27,3-13,4 41, ,5 28,4-6,9 49, ,9 28,5-8,6 48, ,8 29,0-9,2 48, ,1 32,6-11,5 53, ,4 32,4-12,0 52, ,8 35,0-13,3 56,8 Dõş ticaret açõsõndan kritik bir gösterge olan ihracatõn ithalatõ karşõlama oranõ henüz 2000 yõlõndaki yüzde 51 lik kritik düzeyine inmedi. Ancak 2001 yõlõnda yüzde 75 olan ihracatõn ithalatõ karşõlama oranõ 2002 yõlõnda yüzde 70 e, 2003 yõlõnda yüzde 68 e, 2004 yõlõnda yüzde 65 e, 2005 yõlõnda yüzde 63 e kadar düştükten sonra 2006 da ise yüzde 62 ye kadar geriledi. YTL NE KADAR DEĞERLENDİ Türk parasõnõn değerlenmesi 2001 krizinin oluşumunda önemli bir rol oynamõştõ. Döviz kurunun önceden açõklanan para ve kur programõ çerçevesinde baskõ altõnda tutulduğu 2000 yõlõnda değerlenen Türk parasõ Türkiye yi dõş dengede oldukça kõrõlgan bir noktaya getirmişti. Merkez Bankasõ nõn Türk parasõnõn 1995 yõlõndaki ortalama değerini 100 kabul ederek oluşturduğu TÜFE Bazlõ Reel Efektif Döviz Kuru Endeksi (1995=100) 2000 yõlõ başõndan Ocak 2001 e kadar olan dönemde yüzde 16.3 oranõnda değerlendi. 190,0 170,0 150,0 130,0 110,0 90,0 Ara.99 Nis.00 TÜFE Bazlõ Reel Kur Endeksi (1995=100) Ağu.00 Ara.00 Nis.01 Ağu.01 Ara.01 Nis.02 Ağu.02 Ara.02 Nis.03 Ağu.03 Ara.03 Nis.04 Ağu.04 Ara.04 Nis.05 Ağu.05 Ara.05 Nis.06 Ağu.06 Ara.06 Şubat 2001 de başlayan krizde ise hõzla değer kaybetti. TÜFE bazlõ reel kur endeksi Şubat Ekim 2001 arasõnda yüzde 34 oranõnda düştü. Kasõm 2001 le birlikte Türk Lirasõ yeniden değerlenme sürecine girdi. Merkez

18 Bankasõnõn, kendi hesaplamalarõ Kasõm 2001-Ocak 2007 arasõnda Türk Lirasõnõn yüzde 70.5 oranõnda değerlendiğini gösteriyor. YTL nin değerlenmesi işçi ücretleri, su, kira, elektrik gibi üretim girdilerinin maliyetlerin döviz cinsinden yüksek kalmasõna yol açõyor. Gelirleri döviz olan ihracatçõlarõn, yerli para cinsinden maliyetleri artõnca kar marjlarõ daralõyor. Genellikle katma değeri düşük, ucuz iş gücüne dayalõ mal ihraç eden Türk ihracatçõlar, ihracat fiyatlarõnõ artõrarak kar marjlarõnõ koruma yoluna da gidemiyorlar. Ekonomi yönetimi, ihracatçõlarõn bu durumdan kurtulmak için verimlilik artõşõna yönelerek kar marjlarõnõ yeniden ihracatlarõnõ sürdürebilecekleri bir seviye çõkaracaklarõnõ umut ediyor. İhracatçõlarõn da maliyetlerini düşürebilmek için örneğin, daha az enerji tüketen, işçi sayõlarõnõ azaltmalarõna yardõmcõ olan ve birim sürede daha fazla mal üretmelerine olanak tanõyan yatõrõmlara yöneldikleri düşünülüyor. Ancak bu tercih de kõsa vadede ithalatõ ve dõş ticaret açõğõnõ büyütürken işsizliği artõrõyor.

