T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ MÜŞTEREK UYDU ANTEN TESİSATI ANKARA 2007

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...ii GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ MULTISWITCH Yapısı ve Çalışması Çalışması Çeşitleri Bağlantı Yapısı...4 UYGULAMA FAALİYETİ...8 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...9 ÖĞRENME FAALİYETİ QUADRO LNB Yapısı ve Çalışması Çalışması Çesitleri Bağlantı Yapısı...14 UYGULAMA FAALİYETİ...15 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...16 ÖĞRENME FAALİYETİ SATLOOK Yapısı ve Çalışması Çalışması Çeşitleri Bağlantı Yapısı Kullanılması...24 UYGULAMA FAALİYETİ...31 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...32 ÖĞRENME FAALİYETİ SPECTRUM ANALİZÖR Yapısı ve Çalışması Çalışması Çeşitleri Bağlantı Yapısı Kullanılması...40 UYGULAMA FAALİYETİ...41 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...42 MODÜL DEĞERLENDİRME...43 CEVAP ANAHTARLARI...46 KAYNAKLAR...48 i

4 AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR KOD 523EO0153 ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi DAL/MESLEK Haberleşme Sistemleri MODÜLÜN ADI Müşterek Uydu Anten Tesisatı MODÜLÜN TANIMI Müşterek uydu anten tesisatının kurulumu ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir. SÜRE 40/32 ÖN KOŞUL Tek Aboneli Uydu Anten Tesisatının Kurulması modülünü almış olmak YETERLİK Müşterek uydu anten tesisatını projelendirip kurmak. Genel Amaç Rüzgarsız ve yağışsız bir havada Elektrik Tesisatı Genel Şartnamesine uygun müşterek uydu anten tesisatını kurabilecektir.. Amaçlar 1. Müşterek uydu anten tesisatının anten sisteminde kullanılan Multiswitch (çoklu şalter- çoğullayıcı) elamanının yapısı ve çalışmasını öğrenebilecek ve bağlantısını yapabileceksiniz. 2. Müşterek uydu anten tesisatının anten sisteminde MODÜLÜN AMACI kullanılan Quadro Lnb (4 lü LNB) elamanının yapısı ve çalışmasını öğrenebilecek ve bağlantısını yapabileceksiniz. 3. Müşterek uydu anten tesisatının antenlerinin yönlerini rüzgarsız ve yağışsız bir havada uydu ayar cihazları (SATLOOK) kullanarak ayarlayabileceksiniz. 4. Müşterek uydu anten tesisatının antenlerinin yönlerini rüzgarsız ve yağışsız bir havada uydu ayar cihazları (SPECTRUM ANALİZÖR) kullanarak ayarlayabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME El Takım Çantası, Matkap, Çelik Dubel-Dubel, Sıva Üstü Kanal, Multimetre, Satlook veya Spectrum Analizör, Uydu Alıcısı, MultiSwitch. Her faaliyet sonrasında o faliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap, test, çoktan seçmeli, doğru yanlış vb)uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Günümüz haberleşme sistemleri içerisinde uydu sistemleri giderek daha önemli bir yer almaktadır. Günümüzde çok kullanıcıya hitap edilen apartman, site, okul gibi ortamlarda her kullanıcı için ayrı bir anten tesisatının hem görünüş bakımından, hem de antenlerin birbirlerini etkilemesi yönünden sakıncaları vardır. Bir çok direk ve sabitleme elemanlarının bulunduğu çatı; bir anten ormanı görünümünde olur ve kentin güzelliğini bozar. Antenlerin ve direklerin yakın olması görüşlerinin kapanmasına neden olur. Dikilen çok sayıda direkler çatıların akmasına neden olur. Bunların hem tek tek bakımı zordur hem de çatıya sık sık çıkmayı gerektirebilir. Ayrıca tek tek kurulan antenler çok daha masraflı olacağından, tek bir anten ile ortak anten tesisatının kurulması daha uygun olur. Kurulacak müşterek uydu anten tesisatı tek bir uydu için olabileceği gibi, çok sayıda uydu için bir arada da olabilir. Böylece apartmanda bulunan her dairenin çok sayıda yayın izlemeside sağlanmış olur. Sonuç olarak hem çatılardaki görüntü kirliliğinin olmaması, hem de ekonomik olmasından dolayı günümüzde yaygın olarak tek aboneli uydu sistemleri yerine müşterek uydu anten tesisatları kullanılmaya başlanmıştır. Bu modülü tamamladığınızda çok kullanıcılı ortamlarda müşterek uydu anten sistemlerinin tesisatının kurulumu ile ilgili bilgi ve becerileri edinmiş olacaksınız. Böylece hem daha daha az maliyetli hem de karmaşıklıktan arınmış, bakım ve onarımı daha kolay uydu anten tesisatları yapılabileceksiniz. 1

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 ÖĞRENME FAALİYETİ-1 AMAÇ Müşterek uydu anten tesisatının anten sisteminde kullanılan Multiswitch (çoklu şalterçoğullayıcı) elamanının yapısı ve çalışmasını öğrenebilecek ve bağlantısını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Multiswitch in kullanım amaçlarını ve çeşitlerini araştırınız. Multiswitch hakkında bilgi edininiz. Araştırma işlemleri için İnternet ortamında araştırma yapmanız ve uydu tesisat elemanlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Ayrıca uydu tesisat ve montajı yapan kişilerden ön bilgi edininiz Yapısı ve Çalışması 1. MULTISWITCH Multiswitch ler uydu antenlerinden alınan sinyalleri kullanıcılar arasında bağımsız olarak paylaştıran arabirim elemanlarıdır. Çok sayıda kullanıcının bir ortak antenden yararlanabilmeleri için kullanılan yöntemlerden birisi multiswitch kullanarak uydu ara frekansi (IF) paylaşımı yapmaktır. Multiswitch e bağlanan kullanıcıların herbiri tek kullanıcılı bir sistemdeki kullanıcının aldıgı uydu sinyallerinin hepsini aynen alır. Bir multiswitch temel yapı olarak üzerinde girişleri ve çıkışları barındırır. Multiswitch ler giriş ve çıkış sayıları ile kaskad bağlantıya sahip olup olmamalarına göre isimlendirilirler. Örneğin (9x8) lik bir multiswitch in 9 adet girişi ve 8 adet çıkışı vardır. Bu multiswitch 2 adet çanak anten üzerindeki quadro (4 lü) LNB den gelen 8 girişi, ek olarak 1 adette normal TV anteninden veya kameradan gelen bilgiyi (UHF, VHF) alarak, çıkışından 8 adet kullanıcının (veya Receiver) bağımsız olarak kullanmasını sağlar Çalışması Multiswitch ler LNB ler aracılığı ile uydu antenlerinden alınan sinyallari uydu ara frekansi (IF) paylaşımı esasına göre paylaştırarak kullanıcıların bağımsız olarak kullanmalarını sağlar. Şekil: 1.1 de (9x8) lik bir multiswitch görülmektedir. Multiswitch in üst kısmında 9 adet giriş bulunmaktadır. Bu 9 bağlantı noktasından sağdan-sola ilk 8 adedi iki adet çanak antene bağlı 2 adet 4 er çıkışlı quadro LNB lerin çıkışlarının bağlanması için diğer bağlantı noktası ise harici bir TV (UHF, VHF) anteni bağlantısı içindir. Diğer uçlar ise 8 adet kullanıcı (veya receiver) çıkış bağlantı noktalarıdır. Multiswitch üzerindeki bazı yazıların anlamları ise; 3

