TORNA TEZGÂHINDA MEYDANA GELEN İŞ KAZALARI ve GÜVENLİK ÖNLEMLERİ. Sıtkı AKINCIOĞLU Düzce Üniversitesi Gümüşova MYO

Transkript

1 TORNA TEZGÂHINDA MEYDANA GELEN İŞ KAZALARI ve GÜVENLİK ÖNLEMLERİ Emine ŞİRİN Düzce Üniversitesi Gümüşova MYO Gülşah AKINCIOĞLU Düzce Üniversitesi Gümüşova MYO Sıtkı AKINCIOĞLU Düzce Üniversitesi Gümüşova MYO ÖZET Son yıllarda iş güvenliği ile ilgili yapılan çalışmalara büyük önem verilmesine rağmen ülkemizde yapılan çalışmalar gelişmiş ülkelerin çok gerisindedir. Yapılan yasal düzenlemelerle iş kazalarının önlenmesi yetersiz kalmaktadır. Yasal düzenlemelerin yanında İş kazalarının yaşandığı birçok alan da bu konularla ilgili araştırmalar yapılarak işçilerin ve işverenlerin bilinçlendirilmesi gerekmektedir. İş Kazası ve Meslek Hastalıkları 2012 İstatistiklerine göre makine ve ekipman imalatı alanında 2235 adet iş kazası olduğu görülmektedir. İmalat sanayinde torna tezgâhının önemli bir yere sahip olduğu göz önünde bulundurulduğunda bu tezgâhın iş güvenliği açısından incelenmesi önem arz etmektedir. İş kazalarının nedenlerinden büyük bir kısmının insan kaynaklı olduğu bilinmektedir. İmalatta çalışanların bilinçlendirilip kurallara uymaları sağlanarak kazalar önlenebilmektedir. Bu çalışmada gerek insan kaynaklı gerekse makine kaynaklı oluşabilecek kazaların neler olduğu ve bu kazalara ne tür önlemler alınabileceği üzerinde durulmuştur Anahtar kelimeler: Torna tezgâhı, İş kazası, İş güvenliği ABSTRACT In recent years, studies related job security has been given great importance to the Studies conducted in our country is far behind that of developed countries. Besides the legal regulations in many areas work accidents that occurred with an extensive research related to these subjects is needed raising awareness of workers and employers. Work Accident and Occupational Diseases in 2012 according to statistics in the field of machinery and equipment manufacturing 2235 pcs is seen that of work accidents. Manufacturing industry has an important place in the turning lathe considering this workbench is examined in terms of job security is of great importance. Major portion of the causes of work accidents are known to be of human origin. In manufacturing employees ensuring comply with the rules to raise awareness accidents can be prevented. In this study human source or machine source of accident that may occur and what measures can be taken to the accident emphasized. Key words: Turning lathe, Work accident, Job security