19 BÜTÇE GELİŞMELERİ 2006 yõlõnda bütçe gelirleri milyar YTL ye kadar yükselirken, bütçe harcamalarõ ise milyar YTL olarak gerçekleşti. Dolayõsõyla bütçe 4 milyar YTL açõk verdi yõlõnda ise konsolide bütçe gelirleri milyar YTL ve bütçe harcamalarõ da milyar YTL olarak gerçekleşmişti yõlõnda bütçe harcamalarõ yüzde 20, bütçe gelirleri ise yüzde 25 oranõnda artarken, bütçe açõğõndaki azalma ise yüzde 52 düzeyinde oluştu. Ancak bilindiği gibi bütçeye gider yazõlan mahalli idare ve fon paylarõnõn tahsilat ve ödeme dönemleri arasõnda bir aylõk bir kayma yaşanõyor. Maliye mahalli idareler ve fonlar adõna tahsil ettiği paylarõ bir ay sonraki bütçeye gider olarak kaydediyor. Aralõk ayõnda 1.2 milyar YTL civarõnda olduğu tahmin edilen söz konusu paylarõn ödenmesindeki kayma düzeltildiğinde bütçe açõğõ 5.2 milyar YTL civarõnda bir noktada oluşuyor. Her iki hesaplama da bütçe açõğõnõn 2005 yõlõna göre önemli ölçüde azaldõğõnõ gösteriyor. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİ (Milyon YTL) Değişim(%) Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri ,0 Personel Giderleri ,4 Sos. Güv.k Kur. Dev. Primi ,8 Mal ve Hizmet Alõm Giderleri ,1 Faiz Giderleri ,6 Cari Transferler ,8 Sermaye Giderleri ,7 Sermaye Transferleri ,6 Borç Verme ,5 Merkezi Yönetim Gelirleri ,2 Genel Bütçe Gelirleri ,7 Vergi Gelirleri ,6 Vergi Dõşõ Gelirler ,7 Sermaye Gelirleri ,1 Alõnan Bağõşlar ve Yardõmlar ,8 Özel Bütçeli İdarelerin Öz Gelirleri ,9 Düz. ve Denetleyici Kurumlar Bütçe Dengesi ,8 Faiz Dõşõ Bütçe Dengesi ,7 BİR DEFALIK GELİRLER Ancak bütçe açõğõndaki bu azalmanõn en önemli nedenini 2006 yõlõna özgü bir defalõk gelirler oluşturdu yõlõnda TMSF İmar Bankasõ nedeniyle el koyduğu Uzanlara ait varlõklarõn tümüne yakõnõnõ elinden çõkardõğõ ve grubun Devlete olan ve

20 6.2 milyar YTL yi bulan vergi, gecikme zammõ ve Hazine payõ gibi borçlarõnõ ödedi. Sosyal güvenlik kuruluşlarõnõn prim affõndan 3.8 milyar YTL tahsilat sağlandõ. Bu nedenle SSK ve Bağ-Kur a bütçeden bu ölçüde daha az bir transfer yapõldõ. Türk Telekom un 1.4 milyar YTL olan özelleştirme öncesi nakit fazlasõ Ocak 2006 da bütçeye aktarõldõ. Telekom un temettü ödemeleriyle birlikte artõk bu yõl alõnamayacak olan bu tutar 2 milyar YTL ye ulaştõ. Yaklaşõk 12 trilyon liraya bulan bu gelirler 2007 ve izleyen yõllarda olmayacak. Bu bir defalõk gelirler olmasaydõ bütçe GSMH nin yüzde 3 üne yakõn bir açõk verecekti yõlõnda bütçe açõğõnõn 16.7 milyar YTL ye çõkmasõ bekleniyor. Buna göre 2006 yõlõnda yüzde 0.7 olan bütçe açõğõnõn GSMH ye oranõ 2007 yõlõnda yüzde 2.7 ye kadar yeniden çõkacak. Açõğõn GSMH ye oranõ 2005 yõlõnda ise yüzde 1.7 düzeyinde gerçekleşmişti yõlõnda vergi gelirleri yüzde 28 oranõnda bir büyüme kaydederek milyar YTL ye kadar yükseldi. Vergi