YAZIM VE NOKTALAMA YAZIM KURALLARI

Transkript

1 YAZIM VE NOKTALAMA UYARI YAZIM KURALLARI BÜYÜK HARFLERİN KULLANILDIĞI YERLER 1. Cümleler büyük harfle başlar: Hava iyice karardı. Gökyüzünü kara bulutlar kapladı. Ancak, cümle rakamla başlıyorsa rakamdan sonraki sözcük küçük harfle başlar: 1978 yılında Burdur da doğdum. 2. Nokta, iki nokta, soru ve ünlem işaretleriyle biten cümlelerden sonra başlayan cümlelerin ilk harfi büyük yazılır: oför arabayı durdurdu. Ansızın önüne çıkan çocuğa bağırdı: Çekil git be çocuk! Yolda top mu oynanır? Deli misin sen? İki noktadan sonra cümle niteliği taşımayan örnekler sıralanırsa bunlar küçük harfle başlanarak yazılır: Hayvanat bahçesinde çeşit çeşit hayvanlar vardı: maymunlar, kangurular, ayılar, arslanlar 3. Cümle içinde başkasından aktarılan ve tırnak içine alınan cümleler büyük harfle başlar: Atatürk, Gerçeği konuşmaktan korkmayınız. diyor. 4. Dizeler genellikle büyük harfle başlar: Ne atom bombası, Ne Londra Konferansı. Bir elinde cımbız, Bir elinde ayna, Umurunda mı dünya? (Orhan Veli KANIK) 5. Özel adlar (kişi, ulus, dil, devlet, din, gezegen, yıldız, yer, saray, köşk, han, kale, köprü, anıt, kurum, kurul, kitap, dergi, gazete, tablo, heykel, yasa, bayram, tarihî olay, çağ, dönem adları vb.) büyük harfle başlar: Orhan, Türk, Türkçe, Türkiye, İslâmiyet, Merkür, Halley, Avrupa, Dolmabahçe Sarayı, Horozlu Han, Ankara Kalesi, Galata Köprüsü, Bilge Kağan Anıtı, Anayasa Mahkemesi, Türk Dil Kurumu, Çalıkuşu, Milliyet, Halı Dokuyan Kızlar (tablo), Düşünen Adam (heykel), Medenî Kanun, Kurban Bayramı, Millî Mücadele, Cilâlı Taş Devri, Millî Edebiyat Dönemi... UYARI a. Dünya, güneş, ay sözcükleri, yalnızca coğrafya ve gök bilimi (astronomi) ile ilgili yayınlarda terim olarak kullanıldığı zaman büyük harfle başlar; bunun dışındaki durumlarda küçük harf kullanılır: Bu yıl Güneş tutulmasını izledik. Yakıcı güneş altında fazla kalmayın. Dokuz gezegenden biri de Dünya dır. Ona göre babası dünyanın en iyi insanıydı. b. Tanrı sözcüğü özel ad olarak kullanılmadığı zaman küçük harfle başlar: Eskiden çok tanrılı inanç yaygınmış. Bazı dinsel kavramların da küçük harfle yazılması gelenekselleşmiştir: cennet, cehennem c. Özel adın içinde olmayan gazete, dergi, tablo vb. sözler büyük harfle başlamaz: Hürriyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Halı Dokuyan Kızlar tablosu, Düşünen Adam heykeli... ç. Özel adlarda arada ve sonda bulunan ve, ile, ya, veya, yahut, ki, de (da) sözcükleriyle mi (mı, mu, mü) soru eki küçük harfle yazılır: Suç ve Ceza, Leylâ ile Mecnun, Atatürk Diyor ki... 1

2 6. Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri, unvanlar, lakaplar, meslek adları büyük harfle başlar: Sayın Ahmet Çakmak, Zeynep Hanım, Deli İbrahim, Genç Osman, Doktor Can Çelik, Yüzbaşı Cengiz Topel... UYARI a. Akrabalık bildiren sözcükler büyük harfle başlamaz: Ayşe abla, Hasan dayı, Fikriye teyze... Ancak, başa gelip lakap niteliği kazanan akrabalık adları büyük harfle başlar: Nene Hatun, Dayı Mehmet... Bazı tarihî kişilerde akrabalık bildiren sözcükler sonda olduğu hâlde, unvan değeri kazandığı için büyük harfle başlar: Gül Baba, Sultan Ana, Gülsüm Bacı... b. Resmî yazılarda saygı sözlerinden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren sözcükler de büyük harfle başlar: Sayın Bakan, Sayın Başkan, Sayın Vali Mektuplarda ve resmî yazışmalarda sesleniş sözcükleri büyük harfle başlar: Sevgili Kardeşim, Canım Anneciğim, Değerli Öğretmenim, Bazı kısaltmalar büyük harfle başlar: Dr. İsmet Ay, Prof. Hamdi Akseki, Ziraat Mah. 9. Belli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar: İstanbul, 29 Mayıs 1453 Salı günü fethedildi. 10. Yer, ulus ve kişi adlarıyla oluşturulan ve ayrı yazılan birleşik sözcüklerde özel adlar büyük harfle başlar. Bu tür birleşik adlarda ikinci sözcükler küçük harfle yazılır: Antep fıstığı, İngiliz anahtarı, Behçet hastalığı... ADIN DURUM EKİ VE BAĞLAÇ OLAN DE NİN YAZILI I Türkçede biri ek, biri de bağlaç olmak üzere iki çeşit de kullanılmaktadır: 1. Adın durum eki olan -de: Adların ve zamirlerin sonuna ulanarak onlara yer ya da zaman anlamı kazandırır. Bu sözcüklere bitişik yazılır: Evde hiç un kalmamış. Sende kaç lira var? Okullar eylülde açılıyor. 2. Bağlaç olan de: Sözcük durumundadır. Bu nedenle ayrı yazılır. Anlamca ilgili sözcük ya da cümleleri birbirine bağlar. Dün de okula gelmedin. Orhan da Murat gibi hızlı koşar. UYARI a. Adın durum eki olan -de, büyük ünlü uyumu ve ünsüzlerin benzeşmesi nedeniyle -da, -te, -ta biçimlerine girer: Duvarda büyük bir leke görüyorum. Ette bol protein vardır. Sınıfta sessiz oturunuz. b. Bağlaç olan de yalnızca büyük ünlü uyumundan etkilenerek da biçiminde kullanılır. Ancak -te, -ta biçimlerine girmez: Oğuz da bizimle gelecekmiş. Sus da dinle. c. De nin bitişik mi, yoksa ayrı mı yazılacağı konusunda bir kuşkuya düşüldüğünde şu yol izlenebilir: De kullanıldığı yerden çıkarılıp cümle okunur. Eğer cümlenin anlamı ve kuruluşu bozuluyorsa, bu -de adın durum ekidir. Dolayısıyla bitişik yazılacak demektir: Cüzdanımı evde unutmuşum. De kullanıldığı yerden çıkarıldığında cümlenin anlamında önemli bir değişiklik oluşmuyor ve kuruluşu bozulmuyorsa, bu de bağlaçtır. Öyleyse ayrı yazılacaktır. Sevim de çok hastaymış. EK VE BAĞLAÇ OLAN Kİ NİN YAZILI I Türkçede ikisi ek, biri de bağlaç olmak üzere üç çeşit ki vardır. 1. Sıfat türeten -ki: Ek durumundadır. Adların, zamirlerin ve bazı zarfların sonuna ulanarak onlardan sıfat türetir. Bu sözcüklere bitişik yazılır: Evdeki hesap çarşıya uymaz. Sendeki kitap kimin? Yarınki maça gidecek misin? 2

