Bornova Vet.Kont.Arst.Enst.

Transkript

1 LABORATUVAR GÜVENLİĞİ Dr. Fethiye ÇÖVEN Uzman Veteriner Hekim Kanatlı Hastalıkları Teşhis Laboratuvarı Biyolojik Tehlike İnsanlar üzerinde zararlı etki oluşturma kapasitesine sahip biyolojik orijinli her türlü ajan / etken veya madde - mikroorganizmalar - toksinler vb. 1

2 BİYOGÜVENLİK Canlı varlıkların güvenliği Tüm doğal kaynakların biyolojik istila ve tehditlerden korunması Bir popülasyona infeksiyöz ajanların bulaşma riskini azaltmak için alınan önlemler Hastalığı bir çiftlikten uzak tutmak ve infekte olmuş bir çiftlikten komşu çiftliklere hastalık bulaşmasına engel olmak için alınabilecek veya alınması gereken tüm önlemler ( = Hayvanları korumak ) BİYOGÜVENLİK Hastalıkların ortaya çıkışını ve yayılma riskini asgariye indirmek için bir plan dahilinde uygulanan iyi hijyen uygulamaları ve EĞİTİM dir. Hastalıkların kontrol altına alınmasının anahtarıdır. Önemine rağmen biyogüvenlik, zincirin en zayıf halkasıdır ve biyogüvenlik konusunda en fazla hatalar insan hatalarından kaynaklanmaktadır. 2

3 Neden Biyogüvenlik Uygulamaları? Korumak: çalışanları yardımcı çalışanları laboratuvar destek personelini çalışma materyallerini çevreyi Biyogüvenlik Laboratuvar Biyogüvenliği kurumsal yada kişilere ait güvenlik tedbirleri patojenler ve toksinlerin kayıp, hırsızlık, yanlış kullanım, yanıltma yada kasıtlı saçılmasını önlemek için tasarlanan tedbirlerden bahseder. 3

4 BİYO-EMNİYET Biyolojik maddelere maruz kalmaya karşı emniyet Kişi ve çevreye bağlı potansiyel bulaşıcı maddelere veya biyolojik tehlikelere maruz kalmayı bilgi, teknik ve malzemelerle önlemek (= Kendini korumak) BİYO-EMNİYET Laboratuvar biyoemniyeti laboratuvarlarda patojenler ve toksinlerin kaza ile saçılmasını önlemek için uygulanan prensipler, teknoloji ve uygulamaları tanımlamak için kullanılan bir terim. Değerli biyolojik materyalleri kullanıldıkları ve saklandıkları yerlerde güvenli ve emniyetli olarak muhafaza etmek. 4

5 İnsanlarda hastalığa sebep olduğu bilinen adet patojen bulunmaktadır, Bunlardan 816 (% 58) adedi zoonotik özelliktedir. Woolhouse, J Emerging Infectious Diseases 11:2005 KKKA Posta ile Anthrax Kasım, 2001 Salmonella 1984 Ricin Şubat 2004 Avian Influenza Newcastle Diseases Virus 5

6 İnsanlarda NDV kaynaklı Konjuktivitis Neden Laboratuvar Güvenliği? Prensipler Yasal Sebepler Seçenekler Seçim yapan insan bu seçimin muhtemel sonuçlarının neler olabileceğini bilir. 6

7 Laboratuvar Güvenliği??? Laboratuvar kaynaklı hastalıkların ve laboratuvarda şekillenebilecek olası yaralanmaların / kazaların azaltılmasında önemli rol oynayan bir konudur. Laboratuvar çalışanlarının sağlığını tehdit eden önceden bunların tehlike olduğunu asla düşünmediğiniz çeşitli bulaşma yolları vardır. Bu nedenle işe başlamadan önce laboratuvarda çalışan tüm personel hayatlarını / sağlıklarını tehdit eden laboratuvardaki mevcut potansiyel tehlikeler konusunda eğitim almalıdır. Laboratuvardaki Tehlikeler Çalışma alanına göre laboratuvarlarda değişik tehlikeler bulunmaktadır. Biyolojik Kimyasal Radyoaktif materyaller 7

