Sunum ve Sistematik 1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ

Transkript

1 Sunum ve Sistematik 1. ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER KONU ÖZETİ Bu başlık altında, ünitenin en can alıcı bilgileri, kazanım sırasına göre en alt başlıklara ayrılarak hap bilgi niteliğinde konu özeti olarak sunulmuştur. 1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ ALIŞTIRMALAR Bu başlık altında her bölüm kazanımlara ayrılmış, kazanımlar tek tek çözümlü temel alıştırmalar ve sorular ile taranmıştır. Özellikle bu kısmın sınıf içinde öğrencilerle işlenmesi öngörülmüştür. 1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ UYGULAMALI SORULAR Bu başlıklar altında uygulamalar yaparak öğrenciye yorum, analiz, sentez yetisinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. 1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ Biyoçeşitlilik 1 KONU KAVRAMA TESTİ TEST - 1 Bu başlıkla üniteler alt bölümlere ayrılmış, her bölümün içerdiği kazanım ve alt başlıklar dikkate alınarak testler oluşturulmuştur. DOĞAL SİSTEMLER ÜNİTE YAZILI SORULARI Bu başlık altında resmi ve özel okul yönetmeliklerinde öngörülen formatlar ile ünitenin tamamını kapsayan yazılı soruları konulmuştur. Bu uygulamanın amacı, öğrenciyi okuldaki yazılılara hazırlamak ve öğrencinin okul başarısını arttırmaktır. DOĞAL SİSTEMLER ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ Bu başlık altında ünitenin geneli sorularla taranmış, öğrencinin bu ünite ile ilgili sınava hazır bulunulmuşluğu ölçme yoluna gidilmiştir. Bu başlık, ünitenin finali niteliğindedir.

2 KONU ÖZETİ 1. ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER 1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ A. BİYOÇEŞİTLİLİK Biyoçeşitlilik: Bir bölgedeki türlerin, genlerin, ekolojik olayların bütünüdür. Biyosfer: Canlı küredir. Atmosfer, hidrosfer ve litosferden oluşur. Habitat: Canlıların yaşama alanı, adresidir. Biyom Benzer bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölgelerdir. Karasal Biyomlar Canlıların Yaşam Alanı: Biyosfer Su biyomları Genelde hakim bitki örtüsüne göre sınıflandırılır. Suyun özelliklerine göre sınıflandırılır. Tundra Biyomu Bitki örtüsü: Liken, ot, yosun Kutup Biyomu Bitki örtüsü: Yok Hayvanları: Tilki, ren geyiği, ayı İğne Yapraklı Orman Biyomu Hayvanları: Fok, kutup ayısı ve tilkisi Bitki örtüsü: Tayga, boreal ormanları Hayvanları: Samur, kurt, kartal Çöl Biyomu Ilıman Yaprak Döken Orman Biyomu Bitki örtüsü: Kaktüs, çalı Bitki örtüsü: Yaprak döken ağaçlar Hayvanları: Deve, yılan, akbaba Hayvanları: Kartal, ayı, geyik, sansar Çalılık Biyomu Çayır Biyomu Bitki örtüsü: Step, çayır, pireri Hayvanları: Lama, bizon, antilop Bitki örtüsü: Çalılık, bodur ağaçlar Tropikal Yağmur Ormanları Biyomu Savan Biyomu Bitki örtüsü: Sürekli yeşil kalan ağaçlar Bitki örtüsü: Yüksek otlar Hayvanları: Şempanze, fil, kaplan, leopar Hayvanları: Zebra, zürafa, aslan 11 Hayvanları: Çakal, keçi, kurt

3 1. ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER KONU ÖZETİ Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Coğrafi Faktörler İKLİM Sıcaklık ve yağış koşullarına bağlı olarak canlı çeşitliliği değişir. YERŞEKİLLERİ Bakı, yükselti, dağların uzanışı kara ve denizlerin dağılışı canlıları etkiler. TOPRAK Toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre farklı canlılar yaşar. Fiziki Faktörler CANLILARIN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Biyolojik Faktörler Paleocoğrafya İNSAN İnsan kaynaklı beşeri faktörler canlı çeşidini olumsuz etkiler. DİĞER CANLILAR Bir canlı türünün sayısının artması ekosistemdeki dengeyi bozar. KITALARIN KAYMASI Canlı türlerinin yaklaşmasına ya da uzaklaşmasına yol açar. İKLİM DEĞİŞİKLİKLERİ Buzul çağındaki iklim değişmeleri canlı sayısını ve türünü etkiler. Adaptasyon: Canlıların yaşadığı ortama uyum sağlamasıdır. Adaptasyona örnekler; Kutup ayılarının kış uykusuna yatması Foklarda kalın bir yağ tabakasının bulunması Bazı çöl bitkilerinin su kaybını azaltmak için toprağın üstündeki bölümlerinin çok küçük olması Çöl hayvanlarının açık renkli olmaları Püf Noktası Dünya'da canlı çeşitliliğinin en fazla olduğu yerler tropikal yağmur ormanlarının bulunduğu Amazon ve Kongo Havzası'dır. Bitki ve hayvan türlerinin yaklaşık % 50-70'i buralarda barınmaktadır. 12

