ısı Sayı ~" :

Transkript

1 e ısı Sayı. ~" :

2 EbüHayyin ei~eıidelüsi ve Tefsirindeld. :Met«fu. ~,,..- ~- '. ~ 9.8ay(dıındeıxım Slbeveyh~ Utelinıesinl tam,maiife olarak kab~ ~triitş. ve ~- filline fatl olafak Iİlahallen merfu oldugunu. söylemiştir~ Buna göre yerile~ ıhahzıillur."yarii (!üıiıl~. ~f ~ ~1 ~.. şeklindedtr. - ı...kelimest ısnı:ıme\isiil degu. tam ~e bk_'lrelimec:lfr SöZü Kisaiye nısoet. edilir. Yapılan rtvayete göre Femi ile: Kisai bu ı... ıiın.sjji gibi ısm,.ı mevsul ve ~f cümlesi de sıla cüıtıle~ı oldugunu. söyle_mişlerdir.fartsi de aynı gör!jştediı'. İbn, Atlyye bu göriişü Sibeveyh'e nisbet etmiş oi~j ~)1..;.;:, sözup.de oldugu gıbı; ~.Jr r+-"f ;,!J.A! ıj.l)l. ~şeklinde!akdir :edildıgıru ve ı... kelfinesfnin ism-i mevsul oldugunu söylen:iişur. Bunu Sibeveyh'e nisibet ebnekbir. ~~h~deh başka. şey deglldir. el~mehdevi.ve tbn Atlyye'nin rivayetine göre Kisai, buradaki ı... nin 1 masdartyet - L.sİ. Qldugunu. ve kelldisinden sonra.c gelen cuıtıle. ile biriikt:e müevvel < - 1. ' ' - mastşr olarak mahallen_ merfiidtir demiştir: Takdir!, riıj~i &.1'4 şeklindedir. tbn Atiyye bu. g~rüş (logru deg"iltur. çünkü ~ fiili_ : zadjire Izafetle marifelik. kesbeden keliriıeye 4ahil olı:iıaz dert:ııştıt. tb:n. Atlyye'ntiı bu sözii, La kelimesi, ~ fliunin fail1 oldugu kesfnieştıgi takdi:cde geçerıı olur~ Ama Wtelimesı, yerli~~ flil1rifiı fa111,gfzli ve cümle~ zam1r ve temyiz de. mahzuf olursa, mana arıjaşilir. takdtri, ıoaj~~ ~! ~. Şekliİıde olur.. Bu takdire göre itiraz gereksfzdır. Fakat ıkinci söz,. ıtıastariyet içih olan ı... y~. zamfr. dönmediginde;,_ ~ deki zamirin. ı... kelimesin e:: dönni_esiiıf hükiimsüz. kilar. :çünkü nahivcilerin çoguna göre mastariyet içiil olan ı... haiftlr: Ahfeş ise bu keliı:nenfii isinl_ oldugunu iddfa etmiştti-. Kohu.ile ilgili. o~zikrettigtrruz. bütüribu göıilşler nahivkitapbmnda g~r.;'.. Ebu llayyfın,.tefsirinde nahiv konulanna fazla yer vermesine riıgz:rıen, tefsirle ilgili bulunart diget-illıtıletl de ihmal etmemtşur. Kelİn:ıelerin liigat manalan üzerinde de durmu~tur. Mesela Alıza.p. suresini tefsir ed~ken, bu surenıri 4. ayf!tindeki ~..1-.ı 10 ayetln.deki. :~~1._13. ayetlndekl ':-'A ayetindeki~.ıllııii ıs., Ayetindeki. -. ı:ı:ıı_,.tı 19. ayetlnde'!d..;ı ' ayetltıdeki.. i.io"f 23;

3 :... Müellif tefsirinde ayetlerin nüziiı 8ebeplerlni ve aralanndatd ~- - '.. -" 0,. - - _:;" ' - -_ _- > '. - ' " in~be~ ~ geldfkçe zikretmeyl ih:mal etmeıniştır. Mesela Bakara suresiı:iıi:ı ISS. ayetin tefsirini yaparken Ayet!D, nüzül sebebiıü ~le zikreder : ". Bu ayetlı:ı İlüiul sebebi. Ensar ~ demir ve pişmiş " çamurdan ya~ıhnış~ bir put.oıan - ~enatı zıy-rret ederdi fakat Safa ile. Merve fml~mı tavaf'etme1den çeki:qin:ii lsıamtyet gelince bu husust3ki gerçegi ögrenmek istedilerve buisteklerilizi!iihe clyet nazil oldu.bu- " ' ayettiı hüzftl sebebi. sahihayn ve diger hadis kitaplant1da da -~~dilmiştit; afa ile MeıVe arasııidaıd tavaft:aıi._ çekinm.e ile llgru degişik görqşler ileti sürülnıuştür "; Müelllftnk(ıiıu,ile ilgili ifadesi aynen şöylero.tr : lifo ıwı.:.ıl(j il:l ~.!.,ılt,j~"'iı.:ıij_,;:~ı "- -~ :,~.;,- ıj)ı.j u..ıı.:ı!. u,. VJ.:J;ıbı,ıt..r'i.~r.~ L.Ui.JJI.J u...ıı.:ı.ıc {,i.jııtılt ı7ı.