Lise öğrencilerinde umutsuzluk ve internet bağımlılığı

Transkript

1 Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2015:14(1):7-14 Lise öğrencilerinde umutsuzluk ve internet bağımlılığı [Internet addiction and hopelessness in high school students] ÖZET AMAÇ: İnternetin bağımlılığı için yaşın riskli dönem olduğu belirtilmektedir. Bu çalışmada ergenlerde umutsuzluk ve internet bağımlılığı arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. YÖNTEM: Araştırma, bir il merkezinde en fazla öğrenci sayısı bulunan ve ilin her bölgesinden gelen öğrenci profiline sahip olan bir lise de yürütülmüştür. Lisedeki 1596 öğrenciden 350 si basit rastgele sayılar tablosu kullanılarak örnekleme alınmıştır. Verilerin toplanmasında ergen bilgi formu, İnternet Bağımlılık Ölçeği ve Beck Umutsuzluk Ölçeği kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde ki-kare ve korelasyon analizleri kullanılmıştır. BULGULAR: Ergenlerde umutsuzluk ve internet bağımlılığı arasında çift yönlü, orta düzeyde ve pozitif bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. İnternet bağımlılığı semptom gösteren ergenlerin ve interneti web te sörf yapmak için kullanan ergenlerin umutsuzluk puanları yüksektir. Ergenlerin %3,6 sının internet bağımlılığı profili gösterdiği, %21,8 inin internet bağımlılığı sınırında olduğu saptanmıştır. Ergenlerin bazı özelliklerinin; evde bilgisayarı olma, internet kullanım zamanı ve arkadaş ilişkisinin internet bağımlılığı üzerine anlamlı düzeyde etkisi olduğu bulunmuştur. SONUÇ Sonuç olarak evde bilgisayarı olan, internet kullanım kontrolü kendilerinde olan ve arkadaş ilişkileri kötü olan ergenlerin bağımlılık profili gösterdiği ve ergenlerin umutsuzluk düzeyi arttıkça internet bağımlılık düzeylerinin arttığı saptanmıştır. Okullarda ergenlerin umutsuzluk gibi duygularını ortaya koyabilecekleri araştırmalar ve danışmanlık programlarının yapılandırılması önerilebilir. SUMMARY AIM: years of age reported that risky for internet addiction. To determine the relationship between internet addiction and hopelessness was aimed in this study. METHOD: This study was carried out in a high school which the maximum number of students in a city center and has a profile of student who from every region of this city. It was sampling taken 350 students from 1596 in this high school by using simple random numbers table. It was used adolescent information form, Internet Addiction Inventory and Beck Hopelessness Scale to data collection. In the analysis process, Chi-square, correlation, logistic regression analysis were used. RESULTS: It was found internet addiction between hopelessness in adolescents, bi-directional, moderate and positive relationship. Hopelessness scores of adolescents showing symptoms of internet addiction and who use the internet to surf on the web are high. Adolescents 3.6% of internet addiction profile showed 21.8% per cent were found to be the border of internet addiction. Some of the characteristics of the adolescents at home to the computer, internet usage time and a friend on the relationship between Internet addiction was found to be a significant effect. CONCLUSION: As a result, at home with a computer, internet usage control themselves and dependency profile of adolescents with poor peer relations and adolescents showed that level of hopelessness was found to increase the levels of dependence on the internet. Adolescents in schools, such as feelings of hopelessness, stimulate research and advisory programs offered configuration. Nuray Şimşek 1, Nazan Kılıç Akça 2, Mahmut Şimşek 3 1 Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi 2 Bozok Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu 3 Kayseri Muzaffer Bezircilioğlu