ĐÇĐNDEKĐLER 1. GĐRĐŞ BĐLGĐ TOPLAMA ÇALIŞMALARI YENĐ BĐLGĐLERĐN TOPLANMASI VE DEĞERLENDĐRĐLMESĐ... 6

Transkript

1 ĐÇĐNDEKĐLER 1. GĐRĐŞ BĐLGĐ TOPLAMA ÇALIŞMALARI MEVCUT BĐLGĐLERĐN TOPLANMASI VE DEĞERLENDĐRĐLMESĐ YENĐ BĐLGĐLERĐN TOPLANMASI VE DEĞERLENDĐRĐLMESĐ YOLCULUK TALEP TAHMĐNLERĐNĐN BELĐRLENMESĐ ULAŞIM MODELĐNĐN OLUŞTURULMASI MODEL GĐRDĐLERĐ ULAŞIM MODELĐNĐN KURULMASI Yolculuk Yaratım/Çekim Yolculuk Dağıtımı Türel Ayrım Yolculuk Atamaları Hedef Yılı Projeksiyonları YETERSĐZLĐK ANALĐZĐ, MEVCUT VE GELECEKTEKĐ SORUNLARIN BELĐRLENMESĐ ALTERNATĐF TOPLU TAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANLARININ GELĐŞTĐRĐLMESĐ VE MODELDE TEST EDĐLMESĐ UYGUN TOPLU TAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANI ALTERNATĐFĐNĐN SEÇĐLMESĐ Yatırım, Đşletme ve Bakım Giderlerinin Belirlenmesi Ekonomik Değerlendirme Mali Değerlendirme Çok Ölçütlü Değerlendirme ve Öneriler SEÇĐLEN ALTERNATĐF TOPLU TAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANI DOĞRULTUSUNDA ULAŞIM ANA PLANININ GELĐŞTĐRĐLMESĐ Kısa Vadeli Öneriler Orta-Uzun Vadeli Öneriler RAYLI SĐSTEM ÖN/KESĐN PROJELERĐN HAZIRLANMASI JEOLOJĐK ETÜT DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi i

2 4.2 TOPOGRAFĐK ETÜTLER, HARĐTALAMA VE TESĐSLER GÜZERGAH BELĐRLENMESĐ VE ĐSTASYONLAR TĐP KESĐTLER ENERJĐ KAYNAĞI VE ELEKTRĐFĐKASYON SĐNYALĐZASYON VE HABERLEŞME Sinyalizasyon Haberleşme ÜCRET TOPLAMA SĐSTEMĐ ARAÇLAR KONTROL MERKEZĐ, DEPO TESĐSLERĐ VE ATÖLYE BĐNASI KABLOLU ĐNSAN TAŞIMA SĐSTEMLERĐ ÖN/KESĐN PROJELERĐNĐN HAZIRLANMASI RAYLI SĐSTEM FĐZĐBĐLĐTE ETÜDÜNÜN HAZIRLANMASI PROJENĐN TANIMI VE KAPSAMI PROJENĐN TEKNĐK ÖZELLĐKLERĐ Sistem Seçimini ve Güzergahını Belirleyen Kriterler Projenin Teknik ve Đşletme Özellikleri PROJE GĐDERLERĐ Yatırım Giderleri Đşletme Giderleri Bakım ve Onarım Giderleri Amortisman Giderleri Finansman Giderleri PROJE GELĐRLERĐ Yolcu Gelirleri Kira Gelirleri Reklam Gelirleri PROJENĐN MALĐ VE EKONOMĐK DEĞERLENDĐRMESĐ Mali Analiz Ekonomik Analiz DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi ii

3 6.5.3 Duyarlılık Analizi Sonuç KABLOLU SĐSTEMLER FĐZĐBĐLĐTE ETÜDÜNÜN HAZIRLANMASI DLH GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ĐLE KOORDĐNASYON EKLER DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi iii

4 DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi iv

5 1. GĐRĐŞ Teknik Şartnamenin amacı, kentiçi raylı sistem ve kablolu yolcu taşıma sistemi projelerinin Ulaştırma Bakanlığı Demiryollar, Limanlar ve Hava Meydanları Đnşaatı Genel Müdürlüğü (DLH Genel Müdürlüğü) tarafından incelenmesi ve onaylanmasına ilişkin olarak yapılması gereken çalışmalar hakkında yol gösterici şartları oluşturmaktır. Bu Teknik Şartnameye göre hazırlanacak ve DLH Genel Müdürlüğü onayına sunulacak projelerde "DLH Raylı ve Kablolu Toplu Taşım Sistemleri Tasarım Kriterleri esas alınacaktır Sayılı Büyükşehir Yasasının devreye girmesi ile birlikte Büyükşehir Belediyesi sınırları genişletilmiş ve büyük şehirlerde kentsel nüfus artmıştır. Hızla artan nüfus, işgücü ve araç sahipliği gibi etkenler, günümüzde önemli bir sorun olan kentiçi ulaşımın çevre, enerji, sürdürülebilirlik, sosyal denge gibi konular dikkate alınarak öncelikle büyük şehirlerde olmak üzere bilimsel yöntemlerle çözümlenmesi ve düzenlenmesini gerekli kılmaktadır. Bu çerçevede kentiçi ulaşımın, bugün ve saptanan hedef yıllara göre; kentin üst ve alt ölçekli plan kararları dikkate alınarak ve eşgüdüm içerisinde analiz edilmesi, düzenlenmesi, toplu taşım sistemlerine ve yaya/bisiklet gibi çevre dostu ulaşım biçimlerine öncelik verilerek ulaşım ve trafik sorunlarına çözümler getirilmesi ve buna paralel olarak; toplu taşım ve aratoplu taşım türlerinin entegrasyonu ile bunların durak ve terminal alanlarının düzenlenmesi, özel ulaşım dahil çeşitli ulaşım türlerinin birbirleri ile rekabet etmeyecek ve birbirini tamamlayacak şekilde işletilebilmesi için bir bütün olarak planlanması ve işletilmesi, aktarma olanaklarının geliştirilmesi hedeflenmelidir. Söz konusu nedenlerle; Belediyelerin yüksek maliyetli raylı/kablolu sistem yatırım kararlarını verebilmeleri için öncelikle Ulaşım Ana Planının yolculuk kestirim modeli kullanılarak oluşturulması ve Belediye Mücavir Alanı içerisindeki ulaşım ve toplu taşım sisteminin bir bütün olarak kısa, orta ve uzun vadeli planlama kararları doğrultusunda yeniden yapılandırılması önem kazanmaktadır. Kısa vadeli öneriler kapsamında; ulaşım ve trafik sistemindeki mevcut sorunların ve yetersizliklerin ortadan kaldırılması ve mevcut kapasitelerin daha etkin ve verimli kullanılmasına yönelik ulaşım ve trafik düzenleme önerileri geliştirilecektir. Orta ve uzun vadeli öneriler geliştirilirken ise, nazım imar planlarının öngördüğü kentsel gelişme stratejileri çerçevesinde kentin gelecekte oluşması istenen ulaşım ve trafik sisteminin temel kararları belirlenecektir. Ulaşım Ana Planı, bu kararların hayata geçirilebilmesi için gerekli ulaşım yatırımlarını ve bunların önceliklerini, ulaşım ve trafik sisteminin işletme ve yönetim politika ve ilkelerini, hedef yılı itibariyle orta ve uzun vadede oluşması beklenen yolculuk taleplerinin toplu taşım ağırlıklı bir ulaşım sistemi ile karşılanabilmesini sağlayacaktır. Belediyelerce hazırlanacak Ulaşım Ana Planı kapsamında gerçekleştirilecek çalışmalar bu Teknik Şartnamenin bölümlerinde belirtildiği şekilde yapılacaktır. Ancak kentin daha önce yapılmış ve DLH Genel Müdürlüğüne bilgi için sunulmuş onaylı Ulaşım Ana Planı varsa, hazırlanma tarihinden itibaren beş yıl için plan verileri ve öngörüleri geçerlidir. Bu nedenle Ulaşım Ana Planında öngörülen toplu taşım yatırımlarından, öncelik sırası dikkate alınarak beş yıl içerisinde gerçekleştirilmesine karar verilen raylı veya kablolu DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 1

