T.C. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI

Transkript

1 T.C. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI İŞLETME MEZUNLARININ İŞ HAYATINDAKİ YERİ VE İŞLETME EĞİTİMİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANALİZİ: 1000 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞUNUN İŞLETME MEZUNLARINDAN BEKLENTİLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA Özgün YILMAZ YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA, 2008

2 T.C. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI İŞLETME MEZUNLARININ İŞ HAYATINDAKİ YERİ VE İŞLETME EĞİTİMİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANALİZİ: 1000 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞUNUN İŞLETME MEZUNLARINDAN BEKLENTİLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA Özgün YILMAZ Danışman: Doç. Dr. Erkut DÜZAKIN YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA, 2008

3 Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne, Bu çalışma, jürimiz tarafından İŞLETME Anabilim Dalında YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak kabul edilmiştir. Başkan: Doç. Dr. Erkut DÜZAKIN (Danışman) Üye: Prof. Dr. Ahmet Fazıl ÖZSOYLU Üye: Yrd. Doç. Dr. Arzu UZUN ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım..../.../... Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVAŞ Enstitü Müdürü Not:Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ndaki hükümlere tabidir.

4 I ÖZET İŞLETME MEZUNLARININ İŞ HAYATINDAKİ YERİ VE İŞLETME EĞİTİMİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANALİZİ: 1000 BÜYÜK SANAYİ KURULUŞUNUN İŞLETME MEZUNLARINDAN BEKLENTİLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMA Özgün YILMAZ Yüksek Lisans Tezi, İşletme Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Erkut DÜZAKIN Temmuz 2008, 74 Sayfa Bu çalışmada Türkiye de önde gelen sanayi firmalarının değerlendirmelerine başvurarak, işletme eğitiminin yeterlilik düzeyi, müfredat etkinliği, sosyal yararlılığı gibi ölçütler açısından değerlendirilerek, işletme mezunlarının iş hayatındaki durumlarıyla aralarında anlamlı ilişki olup, olmadığının saptanması, eğer varsa bu ilişkinin yorumlanması amaçlanmıştır. İşletme eğitiminin değerlendirilmesi ve mezunların iş bulma koşulları ile ilgili ülkemizde yapılmış herhangi bir akademik çalışma bulunmaması, gerek işletmelerin gerekse işletme eğitimi veren fakültelerin araştırmayı referans çalışma olarak kullanabilecek olması çalışmayı önemli kılmaktadır. Araştırma kapsamında web anket yöntemi kullanılmış anket İSO (İstanbul Sanayi Odası) tarafından her yıl belirlenen Türkiye nin 1000 Büyük Sanayi Kuruluşuna e-posta aracılığı ile gönderilmiştir. Elde edilen sonuçlar ışığında işletme eğitiminin, işletmecileri iş hayatına hazırlama konusunda yetersiz yönleri olduğu söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Yöneticilik, İşletme Eğitimi, İş Bulma, İşletme Müfredatı

5 II ABSTRACT THE ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN PLACE OF BUSINESS ADMINISTRATION GRADUATES IN WORK LIFE AND BUSINESS ADMINISTRATION EDUCATION: RESEARCH ON EXPACTATIONS OF THE BIGGEST 1000 INDUSTRIAL CORPORATIONS FROM BUSINESS ADMINISTRATION GRADUATES Özgün YILMAZ Master Thesis, Business Department Supervisor: Doç. Dr. Erkut DÜZAKIN July 2008, 74 Pages In this study, it is aimed to evaluate the sufficiency of the business administration education, in terms of syllabus efficiency, social usefulness and so forth, with the help of the assessments of the top industrial companies in Turkey, and to determine if there is a relationship between the education and situations of business administration school graduates in business life, and to construe this relationship if there is one. Because there have been no academic researches done in Turkey about the evaluation of the educational system and the job conditons for the graduates, the chance of using this research as a reference by enterprises and schools of business administration will add an extra value to this research. Within this research, web poll method was used and the poll was sent to the Turkey s Bıggest 1000 Enterprıses which are designated annually by İstanbul Chamber Of Industry. As a result of acquired datas, it is possible to say that the business administration education is insufficient in some ways, espacially in point of preperation the administrators for business life. Key Words: Management, Business Administration Education, Finding Job, Management Courses

6 III ÖNSÖZ Bu tez çalışmasının oluşturulmasında ilgi ve desteğini benden hiç esirgemeyen, doğru adımları atmam konusunda her zaman yol gösterici olan değerli hocam Doç. Dr. Erkut DÜZAKIN a saygılarımı sunar, teşekkür ederim. Çalışmalarım esnasında bana her an destek olup bana inanan, annem Huriye YILMAZ, babam Zeki YILMAZ, kardeşim Özhan YILMAZ a sevgi ve saygılarımı sunarım. Tez çalışmam esnasında hiçbir şekilde bana yardımdan kaçınmayan başta Özlem ACER olmak üzere, S. Barış ÜVEY, Arş. Gör. Koray TUAN, Serhat OVAYOLU, Sezer ÇELEBİ ye ve bütün arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım. Özgün YILMAZ Temmuz 2008 ADANA

7 IV İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖZET... I ABSTRACT... II ÖNSÖZ... III TABLOLAR LİSTESİ... VI KISALTMALAR... VII I. BÖLÜM GİRİŞ Problem Araştırmanın Amacı Önem Sınırlılıklar... 6 II. BÖLÜM YÖNTEM Araştırma Modeli Evren ve Örneklem Verilerin Toplanması Verilerin Çözümlenmesi... 8 III. BÖLÜM İŞLETME EĞİTİMİ Amerika Birleşik Devletleri nde İşletme Eğitimi Avrupa da İşletme Eğitimi Türkiye de İşletme Eğitimi... 22

8 V 3.4. Türkiye de İşletme Eğitimi ve İşletmecilik Mesleği İlişkisi IV. BÖLÜM ARAŞTIRMANIN UYGULAMASI, YORUM VE BULGULAR Anketin Özellikleri Bulgular ve Yorum İşletme Mezunu Çalışan Olup Olmaması İşletme Mezunu Sayısı ve Lisans Mezunu Sayısı Şirket İçinde İşletme Mezunlarının Toplam Çalışanlara Oranı İşletme Mezunlarının Bilgi Düzeyleri İşletme Mezunlarının Performans Değerlendirmesi Şirket İçi Eğitim Verilen Alanlar İdari Kadroların İşe Alış Sürecinde Önemli Kriterler Katılımcı Firmalar Hangi Sektörlerde Faaliyettedirler Genel Değerlendirmeler Hipotez Testleri V. BÖLÜM SONUÇ ve ÖNERİLER KAYNAKÇA ÖZGEÇMİŞ... 74

9 VI TABLOLAR LİSTESİ Sayfa No Tablo 3.1. Haas İşletme Okulu Dersleri Tablo 3.2. Wharton İşletme Okulu Dersleri Tablo 3.3. Amsterdam Üniversitesi İşletme Lisans dersleri Tablo 3.4. Boğaziçi Üniversitesi Dersleri Tablo 3.5. Marmara Üniversitesi Dersleri Tablo 3.6. Ege Üniversitesi Dersleri Tablo 3.7. İstanbul Üniversitesi Dersleri Tablo 3.8. Hacettepe Üniversitesi Dersleri Tablo 3.9. Çukurova Üniversitesi Dersleri Tablo ODTÜ Dersleri Tablo 'de beyaz yakalılarda piyasa ücret aralıkları Tablo 4.1. İşletme mezunlarının departmanlara göre çalıştırılma oranları Tablo 4.2. İşletme mezunlarının bilgi düzeyleri Tablo 4.3. Performans değerlendirme tablosu Tablo 4.4. Şirket içi eğitimler Tablo 4.5. İşe alış sürecinde önemli ölçütler Tablo 4.6. Sektör tespit tablosu Tablo 4.7. İşletme ve lisans mezun tablosu Tablo 4.8. İşletme mezunlarının firmalarda çalıştırılma oranları sonuç tablosu Tablo 4.9. İşletme mezunlarının çalıştırılma oranlarının ortalamaları Tablo İşletme mezunlarının bilgi düzeyleri sonuç tablosu Tablo İşletme mezunlarının performans değerlendirmesi Tablo Şirket içi eğitimler sonuç tablosu Tablo İşe kabul kriterlerinin önemi Tablo Hipotez 1 test tablosu Tablo Hipotez 1 sonuç tablosu Tablo Hipotez 2 sonuç tablosu... 67