gelirlerinin yüzde 68.5 i dolaylõ, yüzde 31.5 i ise dolaysõz vergilerden kaynaklandõ yõlõnda ise vergi gelirlerinin yüzde 70 i dolaylõ ve yüzde 30 u da dolaysõz vergilerden kaynaklanmõştõ. Dolaysõz vergilerin payõnda geçen yõl yaşanan artõş gelir vergisinde kaydedilen yüzde 41.7 lik artõştan kaynaklandõ. Kurumlar vergisi tahsilatõndaki artõş ise kurumlar vergisi oranõnda yapõlan 10 puanlõk indirimin de etkisiyle sadece yüzde 13.1 de kaldõ. Katma değer ve özel tüketim vergisi tahsilatõ ise yüzde 19 oranõnda artõş kaydetti. Dõş ticaretten alõnan vergiler ise ithalattaki yüksek artõş nedeniyle yüzde 42.8 oranõnda büyüme kaydetti. Verginin Yüzde 70'i Dolaylõ (%) 100% 80% 60% 54,6 59,1 59,5 66,3 67,0 68,9 69,4 68,5 40% 20% 45,4 40,9 40,5 33,7 33,0 31,1 30,6 31,5 0% Doğrudan Dolaylõ Bütçe vergi gelirlerinin GSMH ye oranõnõ (Vergi yükü) 2006 yõlõnda yüzde 24.4 düzeyine yükseldi yõlõnda bu oran yüzde 22 olarak gerçekleşmişti.

21 Bütçede geçen yõl sağlanan olumlu gelişme vergi yükündeki bu artõşõn yanõ sõra bir defalõk gelirlerden de kaynaklandõ. Yüzde 55 i özelleştirilen Türk Telekom un nakit fazlasõnõn bütçeye aktarõlmasõ (1.4 milyar YTL), TMSF nin Telsim i satõşõnõn ardõndan bu kuruluşun Devlete olan vergi borçlarõyla bunlarõn faiz ve gecikme zamlarõnõn bir kõsmõnõn ödenmesi ve benzeri bir defalõk gelirler bütçe performansõnõ olumlu yansõdõ yõlõnda vergi gelirleri başlangõçtaki tahminin 5.3 milyar YTL üzerine çõktõ. Bu gelişmede ithalatta yaşanan patlama büyük rol oynadõ. İthalatõn 137 milyar dolara kadar tõrmanmasõ nedeniyle dõş ticaretten alõnan vergiler tahminlerin 3.3 milyar YTL üzerine çõkarak 27.5 milyar YTL ye kadar çõktõ. Gelir vergisi tahsilatõ ise başlangõçtaki tahminin 2.9 milyar YTL aşarak 30 milyar YTL ye ulaşõrken, kurumlar vergisi tahsilatõ ise tahminlerin 1.7 milyar YTL altõnda kaldõ. Enflasyonun 2006 yõlõnda yüzde 5 olan hedefin oldukça üzerine çõkarak yüzde 9.65 e ulaşmasõna rağmen, enflasyona bağlõ vergiler olan KDV ve ÖTV de tahsilat tutarlarõ hedeflenen düzeyde gerçekleşti. Faiz ödemeleri geçen yõl 45.9 milyar YTL ile 2005 yõlõndaki düzeyiyle yaklaşõk aynõ noktada kaldõ yõlõnda da bütçeden 45.6 milyar YTL lik faiz ödenmişti yõlõnda her 100 liralõk bütçe harcamasõnõn 26.2 lirasõ faiz ödemelerine gitti. Bu tutar 2005 yõlõnda 31.2 liraydõ. Devlet 2006 yõlõnda topladõğõ her 100 liralõk verginin de 33.4 lirasõnõ faiz olarak ödedi yõlõnda bu oran yüzde 42.8 düzeyinde bulunuyordu. BÜTÇENİN HALA BÜYÜK KISMI FAİZ ÖDEMELERİNE GİDİYOR Faiz ödemeleri hala bütçe harcamalarõndan da en fazla payõ alan kalem olmaya devam ediyor. Geçen yõl her 100 liralõk bütçe harcamasõnõn 26.2 lirasõ faiz ödemelerine gitti. Bu yõl da harcamalarõn yüzde 27 si faiz ödemeleri için ayrõldõ. Bütçe Pastasõndan Kim Ne Kadar Pay Aldõ Diğer Transferler; 14,9 Sosyal Güvenlik Kurumlarõ; 13,4 Personel Giderleri; Sosyal Güvenlik 21,5 Kurumlarõna devlet primi; 2,9 Borç Verme; 2,1 Sermaye Transferleri; 1,5 Yatõrõm; 6,8 Faiz Giderleri; 26,2 Mal ve Hizmet Alõm Giderleri; 10,6