6 sistem yatırımları için DLH Genel Müdürlüğü onayına sunulacak projelerde sadece koridor analizi yapılacaktır. Koridor planlamasına yönelik çalışmalar kapsamında hazırlanacak Ulaşım Etüdünde bu Teknik Şartnamenin; Madde 2.1 Mevcut Bilgilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi, Madde 2.2 Yeni Bilgilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi, Madde 3.1 Ulaşım Modelinin Oluşturulması, Madde 3.2 Model Girdileri, Madde 3.3 Ulaşım Modelinin Kurulması, Madde 3.4 Yetersizlik Analizi, Mevcut ve Gelecekteki Sorunların Belirlenmesi başlıklarında yer alan işler; yatırımın gerçekleşeceği koridor ve etki alanını kapsayan çalışma alanı için, öngörülen sistemin kentin diğer bölgeleri ile ilişkisi de dikkate alınarak gerçekleştirilecektir. Madde 4. Raylı Sistem Ön/Kesin Projelerin Hazırlanması, Madde 5. Kablolu Taşıma Sistemleri Ön/Kesin Projelerinin Hazırlanması, Madde 6. Raylı Sistem Fizibilite Etüdünün Hazırlanması, Madde 7. Kablolu Sistem Fizibilite Etüdünün Hazırlanması başlıklarındaki işlerin tamamı seçilen sistem türü için (raylı veya kablolu) yapılacaktır. 2. BĐLGĐ TOPLAMA ÇALIŞMALARI Bu iş kapsamında, kullanılması gerekecek mevcut bilgilerin toplanması, değerlendirilmesi yanı sıra veri tabanının güncelleştirilmesi, eksikliklerinin giderilmesi için yeni verilerin toplanması çalışmaları da gerçekleştirilecektir. 2.1 MEVCUT BĐLGĐLERĐN TOPLANMASI VE DEĞERLENDĐRĐLMESĐ Belediye sınırları içinde yer alan yerleşmelerin tamamı için, çeşitli kamu ve özel sektör kurum ve kuruluşlarının elinde bulunan ulaşım taleplerini ve trafik koşullarını etkileyen temel arazi kullanım kararlarına ilişkin bilgilerin toplanması amacıyla kapsamlı bir çalışma yapılacaktır. Kentin geçmişteki özelliklerinin yanı sıra bölge içindeki yerini de içerecek şekilde mevcut yapısının açıklanmasına yardımcı olacak nüfus, işgücü, eğitim, çalışanların sektörel dağılımı ve gelir düzeyleri, oto sahipliliği, arazi kullanımı, gelişme eğilimleri gibi demografik, sosyoekonomik ve mekansal veriler, planlanan ve devam eden proje ve yatırımlara ilişkin bilgiler ile kentin karayolu ulaşımı (dolaşım planı, yol işaretleme envanterleri vb.) kamu ve özel toplu taşım (raylı ve kablolu sistemler, otobüs), ara toplu taşım (taksi, dolmuş, servis araçları), çevre yerleşimlere ulaşım, şehirlerarası yolcu taşımacılığı, kentiçi ve kentler arası yük taşımacılığı, bisiklet ve yaya ulaşımı gibi kentteki mevcut ulaşım altyapısı ve işletmeciliğinin durumu ile ilgili veriler kamu ve özel kuruluşlardan toplanacak ve ulaşım etüdü çerçevesinde kullanılacak planlama birimi (mahalle veya trafik analiz bölgesi-trafik hücresi) bazında değerlendirilecektir. DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 2

7 Bu kapsamda Tablo-1 deki veriler elde edilecektir. Tablo-1: Mevcut Bilgilerin Toplanması Çalışmalarının Kapsamı Kent ile Đlgili Genel Bilgiler (coğrafi konumu, mevcut fiziksel, topografik, tarihi, ekonomik yapı ve turizme yönelik bilgiler vb.), KENTĐN GENEL YAPISI KARAYOLU ULAŞIMI Ulaşım ve Trafik Talep Düzeylerini Etkileyen Fiziki Özellikler (ticari merkez alanları, sanayi, depolama, eğitim, sağlık, resmi kuruluş, rekreasyon alanlarının vb. mekansal dağılımı), Sosyal ve Demografik Özellikler (nüfus, işgücü, öğrenci sayıları); - Ulusal Veriler (nüfus bilgileri) - Uzak Çevre (yakın iller) Nüfus Bilgileri - Yakın Çevre (ilçeler bazında) Nüfus Bilgileri - Belediye Sınırları Dahilinde (mahalle bazında) Nüfus, Đşgücü, Öğrenci, Ziyaretçi Sayıları vb. Mevcut Trafik Dolaşım Şeması (yolların tek ve çift yönlü kullanımları, yol kademelenmesi), mevcut trafik hacim bilgileri, trafiğin davranış özellikleri, yollarda kapasite kullanım oranları, kapasiteyi olumsuz etkileyen noktalar, darboğazlar ve uygulamaların tespit edilmesi, Yol Altyapı ve Đşaretleme Envanterleri (yol geometrik özellikleri, trafik işaretleri ve yol yüzeyi kullanımı, alt yapı özellikleri), Trafik Đşaretleme Özellikleri (sinyal sistemi özellikleri, diğer kontrol ekipmanları ve uygulamaları), TOPLU TAŞIM Raylı Sistem (metro, hafif raylı sistem, tramvay, banliyö treni vb.) Belediyenin Yol Altyapı ve Đşletme Sistemleri (işaretleme, sinyalizasyon gibi) Yapım, Bakım, Onarım ve Đşletme konularındaki yapılanması. Mevcut Đdari Yapılanma (işletme hakkı, satın alma ve personel alımı, personel ücretleri ve taşıma bedellerinin belirlenme yetki ve yöntemleri, kadrolar vb.), Hat Yapısı ve Güzergahlar, Duraklar/Đstasyonlar/Đskeleler ve Đşletme Altyapısı (hatların ve seferlerin dağılımları, güzergah özellikleri, hareket noktaları, toplu taşıma ayrılmış yol ve şeritler vb.), Lastik Tekerlekli Sistemler (belediye otobüsü, özel toplu taşım araçları) Đşletme Özellikleri (gün içindeki sefer sayıları, ring, öğrenci servisi vb. işletme biçimleri, yolcu yoğunlukları, hatlarda ve seferlerde yolcu indi-bindi oranları, araçların sefer ve zamana göre dağılımı, doluluk oranları, duraklardaki/istasyonlardaki/iskelelerdeki sıkışıklıklar, sefer programlarına uyum vb.), Bilet Teknolojisi ve Fiyatlandırma Sistemi (fiyatlandırma yaklaşımları ve bilet teknolojisinin diğer türlerle entegrasyonu, istatistiki bilgi toplanması yöntem ve uygulamaları), DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 3