Anadolu Lisesi Anahtar Kelimeler: Ergen, Umutsuzluk, İnternet Bağımlılığı Key Words: Adolescent, Hopelessness, Internet Addiction Sorumlu yazar/ Corresponding author: Nuray Şimşek, Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi nuray_simsek@hotmail.com Gönderme Tarihi/Date of Submission: , Kabul Tarihi/Date of Acceptance: DOI: /pmb GİRİŞ İnternet, iletişimi artırmak ve bilgi paylaşımını kolaylaştırmak amacıyla ortaya çıkmış bir teknoloji ürünüdür. Günümüzde sohbet etmek, oyun oynamak, müzik dinlemek, araştırma yapmak gibi amaçlarla yaygın olarak kullanılmaktadır (1, 2). Bilinen pozitif yanlarına rağmen problemli internet kullanımına yönelik kaygılar da artmaktadır. Son yıllarda internetin problemli kullanımı, internete ilişkin aşırı zihinsel uğraş, internette geçirilen süreyi artırma ihtiyacı, internet kullanımını azaltmaya çalışıldığında ortaya çıkan huzursuzluk, sinirlilik gibi belirtilerle birlikte hastalık olarak ele alınmaya başlanmıştır. (3-5). Amerika da yaklaşık 9 milyon kişinin işine, çalışmasına ve sosyal yaşamına zarar verecek derecede patolojik olarak internet kullandıkları bildirilmektedir (6). İnternetin patolojik kullanımı her yaşta, eğitim ve ekonomik düzeyde görülebilen bir problem olmakla birlikte, özellikle yaş döneminin sorun için riskli dönem olduğu belirtilmektedir. Genç birey ergenlik döneminde suskunluk, içe kapanıklık, çevreden kopma, can sıkıntısı, aile içinde çatışma, arkadaşlarıyla problemlerinin bulunması, çevresi içinde beğenilmeme korkusu, kendi ya da dünyanın geleceği hakkında endişe duyma ve kötümserlik vb. psikolojik ve sosyolojik durumlara maruz kalabilmektedir (7). 7

2 Ergenler gerçek dünyada yaşadıkları bu yalnızlık duygusu, sosyal etkileşimlere yönelik sıkıntılar ya da çözemedikleri gündelik problemlerinden kaçış olarak internete yönelmektedirler (6,8). İnternet gençlerin bilgiye ulaşmalarını, araştırma yapmalarını, problem çözme, yaratıcılık ve kritik düşünme gibi kişisel gelişimlerini desteklemenin yanı sıra, aynı zamanda aşırı, kontrolsüz, amacı dışında ve bilinçsiz kullanım yönü ile kişisel becerilerin gelişmesini olumsuz olarak etkileyebilmektedir (1). Özellikle ergenler, içinde bulundukları dönem özelliklerinin etkisiyle dürtüsel davranma eğilimi göstermekte olup internette kendileri için gerekenden daha fazla vakit geçirebilmektedirler. Yine bu dönemde arkadaşları arasında kabul görme önemli bir ihtiyaçtır. İnternet ergenlere kişisel bilgilerini değiştirerek istediği gibi görünme, istediği gruba katılabilme olanağı sunmaktadır. Bu durum da bağımlılık için risk oluşturmaktadır(8). İnternet bağımlılığının önlenmesinde bağımlılıkla ilişkili faktörlerin belirlenmesi önemlidir. Literatürde daha çok internet bağımlılığı ile yalnızlık, özgüven eksikliği, depresyon ve intihar eğilimi arasındaki ilişkiler incelenmiş olup bu sorunlara neden olabilen umutsuzluk araştırılmamıştır. Umutsuzluğun depresyon ve intihar davranışlarıyla yakından ilişkili olduğu ve intihar davranışına zemin hazırlayan önemli bir risk faktörü olduğu belirtilmektedir (9-12). Bu açıdan ergenlerde internet bağımlılığıyla birlikte umutsuzluk düzeyinin de değerlendirilmesinin yararlı olacağı düşünülmektedir. Sorunun önlenmesinde aile sağlığı ve okul sağlığı çalışanlarının ergeni ve ailesini riskler açısından değerlendirmesi, okul aile işbirliğinin sağlanması ve planlı rehberlik danışmanlık hizmetleri önemli yer tutmaktadır. Bu çalışmada okul sağlığı hizmetlerinin planlanmasında katkı sağlayacağı düşünülerek, lise öğrencilerinde internet bağımlılığı ve umutsuzluk arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. GEREÇ YÖNTEM Örneklem Seçimi Araştırma, bir il merkezinde en fazla öğrenci sayısı bulunan ve ilin her bölgesinden