8 SAT SYSTEM A : 1. çanak anten sistemi girişleri SAT SYSTEM B : 2. çanak anten sistemi girişleri Low Band V : Vertikal (dikey) Altbant Low Band H : Horizontal (yatay) Altbant High Band V : Vertikal Üstbant High Band H : Horizontal Üstbant Terr. : Terrestrial (yerel) TV anten (UHF, VHF) bağlanması için Receiver : Çıkış uçları 1.3. Çeşitleri Şekil 1.1: (9x8) lik bir multiswitch Multiswitchler giriş ve çıkış sayılarına göre çeşitlere ayrılmaktadır. Giriş ve çıkış sayılarına göre çok çeşitli multiswitchler bulunmasına rağmen temel olarak aşağıdaki şelikdedir; (9x8) multiswitch (9x8) kaskad lı multiswitch (9x16) multiswitch (9x16) kaskad lı multiswitch (9x8) lik bir multiswitch in daha önce değinildiği gibi 9 adet girişi ve 8 adet çıkışı bulunmaktadır. Standart multiswitch lerin yetersiz kaldığı yerlerde çıkış kullanıcı sayısını artırmak için kaskad özellikli multiswitch ler kullanılmaktadır. 17x8 multiswitch. 4 uydu anteninin 8 uydu alıcısı tarafından ortak kullanması içindir Bağlantı Yapısı Bir multiswitch uydu anten sistemine bağlanırken öncelikle çanak antenlerin LNB lerinden gelen Alt ve üst band yatay ve dikey arafrekans uçlarının bağlantıları multiswitch üzerindeki LNB giriş yerlerine dikkatli bir şekilde bağlanır. Daha sonra eğer ihtiyaç varsa TV anteni Terr. (Terrestrial-yerel) girişine bağlanır. Son olarak çıkış receiver (kullanıcı) bağlantıları yapılarak sistem tamamlanır. Aşağıdaki şekil: 1.2 de eski (2x6) lik multiswitch li bir sistemin bağlantısı verilmiştir. Burada dörtlü LNB den gelen 4 çıkışın ikisi multiswitch e girilerek 6 kullanıcıya çıkartılmıştır. LNB nin kalan 2 çıkışı ise yine bağımsız kullanıcılar tarafından kullanılabilecektir. 4

9 Şekil 1.2: (2x6) lik multiswitch li bir sistemin bağlantısı Şekil: 1.3 de (9x8) lik multiswitch li bir sistemin komple bağlantısı verilmiştir. Buradaki sistemde (9x8) multiswich kullanılmıştır iki uydudan 8 Receivere dağıtılmıştır eskiden 4 çıkışlı LNB yoktu en fazla 2 çıkışlı vardı hatta daha öncesinde 2 çıkışlı LNB de yoktu multiswich ler kullanılıyordu ve 4 çıkışlı, 6 çıkışlı, 8 çıkışlı ve 12 çıkışlı olarak üretiliyor hatta bazı firmalar 2 adet 8 çıkışlı yı birleştirip 16 çıkışlı olarak piyasaya sunmuşlardır. Ancak şimdi 8 çıkışlıya kadar LNB var artık 8 den sonrası için Multiswich ler kullanılıyor buda max 12 daireye kadardır bundan sonra kaskad sistemi devreye girer buda bir sonraki örnekte anlatılmaktadır. Bu Multiswich sisteminde çanaklar kurulur (1 veya 2 çanak) çanaklara quadro lnb takılır bu LNB lerde 4 çıkış vardır alt bant V, alt bant H, 3 üst bant V, üst bant H olarak yayınlar alınır daha önce bahsedildiği gibi multiswich te de aynı giriş yerleri vardır ve yerlerine bağlanır. Tüm dairelerden gelecek kesintisiz ve bağımsız kablolar bu Multiswich çıkışlarına bağlanır ve evlerdeki Receiver ler da diseqc ayarları Tone Burst olarak A ve B olarak ayarlanır multiswich te A giriş ve B giriş vardır A girişe hangi uydu bağlandı ise Receiverde de ona göre ayarlanmalıdır bu şekilde apartmanlarda bir veya iki çanak, multiswich kulllanılarak hem apartmanlarda çanak kirliliğine son verilir hem de daha ucuza mal edilmiş olur. 5

10 Şekil 1.3: (9x8) lik multiswitch li bir sistemin komple bağlantısı Ayrıca merkezi istemler apartmanları güzelleştirir ve kiremitlerin kırılmasını de önlemiş olur. Şekildeki lokal anten girişi multiswichlerde bulunan lokal anten girişine eğer, çatıda VHF ve UHF anten ve Santralı varsa santral çıkışını Multiswichteki Terr. (veya ANT.) ye girerek uydu anten kablo üzerinde evlere hem uydu yayını hem de lokal yayını taşımış olur. Evlerde sat priz (uydu prizi) kullanarak uydu yayını ve lokal yayını ayırtarak TV den TV ye Uydudan uyduya bağlayarak tek kablo üzerinde aynı anda uydu yayını ve lokal yayını seyretmek mümkündür. Şekil: 1.4 te ise multiswitchlerin kaskad bağlanması ile ilgili bir örnek gösterilmiştir. Kas kad sistemi, normal multiswich ler 12 daireye kadar olur veya 16 çıkışlı olur bunlardan sonra kaskad devreye girer kaskad sistemi daha sağlıklıdır çünkü kaskad sisteminde her zaman ilave etmek mümkündür. Örnekten de anlaşılacağı gibi bir tane 9x16 kaskad, bir tanede 9x8 normal Multiswitch kullanarak 24 çıkışı elde edilmiştir. Bu şekilde devam ederek istenilen sayıda kullanıcı sayısına ulaşılması mümkündür. Aynı mantıkla 48 çıkışı elde etmek için ise 2 adet 9x16 kaskad üstte ve 1 adet 9x16 normal en alta olarak dizilir =48 çıkış elde edilmiş olur. Kaskad bağlantı yapılırken dikkat edilmesi gereken bir hususta kaskad sisteminde kullanılan multiswitchlerin beslenmesi durumudur. Kaskad multiswitch bağlantısı yapılırken kaskad özellikli multiswitch en üstte olur altında ise yine kaskad özellikli veya arttırılmak istenilen kullanıcı sayısına göre normal multiswitch ler yeralır. İlk multiswitch enerjiye bağlanır. Diğer multiswitch ler ise enerjisini ilk (ana makine) multiswitch ten alır. 6

11 Şekil 1.4: Multiswitch lerin kaskad bağlanması 7

12 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Her bir daire için Multiswitch çıkışından kanal döşemek. Her bir daire için Multiswitch çıkışından kablo çekmek. Kablo uçlarına konnektörleri bağlamak. Multiswitch montajını yapmak Çanak LNB çıkışlarını Multiswitch girişine bağlamak. Multiswitch çıkışlarını uydu alıcılarının girişlerine bağlamak Abonelerin uydu anten çıkışlarını televizyona bağlamak. Öneriler Kanalların yer tespitini yaparak matkap ile kanal vida deliklerini açınız Yeterli miktarda kablo keserek kanal içerisine döşeyiniz. Multiswitch ucunu bağlayınız. Kablo uçlarına konnektörleri doğru yönde bağlayınız. Canlı uçla şasenin değmemesine dikkat ediniz. Multiswitchi dikkatli şekilde deliklerinden monte edilecek yere sabitleyiniz. LNB çıkışlarını multiswitche bağlarken doğru konnektöre bağlamaya dikkat ediniz. Multiswitch çıkışlarını alıcılara bağlarken karmaşık olmamasına dikkat ediniz. Receiverden çıkan anten çıkışlarını TV ye bağlayınız. 8