8 Kablolu Sistem (füniküler, teleferik vb.) Suyolu Taşımacılığı (deniz otobüsleri, şehir hatları vapurları vb.) Filo Özellikleri (filonun tarihsel gelişimi, mevcut filonun yaş, güç ve kapasite gibi özellikleri, filo verimliliği, filo geliştirme ve yenileme programları vb.), Yolcu Özellikleri, (hatlara,-varsa- iskelelere ve kent yerleşimlerine göre yolcuların sosyal ve ekonomik özellikleri, talep düzeyleri, talepteki periyodik değişmeler vb.), Planlama ve Performans Değerlendirme Kriterleri (hat ve sefer planlama, sürücü ve araç tahsisi kriterleri, hat, işletme vb.), Đşletmenin Mali Yapısı, Özelleştirme Uygulamaları ve Yaklaşımları. ARA TOPLU TAŞIM ĐŞLETMECĐLĐĞĐ (taksi, dolmuş, servis araçları) Belediyenin Mevcut Otobüs Taşımacılığı (belediye ve özel halk otobüsleri) Dışında Kalan Tüm Yolcu Taşıma Sistemlerine (taksi, dolmuş, minibüs, okul ve işyeri servisleri) Đlişkin Bilgilerin Toplanması; Ara Toplu Taşım Türleri Durak, Güzergah, Terminal Tesisleri ve Diğer Toplu Taşım Türleri ile Đlişkileri, Yolculuk Talepleri, Hat Yapıları, Sefer Sayıları, Araç Sayısı ve Özellikleri, Taşıma Ücretleri, Taksi Đşletmeciliği Durak, Park Yeri ve Sayıları, Đşyeri ve Okul Servis Araçlarının Hatları, Güzergahları, Sayıları, Özellikleri, Taşıma Bedelleri, Yolcu Sayıları, Araç Sayıları, Durak Yerleri, Taşıt Bedeli, Plaka Maliyeti vb. ÇEVRE YERLEŞĐMLER TOPLU TAŞIM SERVĐSLERĐ Yakın çevre ulaşımında; kent merkezi ile günlük ilişki içinde olan çevre iller, ilçeler, beldeler ve köyler arasındaki toplu taşım hatlarının; Güzergahları, Sefer Sayıları, Kent Đçi Ulaşımla Đlişkileri, Hizmet Tekrarları, Bütünleşme, Durak ve Terminal Noktaları, Yolcu ve Talep Durumu, Araç Filosu ve Özellikleri (sayı ve büyüklükleri), ŞEHĐRLERARASI ULAŞIM (otobüs, demiryolu, denizyolu, havayolu) Bölgedeki Transit ve Yakın Trafik Hücre Trafiğinin Niteliği, Hacmi ve Kentiçi Trafiğine Etkisi. Kentin diğer kentlerle ilişkisini sağlayan şehirlerarası/kırsal otobüs, demiryolu, havayolu yolcu ve yük terminalleri ve taşımalarının; Tarihsel Gelişimi, Terminallerin Kapasitesi, Hizmet Özellikleri, Talep Düzeyleri ve Özellikleri, Kentte Geleceğe Yönelik Hazırlanmış Terminal Planları ve Projeler, DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 4

9 ŞEHĐRLERARASI TERMĐNALLER/ KIRSAL TERMĐNALLER KENTĐÇĐ YÜK TAŞIMALARI Sefer Sayıları, Kentiçi Karayolu Bağlantı Özellikleri ve Kentiçi Trafiğe Etkileri, Terminallerin Ara Toplu Taşım ve Toplu Taşım Türleri Đle Bağlantıları, Transit Trafiğin Nitelikleri, Hacmi, Kentiçi Trafiğe Etkileri. Yük Taşıma Talebi Üreten Arazi Kullanımlarının Dağılımları ve Yük Taşımalarına Đlişkin Mevcut Uygulamalar (ambarlar, trafiğin saatli kısıtlamaları, yük trafiği düzeyleri), Araç Parkı, Kargo Taşıma Faaliyetleri, Kentiçi Trafik Đçinde Payları. Kentteki Otomobil Sahipliliği Düzeyi ve Gelişimi, ÖZEL OTOMOBĐL ĐLE ULAŞIM Đşyeri Kentte, Đkameti Kent Dışında Olan Kişilerin Otomobil Sahipliliği ve Kullanımı, Hareketliliklerin Değerlendirilmesi (evden işe, işten eve, tarihi, turistik amaçlar, özel gezi ve seyahat), Coğrafi Konumdan Dolayı Transit Yolların Kullanım Yüzdeleri, Şehir Trafiğine Etkileri. BĐSĐKLET VE ALT YAPISI Bisiklet Park Yerleri ve Diğer Alt Yapı Düzenlemeleri (Bisiklet Yolu ve Şeridi vb.), Bisiklete Yasaklanmış Yollar ve Alanlar, Bisiklet Kullanıcılarının Örgütlenmeleri ve Etkinlikleri. Yaya Ulaşımı Alt Yapı Özellikleri, Yaya Güvenliğini ve Ulaşım Koşullarını Olumsuz Etkileyen Faktörler, YAYA ULAŞIMI Yaya Potansiyeli Olan Alanların ve Koridorların Tanımlanması, Mevcut Yayalaştırılmış Yollar ve Alanların Özellikleri, Yaya Ulaşımına Yönelik Mevcut Altyapı ve Đşaretleme Envanterleri. Verilerin Güncelleştirilmesi ve Görselleştirilmesi (Haritaların Hazırlanması) Resmi kurumlardan ve Belediyeden elde edilecek sosyo-demografik veriler, son nüfus sayımı esas alınarak veri tabanı güvenilirliğinin artırılması için güncelleştirilecektir. Ayrıca Tablo- 1 de belirtilen trafik altyapısı ile ilgili veriler de, arazi çalışması yapılarak yerinde tespitlerle yenilenip güncelleştirilecektir. Kent ve yakın çevresi ile ilgili elde edilen sosyo-demografik veriler ve trafik altyapısı bilgileri bilgisayar ortamında altlık haritaların üzerlerine işlenerek görselleştirilecektir. DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 5

10 2.2 YENĐ BĐLGĐLERĐN TOPLANMASI VE DEĞERLENDĐRĐLMESĐ Ulaşım Etüdüne altyapı oluşturmak ve mevcut durumu saptayabilmek amacıyla, öncelikle arazi kullanımı, sosyo demografik veriler ve mevcut trafik yapısı ile ilgili bilgiler değerlendirilecektir. Çalışmanın ilerideki aşamalarında özellikle "mevcut ulaşım yapısının modellenmesi" ve "hedef yılı projeksiyonları nın yapılabilmesi için eksik bilgilerin tamamlanması, eski bilgilerin güncelleştirilmesi, veri tabanının güvenilirliğinin artırılması ve tutarlılığının sağlanmasına yönelik olarak ulaşımla ilgili bir dizi etüt ve araştırma yapılacaktır. Bu çalışmalar; yolculuk talep tahminlerinin belirlenmesi amacıyla kullanılacak olan Ulaşım Modeli çalışması için trafik analiz bölgelerinin (trafik hücresi) belirlenmesi, kentsel yolculuk yapısının tanımlanmasına yönelik olarak mevcut nüfus ve işgücü/işyerinin trafik analiz bölgelerine dağılımını kapsayacaktır. Ayrıca araç türleri ve doluluklar itibariyle kordon-perde hattı (kavşak ve kesitlerde) sayımları ile trafik yüklerinin saptanması, çeşitli yol kenarı ve araç-içi yolcu/sürücü ve hane halkı anketleri ile yolculuk talebinin belirlenmesi mümkün olacaktır. Bu kapsamda hız, hacim, kapasite ve seyahat süreleri etütleri gibi arazi çalışmaları da yapılacaktır. Toplanan eski ve yeni bilgiler ortak bir veri tabanında işlenecektir. Eksikleri tamamlanmış ve güncelleştirilmiş bu bilgiler ışığında kentin ulaşım yapısı, araç ve yolcu hareketlerinin özellikleri ortaya çıkartılıp yorumlanacak ve değerlendirilecektir. Ulaşım Ana Planı hazırlamayı programına alan belediyelerin öncelikle mahalle bazında verilerin hazırlanmasına yönelik birimleri aktif hale getirmesi ve kentle ilgili nümerataj bilgilerini güncelleyerek kullanılır biçimde hazır tutması uygun olacaktır. Yeni bilgi toplanması aşamasında Tablo-2 de sıralanan işler yapılacaktır. DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 6