8 Biyoemniyet Prensipleri Bulaşma Yolları Solunum Sindirim İnokulasyon Absorbsiyon Laboratuvardaki Tehlikeler Çalışılan yada maruz kalınan etkene bağlı olarak alınması gereken uygun önlemler Laboratuvar Güvenliği Prosedürü nde bulunmalıdır. Çalışılan materyallerin tehlikelerine göre laboratuvarlar değişik Biyogüvenlik Seviyelerinde (BGS) dizayn edilir. 8

9 Laboratuvardaki Tehlikeler İnfeksiyöz etkenlerle çalışan lab. da BGS bağlı olarak - kullanılan güvenlik ekipmanları, - laboratuvar dizaynı, - kullanılan ekipmanlar - uygulamalar çeşitlilik gösterir. Güvenlik Ekipmanları Yeterli korunmanın sağlanması ve aynı zamanda çalışma prensiplerine uyum için belirli bazı ekipmanlar gereklidir. Gerekli güvenlik ekipmanları; Birincil bariyerler İkincil bariyerler 9

10 Güvenlik Ekipmanları Güvenlik Ekipmanları Birincil Bariyerler 10

11 Birincil Bariyerler Koruyucu tedbirler & birincil bariyerler - mühendislik kontrolleri - kişisel korunma ekipmanları - biyogüvenlik kabinleri, - duman kabinleri - otoklavlar Önemli olan ekipmanı ne zaman ve uygun olarak nasıl kullanılacağının bilinmesidir. KİŞİSEL KORUNMA EKİPMANLARI ( KKE ) 11

12 KİŞİSEL KONRUNMA EKİPMANLARI (KKE) KKE Nelerdir? Çalışanları tehlikeli / biyo tehlikeli materyallerden korumak için kullanılan ekipmanlardır. KKE; eldiven, gözlük, lab. önlüğü, galoş, bone, maske yada lab.da karşılaşılabilen tehlikelere karşı çalışanları tehlikelerden koruyabilen herhangi bir materyal 12

13 Kişisel Koruyucu Ekipmanlar (KKE) KKE bir korunma hattı olabilir KKE nın giyilmesinin sağlanmasından laboratuvar amirleri ve çalışanlar sorumludur. gözlük eldiven Lab. Önlüğü Ayakkabı Kişisel Korunma Ekipmanlarının (KKE) uygun kullanımı 13

14 KKE ne zaman kullanılır? Uygun olarak kendinizi korumanızın ilk şartı neyi, nerede ve nasıl kullanmanız gerektiğini bilmenizdir. Çalışanlar yaptıkları işin niteliğine uygun KKE belirleyip kullanmalıdır. Biyolojik Etkenler KKE Biyolojik ajanlar kullanıldığında: Gözlük Eldiven Lab önlüğü Maske Respirator (etkene bağlı olarak) 14

15 KKE Göz önünde tutulması gereken kriterler Önlenmesi gereken tehlikeye maruz kalma yolları Beklenen korunmanın derecesi Kullanım kolaylığı Sadece doğru olarak seçilmiş, uygun beden kullanıldığı, kullanımına özen gösterildiğinde ve bireyler eğitildiğinde etkilidir. KKE nın laboratuvarı terk etmeden önce çıkarılması gerekmektedir. KKE Ayakkabılar - Daima kapalı ayakkabılar giyilmelidir. Bazı yüksek korumalı laboratuvarlarda ve hayvan barınaklarında çizme giyilir. Lab kıyafetleri /önlükler Uzun kollu, diz boyunda ve çıtçıtlı esnek manşetli Arkadan bağlamalı önlükler Periyodik temizlik gereklidir 15