ı'l'~-ı.,ılt.j l.ıt-p.j 83. Jı.,;T ~ u!jall ı:r t~' uj./.i.ıj.j!.~.j ~ j_~h Ebllliayyaiı. yukarıda Zncri geçen B~ suresirun ısa. ayetfiı bir önceki.ayetıe olari müıiasebetii:ıi şöyle aiıia.fır : " :Bu ayetin bir -.Önceki ayetle miirıasebeti. ise~ Allah (c.c.) bir önceki clyette. sahteden kullannı övmüştü. iiacc fai:ızasını yertne getirfuek.. hem ınan ve.hem de bedeni agıriıgı buiunaiı zor bit ibadet ~.olması hasebiyle sabırlı _ oima:yı gerektiı:nl.esi ve fslmnri:ı asil ~danbirt o~as(açısmdan ~,_ bir-önceki clyetle münasebetl bulunmaktadır ".. Müelliflıı Arapça ifadesi aynen Şeyiedir : J~Jıı-.;,o ~l.:ılt.j.;,tl..llulı> c:,::f u~..uı.:ıl ( lfleı. u. ıt~..ıı. ı.-~} 84 ıdj.i.ı,;.,t./.ir~'ll.:ılri _.f.:ılt.j~.jjui~i~uji - ' - - ' el-bahru~~~~uhit'de göze-çarpan bir :tıusus da. M~ellif'iııdaha ~ndi ifadesine bakırui: Ebu Hay}.an, el-bahlu1-muhit. ı ; 83a.g.eJ, _ _ ~;g.e..- ı; 456.

4 'ö~ce. t~sfr:~~~~ie.~v~k~~~~ jiij:~benzerltekerrür e~ind_~. ikincı: def~ te~s~i:)tız.u.nı görniederi nk. tefstr- ettıgı yere gan<ierıjje~ım... :~tiffii"~if.öu1ekv.~~ek. gerekırse_ N ısa. suresinin " ayeti vetebiliz:.: ~Ü~rur _ Qu.ayeti tefsir ederken.. dclha. önce tefsiıinl - yaptıgı ~ s~sinin.264. ayetine havale etn:ııştir. Bum.ı: Müellifin. ~tla}d,if'ad~ci~ görroekriıüıılkündür.... :;:.,;.&.;.'"iı r~4 Y _,.JJ4 ~-~ "~_:~ IJ!'wı.ı.tJ,...ıı;..t i,uii;.ı ı:ıt.lll, ;."ıı,.~~ "i~ ~ _, ;."ıı r~' _, 4J.I4 ı)".x'~ ~-..,.wı;. u.j 411. ~ ~.inr..ı,; J ~"ıı..ı. Jı Jı:.,o&~ı:..:ı ;.~r.:ıt \. 'rekerrür ~derıkelime)ıakkıb.daki ih~ Jik geçtfgiyere J;ıavale edildigını gösteren bır ö~ek olarak Bakara suresinin 25. ayetındeki,_,ııı.ı kelimesini vermek mümkürrdür.. Müell1fiiı _bu.. Jtelline. ile Ug111 ihtllafı. ilk geçtıgı yere göndemtgi aşagtdaki kendi ifadesinde açıkbir şekilde ~ı ~b..,i ~~1)'.1,~1~ ' \ ~ ~ 'h " _ Ebü Hayyan ahka~ ayetlert geçtikç~. selef ve halefın ve fıkıhçılann gör_üşlerinf ~iirretmek. ~tıretlyle,. fıkhi. hükümleri b.eyan etj.:rıeye Çzen göster:iniştir. Mesela Nfsa suteshılıı 43. ayetini tefsfr, ederken~~ bu ~yette sözü edilen sarhnş _kimsed:in durumu lle ilgili ()larak önce selef_ ve halefin görüşünü zlkretmfş, sonra da fık,ıh ulemasınıiı konulle i1gui SÖzlerinegeniş bir şeknde.yer vennış ve şöyle aniatamıştır :. Hz. Os~. İbn Abbas. Tavüs, Ata, Kasım. Rf!bra, Leys. tshak. Eb.fı Sevr. ve Mezni, sarhoş olan k:!iı:ısenın t~lakı geçersizdir demtşlerdir. Taberi de aynı görüştedir. F.ılÔ.h uleması; bunak kimsenin t~akı geçersiz -oldugu hususunda ittifak _etmiştir: ÇüDkü. 8arhoş kim'se; vesvese lle. bunayan kimse gibi. buiıaktır~ Morfln almakla akli derigesi bozulan kim~e~talakı geçersiz olması hususunda ittifak :oıdugti gibi, şarap içerek sarhoş olan kfmsenintalakı da aynı şekilde geçersjzd~. Hz. :öıner. MuaViye ve tablun'dan bazı fıkıh 411mleri; ~. sarh~ş ldmsen:fn talakı geçerlfdjr. demişlerdfr. Ebü Hanife. Sevıi ve 85ag.elll,.247~ ;86 ag.e. I, I 18~ '.(