11 Tablo-2: Yeni Bilgilerin Toplanması Çalışmalarının Kapsamı TRAFĐK SAYIMLARI Karayolu Kesit, Kavşak ve Kordon Sayımları Raylı Sistem/ Kablolu Sistem/ Suyolu Taşımacılığı Yolcu Đndi Bindi Sayımları OTOPARK ETÜTLERĐ Ulaşım Modeli kalibrasyonu için gerekli sınır değerlerini elde etmek üzere, kent içinde trafik dağıtımı ve çekimi açısından önem taşıyan karayolu kavşak ve kesitlerde türel dağılım kapsamında doluluklar dikkate alınarak araç ve yolculuk sayımları, Kentiçi trafik yükünün tespitinin ardından, kent için hedef/kaynak ve transit trafik yüklerini elde etmek üzere kent giriş ve çıkışlarında, araç ve yolculuk sayımları, Raylı sistem/ kablolu insan taşıma sistemleri/suyolu taşımacılığı yolcu indi-bindi sayımları (istasyon/durak/iskelelerde), Ana koridorlarda genel trafik ve toplu ulaşım için hız-gecikme etütleri. Yol boyu ve yol dışı önemli otoparkların mevcut kullanım özelliklerini (doluluk, park süresi, talebin gün içinde değişimi vb.) belirleyecek anket ve sayımlar, Tır Parkları. YOLCU ANKETLERĐ (Kordon ve Hane Halkı Anketleri) Đstasyon/Durak/Đskele Yolculuk Anketleri YAYA, BĐSĐKLET VE MOTOSĐKLET SAYIM VE ANKETLERĐ Trafik sayımlarının yanı sıra, kordonlarda ve ana toplu taşım koridorlarında yolculuk yoğunluklarının ve ulaşım alışkanlıklarının tespiti amacıyla, tüm araç türleri için anket çalışmalarının gerçekleştirilmesi, Đç trafiğin, bölgeye olan kaynak trafiğin ve homojen grupların davranış biçimlerinin tespit edilmesini sağlamak amacıyla, nüfus sayımı dikkate alınarak, trafik analiz bölgesi (trafik hücresi) bazında %3-%5 örnekleme oranı ile Hane Halkı Anketi gerçekleştirilmesi, Daha sonra, örnek bir simülasyon modeli üzerinde, mevcut trafik ihtiyaçlarının tespit edilmesi, bu modelin üzerinde gelecekteki davranış biçimlerinin oluşturulması, Toplu taşımda karayolu, raylı ve kablolu sistemler ve suyolu taşımacılığı için istasyon/durak/iskele indi-bindi anketleri. Yaya yoğunluğu bulunan koridorlarda trafik hacimleri ile yolculuk amaçlarını ve başlangıç/bitişlerini belirlemek amacıyla yapılacak sayımlar ve anketler. Bisiklet ve motosiklet sayımı ve sürücüleri ile yapılan anketler. DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 7

12 Çalışmanın sonraki bölümlerinde aşağıdaki aşamalar takip edilecektir; Yolculuk Talep Tahminlerinin Belirlenmesi Yetersizlik Analizi, Mevcut ve Gelecekteki Sorunların Belirlenmesi Alternatiflerin Oluşturulması ve Modelde Test Edilmesi Uygun Alternatifin Seçilmesi Seçilen Alternatif Doğrultusunda Ulaşım Ana Planının Geliştirilmesi 3. YOLCULUK TALEP TAHMĐNLERĐNĐN BELĐRLENMESĐ 3.1 ULAŞIM MODELĐNĐN OLUŞTURULMASI Belirlenen hedef yılı itibariyle kentte ortaya çıkması beklenen yolculuk talepleri, mevcut kentsel ulaşım yapısını yansıtan bir matematiksel ulaşım modeli kullanılarak tahmin edilecektir. Model normal bir işgününün yolculuk davranışlarını, oluşturulan trafik analiz bölgelerinin yolculuk üretim ve çekimlerini, arazi kullanım değişkenleri ile ilişkilendirerek, yolculukları başlangıç ve bitiş bölgeleri arasında tekrar dağıtarak hesaplayacaktır. Ulaşım Modelinin Amacı Kullanılacak ulaşım modelinin amacı; a) Hedef yılındaki arazi kullanımı yapısına bağlı olarak kentte oluşması beklenen ulaşım taleplerinin belirlenebilmesi için stratejik düzeyde planlama çerçevesi ve bu talepleri karşılayacak araçları oluşturmak, b) Hedef yılındaki ulaşım taleplerini karşılamak üzere yapılacak önerilerde stratejik düzeydeki ulaşım projelerinin kentin ulaşım sistemi üzerindeki etkilerini ortaya koymak ve bu projelere ilişkin olarak yapılabilecek fizibilite etütlerine esas olacak bilgiler üretmek olacaktır. Bu amaç için çalıştırılacak ulaşım modelinin geliştirilmesi ve kullanılması üç aşamalı olacaktır: 1. Mevcut durumun saptanması için gerekli verilerin toplanması 2. Modelin bugünkü veriler ile kalibrasyonu ve geçerlilik sınaması 3. Model kullanılarak gelecekteki ulaşım taleplerinin tahmini Ulaşım modeli en az aşağıdaki ilk 4 adet alt modeli kapsayacaktır. 1. Yolculuk Yaratım/Çekim Modeli 2. Yolculuk Dağıtım Modeli 3. Türel Ayrım Modeli 4. Yolculuk Atama Modeli ve 5. Simülasyon (benzetim) Modeli (davranışsal verilere göre trafik akışının mikroskopik simülasyonu) DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 8

13 3.2 MODEL GĐRDĐLERĐ Ulaşım modellerinin kentlerin ulaşım davranışlarını temsil eder duruma getirilmesi için yapılan "kalibrasyon" işlemleri için üç grupta veri gerekmektedir. Bu veriler çalışmanın başında yapılacak olan mevcut ve yeni bilgi toplaması çalışmaları sırasında toplanacaktır. a) Sosyoekonomik veriler (planlama verileri) b) Ulaşım sistemi verileri c) Yolculuk verileri Planlama verilerinin toplanması ve değerlendirilmesi amacıyla çalışma kapsamındaki alan öncelikle, trafik analiz bölgesi (trafik hücresi) adı verilen trafik oluşturan ya da çeken coğrafi planlama birimlerine bölünecektir. Trafik analiz bölgeleri belirlenirken, kentsel planlama ölçeğinde istatistiki verilerin bulunabileceği en küçük idari birim olan mahalleler esas alınacaktır. Trafik analiz bölgeleri oluşturulurken mahalle nüfus, işgücü vb. verilerden yararlanılacaktır. Trafik analiz bölgeleri nüfus özelliklerine göre mahalle sınırı ve/veya trafik yolları ile sınırlanmış mahalle içindeki alanlardan oluşabilecek ve kent merkezinden uzaklaştıkça daha geniş alanları kapsayacaktır. Tanımlanacak bölgeler itibariyle model çalışması için gerekli diğer sosyoekonomik veriler ile yolculuk karakteristiklerine ilişkin değerlerin elde edilmesi amacıyla yapılacak konut anketlerinde; hareketlilik oranı, yolculukların trafik analiz bölgeleri itibariyle başlangıç ve bitiş alanları, yolculuk amaçları, kullanılan ulaşım türü, yolculuk zamanı ve süresi, aktarmalar, beklemeler gibi temel soruların yanı sıra; gelir düzeyi, otomobil sahipliği gibi ekonomik verilerin cevabı da aranacaktır. Kentte yürütülecek arazi çalışmaları ile belirlenecek karayolu şebekesinde bağlantılar için yol uzunluğu, yol tipi (bölünmüş, tek yön, çift yön vb.), yol genişliği, şerit sayısı, yol üzeri park etme durumu ve yol kenarındaki ticaret, sanayi, konut vb. kullanım biçimleri, kavşakların fiziki durumu vb. veriler toplanacaktır. Her bağlantı için toplanan bu veriler değerlendirilerek karayolu şebekesi oluşturulacak ve söz konusu bölgeleme ile uyumlu olarak ve ulaşım modellerine girdi oluşturabilecek formatta kodlanacaktır. Kullanılacak ulaşım modellerinde, kentte halen işletilmekte olan toplu taşım ve ara toplu taşım sistemleri (metro, hafif raylı sistem, tramvay, kablolu insan taşıma sistemleri, otobüs, dolmuş, taksi ve servis araçları vb.) ile yapımı devam eden raylı sistem vb. toplu taşım hatları ve varsa deniz ulaşımı da (yolcu vapuru, deniz otobüsü, feribot vb.) göz önüne alınacaktır. Mevcut toplu taşım sistemlerine ilişkin hatlar, güzergahlar, durak/istasyon/iskele ve terminaller, sabah ve akşam doruk saatlerdeki sıklıklar, hızlar, bilet ücretleri model girdisi formatında değerlendirilecektir. 3.3 ULAŞIM MODELĐNĐN KURULMASI Gelecekteki ulaşım sisteminin özelliklerinin tahmininde kullanılacak modelin kurulması ve DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 9

