Merinos Kuzulara Vitamin ve İz Mineral Verilmesinin Besi Performansı Üzerine Etkisi

Transkript

1 Merinos Kuzulara Vitamin ve İz Mineral Verilmesinin Besi Performansı Üzerine Etkisi Yücel Kemal BAYRAKTAR 1 İbrahim İsmet TÜRKMEN 2 1 Ziraat Müh., İntegro Gıda San. ve Tic. A.Ş./İstanbul 2 Sorumlu yazar: Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Hayvan Besleme ve Beslenme Hastalıkları Anabilim Dalı/Nilüfer-BURSA Giriş Türkiye de koyun yetiştiriciliği sığır yetiştiriciliği ile karşılaştırıldığında daha alt bir sektör olarak karşımıza çıkmaktadır. En son istatistik verilere göre Türkiye nin koyun varlığı 25 milyon baş civarındadır. Koyunculuğun sığırcılığa göre alt sektör olarak görülmesi yetiştiriciliği sırasında daha bilinçsiz ve hatalı bakım ve besleme uygulamalarını karşımıza çıkartmaktadır. Örneğin yapılan saha gözlemlerinde çoğu defa koyunların içlerine herhangi bir vitamin ve mineral katkısı yapılmayan tek düze rasyonlarla beslendiği görülmektedir. Yine kötü kaliteli meralara koyunların yaylıma götürülmesi, barınakta ise arpa kırması, buğday kepeği ve saman gibi yem maddelerinin herhangi bir vitamin ve mineral katkısı yapılmaksızın verilmesi görülmesi oldukça sık karşılaşılan bir durumdur. Yine maliyet gerekçesiyle yemlemenin sınırlı miktarlarda yapılması görülen olumsuzluklardan bir diğeridir. Yaşanan bu olumsuzluklar koyun yetiştiriciliği maliyetini artırabilmektedir. Koyunların vitamin ve mineral ihtiyaçları son yıllarda yapılan araştırmaların da etkisiyle bazı değişiklikler göstermiştir (NRC 2007). Bu ihtiyaç değişikliklerinden en önemlisi E vitamininde yaşanmıştır. Koyun beslenmesinde E vitamini ihtiyacı NRC tarafından halihazırda o ana kadar kabul gören ihtiyaca göre 10 kat civarında arttırılmıştır. Bu değişikliklere rağmen yem sanayisinin uzun yıllardır koyun beslenmesinde kullanageldiği vitamin ve iz mineral tercihlerinde bir değişikliğe gitmediği gözlenmektedir. Yine son yıllarda ruminant ve kanatlı rasyonlarında performans arttırıcı olarak antibiyotik kullanımının yasaklanması, bu maddelere alternatif olabilecek ürünler üzerine çalışmaların yoğunlaşmasına yol açmıştır. Probiyotikler, prebiyotik ve bitkisel ekstratlar bu maddelerden bazılarıdır. Saccharomyces cerevisiae isimli canlı maya piyasada antibiyotik büyüme ilerleticilere alternatif olarak kullanılan bir tür probiyotik etkili bir maddedir. Bu maya türü, ruminant rasyonlarında sindirimi düzenleyici, rumen ortamını regüle edici ve rumen mikroorganizmalarına besin maddesi sağlama gibi etkileri ile öne çıkmış bir probiyotiktir. Böylece bu araştırmanın amacı sınırlı yemleme şartları altında besiye alınan Merinos toklulara Saccharomyces cerevisiae destekli biçimde toz formda veya yalama kovası şeklinde NRC 2007 değerleri göz önüne alınarak vitamin ve iz mineral verilmesinin etkilerinin araştırılmasıdır. Materyal ve Yöntem: Araştırma Adapazarı nda bulunan özel sektöre ait bir koyunculuk işletmesinde yürütülmüştür. Bu amaçla dört aylık yaşta toplam 30 baş Merinos ırkı erkek ve dişi kuzu kullanılmıştır. Kuzular 10 ar baştan oluşan bir tanesi kontrol, iki tanesi de deneme olmak üzere toplam 3 gruba ayrılmışlardır. Gruplar canlı ağırlıkları birbirlerine yakın ve de 5 başı erkek, beş başı dişi olacak biçimde oluşturulmuştur. Denemede kullanılan kuzular çoklu bölmelerde grup beslemesi tarzında 72 gün süreyle beslenmişlerdir. Kuzuların beslenmesinde 1