5 EW3_ ıde.: ayriq~ört1şt~edir ~bu Haniff!.<irtidat hali müstesrıa; sarhoş 'kimsenin/yap~~ akitler (an!aşıtlaıar) tiahtı bütpi1 hı~u. ayık ıpl;nseniıı tasarn.ı(u gibi geçerlidir. d~tlr. Ebti Yustir ise. sarıiöş olan klmsenill ~arhoşl1lk-haliııdeikeıımtirtef oldugunu iiertsünnüş veonuıi lnı görüşüfi~ hnam.şafn de_kt$inş~c#o,şal-h~hatde. ol~ ~5er:ıin ne öldürülme~iııe ve,ne det~beye zorl~asıjla cevaz _ Sarhoş _ kllriseniıı talakala. ilgili - olarak söyjedıgf sözler hususunda ihtilaf vhlct olmuştur. İmam Malilt.siD:hoş'uıı Wakını geçerli, yaraı~aıarda kısas.yapılniasını geçerli. ve Ilikahile alışveriş c,.. -.,... - altillerini geçersiz kclbul eder.. Maverdi ise, şaz~ bit rtvayete daycınarak sarj;ioş'üntaı~ geç~:rsızdir~.deiniştir. Muhammed b. Abdilh~em;. sarhoş 11IJ.- talala ve-:köleazad etiile~ı-,geçersizdii-.. dentiştır. Sarhoş olına vasfının öiçti~ü -hakkm<ia Jlitll~ mevc1,1tt~r; Sel~ tilema8ıil.daıı birgurup, s~hoş; erkegi-kadınd~ _ayırt ederniyecek ]Gıd~ k~ndjıii _ kaybeden kiınsedir, del;niştır. Ebu Harure de aynı 'götüştedlr ij}_j;j l.. ~!.; ~.S;;ırhoşken:-: ne dediginiii bilenekadar - I1atttaza..: yaktaşmayın -- ' ' ay~u :bu.götüşü destekler mahiyettedir.ay~tin ~tna~asından d~ alllaşiıacagl gibi; h~chı-. ; hüküm gerektiren sarhoş, _ne dedig~ bileniiyecek derecede -kendinderigeçen -.. kiı.iisedii". Sevni'egöre ~boşluk;. a1rlın ~ıdır ~ ;. - " y.uıi okuririm yanlış okumak: ve ne söyled nf bilnıemektir. Bu vasıfta ol,arıkjıiiseye içkihaddi uygulanü:. fniad?- alınıedise, sıhhatı~yertnde. qldug1l h~lde. aldıııda bli'. kanşıklık ınc;,dana gelnıişse~ bl!--kinle. -sarhoştur, deıniştır. Berizert bir görüş de İnıanıMalik.'ten rtvayetedilit~ :" '.- -~ " "" /. ' >.... ~.. ' '. '... ', Ebfi Hayyan ayetelert tefsir ederken varsa nasih- rnensüh'u. gösterepıişfu. MÜellifNisa suresfnin 43~ ayetini tefsk ederken-bu -_ ayetlıı.~esh'ikonusuna temas ederek -şc;fıe deınıştıi: : " İbn-Abbas. _.Ntsa suresiriin 43. ayetl, Mmde aye~yle meııslih oldugugörü'şündedfr - aıriıdan_ dahagalip olan; ~e ıltiıaynı a~etın. - ".ı!s:-",.=;i '- ~ı JJ.ui; ~ kısmının, Mmde : suresinfrı 6. a.yeündeki t,ı...i.u ~ı ~ı & ~mıyla oldugu - 87ıy~l.. ~a~ -

6 -, : ;:,ı.~~~?,}~~2~c;;;;t;;e~~~;''t'-. ;.... ~i~b~iiti~~~g~~~~~-=::.~.;:.. soru=~ :da bh ayet~ri~~li ediie"rek:ıriutlak surette namaz. kılmalan eilı:ioıiıiidi(ohlıa. sbnra da 'Içki içme ;.olayı, Matde ~suresıniıi ~. ' ayetlncfeki, ~~- ermiyle nesh edilntlştıi. Allah (c.cj bu ilyeti tçk!yr,,.. " ' '.... miıbih kılmak ıçin indi.riiıedt" kf menstili olsun. ~ Aynca ayiiı ayetf : tn<iirdiıden, Soma.sarhoş ik~ namazkılmayı.mübah kiını~tır.ibri Abbas'ın sözünden anlaşildıg~na ' ~. gön:::< ayettekl hitap.'t~ muracf'.. '.... edilen mana: sariıoşit:lga. cevaz yerildigi yondedir. Halbuki aye.tte jiasak edilen husus,.s.iı:hoş iken ~an uzak duiuıma8ıdıi. fç:ktyı yasaklayan ayetiıfnazu olmasıyfu ayetih mefhumund~ içki içme've Sc~rhoŞolmaya ce\raz kalıidinlmıştır";..... Müellifin,. tefsiiiılt_yapbgt ayetle ilgilivilıicl. kiraatleri sımlaniası;.. te~strmde görülen en ölleriıli özelliklerdenbp-idir. Mesela En'cim: suresinin 162, aye~indefsir ederken irurra :in:ri.bll._ ay~tle ilgili ':farkli kıraatleri şöyle sıral~ştir Hasen ve Ebft'Hay,;e, L.i.