14 baz yılı değerlerine göre kalibrasyonu sırasında aşağıdaki işlemler gerçekleştirilecektir Yolculuk Yaratım/Çekim Yolculuk yaratım/çekim tabloları için gerekli nüfus, iş gücü, öğrenci ve hastane yatak bilgileri, Türkiye Đstatistik Kurumu (TUĐK) verilerinin yanı sıra gerek belediyeden, gerekse diğer ilgili kurum ve kuruluşlardan sağlanacak bilgiler ve konut (hane halkı) anketlerinden elde edilecektir. Ulaşım modellerinin ilk aşaması olan yolculuk yaratım/çekim modellerinde her bir trafik analiz bölgesinden yaratılan/çekilen yolculuklar bu bölgelerin nüfus, istihdam, öğrenci sayıları, hastanelerdeki yatak sayıları, nüfusun gelir düzeyi, sosyoekonomik parametrelere bağlı olarak hesaplanacaktır. Yolculuklar amaçlarına göre: a) Ev-Đş yolculukları b) Ev-Okul yolculukları c) Ev-Diğer yolculukları d) Ev Çıkışlı Olmayan (Diğer) Yolculuklar olmak üzere dört gruba ayrılacak, her yolculuk amacı için bölgelerde oluşturulan ve çekilen günlük yolculuklar hesaplanacaktır. Yolculuk yaratımı ve çekiminin değerlendirilmesinde gelir durumu da dikkate alınacaktır Yolculuk Dağıtımı Ulaşım Modeli verilen bir trafik sistemini, mevcut ya da planlanan bir trafik ağına paylaştırmaya katkıda bulunmalıdır. Model yazılımı, özel araç ve toplu taşım için iki ayrı formatta geliştirilmiş olmalıdır; Model toplu taşım trafiği için bir paylaştırma modeli olarak tasarlanmış olmalı ve Model, ulaşım zamanlarını, bekleme sürelerini, aktarma süre ve frekanslarını göz önüne alarak, en uygun güzergahlara dağıtım yaparak güzergah yükleri ve duraklardaki hacimleri oluşturabilmelidir. Model motorlu özel araç ulaşımının çevre üzerindeki etkilerini hesaplamalı ve mevcut durumu baz alarak kendi tasarımını geliştirirken, bilgisayar programı da bu çözüm durumunun etkilerini belirlemeli, bütün güzergahlar üzerindeki yolculuk zamanlarını minimize etmeli, başlangıç ve bitiş arasındaki bütün yolculuk ilişkilerini olası güzergahlara dağıtmalıdır. Tek yön önerileri gibi kısa vadeli çözümlerde kullanıcının farklı alternatifler kurmasını sağlamalıdır. Yolculuk dağıtımı modelinde yolculuk yaratım/çekim modeli ile tahmin edilen yolculuklar bölgeler arasında bölüştürülerek her yolculuk amacı için başlangıç-bitiş (%) matrisleri oluşturulacaktır. DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 10

15 Kalibrasyon sırasında modelden elde edilecek yolculuk matrisi, anketlerle belirlenmiş olan gözlem matrisine yeterli derecede yakın olana kadar ardışık işlem yapılacak, model ve gözlem matrislerinin uygunluğu hem matrislerin başlangıç-bitiş (%) değerlerinin yakınlığı, hem de iki matristen elde edilen yolculuk uzunluğu dağılımlarının uyumu ile kontrol edilecektir. Bu aşamada trafik analiz bölgeleri perde ve kordonlar ile uyumlu olacak şekilde kalibrasyon sektörleri olarak toplulaştırılacaktır Türel Ayrım Türel ayrım modelinde değerlendirme yılı için öngörülen ulaşım alt yapısı ve kentteki otomobil sahipliğini göz önüne alarak dağıtım modeli ile tahmin edilmiş olan bölgeler arası yolculukların, ne kadarının özel araçlarla, ne kadarının toplu taşım araçları ile yapılacağını öngören bir yöntem kullanılacaktır. Böylece gelecekte farklı türlere yapılacak yatırımların yarışan türler arasında yolculuk kaymalarını göstermesi açısından, türlerin performans ölçülerine duyarlı bir türel dağılım modeli kullanılması, dolayısıyla bir taşıma sistemine yatırım yapılması halinde, diğer türlerden bu yeni türe kayacak yolculuk miktarlarının tahmin edilmesi amaçlanmaktadır. Türel dağılım modeli oluşturulurken servis aracı kullanılması olası (ev-iş ve ev-okul) yolculukları ile servis kullanma olanağı bulunmayan yolculuklar için farklı yöntemler kullanılacaktır. Servis araçları ile yapılan yolculuklar ayrıldıktan sonra kalan matris otomobil sahibi olan ve olmayan kişiler tarafından yapılan yolculukları belirlemek üzere ikiye ayrılacaktır. Bunun nedeni otomobil sahibi olmayan kişilerin genellikle toplu taşım araçlarını kullanmak zorunda olmalarına karşın, otomobilden yararlanma olanağı bulunan kişilerin özel otomobil ve toplu taşım arasında tercih yapma durumunun oluşudur. Özel otomobilden yararlanma olanağı olan kişilerin özel ve toplu taşım arasındaki tercihlerini belirlemek için farklı modeller de kullanılabilecektir Yolculuk Atamaları Türel dağılım modeli sonucunda özel araç, ara toplu taşım ve toplu taşım araçları ile bölgeler arasında yapılan yolculuk matrisleri tahmin edilmiş olacaktır. Ancak gerek şehirlerarası transit devlet yolunun kent içerisinde bulunması nedeni ile ortaya çıkacak trafik ve şehirlerarası yolcu taşımaları, gerekse kent içindeki yük trafiğinin de modelde temsil edilebilmesi amacıyla, çalışma sırasında toplanacak verilerin analizi sonucu belirlenecek bir yöntem ile yük ve transit trafiği için de bir matris tahmin edilecektir. Tüm bu matrisler karayolu ve toplu taşım şebekelerine yolculuk atama modeliyle yüklenerek bağlantılar ve toplu taşım sistemleri üzerindeki akımlar tahmin edilecektir. Doruk saatteki akım değerlerini belirlemek üzere yapılacak bu atamalarda, yol ya da hat seçimi kişilerin yolculuk maliyetlerini en azda tutacakları varsayımına dayanacaktır. Yolculuk maliyeti olarak, yolculuk ücreti ve yolculuk sırasında geçen zamanın parasal değerinin toplamından oluşan "genelleştirilmiş maliyet" kullanılacaktır. Yolculuk ücreti olarak özel araçlarda yakıt, toplu taşım araçlarında ise bilet ücretleri alınacaktır. Yol kesimlerinin kapasitelerine ve üzerindeki trafik hacimlerine bağlı olarak yolun tıkanma durumunu göz önüne alacak karayolu atamasında tüm matrisler otomobil birimine-pcu (passenger car unit)-dönüştürülecek, toplu atamalarda ise kişi bazında oluşturulacak yolculuk matrisleri kullanılacaktır. Mevcut ve öneri toplu taşım koridorlarında doruk saat itibariyle olası bir toplu taşım şebekesindeki istasyonlar/duraklar itibariyle yüklemeler, dolayısıyla sistem tasarım kriterleri belirlenecektir. Yolculuk atamalarında kalibrasyon; kordon noktalarından geçen günlük/doruk saat yolcu/pcu sayısının atama modeli sonucu aynı noktalardan geçeceği hesap edilen yolcu/pcu sayısı ile karşılaştırılması ile yapılacaktır. Kalibrasyon en uygun sonuç elde edilene kadar tekrar edilecektir. DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 11