16 KKE Eldivenler Biyolojik ajanlarla çalışmak için latex, nitril & vinyl Tek kullanımlıktır ve çalışma esnasında sıkça değiştirilmelidir. Kalın eldivenler eğer deformasyon yoksa temizlenip dezenfekte edildiğinde tekrar kullanılabilir. Esnek olmalıdır, manşet kısmı uzun olmalıdır. Çift eldiven Allerjik yapıda olan personel için uygun antiallerjik eldivenler sağlanmalıdır. KKE Göz & Yüz Koruyucuları Gözleri korumak için koruyucu gözlükler Yüzü korumak için tam yüz siperi Respiratörler Sadece kullanabilmesi için onay alan ve bu konuda eğitim alan personel bu tür maskeleri kullanabilir. 16

17 KKE nın Stok & Yerleşimi KKE nın kullanıldığı her lab.da bunların saklandığı özel bir bölüm olmalıdır. KKE her zaman için yeterli miktarda bulundurulmalıdır ve yeterli KKE olmadığı durumlarda çalışma yapılmamalıdır. Siparişlerin ulaşma zamanı göz önünde bulundurularak yeterli miktarda depolama yapılmalıdır. 17

18 KKE nın Bakımı Ekipmanlara güvenmek için onlarla ilgilenmek gerekir. KKE temiz ve dezenfekte edilerek sonraki kullanımlar için saklanmalıdır. Uygun bakım KKE nın ömrünü uzattığı gibi masrafları da azaltır. Birincil Bariyerler KKE yanı sıra; Duman kabinleri Biyogüvenlik kabinleri Otoklav 18

19 Duman Kabinleri Duman kabinleri kimyasallarla çalışılırken kullanılır. Ana fonksiyonu kabin içerisindeki buhar ve gazların dışarı çıkışını sağlamasıdır. Kabin hava yolu ile oluşan bulaşmaları en aza indirecek şekilde dizayn edilir. Bunlar tehlikeli biyolojik materyallerle çalışmak için uygun değildir. Biyogüvenlik Kabinleri Değişik seviyelerde koruma sağlayan 3 ana sınıf kabin (I, II, III) vardır. HEPA filtreler min 0.3 mikron çapındaki partikülleri % oranında etkinlikle tutarlar. 19

20 Biyogüvenlik Kabinleri (BGK) 20

21 BGK Biyogüvenlik kabinleri; Laminar flow kabinler; HEPA filtreli laminar hava akımı Çıkış Personel, çevre & ürün koruma Vertikal yada horizontal laminar flow HEPA filtreden geçen hava (sadece alır) Sadece ürünü korur BGK de güvenli çalışma Kabini kullanmadan önce: BGK nin sertifikalı olduğundan emin olunmalı, UV lambası söndürülmeli; floresan lamba açılmalı, Çalışma yüzeyi uygun dezenfektanla silinmeli, Kabin içerisine gerekli malzemeler yerleştirilmeli, Çalışmaya başlamadan önce 5-10 dak. havalandırma çalıştırılmalı. 21

22 BGK de güvenli çalışma Kabini kullanırken: Tüm materyal ve ekipmanlar kabinin arka kısmına konulmalı, hava ızgaraları kapatılmamalı, Sıçramaları azaltacak teknikler kullanılmalı, Genel iş akışı temizden kontamine alanlara doğru olmalı, Hava akımını engellememek için hareketler en aza indirilmeli, BGK de açık alev kullanımı tartışmalı BGK de Güvenli Çalışma Kabini kullandıktan sonra: Kabin içini temizlemek amacıyla iş bittikten sonra havalandırma en azından 5 dak. çalıştırılmalı, Ekipman ve malzemeler dekontamine edildikten sonra dışarı alınmalı, Kabin yüzeyi dezenfekte edilmeli, Havalandırma ve ışıklar kapatılmalı, UV lambası açılmalıdır. 22