13 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları cevaplayarak faaliyette kazandığınız bilgi ve becerileri ölçünüz. A. FAALİYET ÖLÇME SORULARI Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1. (.) Multiswitch aynı zamanda bölücü olarakta kullanılır. 2. (.) Çokluşalter multiswicth in Türkçe karşılığıdır. 3. (.) Müşterek uydu anten tesisatlarında multiswicth çanak antenlerden alınan sinyallerin birçok abone tarafından bağımsız olarak izlenmesini sağlar. 4. (.) Multiswitch in Terr. Girişi çanak anten eklemek içindir. 5. (.) Multiswitch lerin normal TV anteni girişi olan çeşitleride vardır. 6. (.) (9x8) lik multiswitch in 8 girişi 9 çıkışı vardır. 7. (.) (9x12) lik bir multiswitch ten 12 adet abone faydalanabilir. 8. (.) Kaskad özellikli multiswitch ler çıkış kullanıcı sayısını arttırmak için kullanılırlar. 9. (.) 1 adet 9x16 kaskad bir tanede 9x8 normal Multiswich kullanarak 24 çıkışı elde edilebilir. 10. (.) 2 adet 9x16 kaskad ve 1 adet 9x16 normal Multiswich kullanarak 64 çıkış elde edilebilir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 9

14 B. UYGULAMALI TEST Bir arkadaşınızla birlikte yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Işlem Basamaklari El takımlarını (yan keski, kargaburnu ) tam olarak hazırladınız mı? Montaj planına uygun multiswitchi seçtiniz mi? Multiswitchin besleme adaptörünü yanınıza aldınız mı? Kaskad bağlantı için birleştirme aparatını aldınız mı? Ölçü aletlerini (multimetre, kontrol kalemi ) aldınız mı? Evet Hayır Düzenli ve Kurallara Uygun Çalışma Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını ve aletleri tertipli-düzenli kullandınız mı? Anten montaj alanının temizlik-düzenine dikkat ettiniz mi? Çatıya çıkmadan önce malzemeleri kontrol ettiniz mi? Zamanı iyi kullandınız mı? DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 10

15 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 ÖĞRENME FAALİYETİ-2 AMAÇ Müşterek uydu anten tesisatının anten sisteminde kullanılan Quadro Lnb (4 lü LNB) elamanının yapısı ve çalışmasını öğrenebilecek ve bağlantısını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Quadro Lnb kullanım amaçlarını ve çeşitlerini araştırınız. Quadro Lnb hakkında bilgi edininiz. Araştırma işlemleri için İnternet ortamında araştırma yapmanız ve uydu tesisat elemanlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Ayrıca uydu tesisat ve montajı yapan kişilerden ön bilgi edininiz Yapısı ve Çalışması 2. QUADRO LNB LNB (Low Noise Block Converter - düşük gürültülü blok dönüştürücü) çanak antenin uydudan almış olduğu yüksek frekanslı mikrodalga uydu sinyalini güçlendirip alıcının işleyebileceği alt frekanslara dönüştüren elemandır. LNB çanağın ortasındaki kola takılır. LNB lerin çıkışlarına bağlanabilecek kullanıcı sayılarına göre çeşitleri vardır. Dört çıkışlı LNB'ler de "Quad" ve "Quattro" olmak üzere 2 ana türdedirler. "Quad" universal LNB bir çanağı 4 farklı kullanıcıya birbirinden bağımsız olarak tüm polariteleri izleyebilecekleri şekilde dağıtmakta kullanılır. "Quattro" LNB ise herbir 4 farklı polariteyi aynı anda vermektedir. Her çıkışında sadece ait olduğu polarite bulunur. Bir merkezi sistemden dağıtım için kullanılır. Şekil: 2.1 de dörtlü bir LNB görülmektedir. 11

16 Şekil 2.1: "Quadro" LNB Bir LNB esas olarak üç ana kısımdan oluşur; Besleme ağzı (feed), Yükseltici (amplifier), Alt frekansa dönüştürücü (converter) 2.2. Çalışması Quadro LNB nin çalışmasına geçmeden önce LNB lerin çalımasını kısaca hatırlayalım. LNB ler çanağın topladığı yüksek frekansda mikrodalga sinyalleri güçlendirip alıcının (receiver) işleyebileceği daha düşük frekans bandına indirip anten kablosundan alıcıya iletirler. Çanak anten uydudan gelen yayını odak noktasına toplar, LNB ise toplanmış olan bu mikrodalga (2-50GHz) sinyali güçlendirip, üzerinde elektronik işlemlerin daha rahat yapılabileceği daha alt bir frekans bandına (1-2GHz) dönüştürmektedir. "Quad" universal LNB bir çanağı 4 farklı kullanıcıya birbirinden bağımsız olarak tüm polariteleri izleyebilecekleri şekilde dağıtmakta kullanılır. İçinde aynı feede bağlanarak tek kabinin içine yerleştirilmiş 4 tane üniversal LNB bulunur. "Quattro" LNB ise herbir çıkışından AltV, AltH, ÜstV, ÜstH olmak üzere 4 farklı polariteyi aynı anda vermektedir. Her çıkışında sadece ait olduğu polarite bulunur. Bir merkezi sistemden dağıtım için kullanılır. 12

17 Bir Quattro-LNB dört ayrı kullanıcı veya multiswitch e bağlanmak için dört adet uydu ara frekansı çıkışına sahiptir. Bunlar; Low Band V : Vertikal (dikey) Altbant Low Band H : Horizontal (yatay) Altbant High Band V : Vertikal Üstbant High Band H : Horizontal Üstbant Bu çıkışların frekans bandı alt band için MHz arası, üst bant için de MHz arasıdır Çesitleri LNB ler çok çeşitli özelliklerine göre sınıflandırılabilmekte ve çeşitlere ayrılabilmektedir. Ancak burada temel amacımız müşterek uydu anten sistemlerini ve elemanlarını incelemek olduğundan LNB lerin çıkış sayılarına göreçeşitlerini inceleyeceğiz. LNB lerin çıkışlarına bağlanabilecek kullanıcı sayılarına göre farklı çeşitleri vardır. Tek kullanıcıya hitap eden tek çıkışlı LNB, 2 çıkış F konnektörü bulunan "Dual" ve "Twin" LNB'ler bulunur. Dual LNB tek bandın tek polaritesini (V) bir çıkış tek polaritesini (H) diğer çıkış sabit olarak verir. Dual ve Twin LNB'lerin dış görünüşleri birbirine çok benzer, ancak örneğin Twin Universal bir LNB nin iki çıkışının herbirinde tek üniversal LNB'de bulunan 4 polarite de bulunur. İçinde aynı feede bağlanarak tek kabinin içine yerleştirilmiş 2 tane üniversal LNB bulunur. Böyle bir LNB ile tek çanağı paylaşan iki uydu alıcısı, iki ayrı çanak varmış gibi birbirinden bağımsız olarak tüm kanalları izleyebilirler. Dual LNB ise bir merkezi dağıtımda hem V, hem de H polaritelerini aynı anda dağıtabilmek için kullanılır. Dört çıkışlı LNB'ler de "Quad" ve "Quattro" olmak üzere 2 ana türdedirler ve bunların da Standard, Enhanced ve Universal tipleri bulunur. "Quad" universal LNB bir çanağı 4 farklı kullanıcıya birbirinden bağımsız olarak tüm polariteleri izleyebilecekleri şekilde dağıtmakta kullanılır. İçinde aynı feede bağlanarak tek kabinin içine yerleştirilmiş 4 tane üniversal LNB bulunur. "Quattro" LNB ise herbir çıkışından AltV, AltH, ÜstV, ÜstH olmak üzere 4 farklı polariteyi aynı anda vermektedir. Her çıkışında sadece ait olduğu polarite bulunur. Bir merkezi sistemden dağıtım için kullanılır. Halen avrupada en yaygın olarak kullanılan Astra + Hotbird başta olmak üzere birbirine yakın 2 uydunun yayınlarını tek çanakla alabilmek için geliştirilmiş (multifocus) çanak ve LNB ler de bulunmaktadır. Monoblok (tekparça) bu LNB aslında 2 feed + 2 universal LNB + DiSEqC sviçten oluşmaktadır ve bir tek F konnektörlü çıkışa sahiptir. Alıcı DiSEqC, 22KHz ve 14/18V besleme seçimlerini kullanarak heriki uydunun toplam 8 polaritesindeki birkaç bin farklı kanal uydu yayınından istediğini seçebilmektedir. Bu tip LNB'ler ancak birbirine sabit mesafedeki öngörüldüğü iki uydu için kullanılabilirler. Bu tür ve diğer çok çanaklı uygulamalarda kullanılabilmek üzere geliştirilmiş kendinden DiSEqC switchli bir giriş ve bir çıkış F konnektörü bulunan "geçişli LNB" tipleri vardır. 13

