ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hülya YILDIRIM ADANA VE MERSİN EKOLOJİK KOŞULLARINDA YETİŞEN MERSİN BİTKİSİ (Myrtus communis L.) NDE BAZI BİTKİSEL VE POMOLOJİK ÖZELLİKLER İLE YAPRAK UÇUCU YAĞ BİLEŞENLERİNİN BELİRLENMESİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ADANA, 2012

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ADANA VE MERSİN EKOLOJİK KOŞULLARINDA YETİŞEN MERSİN BİTKİSİ (Myrtus communis L.) NDE BAZI BİTKİSEL VE POMOLOJİK ÖZELLİKLER İLE YAPRAK UÇUCU YAĞ BİLEŞENLERİNİN BELİRLENMESİ Hülya YILDIRIM YÜKSEK LİSANS TEZİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Bu Tez 28/02/2012 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ KARGI Prof. Dr. Sezen TANSI Doç. Dr. N. Ebru YAŞA KAFKAS DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç. Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2010YL88 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ ADANA VE MERSİN EKOLOJİK KOŞULLARINDA YETİŞEN MERSİN BİTKİSİ (Myrtus communis L.) NDE BAZI BİTKİSEL VE POMOLOJİK ÖZELLİKLER İLE YAPRAK UÇUCU YAĞ BİLEŞENLERİNİN BELİRLENMESİ Hülya YILDIRIM ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Danışman : Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ KARGI Yıl: 2012, Sayfa: 110 Jüri : Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ KARGI : Prof. Dr. Sezen TANSI : Doç. Dr. N. Ebru YAŞA KAFKAS Bu araştırmada Adana ve Mersin ekolojik koşullarında yetişen mersin bitkisinin bazı bitkisel ve pomolojik özellikleri ile yaprak uçucu yağ bileşenleri belirlenmiştir. Mersin bitkisinde meyve ağırlığı, meyve boyu, meyve eni, suda çözünebilir kuru madde, yaprak boyu, yaprak eni, çiçek çapı, stamen sayısı gibi özellikleri sırasıyla g, mm, mm, % , mm, mm, mm, adet olarak saptanmıştır. Mersin bitkisinin taze yapraklarından hidrodistilasyon yöntemiyle clevenger cihazı kullanılarak 2 saat süreyle elde edilen uçucu yağlar HS/ SPME/GC/MS tekniği kullanılarak analiz edilmiştir. Bu analizler sonucunda 146 bileşik bulunmuştur. Alpha-pinene ve eucalyptol ana bileşenler olarak belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Myrtus communis, pomoloji, uçucu yağ, HS/SPME-GC/MS. I

4 ABSTRACT MSc THESIS DETERMINATION OF ESSENTIAL OIL COMPONENTS OF LEAVES AND SOME POMOLOGICAL AND PLANT PROPERTIES OF MYRTLE PLANTS (Myrtus communis L.) THAT GROWN ON THE ECOLOGICAL CONDITIONS OF ADANA AND MERSİN Hülya YILDIRIM ÇUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF HORTICULTURE Supervisor : Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ KARGI Year: 2012, Pages: 110 Jury : Prof. Dr. Sevgi PAYDAŞ KARGI : Prof. Dr. Sezen TANSI : Assoc. Prof. Dr. N. Ebru YAŞA KAFKAS In this research essential oil components of leaves and some pomological and plant properties of myrtle plants (Myrtus communis L.) that grown on the ecological conditions of Adana and Mersin were determined. The myrtle plants were examined in terms of fruit weight, fruit length, fruit width, dry matter content, leave length, leave width, flower diameter, stamen number per flower and this properties were determined g, mm, mm, % , mm, mm, mm, respectively. Fresh leaves of myrtle plants were subjected to hydrodistillation for 2 hours using a clevenger type apparatus and the oils obtained. The essential oils were analysed using HS/SPME-GC/MS (Headspace/Solid Phase Micro Extraction-Gas Chromatography Mass Spectrometry) techniques.146 components were detected. Alpha pinene and eucalyptol were detected essential oils of myrtle plants in a higher percentages. Keywords: Myrtus communis, pomology, essential oil, HS/SPME-GC/MS. II

5 TEŞEKKÜR Bu tez çalışmasında beni yönlendiren değerli danışman hocam Sayın Prof. Dr. Sevgi Paydaş Kargı ya; çalışmamın uçucu yağ analizleri konusundaki katkıları için değerli hocam Sayın Doç Dr. Ebru Kafkas a; uçucu yağ bileşenleri konusundaki katkıları için değerli hocam Sayın Prof. Dr. Sezen Tansı ya ve tezime her aşamada yardım eden Sayın Araştırma Görevlisi Şenay Karabıyık a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Denemelerimin her aşamasında bana destek olan aileme, ayrıca araştırma gezilerine katılarak mersin bitkisi seleksiyonu sırasında yardımcı olan oğlum Ali Özkul a ve çalışmaya maddi destek veren Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi ne (Proje no:zf2010yl88) teşekkürlerimi sunarım. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ.. I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER.. IV ÇİZELGELER DİZİNİ.. VIII ŞEKİLLER DİZİNİ X SİMGELER VE KISALTMALAR XII 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Materyal Metod Bitkisel Özellikler Bitki Habitusu Yaprak Ayasında Uzunluk(mm) Yaprak Ayasında Genişlik (mm) Yaprak Rengi Çiçek Çapı(mm) Çiçek Yapısı Çiçek Organlarının Sayıları Çiçek Organlarının Renkleri Pomolojik Analizler Meyve Ağırlığı(g) Meyve Boyu(mm) Meyve Eni(mm) Meyve rengi Suda çözünebilir Kuru Madde(%) Uçucu Yağ Analizleri Toprak Analizleri 18 IV

7 İklim Verileri İstatistiksel Analizler BULGULAR VE TARTIŞMA Bitkisel Özelliklere Ait Sonuçlar Bitki Habitusu Yaprak Ayasında Uzunluk (mm) Yaprak Ayasında Genişlik (mm) Yaprak Rengi L* Değeri Yaprak Rengi C Değeri Yaprak Rengi hº Değeri Çiçek Çapı (mm) Çiçek Yapısı Çiçek Organ Sayıları Çiçek Organ Renkleri Pomolojik Analizlerin Değerlendirilmesi Deneme Yılına Ait Pomolojik Analizler Meyve Boyu Meyve Eni Meyve Ağırlığı Suda Çözünebilir Kuru Madde Meyve Rengi Deneme Yılına Ait Pomolojik Analizler Meyve Boyu Meyve Eni Meyve Ağırlığı Suda Çözünebilir Kuru Madde Meyve Dış Rengi L* Değeri Meyve Dış Rengi C Değeri Meyve Dış Rengi hºdeğeri Uçucu Yağ Analiz Sonuçları Toprak Analiz Sonuçları. 65 V

8 4.5. İklim Verilerinin Değerlendirilmesi SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR.. 73 ÖZGEÇMİŞ EKLER VI