10 VII KISALTMALAR AACSB : The Association to Advance Collegiate Schools of Business ABD : Amerika Birleşik Devletleri AMBA : The Association of MBAs Ar-Ge : Araştırma - Geliştirme DTM : Dış Ticaret Müsteşarlığı EFMD : European Foundation for Management Development HBS : Harvard Business School İSO : İstanbul Sanayi Odası KKTC : Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti MBA : Master of Business Administration MIT : Massachusetts İnstitute Of Technology ÖSYM : Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi PhD : Doctor of Philosophy RSM : Rotterdam School of Management SPSS : Statistical Package for the Social Sciences TÜİK : Türkiye İstatistik Kurumu

11 I. BÖLÜM GİRİŞ Ulusal ve uluslararası pazarlarda artan tüketim ihtiyacı ve paralelinde hızla gelişen teknoloji, şirketlerin rekabet ortamında barınabilmeleri için bilindik yöntemlerden çok daha fazlasına ihtiyaçları olduğunu göstermektedir. Bu ihtiyaçların karşılanması müşteri, işgücü, para, teknoloji, talep gibi girdilerin verimli bir şekilde yöneticiler tarafından değerlendirilmesine bağlıdır. Yönetim insanlık tarihi kadar eski bir kavramdır. Ancak bir disiplin olarak, sistemli bir biçimde incelenmesi oldukça yenidir. Taylor, Fayol, Weber, vb. uygulamacı ve düşünürlerin temsil ettiği 1900 lerdeki klasik yaklaşıma göre üretkenlik ön plandadır ve insanlar makinenin birer parçasıdırlar larda Hawthorne, Argris, Maslow un temsil ettiği neoklasik yaklaşıma göre ise sosyal davranışlar, teknoloji ve çevre koşulları birlikte senkronize edilmeye çalışılmalıdır (Özkan, 2007). İkinci Dünya Savaşı ve onun ardından gelen savunma programı da işletme yöneticiliği kuramının gelişmesine yardımcı olmuştur. Malzeme ve insan gücünde en fazla tasarrufu sağlayarak üretimi artırma çabaları, yöneticilik konusuna daha fazla önem vermeyi gerektirmiştir (DTM, 2007) larda ortaya çıkan modern yaklaşımlarda teknolojik gelişmeler ve teknoloji üzerinde elde edilen hâkimiyet ile insan faktörü giderek önem kazanmış ve stratejik yönetim anlayışı ön plana çıkmıştır li yıllardan bu döneme uzanan Douglas McGregor un X (otokratik yönetici)-y (demokratik yönetici) teorisi geniş yankı bulmuştur. Ardından her iki modelin bir bileşkesi olan 1960 ların Yönetim Grid modeli gelmektedir. Diğer önemli aşamalar olarak, Drucker ın Hedeflerle Yönetim ini, 1965 lerde Ansoft un Şirket Stratejisi ni, 1970 lerde Tom Peters ın In Search of Excellence adlı kitabını, 1980 ve 1990 larda ise Toplam Kalite Yönetimini sayabiliriz (Özkan, 2007). Tüm bu dönemlerin sonucunda ortaya çıkan anlayışa göre yönetimin bilim ya da meslekten ziyade bir uygulama olduğu uyarısını yapan Drucker ın söylediklerini de dikkate alarak; yönetim için, içinde bulunduğumuz durumu, koşulları ve çevreyi en iyi şekilde analiz edip, yarını şekillendirebilmek ve ona hâkim olabilmek için bugünden yapılması gerekenleri planlamak ve uygulamaya sokmaktır diyebiliriz.

12 2 Zaman içinde, iş hacminin genişlemesine paralel olarak, yöneticilik konusu ile ilgili sorunlar da artmıştır. İş yöntemleri, gereçler, malzeme, alet ve makinelerin daha karmaşık bir hale gelmesi, herhangi bir kuruluşun, diğer işyerleri, tüketiciler, işçiler ve devlet daireleri ile olan ilişkilerini daha dikkatle ayarlaması gereğini ortaya çıkarmıştır. Bu durum dolayısıyla nispeten küçük işyerlerinde dahi, iyi yöneticilere olan büyük gereksinimin kuvvetle duyulmasına neden olmuştur. Günümüz koşullarında aranılan yöneticilerin ve idari personelin işletme eğitimi almış olmalarının olumlu sonuçları olduğu düşünülmektedir. Öyle ki işletme eğitiminin amacı, özel ve kamu sektörünün ihtiyaç duyduğu, olay ve olguları sorgulayabilme, karar verme, sorun çözme, planlama yapabilme, ekip çalışmasına yatkın olabilme, örgütleyebilme, düzenleyebilme ve denetleyebilme gibi niteliklere sahip yönetici adaylarını yetiştirmektir. İşletme eğitimi iş hayatının temel kavramları hakkında verdiği teorik eğitimin yanı sıra gerçek dünyaya uygun çözümler sunan, yetenek geliştirme amacı güden pratik eğitime ve uygulamalara da önem vermektedir. Şirketler işletme mezunlarını alanları dahilinde ve de dışında birçok pozisyonda çalıştırmaktadırlar. İşletme alanı içerisinde uzmanlaşmak için çok sayıda değişik alternatif bulunmaktadır. Bu alanlar işletmecinin şirket içerisindeki pozisyonunu ve rolünü belirlemede etkilidir. Başlıca finans, muhasebe, pazarlama, yönetim, insan kaynakları bu alanlardan sayılabilirler. İşletme bölümleri gerek mezun sayıları gerekse iş alanları sayısı açısından diğer lisans programlarından üstündür. Bu da sonuç olarak işletme bilimi üzerine yapılan araştırma, makale, kitap ve tez sayısına yansımaktadır. İşletme bilimi ile ilgili bu kadar çok araştırma olmasına karşın işletme eğitimi ile ilgili yapılmış çalışmalar yok denecek kadar azdır. Prof. Dr. Şan ÖZ-ALP in 1998 yılında Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları ndan çıkan Türkiye de İşletmecilik Eğitimi isimli kitap bu birkaç araştırmadan biridir. Söz konusu çalışmada genel hatları ile Türkiye deki işletme eğitiminin kalitesi sorgulanmaktadır. Ayrıca üniversitelerdeki işletme bölümleri müfredat, öğretim üyesi sayısı, öğrenci sayısı kriterleri ele alınarak birbirleriyle kıyaslanmış ve işletme eğitiminin standart olup olmadığı değerlendirilmiştir. Çalışmada işletme eğitiminin özel