18 Aşağıdaki Şekil:2.2 de çift çıkışlı bir LNB nin iç yapısı, Şekil: 2.3 te ise dıştan görüntüsü verilmiştir. Şekil 2.2: Çift çıkışlı LNB iç yapısı Şekil 2.3: Çift çıkışlı LNB dış görünüşü 2.4. Bağlantı Yapısı Quadro LNB lerin iç yapılarında bahsedildiği gibi 4 adet çıkışları bulunmaktadır. Quad LNB ler 4 ayrı kullanıcının bağımsız olarak kullanımına izin veren çıkışlara sahip olduğu için LNB den kullanıcılara bağlantı yapılırken LNB nin 4 adet çıkışı direkt olarak kullanıcıların receiverlerine bağlanır. Quattro LNB ler ise multiswitch lerle birlikte kullanılmaktadır. Bunların bağlantıları ise LNB çıkışları multiswitch in gerekli girişlerine bağlanarak yapılmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken en önemli husus quadro LNB nin çıkışlarını doğru bir şekilde multiswitch e bağlamaktır. Örneğin 1. çanak antene bağlı quadro LNB nin vertikal altbant (V/L)çıkışının multiswitch in 1. çanak girişinin vertikal altbant (V/L) kısmına bağlanmasına dikkat etmek gerekir. 14

19 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Projeye uygun malzeme seçmek. Antenlerin aparatlarını birleştirmek. Antenlerin bağlantı noktalarını işaretlemek. Antenleri bağlantı noktalarından bağlamak. LNB yi antene monte etmek. Öneriler Malzeme seçiminde malzemelerin proje için uygun olup olmadığına dikkat ediniz. Uygun LNB yi seçiniz. Anten aparatlarını birleştirirken doğru aparatı doğru yere yerleştirmeye dikkat ediniz. Anten bağlantı noktalarını işaretlerken doğru yerleri işaretlemeye dikkat ediniz. Antenleri bağlantı noktalarından bağlarken kablo izolasyonlarının temizlenmiş olmasına dikkat ediniz. LNB yi antene monte ederken montaj parçalarının zarar görmemesine dikkat ediniz. 15

20 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları cevaplayarak faaliyette kazandığınız bilgi ve becerileri ölçünüz. A. FAALİYET ÖLÇME SORULARI Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1. (.) LNB ingilizce açılımı (Low Noise Block Converter) dir. 2. (.) LNB Türkçe karşılığı yüksek gürültülü dönüştürücüdür. 3. (.) LNB ler uydudan alınan sinyalleri alıcıların işleyebileceği frekans değerlerine dönüştüren elemanlardır. 4. (.) İki kullanıcının bir çanağı bağımsız olarak kullanmalarını sağlayan LNB çeşidi Tekli LNB dir. 5. (.) Quad LNB ler 4 kullanıcının tek çanağı bağımsız kullanması içindir. 6. (.) Quattro LNB ler multiswitch li sistemlerde kullanılmak için yapılmış 6 çıkışa sahip LNB lerdir. 7. (.) Quattro LNB ler sadece iki altband (yatay ve dikey) arafrekans çıkışına sahiptirler. 8. (.) Quattro LNB lerde vertikal altband, vertikal üstband, horizontal altband ve horizontal üstband olmak üzere 4 arafrekans çıkışı mevcuttur. 9. (.) Quad LNB içinde aynı feede bağlanarak tek kabinin içine yerleştirilmiş 2 tane üniversal LNB bulunur. 10. (.) Multifocus çanak ve LNB ler 2 uydunun yayınlarını tek çanakla alabilmek için geliştirilmiş sistemlerdir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 16

21 B. UYGULAMALI TEST Bir arkadaşınızla birlikte yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ İşlem Basamakları El takımlarını (yan keski, kargaburnu ) tam olarak hazırladınız mı? Montaj planına uygun LNB yi seçtiniz mi? Ölçü aletlerini (multimetre, kontrol kalemi ) aldınız mı? LNB nin çıkışlarını doğru şekilde bağladınız mı? Düzenli ve Kurallara Uygun Çalışma Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını ve aletleri tertipli-düzenli kullandınız mı? Anten montaj alanının temizlik-düzenine dikkat ettiniz mi? Çatıya çıkmadan önce malzemeleri kontrol ettiniz mi? Zamanı iyi kullandınız mı? Sabırlı ve güler yüzlü çalışmaya özen gösterdiniz mi? Planlı bir şekilde çalıştınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 17

22 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 ÖĞRENME FAALİYETİ-3 AMAÇ Müşterek uydu anten tesisatının antenlerinin yönlerini rüzgarsız ve yağışsız bir havada uydu ayar cihazları (SATLOOK) kullanarak ayarlayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Uydu ayar cihazlarının kullanım amaçlarını ve çeşitlerini araştırınız. SATLOOK hakkında bilgi edininiz. Araştırma işlemleri için İnternet ortamında araştırma yapmanız ve uydu tesisat elemanlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Ayrıca uydu tesisat ve montajı yapan kişilerden ön bilgi edininiz Yapısı ve Çalışması 3. SATLOOK Uydu yayınları, kablolu TV veya yerel yayınlar için ister analog ister digital olsun, tüm bu yayınları alma, çeşitli işlemlerden geçirme ve dağıtma aşamalarının her birinde sağlıklı bir uygulamanın gerçekleştirilebilmesi sinyallerin doğru şekilde denetlenebilmesini gerektirir. Halen dünyada yayın alma ve dağıtma sistemlerinin kuruluş ve bakımında kullanılan ve özellikleri birbirinden önemli farklılıklar gösteren yüzlerce marka ve binlerce model ölçme cihazı bulunmaktadır. Uydu anten işlemleri için kulanılan aletler içinde ilk akla gelen FSM SATLOOK (Alan Şiddeti Ölçer - Sahametre) cihazlarıdır. Bir TV tesisat kurucusunun kullanacağı en gerekli alet bir alan şiddeti ölçme aletidir. Bu alet belli bir kanaldaki yayının şiddetnini ölçmek için kullanılır. Temel yapı olarak frekans seçici bir voltmetredir. Sadece ayarlanmış olduğu frekanstaki işaretin gerilim (dbµv- dbmv) veya güç (db-dbm) olarak seviyesini ölçer. FSM SATLOOK en basit olarak giriş bandını belirleyen bir süzgeç, yükseltici ve bir gösterge elemanından oluşur. Bunların daha pahalı olan çeşitlerinde bir TV, Uydu alıcısı, hatta bir spektrum analizör de yer almaktadır. Böylece alınan işaretin gölgeli olup olmadığı, bir parazitin olup olmadığı, spektrumu izlenebilmektedir. TV alan ölçme aleti aslında giriş ucundaki gerilimi ölçer. Alan ölçmek için aletle birlikte verilen dipol anteni kullanmak gerekir. Aşağıdaki şekil 3.1 de ülkemizde de yaygın olarak kullanılan bir FSM-SATLOOK görünmektedir. 18