16 3.3.5 Hedef Yılı Projeksiyonları Kent genelinde beklenen gelişme ve değişiklikler ulaşım modeline yansıtılacak, Ulaşım Ana Planı sağlıklı ve gerçekçi bir öngörüye sahip olacaktır. Kent için elde edilen tüm veriler, oluşturulan ulaşım modelinde değerlendirilecek, değişik çözümleri içeren davranış oryantasyonlu senaryolar hazırlanacaktır. Bu senaryolarda; Eğilim Alternatifi, Konut Dışı Yüksek Aktivite, Optimize Edilmiş Toplu Taşım Şebekesi, Raylı Sistem Alternatifleri vs. gibi farklı kriterler temel alınacaktır. Kentte, varsa daha önce yapılmış çalışma ve projelerin sayısal değerleri ve projeksiyonları, etüt temel yıl verileri ile karşılaştırılacak ve gerekli düzeltmeler yapılacaktır. Nüfus, işgücü ve arazi kullanım kararlarına ilişkin olarak değerlendirme ve hedef yılı tahminleri Belediyeden temin edilecektir. Yürürlükteki nazım ve uygulama imar planları, arazi kullanımına ilişkin diğer proje ve yatırım kararları temel alınacaktır. Kentin gelişmesine yönelik olarak derlenen ve yorumlanan bilgilerin ışığında tüm demografik, sosyal, ekonomik ve ulaşım ile ilgili hedef yılı tahminleri, çalışmanın hedef yılı olarak belirlenen 15 ya da 20 yıl sonrası için yapılacaktır. Hedef yılı itibariyle kentin makro formunda, arazi kullanımında, sosyoekonomik gelişiminde ve dolayısıyla yolculuk taleplerinde oluşması beklenen gelişmelerin ulaşım modeline yansıtılması amacıyla, hedef yılı arazi kullanım kararlarına bağlı olarak belirlenen nüfusişgücü değerleri ve yolculuk üretim katsayısı kabulü ile belirlenen hedef yılı yolculuk matrisleri modeli yüklenecektir. Bu senaryo, hedef yılına kadar gerçekleştirilmesi planlanmış, onaylı ve finansmanı sağlanmış bulunan ulaşım ve ulaşımı ilgilendiren diğer (toplu konut, turistik tesisler, organize sanayi bölgesi vb.) projelerin uygulanacağı varsayımını da içerecek, dolayısıyla eğilim alternatifi özelliklerini taşıyacaktır. Hedef yılı yolculuk üretim katsayısının tahmininde benzer kentlerimizdeki çalışmaların bulguları ve kentte bugüne kadar gerçekleştirilen çalışmalarda ortaya çıkan değerlerin gelişimi de göz önünde bulundurulacaktır. Hedef yılı çözüm önerilerinin önemli sermaye gerektiren kalıcı bir yatırımı içermesi halinde, söz konusu yatırımın zamanlamasına ışık tutmak üzere, gerekirse ara yıllara ilişkin projeksiyonlar, model atamaları da yapılacaktır. Ayrıca duyarlılık analizlerinde kullanılmak üzere, hedef yılından sonraki gelişmelerin alt ve üst sınırlarını belirlemek amacıyla, hedef yılından sonraki on yıllık bir dönem için de kontrol toplamları bazında kaba tahminler yapılacaktır. Projeksiyonlar, kent eğilim parametreleri çerçevesinde gerçekleştirilecektir. Bu parametreler aşağıda ifade edilmektedir; Belediyenin öngörüleri Nüfus gelişimi ve dağılımı Đş yeri oluşumu ve iş yeri dağılımı Eğitim kurumları dağılımı Araç sahipliği ve motorizasyon gelişimi Kent genelinde yaş dağılımı Arazi kullanım kararları Kentin gelişim yönü ve hızı Nazım Đmar Planında yer alan proje ve yatırımlar, desentralizasyon potansiyeli DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 12

17 Onaylı ve finansmanı sağlanmış, ulaşım taleplerine etki edecek projeler Kentiçi ulaşım ile beraber yakın çevredeki gelişmeler de dikkate alınacaktır. Kent ve bölge genelinde, yapısal değişikliklerin yanı sıra, halkın ulaşım alışkanlıklarındaki değişiklikler gibi davranış biçimlerinde de değişiklikler olacaktır. Projeksiyonların geliştirilmesinde, taşıt sayısı/trafik yoğunluğu ve dağılımı ile trafik altyapısı bilgilerine ait hedef yıl tahminleri önemli yer tutmaktadır. Bu doğrultuda, özel ve yük taşıtları için iç trafik, kaynak-hedef, transit trafik matris-tabloları hazırlanacaktır. Tahmin değerleri bu matrislerden elde edilecektir. Hedef yılı yolculuklarının dağıtımı, türel dağılımın belirlenmesi ve ulaşım şebekesine yüklenmesi ile gelecekte ulaşım şebekesi ve ana koridorlar üzerinde oluşması beklenen yolculuk taleplerinin tahmini gerçekleştirilecek, bir diğer deyişle eğilim alternatifi altında ortaya çıkması beklenen yolculuk talepleri tahmin edilmiş olacaktır. 3.4 YETERSĐZLĐK ANALĐZĐ, MEVCUT VE GELECEKTEKĐ SORUNLARIN BELĐRLENMESĐ Çözüm alternatiflerinin oluşturulabilmesi için mevcut ulaşım yapısının korunması ve sadece temel yılı itibariyle yapılması öngörülen projelerin dışında herhangi bir yatırımın yapılmaması hali olarak belirlenen eğilim alternatif sonucunda oluşacak yapıda ortaya çıkacak yetersizlikler sorunlar ve darboğazların belirlenmesi gerekmektedir. Bu amaçla önce halihazır ulaşım yapısındaki sorunlar ve darboğazlar; eldeki bilgiler, yetkililerle, kent halkını temsil eden sivil toplum örgütleri ve üniversiteler ile yapılan görüşmeler ve müzakereler çerçevesinde belirlenecektir. Bu amaçla düzenlenen toplantılara yerel yetkililer yanı sıra DLH Genel Müdürlüğü ilgilileri de davet edilecektir. Daha sonra nüfusa ve nüfusun sosyoekonomik özelliklerine ait eğilimler sonucu hedef yılına kadar gerçekleştirilmesi planlanmış ve finansmanı sağlanmış bulunan ulaşımı ilgilendiren (toplu konut, turistik tesis, organize sanayi bölgesi vb.) projelerin uygulanacağı varsayımı altında ortaya çıkacak kent ve ulaşım yapısının devamı halinde oluşacak sorunlar ve yetersizlikler araştırılacaktır. Yetersizlik ve sorunların belirlenmesi için önce ulaşımla ilgili niteliksel ve niceliksel servis ve çevre standardının belirlenmesi gerekmektedir. Yolculuk süreleri, ortalama yürüme mesafeleri, trafik sıkışıklığı, bekleme süreleri, yolcu konfor standartları, hava kirliliği, görüntü kirliliği, gürültü standartlarının da belirlenmesini takiben bu standartlarla hedef yılındaki alternatif üzerinde ortaya çıkan bulgular da değerlendirilecektir. Kıyaslamalar sonucunda belirginleşen darboğazların çözülmesi, sorunların giderilmesi ve verimsizliklerin ortadan kaldırılması için öncelikle mevcut durum analizi yapılacak ve daha sonra kentiçi ulaşımla ilgili aşağıda belirtildiği gibi çeşitli alternatif çözümler araştırılacaktır. 3.5 ALTERNATĐF TOPLU TAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANLARININ GELĐŞTĐRĐLMESĐ VE MODELDE TEST EDĐLMESĐ Kent trafiğinin düzenlenmesi konut, işyeri ve eğlenme-dinlenme alanlarının birbirine yakınlaştırılması ile sağlanabilir. Akıcı bir trafik sistemi, işyeri, ev ve günlük yaşamın diğer aktiviteleri arasındaki mesafeleri azaltmakla oluşturulabilir. Kentsel fonksiyonların, çok DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 13