13 3 sorunlarına değinildiği, diğer bir deyişle okul odaklı sorunların baz alındığı görülmüştür. Üretilen çözümler mevcut eğitim düzeninin kalitesinin artırılmasına yöneliktir. Konu ile ilgili bir diğer önemli çalışma 1998 yılının Kasım ayı içerisinde Akdeniz Üniversitesi nin ev sahipliğinde yapılan 6. Ulusal İşletmecilik Kongresi olmuştur li Yıllarda İşletmecilik ve Eğitimi nin ele alındığı kongrede işletmecilik eğitimi ile ilgili çalışmalarda, işletmecilik eğitiminin sorunlarına değinilmiştir Problem İyi birer yönetici olmak ya da işletme biliminin diğer alanlarında uzmanlaşarak bu alanlarda kariyerlerine yön çizmek isteyen gençler işletme eğitimi veren fakültelerin ilgili bölümlerine kayıtlarını yaptırmaktadırlar. Mezuniyetin ardından iş gücüne katılan gençlerin %7-8 i işletme mezunudur (Kayhan, 2007). İşletme mezunu gençler büyüklü küçüklü birçok şirketin çeşitli departmanlarında iş alanları bulabilmektedirler. İşletme eğitimi veren okullar genelde iki misyona sahiptirler; pratikte çalışacak olan iş insanlarını gerçek dünya için eğitmek ve diğer taraftan da araştırma yaparak işletme ve yönetim alanında bilgi stokunu geliştirmek. Tarihsel olarak bakıldığı zaman işletme eğitimi veren okullar başlangıçta, yani yirminci yüzyılın ilk yarısında, sadece pratisyen yetiştirmek yönünde ağırlığı olan, meslek okulu mahiyetinde okullar idiler ve hor görülürlerdi. Mesela MIT adlı ünlü okulun Sloan School of Management bölümünde çoklukla yakındaki Ford fabrikasının yöneticileri ders verir ve kendi pratik deneyimlerini aktarırlarmış. Ama 1960'lı yıllara girilirken ve hem ABD hem de dünya genelinde profesyonel yöneticilere talep artarken, Ford ve Carnegie gibi vakıflar işletme okullarındaki eğitimi çok eleştiren raporlar hazırlamışlar ve bu okullarda bilimsel metot ve akademik yaklaşımın yerleştirilmesi için yol gösterip, para desteği de sağlamışlar. Böylece bir meslek eğitimi (trade school) olarak başlayan işletme eğitimi değişim içine girmiş ve diğer ekstreme doğru yollanmıştır (Gökçe, 2007a). Şirketler yönetici adayları ararlarken, işletme mezunu olması şartı değil başta tecrübe ve daha sonra iş ile ilgili mühendislik vs. eğitimi veren fakülte mezunu olma

14 4 şartı aramaktadırlar. Üstelik uzmanlık alanı her ne olursa olsun işe alınan personel çeşitli eğitimlerden geçirilmektedir. Buradan hareketle iş dünyasının işletme mezunlarından beklediklerini bulamadıkları ve beklentileri yönünde donanımlı mezunlar ile karşılaşmadıkları gibi düşüncelere kapılmamak elde değildir. Öyle ki rekabetin kaçınılmaz olduğu günümüz pazarlarında firmalar yöneticilik işini yıllarca eğitim görmüş profesyoneller yerine teknik bilgi beceri sahibi personele teslim edebilmişlerdir. Bu değerlendirmeler ışığında işletme bölümlerinde verilen eğitimle iş dünyasının beklediği eğitim arasında bir fark olduğu, ya da firmaların beklentilerinin değiştiğinin kanısına varmak yerinde olacaktır. Firmaların beklentileri, işletme mezunu çalışanlar tarafından karşılanmadığı takdirde bir takım sorunlar oluşabilmektedir. Çalışan, yıllarca eğitim aldığı bir konuda kendini eksik hissedebilmekte bu da motivasyonu olumsuz yönde etkilemektedir. Çalışan, kendine olan güvenini yitirebilir. Firmalar ise, istihdam ettiği personelden beklediği verimi alamamakta, dolayısıyla yeni birey istihdam etmek durumunda kalmaktadır. Bu durumun makro olarak etkisi ise, işletme mezunlarının firmalar tarafından istihdamının olumsuz etkilenmesidir. Firmaların beklentilerinin işletme mezunları tarafından karşılanamamasında, firmaların yanlış istihdamları etkili olabilmektedir. İşletme mezunları idari kadrolarda görev alabilecek şekilde eğitim almış, yöneticilik konusunda uzman kimselerdir. Oysa firmalar kimi zaman işletme mezunlarını ilgisiz ve basit alanlarda kullanmaktadırlar. İdareci olarak istihdam edilmesi gereken bir işletmeci, kimi durumlarda fotokopi görevlisi, arşiv görevlisi vb. olarak istihdam edilmektedir Araştırmanın Amacı Çalışmanın amacı işletme eğitiminin iş hayatına yönelik başarısını test etmektir. Bunun ışığında işletme eğitiminin başarısız olduğu alanlar tespit edilip çözüm önerileri sunulmaya çalışılacaktır. Bu çalışma kapsamında aşağıdaki sorulara cevap aranacaktır. Firmaların işletme bölümü mezunlarında aradıkları özellikler nelerdir? İşletme mezunları firmaların istedikleri özellikleri taşımakta mıdırlar? İşletme bölümünde okutulan derslerin iş hayatına faydası var mıdır?

15 5 Ne tür derslerin okutulması, ne tip uygulamaların yapılması istenilen seviyeye ulaşmayı sağlayacaktır? Araştırma kapsamında anket sonuçlarından yararlanılmak suretiyle iki hipotez test edilecektir. Hipotez 1: Türkiye deki 1000 büyük firma, bünyelerinde çalışan işletme mezunlarının bilgi düzeylerini yeterli görmektedirler. Hipotez 2: Türkiye deki 1000 büyük firmanın idari kadrolarında çalışan işletme mezunu oranı yüksek seviyededir. İşletme bölümlerinde okutulan müfredatların iş hayatında mezunlara ne kadar fayda sağladığı sağlamadığı, eksik kalan yönleri olup olmadığı da sınanmış olacaktır. Bu da işletme bölümlerinde konu ile ilgili bir problemin istihdam sorunlarına sebep olup olmadığını gösterecektir Önem İşletme eğitimi ve iş dünyasının beklediği eğitim arasında bir fark veya değişikliğin olup olmadığı konusunda yapılacak bir araştırma hem işletme bölümlerinin müfredatlarını değerlendirmelerinde, hem de firmaların yönetici kavramından anladıklarını değerlendirmede faydalı olacaktır. İşletme bölümünden mezun olmuş birey lisans eğitimi sırasında seçmiş olduğu dersler ve müfredat dersleri ışığında çeşitli alanlarda uzmanlaşmaktadır. Uzmanlaştıkları alanlar göz önüne alındığında birçok mezun bu alanların dışında istihdama katılmaktadır. Lisans eğitimi sırasında bireyler idealleri doğrultusunda ilgi alanlarına ve isteklerine göre derslerini seçmektedirler. Şüphesiz ki çoğunun amacı bu alanda kendisini geliştirip iyi bir yönetici olmaktır. Bu problem yalnızca işletme bölümü için geçerli bir sorun değildir. İstihdam problemleri ülkemizin kanayan yaralarından biridir. Çalışma ile dikkat çekilmek istenen nokta eğitimleri açısından yöneticilik işine uygun olan bireylerin bu tür pozisyonlarda yer alıp alamama durumlarını araştırmak ve makul önerilerle yanlış uygulamalara çözüm üretilmesini sağlamaktır.