23 Şekil 3.1: FSM-SATLOOK 3.2. Çalışması Uydu ölçüm cihazlarından FSM SATLOOK temel olarak giriş bandını belirleyen bir süzgeç, yükseltici ve bir gösterge elemanından oluşur. Gösterge elemanı bir ekran (CRT, TFT LCD),bir galvanometre veya sinyal yükseldikçe ses tonu tizleşen bir beeper, veya digital gösterge olabilir. Bu cihazlar uydudan gelen herhangi sinyalin şiddetinin yanı sıra LNB besleme gerilimini de görmemizi sağlar. Aşağıdaki şekil 3.2 de örnek bir satlook cihazının blok yapısı görülmektedir. Blok düyagramdan da görüleceği gibi bir satlook cihazı özellikle içerisinde spektrum analizör özelliğinide barındırıyorsa birçok kattan meydana gelmektedir. Bunların içerisinde bazıları; Sat Tuner ( Uydu sinyalleri için tuner, alıcı) Terrestial Tuner (Yersel (yerel) yyınlar için tuner) Power Supply (güç kaynağı, besleme) 12V, 6Ah Battery (akü) µcontroller Unit (mikroişlemci ünitesi) Spectrum (spektrum analizör) CRT (ekran) ve bunların yanında DiSecC, klavye, video mikser, scart girişi... Bütün bu katların çalışmaları ile SATLLOK a giriş yapılan bir uydu sinyali veya kablolu TV, yerel yayın sinyali satlook ekranında hem sinyal kalitesi olarak ölçülebilmekte hemde yayınlar izlenebilmektedir. Küçük ucuz ve oldukça kullanışlı olan bu cihazların günümüzde 22kHz ve DiSEqC sinyallerini de kontrol edebilenleri vardır. Alınmak istenen kanallarla ilgili çoğu ayrıntılı ölçümler için mutlaka pahalı profesyonel bir cihaz gerekir. 19

24 Şekil 3.2: Örnek bir satlook cihazının blok diyagramı Anten montajcılarından "hiçbir cihaza gerek olmadığı" iddiasıyla çalışanlar vardır. "Sonuçta yayını alacak olan alıcı cihazlar zaten her türlü bilgiyi veriyor", derler. Gerçekten de bugünkü alıcı cihazların hemen hepsi sinyalin seviyesini ve kalitesini göstermektedir. Sorun alıcı cihaz "sinyal yok" dediğinde neden yok olduğunu anlamanıza yardımcı olmamasında, sinyal var deyip yayını açtığında da herşeyin mükemmel olduğunu sanmanıza yol açmasındadır. Örneğin üst bantaki bazı yayınların gelmediğini farkettiğinizde bunun çanaktan mı, LNB'den mi, kablodaki zayıflamadan mı, DiSEqC işaretleşmesindeki, ya da uydu alıcıdaki bazı sorunlardan mı yoksa ayarlardan mı kaynaklandığı ölçme cihazsız anlamak oldukça zor olacaktır. O nedenle örneğin "Avustralya Anten Teknisyenleri Birliği" üye kayıt formunda teknisyene kimlik bilgilerinin yanı sıra "hangi marka, model ölçü cihazlarına sahip olduğunu da sormakta, cihazlarını yetersiz bulduğu antenciyi üye kaydetmemektedir. Ölçü cihazları gözümüz olmakta, görmenizi-sağlamaktadır Çeşitleri Piyasada yapılmak istenilen işe göre çeşitli özelliklere ve fiyatlara sahip birçok uydu ölçüm cihazı bulunmaktadır. Sadece basit olarak çanak anten ayarlanmak istenen uyduya çevirildiğinde sesli uyarı veren beeper tabir edilen cihazlardan başlayıp özelliklerine ve ölçebildiği sinyal çeşitlerine göre oldukça çeşitli uydu ölçüm cihazları mevcuttur. Önemli 20

25 olan ihtiyacımıza ve ekonomimize uygun olan cihazı bulabilmektir. İyi Bir Uydu Sinyal Ölçüm Cihazında bulunması gereken Özellikleri inceleyecek olursak; Gelen herhangi frekanstaki transponder sinyalinin alan şiddetini ölçebilmesi öncelikle istenen bir özelliktir. Ancak, özellikle digital yayınlarda gelen sinyalin şiddetinin yanı sıra doğruluğunun da bilinmesi gerekir. Digital yayınlarda sinyalin kötüleştiği analog yayınlardaki gibi görüntünün, sesin kötüleşmesinden anlaşılmaz. Sinyalin kötüleşmesine rağmen dekoderin doğru yorumlama yapabildiği son noktaya kadar görüntü ve ses mükemmeldir. Ancak, o noktadan sonra çözme işleminin arka arkaya yapılan çeşitli kademelerinden herhangi birinde işlem başarısız olunca beklenen çıktı (ses, görüntü) elde edilemez. O nedenle gelen sinyalin şiddetinden bağımsız olarak kalitesinin bulunabilmesi için alınan hata miktarının gelen data miktarına oranının, yani BER (Bit Hata Oranı) adı verilen birimin ölçülebilmesi iyi olur. Mükemmel bir yayında 10 milyon bit içinde bir bit hatalı (1E-7) olabilir. Hata yükselip 10 binde 1 bit (1E-4) mertebesine çıkarsa görüntü ve ses mükemmel olmasına rağmen bu sinyal çok kötüdür. Sinyal kalitesinin herhangi daha kötüye gidişinde görüntü ses, veya data alımı tümüyle kaybedilebilir. BER ölçümü çok yararlıdır, ama bu genellikle zor olduğundan sinyal kalitesini belirlemekte onun yerine çoğu zaman C/N (taşıyıcının gürültüye oranı) nı kullanan bir tahmin yöntemi de kullanılır. Ayrıca kimi ölçü cihazlarında uydudan gelen QPSK modülasyonlu sinyallerin her kuadranttaki dağılımını grafik olarak gösteren "konstellasyon diyagramı" gösterimli cihazlar da var. Bunlar da yayının gelişinde herhangi bir sorun olup olmadığını bir bakışta anlamamızı sağlar. (Gelen noktaların toplaşmış olması iyi, saçılı olması kötü sinyal kalitesini gösterir). Herhangi frekanstaki SCPC/MCPC QPSK digital yayın sinyalinin seviye, C/N, BER ve program bilgilerinin dışında DCP(digital kanal gücü), V/A(görüntü, ses sinyallerinin birbirine oranı) gibi bilgilerinin de belirli bir doğruluk düzeyinde alınabilmesi, yüksek seviyede gelen sinyalleri ölçebilmek için kalibrasyonlu zayıflatıcıları olması, kanal bellekleri olması, kayıt tutulabilmesi için kendinden yazıcısı olması veya bilgisayar bağlantısı olması(com portu) istenen diğer bazı özelliklerdir. Tüm bunların yapılabilmesi için cihazı öncelikle herhangi bir transponder frekansına ayarlıyabilmeliyiz. Cihaz bunun için gereken LNB besleme gerilimlerini, 22kHz sinyalini ve, DiSEqC komutlarını gönderebilmeli, gelen bloğun C, Ku bandı frekanslarına ve düz/ters video özelliklerine göre kendini ayarlayabilmelidir. İndirilen sinyal bloğunun(bandın) içindeki tüm taşıyıcıların hepsini veya bir kısmını birlikte (Spektrum) görebilmek başlı başına istenen bir özelliktir. O nedenle ölçüm cihazlarının "spektrum analizörlü" olanları özellikle aranmaktadır ve bu tür pahalı cihazların tümünde bandın tümü veya zoom/span yapılan belirli bir kısmındaki sinyaller üzerine markörle gelerek çeşitli ölçümlerin yapılabildiği özelliklere sahiptir. Tüm spektrumun belleğe (belirli bir uydu ismiyle birlikte) aktarılabilmesi çok büyük kolaylık sağlamaktadır. Bellekten bu görüntü ekrana çağırılmış iken çanak hareket ettirilerek değişik uyduların sinyal spektrumlarıyla birlikte gözlenmesi durumunda aranan uydunun sinyalleri kolayca tanınmakta, yeni görüntü bellekten çağrılmış görüntünün üstüne giyilen bir eldiven gibi oturduğunda uydu kolayca bulunmuş olmakta, ince ayar çok daha çabuk yapılabilmekte ve uyduda yeni gelen, veya eksilen transponder olup olmadığı ve varsa seviye değişiklikleri hemen anlaşılmaktadır. Uyducu kendisi için önemli olan uyduların spektrumları ve kanal bilgilerini bir kere belleğe aktardığında ondan sonra yapılacak olan tüm ölçüm ve ayar işlemleri çok daha kısa sürede yapılabilir hale gelmektedir. 21