3 2. İlgi zamiri olan -ki: Ek durumundadır. Sözcüklere bitişik yazılır. Bir adın yerini tutar: Benim boyum onunki gibi uzun değil. (-ki, boy adının yerini tutuyor.) 3. Bağlaç olan ki: Sözcük durumundadır. Bu nedenle ayrı yazılır. Cümlede anlamca ilgili söz öbeklerini birbirine bağlar: Yemeklerden önce ellerini yıka ki hastalık bulaşmasın. UYARI a. Ki bağlacı, zamanla bazı sözcüklerle bir araya gelip kaynaşarak birleşik sözcük oluşturmuştur. Bunların yazılışına dikkat ediniz: halbuki, mademki, sanki, oysaki... b. Ek ve bağlaç olan ki leri birbirinden ayırt edebilmek için de lerde uygulanan yöntem kullanılabilir. Burcu ile Özlem çok iyi arkadaştırlar. İle sözcüğü, kendinden önceki sözcüklere ulanarak yazıldığı (ek olarak kullanıldığı) zaman birtakım değişikliklere uğrar: 1. Ünsüzle biten sözcüklere ulanırken i ünlüsü düşer: Defterinle kitaplarını masanın üstüne koymuşsun. 2. Ulandığı ünlünün son hecesindeki ünlünün etkisiyle kalınlaşarak -la biçimine dönüşür: Yağmurla gelen sel her tarafı mahvetti. 3. Ünlüyle biten sözcüklere ulanırken i ünlüsü düşer ve -yle biçiminde kullanılır: Eliyle çocuğa işaret etti. 4. Eklendiği sözcüğün son hecesindeki ünlünün etkisiyle kalınlaşarak -yla biçimine dönüşür: Ateşin üstüne kovayla su döktü. Mİ SORU EKİNİN YAZILI I 1. Soru eki olan mi ayrı yazılır. Buna karşın kendinden önceki sözcüğün son hecesindeki ünlüye uyarak yerine göre mı, mu, mü biçimlerine de girer: Yemeğini bitirdin mi? Dün oraya da yağmur yağdı mı? Kardeşin uyudu mu? Arabanın anahtarını gördün mü? 2. Örneklerde de görüldüğü gibi, mi ekinin kullanıldığı soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna soru işareti konulmaktadır. Bu ekin kullanıldığı başka durumlar da vardır: Cümleye koşul anlamı kazandırır: Birine yardım ettim mi işlerim rast gider. Anlamı pekiştirir: Akşamki film güzel mi güzeldi. Bu durumdaki mi ler de ayrı yazılır, ancak cümlenin sonuna soru işareti konmaz. İLE SÖZCÜĞÜNÜN YAZILI I İle sözcüğü, cümlede yerine göre edat ya da bağlaç olarak kullanılır. İster edat isterse bağlaç olarak kullanılsın en önemli özelliği hem sözcüklerden ayrı hem de onlara bitişik yazılabilmesidir. İle sözcüğü ayrı yazıldığı zaman herhangi bir değişikliğe uğramaz: İDİ, İMİ, İSE SÖZCÜKLERİNİN YAZILI I İdi, imiş, ise sözcükleri ayrı ya da bitişik yazılabilir. 1. Bu sözcükler ayrı yazıldıkları zaman bir değişikliğe uğramazlar: Çocukcağızın elleri çok üşümüş idi. Çorba çok sıcak imiş. Kitap güzel ise okurum. 2. Bitişik yazıldıkları zaman ünlü uyumlarına ve ünsüzlerin benzeşmesi kuralına uyarak değişime uğrarlar. Bu arada başlarındaki i ünlüsü düşer. O zaman: a. Ünsüzle biten sözcüklere ulanan idi sözcüğü; -di, -dı, -du, -dü; -ti, -tı, -tu, -tü; imiş sözcüğü; -miş, -mış, -muş, -müş; ise sözcüğü de -se, -sa biçiminde kullanılır: Çocuğun elleri ıslaktı. Hava çok soğukmuş. Yağmur yağarsa pencereleri kapat. b. Ünlüyle biten sözcüklere ulandıklarında da, düşen i ünlüsü yerine y getirilir: Bu elma çok ekşiymiş. Aykut daha usluydu. Yumurta tazeyse çok al. İKEN SÖZCÜĞÜNÜN YAZILI I İken sözcüğü ayrı ya da bitişik yazılabilir. 3

4 1. Ayrı yazıldığında bir değişime uğramaz: Hasta iken dinlenmelisin. 2. Bitişik yazılırken şu değişimler görülür: a. Ünsüzle biten sözcüklere ulandığında başındaki i ünlüsü düşer: Çocukken daha mutluydum gibi geliyor bana. b. Ünlüyle biten sözcüklere ulanırken başındaki i ünlüsü düşerek araya y ünsüzü girer: Sen Antalya dayken ben İzmir deydim. c. Büyük ünlü uyumundan etkilenmez: Yazı yazarken noktalamaya dikkat etmelisiniz. ALINTI SÖZCÜKLERİN YAZILI I Türkçede yabancı dillerden alınan ve oldukça yaygın olarak kullanılan birtakım sözcükler vardır. Bu sözcüklerin yazımı belirli kurallara bağlanmıştır. 1. İki ünsüzle başlayan batı dillerinden alınma sözcükler, bu ünsüzler arasına ünlü konmadan yazılır: gram, trafik, spor, problem İki ünsüzle biten batı dillerinden alınma sözcüklerde bu ünsüzler arasına ünlü konmaz: film, lüks, prens, teyp İki ünsüzle biten Arapça ve Farsça kökenli sözcüklerin söylenişinde ünsüzler arasında bir ünlü türer. Bu ünlü yazılışta da gösterilir: emr: emir, bahs: bahis, nutk: nutuk İçinde yan yana iki ya da daha fazla ünsüz bulunan batı kökenli alıntılar, bu ünsüzler arasına ünlü konulmadan yazılır: biyografi, apartman, gangster, orkestra Batı kökenli alıntıların içindeki ve sonundaki g ünsüzleri aynen korunur: paragraf, program, diyalog, katalog... YABANCI ÖZEL ADLARIN YAZILI I 1. Yabancı özel adlar genellikle özgün yazımlarıyla kullanılır: Beethoven, Cervantes, Washington Yabancı özel adların bir bölümü Türkçe söylenişiyle yazılır: Napolyon, Münih, Paris... İKİLEMELERİN YAZILI I İkilemeler, aralarında birtakım anlam ilişkileri olan iki sözcüğün yan yana gelmesiyle oluşmuş sözcük öbekleridir. Bunlarla ilgili iki önemli kural vardır: 1. İkilemeler ayrı yazılır: Sepette irili ufaklı midyeler vardı. 2. İkilemeler arasına noktalama işareti konmaz. SAYILARIN YAZILI I 1. Sayılar metin içerisinde yazıyla yazılır: Biz iki kişiyiz. O, yüz yaşına kadar yaşadı. Kedinin bir gözü mavi, bir gözü yeşildi. 2. Saat, para tutarı, ölçü, gün ve yıl bildiren sayılarla istatistik verilere ilişkin sayılar sayılar rakamla yazılır: Maç da başlıyor. Yanında yalnızca lira var. Ayda ortalama 75 kilovat elektrik kullanıyoruz. Özlem, 15 Mart 1998 de doğdu. Kentin nüfusu son sayıma göre kişidir. Ancak, saat ve dakikalar metin içinde yazıyla da yazılabilir: Atatürk, saat dokuzu beş geçe öldü. 3. Birden fazla sözcükten oluşan sayılar ayrı yazılır: Sınıfımızda kırk beş kişi var. Ancak, parayla ilgili işlem ve belgelerde (çek, senet, fiş vb.) sayılarla oyun adı olan sayılar bitişik yazılır: Toplam tutarı beşyüzellimilyon liradır. Altmışaltı oyununu biliyor musun? 4. Beş ve beşten çok rakamlı sayılar, sondan başlamak üzere üçlü öbeklere ayrılarak yazılır ve aralara nokta konur , , Sayılarda kesirler virgülle ayrılır: 3, 2 (üç tam onda iki), 5,25 (beş tam yüzde yirmi beş) Sıra sayılar yazı ya da rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterildiği zaman ya rakamdan sonra nokta konur ya da kesme konularak sıra belirten ek yazılır: beşinci 5. 5 inci... 4