16 6 İşletme eğitiminin değerlendirilmesi ve mezunların iş bulma koşulları ile ilgili ülkemizde yapılmış herhangi bir akademik çalışma bulunmamaktadır. Uluslar arası boyutta ise özellikle ABD de yaygın olan MBA (Master of Business Administration) eğitimini değerlendiren yayınlar bulunmaktadır. Fakat bu yayınlar yoruma dayalı olmakla beraber şirketler üzerinde bir deneme yapılmamıştır. Çalışma literatürde bir ilk olmakla beraber, işletme bilimine ve eğitimine faydalı olacağı düşünülmektedir Sınırlılıklar Çalışmada ulaşılmak istenen, Türkiye deki şirketlerin işletme mezunlarını değerlendirmesi ve işletme eğitimi hakkındaki görüşlerini nicel değerlerle belirlemektir. Türkiye de 2002 Devlet İstatistik Enstitüsü araştırması rakamlarına göre adet işyeri bulunmaktadır. Bu firmaların tümüne ulaşmak ve işletme mezunları ile ilgili bir anket uygulamak mümkün olmadığından, 1000 büyük sanayi firması baz alınarak araştırma yürütülmüştür büyük sanayi firması zaman ve kaynak kısıtı bakımından değerlendirmeye alınabilecek bir rakamdır. Ayrıca istihdam düzeyleri göz önüne alındığında temsil ettikleri rakam bir sonuç elde etmek için tatmin edici olabilecektir yılı için yaklaşık 2 milyon işyeri için toplam istihdam 21 milyon (TÜİK, 2008), ilk 1000 firmanın istihdamı ise dolayındadır (İSO, 2007). İlk 1000 firmanın istihdam yoğunluğu Türkiye ortalamasının çok üzerindedir. Bu da ilk 1000 firmanın temsil yeteneğinin çok yüksek olduğunu gösterir büyük sanayi firmasının her birine anketleri posta yoluyla ulaştırmak ya da yüz yüze teslim etmek yoğun bir kaynak ve zaman israfına sebep olacağından, firmaların aktif olarak kullandıkları elektronik posta adreslerine gönderilmiş anket linki vasıtasıyla veriler toplanmıştır. Çalışmanın özgünlüğü nedeni ile literatür taraması sonuçları çok az yayın sayısına isabet etmektedir. Çalışmada kullanılabilecek kaynakların kısıtlı sayıda olması gerekli bilgileri toparlamada zorluklarla karşılaşılmasına sebep olmuştur.

17 7 II. BÖLÜM YÖNTEM 2.1. Araştırma Modeli Araştırma tarama modelinde bir araştırmadır. İşletme eğitimi ile ilgili ön bilgiler yapılandırılarak, çeşitli alanlardaki başarı örneklem üzerinde anket vasıtası ile test edilmiştir Evren ve Örneklem Araştırmada, işletme mezunlarına istihdam sağlayabilecek olan büyük firmaların görüşleri belirlenmeye çalışılmıştır. Dolayısıyla özel ve kamu şirketleri evren olmuştur. Türkiye deki bütün şirketlere ulaşarak değerlendirme yapmak başta zaman olmak üzere çeşitli olanaksızlıklardan dolayı mümkün değildir. Bu sebeple İstanbul Sanayi Odası (İSO) nın her yıl düzenlediği En Büyük 1000 Sanayi Kuruluşu araştırmasındaki şirketler çalışma evrenini oluşturmuştur. Şirketlerin adresleri ve elektronik posta adresleri internet üzerinden yapılan taramalar vasıtasında elde edilmiştir. Çoğu adres orijinal firma web sitesinden alınmıştır. Toplam 1000 firma içerisinden 882 adedinin e- posta adresi saptanmıştır. Fakat bunlardan 53 adedinin yanlış olduğu anlaşılmıştır. Kalan 829 adet e-posta adresinden gelen dönüş sayısı 119 dur. Dolayısıyla örneklem büyüklüğü 119 dur. 119 luk bir örneklem hacminin 1000 lik bir ana kütle hacmini ne kadar temsil ettiği aşağıda hesaplanmıştır. n0 N n = ve n + ( N 1) 0 kullanılmıştır. n 0 2 Z p(1 p) = formülleri hesaplamada 2 e n: düzeltme faktörü eklenmiş sonlu ana kütlelerde ortalama veya oran için örneklem hacmi n 0 : sonlu ana kütle düzeltme faktörü hesaba katılmadan belirlenen örneklem hacmi N: ana kütle hacmi

18 8 e: örnekleme hatası p: oran Z: Standart normal değer, olarak ifade edilmektedir. n = n n 0 = 134,93 2 1,96 0,5(1 0,5) 134,93 = e = 0,084 p değeri 0,5 alınarak p(1-p) değeri 2 e maksimize edilmiş, hiçbir p(1-p) değeri bu değerin üzerine çıkamayacağı için hesaplama garanti altına alınmıştır. Z değeri ise %95 güvenirlik için tablodan alınan değerdir. Örneklem üzerinde yapacağımız oransal analizlerin hatalı olma olasılığı 0,084 tür (%8,4). Örneklem ana kütleyi maksimum %8,4 lük bir sapma ile temsil etmektedir Verilerin Toplanması Verilerin toplanmasında anket yönteminden yararlanılmıştır. Anket sorularının oluşturulmasında bu konuda daha önce yapılan çalışmalardan yararlanılmıştır. Çalışma orijinal bir çalışma olduğundan daha önce uygulanmış benzer bir anket formu bulunmamakla birlikte eğitim konulu formlar ışığında konuya odaklı sistemli sorular üretilmiştir. İşverenin performans değerlendirmesine yönelik sorular performans değerlendirme formlarından yararlanılarak hazırlanmıştır. Konuyla ilgili teorik bilgilerin elde edilmesi için veri toplama tekniği olarak öncelikle belge tarama tekniği kullanılmıştır. Veriler, kütüphanelerden, internetten ve veri tabanlarından sağlanmıştır Verilerin Çözümlenmesi Verilerin elde edildiği anket formu gerek eğitimde bir problem olup olmadığının tespiti gerekse, çözüm önerileri elde etmek amacıyla düzenlenmiş sorulardan

19 9 oluşmaktadır. Anket içeriğinde şirketlerden işletme mezunu personelini değerlendirmelerine yönelik sorular, şirket işe alım sürecinde önem verdikleri durumları sorgulayan sorular, ve şirket içi eğitimlere yönelik sorular bulunmaktadır. Elde edilen veriler hem Microsoft Office Excel 2003 programına hem de SPSS (Statistical Package for Social Science) programına girilerek veri tabanları oluşturulmuştur. Excelde oransal analizler yapılmıştır. SPSS 16.0 programında ise frekans ve tanımlayıcı analizlerden yardım alınarak sonuçlar elde edilmiştir. Sonuçlar ilişkilendirilerek raporlanmış, çözüm üretmekte kullanılmıştır.

20 10 III. BÖLÜM İŞLETME EĞİTİMİ Eğitim, iş yaşamı için zorunlu temel bilgileri içerdiğinden, gerçek yaşamla bağdaşabilir, kullanılabilir ve güncel olmak zorundadır. Özellikle işletme eğitimi günün dinamik işletme koşullarına paralel ve piyasa koşullarının gerektirdiği özellikleri kazandırıcı olmalıdır. Mezunlarının iş hayatındaki başarısı, üniversitenin eğitim kalitesini yansıtmaktadır. İşletme eğitimi, her türlü işletme için yönetici yetiştirmesi nedeniyle programlarını, sistemlerini piyasaya uygun hale getirme konusunda üzerinde yoğun bir baskı hissetmektedir. Teknolojinin gelişimi paralelinde değişen dünya, beraberinde birçok yenilik getirmiştir. Teknolojik cihazların firmalarda başta üretim süreçlerinde rol alması, üretim kapasitesini ve hızını artırmıştır. Artık üretimle ilgili çok ince detaylar bile robotlar tarafından yürütüldüğünden, üretim bir rekabet aracı olmaktan çıkmıştır. Şirketlerin rekabet araçları arasında en başta teknoloji yerini almıştır. Öyle ki bilgisayarların, enformatik sistemlerin, robotların firmalara getirdiği yenilikler işletme anlayışında radikal değişimlere sebep olmuştur. Yönetim işinin profesyonelleşmesi, işletme sahibi-profesyonel yöneticisermayedar-girişimci vb gibi kavramların birbirinden ayrılarak netleşmesi, yönetim işinin karmaşıklaşması, rekabetin şiddetlenmesi ve etki alanının genişlemesi, müşterinin ve insan kaynaklarının değişmesi, önem kazanması işletme eğitimini zorlaştırmış ve kesinlikle bir ihtiyaç haline getirmiştir. Üniversite eğitiminin başlıca amaçlarından birinin iş hayatına kalifiye eleman yetiştirmek olduğu göz önüne alındığında, teknolojinin eğitime etkisi yadsınamayacaktır. Kullanılan sistemler, uygulanan operasyonlar, aygıtlar, bilgi kaynakları değişmiştir ve eğitimin bunlara entegrasyonu şarttır. İşletme eğitimi günümüzde büyük bir iş alanı haline gelmiştir. Hatta yurtdışı normlarında işletme okulları bir okuldan çok işletme konumundadır. Bunun kaynağı