18 merkezli bir gelişme içinde, sağlıklı bir şekilde birleştirilmesi gerekir. Fonksiyonlar birleştirilmiş ya da birbirinden bağımsız olsa da, fiziksel olarak bir araya getirilmelidir. Böylece kent içi ve çevre nüfus için uygun alternatif toplu taşım trafiği olanakları planlanıp oluşturulacaktır. Uygun toplu taşım türlerinin seçiminde aşağıdaki kriterler dikkate alınacaktır; Farklı ulaşım türlerinde taşınan yolcu sayıları Türler arası yolcu kaymaları Đşletme özellikleri (hız, dakiklik, sıklık, emniyet vb.) Konfor ve sistem standartları Ortalama yolculuk süreleri Aktarma şekilleri ve sayıları Hacim/kapasite oranları Gelişmiş toplu taşım türlerinin daha fazla geliştirilme ve modern trafik sistemine entegrasyon olanağı Uzun vadede alternatif çözüm toplu taşım sistemleri üç ana kategoride incelenecektir; Lastik tekerlekli toplu taşım sistemleri kapsamında; otobüs toplu taşım sistemi, troleybüs vb. Raylı sistemler kapsamında; metro, hafif raylı toplu taşım sistemi, tramvay, monoray Kablolu ulaşım sistemleri kapsamında; füniküler vb. sistemler Alternatif toplu taşım sistemleri oluşturulurken en az maliyetli çözümlerden başlanarak, yüksek maliyetlere ulaşan ve önemli yatırımları kapsayan çözümlere kadar bir dizi alternatif çözüm üretilecektir. Bu çözümler kent içinde farklı alanlardaki ve çeşitli düzeylerdeki yolculuk taleplerine cevap verebilecek, farklı türlerden oluşan ve çok tür içeren (multi-modal) alternatif yol ağı ve ulaşım sistemlerini içerecektir. Đlk aşamada alternatifler ana hatları ile belirlenerek geniş bir öneri listesi oluşturulacaktır. Bu liste üzerinden kapasite ve teknik yapılabilirlik bazında ön değerlendirme yapılarak, tüm alternatiflerin arasından ayrıntılı teste ve değerlendirmeye tutulacak ana alternatifler seçilecektir. Ön değerlendirme sonucunda seçilen az sayıdaki toplu taşım yol ağı tür planı ana alternatifi (eğilim alternatifi-mevcut ulaşım yapısının korunması hali ve diğer alternatifler) kıyaslanacak, alternatiflerin avantaj ve dezavantajları tespit edilecektir. Önerilerin geçerliliğini test etmek için ulaşım modeli kullanılacaktır. Tercih edilen ulaşım aracını Türel Dağılım üzerinde uygulayıp, gerçeğe uygun trafik koşulları yaratılacak ve trafiği rahatlatıcı/yoğunlaştırıcı sonuçlar gösterilecektir. Türel Dağılım üzerindeki değişiklikler tayin edilebilir olduğundan, aynı zamanda toplu taşım sistemindeki değişiklikler de görülecektir. 3.6 UYGUN TOPLU TAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANI ALTERNATĐFĐNĐN SEÇĐLMESĐ Yolculuk taleplerine cevap verme açısından performansları modelde test edilen ana alternatiflerin yatırım, işletme ve bakım giderleri tahmini yapılacaktır. Her alternatifte yer DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 14

19 alan projelerin kavramsal düzeyde maliyetleri belirlenecek, trafiğe etkilerinin yanı sıra, ekonomik olup olmadığı da nihai kararı etkileyecektir Yatırım, Đşletme ve Bakım Giderlerinin Belirlenmesi Eğilim alternatifinde (mevcut ulaşım yapısının korunması hali) planlanan ve gerçekleştirilmekte olan projeler, kesinleşmiş yatırımlar olduğu ve bu projeler diğer alternatiflerde de bulunduğu için bu projelerin yatırım tutarları dikkate alınmayacak, sadece bu alternatif için bakım ve işletme giderleri hesaplanacaktır. Eğilim alternatifinde yer alan mevcut ve önerilen tüm ulaşım türleri için belirlenecek işletme ve bakım giderlerindeki artışlar ekonomik ve mali analiz dönemi için hesaplanacaktır. Ancak eğilim alternatifindeki mevcut ve öneri türlerde kapasite veya filo artışı öngörülüyorsa bu artışlar için gerekli yatırım giderleri (yeni taşıt alımları gibi) de dikkate alınacaktır. Ekonomik ve mali analizlerde kullanılmak üzere alternatiflerde yer alan projelerin yatırım, işletme ve bakım giderleri yıllar itibariyle ayrıntılandırılacak, kapasite artırımı ve filo genişletmesi gibi yatırımlar da önerilen yıllarda gösterilecektir. Yatırım, işletme ve bakım giderleri hesaplanırken iç ve dış para ihtiyaçları belirlenecek, bu tahminlerin yıllar içinde değişimini en aza indirmek amacıyla iç para birimi cinsinden kullanılabilecektir. Mali analizlerde kullanılacak gelir tahminleri için yolcu bilet gelirlerinin, reklam ve kira gibi diğer gelirlerin gerçekçi tahminleri yapılacaktır. Bilet gelirleri tahmini yapılırken model kullanılarak farklı bilet ücretleri altında yolcu sayıları incelenecek, gelir ve yolcu maksimizasyonu konusunda optimizasyon sağlayan değer en uygun ücret kabul edilecek, ancak diğer seçenekler duyarlılık analizinde kullanılacaktır Ekonomik Değerlendirme Kent ulaşım sistemini bir bütün olarak ele alan ekonomik analizde proje yararları ve maliyetleri kamu yararları açısından değerlendirilecektir. Önerilen toplu taşım projelerinin yatırım, işletme ve bakım giderlerine karşılık tüm ulaşım türlerinde ortaya çıkan yatırım, işletme ve bakım kazançlarının yanı sıra yolcuların zaman kazançları, kazaların azalmasından kaynaklanan kazançlar gibi yararlar parasal değerlere çevrilerek dikkate alınacaktır. Ekonomik değerlendirmeler sırasında alternatiflerin; Đndirgenmiş fayda/maliyet Đç verimlilik oranları Net bugünkü değer gibi göstergeleri ayrı ayrı hesaplanacak, girdilerde olabilecek değişmeler dikkate alınarak farklı girdi setleriyle duyarlılık analizleri yapılacaktır Mali Değerlendirme Alternatiflerde önerilen toplu taşım projelerinin mali değerlendirilmesi yapılırken yatırımın inşaat ve işletme sırasındaki gelir ve giderleri ayrıntılı olarak değerlendirilecektir. Yatırımın gelirlerini oluşturan yolcu bilet gelirleri ile reklam, kira ve ortak geliştirme projeleri gibi gelir kalemlerinin yanı sıra sistemin inşaat, işletmeye alma, işletme ve bakım giderleri yıllar içinde değerlendirilecek ve yatırım bedelinin geri ödenmesi farklı koşullar altında incelenecektir. DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 15

20 Yatırım, işletme ve bakım için gerekli olacak öz kaynakların yanı sıra, iç ve dış kaynaklardan temin edilecek fonların maliyetleri ve geri ödemeleri de nakit akışlarında ayrıntılı olarak gösterilecektir. Yurtiçi ve yurtdışı kaynaklardan sağlanacak kredilerin geri ödeme, faiz ve komisyon gibi masrafları detaylı olarak incelenecek ve farklı kredi kompozisyonlarından oluşan çeşitli finansman paketi alternatifleri dikkate alınacaktır. Bu değerlendirmelerde kullanılacak kabullerde güncel projelerde uygulanmış oranlar ve sürelerin kullanılması projenin değerlendirilmesini kolaylaştıracaktır. Đnşaat programında, maliyetlerde ve finansman koşullarında olabilecek değişmeleri kapsayan değerlendirmelerle yatırımın çeşitli kabuller karşısındaki duyarlılığı test edilecektir Çok Ölçütlü Değerlendirme ve Öneriler Son değerlendirmeye alınan her bir ana alternatifin uygulanması halinde ortaya çıkacak zaman kazançları, akaryakıt tasarrufları, kazalardaki azalmalar, hava kirliliğindeki azalmalar gibi ölçülebilen yararlarla, ölçülemeyen yararlar (planlı kentsel gelişmeye etkiler, ulaşım sisteminin genel performansındaki artışlar, gürültü, estetik değerler gibi) ortaya konacaktır. Birçok alternatif arasından yukarıda belirtilen unsurlar bazında tüm ölçülebilen ve ölçülemeyen yararlar ve maliyetler ayrıntılı olarak belirlenecek, kavramsal düzeyde yapılan mali ve ekonomik analiz sonucunda alternatiflerin çok ölçütlü değerlendirmesi yapılacak ve en iyi performans gösteren alternatif fikir projesi hazırlanmak üzere seçilecektir. 3.7 SEÇĐLEN ALTERNATĐF TOPLU TAŞIM YOL AĞI-TÜR PLANI DOĞRULTUSUNDA ULAŞIM ANA PLANININ GELĐŞTĐRĐLMESĐ Kentin onaylı Ulaşım Ana Planı yoksa veya güncellenme ihtiyacı varsa yukarıda belirtilen çalışmalar tüm kent ve çevresi için gerçekleştirilecektir. Hazırlanacak Ulaşım Ana Planı, mevcut ve gelecek kentiçi ve yakın çevre ulaşım sorunlarına kısa, orta, uzun vadede, akılcı ve uygulanabilir çözüm bulma amacıyla nazım imar planı hedef yılı baz alınarak oluşturulacak ve kent nazım imar planına uyumlu ulaşım gelişmelerini yönlendirecek, uzun dönemli ulaşım yatırımlarını, politikalarını, plan ve projelerini kapsayan ulaşım sistemini ortaya koyacaktır. Ulaşım Ana Planı iki aşamada oluşturulacaktır; 1. Aşama; 1-5 yıllık dönemi kapsayan kısa vadeli öneriler ve projeler 2. Aşama; 5-20 yıllık dönemi kapsayan orta-uzun vadeli öneriler ve projeler Kısa Vadeli Öneriler Kısa dönemde (1-5 yıl) uygulanabilecek ulaşım ve trafik planlaması, yönetimi, trafik mühendisliği çözümleri geliştirilecektir. Bu çözümler özellikle Tablo-3 teki konuları kapsayacaktır. DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 16