5 7. Üleştirme sayıları rakamla değil, yazıyla yazılır: üçer, altışar, onar Romen rakamlarının kullanımı oldukça sınırlandırılmıştır. Bu rakamlar; ancak yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde ve kitapların asıl bölümlerinden önceki sayfaların numaralandırmasında kullanılabilir: IV. yüzyıl, XV. yüzyıl... I. Murat, III. Selim V.2003, 20.VI I. cilt, VI. cilt... GÜN, AY VE YIL BİLDİREN TARİHLERİN YAZILI I 1. Gün, ay ve yıl bildiren tarihler aşağıda gösterilen biçimlerde yazılabilir: 29 Ekim 2003, , 29.X Tarihlerde ay adları sözcük durumunda yazılmışsa, bunlarda gün ve yıl bildiren tarihler arasına noktalama işareti konmaz: 23 Nisan 1920, 19 Mayıs 1919 FİİL ÇEKİMİYLE İLGİLİ YAZILI LAR 1. Gelecek zaman ekinin ünlüleri ile bu zamanın olumsuzluk ekindeki ünlüler, söyleyişe bakılmaksızın bütün kişilerde a, e ile yazılır: bakacağım, almayacağız, geleceğim, gitmeyeceğiz Aynı durum istek kiplerinin kullanımı için de geçerlidir: başlayasın, bakmayalar, geleyim, gitmeyeler... Böyle durumlarda a, e yerine ı, i yazılması yanlıştır. 2. Dilimizde a, e ünlüleri ile biten fiillerin şimdiki zaman çekiminde a sesi ı, u ; e sesi de i, ü olur: başlıyor, oynuyor, izliyor, gözlüyor... ÜNLÜ DÜ MESİ Dilimizde iki heceli bazı sözcüklere ünlüyle başlayan bir ek getirildiği zaman ikinci hecedeki dar ünlüler genellikle düşer ve yazılmaz: ağız+ı ağzı, gönül+ü gönlü, resim+e resme, devir+im devrim... ÜNLÜ DARALMASI 1. Dilimizde a, e ünlüleriyle biten fiiller -yor eki aldığında söyleyiş ve yazılışta a ünlüsü darlaşarak ı, u; e ünlüsü de darlaşarak i, ü olur: Elindekini niye saklıyorsun? Çocuk kapıda seni bekliyor. O böyle diyor. Günde üç ekmek yiyorlarmış. 2. Tek heceli de (mek), ye(mek) fiilleri ünlüyle başlayan diğer ekleri aldığında da söyleyiş ve yazışta ünlü daralması olur: diyen, diyerek, diyip; yiyen, yiyerek, yiyip Birden çok heceli olup a, e ünlüleriyle biten fiiller ünlüyle başlayan ek aldıklarında bu a, e ünlülerinde söyleyişte yaygın bir daralma (ı, i ye dönme) eğilimi görülür. Ancak bu daralma yazıya geçirilmez: başlayan, yaşayacak, dinleyerek, gülmeyelim ETMEK, OLMAK YARDIMCI FİİLLERİYLE OLU AN BİRLE İK FİİLLERİN YAZILI I Etmek, olmak yardımcı fiilleri, ad soylu sözcüklerle birlikte kullanılarak bir birleşik fiil oluşturur. Bu durumda kimi zaman onlara bitişik, kimi zaman da onlardan ayrı yazılır. Bu konuda kural şudur: Söz konusu fiiller, birlikte kullanıldıkları ad soylu sözcüklerde bir ses düşmesi ya da artması oluyorsa bitişik yazılır: emir+etmek emretmek (ses düşmesi), kayıp+olmak kaybolmak (ses düşmesi), zan+etmek zannetmek (ses artması), af+olmak affolmak (ses artması)... Birlikte kullanıldıkları ad soylu sözcüklerde bir ses düşmesi ya da artması olmuyorsa ayrı yazılır: yardım etmek, telefon etmek, mutlu olmak, saygılı olmak... BAZI HARFLERLE İLGİLİ YAZILI LAR 1. n, m Değişmesi Dilimizde b ünsüzünden önce gelen n ünsüzü bazı örneklerde m ye dönüşmüştür: saklambaç, çember, çarşamba, kambur... Bunların n olarak yazılması yanlıştır. 5