2 konsantre yem olarak özel bir yem fabrikasına yaptırılan kuzu besi yemi ile kaba yem olarak kurutulmuş arpa hasılı kullanılmıştır. Kuzu besi yeminin ham madde içeriği Tablo 1 de görülmektedir. Tablo 1: Kuzu Besi Yeminin Ham Madde Kompozisyonu, (% kuru maddede) Ham maddeler Kontrol Kurban Mix Kurban Bon Mısır Kırık Buğday DDGS (Golden) Mısır Özü Küspesi (Düşük Yağlı) İrmik-Elek altı Un Makarna kepeği Bulgur Unu Ayçiçeği tohumu küspesi, % 28 HP Bezelye Kepeği Melas Provin Asit Yağ Bisküvi artığı Mermer Tozu Sodyum bikarbonat Tuz (NaCl) *Vitamin premiksi **İz mineral premiksi Amonyum klorid TOPLAM *Vitamin premiksi: Vitamin A: 15,000,000 IU/kg, Vitamin D 3: 3,000,000 IU/kg, Vitamin E: 30,000 mg/kg **İz mineral premiksi: Demir: 70,000 mg/kg, İyot:1250 mg/kg, kobalt: 210 mg/kg, bakır: 2500 mg/kg, mangan: 70,000 mg/kg, Çinko: 76,000 mg/kg, selenyum: 250 mg/kg, Molibden: 1150 mg/kg Buna göre denemenin yapıldığı işletmenin besleme şartlarına müdahale edilmeyen bir grup oluşturulmuş ve bu grup kontrol grubu olarak adlandırılmıştır. Kontrol grubu rasyonun da bulunan kuzu besi yemi özel bir yem fabrikası tarafından üretilen ve sahada kuzu ve toklu besisinde standart olarak kullanılan bir yemdir. Deneme grupları olan Kurban Mix ve kurban Bon gruplarında ise yine işletmenin geleneksel olarak uyguladığı rasyon uygulanmış, ancak kullanılan kuzu besi yemine Tablo 1 de de görüldüğü hiç vitamin ve iz mineral katkısı yapılmamıştır. Buna karşın Kurban Mix grubuna toz formda hazırlanmış vitamin ve iz mineral katkısı verilmiştir. Kurban Bon grubunda ise vitamin ve iz mineral içeren yalama kovaları serbest bir biçimde önlerinde bulundurulmuştur Yalama kovaları hazırlanırken kuzu başına 45 gram/gün tüketileceği varsayılarak vitamin ve iz minerallerin dozaj hesaplamaları yapılmıştır. Kurban Mix grubu için kullanılan vitamin ve iz mineral katkısı, kuzu başına 30 gram/gün şeklinde, iki eşit öğüne bölünerek kuzu besi yemi ile karıştırılmak suretiyle verilmiştir. Kurban Mix ve Kurban Bon isimli katkı maddelerinin vitamin ve iz mineral içerikleri Tablo 2 de sunulmuştur. Her iki katkı maddesinde bulunan vitamin ve iz mineral miktarları NRC 2007 tarafından kuzular için bildirilen ihtiyaç düzeyleri göz önüne alınarak düzenlenmiştir. 2

3 Araştırmada tüm gruplara kuzu besi yemi ve arpa hasılı hayvan başına miktar hesaplaması yapılarak sunulmuştur. Buna göre kuzu başına kuru madde esasına göre 850 gram/gün düşecek biçimde arpa hasılı, 775 gram/gün düşecek biçimde kuzu besi yemi verilmiştir. Tablo 2: Kurban Mix ve Kurban Bon un vitamin ve iz mineral kompozisyonu Vitamin ve İz mineraller KurbanMIX KurbanBON Vitamin A, IU/kg 91,333 60,889 Vitamin D, IU/kg 9,467 6,311 Vitamin E, mg/kg 16,667 11,111 Mangan (organik şelatlı), mg/kg Demir, mg/kg ,089 Çinko (organik şelatlı), mg/kg 1,833 1,222 Bakır (organik şelatlı), mg/kg İyot, mg/kg 30,0 20,0 Kobalt, mg/kg 11,7 7,8 Selenyum (organik şelatlı), mg/kg 9,00 6,00 Kalsiyum, mg/kg 43,500 29,000 Fosfor, mg/kg 21,750 14,500 Magnezyum, mg/kg 39,875 26,583 Antioksidan (Ethoxyquin), mg/kg Canlı maya (Saccharomyces cerevisiae), CFU/kg 6.6x x10 11 Kurban Bon isimli 25 kg lık net ürün içeriğine sahip yalama kovaları grup başına iki kova olacak şekilde deneme başında grup bölmeleri içerisine konulmuştur. Denemede hayvanlar canlı ağırlık artışlarının belirlenmesi amacıyla deneme başında, denemenin 32. gününde ve de deneme sonunda (denemenin 72. günü) tartılmışlardır. Canlı ağırlık artışına ilişkin değerler SPSS.22 isimli istatistik programı kullanılarak Kruskal-Wallis test yöntemiyle istatistik analize sokulmuşlardır. Gruplar arasında fark çıktığında ise Mann- Whitney U testi uygulanmış, P<0.05 sonucu anlamlı kabul edilmiştir. Bulgular: Denemede kullanılan kuzu besi Yeminin kimyasal kompozisyonu Tablo 3 de sunulmuştur Tablo 3: Toklu Besi Yeminin Kimyasal Kompozisyonu Besin Maddeleri % Kuru Madde 88.2 Ham Protein 16.2 Ham Yağ 3.6 Ham Selüloz 10.0 Ham Kül 6.8 3