2 1.GİRİŞ Son yıllarda gelişen üretim teknolojilerine paralel olarak, işçi sağlığı ve güvenliği de önem kazanmıştır. Sanayinin birçok kolunda iş kazası ihtimal dahilindedir ancak bu risk makine sektöründe biraz daha artmaktadır. İstatistiksel verilere göre Makinecilik sektöründe meydana gelen kazalar 2008 yılında %12 lik bir kısmı oluşturmaktadır. Bu oran 2012 yılına gelindiğinde %38 lere kadar çıkmaktadır [1]. Talaşlı imalat sektöründe en çok kullanılan tezgâhlardan biri torna tezgâhıdır. Torna tezgâhı üzerinde hareketli çok fazla parça barındırmakta olup bu nedenle çok fazla tehlike arz etmektedir. Makine yaptığı işler sebebiyle çok hızlı çalışmakta, bu da dönen parçalardan birinin fırlaması halinde çok ciddi yaralanmalara ya da ölüme sebebiyet verebilmektedir. Bu yüzden tezgâhta çalışma esnasında çok fazla güvenlik önlemi gerekmektedir. Bu çalışmada; makinecilik sektöründe imalatın önemli bir parçası olan üniversal torna tezgâhında insan ve makine kaynaklı oluşabilecek kazalardan, bu kazaların önlenmesi için alınabilecek önlemlerden bahsedilmiştir. 2. TORNA TEZGÂHINDA MEYDANA GELEN İŞ KAZALARI VE ÖNLENMESİ 2.1 Makinecilik Sektöründe İş Kazalarının Sebepleri Makinecilik sektöründe iş kazalarına sebep olan çok fazla faktör vardır. Bunlar kişiye bağlı sebepler, çalışma ortamına bağlı sebepler olabilir. Ancak, iş kazalarının oluşmasına neden olan etkenlerin tümü temel iki etkene indirgenebilir. Bunlar işyerlerindeki güvensiz durumlar ile çalışanların yaptığı güvensiz davranışlardır. Güvensiz durumlar ve davranışlar Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1.güvensiz durum ve davranışlar [2]. İŞ KAZALARININ NEDENLERİ GÜVENSİZ DURUMLAR GÜVENSİZ DAVRANIŞLAR Koruyucusuz makine ve tezgâhlar İşi bilinçsiz yapmak Güvensiz çalışma yöntemi Dalgınlık ve dikkatsizlik Güvensiz ve sağlıksız çevre koşulları Makine koruyucularını çıkarmak Topraklanmamış elektrik makineleri Tehlikeli hızla çalışmak İşe uygun olmayan el aletleri Görevi dışında iş yapmak Kontrol ve testleri yapılmamış İş disipline uymamak basınçlı kaplar, kaldırma makineleri İşe uygun makine ve alet Tehlikeli yükseklikte istifleme kullanmamak Kapatılmamış boşluklar Yetkisiz ve izinsiz olarak tehlikeli İşyeri düzensizliği bölgede bulunmak Kişisel koruyucuları kullanmamak Ehliyetsiz ve tehlikeli hızda araç kullanmak vb. İş yerindeki güvensiz durumlar; üretim sürecinde kullanılan teknolojinin ve üretim araçlarının niteliğinden, iş düzensizliğine, bakım ve kontrollerin noksanlığından denetim ve yönetim

3 hatalarına, depolama ve istifleme yanlışlıklarından sağlıksız çevre koşullarına kadar birçok etkenden dolayı ortaya çıkmaktadır. İnsanın bedensel ve zihinsel gücünü dikkate almadan iş yükünün düzenlenmesi ve çalışma hızının saptanması sonucunda insanın makine ile uyumlu bir şekilde çalışması olumsuz yönde etkilenmekte ve güvensiz davranışlar ortaya çıkmaktadır [2]. İş kazaları, olayın meydana gelme şekline, olay sonucu oluşan zararın niteliğine, kaza olayının sonuçlarına bağlı olarak değişik şekillerde sınıflandırılmaktadır. 2.2 Üniversal Torna Tezgâhının Genel Tanıtımı Üniversal torna tezgâhı; kendi ekseni etrafında veya bir eksen etrafında dönen, iş parçaları üzerinden, kalem adı verilen kesici yardımı ile talaş kaldırma işlemi yapan tezgâhlardır [3]. Üniversal tornalar genel üretim makineleridir. Kaba ve ince olarak boydan boya tornalama, delme ve delik tornalama, her türlü standart vidaların açılması, konik ve profil tornalama yay sarma ve eksantrik tornalama gibi işlemler üniversal tornalarda başarı ile yapılır [4].Üniversal torna tezgâhını tanımlayan genel gösterim Şekil 1 de verilmiştir. Şekil 1. Üniversal torna tezgâhı [3]. Tornalama tek uçlu bir kesici takımla gerçekleştirilen, silindirik parçalar üreten, birçok durumda döner bir iş parçası ve sabit bir takımın kullanıldığı bir işlemdir. Yaygın kullanım alanına sahip, gelişmeye açık uygulamalarda çeşitli faktörlerin büyük bir hassasiyetle belirlenmesini gerektiren, optimize edilmiş bir yöntemdir [5].