26 En çok tutulan ölçüm cihazlarının hemen hemen tümünün ortak yönü bu gösterimleri yapabilen küçük bir (siyah beyaz) monitörünün olması, ekranda görüntü, teletekst, eşleme sinyali, spektrum, seviye ölçü vesair bilgi gösterimleri yanısıra ses de verebilmesidir. Cihazlarda diğer aranan özellikler küçük, hafif, kullanışı kolay(omuza asılan çantalı), kendinden beslenen(akülü), zor saha koşullarına (sıcak, soğuk, nem) dayanıklı olması, kolay kolay bozulmaması ve teknoloji değişiklikleriyle kolayca demode olmamasıdır. Bahsedilen cihazların kimileri (UBB) bandına sahip oldukları için RF ölçümleri için de gereken tüm özellikleri taşıyan tümleşik özellikte cihazlardır. Ancak çoğu zaman fiyatı ve kullanım özellikleri nedeniyle bandında kullanılan cihazlar (genellikle aynı üreticiler tarafından ayrı ayrı yapılmakta ve satılmaktadır. Fiyatları oldukça daha düşük, aranan teknik özellikler daha kısıtlıdır. Çoğu zaman monitör bile aranmaz. Aranan temel özellikler hassas olarak band ve frekans seçimi yapılabilmesi, hassas bir FSM sinyal seviye göstergesi olması, ayarlı zayıflatıcılarının olması, hat empedans/gerilim ölçümü yapılabilmesidir. Daha üst modellerde monitör, teletekst, ses ve OSD (bilgilerin ekranda yazı ve grafiklerle verilmesi) özelliği bulunur. Spektrum analizörü olur Bağlantı Yapısı Yukarıda bahsettiğimiz özelliklere ve ihtiyacımıza göre bir uydu ölçüm cihazı seçmemiz gerekir. Şimdi tüm bu anlatılanlardan sonra gelelim örnek bir FSM-SATLOOK cihazına. Biz burada örnek olarak şu anda Türkiye piyasasında kullanılan ve fiyat / performans olarak erişilebilir seviyelerde olan bir cihaz üzerinde duracağız. UNAOHM firmasının üretmiş olduğu EP 314 modelinin Şekil 3.3 de resmi görülmektedir. Bu cihazın bağlantılarını doğru olarak yapabilmek ve faydalı bir şekilde tüm özelliklerini kullanabilmek için cihazın teknik özelliklerini, üzerindeki giriş ve çıkış noktalarının işlevlerini bilmemiz gerekir. Şekil 3.3: UNAOHM marka EP314 FSM-SATLOOK Bunlara geçmeden önce SATLOOK un ölçme özellikleri ile ilgili bazı terimleri bilmekte fayda var; 22

27 C/N - Carrier-to-Noise ratio: Alınan işaretteki taşıyıcı gücünün gürültü gücüne oranının db cinsinden ifadesi. Bir video sinyalinde C/N ne kadar büyük olursa resim de o kadar iyi olur. Beam: Uydu yayın alanı. BER: Bit Hata Oranı Bit: En küçük dijital bilgi birimi. Bit rate: Dijital aktarımın hızı, Mbit/s olarak ifade edilir. Bir PAL resmin gönderimi için yaklaşık 5Mbit/s gerekirken, VHS için sadece 2.5 Mbit/s yeterlidir. Attenuator: Sinyali zayıflatan pasif eleman. Attitude control: Uydunun güneşe ve yere göre duruş konumunun kumandası. Band: Spektrumda belli bir frekans aralığını içine alan bölge. Bandwidth: Elektromanyetik spektrumdaki bir frekans sahasıdır. Bir devrenin veya sistemin çalıştığı veya geçirdiği frekans bölgesinin genişliğini gösterir. Örneğin bir telefon hattında konuşma sesinin taşınabilmesi yaklaşık 3KHz bir bant genişliği gerektirir. Oysa yerel bir TV kanalı 6 MHz kullanır. Uydularda ise karışımın engellenebilmesi için daha geniş MHz arası bir bant kullanılır. db - Decibel: Bir kuvvetlendiricinin çıkış gücünün giriş gücüne oranının logaritmik ifadesi olan, sinyalin şiddetini gösteren bir ölçü birimidir. db hesaplanmasına referans olarak 1mW alınırsa dbm (db miliwatt), 1W alınırsa dbw (db Watt) elde edilir. Eğer gerilim değerleri sözkonusu ise dbµv birimi kullanılır. db yerine göre yükseltme veya zayıflatma için kullanılabir. Mesela SATLOOK ta bir sinyal izlenirken SATLOOK sinyalin alış gücünü gösterdiği için sinyalin db-dbm-dbw-dbµv seviyesi ne kadar yüksekse o kadar iyidir. Ama örneğin bir kablo tablosunda kablonun sinyalin seviyesini kaç metrede db olarak ne kadar zayıflattığını belirtmek için db ifadesi kullanılır. Unaohm EP 314 Satlook-FSM teknik özellikleri; Tv, MATV, SMATV, CATV & DVB-S İçin Analizör Mhz Sahasini Kapsar 4,5" CRT Siyah Beyaz Resim Tüpü Verilen ekranda OSD sunumu Gerçek zamanlı, video süzgeçli spectrum modu SCPC/MCPC QPSK sinyalleri için BER (bit hata oranı) ölçümü DCP seviye C/N oranı ve V/A oranı ölçümleri PLL İstasyon ayarı, kanal veya program girişi 100 bellek konumu, teleteks, DiSEqC 1.1 scart yuvası Mikroişlemci kontrollü LNB gücü ve sürücüsü olarak 13/18V 500mA, 22kHz sinyali Şaftlı encoder, VDC dahili - Harici güç kaynağı Uzun Ömürlü 6.5Ah akü Şimdi gelelim cihazımız üzerindeki girş ve çıkış noktalarına. SATLOOK cihazımızın ön panelinde sinyal girişi için (uydu, CATV, yersel yayın...) bir giriş konektörü bulunmaktadır. Bu noktadan ölçmek istediğimiz sinyallaeri SATLOOK cihazına uygulayabiliriz. Burada üzerinde önemle durulması gereken nokta satlook un girişine sınırların üzerinde (VHF / UHF / SAT dbµv) genliğe sahip bir sinyal 23