<1telimesindekl okllmuşlardır;. - ~elimesıne bitişen ıriütekellim ya'sının s akiri. oldugu huusun:da Nafi'den yapılan rivayette ise, ikj. saidn-bir araya geitniştir. ve va.sl iıaı~; :vakf lı8.iinde._ old~gu gibi kabtll._edlliniştii..aiap dili: kuranarına göre mütekellini ya's~ ~stün--o:ıruniılası daha uyguı:ı dü~r. B11 kontı:ue ilgili olidak_ebft All Şöyle der: :Bukıriat,kıyas clışi okunan ş~ bii kıraattır. Çünkü. bu :Joraatte iki sakiti bir araya. getl.rıımişttr; Bu durumda yapılan kıra.atşa.zdır. Böyle bı.i' kıraat cihetiiıc(gidilim~si, Araplanri, 'C:,~I wb.!-.:~11 ve_. J(tf '!.:,. ij":jjj.:,,' '. ' - -" ". ' '. -Ebu _Halid'trl rivayetine göre Nafi'. t;.-..:.kelimeştiıe bitişen ınütekeiiim ya'sıni kesre ok~ uştur. İbn Ebi İshak; İsa ve Cuhde:ii, - -Ebu züeyb'in, ~_,ı. 1~ sozü:qde oldugu gibi Huzeyl_ 'lehçesine göre.v'-". şeklinde, pktimuşlar dır. İsfi b. öiner. -~- ~... 'dj ve ~~kelimelerine bitişen müte}{ellim. )'?'sım fetha. ~kuınu_ştur. Yapılan

7 < < bir :rivayete göre ASnn cu ya 'yı sakin okuinuştur"~ Ebuuabrfuı m - tefsir:iiidegôu çarpaıijıususiyetlerden bir:lsi de,' "". '.,, ' ' -.. yert-geldikçe ~elagi sanatıatı zikretnlesidir~-nisa sures:tniıı bazı_ <: ayetterindeki helagt ~atlara yer verinesi buna bir örnek teşkil ' ~deollir. Miielli{busuren:tn S2: qayetlricfeki. - Ali~ keliinesf~~ayriı - ayetteki 4fllafzı, a4. ciyetiıldekl -~ keliinesi~ 35: ayei::lndeki ~ keimı~ 36.Ayefindeid -.J~ı kelmıe~ sa~.ayetindeki l:.i_,; keumesıve.. _39: ft}retindekl...ui ~ tekeriilı' etmesiij.de- Tektarl~a sanatı; 34; ayetindeki. )ll o\.11j\ı.. ile 411..t:ı,&,.c ~~ 3i. ayefindeki.-~--~. ile JAJ4 ar~smda Clnas"i Mugayir sanatı; suat dunimiınd~. ol:;li ve -~Ui.iı... kelirtıeleriri.birbfrfne atıf harfi biıluj:j.ii:laksızin ve l)t~!,jl{., -~lle başlay?ı"ı keliınele:r:liı kuvvet derecel~e göre_ atif harfi. ile birbirlerine atfedilmelerlnde, Atıfsariatı; 34. ayelliıdeki~ < ~l;j.iile,c ~t~li '; 35. ciyetilideki. ı,.~.l J~ A~.ıJ.II ~,JI!. arasriida, Manevl Tıbak sanatı; ayriı ciyetın..biile ~i keunıeler:tnde ve 32. ayetirideki Lil-;! ~ :Ve Le ~-l:i ~ cuml~d~. İhtlsassaruitı; 36. ayetlıide~. kelimelennde, tbham sanatı: aynı"< ayetteki!j.,at "::W... kelimeleriride, Tg'Iiz ~tı: 3~:~ ayetınciekı -~l:f ı:slı.t:. ct1ı:nlesiride; mülkiyetın sag ~ tarafa: isriad edil~e~ihde,. 1'e1dd sanatı. -ss~ _a.yetinın. - w...;. w l:.i~.ü.:ı~l ~v-o., kısmmci~. Telnsn sariatı ve sureni# pek çok ciyetleriiıde, Ham sanatı bulunduguiıti irade.. ~tilıiştti- ". < -..: : ~ _ Ebu HaYian zaman. zaman şiirden beyıtıer getire~k ayetelei:in fefsfriııde şahtfolarak kıiil~şhr. Mesel~ O~ Maic1e s~res~ ''.Ey Muhamined! Deki, " Ey kit~p ehii! Allah'a, bize indirilene ve _daha önce iiidiiilerle ıri.annıam.:izdan ve çoguniıiıln fcisık: olrruisırıdan ömrü niii bfzd~n hoşlanrmyofsunuz.? "' nıea.un:deki 59. ayetini t~fstr. ederken,. bu ayetin manasını destekler maııty~tte ôlaıi,; oruann tek kusurlan,.:sadece, düşman as}:terler:tne' ~ı savaşırken kılıçian agzında meydana gelen kınklardır" manadak şairinbeytlni şahit. olaia.k kullanmıştır. Yukaiıda zikrettigiiniz öielligt aşagida mildlifin ' : ~. " " ; ". ".; ~.kendi ifadesi olarak 'sunduguınuz metii:ide daha açık bir Şekilde ~. ". ~- "". - -