9 VII

10 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 4.1. Mersin bitkisinin habitusu Çizelge 4.2. Mersin bitkisinin yetiştiği alanların koordinatları. 22 Çizelge 4.3. Yaprak en, boy, çiçek çapı ortalama, standart sapma değerleri. 24 Çizelge 4.4. Yaprak en, boy, çiçek çapı ortalama değerlerinin istatistiksel değerlendirilmesi. 26 Çizelge 4.5. Mersin bitkisi stamen sayıları Çizelge deneme yılına ait pomolojik analiz sonuçları (ortalama ve standart sapma). 33 Çizelge deneme yılına ait pomolojik analizlerin istatistiksel değerlendirilmesi. 35 Çizelge 4.8. Mersin bitkisi meyve renkleri Çizelge deneme yılına ait pomolojik analiz sonuçları (ortalama ve standart sapma) Çizelge deneme yılına ait pomolojik analizlerin istatistiksel değerlendirilmesi. 43 Çizelge Meyve ve yaprak renk ortalama, standart sapma değerleri.. 47 VIII

11 IX

12 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Bitki habituslarının değerlendirilmesinde kullanılan 1-6 skalası. 14 Şekil 3.2. Minolta CR 300 renk ölçer Şekil 3.3. GC/MS Cihazı.. 18 Şekil 3.4. GC/MS Cihazı ve SPME.. 19 Şekil deneme yılına ait mersin bitkisi meyvelerinin boyları ile enleri arasındaki korelasyon. 38 Şekil deneme yılına ait mersin bitkisi meyvelerinin boyları ile ağırlıkları arasındaki korelasyon.. 38 Şekil deneme yılına ait mersin bitkisi meyvelerinin enleri ile ağırlıkları arasındaki korelasyon.. 38 Şekil deneme yılına ait mersin bitkisi meyvelerinin ağırlıkları ile suda çözünebilir kuru madde miktarları arasındaki korelasyon Şekil deneme yılına ait mersin bitkisi meyvelerinin boyları ile enleri arasındaki korelasyon 49 Şekil deneme yılına ait mersin bitkisi meyvelerinin boyları ile ağırlıkları arasındaki korelasyon.. 49 Şekil deneme yılına ait mersin bitkisi meyvelerinin enleri ile ağırlıkları arasındaki korelasyon. 50 Şekil deneme yılına ait mersin bitkisi meyvelerinin boyları ile çiçek çapları arasındaki korelasyon.. 50 Şekil deneme yılına ait mersin bitkisi yaprak boyları ile yaprak enleri arasındaki korelasyon. 50 X

13 XI

14 SİMGELER VE KISALTMALAR CaCO 3 : Kalsiyum karbonat cm : Santimetre GC/MS : Gaz Kromatografisi/Kütle spektrometresi HS : Headspace g : Gram mm : Milimetre SPME : Solid Phase Micro Extraction % : Yüzde XII

15 1. GİRİŞ Hülya YILDIRIM 1. GİRİŞ Myrtaceae familyası yaklaşık 100 cins ve 3000 türü kapsayan büyük bir familyadır. Çoğunluğu Güney Amerika ve Avustralya'nın tropikal ve subtropikal bölgelerinde yetişmektedir. Sadece Myrtus communis türü Akdeniz çevresinde yayılmıştır. Mersin bitkisi ülkemizde de Adana, Antalya, İçel, Çanakkale, İstanbul, Zonguldak, Sinop, Ordu, Trabzon, İzmir, Samsun, Muğla ve Hatay çevresinde yaygın olarak bulunmaktadır. Hambeles ve bahar ağacı gibi yaygın isimleri bulunan mersin bitkisinin yaprak ve çiçekli dallarında tanen, reçine, uçucu yağlar; meyvelerinde yüksek oranda A vitamini, tanen, şeker ve asitler bulunmaktadır. Akdeniz Bölgesi nin doğal bitki örtüsünde bulunan mersin bitkisi ağaç yada çoğunlukla kısa çalı formunda, çok yıllık ve herdem yeşil bir bitkidir. Yaprakları derimsi, düz kenarlı; gövde üzerinde karşılıklı veya çapraz dizilişlidir. Çiçekler beş parçalı olup yaprak koltuklarından tek tek çıkmaktadır. Meyveleri üzümsü meyve tipinde ve çoğunlukla siyahımsı mor renkli ya da beyaz olup sonbaharda (Ekim- Aralık) olgunlaşmaktadır. Olgunlaşan meyvelerin tadı şekerli ve buruktur. Büyüme hızı yavaştır (Anonymous, 2011a). Böceklerle tozlanır ve en yaygın tohum dağıtıcıları ise kuşlardır. Bazı memelilerin de tohum yaydıkları rapor edilmiştir (Aronne ve Russo, 1997). Mersin bitkisi meyveleri çok miktarda sert ve küçük tohum taşır ve lezzeti buruktur. Meyve; uçucu yağ, tanen, şeker ve organik asitler (sitrik asit ve malik asit) içermektedir (Erlaçin ve Erciyas, 1978). Mersin bitkisi yaprakları az miktarda kafeik, ellajik ve gallik asit gibi fenolik asitler ile kersetin türevleri, fazla miktarda ise kateşin ve mirsetin türevleri içermektedir (Romani ve ark., 1999). Myrtus L., Myrtaceae familyasına ait küçük bir cinstir. Ortadoğu ve Akdeniz bölgesinin her tarafında yaygın olarak bulunmaktadır (Traveset ve ark., 2001). Kuzey Afrika nın doğal bitkisi olup çoğunlukla Fransa, İspanya, Korsika, Tunus ve İtalya gibi Akdenize kıyısı olan ülkelerde yetişmektedir. Küçük ağaç veya geniş çalılıklar oluşturmaktadır. Açık sarı renkli uçucu yağları okaliptüs kokusundadır (Anonymous, 2011b). 1-5m yüksekliğe kadar boylanabilen mersin bitkisinin 2-5cm uzunluğunda tüysüz, salgı bezleri taşıyan yaprakları, ezildiğinde keskin aromatik bir koku 1

16 1. GİRİŞ Hülya YILDIRIM yaymaktadır. Haziran ayından eylül ayına kadar görülen çiçekleri beyaz renkli olup küremsi, elips şeklindeki meyveleri kasım ayı civarlarında olgunlaşmaktadır (Davis, 1982). İzmir de mersin bitkisinin aylara göre gelişim süreci incelendiğinde; haziran ayında çiçeklenmenin başladığı, temmuz ayında tam çiçeklenmede olduğu ve ağustos ayında ise meyve bağlama dönemine girdiği gözlenmiştir (Avcı ve Bayram, 2008). Mersin bitkisi türleri fenolik asit, flavonoid, tanin, uçucu yağlar ve yağ asitleri ile karekterize edilmektedir (Nassar ve ark., 2010). Yapılan fitokimyasal çalışmalarda mersin bitkisinin çeşitli kısımlarından elde edilen uçucu yağlarda 1,8 cineole, myrtenol, alpha-pinene, beta-pinene, geraniol, nerol, camphene, beta-pinene, myrcene, limonene, gamma terpinene, p-cymene, terpinolene, linalool, linalyl acetate, kafur, bornyl acetate, caryophyllene, alpha-terpineol, alpha- terpinly acetate, myrtenyl acetate, neryl acetate, geranyl acetate ve methyl eugenol bileşiklerinin bulunduğu belirtilmiştir (Doğan, 1978). Ülkemizde mersin bitkisinden elde edilen uçucu yağların başlıca bileşenlerinin, limonene, alpha-pinene, linalool ve linalyl acetate olduğu, güney sahillerimizden toplanan mersin bitkilerinde uçucu yağ veriminin daha yüksek olduğu saptanmıştır (Akgül ve Bayrak, 1989). Tıbbi ve aromatik bitkiler hem etken madde yönünden hem de tüketim şekilleri bakımından çok büyük bir alanı kapsamaktadır. Bu bakımdan bugün bu bitkilerin standart bir gruplandırması bulunmamaktadır. Genellikle familyalarına, içerdikleri etken maddelere, tüketim ve kullanım alanlarına, yararlanılan organlarına ve farmakolojik etkilerine göre gruplandırılmaktadırlar (Ceylan, 1995). Tıbbi bitkilere ait uçucu yağların, saf ana etken maddelerinin elde edilip değerlendirilmesi, bilimsel ve ekonomik açıdan çok önemli olup, antimikrobiyal aktiviteye sahip uçucu yağ ve bileşenleri tıp, kozmetik ve endüstriyel alanlarda kullanılmaktadır (Kırbağ ve ark., 2000). Uçucu yağlar, bitkilerden veya bitkisel droglardan, su distilasyonuyla elde edilen, oda sıcaklığında sıvı halde olan, fakat bazen donabilen, uçucu, kuvvetli kokulu ve yağımsı karışımlardır (Çalıkoğlu ve ark., 2006). 2