4 2.3 Torna Tezgâhında Meydana Gelebilecek İş Kazaları ve Alınabilecek Önlemler Üniversal torna tezgâhında üretim esnasında en sık yaşanabilecek kazalardan biri dönen parçaların (torna aynası ya da üretilen parça) fırlamasıdır. Böyle bir kazanın önüne geçmek için aynanın ve parçanın bağlamasının iyi yapılması ve bağlandıktan sonra bir kez daha kontrol edilmesi gerekmektedir. Üniversal torna tezgâhına iş parçasının bağlanış şekli Şekil 2 de gösterilmiştir. Ayrıca çalışma alanındaki tezgahların yerleşimi de iş kazalarının önlenmesinde önemli bir etkendir. Özellikle üniversal torna tezgâhı atölyede yerleştirilirken diğer tezgâhlarla aralarında güvenli bir mesafe bulunmalıdır. Torna tezgâhından fırlayacak parçaların diğer tezgâhlarda çalışan kişileri etkilemesini önlemek amacıyla gerekli durumlarda iki tezgâh arasına bölme konulabilir. Operatörün güvenli bir şekilde çalışması ortamın ışık alma durumuyla yakından ilgilidir. Ortamdaki fazla ışık gözleri yorarak kişinin dikkatini dağıtırken, ortamın ışığının az olması ise kişinin yanlış yapmasına neden olur. Şekil 2.Torna aynasına iş parçasının bağlanması [3]. Bir diğer kaza tehlikesi ise ayna anahtarının, ayna üzerinde unutulması sebebiyle meydana gelmektedir. Unutulan anahtar makinenin hızla dönmeye başlamasıyla fırlayarak ciddi bir kazaya sebebiyet verebilir. Bunu önlemek için bazı önlemler alınabilir. Örneğin sensörlü bir kapak konularak, anahtar üzerinden alınmadan makinenin çalışması engellenebilir ya da operatörün parçayı bağladıktan sonra mutlaka kontrol etmesi sağlanabilir. Bunun için makinenin yanına uyarıcı bir levha konulabilir. Şekil 3 te ayna üzerinde unutulan anahtar gösterilmiştir.

5 Şekil 3. Ayna anahtarının ayna üzerinde unutulması [3]. Koruyucu kapak Şekil 4. Ayna koruyucu sensörlü kapak Makine çalışma prensipleri nedeniyle çok fazla talaş çıkarmaktadır. Bu çıkan talaşlar çok sıcak ve keskin olduklarından operatöre ve etraftaki çalışanlara zarar verebilirler. Bunun önüne geçmenin yolu ise çeşitli koruyucu ekipmanlardır. İlk olarak operatör gözüne gelebilecek bir talaşa karşı gözlük veya yüz siperi kullanmalıdır.

6 Şekil 5. Kişisel donanımlar Diğer çalışanları sıçrayan talaşlardan korumak için de tezgâha önüne koruyucu bir kapak takılmalıdır. Kullanılan bu bariyerlerin malzemeleri sıçrayan veya fırlayan parçaların darbelerine karşı dayanıklı olmalıdır [6]. Şekil 6 da örnek gösterilmiştir. Şekil 6. İşlem sırasında oluşan talaşlar ve talaşların dağılmasını önleyen bariyer Tornalama esnasında oluşan sürekli talaşların temizlenmesi esnasında bir takım iş kazaları oluşabilmektedir. Özellikle bazı uzun talaş çıkaran malzemelerin tornalamasında dikkat edilmelidir. Tornalama esnasında iş parçasına dolanan talaşlar mutlaka tezgâh durdurulduktan sonra yapılmalıdır. Tezgâh hareket halindeyken talaş temizlenmeye çalışılırsa çok büyük kazalara yol açabilir. Talaş temizliği tezgâh durdurulduktan sonra uygun bir eldiven ile temizleme çubuğu kullanılarak yapılmalıdır. Şekil 7. Torna tezgâhında oluşan talaş [7].