4 1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ ALIŞTIRMALAR 1. BÖLÜM EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ A. BİYOÇEŞİTLİLİK Kazanım A.11.1: Biyoçeşitliliğin oluşumunda ve azalmasında etkili olan faktörleri sorgular. Temel Alıştırma "Amerika Kıtası'nda bulunan Kanada'da 15 memeli hayvan türü varken, bu sayı Orta Amerika'da 150'ye ulaşır." Yukarıdaki parçada verilene bakılarak aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılabilir? A) Büyük kıtalarda canlı çeşitliliğinin arttığı B) Hayvanların yaşamak için belli bir neme ihtiyaç duyduğu C) Sıcak iklimlerin etkili olduğu alanlarda hayvan türlerinin arttığı D) Birbirinden uzakta olan ülkelerde aynı tür hayvanlara rastlandığı E) Küresel ısınmanın canlı çeşitliliğini azalttığı Çözüm Orta Amerika tropikal kuşaktadır ve iklimi sıcaktır. Kanada ise kutuplara daha yakın olduğundan iklimi daha soğuktur ve kuzeyinde tundra iklimi bulunur. Bunun sonucunda hayvan türü sayıları farklıdır. C 1. Bitkilerin ve hayvanların yeryüzünde dağılışı, değişen çevre şartlarına göre belirlenir. Bugünkü şartlarla birlikte, geçmiş dönemlerde hakim olan çevre şartları canlıların dağılışını önemli ölçüde belirlemiştir. Aşağıdakilerden hangisi daha önce bir arada bulunmayan türlerin birbirleriyle karşılaşarak etkileşimlerine neden olmuştur? A) Kıtaların kayması B) İklim değişmeleri C) Biyolojik faktörler D) Yer şekilleri E) İklim A 2. "... hidrosfer, litosfer ve atmosfer arasında yer alır. Bu zon okyanus dibinden başlayarak atmosferde yaklaşık 8 km'lik bir yüksekliğe kadar olan alanı kapsar. Bu bölümde değişik habitatlarla, bu habitatlarda yaşayan çok çeşitli canlı türleri vardır. Yukarıdaki parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? A) Biyosfer B) Popülasyon C) Ekosfer D) Adaptasyon E) Ekoloji 3. Benzer bitki ve hayvanların bulunduğu bölgelere biyom denir. Her biyomun kendine özgü bitki ve hayvan türleri vardır. Bitki ve hayvan türlerinin özellikleri iklimlere göre değişir. Bazı biyomlarda bünyelerinde su tutabilen bitki ve hayvan türleri yaygın olur. Buna göre, paragrafta açıklanan biyom aşağıdakilerden hangisidir? A) Sıcak çöl B) Yağmur ormanları C) Tundra D) Dağ E) Deniz 4. Ekvatoral yağmur ormanlarında 10 km 2 lik alanda ortalama olarak tür çiçek, 750 tür ağaç, 400 tür kuş, 100 tür sürüngen, 60 tür kurbağa, 4000 tür böcek barınmaktadır. Tropikal bölgelerde türlerin bu kadar zengin olmasında aşağıdaki faktörlerden hangisi etkili olmuştur? A) Basınç ve rüzgârlar B) Sıcaklık ve nem C) Toprak ve nem D) Eğim ve bakı E) Yükselti ve yağış A A B 16