21 11 olarak firmaların ve şirketlerin olağanüstü büyümesiyle birlikte, işletme mezuniyetinin bir gereklilik halini alması gösterilmektedir. Yurtdışında üniversitelere ayrılan ödeneklerdeki düşüş eğitim talebinin yoğun olduğu işletme bölümlerine özellikle MBA programlarına olumsuz olarak yansımıştır. Üniversiteler bu bölümlerden büyük karlar beklemektedirler (Reichert, 2006). Henüz 20. YY başında dünyaya yayılmaya başlayan işletme okulları, günümüzde 40 tan fazla ülkede 7500 okulla karşımıza çıkmaktadır lardan 2000 lere kadar meydana gelen bu dramatik artış kapanan, birleştirilen, yenilenen işletme bölümlerine neden olmuştur (Williams, 2006). Geriye kalan okullar; ki şu an 1 milyar ABD doları nın üzerinde bir pazarı oluşturuyorlar, kısa programlara ağırlık vermişler ve esnekleşmişlerdir. Bu tablo yerini daha güncel MBA programlarına bırakmıştır. Eskiden ayrılan en büyük farklılık işletme eğitiminde global vurgulara yoğunlaşmasıdır. Tabiî ki önceki MBA programları da global özellikteydiler fakat yeni program, eğitim müfredatlarının da globalleşip adeta bir bayi sistemine dayanmasını olgunlaştırmıştır (Williams, 2006). Firmalar günümüzde kendilerini öğrenen organizasyonlar olarak tanımlamaktadırlar. Kendi eğitim birimlerinin yanı sıra, bazılarının üniversiteleri mevcuttur. Firmaların kendi eğitim birimlerini kurmalarının sebepleri; Firmanın özniteliklerine tamamen uygun ve firmaya özel bir eğitimin üniversitelerde verilemeyeceği, Üniversitelerde beklenen hızda eğitimin gerçekleştirilememesi, Çeşitli bürokratik ve siyasi emellerden arınmış bir eğitimin firma bünyesinde mümkün olması olarak sıralanabilir. Esnek eğitim yeni gündeme gelmiş olmamasına rağmen ilerleyişindeki hız; ki pazarın büyüklüğü ile doğrudan ilgilidir, eğitim anlayışında değişikliklere sebep olmuştur. İşletme eğitimi talep edenlere bu neredeyse ders, hatta ders saati seçeneklerine kadar indirgenmiştir. Burada hala sorgulanmakta olan bir problem ortaya çıkmıştır. İşletme okullarının taleplerden dolayı süratli eğitim anlayışı eleştirilmiş ve verilen eğitimin işlenen konular itibarı ile eksik olduğu dile getirilmiştir (GFME, 2008).

22 12 İşletme eğitiminde oluşan ani değişiklikler artık bir sürpriz olmaktan çıkmıştır. İşletme eğitimi günümüzde hiç olmadığı kadar popüler durumdadır. Öyle ki uluslararası bir rekabet avantajı olarak görünen işletme eğitimi prestiji bazı durumlarda asıl işin önüne geçer hale gelmiştir. İşletme eğitiminde gelinen son nokta olarak, teknolojinin nimetlerinden üst düzeyde faydalanan uzaktan eğitimden bahsedilmektedir. Bu eğitim dünyanın bir ucundaki öğrenci ile diğer ucundaki öğrencinin aynı standartlarda eğitim almasını sağlamaktadır. Hatta işletmeler dokümantasyonları internet yoluyla ilgili firmadan alıp şirket için eğitim materyali olarak kullanmaktadırlar. Görüntülü ve sesli teknolojilerden yararlanarak evlerde eğitim hayali gerçekleştirilmiştir. Hatta internet konferans salonları oluşturulmuş ve dünyanın çeşitli yerlerindeki öğrencilerin eğitimcilerle ve birbirleriyle canlı etkileşimi sağlanmıştır (Williams, 2006). İşletme eğitiminin tarihine damgasını vurmuş ve halen de bu konuda lider olan ülke ABD dir. Ardından Avrupa daki okullar işletme eğitiminin gelişimine yön vermişlerdir. Dolayısıyla Türkiye de işletme eğitimine göz atmadan önce ABD ve Avrupa da işletme eğitimi üzerine genel bir inceleme yapmak uygun olacaktır Amerika Birleşik Devletleri nde İşletme Eğitimi Plymouth 1635 den önce herhangi bir işletme okuluna dair bir kanıt bulunmamaktadır. Kurucu Mr. Morton Plymouthda muhasebe hesapları oluşturma, okuma ve yazma konusunda eğitimler vermiştir. Bundan 250 yıl sonra ABD de 162 işletme okulu öğrencisini yazışma, dosyalama, muhasebe hesapları, ticari mektuplaşma ile ilgili eğitmekteydi. İşletme eğitimi o zamanlar ilkokul, ortaokul ve liselerde dar anlamda gösterilmekteydi (Rosett, 2008). İlk fakülte 1881 yılında Pensilvanya üniversitesinde kurulmuştur. Joseph Wharton 1925 te 38 üyesi bulunan American Association of Collegiate Schools of Business (Amerikan İşletme Fakülteleri Birliği) de öğrencilerin 1 yabancı dil dersi, 15 ingilizce (anadil) müfredat dersi, 2 felsefe ağırlıklı ders görmelerinin standart haline getirilmesini talep etmiştir. Wharton aynı yılda işletme okullarında ekonomik ve ticari bilimlerin yanı sıra bir yönetici için genel kültüründe önemine değinerek, ders olarak

23 13 müfredata katılmasını istemiştir. Öğrenciler o dönemde kültür dersi olarak Aristophanes ve Euripides ten birini seçebilmişlerdir (Rosett, 2008) yılında Columbia Üniversitesi Eğitim Fakültesi dekanı üniversite mezunlarının belirli teknik dersler, dini dersler, sahte bilimin zararlarına değinen dersler gibi dersleri almadan mezun olamayacaklarını savunarak, işletme müfredatına karşı çıkmıştır (Mathias, 1975). Harvard İşletme okulu kendini bütün bu gelişimlerin dışında tutmuş, kendi belirlediği kriterlere uygun olarak eğitim sürecine devam etmiştir (1919) yılında Malcolm McNair Harvard İşletme Eğitimi ile ilgili kitabında (Case Method at the Harvard Business School) örnek olaylara dayalı muhasebe ve istatistik eğitimini övmüştür. Bu da Harvard ın günümüze uzanan başarısında bir mihenk taşıdır (HBS, 2008). İşletme dalında ilk doktora derecesi 1928 yılında Chicago Üniversitesi tarafından verilmiştir yılında doktora mezunlarının sayısı 350 ye ulaşmıştır. Bu doktorlar eğitimci ya da araştırmacı olarak işletme eğitiminde kariyerlerini sürdürmüşlerdir. Araştırma üniversitelerinin işletmeyi bünyelerine almaları 1881 tarihinde olmuştur (Chicago GSB, 2008) yılında Ford Foundation desteği ile James Howell ve Robert A. Gordon tarafından yazılan Higher Education for Busines, ve Carnegie Corporation tarafından desteklenen Frank Pierson tarafından yazılan The Education of American Businessman işletme eğitiminin yönetici yetiştirme fonksiyonun önemine dikkat çekerek sosyal içeriğinin geliştirilmesine önayak olmuşlardır. Bu hareketlenme o zamana kadar eğitimci ve araştırmacı yetiştiren işletme okullarında reform çanlarının çaldığına bir işaretti. Chicago Üniversitesi, M.I.T. (Massachusetts Institute of Technology) ve Stanford Üniversitesi nin öncülüğü ile profesyonel yöneticiler için MBA (Master of Business Administration), PhD (doktora) derecesine bir alternatif olarak uygulanmaya konmuştur. MBA mezunları işletmeler için teorik bilgileri pratiğe tercüme edebilecek çevirmenler olarak işletmelerde talep görmeye başlamışlardır (Rosett, 2008).