17 1. GİRİŞ Hülya YILDIRIM Uçucu yağlarda bulunan maddeler, terpenik maddeler, aromatik maddeler, düz zincirli hidrokarbonlar, azot ve kükürt taşıyan bileşiklerdir. Uçucu yağlara esans veya eterik yağ adı da verilmektedir. Uçucu yağlar, genelikle sudan hafif olup, suda ya hiç çözünmez veya çok az çözünürler. Bazı uçucu yağlar kokularını az da olsa suya geçirebilmekte ve aromatik sular bu şekilde elde edilmektedir. Uçucu yağ bitkilerinde uçucu yağ oranları geniş bir dağılım göstermektedir. Genellikle % l-3 arasındaki bu oran, % 0.03 gibi düşük ve % 20 gibi yüksek olabilmektedir. Uçucu yağlar kloroform, benzol, etanol ve eter gibi çözücülerde çözünebilmektedir. Açıkta oda sıcaklığında buharlaşırlar ve leke bırakmazlar. Uçucu yağlar, çoğunlukla renksiz veya açık sarı renklidirler. Uçucu yağlar kozmetik, parfümeri ve ilaç sanayinde yaygın olarak da baharat sanayinde kullanılmaktadır. Uzun süre hava ve ile temas ettiklerinde oksitlenmeye zamanla reçineleşmeye başlamaktadırlar. Bu nedenle koyu renkli kaplarda, serin ve karanlık ortamda saklanmaları önerilmektedir. Uçucu yağca zengin bitkilere koku özelliği kazandıran, onların uçucu yağlarıdır. Uçucu yağlar bitkilerin tamamında bulunabileceği gibi belirli bir organında da bulunabilirler. Örneğin, petallerinde, yapraklarında, tohumlarında, ağaç kabuklarında, çiçek tomurcuklarında, stigmada, meyve kabuklarında, meyvelerinde, köklerinde, rizomlarında, soğanlarında oluşabilmektedir. Her bitkinin kendine ait bir karakteristik kokusu olup bu koku yapılarında bulunan uçucu yağlardan kaynaklanmaktadır. Uçucu yağlar oda sıcaklığında uçma özelliğine sahip, birkaç tanesi hariç güzel kokuludurlar. Bu sebeple bunlara esans da denilmektedir. Uçucu yağlar su ile karışmazlar ve su ile birlikte bulunmaları durumunda su yüzeyinde bir tabaka oluşturduklarından bunlara yağ denilmektedir. Uçucu yağlar bitkilerin en çok toprak üstü kısımlarında özellikle de yaprak, çiçek salkımı, tomurcuk, meyve ve tohumlarında sentezlenirler. Her bir organın da özel bir bölümünde, örneğin yapraklarda yaprağın dış epidermis hücreleri arasında oluşan salgı ceplerinde veya epidermis hücrelerinin dışarı uzaması sonucu oluşan salgı tüylerinde bol miktarda bulunmaktadır. Uçucu yağlar tek bir maddeden oluşmayıp genellikle onlarca hatta yüzlerce farklı bileşenden meydana gelip, koku özelliğini bu bileşenlerden en fazla bulunanı belirlemektedir. Uçucu yağlarda bulunan bileşikleri hidrokarbonlar, alkoller, aldehitler, ketonlar, fenoller, kinonlar, 3

18 1. GİRİŞ Hülya YILDIRIM asitler, esterler, laktonlar, kumarinler, kumaronlar oluşturmaktadır (Anonymous, 2012) Bitki çeşitliliği açısından Türkiye dünyanın zengin ülkelerinden biridir. Bu zenginlik, ülkemizin çeşitli iklim tiplerine sahip olması, kısa aralıklar içerisinde önemli ekolojik değişikliklerin bulunması, jeolojik ve jeomorfolojik çeşitlilik, deniz, göl ve akarsu gibi değişik karakterde sulak alanlara sahip olması, deniz seviyesinden 5000 m ye kadar değişen yükseltilerde çok sayıda dağların bulunmasından kaynaklanmaktadır. Önemli başka bir etken de, ülkemizin Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında geçiş konumunda bulunmasıdır. Bütün bu etmenler sonucunda Türkiye de zengin bir bitkisel çeşitlilik oluşmuştur (Anonymous, 2011c). Ülkemizde 9000'e yakın bitki türü doğal olarak yetişmesine rağmen bunlardan yeterince yararlanılamamaktadır. Kimyasal içerikleri üzerindeki çalışmalar ise çok yavaş yürümektedir (İlçim ve Dığrak, 1998). Ülkemiz topraklarında yetişen 300 e yakın bitki familyasından yarısı uçucu yağ içermektedir. Ülkemiz sınırları içinde daha çok Akdeniz bölgesinde uçucu yağca zengin bitkiler yetiştirilmektedir. Uçucu yağ içeren bitkiler genellikle ticari amaçlı üretilmektedir (Anonymous, 2012). Tıbbi ve aromatik bitkilerden elde edilen uçucu yağların sentetik yolla elde edilenlere göre etkisinin çok yönlü olması, çevre ve insan sağlığına zararlı etkilerinin olmaması, ilaç sanayi yanında, gıda ve meşrubat, parfüm ve kozmetik endüstrisi ile aromaterapi gibi pek çok alanlarda kullanılması nedeniyle, dünyada her geçen yıl tüketimi artmakta, buna paralel olarak ülkemiz ekonomisinde gelişen bir sektör olarak varlığını sürdürmektedir (Karık ve Öztürk, 2010). Bu tez çalışmasının amacı, Adana ve Mersin ekolojik koşullarında yetişen mersin bitkilerinin seleksiyonu ve bu bitkilerde bazı bitkisel ve pomolojik özellikler ile yaprak uçucu yağ bileşiklerini belirlemektir. 4

