Do ay. Kurtlar. Yellowstone Ulusal Park nda. Dünya Döndükçe Sabriye Afl r

Transkript

1 Dünya Döndükçe Sabriye Afl r Yellowstone Ulusal Park nda Do ay yilefltiren Kurtlar Dünyan n ilk ve en eski ulusal park olan ABD deki Yellowstone Ulusal Park, insanl a verilen inan lmaz bir yaflamsal denge dersine ev sahipli i yapt nsanlar tar m ve sürü hayvancıl na bafllayana dek, dünyan n en yayg n y rt c hayvan olan kurtlar, tüm Avrasya da, Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika da yaflamlar n sürdürüyorlard. Ancak özellikle Bat Avrupa gibi yo un yerleflim olan geliflmifl ülkelerde, insanlar taraf ndan say lar h zla azalt ld. Amerika tarihinde, pek çok eyalet kurtlara kap lar n kapam flt. 86

2 1995 k fl ndan 2004 k fl na kadar; bozkurtlar n say s n n 21 den 106 ya ç kmas yla, elk geyiklerinin say s 16 bin 791 den 8 bin 335 e düflmüfltü. Bugün ise Yellowstone Ulusal Park ndaki kurtlar n say s, civar nda Tehlikeli bir tür olarak görüldü ü için rastland klar yerde öldürülen bozkurtlar n ABD de soyu tükenmek üzereydi. Amerika n n bir do a harikas olan Yellowstone Ulusal Park nda ise, bambaflka bir sorun vard : Amerika da yetiflen bir geyik türü olan elk geyiklerinin say s inan lmaz ölçüde art yordu. Üstelik sorun bununla da s n rl de ildi. Geyikler Ulusal Park taki tüm bitki örtüsünü yiyip bitirmek üzerelerdi. Topra n büyük k sm ç plak kalm fl, erozyonlar artm flt. Ve a açlar 50 santimetrenin üzerine ç kabilecek kadar bile boy atamadan geyiklerin midesine iniyorlard. Bölgenin bu iki önemli sorununu, Kurt Projesi ad alt nda ortak bir çözüme kavuflturmak isteyen biliminsanlar, Kanada da özel olarak yetifltirip, koruma ve gözlem alt nda tuttuklar kurtlar Yellowstone Ulusal Park na götürmeye karar verdiler ve 1996 da ABD Bal k ve Yaban Hayat Dairesi taraf ndan, Kanada dan al nan 14 kurt, Yellowstone Ulusal Park na b rak ld. Ertesi y l 1996 da da, 17 kurt daha Ulusal Park n topraklar na sal verildi. 70 y ll k devams zl klar n n ard ndan, kurtlar n Yellowstone Ulusal Park topraklar na ad m atmas ndan sonra yaflanan inan lmaz de ifliklikleri, George Monbiot anlat yor: Geçti imiz yar m yüzy l n en ilginç bilimsel bulgular ndan biri yayg n olarak görülen beslenim etkileflimi kavram d r. Beslenme Geyikler Ulusal Park taki tüm bitki örtüsünü bitirmek üzereydi. XXX 87

3 etkileflimi, besin zincirinin tepesinden bafllay p alt basamaklar na do ru devam eden ekolojik bir süreçtir. ABD deki Yellowstone Park na kurtlar n sal nd 1995 y l ndan itibaren olanlar, bunun klasik bir örne idir. Hepimiz biliyoruz ki, kurtlar baz hayvanlar öldürür, fakat baflka birço una hayat verdikleri az bilinen bir gerçektir. Kurtlar dönmeden önce -yetmifl y ld r yoktular-, onlar avlayacak bir fley olmad için insanlar n tüm çabalar na ra men geyiklerin say s artt kça artt ve otlayarak bitki örtüsünü neredeyse yok olacak derecede azaltt lar, tümünü yediler. Fakat say lar az olmas na ra men, kurtlar döner dönmez, önemli etkileri gözükmeye bafllad. Bafllang çta, geyiklerin bir k sm n öldürdüler. Fakat önemli olan fley bu de ildi. Daha da önemlisi, geyiklerin davran fllar nda de iflikli e sebep oldular. Geyikler, kurtlar taraf ndan kolayl kla tuza a düflürebilecekleri yerlerden, özellikle vadi ve bo azlardan uzak durmaya bafllad lar. Ve bu yerler, yeniden canlanmaya bafllad. Baz alanlarda, a açlar n boyu sadece alt y lda dörde katland. Daha önce sö ütlerin 50 santimetreden daha fazla büyüyemedi i ç plak vadi yamaçlar h zla kavak ve sö üt ormanlar haline geldi. Ard ndan, bu geliflen ormanlara, kufllar gelmeye bafllad. Ötücü ve göçmen kufllar n say lar çok artt. A aç yemeyi seven kunduzlar n say s da art yordu. Ve kunduzlar da, asl nda t pk kurtlar gibi, ekosistem mühendisleridir, di er türler için nifller yarat rlar. Ve infla ettikleri bentler, su samurlar, misk s çanlar, ördekler, bal klar, sürüngenler ve amfibiler için yaflam alan yarat r.