gelen öğrenci profiline sahip olan bir lisede, 2011 yılında yürütülmüştür. Örneklem büyüklüğü n= N t² p q/ d²(n-1)+ t² p q formülü kullanılarak hesaplanmış, buna göre lisedeki 1596 öğrenciden 358 i örneklem olarak belirlenmiştir. Örneklem seçiminde, sınıf mevcutlarıyla orantılı olarak her sınıftan kaç öğrenci alınacağı belirlenmiş ve belirlenen sayıda öğrenci her sınıftan basit rastgele sayılar tablosu kullanılarak seçilmiştir. Çalışmanın yapıldığı gün okulda bulunmayan veya çalışmaya katılmayı kabul etmeyen öğrenciler yerine daha önceden yedek olarak belirlenen öğrencilerle görüşülerek örneklem sayısına ulaşılmıştır. Öğrencilerle 5-10 kişilik gruplar halinde görüşülerek ölçüm araçları uygulanmış ve öğrencilerin araçları eksiksiz doldurmaları sağlanmıştır. Üniversite sınavına hazırlık sürecinde oldukları için son sınıf öğrencileri örneklem dışı bırakılmıştır. Çalışmanın yapılabilmesi için İl Milli Eğitim Müdürlüğünden izin alınmıştır. Veri Toplama Araçları Verilerin toplanmasında araştırmacılar tarafından hazırlanan ve bağımsız değişkenleri içeren Ergen Bilgi Formu, Beck Umutsuzluk Ölçeği ve İnternet Bağımlılık Ölçeği kullanılmıştır. Ergen Bilgi Formu Ergen Bilgi Formu, öğrencilerin yaş, cinsiyet, eğitim gördükleri alan, yaşadıkları yer, anne-babalarına yönelik demografik veriler, aile-okul-eğitim özellikleri ve internet kullanım özelliklerini içeren 35 sorudan oluşturulmuştur. Beck Umutsuzluk Ölçeği BUÖ Beck, Weissman, Lester ve Trexler (1974) tarafından geliştirilen umutsuzluk ölçeği, kendini değerlendirme türü bir ölçek olup, 20 maddeden oluşmaktadır. Evet veya Hayır şeklinde cevaplanan BUÖ den alınabilecek puan aralığı 0-20 arasındadır. Ölçekteki ifadelerden 11 i olumlu, 9 u olumsuz ifadelerdir. Bunlardan 2, 4, 7, 9,11, 12, 14,16, 17, 18, 20. sorulara verilen yanıt evet ise 1 puan;1, 2, 5, 6, 8, 10, 13, 15 ve 19. sorulara verilen cevaplar hayır ise 1 puan verilmektedir. Bunların aksi verilen cevaplarda ise 0 puan verilmektedir. Ölçeği oluşturan ifadeler üç alt boyutta incelenmektedir. Ölçekte gelecekle ilgili duygular; 1, 6, 13, 15, 19 uncu maddelerden, motivasyon kaybı; 2, 3, 9, 11, 12, 16, 17, 20 nci ve gelecekle ilgili beklentiler ise 4, 7, 8, 14 ve 18 inci maddelerden oluşmaktadır. Alınan puanın yüksek olması bireydeki umutsuzluğun yüksek olduğunu göstermektedir (13). BUÖ üzerinde ülkemizde yapılan ilk çalışma Seber (1991) tarafından gerçekleştirilmiş ve ölçeğin güvenirliği için saptanan Cronbach Alpha katsayısının 0.86 olduğu bildirilmiştir (14). Bizim çalışmamızda ölçeğin Cronbach alpha katsayısı 0,83 olarak belirlenmiştir. İnternet Bağımlılık Ölçeği Young (1996) tarafından, DSM - IV ün Patalojik Kumar Oynama ölçütlerinden uyarlanarak oluşturulan 8

3 Tanı Anketi daha sonra geliştirilmiş ve 20 soruluk bir İnternet Bağımlılık Ölçeği oluşturulmuştur. Young ın başını çektiği İnternet Bağımlılık Merkezi nin adresinden de ulaşılabilen bu test bir kendi kendini değerlendirme(self report) testi olup, genellikle yukarıda belirtilen internet adresine ulaşanların kendilerini değerlendirebilecekleri bir şekilde hazırlanmıştır. Likert tipi bir ölçek olan İnternet Bağımlılık Ölçeği nde katılımcıdan hiçbir zaman Nadiren Arada sırada Çoğunlukla Çok sık ve Devamlı seçeneklerinden birini işaretlemesi istenmektedir. Bu seçeneklere sırasıyla 0, 1, 2, 3, 4 ve 5 puan verilmektedir. Ölçekten 80 ve üzeri puan alanlar İnternet bağımlısı olarak, puan arası alanlar Sınırlı Semptom gösterenler, 50 puan ve altı alanlar ise Semptom Göstermeyenler olarak tanımlanmıştır (15). Geçerlilik güvenirlilik çalışması Bayraktar (2001) tarafından yapılmış ve sorular, anlam bütünlüğü bozulmadan yaş gurubunun anlayacağı şekilde düzenlenmiştir. Ölçeğin Cronbach alpha katsayısı 