6 2. v, y Ünsüzü Türemesi Türkçe kökenli sözcüklerde iki ünlü yan yana bulunmadığından, bazı alıntı sözcüklerde ünlüler arasında v, y sesleri türemiştir: konservatuvar, tuval, fiyat, fayda (faide)... Bu tür sözcüklerin v, y sesleri kullanılmadan yazılması yanlıştır. KISALTMALARIN YAZILI I Kısaltmaların bir bölümü tümüyle büyük harflerle, bir bölümü tümüyle küçük harflerle, bir bölümü de hem büyük hem de küçük harflerle yapılır: 1. Büyük harflerle yapılan kısaltmalarda genellikle nokta kullanılmaz: TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi), TDK, (Türk Dil Kurumu), AB (Avrupa Birliği)... Ancak büyük harfli kısaltmaların bazılarında nokta konulması gelenekselleşmiştir: T.C (Türkiye Cumhuriyeti), K.K.K. (Kara Kuvvetleri Komutanlığı), M. Ö. (milâttan önce) Kısaltılan sözcük özel ad, unvan ya da rütbe ise ilk harf büyük yazılır: Alm. (Almanca), Prof. (Profesör), Alb. (Albay)... olur: Bu tür kısaltmaların sonuna nokta konur. 3. Kısaltılan sözcük tür adı ise ilk harf küçük sf. (sıfat), çev. (çeviren), kim. (kimya)... Bu tür kısaltmaların sonuna da nokta konur. 4. Elementlerin ve ölçülerin kısaltmalarında nokta kullanılmaz: C (karbon), Ca (kalsiyum), cm (santimetre), g (gram) Büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır: TBMM de, TRT ye, THY den... Ancak, bir sözcük gibi okunan kısaltmalara getirilen eklerde bu okunuş esas alınır: NATO dan, ASELSAN a, BOTA ın Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde sözcüğün okunuşu esas alınır: kg dan, cm yi, mm den Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üslü kısaltmalara getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz: İng.de, vb.leri, Nu.dan, cm 2 de... ALI TIRMALAR 1. Aşağıdaki paragrafta büyük harfler kullanılmamıştır. Gerekli yerlerde büyük harfleri kullanarak paragrafı düzeltiniz. gazi mustafa kemal, türkiye cumhuriyeti nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır de selânik te doğmuş, 1938 de istanbul da dolmabahçe sarayı nda ölmüştür. anadolu da türk ulusunun başına geçerek kurtuluş savaşı nı kazanmış ve çağdaş türkiye yi yaratmıştır. (Kim Kimdir Ansiklopedisi nden) 2. Aşağıdaki cümlelerde koyu yazılmış sözcüklerden sonra de gelecektir. Bunların hangilerinin ayrı, hangilerinin bitişik yazılacağını düşünerek cümleleri tamamlayınız. a. Öğrenciler okulun bahçesin... sıra oldular. b. Bu kitap... mı senin? c. Sen... hiç bozuk para var mı? ç. İnsan biraz düşünür... öyle konuşur. d. Dünkü maçı... izleyemedim. 3. Aşağıdaki cümlelerde koyu yazılmış sözcüklerden sonra ki gelecektir. Bunların ayrı mı, yoksa bitişik mi yazılacağını düşünerek cümleleri tamamlayınız. a. Akşam... maç kaç kaç bitti? b. Bahçede... çiçekleri sulamayı unutma. c. Yavaş konuş... çocuk uyanmasın. ç. Baktı... olmuyor, işi bıraktı. d. Senin kitabın burada; ama benim... yok. 4. Aşağıdaki eksik cümleleri mi soru ekini kullanarak tamamlayınız. a. Ödevlerini bitirdin...? b. Siz de bizimle pikniğe gidecek...? c. Acaba ben bu problemi çözebilir...? 5. Aşağıdaki sözcüklerden bazıları yanlış yazılmıştır. Bunların altlarını çizerek doğrularını noktalı yere yazınız. tıraş, kıravat, devir etmek, sıtadyum, tren, priz, perşenbe, laboratuvar, terketmek, tualet, gelicek, cambaz, teyip

7 6. Aşağıdaki cümlelerin hangilerinde sayıların, gün ve ay bildiren tarihlerin yanlış yazıldığını belirtiniz. Bunların doğru biçimlerini yay ayraç içine yazınız. a. Ağabeyim yirmibeş gün sonra askerden dönüyor. (... ) b. Atatürk 19 Mayıs 1919 da Samsun a çıktı. (... ) c. Haftanın son günü Pazardır. (... ) ç. İstanbul 29 Ekim 1453 Perşembe günü fethedildi. (... ) d. O 12 nisan 1971 de doğdu. (... ) e. Cumhuriyet 29.Ekim.1923 te ilan edildi. (... ) 7. Aşağıdaki cümlelerde geçen kısaltmalardan hangilerine getirilen eklerin yanlış yazıldığını belirtiniz. Bunları doğru biçimleriyle yay ayraç içine yazınız. a. Babam THY da çalışıyor. (... ) b. TÜBİTAK ın, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumunun kısaltması olduğunu biliyor muydunuz? (... ) c. Elmayı beş kg den fazla alma. (... ) ç. Maç TRT de yayımlanacak. (... ) d. Beni Nu. dan ara. (... ) 8. Aşağıdaki cümleleri yazım yanlışlarını düzelterek noktalı yerlere yeniden yazınız. a. Okullarda gırip salgını başlamış.... b. Biz menba suyu içiyoruz.... c. Kardeşim bir orkestırada çalışıyor.... ç. O filimi hiç beğenmedim.... d. Sınıfımızda kırk beş kişi var.... e. Evdeki hırgür yüzünden tadımız kalmadı.... f. Bana bundan hiç sözetmedi.... g. Bir daha onun sözlerine inanmıyacağım.... GEÇMİ YILLARDAN ÖRNEK SORULAR 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır? A) Kentin sokakları tertemizdi. B) Önceki gün yolda dayıma rastladım. C) Dün gökyüzü pırılpırıldı. D) Bahçede kardeşim de oynuyor. 2. Hangi cümlede yanlış yazılmış bir sözcük vardır? A) Pencereden, çenber çeviren çocukları seyrettim. B) Sinemaya perşembe günü gideceğini söyledi. C) Bisiklet üzerinde cambazlık yapmak çok tehlikelidir. D) Yük taşımaktan kamburu çıkmıştı sanki. 3. Aşağıdaki cümlelerde yer alan de lerden hangisi sözcüğe bitişik yazılmalıdır? A) Aldığımız kitaplar sen de kalsın. B) Kardeşim eve de dönmüş olabilir. C) Okulun bahçesini de ağaçlandırdık. D) Dün Ahmet de buraya gelmiş. 4. Aşağıdaki cümlelerde yer alan ki lerden hangisi yanlış yazılmıştır? A) Bir de baktıkki okula geç kalmışız. B) Kitaptaki şiiri defterine yazıyordu. C) Bu yarışmaya öyle hırslı hazırlandım ki... D) Daha çok çalışalım ki ilerlemek mümkün olsun. 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır? A) Karlı havada yola çıkmadığına şükretti. B) Bu davranışın beni çok mutlu etti. C) Ali, iş yerini başkalarına devretti. D) O, yıllarca dünyaya hükm etti. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır? A) Sıcak temmuz günlerinde deniz ne güzeldir! B) Her yılın şubat-mart aylarında Antalya ya gideriz. C) 29 Ekim 1978 de doğmuşum. D) Yılın ilk ayı Ocak, son ayı Aralıktır. 7