4 Denemede grupların besi performanslarına ilişkin değerler tablo 4 de görülmektedir. Denemede canlı ağırlık ile ilgili veriler bireysel ölçüme dayandığı için istatistik değerlendirmeye sokulurken, yem tüketimleri ve yemden yararlanma oranları grup beslemesi uygulanması nedeniyle istatistik analize sokulmamışlardır. Tablo 4: Merinos kuzularda besi performansı değerleri Kontrol n:30 Kurban Mix n:30 Kurban Bon n:30 x ±Sx x ±Sx x ±Sx Besi Başı Canlı Ağırlık, kg Besinin 32. Gününde Canlı Ağırlık, kg 34.40b a a 0.23 Besi Sonu Canlı Ağırlık, kg 40.52b a a 0.26 Ortalama Canlı Ağırlık Artışı (0-32. gün arası, gram/gün 160b a a 0.03 Ortalama Canlı Ağırlık Artışı ( gün arası, gram/gün 153b a a 0.02 Ortalama Canlı Ağırlık Artışı (0-72. gün arası, gram/gün 156b a a 0.00 Ortalama Kuzu Başlangıç Yemi Tüketimi, gram/gün 850 B 850 B 850 B Ortalama Arpa Hasılı Tüketimi, gram/gün 775 B 775 B 775 B Yemden Yararlanma Oranı (Kuru madde tüketimi/canlı B 6.42 B 6.35 B Ağırlık artışı) a-b: Aynı satırda farklı harfler taşıyan değerler istatistik olarak önemlidir (P<0.05). B: Belirlenmedi (Yem tüketimleri bireysel ölçümlere dayanmadığı için istatistik analize sokulmamışlardır) Canlı ağırlıkla ilgili yapılan tüm değerlendirmelerde Kurban Mix ve Kurban Bon gruplarının kontrol grubuna göre istatistik olarak önemli biçimde daha iyi bir performans gösterdiği anlaşılmıştır. Araştırmada grupların gerek kuzu besi yemi ile birlikte (kontrol grubu), gerekse ilave toz karışım ya da yalama kovaları yoluyla aldıkları takribi vitamin, iz mineral ve Saccharomyces cerevisiae miktarları Tablo 5 de görülmektedir. Tablo 5 incelendiğinde kontrol grubuna göre en belirgin tüketim farklılığının A ve E vitamini ile canlı maya olduğu görülmektedir. Yalama kovası şeklinde yapılan tüketimler araştırmanın planlaması sırasında kuzu başına takribi 45 gram olacağı öngörülmüş, ancak denemede daha yüksek bir tüketim değeri elde edilmiştir. Bu durum her bir gruba konulan iki adet yalama kovasının deneme sonunda tartılmasıyla anlaşılmıştır. Buna göre yapılan ölçümde kuzu başına günde 58 gram yalama kovası içeriği tüketildiği belirlenmiştir. İstatistik analize sokulmamakla birlikte yine deneme gruplarının yemden yararlanma oranları kontrol grubuna göre daha iyi bulunmuştur. 4