4 Kurtlar, çakallar öldürdüler ve bunun sonucunda da tavflanlar n ve farelerin say lar artt. Tavflan ve farelerin artmas ; flahinlerin, gelinciklerin, tilkilerin ve porsuklar n da say lar n n artmas n sa lad. Kurtlar n b rakt klar leflleri yemek için ise, kargalar ve kartallar geldi. Onlarla ay lar da beslendi. Ve onlar n da popülasyonu k smen artt çünkü canlanan çal l klarda daha fazla bö ürtlen vard. Ve ay lar, geyik yavrular n n baz lar n öldürerek kurtlar n yaratt etkiyi güçlendirdi. Fakat tüm bunlardan çok daha ilginç bir baflka fley daha oldu: Kurtlar, nehirlerin de davran fl n de ifltirdi. Nehirler daha az menderesler çizmeye bafllad ve dolay s yla daha az erozyon oldu. Kanallar n daralmas yla daha çok havuz ve kumul olufltu. Bunlar n her biri, habitatlar için harika geliflmelerdi. Nehirler, kurtlar n gelmesiyle de iflmiflti. Ve bunun sebebi, yeniden canlanan ormanlar n nehir k y lar n sa lamlaflt rmas, buna ba l olarak da k y lar n çöküflünün azalmas ve daha sabit hale gelmesidir. Benzer biçimde, baz bölgelerde geyiklerin uzaklara sürülmesi ve vadi yamaçlar nda bitki örtüsünün canlanmas yla erozyonlar Beslenme zinciri do an n dengesini koruyor

5 Yellowstone Ulusal Park, ABD nin Idaho, Montana ve Wyoming eyaletlerinin kesiflti i noktada, 8987 km 2 lik bir alanda yer al yor. Dünyadaki s cak su kaynaklar n n yar s burada bulunur. Yellowstone da s cak su ve buhar havaya püskürten 300 den fazla gayzer, 290 dan fazla flelale bulunmaktad r. Ulusal Park, memeliler, kufllar, bal klar ve sürüngenlerin yüzlerce türüne ev sahipli i yapmakta, özellikle Kuzey Amerika boz ay s, Amerikan kara ay s, Kanada geyi i, antilop, çakal ve vaflaklar yo un olarak bulunmaktad r. Yellowstone da yaklafl k bin 100 çeflit yerli, 200 den fazla egzotik bitki yetiflmektedir. UNESCO Dünya Miras Listesi nde de yer alan Park, her y l yüzbinlerce yerli ve yabanc ziyaretçiyi a rl yor. azald, çünkü bitki örtüsünün yay lan kökleri topra n sabitleflmesini sa lad. Böylece, az say da olmalar na karfl n kurtlar, sadece Yellowstone Ulusal Park n n ekosistemini düzenlemek ve iyilefltirmekle kalmad ; bu devasa alan n fiziksel co rafyas n da de ifltirdi. Yellowstone Ulusal Park nda, 1995 ten bu yana yaflanan de iflimden yaban hayat tutkunlar ve turistler oldukça memnunlar. Yellowstone a her y l on binlerce kifli yaln zca kurtlar izlemeye gidiyor ve bölge ekonomisine yaklafl k 35 milyon dolarl k bir katk da bulunuyor. Uzmanlar da, bozkurtlar n do al döngüye kat lmas ndan sonra yaflanan ekolojik de ifliklikleri kaydetmeyi sürdürüyorlar. Tüm dünya ise, kurtlar n do al yaflamda neden olduklar hayati de iflimi ilgiyle izliyor ve do al denge için her bir canl n n nas l da ayr lmaz bir öneme sahip oldu unu, do an n kendi anlat m biçimiyle bir kez daha ö reniyor sabriyeasir@butundunya.com.tr 90