23 BGK de Güvenli Çalışma Bakımı: Her kullanımdan önce ve sonra çalışma yüzeyi silinmelidir Haftalık Aylık Yıllık - UV lambaları silinmelidir - Tüm dikey yüzeyler silinmelidir - UV lambalarının ışık yoğunluğu ölçülmeli - formaldehyde gaz ile dekontaminasyon - sertifikasyon BGK de Güvenli Çalışma 23

24 Yanlış Kullanım? BGK gereksiz malzemeler tutulmamalı, kabinin ön ve arkasındaki hava ızgaraları kapatılmamalıdır. 24

25 Aşırı Kalabalık Otoklav Otoklavlar zaman, ısı, basınç, su miktarı, kullanılan kapların tipi ve steril edilen atıkların tipine göre hassasiyet gösterir. Otoklav kullanırken etkili bir işlem için hatırlanması gereken birkaç önemli nokta bulunmaktadır. 25

26 Prosedürler Otoklav edilecek materyal otoklav torbası yada bir kova içerisine konulmalı ( torba fazla doldurulmamalı) ~ ml su, buhar oluşturmak ve buharın uygun biçimde sirkülasyonunu sağlamak için otoklava eklenmeli Isının istenilen seviyeye ulaştığını doğrulamak için torba yada kovanın dış yüzeyine otoklav bandı yapıştırılmalı Otoklav Formu Otoklav her kullanıldığında form kullanıcı tarafından doldurulmalıdır. Form otoklavının bulunduğu yerde olmalıdır. Formda olması gereken bilgiler: Tarih Yerleşim Yeri Otoklavın 121 C ye ulaştığı süre Maksimum ısı Basınç Atığın tipi Otoklav bandı kullanıldı mı? Ağırlığı Kullanıcının adı ve imzası 26

27 Biyotecrit? / Biyogüvenlik? Birincil bariyerler - Personel koruyucu donanım - Güvenlik donanımları İkincil bariyer/ler - Alt yapı / tasarım İyi Mikrobiyolojik Uygulamalar Laboratuvar Dizaynı İkincil Bariyerler 27

28 İkincil Bariyerler İkincil Bariyerler; - lab. inşaatı - lab. dizaynı Bu bariyerler laboratuvar dışındaki insanların, toplumun ve çevrenin korunmasını sağlar. İkincil Bariyerler İkincil bariyerlere örnek laboratuvar olabilir. Lab. ofislerden ayrıdır ve girişler sınırlandırılmıştır. Lab. hayvanları bölümüne girişler sınırlıdır ve sadece görevli personel girebilir. Otoklav sakin bir yerde kurulmalıdır. Lavabolar lab. içersinde olmalıdır. 28

29 Risk Grup (RG) Nedir? Risk Gurup Yürütülen çalışmalarla ilişkili olarak çeşitli riskler mevcuttur. Risk infeksiyöz ajanlarla çalışan laboratuvarlarda bulunmaktadır. Risk RG 1 RG 2 Bir risk gurubu (RG) çalışmanın yapısı ile belirlenir. RG 3 RG 4 Biyolojik maddenin tehlikesine paralel olarak risk gurubunun seviyesi artar buna bağlı olarak alınacak tedbirlerin sıkılığı ve çalışma uygulamaları o oranda yüksek olur. 29

30 Risk Gurupları Risk Gurupları; (DSÖ) Risk Grup 1 (RG1) Biyolojik Ajan Etkenler yetişkin sağlıklı insanlarda hastalık oluşturmazlar (düşük bireysel & toplum riski) Örn: Bacillus subtilis, Lactobacillus spp, Escherichia coli. Risk Gurupları Risk Grup 2 (RG2) Biyolojik Ajan Etkenler insanlarda nadiren ciddi bir hastalığa sebep olur, bunların koruyucu ve tedavi edici önlemleri mevcuttur. (orta derecede bireysel risk & sınırlı toplum risk) örn: Staf.aureus, Salmonella spp, Shigella spp, Toxoplasma gondii. 30