28 uygulamamamız gerektiğidir. Eğer sınırın üzerinde bir sinyal uygulanırsa SATLOOK arızalanabir. Ayrıca SATLOOK un sağ yan kenarı üzerinde giriş ve çıkış için bir adet scart soketi yer almaktadır. Ayrıca SATLOOK un bataryasının şarj olması için sol kenarında şarj girişi yer almaktadır. Şarj süresi 8-9 saattir Kullanılması SATLOOK un kullanımı için öncelikle cihazın üzerinde yer alan tuşların işlevlerini inceleyelim. Ön Panel; Şekil 3.4 te SATLOOK cihazının ön görüntüsü yer almaktadır. Şekil 3.4: SATLOOK ön paneli ve tuş numaraları 1. Ekran 2. Anolog ölçüm seviye barı 3. db REL ölçüm skalası.anolog bar seviyesinin ölçümü için. 4. Çokfonksiyonlu tuşlardır. Kullanılan menüye göre bu tuşların işlevleri CRT ekranda tuşların yanında gösterilir. 5. Bu tuş ses seviye ayarı içindir. Bu tuş seçildikten sonra (21) nolu tuşlarla ayar yapılır. 6. Bu tuş brightness (parlaklık) seviye ayarı içindir. 7. Bu tuş contrast (karşıtlık) seviye ayarı içindir. 8. Nümerik (sayısal) klavye,bilgi, frekans girişi içindir. 9. SPECTRUM modunda kullanım için frekans bandı ölçüm aralığı 10. LED in yanıyor olması LNB ye enerji (güç kaynağından) verildiğini belirtir. 11. LED in yanıyor olması CONT. (kontrol) LNB nin akım çektiğini kablo ve LNB de arza olmadığını beliritir. 12. LED in yanıyor olması Satllok cihazının enerjisinin olduğunu ve çalışmaya hazır olduğunu belirtir. 13. LED in durumu bataryanın şarj durumunu belirtir. 14. RESET tuşuna iki kere basıldığında işlemler resetlenip normal ayarlara dönülür. 24

29 15. AUTO (Otomatik) tuşu 16. RF IN sinyal giriş konektörüdür. (TV, CATV, IF SAT).Uyarı: Buraya uygulanabilecek maksimum voltaj limiti AC 5V, DC 100V tur. 17. ATT+ girişe bağlanan sinyalin ekranda istediğimiz şekilde görünebilmesi için sinyali + yönde kısar 18. ATT- girişe bağlanan sinyalin ekranda istediğimiz şekilde görünebilmesi için sinyali - yönde kısar 19. ENTER girişleri etkinleştirmek, onaylamak için kullanılan tuştur. 20. MENU konfigürasyon, ayar menülerine girişi sağlar. 21. Ayar, ok tuşlarıdır.21b ise ince ayr için kullanılan yine farlı fonksiyonlara sahip bir ayar tuşudur. 22. LNB bu tuşa basıldığında LNB ye enerji verir /18V LNB gücünü tekrar ayarlamak içindir. 24. DSQ / 22k.22kHz sinyaline veya DiSEqC menüsüne erişimi sağlar. 25. PRMT. Uydu bandında video sinyal polaritesi menüsüne erişimi sağlar, 26. SOUND SAT Uydu ayar sesi 27. STORE güncel ayrlar depolanır. 28. CH LO A-B 29. FR. frekans ince ayar modu 30. PR. program ayar modu 31. DIGITAL dijital kanallarin kullanimi ve BER ölçümü için 32. OSD ON / OFF Ekrandaki yazıların (OSD) kaldırılması için 33. Çok fonksiyonlu tuşlara ek bir tuştur. 34. SYNC yer istasyonları için nominal referans genlik 35. Fmin and Fmax. Spektrum incelemesinde panoramik referans noktaları. Sol yan panel; Şekil 3.5 ve Şekil 3.6 da SATLOOK cihazının sol yan görüntüleri yer almaktadır. 25

30 Şekil 3.5: SATLOOK sol yan paneli ve scart soketi Şekil 3.6: SATLOOK sol yan paneli 36. PWR ON güç anahtarı, çalıştırmak için. 37. FUSE sigorta paneli 38. EXT. Harici güç, besleme girişi için V OUT harici enerji çıkışı 40. SCART skart soketi Sağ yan panel; Şekil 3.7 da SATLOOK cihazının sağ yan görüntüsü yer almaktadır. 26

31 Şekil 3.7: SATLOOK sağ yan paneli Tuşların işlevlerini incelediğimize göre gelelim SATLOOK kullanılarak LNB ve UYDU anteni ayarlarının nasıl yapıldığını inceleyelim. Bu satlook cihazını kullanarak normal yerel TV anteni, radyo anteni, uydu anteni ayarları yapılabir. Bu cihaz da yer alan siyah-beyaz ekranda uydudan anolog yayınlar incelenirken yayının ses ve görüntüsüde alınabilmektedir. Biz burada daha çok konumuzla alakalı olarak satlook un uydu antenleri ile kullanımı konusuna değineceğiz. SATLOOK cihazı ilk açıldığında şekil 3.8 deki görüntüsü ekrana gelir. İlk açılan bu ekran anolog uydu yayınları içindir. Şekil 3.8: SATLOOK ilk ekran görüntüsü Ayarlaması yapılacak uydu anteninin LNB sinden gelen BNC jak SATLOOK un girişine bağlanır. Çanak anten hangi uyduya ayarlanacaksa (Türksat,hotbird...) o uyduda yayın yapan anolog bir yayının frekansı nümerik tuşlar kullanılarak girilir (örneğin 11005) ve bu frekansın etkin olması için yine nümerik tuşların bulunduğu kısımda yer alan.ab..z tuşuna basılır. 27

32 Daha sonra LNB ye enerji vermek, LNB ve kablo kontrolü için LNB (22 nolu tuş) tuşuna iki kez basılır. Bunun sonucunda LNB tuşunun yanında bulunan ON ve CONT. Ledleri ışık veriyor ise sorun yok demektir. Bu işlemin sonucunda artık frekans girilip LNB ye enerji verildiğine ve bir sorun olmadığına göre çanak anten ayarlanmak istenen uyduya göre çevirilir. Uydu yayını alınmaya başladığında SATLOOK ekranında spektrum belirmeye başlar. Bu sırada artık çanak antenin vidaları sıkılmaya başlanır. Ekranın hemen sağındaki tuşlardan TV tuşu kullanılarak yayın yapan kanalın TV görüntüsü ekrana alınır, ve kanalın ses ve görüntüsünün en iyi olduğu çanak konumu ve LNB konumu ayarlanır. Artık anolog olarak kanal ayarlanmıştır. Şekil 3.9 de TV yayın görüntüsü verilmiştir. Şekil 3.9: SATLOOK ta örnek bir TV yayını görüntüsü Yine bu ekranda iken çokfonksiyonlu tuşlardan SPECT. tuşu kullanılarak uydu yayınının spektrumu ekrana getirilebilir. Bu spektruma görede sinyalin kalitesi görülerek çanak ayarı yapılabilir. Şekil 3.10 ve şeli 3.11 da sinyal kalitesi ve spektrum gösterilmektedir. Şekil 3.10: SATLOOK ta sinyal kalitesi 28