5 Tablo 5: Vitamin ve iz minerallerin gruplara göre günlük tüketimleri Vitamin ve İz mineraller Kontrol* Kurban Kurban Mix* Bon* Vitamin A, IU/gün Vitamin D, IU/gün Vitamin E, mg/gün Mangan, mg/gün Demir, mg/kg Çinko, mg/gün Bakır, mg/gün İyot, mg/gün Kobalt, mg/gün Selenyum, mg/gün Kalsiyum, mg/gün Fosfor, mg/gün Magnezyum, mg/gün Antioksidan (Ethoxyquin), mg/gün Canlı maya (Saccharomyces cerevisiae), CFU/gün x x10 9 *Hesaplamalar Kuzu besi yeminin 850 gram/gün, Kurban Mix in 30 gram/gün ve Kurban Bon un 58 gram/gün tüketildiği varsayılarak yapılmıştır. Tartışma: Denemede ölçümü yapılan canlı ağırlık artış değerleri incelendiğinde Saccharomyces cerevisiae canlı maya kültürünün de ilave edildiği toz veya yalama kovası tarzındaki vitamin ve iz mineral verilen deneme gruplarının çok belirgin bir biçimde kontrol grubuna göre daha yüksek canlı ağırlık artışları sergiledikleri anlaşılmaktadır. Buna göre Kurban Mix ve Kurban Bon grubunun tüm araştırma boyunca günlük canlı ağırlık artışları kontrol grubuna göre sırasıyla % 62 ve % 64 daha fazla olmuştur (Tablo 4). NRC 2007 ye göre dört aylık yaştaki günde 200 gram canlı ağırlık artışı sağlayan takribi 30 kg canlı ağırlığındaki kuzuların günlük vitamin A, D, E ile mangan, bakır, çinko, kobalt, demir, iyot ve selenyum ihtiyaçları sırasıyla 1500, 174, 300 IU ile 21, 5.5, 24, 0.22, 62, 0.7 ve 0.36 mg şeklindedir. Bu ihtiyaçlar araştırmada göz önüne alındığında, denemede tüm gruplara, gerek kuzu besi yemi yoluyla (kontrol grubu) gerekse Kurban Mix ve Kurban Bon katkıları ile gereksinmelerinin üzerinde A ve D vitaminleri verilmiştir (Tablo 5). E vitamini ise kontrol grubunda günlük ihtiyacın 11.8 kat daha az alınmıştır. Deneme gruplarında ise ihtiyaç 1.66 ila 2.15 kat daha fazla karşılanmıştır. İz minerallerin durumu değerlendirildiğinde ise ortaya şu şekilde bir tablo çıkmaktadır. Araştırmada kuzuların mangan, çinko, iyot ve kobalt ihtiyaçları tüm gruplarda yeterince karşılanmıştır. Bakır ihtiyacı kontrol grubunda yeterince karşılanamamıştır. Buna göre araştırmada kullanılan kuzuların bakır ihtiyacı 5.5 mg/gün iken kontrol grubunda bu ihtiyaç 2.13 mg/gün şeklinde karşılanmıştır. Demir ihtiyacı deneme gruplarında ihtiyacın üzerinde karşılanırken, kontrol grubunda hafifçe düşük (günlük 62 mg ihtiyaca karşılık 59.5 mg) karşılanmıştır. Selenyum da ihtiyacı kontrol grubunda yeterince karşılanmayan minerallerden olmuştur. Kontrol grubunda selenyum ihtiyacı % 55 oranında karşılanmıştır. Deneme grupları ise ihtiyaca yakın karşılama oranına sahip olmuştur. Araştırmada deneme gruplarının kontrole göre çok belirgin canlı ağırlık artışlarının nedenleri, gruplar sabit ve sınırlı bir rasyonla beslendikleri için yem tüketim farklılıkları ile açıklanamamaktadır. Deneme gruplarına kontrol grubundan farklı olarak Saccharomyces 5

6 cerevisiae verilmesi, E vitamini, bakır ve selenyum ihtiyaçlarının deneme gruplarında kontrolden farklı olarak ihtiyaca yakın ya da ihtiyacın belirgin biçimde üzerinde karşılanması performans artışına neden olan en önemli faktör olabilir. Ancak canlı ağırlık artışı farklılığının hangi maddeden ileri geldiği ya da daha çok ileri geldiği anlaşılamamıştır. Dolayısısyla gelecekteki araştırmalar bu hususun incelenmesine yönelik olmalıdır. Kaynaklar: National Research Council, 2007 (NRC 2007): Nutrient Requirements of small ruminants. The National Academies Press. Washington, DC. Spears, J.W., 2003: Trace mineral bioavailability in ruminants. American Society for Nutritional Sciences, 1506S-1509S. 6