19 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hülya YILDIRIM 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Vanhaelen ve ark. (1980), dört ticari mersin bitkisinde uçucu yağların kimyasal kompozisyonunu araştırmışlar ve araştırıcılar bu bitkilerde beta-pinene, myrcene, phellandrene, limonene, gamma-terpinene, p-cymene, linalool, linalyl acetate, beta-caryophyllene, alpha-terpineol ve methyl eugenol bileşiklerinin bulunduğunu belirlemişlerdir. Böylece kendi çalışmalarından önce yapılan çalışmalarda rapor edilen alpha-pinene, camphene, dipentene, l,8-cineole, myrtenyl acetate, myrtenol, nerol ve geraniol bileşiklerinin varlığını doğrulamışlardır. Boelens (1992), İspanya da mersin bitkisinin yaprak, çiçek, ham ve olgun meyvelerinde uçucu yağların kimyasal bileşimini araştırmıştır. Araştırıcı Alphapinene, 1,8-cineole, myrtenyl acetate gibi uçucu yağ ana bileşenlerinin konsantrasyonları arasında önemli farklılıklar olduğunu tespit etmiştir. Weyerstahl ve ark. (1994), İran da mersin bitkisinde uçucu yağ ana bileşenlerini çalışmışlar ve bunların alpha-pinene, 1,8-cineole, limonene, linalool, alpha-terpineol ve linalyl acetate olduğunu belirlemişlerdir. Bradesi ve ark. (1997), Fransa da mersin bitkisi yapraklarında uçucu yağın kimyasal kompozisyonunu belirlemişler ve α-pinene ile 1,8-cineole ü uçucu yağ ana bileşeni olarak saptamışlardır. Chalchat ve ark. (1998), 5 farklı bölgeden (Korsika, Fas, Tunus, Lübnan ve Yugoslavya) 15 ticari mersin bitkisi yaprak uçucu yağının kimyasal kompozisyonunu araştırmışlardır. Araştırıcılar çalışmaları sonucunda bu bitkide Alpha-pinene, 1,8- cineole, myrtenyl acetate, limonene gibi bileşenleri tespit etmişler ve bu sonuçlarını İspanya da yetişen mersin bitkisinin uçucu yağlarıyla karşılaştırmışlardır. Özcan ve Akbulut (1998), İçel den (Büyükeceli-Gülnar) toplanan farklı iki renk ve büyüklükteki mersin bitkisi meyvelerinin fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirlemişlerdir. Araştırıcılar mor renkli meyvelerde antosiyanin tespit ederlerken, beyaz renkli meyvelerde antosiyanin bulunmadığını, mor meyvelerde tanen miktarının beyazlara göre oldukça yüksek olduğunu tespit etmişlerdir. Meyve ağırlığını da beyaz meyvelerde ortalama olarak 4.53g, büyük mor meyvelerde 2.25g, küçük mor meyvelerde 1.21g olarak bulmuşlardır. Aynı çalışmada şeker miktarının 5

20 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hülya YILDIRIM en fazla mor renkli büyük meyvelerde, daha sonra sırasıyla beyazlarda ve en az mor renkli küçük meyvelerde olduğu belirlenmiştir. Muğla ve Balıkesir den toplanan mersin bitkisi yaprak ve dallarının uçucu yağ kimyasal kompozisyonu çalışılmış ve uçucu yağ ana bileşenlerinin yaprakta;1,8- cineole, yaprak ve dallarda; sırasıyla linalool ve myrtenyl acetate olduğu bulunmuştur (Özek ve ark., 2000). Asllani (2000), Arnavutluk ta, mersin bitkisi yaprak, çiçek ve olgun meyvelerinden elde ettiği uçucu yağ analizleri sonucunda 100 ün üzerinde bileşen tespit etmiş ve bunların 40 tan fazlasını tanımlayabilmiştir. Araştırıcı uçucu yağların ana bileşen konsantrasyonları arasında önemli farklılıklar bulmuştur. Yapılan bir çalışmada, mersin bitkisinde uçucu yağların ana bileşenlerinin alpha-pinene, limonene, 1,8-cineole, linalool, linalyl acetate, α-terpineole olduğu saptanmıştır (Rasooli ve ark., 2002). Koukos ve ark. (2001), Yunanistan da yetişen mersin bitkisinin yaprak uçucu yağ bileşenlerini belirlemeye çalışmışlar ve bu ana bileşenlerin alpha-pinene, limonene, linalyl acetate, geranyl acetate olduğunu, daha az miktarda ise alphahumulene, beta-caryophyllene, neryl acetate ve limonene bileşenlerinin bulunduğunu tespit etmişlerdir. Mersin bitkisinde uçucu yağ kimyasal kompozisyonunun ana bileşeninin araştırıldığı bir çalışmada bu bileşenin alpha-pinene olduğu, uçucu yağ bileşenlerinin miktarlarının genotipler arasında önemli farklılıklar gösterdiği belirlenmiştir (Mulas ve ark., 2002). Jerkovic ve ark. (2002), Hırvatistan da mersin bitkisinin yaprak, çiçek, meyve uçucu yağ kompozisyonundaki değişimleri incelemişlerdir. Mersin bitkisi uçucu yağlarının verim ve kompozisyonunun hasat zamanı ve toplanan bitki kısımlarına göre değiştiğini bulan araştırıcılar, myrtenyl acetate, 1,8-cineole, limonene, linalool ve alpha-pinene gibi bileşikleri ana bileşen olarak belirlemişlerdir. İtalya da mersin bitkisi meyve ve yaprak uçucu yağ kompozisyonuna toprak özelliklerinin etkisinin araştırıldığı bir çalışmada, mersin bitkisi uçucu yağının doğal bir bileşeni olarak trans-myrtanol acetate bileşeninin ilk kez tespit edildiği ve alphapinene ve limonenin kalkerli topraklarda, linalool, linalyl acetate ve trans-myrtanol 6

21 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hülya YILDIRIM acetate bileşen yüzdelerinin silisli topraklarda daha fazla olduğu rapor edilmiştir (Flamini ve ark., 2004). Mulas ve Fadda (2004), mersin bitkisinin 10 genotipinde çiçek organları morfolojisini incelemişler ve sürgünde çiçek sayısı, korolla çapı, petal sayısı, uzunluğu, genişliği ve rengi ile çiçek sapı uzunluğu, pistil uzunluğu, stamen uzunluğu, çiçekteki stamen sayısı gibi özellikleri belirlemişlerdir. Tunus ta mersin bitkisi uçucu yağ kompozisyonu ve verimi üzerine hasat zamanının etkisinin araştırıldığı bir çalışmada; uçucu yağın ana bileşeninin alphapinene olduğu ve uçucu yağ veriminin, çiçeklenme döneminin başlangıcında en yüksek, çiçeklenme döneminden sonra en düşük değere ulaştığı belirlenmiştir (Jamoussi ve ark., 2005). Messaoud ve ark. (2005), Tunus doğal populasyonunda mersin bitkisi uçucu yağ kompozisyonunun değişkenliğini araştırmışlardır. Araştırıcılar doğal populasyondaki 12 mersin bitkisinin uçucu yağ analizini yapmışlar ve ana bileşen olarak alpha-pinene ve 1,8-cineole bileşiklerini belirlemişlerdir. Farah ve ark. (2006), Fas ta mersin bitkisi uçucu yağlarının kimyasal kompozisyonuna, fraksiyon distilasyon yönteminin etkisini araştırmışlar ve bu tekniğin uçucu yağ kalitesini belirlemek için çok uygun olduğunu bulmuşlardır. İtalya da farklı yerlerden toplanan mersin bitkisi yaprak ve meyve uçucu yağ ana bileşenlerinin; alpha-pinene, 1,8-cineole ve limonene olarak tespit edildiği çalışmada myrtenyl acetate bileşiğinin bulunmadığı ve bitkilerin orijinlerine göre kimyasal değişkenlik gösterdikleri saptanmıştır (Tuberoso ve ark., 2006). Aydın ve Özcan (2007), Mersin de yabani yetişen mersin bitkisi meyvesinin bazı besin ve fiziksel özelliklerini araştırmıştır. Protein, yağ, indirgen şeker, tanen gibi besin özellikleri ile boyut, ağırlık, kalınlık, geometrik ortalama çap, küresellik, 100 meyve ağırlığı, meyve kopma gücü gibi fiziksel özelliklerini araştırmıştır. Wannes ve ark. (2007), Kuzey Tunus ta mersin bitkisinin iki varyetesi (M. communis italica ve M. communis baetica) üzerinde çalışmışlar ve uçucu yağ veriminin bitkinin gövde, meyve ve yapraklarda farklı olduğunu belirlemişlerdir. Uçucu yağ bileşimine bakıldığında ise yapraklarda alpha pinene, gövde ve meyvelerde 1,8-cineole bileşenlerinin ana bileşen olduklarını rapor etmişlerdir. 7