31 Risk Gurupları Risk Grup 3 (RG3) Biyolojik Ajan Ciddi yada ölümcül insan hastalıklarına sebep olan, laboratuvar çalışanları için tehlike oluşturan etkenler, koruyucu yada tedavi edici imkanları mevcut olabilir (yüksek bireysel risk & düşük toplumsal risk) Örn: Hantavirus, Kuduz virusu, Mycobacterium tuberculosis, Echinococcus granulosus. Risk Gurupları Risk Gurup 4 (RG 4) Biyolojik Ajan Ciddi yada ölümcül insan hastalıklarına sebep olan, laboratuvar çalışanları için tehlike oluşturan etkenler, koruyucu yada tedavi edici imkanları genellikle mevcut olmayan (yüksek bireysel risk & yüksek toplumsal risk) örn: Ebola, KKKA, SARS (Severe Acute Respiratory Syndrome), Variola ( çiçek virusu) 31

32 Biyogüvenlik Seviyesi (BGS) Nedir? Biyogüvenlik Seviyesi (BGS) Koruyucu tedbir olarak değişik BGS vardır. Koruyucu önlemlerin alınması infeksiyöz etkenlerden kaynaklanan tehlikelerin azaltılmasına yardımcı olabilir 32

33 Biyogüvenlik Seviyesi - 1 Temel Laboratuvar Sağlıklı erişkin bireylerde hastalığa neden olmadığı bilinen ajanlarla çalışma Özel yerleşim planlar gerektirmez BGK gerekmez ve çalışmalar tezgah üzerinde yapılabilir iyi mikrobiyoloji teknikleri gereklidir Biyogüvenlik Seviyesi

34 Biyogüvenlik Seviyesi - 2 Seviye 2 etkenlerle yapılan klinik, teşhis, araştırma ve eğitim faaliyetleri Herhangi bir aerosol yada sıçrama potansiyeli olan materyallerle çalışıldığında Class I yada Class II BGK gerekir Dökülen maddelere müdahale için bir Acil Plan geliştirilmelidir Girişler kontrollü olmalıdır BİYOGÜVENLİK SEVİYESİ - 2 (BGD - 2) 34

35 Biyogüvenlik Seviyesi - 3 Özel dizayn ve yapı Birincil bariyerler bireyleri korumak için İkincil bariyerler çevreyi korumak için Çalışılan etken, KKE, ekipmanlar, atık imha işlemleri ve bu konulardaki prosedürler ve uygulamalar konusunda tüm personel eğitime tabi tutulmalıdır BİYOGÜVENLİK SEVİYESİ - 3 (BGD - 3) 35

36 BGS - 3 BGS 3 Laboratuvar 36

37 Biyogüvenlik Seviyesi - 4 Dizayn özellikleri oldukça zorlayıcı, Çalışanlar infeksiyöz materyalden tamamen izole BİYOGÜVENLİK SEVİYESİ 4 ( BGD 4) 37

38 BGS 4 yaşamı tehdit eden özellikte tehlikeli/ekzotik/ bulaşma riski bilinmeyen ajanlarla çalışma BGD - 3 uygulamalarına ek olarak; Ayrı/izole bina; yalnızca bu binaya ait hava desteği/hava çıkış ve dekontaminasyon sistemi. Class II BGK / Class III BGK ile birlikte pozitif basınç takımları, Laboratuvara girerken tam kıyafet değiştirme, giriş için pozitif basınçlı kişisel giysi, çıkışta duş zorunluluğu Tüm materyalin çıkış öncesi dekontaminasyonu Pozitif Basınçlı Giysiler 38

39 2007 İngiltere Şap Salgını Pirbright Bölgede Şap virusu çalışılan BGS olan iki Lab.var Lab.lar 3 kurum tarafından kullanılmakta; Institute for Animal Health (IAH) Merial Ltd Stabilitech Ltd. IAH ve Stabilitech çok az miktarda canlı Şap virusu kullanıyor, Merial büyük miktarlarda Şap aşısı üretiyor 2007 İngiltere Şap Salgını Araştırma bulguları: - Kontroldeki başarısızlık nedeniyle: Atık suyun yetersiz inaktivasyonu (biyoemniyet ihlali) Yetersiz bakım nedeniyle su borularındaki çatlak, Aşırı yağış nedeniyle kanalizasyon taşması, Çevrede yapılan inşaat nedeniyle yetkili olamayan personel & araç giriş-çıkışının olması (biyoemniyet ihlali) Kaynak: Final report on potential breaches of biosecurity at the Pirbright site September 2007, 39