5 1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ UYGULAMALI SORULAR 1. Aşağıdaki haritada taralı alanlarda hangi biyomların bulunduğunu altındaki kutuların yanındaki boşluklara yazınız. 4. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız. I. Tropikal yağmur ormanlarının en üst katında... isteği fazla olan ağaçlar bulunur. II. Avrupa Kıtası'nda bitki çeşitliliği Türkiyede'kinden... dır. III. Dağların... bakan yamaçlarında canlı çeşitliliği daha fazladır. 2. Biyolojik çeşitliliği tehdit eden insan kaynaklı faktörleri aşağıya yazınız IV. Her biyomun kendine özgü... ve... çeşidi vardır. V. Bitki ve hayvanların yaşamlarını devam ettirmek için bulundukları ortamın iklim koşullarına uyum sağlamalarına... denir. 5. Aşağıdaki tabloda verilen bitki ve hayvanların ait olduğu biyomları yanına yazınız. 3. Aşağıda canlı çeşitliliğini etkileyen temel faktörler ve alt başlıklarının verildiği tabloda uygun yerleri örnekteki gibi işaretleyiniz. a. Tayga b. Ren geyiği İnsan Toprak Fiziki Faktörler Beşeri Faktörler Paleocoğrafya c. Bitkisel plankton d. Timsah e. Deve İklim f. Yüksek boylu otlar Kıtaların Kayması g. Penguen Diğer canlılar h. Fil Yerşekilleri i. Liken, yosunlar İklim Değişikliği j. Balina 21

6 1. BÖLÜM: EKOSİSTEM VE MADDE DÖNGÜSÜ Biyoçeşitlilik - 1 KONU KAVRAMA TESTİ TEST Ekvatordan kutuplara doğru bitki türleri tropikal yağmur ormanları, ılıman yaprağını döken orman, iğne yapraklı orman ve tundralar olarak sıralanır. Bitkilerin bu dağılışı üzerinde etkili olan en önemli faktör aşağıdakilerden hangisidir? A) Biyolojik faktörler B) İklim değişikliği C) Sıcaklık ve nem D) Toprak özellikleri E) Kıtaların kayması 2. Doğal ya da beşeri faktörlerin etkisiyle coğrafi şartların değişmesi durumunda canlı türleri ya yeni ortama uyum sağlar ya da uygun yaşam koşullarının olduğu ortamlara göç eder. Göç edemeyen ve yeni ortama uyum sağlayamayan canlı türlerinin nesli önce azalır, sonra da yok olur. Buna göre; I. kutup bölgelerinde buzulların erimesiyle kutup ayılarının sayısının azalması II. yaklaşık 65 milyon yıl önce 10 km çapındaki bir göktaşının Dünya'ya çarpmasıyla dinozorların nesillerinin tamamen yok olması III. Çin'de bambu ormanlarının giderek yok olmasıyla pandaların sayılarının azalması IV. Akdeniz'de yaşayan kısa gagalı yunus nüfusunun aşırı avlanma sonucu son 40 yıl içinde %50 azalması gibi durumlardan hangilerinin gerçekleşmesinde doğal faktörler etkili olmuştur? A) Yalnız Il B) Yalnız IV C) I ve II D) II ve IV E) III ve IV 3. Canlıların çevreleriyle aralarında kurdukları ilişki sistemine... denir. Paragrafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? A) Ekoloji B) Ekosistem C) Popülasyon D) Hidrosfer E) Ekosfer 4. Aşağıdaki Venn şemasında I. ve II. biyomda bulunan hayvan toplulukları gösterilmiştir. I. II. Fil Kaplan Antilop Kuş Böcek Ren geyiği Tilki Bu biyomlar aşağıdaki seçeneklerden hangisinde doğru verilmiştir? I A) Tropikal yağmur ormanları Tundra B) İğne yapraklı orman Kutup C) Ilıman çayır Çöl D) Kutup Dağ E) Çalılık Deniz 5. Coğrafya'da beş öğrenci iklimin canlı çeşitliliği üzerindeki etkisiyle ilgili araştırmalar yapmışlardır. Buna göre öğrencilerin araştırdıkları iklim bölgeleri şöyledir: Ayşegül: Yıllık sıcaklık farkı çok fazladır. En fazla yağış yazın düşer. Kışlar çok sert ve uzun geçer. Hakan: Yazlar serin, kışlar ılık ve her mevsim yağışlıdır. Meltem: Yağış miktarı 100 mm'dir. Aylarca tek damla yağmur yağmaz. Gün içinde sıcaklık değişimi çok fazladır. Bora: Yıllık sıcaklık ortalaması 25 C'dir. Günlük sıcaklık farkı çok azdır. Yıl boyunca yağışlıdır ve yağış miktarı 1000 mm'yi geçer. Tezcan: Sıcaklıklar genelde 0 C'nin altındadır. Yaz mevsiminde en yüksek sıcaklık 10 C'yi geçmez. Yağış 250 mm'dir. Buna göre, hangi öğrencinin araştırdığı iklim bölgesinde canlı çeşitliliği en fazladır? A) Ayşegül B) Hakan C) Meltem D) Bora E) Tezcan II 25