22 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hülya YILDIRIM Gardeli ve ark. (2008), yabani yetişen aromatik iki bitki üzerinde uçucu yağ kompozisyonu ve metanolik ekstraktların antioksidan kapasitesini araştırmışlardır. Araştırıcılar çiçeklenme süresi boyunca mersin bitkisinin diğer bitkiye göre daha fazla antioksidan ve fenolik içeriğe sahip olduğunu, uçucu yağların büyük bölümünü ise oksijenli monoterpenlerin oluşturduğunu saptamışlardır. İzmir de, mersin bitkisinin farklı hasat zamanlarının uçucu yağ oranlarına etkisinin araştırıldığı bir çalışmada, en yüksek uçucu yağ oranının temmuz ayında, en düşük yağ oranının ise mart ayında yapılan hasatlardan elde edildiği bulunmuştur. Aynı çalışmada, mersin bitkisi yaprak uçucu yağ miktarının çiçeklenmeden 60 gün sonra en yüksek değere ulaştığı, uçucu yağda en fazla monoterpen bileşiklerinin bulunduğunu tespit edilmiştir. Belirlenen monoterpen bileşikleri arasında ise 1,8- cineole, geranyl acetate, linalool ve alpha-pinene bileşenlerinin en fazla oldukları vurgulanmıştır (Avcı ve Bayram, 2008). Gözlekçi ve Gübbük (2009), Batı Akdeniz florasında yetişen mersin bitkisinin mor ve beyaz meyveli tiplerinde yaprak ve meyvelerin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri ile makro (azot, fosfor, potasyum, kalsiyum, magnezyum) ve mikro (demir, mangan, çinko, bakır) besin element içeriklerini belirlemişler ve bunları birbiri ile karşılaştırmışlardır. Meyve iriliğinin mor meyvede beyaz meyveden daha yüksek olduğunu belirten araştırıcılar, suda çözünebilir kuru madde miktarının beyaz meyvelerde mor renkli olanlara göre daha yüksek bulunduğunu saptamışlardır. Ayrıca makro ve mikro besin maddelerinden N ve K hariç yapraktaki değerlerin meyvelerden daha yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Wannes ve ark. (2009), mersin bitkisinde meyve olgunlaşması süresince meyve uçucu yağlarında 47 bileşen içerisinde, ana monoterpen bileşenleri olarak 1,8- cineole, geranyl acetate, linalool, alpha-pinene bileşenlerini tespit etmişlerdir. Aynı çalışmada araştırıcılar, meyve ağırlığı, nem içeriği gibi mersin meyvesinin bazı fiziksel özellikleri üzerine, hasat zamanının etkisinin önemli olduğunu vurgulamışlardır. Portekiz de, mersin bitkisinin çiçeklenme öncesi, çiçeklenme dönemi, ham ve olgun meyve dönemlerinde, bitkinin meyve, dal ve yapraklarından elde edilen uçucu yağın verim ve kompozisyonu araştırılmış; eylül ayında bitkinin her üç kısmında 8

23 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hülya YILDIRIM uçucu yağın en fazla olduğu, ekim ve mayıs aylarında bu değerin çok azaldığı belirtilmiştir. Yapraklar için ekim, meyveler için eylül ayı uçucu yağ veriminin en yüksek olduğu dönemler olarak belirtilmiştir. Uçucu yağ ana bileşenlerinin meyvede limonene, myrtenyl acetate, alpha-pinene, linalool; yaprakta ise 1,8-cineole, myrtenyl acetate, alpha-pinene, linalool olduğu bulunmuştur (Pereira ve ark., 2009). Pezhmanmehr ve ark. (2009), İran da mersin bitkisi yaprak ve meyvelerinin uçucu yağ bileşenlerini araştırmışlardır. Araştırma sonuçlarına göre; çiçeklenme evresinde yaprak uçucu yağ ana bileşiklerini alpha pinene, 1,8 cineole, limonene, linalool, alpha-terpinyl acetate olarak; meyvenin olgunlaşma evresinde ise 1,8- cineole, alpha-pinene, limonene, linalool, linalyl acetate, alpha-terpinyl acetate, geranyl acetate olarak belirlenmiştir. Wannes ve ark. (2010), mersin bitkisinin gövde, yaprak ve meyve uçucu yağındaki antioksidan ve kimyasal bileşikleri analiz etmişler ve çalışmaları sonucunda uçucu yağ kompozisyonunun yaprak ve çiçeklerde yüksek oranda alphapinene, gövdede ise 1,8-cineole ile karekterize edildiğini belirlemişlerdir. Bitkinin yaprak, meyve ve gövdesinin alkolik ektraktlarında fenol ve tanin içeriklerinin bitki kısımlarına göre farklı olduğunu belirtmişlerdir. Mersin bitkisinde biyoaktivite ve sekonder metabolitlerin araştırıldığı bir çalışmada bu bitkideki yaprak uçucu yağ ana bileşenlerinin 1,8-cineole, alpha-pinene ve linalool olduğu bildirilmiştir (Nassar ve ark., 2010). Bouzabata ve ark. (2010), Cezayir in kuzeydoğusundaki mersin bitkilerinin yapraklarındaki uçucu yağ kompozisyonu ve değişkenliğini araştırmışlardır. Uçucu yağ kimyasal bileşiklerinin çoğunlukla monoterpen hidrokarbonlardan oluştuğunu ve ana bileşiklerin ise alpha-pinene, 1,8-cineole ve limonene olarak tespit edildiğini belirtmişlerdir. Sonuç olarak araştırıcılar, mersin bitkisi uçucu yağ kompozisyonunun Korsika, Sardunya ve Tunus ta rapor edilenlerle benzer, Fas ve İspanya da rapor edilenlerden farklı olduğunu belirtmişlerdir. Serçe ve ark. (2010), mersin bitkisi meyvelerinin antioksidan aktivitesi ve yağ asidi kompozisyonunu araştırmışlar ve bu meyvelerin esansiyel yağ asitleri bakımından zengin kaynak olduğunu belirlemişlerdir. Yağ asidi analizleri sonucunda, mersin meyvelerinin oleik, palmitik ve stearik asit başta olmak üzere 9