24 14 İşletme okullarının mezun sayıları yılları arasında büyük artış göstermiş ve yıllık kişi ile hukuk ve tıp fakültelerinin yıllık mezunlarının toplamını geride bırakmıştır. Bu artışın başlıca sebepleri arasında en iyi okullar listesinde günden güne artan işletme okulları ve mezun olanlara teklif edilen yüksek maaşlar sayılabilir (Rosett, 2008). II. Dünya savaşı öncesinde 30 larda olan PhD yıllık mezun sayısı 1975 lerde 1000 seviyesine ulaşmıştır (Mathias, 1975). Günümüzde dönemlik 900 düzeyindedir. ABD nin işletme eğitimindeki başarısının sırrı, işletme eğitimini ileriye götürecek adımları zamanında atmış olması olarak gösterilebilir. Gerekli reformları ekonominin, pazarların şekillenişine göre gerçekleştirmiştir. Şüphesiz ki, ABD nin lider ekonomi olması bu durumda pay sahibidir. Günümüzde Amerika Birleşik Devletleri nde hemen hemen bütün işletme okulları MBA eğitimi vermektedirler. Fakat lisans eğitimi bazında işletme, okulların tümünce tercih edilmemektedir. Ayrıca işletme lisans eğitimi ABD de pazarlama, finans, yönetim gibi alt dallar düzeyinde verilmekte ve o isimleri almaktadır. Aşağıda önde gelen bazı okulların İşletme Yönetimi (Business Administration) dalında eğitimleri incelenmiştir. California Üniversitesi Berkeley Haas İşletme okulu ABD deki en eski işletme okullarından biridir. Çoğu araştırmada en iyi işletme okulları arasında ilk 5 te yer almıştır.

25 15 Tablo 3.1. Haas İşletme Okulu Dersleri Ana Dersler Bazı Seçmeli Dersler İşletme iletişimi Yönetsel ekonomi Karar verme sürecinde mikroekonomik analiz İleri muhasebe Karar verme sürecinde makroekonomik analiz Finansal kurum ve pazarlar Finansal muhasebeye giriş Yatırım Yönetim muhasebesine giriş E-işletme proje planlama ve dizayn Finansa giriş İşçi ve iş yasası Organizasyona giriş Tüketici davranışları Sosyal, Politik, Etik Çerçevede İşletme Bilgi ve teknoloji tabanlı pazarlama Pazarlama İşletme tarihi (Veri Kaynağı: ) Görüldüğü gibi Haas İşletme Okulu 9 ana ders uygulayarak öğrencilerine çok esnek bir müfredat sunmaktadır. Toplamda 52 olan seçmeli alan derslerinden 9 u tabloda örnek olarak verilmiştir. Bir diğer işletme okulu dünyanın ilk işletme fakültesi olan Joseph Wharton tarafından Pennsylvania Üniversitesi nde kurulan Wharton Okulu dur. Wharton da karşımıza çok daha esnek bir müfredat çıkmaktadır.

26 16 Tablo 3.2. Wharton İşletme Okulu Dersleri İşletme Eğitimi Sanat ve Bilim Eğitimi Alınması Ana Konular Alınması Ana Konular gereken ders gereken ders 1 Liderlik ve iletişim grup 3 Ekonomi dersleri çalışması 9 Temel işletme dersleri 7 Sanat ve güncel bilim (Dil- (Muhasebe, Finans, Kültür-Sanat, Bilim ve Pazarlama, Yönetim ) Teknoloji ) 4 Yoğunlaştırılmış işletme 1 Seminer yazımı konuları (çeşitli alanlardan odaklanılmak istenen konudan 4 ders) 3 Seçmeli konular 5 Seçmeli ders (konu olarak (odaklandığınız dal sınırlandırılmamış herhangi dışında başka bir işletme bir ilgi alanı seçilebilir) dalında dersler) 2 Sosyal içerikli dersler 3 Global içerikli dersler 1 Organizasyon içerikli dersler Ayrıca sınıflandırılmamakla beraber 1 adet yabancı dil öğrenilmesi de mezuniyet koşuludur. (Veri Kaynağı: Wharton okulu öğrencilere sağladığı esneklikle, bireyin hedeflerine ulaşmasına olanak tanımakta, onun tamamen ilgi alanları doğrultusunda gelişmesine olanak sağlamaktadır. Örnek alınması gereken bir sistem olmasına rağmen uygulanması bir hayli güçtür. Eğitimci sayısının çok olması ve üniversite içinde bölümler arası etkileşimin uyumlu olması şarttır. ABD, işletme eğitiminin belirli standartlara sahip olması konusuna önem vermektedir. İşletme eğitiminde kalite standartlarının oluşturulmasına örnek olarak

27 17 merkezi ABD'de olan AACSB gösterilebilir. AACSB işletme eğitimindeki gelişimin devamını desteklemek amacıyla kurulmuş, kar amacı gütmeyen bir kurum olup, ABD'de işletme alanındaki lisans ve yüksek lisans programlarını akredite eden en üst seviyedeki kurum olarak bilinir (seal of approval). AACSB, ilk olarak 1916 yılında Amerika'nın New England bölgesinde 16 üye okul arasında bilgi, deneyim paylaşımı ve ortak bir ders programı oluşturmak için kurulmuş ve ilk işletmecilik standartlarını 1919 yılında ortaya koymuştur. AACSB 1980 yılında muhasebe alanında lisans ve yüksek lisans standartlarını oluşturmuş ve 1991 yılında ise yönetim (management) alanı için amaca yönelik akreditasyon standartlarını ve sürecini tanımlamıştır (AACSB, 2008a). Şu anda ABD'deki 1200 kadar işletme fakültesinden yaklaşık dörtte biri AACSB tarafından akredite edilmiştir. Bir kere akredite edilen okullar, AACSB tarafından periyodik olarak denetlemelere tabi tutulur. Kabul edilen AACSB standartları ile birlikte bir adaylık programı geliştirilmiştir ve bu program dahilinde ileride AACSB tarafından akredite edilebilecek okullar bu standartlara ulaştırılmaya çalışılmaktadır. Aday olarak kabul edilen okullar adaylık programında kalabilmek için istenen standartlara ulaşmada kabul edilebilir bir aşama kaydetmek zorundadır (Scherer ve diğerleri, 2005). Hali hazırda 555 okul bu adaylık programındadır. AACSB tarafından akredite edilmek isteyen bir işletme bölümü aşağıda sıralanan alanlardaki standartları sağlamak zorundadır (AACSB, 2008b); Programın amacı (misyon ve hedefleri) Programa kabul şartları Öğretim üyesi ve destek personel sayı ve kalitesi Kütüphane ve bilgisayar olanakları Finansal kaynaklar Bina, araç ve gereçler Eğitimde sağlanan yenilikler Ders programı içeriği