8 7. Hangi cümlede yazım yanlışı yoktur? A) Kitabımı senmi aldın? B) Bize Ahmet mi gelecek? C) Ankara lı çocukla mı çalışıyor? D) Bursa yı ve Uludağ ı anlatır mısın? 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? A) Bu yaz, tatilde İstanbul a mı gideceksiniz? B) Arkadaşımla beraber ben de gideceğim. C) İnsanın hayal Dünya sı da geniş olmalı. D) Bendeki kitaplarını hemen alabilirsin. 9. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde yazım yanlışı vardır? A) Baban nerede? Ankara da. B) Kalemin kimde? Hasan da. C) Nerede oturuyorsunuz? Bahçelievler de. D) Başka kim vardı? Ali de vardı. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yanlışı vardır? A) O kitabın benzeri bende de var. B) Bu yazıyı dergide de yayımladılar. C) Yeni kurulan belde de seçimler yapıldı. D) Arkadaşımı okulda da görebilirim. 11. Ateşin var mı? sorusuna cevap olabilecek aşağıdaki cümlelerden hangisinin yazımı doğrudur? A) Çakmakta var, kibritte var. B) Çakmak ta var, kibrit te var. C) Çakmakda var, kibritde var. D) Çakmak da var, kibrit de var. NOKTALAMA İ ARETLERİ NOKTA (. ) 1. Cümlelerin sonuna konur: Çantanı ortaya bırakma. 2. Kısaltmaların sonuna konur: Dr. (doktor), Cad. (cadde), s. (sayfa)... Ancak, nokta kullanılmayan kısaltmalar da vardır: TDK (Türk Dil Kurumu), B (batı), m (metre) Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur: II. Mehmet, XV. yüzyıl, 5. Cadde Bir yazının maddelerini gösteren rakam ya da harflerden sonra konur: I. 1. A. a. 5. Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur: X Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden ayırmak için konur: Uçak da kalkıyor. 7. Bibliyografik künyelerin sonuna konur: Ömer Asım Aksoy, Dil Yanlışları, Adam Yayınları, İstanbul Beş ve beşten çok rakamlı sayılarda sondan sayılmak üzere üçlü öbeklerin arasına konur: Matematikte çarpı işareti olarak konur: 5.6 = = Hangi cümlede yazım yanlışı vardır? A) Öyle korkmuş ki yüzü sapsarı kesilmiş. B) Çok çalışmalısın ki başarabilesin. C) Gölün dalgaları denizlerin ki kadar büyük değildi. D) Öyle duygulu konuştu ki herkes etkilendi. YANITLAR 1. C 2. A 3. A 4. A 5. D 6. D 7. D 8. C 9. D 10. C 11. D 12. C VİRGÜL (, ) 1. Birbiri ardınca sıralanan eş görevli sözcük ve sözcük öbeklerinin arasına konur: Evlerinin yakınında fırın, manav, market gibi iş yerleri vardı. 2. Sıralanmış cümleleri birbirinden ayırmak için konur: Önce şiddetli bir rüzgâr esti, sonra yağmur başladı. 8

9 3. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş ögeleri belirtmek için konur: Ayşe Hanım, uzun bir aradan sonra kavuştuğu oğluna büyük bir sevgiyle sarıldı. 4. Cümle içinde ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için konur: Onun çok güzel, sanırım Siyam cinsi, bir kedisi vardı. 5. Tırnak içinde olmayan aktarma cümlelerden sonra konur: Bu konuda daha duyarlı olman gerektiğini düşünüyorum, dedi. 6. Konuşma çizgisinden önce konur: Kadın yavaş bir sesle, Hastalığının ne olduğunu ona söyleme, dedi. 7. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, kabul, ve teşvik bildiren hayır, yok, yoo, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, baş üstüne, öyle, haydi, elbette gibi sözcüklerden sonra konur: Evet, sen bu konuda ne diyorsun? Peki, önerilerine katılıyorum. 8. Bir sözcüğün kendisinden sonra gelen sözcük ya da sözcük öbekleriyle anlam bakımından bağlantısı olmadığını göstermek (anlam karışıklığını önlemek) için kullanılır: Yaralı, hemşireye sevgiyle baktı. Hırsız, polisi görünce kaçtı. 9. Hitap için kullanılan sözcüklerden sonra konur: Sevgili Kardeşim, Çocuklar, beni dikkatle dinleyin. 10. Yazışmalarda başvurulan makamın adından sonra konur: Çizgiüstü Dershanesi Müdürlüğüne, 11. Bibliyografik künyelerde yazar, eser, basım evi vb. maddelerden sonra konur: Vecihi Timuroğlu, Atatürk iirleri Antolojisi, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için konur: 35, 6 (otuz beş tam, onda altı) 25, 40 (yirmi beş tam, yüzde kırk) UYARI Aşağıdaki durumlarda virgül kullanılmaz: a. Metin içinde ve, veya, yahut bağlaçlarından önce ve sonra: Ona her zaman inandım ve güvendim. Eczacı veya doktor olmak istiyormuş. b. Metin içinde yinelenen bağlaçlardan önce ve sonra: Delikanlı hem okuyor hem çalışıyormuş. Uzun zamandır beni ne arıyor ne soruyor. c. Cümlede pekiştirme ve bağlama görevinde kullanılan de (da) bağlacından sonra: Dilimize sahip çıkarsak benliğimize de sahip çıkmış oluruz. Sınavı kazandı da rahatladı. ç. Metin içinde -ince (-ınca) anlamında zarf-fiil (bağ-fiil) görevinde kullanılan -mi ekinden sonra: Babam bir öfkelendi mi kolay kolay yatışmaz. d. Koşul eki almış sözcüklerden sonra: Derslerine düzenli çalışırsa sınıfını geçer. e. Metin içinde zarf-fiil (-ip, -erek, -ince, - dikçe, -meden, -meksizin, -eli ) ekleriyle oluşturulmuş sözcüklerden sonra: İstanbul daki işlerimi kısa sürede bitirip Ankara ya geçeceğim. İnsan zorluklarla savaşarak başarıya ulaşabilir. Onu birden karşımda görünce ne yapacağımı şaşırdım. İnsan bir acı yaşamadan başkalarının acılarını anlayamıyor. Adamcağız gece gündüz demeksiniz çalışıyor. Onunla görüşmeyeli yaklaşık üç yıl oldu. 9

10 NOKTALI VİRGÜL ( ; ) 1. Cümle içinde virgülle ayrılmış tür ya da takımları birbirinden ayırmak için konur: Geziye kızlardan Ayla, Demet, Yasemin; erkeklerden de Oğuz, Ayhan, Orhun katılacakmış. 2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralanmış cümleleri birbirinden ayırmak için konur: At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır. (Atasözü) İKİ NOKTA ( : ) 1. Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur: Son iki ay içinde okuduğum romanlar şunlardır: Jerminal, Başka Olur Ağaların Düğünü, Anadolu Garajı, Mutluluk. 2. Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur: Kendimi tanıtayım: Ben Türkçe öğretmeni Nisa Öztürk üm. 3. Kütüphanecilikte yazar ile yapıt adı arasına konur: Yaşar Kemal: Ağrı Dağı Efsanesi, Falih Rıfkı Atay: Çankaya... Jacques Usta: Sofrada kaç kişi olacaksınız? Harpagon: Sekiz on kişi. Ama sen sekiz de. 5. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır: 100:5=20 520:4=130 ÜÇ NOKTA (...) 4. Yazınsal (edebî) yapıtlardaki karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur: 1. Sözün bir yerde kesilip kalan bölümün okuyucunun hayal dünyasına bırakıldığını göstermek ya da ifadeye güç katmak amacıyla tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur: Dün akşam öyle bir maç seyrettim ki... Bir daha yalan söylersen Sıralanan bazı şeylerin benzerleri de olduğunu belirtmek için kullanılır: Orada hemen her çeşit kuş vardı: bülbüller, kanaryalar, keklikler Kaba sayıldığı ya da bir başka nedenden dolayı açıklanmak istenmeyen sözcük ve bölümlerin yerine konur: O da kendini bir... sanıyor. Annesi... Bankasında çalışıyor. 4. Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan sözcük ve bölümlerin yerine konur: Tahsin Saraç, Ana Öğüdü adlı şiirinde çocuklara şöyle sesleniyor: Çiçekleri ezme yavrum. Çiçek bir yüreğe benzer, Çiçek ezen, insan ezer.... Tüfekle oynama yavrum. akacığı bile çirkin, Bir canlıyı öldürmenin.... Alınmayan sözcük ve bölümlerin yerine yay ayraç içinde üç nokta (...) da konulabilir. 5. Ünlem ve seslenmelerde anlatımı pekiştirmek için konur: Annesi oğluna özlemle sarıldı: Canım!... Tatlım!... Bir tanem benim! Karşılıklı konuşmalarda yeterli olmayan, eksik bırakılan yanıtlarda kullanılır: Ayhan ı tanıyor musun? Hangi Ayhan ı? Ayla nın kardeşi olan Ayhan ı... SORU İ ARETİ (?) 1. Soru bildiren cümle ya da sözcüklerin sonuna konur: Dünkü maçı izledin mi? Kim? Soru bildiren cümle ya da sözlerde bazen yanıtın ne olacağı sözün gelişinden belli olur. Bu tür cümle ve sözlerin sonunda da soru işareti kullanılır: Doğru söylemiyor muyum? Bu işi ondan başka kimse yapabilir mi? 2. Bilinmeyen yer, tarih vb. durumlar ile bir bilginin kuşkuyla karşılandığı ya da kesin olmadığı durumlar için kullanılır: Nasrettin Hoca 13. yüzyılda (1228?-1284) yaşamıştır. Yozgat tan Ankara ya 1,5 (?)saatte gelmiş. 10