24 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hülya YILDIRIM toplam 14 yağ asidi içerdiğini bulan araştırıcılar, meyve rengi ile yağ asidi kompozisyonu arasında bir ilişki olduğunu da rapor etmişlerdir. Akin ve ark. (2010), Kuzey Kıbrıs ta yetişen mersin bitkisi yaprak uçucu yağlarının bazı gram negatif (-) ve gram pozitif (+) bakterilere karşı antimikrobiyal aktivite gösterdiklerini belirlemişlerdir. Mersin bitkisi uçucu yağında ana bileşen olarak eucalyptol ün tespit edildiği bu çalışmada diğer önemli bileşenlerin ise linalool, alpha-terpineol ve limonene oldukları saptanmıştır. Mimica-Dukić ve ark. (2010), mersin bitkisi uçucu yağlarının antioksidan ve antimutajenik aktivitesini araştırmışlar ve uçucu yağ ana bileşenlerinin alpha-pinene, linalool, myrtenyl acetate olduğunu bulmuşlardır. Messaoud ve Boussaid (2011), Tunus ta olgun mavi-siyah ve beyaz renkli mersin meyve ekstraktlarının uçucu yağ, yağ asidi kompozisyonu, fenolik bileşik ve antioksidan kapasitelerini incelemişler ve mavi-siyah renkli meyvelerde yüksek oranda alpha-pinene, linalool, alpha-terpineol, methyl eugenol ve geraniol; beyaz renkli meyvelerde ise uçucu yağ ana bileşenini myrtenyl acetate olarak belirlemişlerdir. Derwich ve ark. (2011), mersin bitkisi çiçeklerinden elde ettikleri uçucu yağların kimyasal bileşimi ve antioksidan kapasitelerini araştırmışlar bu uçucu yağların gıda endüstrisi için antioksidatif ajan olarak kullanılabileceğini belirtmişlerdir. Ayrıca araştırıcılar, mersin bitkisi çiçek uçucu yağ ana bileşenini alpha-pinene, diğer bileşenlerini ise 1,8-cineole, myrtenal, myrtenol, myrtenyl acetate, myrcene, linalool ve geraniol olarak bulmuşlardır. Mersin bitkisinin 9 farklı genotipinde uçucu yağ kompozisyonu ve veriminin araştırıldığı bir çalışmada, ana bileşenlerin alpha-pinene, 1,8-cineole, limonene ve geranyl acetate olduğu belirlenmiştir (Mulasa ve Melisa, 2011). Ghannadi ve Dezfuly (2011), İran da mersin bitkisi yaprak uçucu yağlarının kimyasal bileşimini araştırmışlar ve ana bileşenlerin alpha-pinene, 1,8-cineole, limonene ve linalool olduğunu belirtmişlerdir. Snoussi ve ark. (2011), Tunus ta mersin bitkisi çiçek tomurcuklarının uçucu yağlarının antioksidan kapasitesi ve kimyasal kompozisyonunu araştırmışlar ve ana bileşenlerin alpha-pinene ve 1,8-cineole olduğunu saptamışlardır. 10

25 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hülya YILDIRIM Hacıseferoğulları ve ark. (2012), Mersin de, siyah ve beyaz meyveli mersin bitkisinin potansiyel kullanımlarını belirlemek için bu bitkinin biyokimyasal ve teknolojik özelliklerini araştırmışlar ve meyvelerin sitrik, malik, tartarik asit ile protein ve yağ içerdiklerini; ayrıca Ca, K, Mg, Na gibi minerallerce de zengin kaynak olduklarını belirlemişlerdir. Araştırıcılar aynı çalışmada, meyve uzunluk, ağırlık, çap; çekirdek yoğunluğu, gözeneklilik, meyvelerin nem içerikleri gibi fiziksel özelliklerini de tespit ettiklerini rapor etmişlerdir. 11

26 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hülya YILDIRIM 12

27 3. MATERYAL VE METOD Hülya YILDIRIM 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal Bu araştırma Adana nın Karaisalı, Mersin in Erdemli ve Tarsus ilçelerinde yetişen mersin bitkisi üzerinde yürütülmüştür. Morfolojik olarak birbirinden farklı mersin bitkileri seleksiyonla belirlenmiş ve bunlar üzerinde çalışılmıştır. Toplam 60 mersin bitkisi seçilmiş ve bunlar üzerinde yıllarında gerçekleştirilen bu çalışmada ilk olarak her bitkinin koordinatları ve deniz seviyesinden yükseklikleri belirlenmiştir. Denemede bitkisel özellikler, pomolojik ve kimyasal analizler yapılmıştır. Çalışmalar Ç.Ü.Z.F. Bahçe Bitkileri Bölümü pomoloji laboratuarında, yaprak uçucu yağ analizleri Ç.Ü. Biyoteknoloji Araştırma Merkezinde gerçekleştirilmiştir Metod Bitkisel Özellikler Adana nın Karaisalı ve Mersin in Tarsus ve Erdemli ilçelerinde yetişen mersin bitkilerinden seçilmiş olanlarında bitkisel özellikler olarak; bitki habitusu, yaprak ayasında uzunluk (boy), yaprak ayasında genişlik (en), yaprak rengi L* değeri, yaprak rengi C değeri, yaprak rengi hº değeri, çiçeğin çapı, çiçeğin yapısı, stamen sayısı, çiçek organlarının renkleri ile ilgili ölçümler yapılmıştır. Mersin bitkisine ait bir deskriptör bulunamadığından diğer meyve türlerinde kullanılan tanımlayıcılar modifiye edilerek kullanılmıştır Bitki habitusu Adana nın Karaisalı ve Mersin in Tarsus ve Erdemli ilçelerinde bulunan mersin bitkilerinin habitusları 1-6 skalasına göre 1: Tam dik, 2: Dik, 3: Az açık, 4: Açık, 5: Yayvan, 6: Sarkık şeklinde değerlendirilmiştir (Şekil 3.1). Bununla birlikte 13

28 3. MATERYAL VE METOD Hülya YILDIRIM mersin bitkilerinde bitki habitusu olarak çalı formlarına da oldukça sık rastlandığından bu bitki şekli de ilave edilmiştir. Şekil 3.1. Bitki habituslarının değerlendirilmesinde kullanılan 1-6 skalası (1:Tam dik; 2:Dik; 3:Açık; 4:Az açık; 5: Yayvan; 6: Sarkık) Yaprak ayasında uzunluk (mm) Her bitkiden gelişmesini tamamlamış, her tekerrürde 10 yaprak olmak üzere 3 tekerrürlü ve toplam 30 yaprak alınarak, dijital kumpas yardımıyla yaprağın boyuna en uzun yerinden mm olarak ölçülmüştür Yaprak ayasında genişlik (mm) Her bitkiden gelişmesini tamamlamış, her tekerrürde 10 yaprak olmak üzere 3 tekerrürlü ve toplam 30 yaprak alınarak, dijital kumpas yardımıyla yaprağın enine en geniş yerinden mm olarak ölçülmüştür. 14

29 3. MATERYAL VE METOD Hülya YILDIRIM Yaprak rengi Her bitkiden gelişmesini tamamlamış, her tekerrürde 10 yaprak olmak üzere 3 tekerrürlü ve toplam 30 yaprak alınarak, yaprak rengi renk ölçüm cihazı ile L *, Croma ve Hue değerleri olarak ölçülmüştür Çiçeğin çapı (mm) Her bitkiden gelişmesini tamamlamış, her tekerrürde 10 çiçek olmak üzere 3 tekerrürlü ve toplam 30 çiçek alınarak, dijital kumpas yardımıyla çapları mm olarak ölçülmüştür Çiçeğin yapısı Çiçek yapısı olarak çiçeklerin hermafrodit veya eksik çiçek olup olmadığına bakılmış ve bu bitkilerin çiçeklerine ait fotoğraflar çekilmiştir Çiçek organlarının sayıları Çanak yaprak, taç yaprak, stamen ve pistil sayıları kaydedilmiştir Çiçek organlarının renkleri Çanak yaprak, taç yaprak, stamen ve pistil renkleri görsel olarak kaydedilmiştir Pomolojik Analizler Mersin in Tarsus ilçesi merkez ve Yanıkkışla köyü, Erdemli ilçesi ve Adana nın Karaisalı ilçesinden toplanan mersin bitkisinin meyvelerinde ağırlık en, 15