33 Şekil 3.11: SATLOOK ta spektrum Ekranda yayın görüntüsü varken, istenirse OSD ON / OFF tuşu kullanılarak ekrandaki ölçüm sayıları ve yazılar ekrandan kaldırılabilr. Ekranda yayın varken eğer yayın yapan kanalın teletext yayını varsa teletext tuşu kullanılarak teletext yayınlarıda incelenebilir. Bu şekilde çanak ayarlandıktan sonra dijital yayınlar ve çanak ayarının ince ayarı için ekranda kanal görüntüsü varken sırası ile SPECT, DİGİTAL ve BER tuşuna basılarak dijital receiver moduna geçiş yapılır. BER tuşuna bir kere basıldığında dijital yayının frekansı (örneğin 11025) girilir. 2. defa basıldığında ise sembol oranı (S/R) (örnegin 6510 ) girişi yapılır. Daha sonra bunların aktif olması için ekranın sağındaki tuşlardan sırası ile 3. ve 4. tuşlara basılır. Gerekli değerler girilip onaylandıktan sonra LNB (22 nolu tuş) tuşu ile yine LNB ye enerji verilip kontrol yapıldığında eğer kanal yayın yapıyor ise ve çanak ayarı doğru ise ekranın sağ üst kısmında LOCKED ( kilitlendi) yazar. Bu durumda kanalın yayını alınmaktadır. Bu durumda iken yayının sinyal kalitesi için BER (bit hata oranı) ölçümü yapılabilir. Bunuın için çok fonksiyonlu tuşlar kullanılarak BER seçeneği seçilir. Ekrana sinyalin BER seviyesini gösteren sayılar ve BER seviyesinin gösteren bir bar (çubuk) gelir. Burada BER barı ne kadar uzun ve BER sayısı ne kadar düşükse sinyalin kalitesi o okadar iyi demektir. Bununla ilgili ekran görüntüsü ise Şekil 3.12 de görünmektedir. 29

34 Şekil 3.12: SATLOOK ta dijital kanal gösterimi 30

35 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ İşlem Basamakları Çanak anteni istenilen uyduya yönlendirmek. LNB çıkışını sinyal seviyesi ölçüm cihazına bağlamak. Ölçüm cihazında sinyalin en yüksek olduğu seviyeyi tespit etmek için çanak anteni çevirmek. LNB yi kendi etrafında sinyal seviyesi max. oluncaya kadar çevirmek. Çanak anteni sabitlemek Öneriler Çanak anteni istenilen uyduya yönlendirirken satlook ekranına da dikkat ediniz. LNB çıkışını ölçüm cihazının doğru yerine bağlamaya dikkat ediniz. Bu işlemi yaparken çanak anteni yavaşça çevirirken ölçü aletine bakarak sinyalin en yüksek seviyede olduğu yeri yakalamaya dikkat ediniz. LNB yi kendi etrafında çevirirken sinyal seviyesini de ölçüm aletinden izleyerek sinyal max. Seviyeye gelince çevirme işlemini bırakıp sabitleyiniz. Bütün ayarlamaları yaptıktan sonra çanak anteni hareket etmiyecek şekilde sabitleyiniz. 31

36 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları cevaplayarak faaliyette kazandığınız bilgi ve becerileri ölçünüz. A. FAALİYET ÖLÇME SORULARI Aşağıdaki soruların cevaplarını doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz. 1. (.) FSM bir sinyalin alan şiddeti ölçümünü yapan ölçü aletidir. 2. (.) BEEPER uydu ayarlanmasında kullanılan ve görüntülü uyarı veren bir alettir. 3. (.) SATLOOK uydu antenin ve LNB nin sinyal ölçümü ve ayarında kullanılan bir ölçme aletidir. 4. (.) BER uydudan alınan sinyalin bir hata oranını ifade eden bir terimdir. 5. (.) BER değeri ne kadar yüksekse sinyal o kadar kalitelidir. 6. (.) BER barı ne kadar kısaysa sinyal o kadar kalitelidir. 7. Anolog modda iken frekansla birlikte sembol oranı da girilmelidir. 8. (.) Dijital yayında iken ekranda LOCKED yazısı varsa yayın alınıyor demektir. 9. (.) SATLOOK ile sadece uydu yayınları üzerinde ölçüm yapılabilir. 10. (.) SATLOOK ile uyduların spektrumlarıda incelenebilir. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. 32

37 B. UYGULAMALI TEST Bir arkadaşınızla birlikte yaptığınız uygulamayı değerlendirme ölçeğine göre değerlendirerek, eksik veya hatalı gördüğünüz davranışları tamamlama yoluna gidiniz. DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ İşlem Basamakları DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ İhtiyacınıza uygun bir SATLOOK seçtiniz mi? Kullanmadan önce SATLOOK un şarjını ve kalibrasyonunu kontrol ettiniz mi? SATLOOK cihazına ayarlanmak istenen uyduya uygun bir frekans girişi yaptınız mı? LNB ve kabloda sorun olup olmadığını satlooktan kontrol ettiniz mi? Çanak ve LNB ayarlarını SATLOOK kullanarak sinyalin max. kalitede olduğu konuma ayrladıktan sonra çanak anteni ve LNB yi sabitlediniz mi? Düzenli ve Kurallara Uygun Çalışma Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi? Çalışma alanını ve aletleri tertipli-düzenli kullandınız mı? Anten montaj alanının temizlik-düzenine dikkat ettiniz mi? Çatıya çıkmadan önce malzemeleri kontrol ettiniz mi? Zamanı iyi kullandınız mı? Sabırlı ve güler yüzlü çalışmaya özen gösterdiniz mi? Planlı bir şekilde çalıştınız mı? Evet Hayır DEĞERLENDİRME Yaptığınız değerlendirme sonunda hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarınızın tamamı evet ise bir sonraki faaliyete geçiniz. 33

38 ÖĞRENME FAALİYETİ-4 ÖĞRENME FAALİYETİ-4 AMAÇ Müşterek uydu anten tesisatının antenlerinin yönlerini rüzgarsız ve yağışsız bir havada uydu ayar cihazları (SPECTRUM ANALİZÖR) kullanarak ayarlayabileceksiniz. ARAŞTIRMA Bu faaliyet öncesinde yapmanız gereken öncelikli araştırmalar şunlardır: Sinyal ölçüm cihazlarının kullanım amaçlarını ve çeşitlerini araştırınız. SPECTRUM ANALİZÖR hakkında bilgi edininiz. Araştırma işlemleri için İnternet ortamında araştırma yapmanız ve uydu tesisat elemanlarının satıldığı mağazaları gezmeniz gerekmektedir. Ayrıca uydu tesisat ve montajı yapan kişilerden ön bilgi edininiz Yapısı ve Çalışması 4. SPECTRUM ANALİZÖR Spektrum, Türkçe karşılık olarak ışık dizisi, izge, tayf anlamlarına gelir. Spektrum analizörü ise genel olarak bir sinyal bloğu (frekans bandı) içerisindeki bütün sinyal seviyelerini (genlik, frekans..), tüm harmonikleri analiz ederek, bunların hepsini veya bir kısmını birlikte (spektrum olarak) görebilmemizi ve bunun üzerinde inceleme ve ölçmeler yapabilmemizi sağlar. Spektrum analizörleri dış görünüş olarak bir osilaskoba benzerler. Ancak spektrum analizörleri osilaskoplardan farklı olarak bir frekans bandı içindeki farklı frekansların, harmoniklerin incelenmesi için üretilmiş cihazlardır Çalışması Spektrum Analizörleri sadece alan şiddeti ölçen aletlerin (FSM) daha gelişmiş olanlarıdır. Bu alette belli bir frekans bandında yayın yapan bütün istasyonların seviyeleri aynı anda görülebilir. Yayın frekanslarının ayrı ayrı ayarlanmasına gerek yoktur. Böylece alınmak istenen bütün işaret seviyeleri istenen sınırlar içerisinde birbirine göre rahatça ayarlanabilir. Ayrıca bant içinde bulunan bütün karışma işaretleri, istenmeyen istasyonlar v.s. nin frekansları ve genlikleri ölçülebilir. 34