11 UYARI a. mi soru eki, anlamı pekiştirmek için ya da -ince(-ınca) anlamında bağ (zarf) fiil işleviyle kullanıldığı zaman soru işareti konmaz: Akşamki film güzel mi güzeldi. Babam bir öfkelendi mi yandık. b. Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur: Yağmur kesildi mi, güneş açtı mı? Bir devlet dairesinde mi çalışıyorsunuz; yoksa bir özel kuruluşta mı? ÜNLEM İ ARETİ (! ) 1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur: Uf, elime diken battı! Ay, çocuğun gözleri ne kadar da güzelmiş! 2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur: Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz dir, ileri! Ey Türk Gençliği! Dur Yolcu! 3. Söze alay ya da küçümseme anlamı katmak için ayraç içinde kullanılır: Çok çalışmış da (!) başaramamış. KISA ÇİZGİ ( - ) 1. Satıra sığmayan sözcükler bölünürken satır sonuna konur: imdiye dek böylesine korkunç bir kaza görmemiştim. 2. Ara söz ve cümleleri ayırmak için kullanılır: O -söylemek istemezdim ama- hep yalan söyler. 3. Dil bilgisinde kök ve ekleri ayırmak için konur: öğret-men, dur-ak, tat-lı Dil bilgisinde fiil kök ve gövdelerini göstermek için kullanılır: gör-, çiz- başla-, susa Dil bilgisinde eklerin başına konur: -den, -li, -lik, -im Dil bilgisinde heceleri göstermek için kullanılır: ka-nat, öğ-ren-ci, yağ-mur-luk Sözcükler arasında den... e, a, ve, ile, ila, arasında anlamlarını vermek üzere kullanılır: İngilizce-Türkçe Sözlük, Ankara-Yozgat kara yolu, Fenerbahçe-Galatasaray maçı... UZUN ÇİZGİ ( ) Konuşma çizgisi de denilen bu çizgi, yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır: Çocuk annesine dönüp, Bir daha yapmayacağım, dedi. Oyunlarda uzun çizgi konuşanın adından sonra konulabilir: ZEHRA Buyurunuz efendim. NACİYE (Elini uzatarak) Okul yok mu bugün öğretmen hanım? EĞİK ÇİZGİ ( / ) (Reşat Nuri GÜNTEKİN) 1. iirlerden yapılan alıntılarda, yan yana yazılan dizeleri belirtmek için kullanılır: Gurbet o kadar acı / Ki ne varsa içimde, / Hepsi bana yabancı, / Hepsi başka biçimde! (Kemalettin KAMU) 2. Adres yazılırken apartman numarası ile daire numarası ve semt ile kent adı arasına konur: Ziraat Mahallesi, Etlik Caddesi, 15. Sokak, 19/11 Dışkapı/ANKARA 3. Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göstermek için kullanılır: -a / -e, -lık / -lik, -ım /-im / -um / -üm Bölme işareti olarak kullanılır: 125/5=25, 660/30=22... TIRNAK İ ARETİ (... ) 1. Başka bir kimseden ya da yazıdan olduğu gibi aktarılan sözleri belirtmek için kullanılır: Mevlâna diyor ki: Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol. 11

12 2. Özel olarak belirtilmek istenilen sözler için kullanılır: Varlıkları niteleyen ve belirten sözcüklere sıfat denir. Özel olarak belirtilmek istenilen sözler tırnak içine alınmadan, koyu yazılarak ya da altı çizilerek de gösterilebilir: Halikarnas Balıkçısı nın asıl adı Cevat akir Kabaağaç tır. Köy romanlarından biri de Yaban dır. 3. Cümle içerisinde kitapların ve yazıların adları ile başlıkları tırnak içine alınır: Yaşar Kemal in Ağrı Dağı Efsanesi ni okumanızı öneririm. Kitap ve yazıların adları ile başlıkları, tırnak içine alınmadan koyu yazılarak ya da eğik (italik) yazıyla da gösterilebilir: Faruk Nafiz Çamlıbel in Han Duvarları nı okudunuz mu? Gülsüm Kıza Ağıt Necati Cumalı nın dramatik bir öyküsüdür. UYARI a. Uzun alıntılarda her paragraf ayrı ayrı tırnak içine alınır. b. Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme işareti kullanılmaz: Türk sanat müziğinin unutulmaz sanatçılarından biri de Zeki Müren dir. TEK TIRNAK İ ARETİ (... ) Tırnak içinde verilen ve yeniden tırnağa alınması gereken bir sözü belirtmek için kullanılır: Bülbülü altın kafese koymuşlar, Ah vatanım. demiş. DENDEN İ ARETİ ( ײ ) Bir yazıdaki maddelerin sıralanmasında ya da bir çizelgede, alt alta gelen aynı söz veya söz öbeklerinin yeniden yazılmasını önlemek için kullanılır: 1. gelen atlet Ahmet Yaman, 2. ײ ײ Sadi Uzun, 3 ײ ײ Serdar Yamuk. YAY AYRAÇ ( ) 1. Cümleyle doğrudan ilgisi olmayan açıklamalar için kullanılır: Atatürk ( ), ülkemizin yetiştirdiği en büyük devlet adamlarından biridir. 2. Tiyatro yapıtlarında konuşanın hareketlerini, durumunu açıklamak ve göstermek için kullanılır: NEZAHAT (İçini çekerek) Nerede?... TAHSİN (Heyecanla) Nezahat! Mutfağa bak mutfağa! 3. Alıntıların aktarıldığı yapıtı ya da yazarı göstermek için kullanılır: Vatan, çalışkan insanların omuzları üstünde yükselir. (Tevfik Fikret) 4. Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan sözcük ya da bölümlerin yerine konulan üç noktayı içine almak için kullanılır (bk. Üç nokta 4). 5. Bir söze alay ya da küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlemi göstermek amacıyla kullanılır (bk. Ünlem işareti 3). 6. Bir bilginin kuşkuyla karşılandığını ya da kesin olmadığını göstermek için kullanılan soru işaretini belirtmek amacıyla kullanılır (bk. Soru işareti 2) 7. Bir yazının maddelerini gösteren rakam ve harflerden sonra kapama ayracı konur: 1) 2) A) B) a) b) UYARI a. Yay ayraç içinde bulunan özel adlar ve yargı bildiren anlatımlar büyük harfle başlar ve sonuna uygun noktalama işareti getirilir: Mizahçılar, Aziz Nesin in çok üretken bir yazar olduğu konusunda (Ben de böyle düşünüyorum.) birleşiyorlar. b. Hakkında açıklama yapılacak söze ait ek, ayraç kapandıktan sonra yapılır: Halikarnas Balıkçısı (Cevat akir Kabaağaçlı) nın öykülerini okudunuz mu? KÖ ELİ AYRAÇ [ ] Ayraç içinde ayraç kullanılması durumlarda yay ayraçtan önce kullanılır. İyi kitaplar en gerçek arkadaşlardır. [Bacon (Beykın) ] 12