30 3. MATERYAL VE METOD Hülya YILDIRIM boy, renk (L*, Croma ve Hue) ve suda çözünebilir kuru madde miktarı ölçümleri yapılmıştır Meyve Ağırlığı (g) Her bitkiden 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 10 meyve olacak şekilde toplam 30 meyve alınarak hassas terazide tek tek tartılarak bulunmuştur Meyve Boyu (mm) Her bitkiden 30 meyve alınarak, 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 10 meyve olacak şekilde meyvenin boyuna en uzun kısmından dijital kumpas ile tek tek ölçülmüştür Meyve Eni (mm) Her bitkiden 30 meyve alınarak, 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 10 meyve olacak şekilde meyvenin enine en geniş kısmından dijital kumpas ile tek tek ölçülmüştür Meyve Rengi (L*, Croma ve Hue) Her bitkiden 9 cm çapındaki petri kabını dolduracak kadar meyve alınarak renk ölçüm cihazı ile ölçülmüştür. Minolta CR 300 renk ölçer (Şekil 3.2) ile petri dolusu meyvelerin farklı kısımlarından 3 farklı okuma şeklinde L*, a*, b* değerleri saptanarak, renk tonunda oluşan değişimler açı değeri olan derece cinsinden ifade edilmiştir (Bayram ve ark., 2009). 16

31 3. MATERYAL VE METOD Hülya YILDIRIM Şekil 3.2. Minolta CR 300 renk ölçer Suda Çözünebilir Kuru Madde (%) Her bitkiden 30 meyve alınarak, 3 tekerrürlü ve her tekerrürde 10 meyveden elde edilen meyve suyunda el refraktometresi ile % olarak belirlenmiştir Uçucu Yağ Analizleri Mersin bitkisinin taze yapraklarından idrodistilasyon yöntemiyle clevenger cihazı kullanılarak 2 saat süreyle uçucu yağlar elde edilmiştir. (Şekil 3.3; Şekil 3.4). Taze yapraklar clevenger cihazında, yarısına kadar su konulmuş cam balonda 2 saat süreyle ısıtılmıştır. Buharlaşan uçucu yağ, etrafından geçirilen soğuk suyun etkisiyle yoğunlaşıp, cihazın dereceli borusunda birikmiştir. Elde edilen uçucu yağ ekstreleri viyaller içerisine alınmıştır. HS/ SPME/GC/MS tekniği kullanılarak analiz edilmiştir. Tanımlama işlemleri Wiley ve NIST Kütüphane Tarama Yazılımları kullanılarak, GC de belirlenen piklerin kütle spektrumunun referans bileşiklerle veya bilgisayar hafızasındaki kütle spektrumlarıyla karşılaştırılması yoluyla yapılmıştır. 17

32 3. MATERYAL VE METOD Hülya YILDIRIM GC-MS Koşulları Sistem: Agilent 6890N GC ve 5975B MS Kolon: DB-Wax kolon (30 m x 0.25 mm i.dx 0.5 μm, J&W Scientific- Folsom,USA) Enjeksiyon sıcaklığı: 250 C Kolon sıcaklığı: 40 C de, 10 dakikada ve bir 4 C artış göstererek 220 C ye ayarlanmıştır. Taşıyıcı gaz: Helyum (3,2 ml/dakika) Elektron enerji: 70 Ev Kütle aralığı: m/z Şekil 3.3. GC/MS Cihazı Toprak Analizleri Bitkilerin bulunduğu ve deneme alanlarını temsil edebilecek 5 ayrı bölgeden 30cm derinlikten alınan toprak örneklerinin analizleri, Alata Bahçe Kültürleri Araştırma İstasyonu Müdürlüğü Yaprak, Toprak Sulama Suyu ve Gübre Analiz Laboratuarında yapılmıştır. 18

33 3. MATERYAL VE METOD Hülya YILDIRIM Şekil 3.4. GC/MS Cihazı ve SPME İklim Verileri Adana nın iklim verileri internet sitesinden (Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2011) Mersin in iklim verileri ise Mersin Meteoroloji Müdürlüğünden elde edilmiştir yıllarına ait ortalama, en düşük, en yüksek sıcaklıklar; ortalama güneşlenme süresi, ortalama yağışlı gün sayısı, ortalama yağış miktarına ilişkin veriler (Mersin Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2011) değerlendirilmiştir İstatistiksel Analizler Denemede, seçilen 60 bitkide ölçülen her kriter için ortalamalar ile ortalamadan sapmalar bulunmuş ve elde edilen bazı verilere varyans analizi, tesadüf blokları deneme desenine göre yapılmıştır. Elde edilen değerler JMP paket programında varyans analizine tabi tutularak, ortalamalar aynı paket programında %5 seviyesinde LSD testiyle karşılaştırılmıştır. Çizelgelerde aynı sütunda ayrı harflerle gösterilen ortalamalar arasındaki istatistiksel farklılıklar önemli 19

34 3. MATERYAL VE METOD Hülya YILDIRIM bulunmuştur. Denemede incelenen bazı özellikler arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla yine aynı istatistik programda korelasyon analizleri yapılmıştır. 20

35 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Hülya YILDIRIM 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Adana nın Karaisalı ve Mersin in Tarsus ve Erdemli ilçelerinde bulunan mersin bitkilerinden seçilen toplam 60 bitkide, bitkisel özellikler, pomolojik ve kimyasal analiz sonuçları ile ilgili bulgular aşağıda alt başlıklar halinde verilmiştir Bitkisel Özelliklere Ait Sonuçlar Adana nın Karaisalı ve Mersin in Tarsus ve Erdemli ilçelerinde bulunan mersin bitkilerinde; bitki habitusu, yaprak ayasında uzunluk (boy), yaprak ayasında genişlik (en), yaprak rengi L* değeri, yaprak rengi C değeri, yaprak rengi hº değeri, çiçeğin çapı, çiçeğin yapısı, stamen sayısı, çiçek organlarının renkleri gibi bitkisel özellikler ait bulgular alt başlıklar halinde verilmiştir Bitki Habitusu Adana nın Karaisalı ve Mersin in Tarsus ve Erdemli ilçelerinde bulunan mersin bitkisinin habitusları Çizelge 4.1 ve Ek 1 de verilmiştir. 60 bitkiden 17 sinin çalı, 17 sinin açık, 16 sının az açık, 10 tanesinin yayvan olduğu belirlenmiştir. Bitki habitusu olarak tam dik, dik ve sarkık formlara rastlanmamıştır. Selekte edilen mersin bitkilerinin yetiştiği alanların koordinatları ve deniz seviyesinden yükseklikleri de bitki bazında GPS cihazıyla (Navitech) belirlenmiş ve değerler Çizelge 4.2 de verilmiştir. Araştırılan 60 bitkinin enlemleri ile boylamları arasında olduğu ve deniz seviyesinden yüksekliğinin ise 2 m ile 463 m arasında değiştiği belirlenmiştir. 21