22 Ancak nominal ve reel faiz oranlarõnõn bu yõl da geçen yõlki düzeyinin altõna inmeyeceğine ilişkin beklentiler, faiz ödemelerinin 2007 yõlõ bütçesindeki payõnõn hükümetin öngördüğü düzeyin oldukça üzerine çõkabileceğine işaret ediyor yõlõnda bütçeden yatõrõm için yapõlan harcamalarõn payõ yüzde 6.8 de kalõrken, sosyal güvenlik kurumlarõnõn açõklarõnõn finansmanõ amacõyla bütçeden yapõlan transferlerin bütçe harcamalarõna oranõ ise yüzde 13.4 düzeyinde gerçekleşti. İÇ BORÇLAR: KRİZ ÖNCESİNE DÖNEMEDİ Türkiye, 2001 krizinden iç borç stokunu yüzde 137 oranõnda büyüterek çõkarken, stokun GSMH ye oranõn ise yüzde 41 den yüzde 69 a kadar yükselmişti. İzleyen yõllarda uygulanan kemer sõkma politikalarõyla bütçede verilen faiz dõşõ fazla sayesinde iç borç stokunun GSMH ye oranõ 2006 yõlõnda yüzde 44.7 ye kadar geriledi. Borç stokunun GSMH ye oranõnda kriz sonrasõnda yaşanan 24.5 puanlõk düşüşe rağmen hala Türkiye 2000 yõlõndaki yüzde 29 düzeyinin oldukça üzerinde bir iç borçluluk düzeyinde seyrediyor. İç borçluluğun 2001 krizinde bu ölçüde yükselmesi bankacõlõk krizi nedeniyle Hazine nin üstlendiği maliyetten kaynaklanmõştõ. Hazine bir yandan kamu bankalarõnõn görev zararõ gibi kamudan olan alacaklarõnõ iç borçlanma kağõdõ vererek karşõlarken, bir yandan da bu bankalarõn sermaye açõğõnõ kapatmõş, diğer bir yandan da TMSF bünyesine alõnan batõk özel bankalarõn yükümlülüklerini yine iç borçlanma kağõdõ vererek karşõlamõştõ. İç Borç Stoku (Milyar YTL) Tahvil Bono Toplam GSMH GSMH/Borç ,4 2,1 36,4 125,6 29, ,1 20,0 122,2 176,5 69, ,8 37,0 149,9 275,0 54, ,0 25,4 194,4 356,7 54, ,2 30,3 224,5 428,9 52, ,0 17,8 244,8 486,4 50, ,9 9,6 251,5 562,9 44,7 Hazine henüz iç borçluluk düzeyini 2001 krizi öncesine indiremezken, stokun çevrilebilirliğiyle ilgili kõrõlganlõk yaratan unsurlarõn ise azalarak da olsa devam ettiği gözleniyor yõlõ sonunda milyar YTL olarak gerçekleşen iç borç stokunun çevrilebilirliğiyle ilgili en önemli kõrõlganlõğõ, stokun değişken faizli ve döviz ile dövize endeksli borçlarõn payõnõn hala önemli bir büyüklük oluşturmasõ meydana getiriyor yõlõnda yüzde 42.8 olan YTL cinsinden sabit faizli iç borçlarõn iç borç stoku içerisindeki payõ geçen yõl sonunda yüzde 44.3 e yükseldi. Faiz oranlarõndaki değişimlerden kõsa sürede etkilenen değişken faizli YTL cinsinden borçlarõn payõ ise hala 2003 yõlõ düzeyine