8 tahayy1il"cettiginihaber vermektedtr; Hatta O'ımninsan -~ dônüııi naldası saydıgı altmış._ yaş md~ ~önce;- bu-. işe. başladıgıin ' ~JUkİe bil<iinjiesınaiart dilooitl. ç~kec~k rnalıiyettedir. İfadeSin~ g9re, tefslfirif yazrilaya. - 5:7 yaşında baş18rru.ştır s~; ~ :Mfi~llJf sozk~d.us~ " "'. ', ' ', : ', ' '. ',, ' '' ' ' '. ' ~._ mukaddi!nesinde _özet ola,rak Jefsitlnf yazarken nelere -diltkaj: edecegini,; ıiangtkaiıtaklardan. n~ ö!lçü<iefaydalana~agıin, t~fs~ -. asıl hedefy.egayesinitı daha açık bir ifftde ile-~er tefsirle:r aras:ınd3ki ~~rfutrı ne:olabfleçeg; hai$ncta biz~--~sa b~fikfr,vermf!kte<ijr. Bu -fi.kirieri bıze.lıan.şed:en.ebü Hayyan, ilmin yeri :vezanıaiıı yoktur; her ~~' ' ' ' '. '' '' ' ' ' ' '"' ' '' ' ' '' ' ' ' ''' ",, ' ",,,, ' '. y erde_ve. her ~amanda_ eled~ edilmesi mümkündür dedikten sonra; _En~ülüste: yetişen. din ule1llfısını; bu.-_ ~op.uda.öm~k gösteilllesi, kendisfrıinde.mellşe' - itlb~le EI1ciülilslil oıılıasırla baglıbir_keyfiyet~ şekliride.-teiakki.edilebilir:,_mjiellifbura.da kendi i\lkeswde yetişeri bilgirileriri, vahyin beşigindenuzak olinasınafugriıenkuran ı Ke~'e ',' ' ~ '' '"< ' ' ". derin bir.. saygı ve vukufiyetle nasıl egildikletln( kıraat, Arap "_,dili ve:. ',. / '. '. ' '., edebiyatı, A,rap şiiii.~h1llasa Kur'fut'ın _-tefsiri, _içpı ger~kii ;bul iman bütün-yasıtalarii_-karşı _iıasıi -ngı duydiıklarun~-ve :bunj.a,ra nasıl_ egilebilciikleiirti; güzel:. ve açık ciiıhıeıerıe.ifade ~tıriege.çaıışmıştıi. :e!mıda~inüellif ad~taben de kendi ııi~~eketimde yetişenislam, lileınasifun yolumı izledmı d.er _gibi ifadeler ktillanılıası da dikkati çekıdektedir oo.

9 125< : : Ebu Hayyan. bazı ayetlerlll tersirini yaparken kellinelertn ifade -.. ettw manaile 'm~~bett'bul~ ~elin sözleriiie zaman zaman. yer verir. -fakat kelimenin -zahirtne hamlettiklerl_ manaları - ' ' :.. ; , zikretmeırten Çogunlukla kaçırui~ Mesela Bakara sures:lnln 114. ay~tııiı tersırederken Kuşejı:i'nttıbu ayete yaptıgıtefsfri. 'eı.;. Bahru1~.Mclntiİıde şöyle. anlatir. :. Kuşe}ın ~~~ }. Bakara 114.) dyetln tefsiiüıde 'şunlaıi söylemişfu : " Bu ayet. arzu ve dünyevi!st ekiere uyarak_ arıflertn göntillertndeki. mmfiet. şehvetin isteklerine boyun. egerek. insanların iç (luygulanrtı olgunlaştırari ibadet. şa.il$ ve -.. meskenete_ teslini olarak, ruhlan gerçekiere götüren n:ıuhabbet ve. iba_detlere iltif at etmek suretiyle muvahhitlertn sır meitebesi olan _-_ mftşahede yurtlanru.tahrip ~den zalinilere Işaret etmektedir. İçinde buiunduklan. derecelerle yet!ndtldednd~n ötürü-.on1ar-1çin _dünyada :tillıet ve in~skenet, Mıırette efe azap ~dır ;,; Kuşeyri'den nakleftigliniz bu. te(s~ bil' kıs111l, özetlenerek alınmıştır. Bu tefsır. Kiır'aiı' ayetleiinin if~de ettıgı manalardan çok uzak ve garip bir tefsirdir. - Sofi1erın t~sirleri unıumtyetıe boyledir" Müellifin bu konud~.aiapça ifadesi aynen aşagıdaveıilmiştir.. - ~ 'uölltu~i<ıu._,f'r'>\)"~,)ij~14t"ii~f~_,ı.jw-~:s,;ı {~IJU} -. 4,.JI _,u,)_, ~~~ ij"_,.ıı c.ı" J.:ı~\t h~ _,u, _,i;, W.JWI 'r')j '-':.ı.::ı~_, ' ),..f J':,.:ı~ ı Jl.:ıl.W"ıl\t.::ı~ı.üı.,u._,t.J ~... ı..n c!.of J'.J ;;I.:SUf" ı._j.ı.ı.,... ~_,~ı.::ı:ı-..a ~\:.:.N"'~;~ "ii ı,;:; "'l.:ul-' J.; n- \a;uit ı,; f4'.:ıt.ıı...;;u 91 r~' ~'ll.;....t_,it l..,;ri _llf _,.,T;ıı JMJ ~.ipi~~ u.