0,90 olarak hesaplanmıştır. Bizim çalışmamızda ölçeğin Cronbach alpha katsayısı 0,92 olarak belirlenmiştir. Verilerin değerlendirilmesi Araştırmada elde edilen verilerin istatistiksel analizi için, SPSS paket programının 15.0 sürümü kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde tanımlayıcı istatistikler, Ki-kare, korelasyon analizi ve tek yönlü varyans analizi uygulanmıştır. Ergenlerin yaşadıkları yer, aile tipi, aile, arkadaş ve öğretmen ilişkileri, okul başarısı, evde bilgisayarı olma durumu, internet kontrolünün kim tarafından sağlandığı, internet kullanım zamanı ve internet kullanım amacı değişkenleri ile internet bağımlılığı faktörü arasındaki ilişki ki-kare testi ile değerlendirilmiştir. İnternet kullanımında semptom gösteripgöstermeme, internet kullanım saati ve kullanma amacı ile umutsuzluk puanları arasındaki ilişkiyi değerlendirmek amacıyla tek yönlü varyans analizi kullanılmıştır. Araştırmada, hata payı üst sınırı 0.05 olarak kabul edilmiştir. BULGULAR Tablo 1 de ergenlerin sosyo-demografik özellikleri yer almaktadır. Ergenlerin %64,0 ı kız, %48,6 sı 17 yaşında, %74,3 ü il merkezinde yaşamakta ve %80,2 si çekirdek aileye sahiptir. Ergenlerin yarıya yakını aile içi ilişkilerinin iyi olduğunu ifade etmişlerdir. Ergenlerin yarıdan fazlası (%69,3) evde ders çalışma imkânlarının iyi, okul başarısının orta (%65,9), arkadaş (%80,7) ve öğretmen ilişkilerinin iyi (%70,9) olduğunu belirtmiştir. Ergenler boş zamanlarını çoğunlukla bilgisayarda oyun oynayıp müzik dinleyerek değerlendirdiğini ifade etmiştir. Tablo 1. Araştırmaya Katılan Ergenlerin Tanıtıcı Özellikleri Demografik özellikleri n % Cinsiyet Kız ,0 Erkek ,0 Yaş grubu 16 yaş ,0 17 yaş ,6 18 yaş 48 13,4 Yaşadığı yer İl merkezi ,3 Köy/Kasaba 92 25,7 Aile tipi Çekirdek aile ,2 Geniş aile 59 16,5 Parçalanmış aile 12 3,4 Aile ilişkileri İyi ,0 Orta ,2 Kötü 17 4,7 Ders çalışma imkanı İyi ,3 Orta 96 26,8 Kötü 14 3,9 Okul başarısı İyi ,9 Orta ,9 Kötü 15 4,2 Arkadaş ilişkisi İyi ,7 Orta 55 15,4 Kötü 14 3,9 Öğretmen ilişkisi İyi ,9 Orta 87 24,3 Kötü 17 4,7 Boş zamanların değerlendirme şekli Bilgisayarda oyun oynamak ve müzik dinlemek ,3 Spor yapmak-kitap okumak-resim yapmak ,7 Diğer (tarlada çalışmak, gezmek, aileye yardım etmek) 18 5,0 Ergenlerin %65,9 unun evde bilgisayarı olduğu, %61,7 sinin evde internet bağlantısı olduğu ve %43,0 ünün 3 yıl ve üzeri süredir internete erişebildiği 9

4 saptanmıştır. Bununla birlikte ergenlerin yarıdan fazlası internete saatleri arasında bağlandığını, interneti en fazla (%50,3) ödev hazırlamak için kullandıklarını ve internet kullanım kontrolünü (%62,3) kendilerinin sağladığını belirtmişlerdir (Tablo 2). Tablo 2. Araştırmaya Katılan Ergenlerin internet kullanımına ilişkin özellikleri İnternet kullanımına ilişkin özellikleri n % Evde bilgisayarı olma durumu Olan ,9 Olmayanlar ,1 İnterneti kullanma yeri Ev ,7 İnternet kafe 98 27,4 Okul 39 10,9 İnternet kullanım amacı Ödev hazırlamak ,3 Oyun oynamak ,3 Chat yapmak Kötü 66 18,4 İnternet kullanım süresi 1 yıldan az 91 25,4 1-2 yıl ,6 3 yıl ve üzeri ,0 İnternet kullanım zamanı saatleri arası , saatleri arası ,5 23 ve üzeri 17 4,7 İnternet kullanım kontrolü Kendisi ,3 Annesi 69 19,3 Babası 35 9,8 Cevapsız 31 8,6 Ergenlerin internet bağımlılığı puan ortalamaları 50,7 15,4 dir. Ergenlerin %3,6 sının internet bağımlılığı profili gösterdiği, %21,8 inin internet bağımlılığı sınırında olduğu ve dörtte üçünün (%74,6) ise normal internet kullanıcısı olduğu saptanmıştır (Tablo 3). Ergenlerin sosyo-demografik özelliklerine göre internet bağımlılığı durumları karşılaştırıldığında köy-kasabada ve parçalanmış ailede yaşayanların internet bağımlılık oranlarının yüksek olduğu, gruplar arasında farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir (p<0.05, Tablo 4). Aile, arkadaş ve öğretmen ilişkileri kötü olan ergenlerin internet bağımlılığı oranlarının, ilişkileri orta ve iyi olanlara göre daha yüksek olduğu ve gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı olduğu tespit edilmiştir (p<0.001, Tablo 4). Ergenlerin evde bilgisayarı olma ve internet kullanım özelliklerine göre internet bağımlılığı oranlarına bakıldığında ise evde bilgisayarı olanların, gece saat 23 ten sonra internete erişebilenlerin ve interneti chat yapma ve oyun oynama amaçlı kullananların internet bağımlısı olma oranın daha yüksek olduğu saptanmıştır (p<0.05, Tablo 4). İstatistiksel olarak anlamlı olmasa da erkeklerin ve okul başarısı kötü olanların internet bağımlılığı oranlarının yüksek olduğu belirlenmiştir (p>0.05, Tablo 4). Tablo 3. Araştırmaya Katılan Ergenlerin İnternet Bağımlılığı ve Umutsuzluk Puan Ortalamaları İnternet bağımlılığı düzeyi İnternet bağımlılığı Durum Puanı Beck umutsuzluk ölçeği puanı En az/en çok Ortalama/SS 40,00/105,00 50,7 15,4 0,00/18,00 5,0 4,3 n % Semptom göstermeyenler ( ,6 puan altı) Sınırlı semptom gösterenler ( ,8 puan arası) İnternet bağımlısı olanlar (80 puan ve 13 3,6 üzeri) Toplam ,0 Ergenlerin umutsuzluk puan ortalamaları 5,0 4,3 bulunmuştur (Tablo 3). Ergenlerde umutsuzluk ve internet bağımlılığı arasında çift yönlü, orta düzeyde ve pozitif bir ilişki olduğu tespit edilmiştir (r:0,235, p<0.000, Tablo 5). İnternet kullanım özellikleri ile umutsuzluk puanları arasındaki ilişki incelendiğinde; internet bağımlılığı semptom gösteren ergenlerin umutsuzluk puan ortalamaları semptom göstermeyen veya sınırlı semptom gösterenlerden daha yüksek bulunmuştur ve gruplar arası fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0.001). Yine interneti web de sörf yapma amaçlı kullanan ergenlerin umutsuzluk ölçeği puan ortalamaları ödev yapma veya film-müzik indirme amaçlı kullananlardan yüksek olup, gruplararası fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Bununla birlikte gruplararası fark anlamlı olmamakla birlikte interneti saat 23 ten sonra kullanan ergenlerin umutsuzluk puanları, daha erken saatlerde kullananlardan yüksek bulunmuştur(p>0.05, Tablo 6). 10

5 Tablo 4. Ergenlerin Bazı Özelliklere Göre İnternet Bağımlılık Durumlarının Dağılımları (n: 358) Özellikler Yaşadığı yer Aile tipi Semptom göstermeyenler İnternet bağımlılık durumları Sınırlı semptom gösterenler İnternet bağımlısı olanlar n % n % n % İl Merkezi 77 83, ,2 1 1,1 6, Köy/kasaba , ,1 12 4,5 Çekirdek , ,6 9 3,1 Geniş 48 81,4 9 15,3 2 3,4 9, Parçalanmış 46 62, , ,9 Aile ilişkisi İyi , ,1 6 2,3 Orta 51 67, ,6 4 5,3 27,647 <0.001 Kötü 5 29,4 9 52,9 3 17,6 Arkadaş ilişkisi İyi , ,1 7 2,4 Orta 40 72, ,8 3 5,5 27,963 <0.001 Kötü 3 21,4 8 57,1 3 21,4 Öğretmen ilişkisi İyi , ,5 3 1,2 Orta 58 66, ,6 5 5,7 48,421 <.0001 Kötü 5 29,4 7 41,2 5 29,4 Okul başarısı İyi 87 81, ,8 1 0,9 Orta , ,5 11 4,7 7, Kötü 8 53,3 6 40,0 1 6,7 Evde bilgisayar olma durumu Olan , ,3 12 5,1 13, Olmayan , ,1 1 0,3 İnternet kullanım kontrolü Kendisi , ,0 10 4,5 Ebeveyn 59 78, ,3 0 0,0 7, Cevapsız 18 62,1 8 27,6 3 10,3 İnternet kullanma zamanı saatleri arası 77 74, ,4 6 5, saatleri arası , ,7 4 1,7 14, ve üzeri 10 58,8 4 23,5 3 17,6 İnternet kullanım amacı Ödev yapma , ,0 1 0,6 Chat yapma 43 65, ,8 4 6,1 21, Oyun oynama 72 64, ,6 8 7,1 2 p 11