21 Tablo-3: Kısa Vadeli Ulaşım Ana Planı Önerileri Toplu taşım sistemlerinde kısa dönemde hat yapılanması, terminal ve güzergah düzenlemelerine ilişkin öneriler (mevcut ve yapım aşamasındaki raylı sistem vb. dikkate alınarak), Otobüs yolları ve şeritleri ile otobüs sinyal önceliklerine ilişkin öneriler, Durak düzenlemelerine ilişkin öneriler, Terminal ve aktarma alanlarına ilişkin öneriler, Bilet sistemi ve fiyatlandırma uygulamalarında iyileştirmelere ilişkin akıllı kart uygulaması ile birlikte istatistiki verilerin toplanması, TOPLU TAŞIM HĐZMETLERĐ Otobüs bakım ve depolama alanlarına, tesislerine ve uygulamalara ilişkin öneriler, Tüm toplu taşım sistemlerinin hat, güzergah, terminal, işletme planı ve zaman tarifeleri, bilet teknolojisi ve fiyatlandırma açısından bütünleştirilmesine ilişkin öneriler, Otobüs filo genişletme ve gençleştirme (satın alma ve hurdaya çıkarma) planı, Raylı sistem/kablolu insan taşıma sistemleri güzergahını destekleyecek biçimde toplu taşım besleme hatlarının oluşturulması, Raylı sistem hatları ile lastik tekerlekli toplu taşım/suyolu/kablolu taşıma hatlarının entegrasyonunu sağlayacak aktarma alanlarına ilişkin öneriler. Taksi, dolmuş, minibüs, işyeri ve okul servis araçlar için; ARA TOPLU TAŞIM HĐZMETLERĐ Hat, güzergah, durak ve terminallerinin düzenlenmesi önerileri, Filo büyüklüğü ve özelliklerine ilişkin (yaş, kapasite) standartlaştırma önerileri, Bu türlerin diğer ulaşım türleri ile bütünleştirme (entegrasyon) önerileri, Bilet teknolojisi, fiyatlandırma iyileştirilmesi önerileri. DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 17

22 ÇEVRE YERLEŞMELERLE ULAŞIM ŞEHĐRLERARASI ULAŞIM BAĞLANTILARI (kara/deniz/ havayolu) KENTĐÇĐ YÜK TAŞIMALARI Terminal, kırsal terminal güzergah ve duraklara ilişkin kısa dönemli düzenleme önerileri, Çevre yerleşmelerin ulaşım hizmetlerinin, kentiçi ulaşım sistemiyle bütünleşmesi için öneriler, Çevre yerleşmelerin toplu ulaşım hizmetlerinin kentiçi ulaşımdaki olumsuz etkilerini azaltıcı öneriler. Kentler arası trafiğin kentiçi ulaşıma olumsuz etkilerinin azaltılması için öneriler, Kentler arası ulaşım terminallerinin kentiçi ulaşımla bütünleşmesi için gerekli fiziksel ve işletme önerileri. Yük taşımalarına getirilen kısıtlamaların yeniden düzenlenmesi, Yükleme-boşaltma, bekleme (tır parkı), depolama alanlarına ilişkin önlemler, Kentiçi yük taşımalarına ilişkin planlama, işletme ve denetimine ilişkin öneriler. KARAYOLU ALTYAPI TRAFĐK VE ĐŞLETME DÜZENLEMELERĐ Kentin cadde ve sokak şebekesinin geliştirilmesi, dar boğazların giderilmesi, arazi kullanımı/ulaşım talep dengesini sağlayacak karayolu şebeke eksikliklerinin giderilmesi konusundaki temel kararlar, Karayolu trafiğinin düzenlenmesine ilişkin temel trafik işletme ve yönetimi kararları (Kent Dolaşım Planı), Kent bütününde işlevlerine göre hiyerarşik bir yolağı kademelenmesi ortaya konulması, Trafik şeridi dengesinin sağlanması gereken koridorların belirlenmesi. Kısa dönemde uygulanacak otopark politikaları, fiyatlandırma yapısı, OTOPARK DÜZENLEMELERĐ Otopark yatırımı ve işletme önerileri, Yol üstü ve yol dışı otopark düzenlemelerine ilişkin temel kararlar, Standart ve kriterlerin hazırlanması. DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 18

23 Kısa dönemde uygulanacak bisiklet yolları, bisiklet park alanları ve bisiklet öncelikleri, Bisikletin diğer ulaşım türleriyle entegrasyonu projeleri, BĐSĐKLET ULAŞIMI Karayolu kavşak düzenlemelerinde bisikletler için gerekli düzenlemelerin yapılması, Bisikletin ulaşım amaçlı kullanımının geliştirilmesine ilişkin kısa dönemli projeler, Bisiklet ulaşımı düzenlemelerinde kullanılacak standartların ve kriterlerin hazırlanması, Bisiklet yolu ve şeritleri tip projeleri (1/50, 1/20 ve diğer uygun ölçeklerde). Kısa dönemde uygulanacak yaya yolları ve alanları projeleri, YAYA ULAŞIMI Yaya yolları ve toplu taşım bütünleştirme projeleri, Yaya ulaşımının mevcut koşullarının iyileştirilmesine ilişkin düzenlemeler, Yaya ulaşımı düzenlemeleri standart ve kriterlerinin hazırlanması. KURUMSAL VE YASAL YAPILANMA Kentiçi ulaşımın planlama, alt yapı, yapım, işletme ve denetim işlevlerinin verimliliğini artırıcı kısa dönemli kurumsal yapılanma önerileri, Bu çerçevede özel kesim deneyim ve kaynaklarından kentiçi ulaşımda daha iyi yararlanılması için ortaya konacak kısa dönemli öneriler, Belediyenin ulaşım ve trafik konusunda etkinliğini artırması için gerekli personel, personel eğitimi, ekipman ve diğer ihtiyaçların tanımlanması. Bu konularla ilgili olarak hazırlanacak raporlar; Kısa Dönemde Kentiçi Ulaşım Politikaları, Raylı Sistem Đşletmeciliği (varsa), Kablolu Đnsan Taşıma Sistemleri (varsa) ve Diğer Sistemlerle Entegrasyonu ve Aktarma Alanları, Belediye ve Özel Halk Otobüs Đşletmeciliği, Ara Toplu Taşımacılık Sistemleri, Suyolu Yolcu ve Yük Taşımacılığı (varsa), Karayolu Altyapı ve Tesisleri ile Trafik Đşletme Sistemi, Otoparklar, Yaya ve Bisiklet Ulaşımı, Kentiçi DLH Ulaşım ve Fizibilite Etüdü Teknik Şartnamesi 19