-_,~... _ Müellif, En'fun suresinin ve78-. :ıyetclei:1nitefsir eqerken. - ~ İb~ahİm (a,s. )'in, Rabl?ini arama g~tf içinde oldugu. bir sırada gece: basınca bir yıldız görmüş, ışte bu benini Rabbinıdir; sonra ayı ciogarken görünce, iştebu belıım Rabbinidir, daha.sonra da güneşi dogarken görünce, işte bu beniın ~bbim, bu daha biiyüktür dedigi. ' " ' yıldız, ay ve güne~le-ilgili olarak scifi1ere ait naklef:tlgi görüşlerden son. ikisiyle btr benzetrri~ bulunai-ak Batıni'lertn bu ayetlere. yaptıklari tefsf!! şöyl3: akt:any~_! : " Sofiİertn yaptıgı şu iki tefsjr, Batınilerin - Allah onlara lanet etsin - tefs~e- benziyor. Zira som~iın bu tefsiri;

10 ::::; -f, ~ ;o~;:,,;;~~~ <..:-.:;., ~ ' :;. - <',,; >_,,: L,: ;:, ~ ~,_~),-,-, '" -::-~~ ~::;,~,>:-.-::::.: :;~:;;:::: ";~:~:,: ::_ <:;,;>: -,~- '... 0.it~~ '- } H:-~~ :!~~ ı; 'h~-':~;"~::, 2< >,_;,-:: :'; ~-": -<, : h~~~ -~:'"; ~7~:~~~~~:=~:::~~. sdzıere tefsiihnd~~yerye~ezdiıiı; Batmilerııı Hz. All ye i1isbet ederek.yiıptıklııri tersti-ıe!-d~n birisi de yukanda zikredilen &yetlerde geçen yıldiz,c ay ve güneşl~_ ilgili yapt~art tersıri:hr~-.onlar yıldızı lliiiı c ögrenlrıclriçiiiicazeti bu1uiıaiı;ve bu yblda lıizmet vereri. ay ise derece. ol~~k- yudkdan sonra ve.~fniarn durumunda:xhıllunari.güneş'e nazaian da btr ~ 1llertebesiiıdedir. oiineş ımam Hz. ıb~im (a.s.). '.... ',, " '. " de'.içinde belire_n :sorulara cevap aiayan, kişt durumuııdaclir.. Hz... ' İbrahinl. ilim ogretn:iekle mükellef olan yıldız'a: işte bentin Rabbim btidur dedf~hz. fbiahım'ini SöZündenk~_disıneillmvereni kascietu -.. -, ç~ iiinitiılep edenellmıvereiı_o'dtrr. Yıldızınk8jbolmas1 üzerlıie.. Hi~ İb!ahlm _gökteki. ay ~.baş.vtirai* ist~diguiı. ôi.ıdan.talep. etti ve oriciakl bilgi _de bitinc~ Hz. -tbrahinf, Natık ( konuşarı l dlye l>mneri elçi i CebntiÜ'den bilgi aıan saı:rut ( imaiıiı e baş vur{iu, çunkü. o resulurt bütfu:ı ko!lu~tuklanriı bllir:v~ aırt~. Bu-mamdaki bilgfl~t :_ de-bitince, natık oıffiı resiile baş Vtırdu ki bii resiii Ba.tınnere göte dinleif tasvir eden :fesüldüt. B~~eriri Hz; ıb rahım Öıay; He' ligili. tefsiriert b~rada sori bul~ü.: Btt:.kiıpşık Yf:': bilmece gibi tefsttler, ayetlerinifade ettigi!11ana1ardan çokuzak ~e bu dyetlerin lnanaıan ile - "'.-. ' :,.... ~- ' ' -.,_.. UZaktan ya. da yı:lkıridan kesilllikle hiç bfı: alakası btilurımay~n btr. -tefstrdir. Biltriıilertn -yaptıgr ])tt: tefstrdeiı f~klı degridtr. Kur'an.. tefstrınde sofilerln buna benzer pek ço:\t tefsir çeşitleri vardır".. - Müellif d aııa önce ıza,iıını yapahgı kellin~ veya tefsirlni yap~ı ayetiri bir b-enzerı tekerrlir ederse;. ikınctl:>ır ~atta ~ui~. daha.. once geçtigi yere görtderlr ye öbür ayetin h;fsiriı:ie geçer. Dil yönünil.. inceıecıigıkeıiine veya tersirini yaptıgı a_yet fizerinde tekrai- duidtigu. gl>rtııfırs(:':. bunuii sebebi ya dörfmeiıı~:p iın~a ait.görüşle~e yer... vemiek 9 2, ya da ayetin ihtiva. etfjgi dini hükü~eri. serdetmek. içindij:". Ayetfu tefsirfs~sıi:ıda ~tugi f!ıdıi İlWWmlert fıkıh. gtam~r kaldelerine ait hususlan da nahfv: kitaplarmdaki yerlere gönderir. ~-~- :... -~. t..., -- _... Meşhur olmayan veya gaiib pir.hükme rastlatsa;tbütün!'tab..çeşitıei:ihe baş- vıirur, Kur'anhükümlerıne.teiS duşıiıemek kaydıyla &yetip. '' zaj:ıiri manasıfu tercih -~der; tefsiriiıi buna~ göre yapar. Ebu ' ". ~.. ' ag.e~,i,4ş9; III, 163! 217, ; V, 29: VII. 240.