7 DOĞAL SİSTEMLER ÜNİTE YAZILI SORULARI T.C. Lisesi Öğrencinin Adı / Soyadı: / Öğretim Yılı Dersi Dönem Yazılı Soruları No: / Sınıfı: Aldığı Not: 1. Canlıların yeryüzündeki dağılışını etkileyen faktörlerin bir kısmı aşağıdaki kavram haritasında verilmiştir. Diğer faktörleri boş kutulara yazınız. Canlıların Dağılışını Etkileyen Faktörler Fiziki faktörler 1)... 2)... 3)... Beşeri faktörer 1)... 2)... Paleocoğrafya 1)... 2) Biyoçeşitliliğin en fazla ve en az olduğu biyomlar hangileridir? Neden? 3. Tavşan, kartal, havuç, tilki sözcüklerini yanda verilen enerji piramidine doğru olarak yerleştiriniz. 4. Enerji akışı nasıl gerçekleşir? Açıklayınız. 5. Madde döngülerinden biri olan karbon döngüsünde karbondioksit tüketimine yol açan olayları yazınız. 37

8 DOĞAL SİSTEMLER ÜNİTE DEĞERLENDİRME TESTİ 1. Aşağıdaki kavram haritasında bir ekosistemdeki besin zinciri gösterilmektedir. Bitkiler X Etçiller 4. Aşağıdaki şemada ekosistem oluşturan öğeler verilmiştir. EKOSİSTEMLER Canlı Öğeler Cansız Öğeler Y Etçiller Buna göre X ve Y ile gösterilen boşluklara sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? A) Mikroorganizmalar, Karbondioksit B) Oksijen, Mantarlar C) Otçullar, Bakteriler D) Etçiller, Oksijen E) Su, Karbondioksit Bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar Organik X Kimyasal Etmenler İnorganik Fiziksel Etmenler Işık, sıcaklık, rüzgar, yağış Yukarıdaki şemada X ile Y yerine aşağıdakilerden hangisi gelirse yanlış olur? Y 2. Belli bir alanda yaşayan ve birbirleriyle etkileşim içinde olan her türlü canlı ile bunların cansız çevrelerinin oluşturduğu bir bütündür. Canlıların yaşama alanı, adresidir. Benzer bitki ve hayvan topluluklarının bulunduğu bölgelerdir. Canlı ve cansız öğelerin bir arada etkileşim halinde bulunduğu en büyük ekosistemdir. Yukarıda aşağıdakilerden hangisinin tanımı yapılmamıştır? A) Ekosfer B) Ekosistem C) Biyom D) Habitat E) Madde döngüsü X A) Yağ Su B) Protein Oksijen C) Karbonhidrat Azot D) Vitamin Karbondioksit E) Yağış Ayrıştırıcılar 5. Aşağıdaki tabloda canlı çeşitliliği ile ilgili bilgiler verilmiştir. Y Verilen bilgiler doğru (D) ve yanlış (Y) olmalarına göre işaretlenmiştir. I. Ekvatordan kutuplara gittikçe canlı çeşidi azalır. D 3. Karasal ekosistemler içinde yeryüzündeki canlıların dağılışını en iyi anlatan boyut biyomdur. Biyom, bitki ve hayvanların birbirleriyle ve çevreleriyle olan fonksiyonel ilişkilerini ifade eder. Yeryüzünde genel anlamda altı ana biyom bulunur. Bunlar; orman, savan, çayır, çöl ve tundra biyomlarıdır. Buna göre, biyomların adlandırılmasında aşağıdakilerden hangisi etkili olmuştur? A) Matematik iklim kuşağı B) Hakim bitki örtüsü C) Hayvan çeşidi ve sayısı D) Işınların yere değme açısı E) Biyolojik faktörler II. III. IV. Nemli bölgelerde kurak bölgelere doğru gidildikçe canlı çeşidi azalır. Yüksek enlemlerden alçak enlemlere doğru hayvan sayısı azalır. Ovalardan dağlara çıkıldıkça canlı çeşidi azalır. İşaretlemelerden hangilerinde yanlışlık yapılmıştır? A) I ve II B) I ve III C) II ve III D) II ve IV E) III ve IV D D Y 39