13 KESME İ ARETİ ( ) 1. Özel adlara getirilen çekim eklerini ayırmak için konur: Yaşar Kemal i, Türkiye m, Türk üm, Van Gölü dür Ancak, aşağıda belirtilen özel adlardan sonra kesme işareti kullanılmaz: a. Kurum ve kuruluş adları: Türkiye Büyük Millet Meclisine, Atatürk İlköğretim Okulu Müdürlüğüne b. Akım, çağ ve dönem adları: Millî Edebiyat Akımının, İlk Çağın, Yükselme Döneminde... c. Ay ve gün adları: 24 Kasımda, 23 Nisan Salıdan sonra Özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesmeyle ayrılmaz: Türkçe, Çorumlu,, İngilizler, Türkçeye, Atatürkçülüğün Kişi adlarından sonra gelen saygı sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur: Orhan Bey e, Nihal Hanım ın, Talat Paşa dan, Hasan Efendi yi Cumhurbaşkanınca, Türk Dil Kurumu Başkanına vb. biçimde kullanılan unvanlara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. 3. Kısaltmalara getirilen ekleri ayırmak için konur: kg dan, cm yi, TBMM nin, TRT de, TV ye... Sonunda nokta bulunan kısaltmalarla üs işaretli kısaltmalar kesmeyle ayrılmaz. Bu tür kısaltmalarda ek, noktadan ve üs işaretinden sonra, sözcüğün ve üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır: vb.leri, mad.si, cm 3 den, 6 5 ten... (Ayrıntılı bilgi için Kısaltmaların Yazılışı başlıklı konuya bakınız.) 4. Sayılara getirilen ekleri ayırmak için konur: 2002 de, 6 ncı, 100 lük... Sıra sayıları ekle gösterildiği zaman rakamdan sonra yalnızca kesme işareti ve ek yazılır, ayrıca nokta konmaz: 5. inci değil 5 inci, 2. nci değil 2 nci iirde seslerin ölçü dolayısıyla düştüğünü göstermek için kesme işareti kullanılır: Güzelliğin on par etmez, Bu bendeki aşk olmasa. Eğlenecek yer bulamam, Gönlümdeki köşk olmasa. (Âşık Veysel) 6. Bir ek ya da harften sonra gelen ekleri ayırmak için konur: Tezgâh yazarken a nın düzeltme işareti konur. Durakta sözcüğünde -ak tan sonra -ta eki gelmiş. 7. Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığı zaman kesme işareti yay ayraçtan sonra konur: Âşık Veysel ( atıroğlu) in Toprak adlı şiirini çok seviyorum. Ancak, ortak adlar (cins adı) için yapılan açıklamalarda yay ayraçtan sonra kesme işareti kullanılmaz: Dış satım (ihracat)ı artırmamız gerekir. Böyle durumlarda ek, yay ayraçtan önceki sözcük dikkate alınarak yazılır. (İlk örneği bu açıdan inceleyiniz.) DÜZELTME İ ARETİ (^) 1. Yazılışları bir, anlamları ve okunuşları ayrı olan sözcükleri ayırt etmek için, uzun olan ünlülerin üzerine konur: adet (sayı), âdet (gelenek, alışkanlık); aşık (ayak bileğindeki kemik), âşık (vurgun, tutkun); hala (babanın kız kardeşi), hâlâ (henüz) Arapça ve Farsçadan dilimize giren bazı sözcüklerde ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a, u ünlüleri üzerine konur: tezgâh, dükkân, kâğıt, hikâye, mahkûm 3. Nispet î sinin belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır: Bu resmi duvara asalım. (-i durum eki) Resmi güzel olmuş. (-i iyelik eki) Resmî mektubu biliyor musun? (Nispet i si) Görüldüğü gibi üçüncü cümledeki sözcüğü diğerlerinden ayırmak için ayırmak için nispet i si kullanılmıştır. Başka örnekler: tarihî, askerî, dinî, millî 13

14 ALI TIRMALAR 1. Aşağıdaki cümlelerin sonuna nokta, iki nokta, üç nokta, soru ve ünlem işaretlerinden uygun olanını koyunuz. a. Tüh, akşamki maçı kaçırdım b. Ona o kadar güvenmiştim ki c. Sen de mi bana inanmıyorsun ç. Kalın ünlüler şunlardır d. Çocuk beni gördü mü kaçıyor e. Yazıklar olsun sana f. Kitabın ön sözünde şöyle bir ifade vardı g. Ona kimi aradığını sordum ğ. İzmir e ne gün gideceksin h. Sana çok gücenmiş 2. Aşağıdaki cümlelerde gerekli yerlere virgül ve noktalı virgül işaretlerinden uygun olanını koyunuz. a. Çocuk giysilerini dolaba özenle yerleştirdi. b. Ona Arkadaşlarınla her zaman iyi geçinmelisin. derdi. c. Meyvelerden elma armut kayısı sebzelerden de biber domates marul hoşuma gider. ç. Öğretmen ödevlerimizi yapıp yapmadığımızı anlamak için defterlerimizi gözden geçirdi. 3. Aşağıdaki cümlelerde nerelerde tırnak işareti kullanılması gerektiğini gösteriniz. a. Atatürk diyor ki: Gerçeği konuşmaktan korkmayınız. b. Okuma, ruhu yüceltir. sözü Voltaire nindir. c. Aziz Nesin in Ölmüş Eşek adlı romanını okudunuz mu? ç. Sarımsağı gelin etmişler kırk gün kokusu çıkmamış. atasözünün anlamını açıklayabilir misiniz? d. Han Duvarları Faruk Nafiz Çamlıbel in en güzel şiirlerindendir. 4. Aşağıdaki cümlede gereken yerleri yay ayraç içine alınız. a. Gazeteler dünyanın aynalarıdır. James Ellis b. Cahit Sıtkı Tarancı ünlü şairlerimizdendir. c. Yaşar Kemal in çeşitli türde yapıtları roman, öykü, röportaj... vardır. 5. Aşağıdaki cümlelerde gerekli yerlere kesme işareti koyunuz. a. Burcu nun babası TRT de çalışıyor. b. Fransanın başkenti Paristir. c. Çağdaş 20 Ekim 1980 de doğdu. ç. Geldiğinizi Tarık Beye ileteyim mi? d. Abecemizde j harfi h den sonra gelir. 6. Aşağıdaki cümlelerde geçen bazı sözcüklerde düzeltme işareti kullanılması gerekmektedir. Bu sözcükleri bularak gereken harflerin üzerine düzeltme işareti koyunuz. a. Askeri birlik erkenden yola çıktı. b. Onun ne mal olduğunu dünya alem bilir. c. Laiklik Türkiye Cumhuriyeti nin temel niteliklerindendir. ç. Adamı on yıla mahkum ettiler. d. Aranızdaki sorunları hala çözemediniz mi? 7. Aşağıdaki paragrafta yay ayraçla gösterilen yerlere uygun olan noktalama işaretlerini koyunuz. Naci Girginsoy şöyle diyor ( ) Mavinin Ölümü ( ) adlı kitabında ( ) ( ) Maviyi öldürdüler ( ) Bulutlar ( ) yıldızlar ( ) güneş ve çocukluğum tanıktır buna ( ) Derman BAYLADI (Düşünce Bahçelerinde) 8. Aşağıdaki cümlelerde birtakım noktalama yanlışları ve eksikleri yapılmıştır. Bunları düzeltiniz. a. u sözlerimi aklından hiç çıkarma. b. Böyle acemi, oyunculardan kurulu bir takımın başarılı olması beklenemez elbet. c. Atatürk diyor ki... ç. Sakın yolda top oynayayım deme. d. Onun bu davranışları beni çok sinirlendirdi. e. Atalarımız Ne ekersen onu biçersin demişler f. Baban bu yaptıklarını bir duyarsa. g. Hey buraya bak. ğ. Ne yapacağına bir an önce karar vermelisin? h. İnsan hiç annesini sevmez olur mu. ı. Taksici Bozuk para verseniz iyi olur dedi. 14