11 127 Hayy3J!; " KUJ."'ilıi ayetlertni, _i'rabiı;ı en dogru olmasına v:e iradelerin eıi '\.: _::. _ ;. - - _-. :" -- ' güzeline hanıletmek gerekir. Çünkü o. Allah kelamıdır. ifadelerjn ep.-' fasihidfr.. Seımİıa.h. Tınnııiıah ve_ diger şairlertn ş~lerlnde görülen, -.. ~. gerçek ınanadancçok ~bir mana seçmek. J>ozukcümlclerkıirnıak' ve aıiıaşılması zor İneca.zi mariaiar k:ullanina,k giqi. _nahtvclleriıı bagişıacııgı. ve.müsamaha göstel'dıgi'kıısurlari.ii K~'Aiıda mevcut ciması duşünwettiez.. ~3. dertıiştir /".. ' Bütülı bunlardan ayrı olarak Ebu HayYaıı, tef&lr.liıe yazdıgı.. -. ' " :mtikaddiriıe, tefsir ilmi ile rigiaşmak isteyeiller içfiı:riıü:racaat edilıriesi ~ri. olan an_a ~yn~ kıtaplan ~ettikten Spfua lügatla ilglli oianik'ibnside'xtln (v.45sfi066j: zerresine ka.da:r her şeyı içine alan!' eı- Miıhassas" ı 'ne,;' el~muhkeni " adlı kitabını 94;, el-e~eri'nü:ı (v.370/9s1). " Tehzib~'l-Luga " adlı: kitablru: 95; el-kazzaz'ın (v.412/1021}.:" el {;amı' "-~dıı kftablilj. 96; Cevheri'İıifi (~. 393/1003), "es-$ihah "adlı kitabını 97;'Ebii All efkali'i$ (v.356i9s7). ~ ~J,.Ba.rl.. adlı kıt8.1lırii 98; es~ sa.gaın nın (v.s5otı252l._ ': ~ecille'u'l~bahreyn" - adlı kitabıhı zllrretmekte 9.9 ~<1-.daıia genç _yaşta iken Qu kitaplan cikudugwı_u, Sa'Ieb'iİı(v.291/904), ~ et-f'asili"'' adlı eserinl, tınrü'u'l'- - ~ Kays; en-nal;)tga; 'Alkama, ZÜlıeyt, Tarafa ve ~tara gibi meşhür Arap şairleıiı:ie ait divanlar ile. pek. ç ok Iiigat ldtabı e~berl~digtru diie getiilnejd:edir. Bufuı IJave ofu.rak da.saif ilmi lle ilgili bulunan, İb~u'l- Kütiyye'nin (v.367!97-7}~" ei-efclı "ı il~ tb'n.~'i,.katta'm (~.5IS/1~2Ii." Wta.bu'l-Efru ",adlı ~ert de okudiıgunu söylemekteclf.r ıoo~ O'na göre. 'Arapçadaki keuide ve cümle yapilanna vu.küftyet kesbetmek. Arap. diline ait-gmmert ögreiımekle mümkündür. Budaldaen önemli telif.,edijen:esrir oıartik. SilJeveyh'ir!. (v,ısoi796). " el-kitab " ı 101; tbn.. -Malik'in (v.672/1274l.. ".Tesh.llu'l-Fev~id "i tbri 'Usfrir'un 93a.g,e;.I,4~5. _ a.g.e.,l,6; ez-ziıikli. el~a 'laiiı, V: ~9~-: _. '.. 95 Ebu Hayyan. el-balını'l-muhit ı. 6; ez-ziı;ik:li. el-a'lapı, VII, 202: _. 96 Şbu Ha~. el-bahru'l-muhit.j.s; ez-zirildi.- el~a'jam. n,7o.. ' 97Eb0. l!ayyan, el~bahru'l-mi.ıhit; 1,6; ez:.zti'ikll. eı:..aıam. I :8Ebu HaY)$l.el-~'l-Mll.hit;I,6: ~.:7nkJi, C!}-A'Jam; f:bu Hayyclıı. el;;bahru'l-muhit, t 6; ez-zıikli; el-a'laiıı,ii; 232. IOOEb-...u 'j:.i.,..",..;;.,:,... ı-n-'-...;;~.-1-muhi_t;. I 6 z""'"-r. el,. ıt- n 76. ~JJ<U.ı e -~_u u -... ez- ~ -.n.ı~. v,. ; I Ol Ebu Hayyan. el-baııni'i~mulıit;i,6; ez-zrildi~ el A1am. V,232. l~ E~O. Hayyani el-bahni1-muhl(i,6; ez-zrıkn,~el-a1aıtı.'vii.l iı:.