6 Tablo 5. Umutsuzluk ve İnternet Bağımlılığı Arasındaki İlişki Ölçek r P Beck Umutsuzluk Ölçeği/İnternet Bağımlılığı Ölçeği 0, Tablo 6. İnternet kullanım özellikleri ile umutsuzluk puanı arasındaki ilişki Umutsuzluk İnternet Kullanım Özeliikleri puanları X+SS İnternet Bağımlılığı Semptom göstermeyenler (50 puan altı) 4,39 3,75 Sınırlı semptom gösterenler (50-79 puan arası) 6,58 5,27 İnternet bağımlısı olanlar (80 puan ve üzeri) 9,76 5,84 İnternet Kullanım Zamanı saatleri arası 5,18 4, saatleri arası 4,92 4,29 23 ve sonrası 6,41 5,65 İnternet Kullanım Amacı Ödev hazırlamak 4,30 3,47 Film- müzik indirmek 4,74 4,60 Chat yapmak 5,55 4,26 Oyun oynamak 6,57 5,59 Web te sörf yapmak 7,54 5,84 F p 16,52 < ,95 >0.05 3,76 <0.05 TARTIŞMA İnternet; insan yaşamında olumlu özelliklerinin yanı sıra, kullanımıyla ilgili bazı sorunlara da neden olabilen ve bağımlılık yapabilen bir iletişim aracıdır. Özellikle ergenlik döneminde internetin patolojik kullanımıyla ilgili sorunlar yaşanabilmektedir. Bu çalışmada lise öğrencilerinin umutsuzluk durumları ile internet kullanım özellikleri arasındaki ilişki incelenmiştir. Literatürde daha çok internet bağımlılığı ile yalnızlık, özgüven eksikliği, depresyon ve intihar eğilimi arasındaki ilişkiler incelenmiş olup bu sorunlara neden olabilen umutsuzlukla ilgili çalışmalara rastlanmamıştır. Çalışmamızda ergenlerin 5,0 4,3 düzeyde umutsuzluk yaşadıkları, öğrencilerin %3,6 sının internet bağımlılığı profili gösterdiği ve umutsuzluk düzeyi ile internet bağımlılığı arasında çift yönlü, orta düzeyde pozitif bir ilişki olduğu tespit edilmiştir (p<0.05). Özmen ve arkadaşları lise öğrencilerinin umutsuzluk puan ortalamasını 6,18±4,08, Duman ve arkadaşları erkeklerin puan ortalamasını 5,78±4,67 olarak bildirmiştir (16,17). Özellikle sosyoekonomik düzeyi düşük ailelerin çocuklarının daha umutsuz olduğu bildirilmektedir (16). İnternet bağımlılığına yönelik semptom gösteren grupta Beck Umutsuzluk Ölçeği puanları daha yüksek saptanmıştır (p<0.001). 12 Bununla birlikte interneti web te sörf yapma amaçlı kullanan ergenlerin umutsuzluk puanları ile (p<0.05) ve interneti saat 23:00 ten sonra kullananların umutsuzluk puanları daha yüksek bulunmuştur (p>0.05). Çalışmamızda ergenlerin umutsuzluk puan ortalamaları literatürde belirtilen oranların altındadır. Bununla birlikte, literatürde ilgili bir çalışma olmamasına rağmen ergenler arasındaki umutsuzluğun da internet bağımlılığı için önemli bir değişken olduğu görülmüştür. Toplam 358 öğrenci ile görüşülen çalışmada öğrencilerin (n=13), %3,6 sının internet bağımlılığı profili gösterdiği tespit edilmiştir. Ülkemizde ve yurt dışında ergenler arasında internet bağımlılığı yaygınlığının %0,6 ile %14 oranın da olduğunu gösteren çeşitli çalışmalar bulunmaktadır (15, 18-22). Konuyla ilgili yapılan yaygınlık çalışmaları ve çalışma sonuçlarımız ergenler arasında internet bağımlılığı oranının azımsanamayacak bir düzeyde olduğunu göstermektedir. Özellikle bağımlılığın oluşmasında mevcut olanaklar önemli öğelerdendir. Evde bilgisayar ve internet erişiminin olması, internet kullanım süresi ve şeklini etkileyebilmektedir. Bu çalışmada ergenlerin yarıdan fazlası evde bilgisayarı olduğunu ve evinden internete eriştiğini belirtmiştir. Evinde bilgisayarı

7 olduğunu belirten öğrencilerin internet bağımlılığı oranı %5,1 iken, bilgisayarı olmayan öğrencilerde bu oran %0,3 tür. Ülkemizde yapılan bir çalışmada ergenlerin internete evinden erişim oranı %73,3 olarak belirtilmektedir (23). Yurt dışında yapılan bazı çalışmalarda da ergenlerin evlerinde internet erişim oranının %75-80 arasında olduğu bildirilmiştir (24,25). Ülkemizde evde internet erişimi Avrupa ülkelerinin gerisinde olmakla birlikte giderek yaygınlaşmakta ve internet bağımlılığı için risk artmaktadır. Ülkemizde masa üstü veya taşınabilir bilgisayar ya da mobil telefonla internet erişimine sahip hane oranı yaklaşık %60, yaş grubunda internet kullanım oranı %65,8 olarak bildirilmektedir (26). Erişimde herhangi bir kontrol ve sınırlılığın bulunmayışı bağımlılığın oluşmasında tetikleyici bir rol üstlenebilmektedir. Çalışma