36 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Hülya YILDIRIM Çizelge 4.1. Mersin bitkisi habitusu Bitki Numarası Bitki Habitusu Bitki Numarası Bitki Habitusu Bitki Numarası Bitki Habitusu 01m01 Çalı 33m23 Açık 33m45 Açık 01m03 Çalı 33m24 Az açık 33m46 Az açık 01m04 Çalı 33m25 Yayvan 33m47 Açık 01m05 Çalı 33m26 Yayvan 33m48 Az açık 33m06 Az açık 33m27 Yayvan 33m49 Çalı 33m07 Açık 33m28 Yayvan 33m51 Çalı 33m09 Açık 33m29 Açık 33m52 Çalı 33m10 Açık 33m30 Az açık 33m53 Az açık 33m11 Çalı 33m32 Açık 33m55 Çalı 33m12 Açık 33m33 Az açık 33m56 Çalı 33m13 Çalı 33m34 Yayvan 33m57 Çalı 33m14 Açık 33m35 Az açık 33m58 Çalı 33m15 Az açık 33m36 Az açık 33m60 Çalı 33m16 Az açık 33m37 Yayvan 33m61 Çalı 33m17 Az açık 33m39 Az açık 33m62 Çalı 33m18 Açık 33m40 Yayvan 33m63 Çalı 33m19 Açık 33m41 Az açık 33m64 Açık 33m20 Açık 33m42 Az açık 33m65 Yayvan 33m21 Yayvan 33m43 Açık 33m66 Çalı 33m22 Yayvan 33m44 Açık 33m67 Açık Çizelge 4.2. Mersin bitkisinin yetiştiği alanların koordinatları Bitki Yükseklik Enlem Boylam Numarası (m) 01m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m

37 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Hülya YILDIRIM Çizelge 4.2 nin devamı 33m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m m Yaprak Ayasında Uzunluk (mm) Araştırılan 60 mersin bitkisinin her birinde ölçülen 30 yaprağa ait boyların ortalama ve standart sapma değerleri Çizelge 4.3 te verilmiştir. Yaprak boy değerlerinin mm ile mm arasında dağılım gösterdiği belirlenmiştir (Çizelge 4.3). Yaprak boyları 60 bitkiden 22 sinde 28 mm ile 35 mm, 21 inde 35 mm ile 40 mm, 17 sinde 40 mm ile 53 mm arasında değişmiştir. Tarsus un 23

38 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Hülya YILDIRIM Yanıkkışla köyünde 33m48 numaralı bitkide mm ile en yüksek, 33m49 numaralı bitkide ise mm ile en düşük olarak belirlenmiştir. Tarsus ilçe merkezinde 33m35 numaralı bitkide mm ile en yüksek 33m23 numaralı bitkide ise mm ile en düşük olarak saptanmıştır. Erdemli ilçesinde 33m64 numaralı bitkide mm ile en yüksek, 33m66 numaralı bitkide ise mm ile en düşük olarak belirlenmiştir. Adana nın Karaisalı ilçesinde 01m05 numaralı bitkide mm ile en yüksek, 01m01 numaralı bitkide ise mm ile en düşük olarak tespit edilmiştir. Altmış mersin bitkisinde yaprak boyu bakımından istatistiksel olarak bitkiler arasındaki farkların önemli olduğu bulunmuştur (Çizelge 4.4). Bu özellik bakımından bitkilerin istatistiksel olarak çok geniş bir sınıflamaya dağıldıkları dikkati çekmiştir. Çizelge 4.3. Yaprak en, boy, çiçek çapı ortalama ve standart sapma değerleri. Bölge Bitki Numarası Yaprak Boyu (mm) Yaprak Eni (mm) Çiçek Çapı (mm) Karaisalı 01m ± ± ±0.18 Karaisalı 01m ± ± ±0.24 Karaisalı 01m ± ± ±0.06 Karaisalı 01m ± ± ±0.14 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.01 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.06 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.09 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.18 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.13 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.16 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.11 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.21 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.23 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.15 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.05 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.08 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.20 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.15 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.15 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.10 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.17 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.09 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.25 Tarsus (M) 33m ± ± ±

39 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Hülya YILDIRIM Çizelge 4.3 ün devamı Tarsus (M) 33m ± ± ±0.06 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.31 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.07 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.12 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.13 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.15 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.28 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.35 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.21 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.09 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.03 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.15 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.52 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.20 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.10 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.15 Tarsus (M) 33m ± ± ±0.19 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.10 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.08 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.22 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.18 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.03 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.14 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.17 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.18 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.09 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.11 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.03 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.17 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.12 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.17 Yanıkkışla 33m ± ± ±0.19 Erdemli 33m ± ± ±0.04 Erdemli 33m ± ± ±0.15 Erdemli 33m ± ± ±0.02 Erdemli 33m ± ± ±

40 4.BULGULAR VE TARTIŞMA Hülya YILDIRIM Yaprak Ayasında Genişlik (mm) Araştırılan 60 mersin bitkisinin her birinde ölçülen 30 yaprağa ait yaprak enlerinin ortalama ve standart sapma değerleri Çizelge 4.3 te verilmiştir. Yaprak en değerlerinin 7.47 mm ile mm arasında dağılım gösterdiği belirlenmiştir (Çizelge 4.3). Yaprak en uzunlukları 60 bitkiden 6 sında 7 mm ile 12 mm, 25 inde 12 mm ile 14 mm, 18 inde 14 mm ile 16 mm, 11 inde 16 mm ile 20 mm arasında değişmiştir. Tarsus Yanıkkışla köyünde 33m48 numaralı bitkide mm ile en fazla iken, 33m49 numaralı bitkide 7.47 mm ile en düşük ortalama değeri elde edilmiştir. Tarsus ilçe merkezinde 33m35 numaralı bitkide mm ile en yüksek, 33m11 numaralı bitkide mm ile en düşük ortalama değeri belirlenmiştir. Erdemli ilçesinde 33m64 numaralı bitkide mm ile en yüksek olarak belirlenirken, 33m67 numaralı bitkide mm ile en düşük ortalama değerleri tespit edilmiştir. Adana nın Karaisalı ilçesinde 01m05 numaralı bitkide mm ile en yüksek iken, 01m01 numaralı bitkide mm ile en düşük ortalama değeri belirlenmiştir. 60 bitkide yaprak eni bakımından istatistiksel olarak bitkiler arasındaki farkların önemli olduğu görülmüştür (Çizelge 4.4). Çizelge 4.4. Yaprak en, boy,çiçek çapı ortalama değerlerinin istatistiksel değerlendirilmesi. Bölge Bitki Yaprak Boy(mm) Yaprak En(mm) Çiçek çapı(mm) Karaisalı 01m EF 12.66tuvw 22.67p Karaisalı 01m gh 13.37opqrst 20.55vw Karaisalı 01m ı 13.77mnopq 20.02xy Karaisalı 01m a 19.73b 22.63p Tarsus (M) 33m kl 13.09qrstuv 20.51vwx Tarsus (M) 33m klm 18.07c 19.58y Tarsus (M) 33m st 14.52ghıjkl 25.57hı Tarsus (M) 33m yzA 14.17ıjklm 21.64qrs Tarsus (M) 33m DE 10.23z 20.14wx Tarsus (M) 33m wxyz 14.14jklm 20.54vw Tarsus (M) 33m wxyz 11.8x 21.49rst Tarsus (M) 33m no 14.08jklmn 24.44klm Tarsus (M) 33m yzA 12.73stuvw 23.08p Tarsus (M) 33m qrs 14.85fghı 27.47c Tarsus (M) 33m zA 13.43nopqrs 22q Tarsus (M) 33m jk 14.52ghıjkl 21.83qr Tarsus (M) 33m f 14.94fgh 20.66uv 26