12 ziki-edeb:iliriz. Müfessit n.iteliklerden biri de. Arap dilindeki ' ~ fasili olup olmadıgını- ayırcj. edebiinıe gt1cüne -sahip da belagat ilmini ögrenrı;ıekle mün:ıkiindüi" ~: Bu. dal da yazıiad. _ en.örıeıl:iıi. eserlerden,. tl:in Nakı-b ıı:ı (v;698/1298), _tefsirine intikadd.tine yazdıgı iki ciltük kitabı 104; el- Kartace_nni'nilı {v,684/i285); ;, Minhacu'l:-Btılaga Ve Sirncu:I-Udeba' ".adlı kitap~ l05,:~tmek mürrıküiıdür. Aynca bu.kişinin, Kur'andaki muhkeinve müteşabih. Nasih've mensuh ayetler!, buclann nüzô.l sebeplerinı bilmesi gerekli'. Bu da Hz:Peygamber'in hadislerini. cem eden; Buhan: ~füsli:in; ilmıizi, Sünen-i Ebi Daviid,: Sünen-İNesei. sfuıen~i hm Mace. Sünen~i eşşatl'i~ :ünen.:ı Date Kt.itni; MüŞned ed Darmıi, Mü~ned et-ta'yallşi gibi hadis kitaplar'ını okumalda. ve-. hadis ilmini ögrenme~~; 1. mümkündur ı~. :Bundan başka, ~iicınelve-mübeyyen; upıfun ve husus, mutlak V'e_mukayyed, emir ve yasaklarıbiltnekgerekii". Bu k9n~ ekseriyetıe _ ah1tilııi iye tl eri tefsir. edilirken İhtiyaç duyulur; Bu konularla. ilgili. bilgller için fıkıh usulü_ kitapları:ria müra~aat edllii:; Fıkıiı usulü lle ilgilite~edilenenönemli eser, Fahruddin er-razl'nin (v.606/1210)~.. ". el-mahsul~ İ4nf1-Usiil" u zfirredilebilir 107. Eb~- Hayy~'in da işaret ettigt gibi~ mllfessir o1mak isteyenlerin ögrenmek_ zorunda kaldıkları en önemli meselelerden birisi de, Jmacif ilmidlr, Bu dalda y~ılan en ö~eriıli eseri~rde~. tbnu'l~baitş'in (v.540;ii45), " ei-ikna "ı 108. ile Şehiezüri'Iliİl (v. 550/1156). " el-. Misbahi~'z-Uhir _i ~triıek-mü:inküridür. Kelaııi flınine. vuküityet de bir niüfessir içlri çok önemlidir. 103Eb.:.Ha -. I' Bahni : ı M. -hi._t I 6 Z'-'1-"'.l A '1-"-- V u. yyan, e - - u.,, ; ez- ıllui, e - Ji:UU,, 104 Ebtl Hayyan,-el-Baliru'f:Muhit; 1,6; ez-zkirli, el~nıam,y, 21. _ Ebtl Hayyfuı, elcbahru'l-muhit, I;6; ez-zıikli; el-a'iam, II,-.163; Katlb Çelebi~, Keşfu'z-Zunı1n, Il, _. _. 106 Ebu Hayyan, el-bahru'l"mulıit 1,6; ei-zrlkli, el-a'iam, v: ?'Ebt1HayJ1an;el-BalÜu'l-Muhit, I, 6; ez-ziikli. el-nlam, VII, Ebtl_Hayy'an, el-bahru'i-mi..ıhit, I! 6; ei-9rtkıi. el-a'lıim.j; 167.

13 129 Tefstt flmiıide büyük bii otori~e sayılıı.ri ve kendi tefsiriıid~ kendiı:ie. ıias btr metoci izleyerek :KU! an-ı Kermı ın özelli1de gramer ve. edebiyat yöı:ıünden ~celiyerek fesahat. ve beiftgatmı açık tarzda... gözler önü~e seren Ebü Hayy~'m. ilmi. kudreti ve edebi Şahsiyetl haklfmda _elbetteki söylenece~ daha. pek çok söz_olabilir. Buminla birlikte bu kısa araştırri:ıada Ebu Hayyan el-endelüsi ile ilgili öz ve ' ~.... ' '. '. ~'.' muhtasar bilgileii bujınak mıimloindür.