bulgularımıza göre internet kullanımını kendileri kontrol eden ergenlerde bağımlılık oranı yüksekken, ebeveynleri tarafından kontrol edilen ergenlerin hiçbiri interneti bağımlılık düzeyinde kullanmamaktadır (Tablo 4). Ülkemizde internetin etkileşim amaçlı kullanımıyla internet bağımlılığı arasında pozitif ve güçlü bir ilişki olduğunu belirten çalışmalar bulunmaktadır (22,23). Bunun yanı sıra gençlerin daha çok oyun oynama veya sohbet etme amacıyla internet kullandığı, farklı çalışmalarda da belirtilmektedir (5,27). Bu çalışmada ergenlerin yarısı interneti ödev yapmak, üçte biri oyun oynamak ve yaklaşık beşte biri sohbet etmek için kullandığını belirtmiştir. Bizim çalışmamıza benzer bir şekilde Günüç ün yaptığı çalışmada da (2009) ergenlerin %47,2 sinin araştırma ve %15,4 ünün sohbet amaçlı interneti kullandığı, sohbet ve oyun amaçlı kullanan ergenlerde bağımlılık oranının daha yüksek olduğu ifade edilmiştir. Bizim çalışmamızda interneti ödev yapma amacıyla kullananlarda internet bağımlılığı oranı düşük iken, sohbet etmek veya oyun oynamak amaçlı kullananlarda bağımlılık oranı daha yüksek bulunmuştur (Tablo 4). Bu bulgularımız da bağımlılığın internetin kendisine değil sunduğu hizmetlere yönelik olduğu görüşünü desteklemektedir. Gençlere olumlu sosyal ilişkiler geliştirebilecekleri ortamlar sağlanması internete olan yönelimi, dolayısıyla bağımlılık riskini azaltabilir. Sosyal teoriler, aşırı internet kullanımını harekete geçiren ailesel, sosyal ve kültürel dinamikler olabileceğini ifade etmektedir. Literatürde aile ilişkilerinin bozuk olması, arkadaş ortamından dışlanma ve sosyal etkinliklerin yetersizliği gibi nedenler ergenleri interneti patolojik olarak kullanmaya itebilmektedir (28). Bununla birlikte Kıran Esen (2009) çalışmasında, aile ve öğretmen desteğinin güçlü olmasının ergenlerde internet bağımlılığını azalttığı, akran baskısı ve arkadaş desteğinin bağımlılığı artırdığını belirtmektedir (8). Bu çalışmada aile, arkadaş ve öğretmen ilişkileri kötü olan öğrencilerin internet bağımlılığı oranlarının daha yüksek olduğu saptanmıştır (p<0.05, Tablo 4). Bununla birlikte kişiler arası ilişkileri kötü olan bu ergenlerin umutsuzluk düzeylerinin de yüksek olduğu görülmüştür. Sonuç olarak; Çalışmamızda öğrencilerin 5,0 4,3 düzeyde umutsuzluk yaşadıkları, %3,6 sının internet bağımlılığı profili gösterdiği ve umutsuzluk düzeyi ile internet bağımlılığı arasında çift yönlü, orta düzeyde pozitif bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Yine interneti web de sörf yapma amacıyla kullanan ve gece geç saatlerde internet kullanan ergenlerin umutsuzluk puanları yüksektir. Bağımlılık profili gösteren ergenlerin daha çok sohbet etmek veya oyun oynamak gibi amaçlarla interneti kullandığı, internet kullanımı aileleri tarafından kontrol edilen ergenlerin bağımlılık özellikleri göstermedikleri tespit edilmiştir. Bu sonuçlar doğrultusunda okullarda ergenlerin paylaşımlarını artıracak etkinliklerin düzenlenmesi, ailelerin internet kullanımının bir sorun halini alabileceği konusunda bilgilendirilmesi, ergenlerin umutsuzluk gibi duygularını ortaya koyabilecekleri araştırmalar ve danışmanlık programlarının yapılandırılması önerilebilir. KAYNAKÇA 1. Kelleci M, Güler N, Sezer H, Gölbaşı Z. Lise öğrencilerinde internet kullanma süresinin cinsiyet ve psikiyatrik belirtiler ile ilişkisi, TAF Prev Med Bull 2009;8(3): Cömert Tarı I, Kayıran SM. Çocuk ve ergenlerde internet kullanımı, Çocuk Dergisi 2010;10(4): Arısoy Ö. İnternet bağımlılığı, Türkiye Klinikleri Psikiyatri Özel Dergisi 2009;2(1): Doğan H, Işıklar A, Eroğlu SE. Ergenlerin problemli internet kullanımlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi, KKEFD 2008;18: Ko CH, Yen JY, Yen CF, Lin HC, Yang MJ. Factors predictive for ıncidence and remission of ınternet addiction in young adolescents: A prospective study, CyberPsychology & Behavior 2007;10(4): Byun S, Ruffini C, Mills JE, Douglas AC, Niang M, Stepchenkova S et al. Internet Addiction: Metasynthesis of Quantitative Research, Cyberpsychology & Behavıor 2009;12(2):