28 Avrupa da İşletme Eğitimi Avrupa da işletme eğitiminin ilk adımları Fransa da atılmıştır. MBA eğitimi her ne kadar Fransa'da 1960'larda verilmeye başlamış ve oldukça kısa bir geçmişe sahipse de işletme eğitimi bakımından düşünüldüğünde 19.yy'da Napolyon'un ülkedeki elit tabakanın eğitimi için oluşturduğu Grande Ecole ile işletme eğitiminin temelleri atılmıştır. 1875'de kurulan HEC Fransa nın en çok rağbet gören işletme okuludur. Grande Ecole sistemi hala geçerliliğini sürdürmektedir. Ancak, artık bu eğitimi alacak insanları sosyal statülerine göre değil akademik yeterliklerine göre belirlenmektedir (Wikipedia, 2008). İlk olarak ABD'de ortaya çıkmasına rağmen işletme eğitimi 100 yılı aşkın bir süredir verilmekte olduğu Avrupa'da mümkün olduğunca arılaştırılmış ve belki de yeni bir kimlik kazanmıştır. Şu an Avrupa, uluslararası işletme eğitimi almak isteyenler için çok sayıda değişik alternatifi bir arada sunmaktadır. Avrupa, Avrupa Birliği çatısı altında dünyanın en büyük ekonomisi olma yolunda hızla ilerlemekte, birliğin çok kültürlü yapısı ve dinamik ekonomileri birçok yeni kariyer fırsatını da beraberinde getirmektedir. Avrupa oldukça sınırlı sayılabilecek bir kara parçası içerisinde sosyal, ekonomik ve teknolojik gelişmelerle birbirine daha da çok yaklaşan birçok kültürü bir arada bulundurmaktadır. Her şeyde olduğu gibi işletme eğitiminde de, giderek kaynaşan kıtanın doğasında olan çok kültürlülüğün getirdiği ayrı bir öğretim anlayışı hakimdir. Yirminci yüzyılın başlarında ABD'de ortaya çıkan MBA eğitimi Avrupa'da neredeyse tamamen evrim geçirmiştir. Günümüzde işletme eğitimi dalları arasında en popüler olanı MBA dir. Avrupa okullarında lisans düzeyinde işletme eğitimi veren fakülte sayısı ABD dekiler gibi dallara ayrılmış durumdadır. Sürekli yenilenen esnek müfredatlara göre öğrenciler eğitime tabi tutulmakta, bunun yanında kapsamlı değişim programları düzenlenmekte ve verilen eğitim şirketlerle yapılan karşılıklı görüş alış verişi ile şekillendirilmektedir. Avrupa'da büyük ilgi gören MBA okullarının çoğu Amerika'daki benzerlerine göre daha kısa sürelerde tamamlanan MBA programları sunmaktadır. Bunların çoğu 10 ay ile 2 yıl arasında değişen eğitim programları uygular. Avrupa okullarındaki MBA lerin diğer bir özelliği de hemen hepsinin İngilizce olarak

29 19 eğitim vermeleri ve ikinci bir dil öğrenimini de şart koşmalarıdır. Hatta bazı okullar eğitimi iki farklı dilde yaparak öğrencilerini dil bakımından tam bir yeterliliğe ulaştırmayı amaçlamaktadır. Özellikle uluslararası şirketlerde son derece büyük önem taşıyan dil konusunda belli aşamaları kat etmiş insanlar gerçekten de çok iyi konumlarda işe başlamaktadır (Cornuel, 2005). Avrupa'nın önde gelen işletme okullarından birinde işletme eğitimi almak için öğrenciler her geçen yıl giderek daha da fazla rekabet etmek zorunda kalmaktadırlar. Bunda en önemli etken Avrupa'nın çok kültürlü dinamik yapısının özellikle uluslararası boyutlarda işletme eğitimi için çok uygun olması ve iş çevrelerinin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde yapılandırılmasıdır. Bunların yanında Avrupa işletme okulları bütün öğrenciler için süre, biçim, metodoloji ve uzmanlaşma alanı bakımından değişik alternatifler sunmaktadır (Hawawini, 2005). Birçok şeyde olduğu gibi MBA konusunda da kalite çok önemli ve başta gelen tercih sebeplerindendir. Avrupa'da işletme okullarının ve sundukları MBA ve işletme programlarının kalite kontrolünü yapan iki ana kuruluş vardır. The Association of MBAs (AMBA) ve European Foundation for Management Development (EFMD) Avrupa da gerek yapısal gerekse talep olarak bakıldığında özellikle Fransa ve Hollanda daki okulların farklılıkları dikkat çekmektedir. Coğrafi açıdan Avrupa'nın göbeğinde yer alan Fransa, sunduğu işletme programlarının uluslararası bir nitelik taşıması için gerekli bütün şartlara sahiptir. Programların çoğu İngilizce olarak verilmekte, bir kısmı ise iki dil ile desteklenmektedir. Ayrıca işletme okulları öğrencilerine dil eğitimi bakımından da birçok olanak sağlamaktadır. Hollanda, sağladığı yüksek hayat standartları yanında kültürel yapısı itibariyle de MBA yapmak isteyen öğrenciler için iyi bir alternatif olmaya devam etmektedir. Hollanda, Avrupa kıtasının giriş kapılarından biri konumunda olduğu için stratejik açıdan oldukça önemli bir yer işgal etmektedir. Ayrıca uluslararası şirketlerin konuşlandığı önemli bir merkezdir. Hollanda'nın birçok endüstri dalında ileri bir seviyede olmasının temel sebebi yeniliklerin ve gelişmelerin son derece yakından takip ediliyor olmasıdır. Hollanda hükümeti son yıllarda altyapı çalışmaları için çok büyük yatırımlar yapmış ve bu sayede Avrupa'da yeni yapılanmakta olan birçok uluslararası

30 20 şirketin dikkatini üzerine çekmiştir (Hutchinson, 2001). Hollanda'da 100'e yakın MBA programı vardır. Bunlar içersinde en çok bilinenleri Rotterdam School of Management (RSM), Nijenrode, TSM Business School işletme okullarıdır. Bunun yanında Hollanda'da birçok yüksek öğrenim kurumu İngiltere'deki üniversitelerle birlikte ortak programlar da düzenlemektedir. Hollanda'daki MBA programları dünyanın dört bir tarafından oldukça fazla öğrenci tercih etmektedir. Örneğin; Rotterdam School of Management (RSM), her yıl 50 değişik ulusal kökenden 120 öğrenci kabul etmektedir. Nijenrode işletme okulunun ise her yıl kabul ettiği 60 öğrencinin %68'i yabancı uyrukludur. Uluslararası ve çok kültürlü bir ortamda alınan işletme eğitimi hiç kuşkusuz öğrencilerin idari becerilerinin gelişmesi ve gelecekte üstlenecekleri rollere alışmaları için büyük fırsatlar sunmaktadır. Zira öğrenciler yalnızca akademik ve profesyonel olarak değil, sosyal ve kültürel açıdan da eğitilmektedir. Ayrıca farklı kültürlerden gelen ve farklı bilgi ve birikime sahip insanlardan oluşan çalışma grupları, katılımcılara, takım çalışmasının giderek daha da önem kazandığı günümüz iş dünyasında, yetenekli birer yönetici olmaları için gerekli becerilerin kazandırılması noktasında oldukça büyük avantajlar sağlamaktadır (EFMD, 2008). Avrupa daki işletme okullarında yoğun olan müfredat eğilimi işletmenin alt dallarında uzmanlaşmayı öngören içeriklere sahiptir. Lisans eğitimleri direkt olarak pazarlama, finans, muhasebe gibi dallar üzerinedir. Avrupa daki okullar da ABD deki okullar gibi MBA eğitimi üzerine uzmanlaşmış ve yoğunlaşmıştır. MBA eğitimi alanında başarı sıralaması ABD okulları ile beraber Avrupa okullarının üst sıralarda yer aldığı bir listeyi oluşturmaktadır. Avrupa daki işletme okullarının ders içerikleri birbirleri arasında değişimler göstermektedir. Daha çok öğrenciyi araştırmaya yönelten seminer, proje, tez gibi uygulama dersleri lisans eğitiminde yer almaktadır. Tablo 3.3. te Amsterdam Üniversitesi İşletme ve Ekonomi lisansı dersleri verilmiştir. İşletme ve Ekonomi lisans programı ilk iki yarıyıl ortak dersler almaktadır. Tabloda üçüncü yarıyıldan itibaren yalnızca işletme lisans dersleri gösterilmiştir.