40 Son Zamanlardaki Diğer Başarısızlıklar Texas A&M Üniversitesi ( ) CDC deki yeni BGS-4 laboratuvarı (2007) Alınan dersler: Önlem ve güvenlikten emin olmak için mümkün olan tüm acil eylemler alınmak zorundadır. Olaylar mutlaka rapor edilmelidir. BGS-3 / BGS-4 laboratuvarların kurulması ve çalışması için devamlı bir bakım anlaşması gereklidir. Kaynak: High-Containment Biosafety Laboratories: Preliminary Observations on the Oversight of the Proliferation of BSL-3 and BSL-4 Laboratories in the United States. October 4, 2007, published by the GAO, at p. 14. Atık Yönetimi 40

41 Atık Tehlikeli Atık Biyotehlikeli Atık Tehlikeli Atık Toksik Korozif Yanıcı oksitleyici Atıklar Tehlikeli biyo - atıklar, infeksiyöz ve / veya biyolojik yapısından dolayı insanlar, hayvanlar, bitkiler ve çevre için fizik yada sağlık tehlikelerine sebep olabilen atıklardır. 41

42 Atık Tehlikeli ve biyotehlikeli atıkları uygun imhası için türüne göre özel imha prosedürleri vardır. Atıkların doğru olarak imhası hem çevre hem de insan sağlığı açısından çok önemlidir. Uygun İmha Tehlikeli biyolojik madde kategorisinde olan tüm atıklar inaktive edildikten sonra normal çöpe atılırlar. Biyo - tehlike amblemi olan torbalar kullanıldığında bunların ikinci bir torbaya konulmalıdır. 42

43 Uygun İmha Tehlikeli atıklar Çevre Bakanlığı tarafından bildirilen kurallara uygun olarak imha edilmelidirler İngiltere Şap Salgını Pirbright Bölgede Şap virusu çalışılan BGS olan iki Lab.var Lab.lar 3 kurum tarafından kullanılmakta; Institute for Animal Health (IAH) Merial Ltd Stabilitech Ltd. IAH ve Stabilitech çok az miktarda canlı Şap virusu kullanıyor, Merial büyük miktarlarda Şap aşısı üretiyor 43

44 2007 İngiltere Şap Salgını Araştırma bulguları: - Kontroldeki başarısızlık nedeniyle: Atık suyun yetersiz inaktivasyonu (biyoemniyet ihlali) Yetersiz bakım nedeniyle su borularındaki çatlak, Aşırı yağış nedeniyle kanalizasyon taşması, Çevrede yapılan inşaat nedeniyle yetkili olamayan personel & araç giriş-çıkışının olması (biyoemniyet ihlali) Kaynak: Final report on potential breaches of biosecurity at the Pirbright site September 2007, Son Zamanlardaki Diğer Başarısızlıklar Texas A&M Üniversitesi ( ) CDC deki yeni BGS-4 laboratuvarı (2007) Alınan dersler: Önlem ve güvenlikten emin olmak için mümkün olan tüm acil eylemler alınmak zorundadır. Olaylar mutlaka rapor edilmelidir. BGS-3 / BGS-4 laboratuvarların kurulması ve çalışması için devamlı bir bakım anlaşması gereklidir. Kaynak: High-Containment Biosafety Laboratories: Preliminary Observations on the Oversight of the Proliferation of BSL-3 and BSL-4 Laboratories in the United States. October 4, 2007, published by the GAO, at p

45 TEŞEKKÜRLER 45