7 Operatörün maruz kalacağı bir diğer tehlike ise giydiği kıyafetlerinin ya da üzerindeki herhangi bir aksesuarının makineye dolanmasıdır. Çok ciddi bir kaza riski oluşturan bu durum kesinlikle önlem almayı gerektirmektedir. Doğal olarak alınacak ilk önlem bu tarz aksesuarları kesinlikle çalışma esnasında takmamaktır. Ayrıca operatör, sarkmaması için kollarına lastik geçirilmiş önlük giymelidir. Şekil 8 de bu konu ile ilgili iş kazasına bir örnek gösterilmiştir. Şekil 8. İş önlüğünün aynaya dolanması sonucu iş kazası [8]. Torna tezgâhında üretim yapılırken kullanılan malzemeler belli bir ağırlıktadır ve yere düştüklerinde yaralanmalara sebep olabilirler. Ezilmelere karşı parmakları koruyan metal uçlu koruyucu ayakkabılar giyilmelidir. Yapılan denemelerde bu koruyucu ayakkabıların beş tonluk yük altında bile ayakları koruduğu görülmüştür. Bundan korunmanın en doğal yolu bu iş yapılmış özel koruyucu ayakkabılar giymektir [9].Şekil 9 da özel koruyucu ayakkabılar gösterilmiştir. Şekil 9. Özel koruyucu ayakkabılar [9]. Çalışma esnasında operatör ile tezgâh arasında belirli bir mesafe bulunmalıdır. Dönen miller operatöre zarar verebilir. Üretilen parçanın ölçü kontrolü da aynı şekilde tezgah tamamen durduktan sonra yapılmalıdır. Torna tezgâhında işlenecek parça şekline göre bağlama ekipmanı ve bağlama yöntemi seçilmelidir. Torna aynasını çıkarmak veya yerine takmak için bir aletten, kaldırma için uygun kaldırma ekipmanından yararlanmalıdır. Aksi takdirde düşen ayna ve ekipmanlar çalışana zarar verebilir. Şekil 10 da torna aynasının montajı gösterilmiştir.

8 Şekil 10. Torna aynasının montajı [3]. Çalışma esnasında operatöre zarar vermemesi için tezgâh altında ve civarında bulunan takım, alet, edevat ortadan kaldırılarak yerli yerine konmalıdır. Elektrik bağlantılarındaki hatalar ve arızalar çalışan kişiler için büyük tehlike arz etmektedir. Tezgâhlar mutlaka topraklı bağlantı yapılmalı ve elektrik arızası varsa bu arızalar derhal giderilmelidir. 3.SONUÇ İş kazalarının nedenlerinden büyük bir kısmının insan kaynaklı olduğu bilinmektedir. İmalatta çalışanların bilinçlendirilip kurallara uymaları sağlanarak kazalar önlenebilmektedir. Ayrıca çalışanlar çalıştıkları makinelerin bakım talimatlarına göre bakım ve onarımının yapılmasını sağlayarak bu makinelerin bakımsızlığından kaynaklanan kazaların oluşmasına engel olmalıdır. Gelişen imalat teknolojileri, iş güvenliği tüzük ve yönetmelikleri gereği işverenler iş yerinin sürekliliği ve çalışanların sağlığı açısından iş güvenliğine büyük önem vermek zorundadırlar. Bunun için çalışanlara verilmesi gereken eğitimlere önem verilmeli, kişisel koruyucu ekipmanların kullanımı denetlenmeli ve makinelerle ilgili güvenlik tertibatları sağlanmalıdır. İşyerlerindeki makinalarda ve tezgâhlarda alınacak güvenlik tedbirleri İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Tüzüğünün beşinci kısım ikinci bölümünde maddeleri arasında bildirilmiştir [10]. Ayrıca çalışma alanında olabilecek çeşitli tehlikelere karşı uyarı levhaları asılarak güvenlik önlemleri sürekli bilinçaltında tutulmalıdır. 4.KAYNAKLAR 1) 2012 yılı SGK İş Kazaları ve Meslek Hastalıkları İstatistikleri Yıllığı. 2) Makine Mühendisleri Oda Raporu, İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği, Nisan 2012 Yayın No:MMO/590. 3) Nebiler İbrahim, İmalat İşlemleri, Emek Yayıncılık, Manisa, ) Şahin Naci, Tesviyecilik Meslek Teknolojisi 1, Kozan Ofset, Ankara, ) Çakır Cemal M., Modern Talaşlı İmalat Yöntemleri, Dora Yayıncılık, Bursa,2010.

9 6) Sever., Kahraman F., Karadeniz S., Endüstriyel Çalışmada Mekanik Tehlikeler, Makine Teknolojileri Elektronik Dergisi, 2006 (1) ) 8) 9) Demir E., Metal İş Kolunda Meydana Gelen İş Kazaları ve İş Kazalarının Oluşturduğu Kayıpların Ekonomik Yönden Analizi, Marmara Üniversitesi Fen bilimleri Enstitüsü, İstanbul ) İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü,14765 sayılı ve 11 Ocak 1974 tarihli Kanun.