31 21 Tablo 3.3. Amsterdam Üniversitesi İşletme Lisans dersleri Ders Adı Yarıyıl Ders Adı Yarıyıl Organizasyon ve çevre 1 Organizasyon ve yönetim 2 Muhasebe 1 İstatistik 2 Matematik I 1 Matematik II 2 Akademik beceri I 1 Akademik beceri II 2 Yönetim muhasebesine giriş 1 Finans 2 Mikroekonomi 1 Makroekonomi 2 Stratejik yönetim 3 İşletme bilgi yönetimi 4 Psikoloji ve organizasyon 3 Pazarlama 4 Araştırma yöntemleri 3 Araştırma yöntemlerinde kantitatif uyg. 4 Finansal yönetim 3 İleri yönetim muhasebesi 4 Araştırma yöntemlerinde kalitatif uyg. 3 Strateji ve organizasyon 4 Proje uygulaması 3 Proje uygulaması 4 Bilgi Yönetimi 5 İleri Muhasebe 6 İleri pazarlama 5 Seminer 6 Geliştirilmiş yönetim 5 Seçmeli 6 Girişimcilik 5 Lisans tezi 6 Seçmeli 5 Pazarlama Yönetimi 5 Araştırma Projesi 5 (Veri Kaynağı: B0BE-686FDB433BBA7C7D/download=true) Ders programında organizasyon, yönetim, muhasebe ve özellikle araştırma yöntemleri gibi derslerin yoğunluğu dikkati çekmektedir. Öğrencinin araştırmaya yöneltilmesi onu bilim adamı olarak yetiştirmek amacını gütmektedir. Eğitimin 4. yılında öğrenci istediği işletme yüksek lisanslarından birinde 1 yıllık eğitim almakta ve uzmanlığını o konuda elde etmektedir. Her ne kadar araştırma bazlı bir eğitim olsa da iş hayatına yönelik eğitim konusunda başarılı bir üniversitedir. Seçmeli dersler çok az olsa

32 22 da eğitim konusunda öğrenciye devamlı seçimler sunulması esnek bir eğitim ortamı yaratmıştır Türkiye de İşletme Eğitimi İşletme eğitiminin Türkiye deki gelişim yılları değerlendirildiğinde karşımıza kısaca şöyle bir tablo çıkmaktadır: Ülkemizde ilk ticaret yüksek okulu 1881 de Fransa daki Ecole des Hautes Etudes Commerciales model alınarak İstanbul da kurulmuştur (Kipping ve diğerleri, 2004). Türkiye de işletme eğitimi, Hitler Almanya sından kaçarak Türkiye ye sığınan bazı yabancı bilim adamlarınca başlatılmıştır Bu nedenle ilk başlarda işletme eğitiminde Alman ekolü etkili olmuştur. Ancak, 1960 sonrasında ABD üniversiteleri ile iletişim başlayınca, bütün dünyada olduğu gibi ülkemizde de Amerikan ekolü yerleşmiştir. Otuzlu yılların ilk yarısında, işletme eğitimi ilk olarak İşletme İktisadı adıyla ders programlarına girmiştir. İşletme eğitiminin Türkiye de kurumsallaşmasının sağlanmasında önemli bir adım, 1936 da İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi nin kurulması ve 1937 de faaliyete geçmesidir basım tarihli, Genel İşletme Ekonomisi kitabı, Türkiye de işletme eğitiminin ilk sistematik kitabı olarak kabul edilmektedir (Yelkikalan ve Pazarcık, 2005). Türkiye de 1930 lar ve 1940 lar sonrasında işletme eğitiminin önemi artmıştır. Bunun iki temel gerekçesi vardır:1949 yılı vergi reformu ve 1950 seçimleri sonrasında uygulanmaya başlanan liberal iktisat politikaları daki vergi reformu sonucunda devlet kademelerinde ve işletmelerde muhasebe eğitiminin önemi artmıştır. Dolayısıyla vergi hukuku ve muhasebe eğitimini içerisinde barındıran işletme eğitiminin önemi de artmıştır. Uygulanan liberal iktisat politikaları sonucunda ise özel kesim işletmelerinin sayısında artış meydana gelmiştir. Böylece artan bu işletme sayısı ile birlikte muhasebe, vergi hukuku, pazarlama, personel yönetimi vb. gibi alanlarda yetişmiş işgücüne olan gereksinim de artmıştır. Bunun sonucunda her düzeyde işletme eğitimine olan talepte artış gözlenmiştir. Ülkemizde işletme eğitimi bu nedenlerle önce muhasebe ve vergi hukuku ağırlıklı derslerle başlamıştır. Ancak ilerleyen zamanlarda başta ifade edildiği gibi, özel sektör işletmelerinin artmasıyla birlikte, globalleşmenin de etkisiyle günümüzde ağırlıklı olarak yönetim, yöneticilik, insan kaynakları, pazarlama vb. derslere yönelimli gelişme göstermektedir (Cömert, 1999).

33 23 Türkiye'de işletmecilik eğitimiyle çok geniş bir alana eleman yetiştirilmektedir. İşletmecilik okullarının mezunları kendi işlerini kurabildikleri gibi büyük bir holdingde, kamu kesiminde, kar amacı gütmeyen kuruluşlarda, vb. çeşitli görevlerde çalışmaktadırlar. Mezunların bu kurumlarda aldıkları görevler de birbirinden çok farklıdır. Bu okulların mezunları satış, muhasebe, personel memurluğundan, bölüm şefliklerine, üst yönetim basamaklarına kadar çok değişik işlerde veya patron olarak kendi işlerinde çalışmaktadır (Erdoğan, 1998). Türkiye de işletmecilik eğitimi müfredatı ile ilgili bir standart bulunmamaktadır. Fakat müfredatlar birbirlerine benzemektedirler. Aşağıda Türkiye nin büyük üniversitelerinden bir kaçının müfredatları tablolanmıştır.

34 24 Tablo 3.4. Boğaziçi Üniversitesi Dersleri Dersler Yarıyıl Dersler Yarıyıl Bilgi İşleme Giriş 1 İş İletişimi 2 İktisada Giriş I 1 İktisada Giriş II 2 Matematik I 1 Matematik II 2 Siyaset Bilimine Giriş 1 Hukukun Temel Kavramları I 2 Sosyolojiye Giriş 1 Psikolojiye Giriş I 2 Tarih/Felsefe 1 Tarih/Felsefe 2 Muhasebe İlkeleri I 3 İşletmelerde Araştırma Yöntemleri 4 Yönetime Giriş 3 Yönetim Muhasebesi 4 İşletme Hukuku I 3 İşletme Hukuku II 4 İktisat Teorisi I 3 İktisat Teorisi II 4 İstatistik I 3 İstatistik II 4 Genel Seçmeli 3 Genel Seçmeli 4 Türkçe 3 Türkçe 4 İşletme Finansı 5 Para ve Banka 6 Pazarlamaya Giriş 5 Maliyet Muhasebesi 6 Üretim Yönetimi 5 İnsan Kaynakları Yönetimi 6 Kamu Maliyesi 5 Yöneylem Araştırması 6 Genel Seçmeli 5 Genel Seçmeli 6 Bölüm Seçmeli 5 Bölüm Seçmeli 6 TC Tarihi 5 TC Tarihi 6 Küresel Sistemin Yönetimi 7 İşletme Politikaları 8 Yönetim Ekonomisi 7 Yönetim Bilgi Sistemleri 8 Bölüm Seçmeli 7 Bölüm Seçmeli 8 Bölüm Seçmeli 7 Bölüm Seçmeli 8 Genel Seçmeli 7 Genel Seçmeli 8 (Veri Kaynağı: Tablodan da anlaşılabileceği gibi Boğaziçi Üniversitesi nde çok esnek bir müfredat uygulanmamaktadır. 50 derslik eğitim sürecinde 38 ders zorunlu, kalan 12 dersin 6 sı bölüm seçmeli, 6 sı genel seçmelidir. Seçmeli dersler eğitimin %24 ünü oluşturmasına karşın 43 ders arasından seçim yapılabilmesi, seçmeli ders kavramının ne