23 yakõn bir noktada seyrediyor yõlõnda yüzde 42.8 olan değişken faizli Türk parasõ cinsinden borçlarõn iç borç stoku içerisindeki payõ yüzde 41.7 olarak gerçekleşti. Stokun bu yapõsõ yüzünden geçen yõl yüzde 14 lere kadar gerileyen iç borçlanma faiz oranlarõnõn yeniden yüzde 20 lere kadar yükselmesi sadece yeni borçlanmalarõn değil mevcut borç stokunun faiz yükünü de artõrõyor. Stoktaki değişken faizli tahvillerin faiz oranõ Hazine nin üç veya altõ ay vadeli olarak hemen her ay yaptõğõ referans bono ihaleleriyle belirleniyor. İç Borç Stokunun Kompozisyonu 100% 80% 9,2 12,7 4,2 2,3 13,4 13,2 0,7 13,1 60% 42,8 40,1 43,1 41,9 40% 20% 35,3 42,3 41,4 44,3 0% YTL Sabit getirili YTL Değişken faizli Döviz Cinsinden Dövize endeksli İç borç stokundaki döviz ve dövize endeksli borçlarõn payõ ise yüzde 21.9 dan yüzde 13.5 e kadar geriledi. Bu gerilemeye rağmen iç borç stoku hala önemli bir kur riski taşõmayõ sürdürüyor. İÇ BORÇLANMA FAİZLERİ VE REEL FAİZ İç borç stokunun çevrilebilirliğiyle ilgili önemli bir endişe kaynağõ da reel faiz oranlarõnõn bugünkü seyri. Geçen yõl nisan ayõna kadar yüzde 8 civarõnda seyreden Hazine nin iç borçlanmasõndaki ortalama beklenen reel faiz, geçen yõl mayõs ayõndan itibaren hõzla yükseldi. Hazine 2006 yõlõndaki iç borçlanmasõnõ ortalama yüzde 18.1 oranõnda bir nominal faiz oranõyla tamamladõ. Merkez Bankasõ nõn yüzde 70 olasõlõkla yüzde 5.1 olarak öngördüğü 2007 yõlõ enflasyon beklentisi dikkate alõndõğõnda 2006 yõlõndaki borçlanmalar için Hazine yüzde 12.4 oranõnda bir reel faiz ödeyecek. Hazine bu yõl ocak ayõnda ise ortalama yüzde nominal faizle borçlanmaya gitti. Eğer yõllõk enflasyon hedeflendiği gibi gelecek yõl ocak ayõnda yüzde 4 civarõnda gerçekleşirse Hazine bu borçlanma için yüzde 16 yayakõn bir reel faiz ödemek zorunda kalacak.

24 Bu arada, ne nominal faizlerin bu yõl yüzde 20 li düzeyden aşağõ doğru inmesi beklenmiyor. Beklenen siyasi gerginlikler ve buna bağlõ dalgalanmalarõn faizde düşüşü engelleyeceği savunuluyor. Ayrõca bu yõl bütçe açõğõnõn geçen yõla göre önemli ölçüde artacak olmasõnõn da borçlanma gereksinimini büyüterek faiz oranlarõnõn yüksek seyretmesine neden olacağõ tahmin ediliyor. İÇ BORÇLANMANIN NOMİNAL VE REEL FAİZ ORANLARI (%) Nominal Faiz Reel Faiz ,3-4, ,2-11, ,1 5, ,4 9, ,5-9, ,3 30, ,8 23, ,3 26, ,7 13, ,2 32, ,6 35, ,2-10, ,9 37, ,5 30, ,1 30, ,7 15, ,3 6, ,1 12,4(**) 2007 Ocak 20,3 15,6(***) (*)2007 için tahmin edilen yõllõk ortalama enflasyon (TÜFE) (**) Merkez Bankasõnõn yüzde 5.1 olan 2007 enlasyon tahmini dikkate alõnarak hesaplandõ. (***) 2008 yõlõnda enflasyon yüzde 4 e düşerse KREDİ VE MEVDUAT GELİŞMELERİ Bankacõlõk sektörünün kredi hacminde 2002 yõlõndan sonra başlayan genişleme eğilimi 2006 yõlõnda da devam etti. Sektörün topladõğõ mevduatlarõn yüzde 23.1 oranõnda arttõğõ geçen yõl yurt içine açõlan kredilerdeki büyüme ise yüzde 23.2 olarak gerçekleşti yõlõ sonundan bu yõl ocak ayõ sonra kadar