15 GEÇMİ YILLARDAN ÖRNEK SORULAR 1. Aşağıdakilerden hangisinin sonuna soru işareti konulmaz? A) Boş zamanlarını iyi değerlendiriyor musun B) Sınıfımı geçtim mi tatile çıkacağım C) Neden bana gelmedin D) Babamı mı arıyorsun 2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin sonuna nokta konulmalıdır? A) Derhal buradan uzaklaşın B) Aman ne güzel bir çocuk bu C) Yolda dikkatli yürüseniz olmaz mı D) Bugün çocuğuna kitap alacak 3. Edirne sözcüğüne aşağıdaki eklerden hangisi getirildiğinde kesme işareti konmaz? A) -m B) -den C) -(y)i D) -li 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama işareti yanlış kullanılmıştır? A) Onlarla niçin iş birliği yaptığını sordum. B) Seni çok bekledik, neden daha önce gelmedin? C) Bu kitaplardan hangisini okumak istiyorsunuz. D) Yemekten sonra çay mı içmek istersiniz? 5. Hangi cümlede tırnak işareti yanlış kullanılmıştır? A) Küçük Ağa son yılların en güzel romanlarından biridir. B) Hüseyin Efendi, Olmaz böyle şey dedi. C) Akşama doğru, Geliyorlar! diye bir ses duyduk. D) Mehmet yuva dediği yukarıdaki odada kalırdı. 6. Yeni buluşlar (1) anlayışlar (2) görüşler (3) yeni sözcüklerin doğmasına (4) sebep olur. cümlesindeki numaralı yerlerden hangisine virgül konulması uygun değildir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 7. Hangi cümlede virgül kaldırılırsa anlam değişir? A) Geç kalınca, sizi aramaktan vazgeçti. B) Çocuklar, koşarak gözden kayboldular. C) Bu genç, doktorla görüşmeye gitti. D) Bir varmış, bir yokmuş. 8. Altı çizili sözcüklerin hangisinde düzeltme (uzatma, inceltme) (^) işareti kullanılmaz? A) Her bölgenin adeti farklıdır. B) Yeni işimizden çok kar ettik. C) Ne dediğimi pekala anladı. D) Ne yapacağını bana dahi söylemedi. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesme işareti kullanılmasına gerek yoktur? A) Arkadaşım, tatilde Bodrum a gidecekmiş. B) Ali ler rengârenk çiçekler yetiştirmişler. C) Ağabeyim uzun zamandır TRT de çalışıyor. D) Saat da bize geleceklerini söyledi. 10. Aman Allahım ( ) Güneş altında pırıl pırıl parlayan kocaman bir sazan balığı ( ) oltanın ucunda çırpınıp duruyordu ( ) Yukarıdaki yay ayraçlarının içerisine sırasıyla hangi noktalama işaretleri getirilmelidir? A) (?) (,) (...) B) (!) (,) (;) C) (!) (,) (.) D) (.) (,) (!) 11. Kapıyı çalan satıcı babamı görünce ne söyleyeceğini şaşırdı. cümlesine açıklık getirmek için hangi sözcükten sonra virgül (,) konulmalıdır? A) çalan B) satıcı C) görünce D) babamı 12. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yay ayraçla gösterilen yere virgül (,) konulması gerekmez? A) Her taraf tepeden ( ) tırnağa bahar... B) Bir yağmur sonrası gelin ( ) seyredin. C) Bulutsuz ( ) masmavi dünyalarına D) Sevginin ( ) sevincin güneşi doğar. 15

16 13. Hangi cümlede yay ayraçla gösterilen yere iki nokta (:) konulmalıdır? A) İki şey çok önemliydi ( ) sağlık, eğitim. B) Bu gece sinemaya gidecektik ( ) Ali gelmedi. C) Öğretmenimiz geldi mi ( ) diye sorduk. D) Heyhat ( ) bir daha görüşemeyeceğiz. 16. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama yanlışı vardır? A) Nihal, Ayşe, Gülçin parka gittiler. B) Bir de ne göreyim, karşımda oturmuyor mu. C) Bana, Sınıfımı mutlaka geçeceğim. dedi. D) Çocuk, annesine bakıp bakıp gülüyordu. 14. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna getirilen üç nokta doğru kullanılmıştır? A) Yine aynı yazar, bir yazısında şöyle diyor... B) Bu işaret, mağaraya yaklaşıldığını gösteriyor... C) O eve bir daha gitmem, geçen sefer beni çok üzdüler... D) Buraları çok sevdim: hava, deniz, çiçekler Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tırnak işareti kullanılmasına gerek yoktur? A) Höyük sözü, Anadolu da tepe anlamına gelir. B) Kanunî Sultan Süleyman a göre, cihanda en büyük devlet sıhhattir. C) Yahya Kemal in şiirleri Kendi Gök Kubbemiz adı altında çıktı. D) Masallar, genellikle Bir varmış, bir yokmuş. sözleriyle başlar. 15. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama yanlışı vardır? A) Yıkıl karşımdan! diye bağırdı. B) O gün (23 Eylül) doğum günüydü. C) İçimde öyle bir sıkıntı var ki... D) Tavırları hareketleri, karşısındakine güven veriyordu. YANITLAR 1. B 2. D 3. D 4. C 5. B 6. D 7. C 8. D 9. B 10. C 11. B 12. A 13. A 14. D 15. D 16. B 17. A 16