8 7. Saygılı, S. (2002). Ergenlik sorunları. İstanbul: Elit Yayınları. 8. Kıran Esen B. Çeşitli değişkenlere göre ergenlerde internet bağımlılığının yordanması, Journal of New World Sciences Academy 2009;4(4): Minkoff, K., Bergman, E., Beck, A.T. & Beck, R. Hopelessness, depression and attempted suicide. Am J Psychiatry 1973;130 (4), Beck AT, Steer RA, Kovacs M, Garrison B. Hopelessness and Eventual Suicide: A 10-Year Prospective Study of Patients Hospitalized With Suicidal Ideation, Am J Psychiatry 1985;142: Hung Kuo W, Gallo JJ, Eaton WW. Hopelessness, depression, substance disorder, and suicidality: A 13-year community-based study. SocPsychiatry Psychiatr Epidemiol 2009; 39: Heisel MJ, Flett GL, Hewitt PL. Social Hopelessness and College Student Suicide Ideation. Archives of Suicide Research 2003;7: Beck AT, Weissman A, Lester D, Trexler L. The measurement of pessimism: The Hopelessness Scale, Journal Of Consulting And Clinical Psychology 1974;42(6): Seber G, Dilbaz N, Kaptanoğlu N, Durmuş T. Umutsuzluk Ölçeği: Geçerlilik Güvenirliği, Kriz Dergisi 1993: Bayraktar F. Ergenlik döneminde internet kullanımının rolü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Özmen D, Erbay Dündar P, Çetinkaya Aç, Taşkın O, Özmen E. Lise öğrencilerinde umutsuzluk ve umutsuzluk düzeyini etkileyen etkenler, Anadolu Psikiyatri Dergisi 2008;9: Duman S, Taşğın Ö, Özdağ S. Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu spor yöneticiliği bölümünde okuyan öğrencilerin umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi, Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilim Dergisi 2009;11(3): Lam L, Peng Z, Mai J, Jing J. Factors associated with internet addiction among adolescents, Cyberpsychology&Behavior 2009;12(5): Cao F, Su L. Internet addiction among Chinese adolescents: prevalence and psychological features, Child: care, health and development 2006;33(3): Günüç S. İnternet bağımlılık ölçeğinin geliştirilmesi ve bazı demografik değişkenler ile internet bağımlılığı arasındaki ilişkilerin incelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van Kim K, Ryu E, Chon MY, Yeun EJ, Choi SY, Seo JS et al. Internet addiction in Korean adolescents and its relation to depression and suicidal ideation: A questionnaire survey, International Journal of Nursing Studies 2006;43(2): Durak Batıgün A, Hasta D. İnternet bağımlılığı: Yalnızlık ve kişilerarası ilişki tarzları açısından bir değerlendirme, Anadolu Psikiyatri Dergisi 2010;11: Durak Batıgün A, KılıçN. İnternet bağımlılığı ile kişilik özellikleri, sosyal destek, psikolojik belirtiler ve bazı sosyo demografik değişkenler arasındaki ilişki, Türk Psikoloji Dergisi 2011;26(67): Livingstone S, Bober M. UK children go online: final report of key Project findings, Erişim: Bakken IJ, Wenzel HG, GötestamKG, Johansson A, Øren A. Internet addiction among Norwegian adults: A stratified probability sample study, Scandinavian Journal of Psychology 2009;50: Türkiye İstatistik Yıllığı 2011, Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara 27. Kelleci M. İnternet, cep telefonu, bilgisayar oyunlarının çocuk ve gençlerin ruh sağlığına etkileri, TAF Prev Med Bull 2008;7(3): Kraut R, Patterson M, Lundmark V, Kiesler S, Mukopadhyay T, Scherlis W. Internet paradox: a social technology that reduces social ınvolvement and psychological well-being?, Journal of Social Issues 2002;58(1):