olan dönemde ise toplam krediler yüzde genişlerken, mevduattaki artõş ise yüzde olarak gerçekleşti. Hazinenin, yüksek düzeydeki faiz dõşõ fazla nedeniyle iç borçlanmasõnõ önceki yõllara göre nispeten azaltmasõ ve genel olarak kredi talebindeki büyüme bankalarõn mevduat ya da borçlanarak topladõklarõ kaynaklarõn önemli bir bölümünü kredi olarak kullandõrmaya yöneltti. Yurt içi kredilerin, bankalarõn topladõklarõ mevduata oranõ geçen yõl sonunda

25 yüzde 64,8 e kadar yükseldi. Mevduatõn krediye dönüşüm oranõ 2001 krizinden önce yüzde 53.2 düzeyinde seyrediyordu. Hazinenin mali sektör üzerindeki borçlanma baskõsõnõn zirveye ulaştõğõ 2001 yõlõnda bu oran yüzde 35.2 ye, 2002 yõlõnda ise yüzde 28.4 e kadar geriledi. Sektördeki bankalarõn önemli bir bölümünün ayõklandõğõ 2002 yõlõndan sonra mevduatõn krediye dönüşüm oranõ da yükselmeye başladõ. Faiz oranlarõnõn nispeten düşmeye başlamasõyla birlikte tüketicilerin yoğun olarak konut ve otomobil kredisi kullanmaya başlamalarõ, artan kredi kartõ kredileri yüzünden, mevduatõn krediye dönüşüm oranõ 2003 yõlõnda yüzde 37.3 e, 2004 yõlõnda yüzde 46.7 ye, 2005 yõlõnda yüzde 55.7 ye ve 2006 yõlõ sonunda da yüzde 64.8 e yükseldi yõlõnõn ikinci yarõsõndan itibaren başlayan tüketici kredilerindeki yavaşlama nedeniyle söz konusu oranõn bir süre bu noktada seyredebileceği tahmin ediliyor. Kredi ve Mevduatlardaki Gelişim (Milyon YTL) Kredi Stoku Kredilerdeki Yõllõk Değişim(%) Toplam Mevduat Mevduattaki Yõllõk Değişim(%) Kredi/ Mevduat , , ,8 35, , ,6 28, , ,2 37, , ,5 46, , ,3 55, , ,2 64, Oc , ,4 63,4 Kredi ve mevduat hacminde 2002 yõlõndan sonra yaşanan gelişim tasarruf eğiliminin kredi talebini karşõlamaktan oldukça uzak seyrettiğini de ortaya koyuyor yõlõndan sonra yurt içi kredi stoku sõrasõyla yüzde 47, yüzde 55, yüzde 46, ve yüzde 43 oranlarõnda artarken, toplam mevduattaki artõşlar ise yine sõrasõyla yüzde 12.2, yüzde 23.5, yüzde 22.3 ve yüzde 23.2 olarak gerçekleşti. Bankacõlõk sektörü artan kredi talebini karşõlamak amacõyla da dõş borçlanmaya yöneldi. Son yõllarda Türkiye nin dõş borç stokunun yeniden hõzlõ bir şekilde büyümeye başlamasõnõn temelinde bu gelişmenin de önemli bir rolü bulunuyor. YURT İÇİ TASARRUFLAR : DÖVİZ YENİDEN GÖZDE Türkiye deki iç talep artõşõyla birlikte yurt içi tasarruf eğiliminde yaşanan azalma giderek belirginleşiyor yõlõnda yurt içi tasarruflarda sadece yüzde 14.9 oranõnda bir büyüme yaşandõ. Bu reel olarak yüzde 4.7 lik bir büyüme anlamõna geliyor. Ancak bu reel büyüme tümüyle nominal olarak yüzde 30 luk bir artõş yaşanan döviz cinsinden tasarruflardaki büyümeden kaynaklandõ. Türk lirasõ cinsinden tasarruflardaki nominal artõş ise yüzde 9.7 de kaldõ. Bir başka anlatõmla Türk Lirasõ tasarruflarda geçen yõl reel bir büyüme gözlenmedi.