MAKRO İKTİSAT. ÖSYM Tarzında Özgün Sorular ve Açıklamaları. Akıcı. Örnekler Ayrıntılı. Yorumlar Görsel. Uyarılar Konu Anlatımları.

Transkript

1 A Grubu Kadrolar İçin Temel Kaynak Akıcı Örnekler Ayrıntılı Yorumlar Görsel Uyarılar Konu Anlatımları Pratik Bilgiler ÖSYM Tarzında Özgün Sorular ve Açıklamaları MAKRO İKTİSAT Tüm kurum sınavlarını kapsayan TEK KİTAP Editör: Dilek ERDOĞAN KURUMLU

2 A Grubu Kadrolar İçin KPSS MAKRO İKTİSAT ISBN Dilek ERDOĞAN KURUMLU Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Yayın-Proje Yönetmeni: Arzu Doğan Dizgi-Grafik Tasarım: Şermin Yılmaz Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık A.Ş. (Ankara ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: YAYINEVİ adakale sokak 4/1 yenişehir-ankara tel: (pbx) belgeç: gsm: e-ileti: DAĞITIM sağlık sokak 17/a yenişehir-ankara tel: belgeç: gsm: e-ileti: YAZIŞMA P.K yenişehir-ankara internet:

3 sunu Değerli adaylar; Toplumda en değerli beşeri sermayemiz olan sizler, yıllarca girdiğiniz sınavlardan sonra yeni bir sınavla daha karşı karşıyasınız. Devlet kurumlarına atanmak, özellikle uzman ve müfettiş olabilmek için önce KPSS barajını geçmeli ve o sınavlara KPSS Alan Bilgisi'nden alacağınız puanlarla başvuru hakkı elde etmelisiniz. Zor bir süreçle karşı karşıyasınız fakat bu sürecin sonunda elde edeceğiniz mevkileri düşünürseniz bu güçlüklere çok daha rahat katlanabilirsiniz. Bu çok önemli olan süreçte, Alan Bilgisi'nde biliyoruz ki hepinizin en büyük korkularından biri "iktisat". Analizleri, formülleri, yorumları... İktisatda her gün yeni birşey keşfeder; engin bir denizde istediğiniz kadar açılabilirsiniz! Fakat bizim amacımız bu denizde sizi kaybetmek değil güvenli bir yolla sonuca ulaştırmaktır. Bu amaçla hazırlanan kitabımızda size en pratik ve en kolay test yöntemleriyle iktisadı öğretmek ve her şeyden önemlisi korkulan değil sevilen bir iktisat dersi sunmak hedeflenmiştir. Ayrıca sadece KPSS soruları değil, kurumların müfettişlik ve uzmanlık sınav soruları da dikkate alınarak KPSS sonrası da kütüphanenizde bulunması gereken bir kitaba dönüştürülmüştür. KPSS Alan İktisat'ta; Mikro İktisat % 30 Makro İktisat % 30 Para-Banka Kredi % 30 Uluslararası iktisat % 5 Büyüme ve Kalkınma % 5 Türkiye Ekonomisi % 5 İktisadi Doktinler Tarihi % 5 yer almaktadır. KPSS ve kurum sınavlarında iktisat ağırlıklı olarak "Mikro İktisat" "Makro İktisat" ve "Para-Banka- Kredi" bölümlerinden oluşmaktadır. Elinizdeki Makro iktisat kitabı dışında Mikro İktisat ve Para-Banka- Kredi yayınımız da mevcuttur. Kitapla ilgili öneri, eleştiri ya da takdirinizi pegem@pegem.net aracılığıyla bizimle paylaşmanız bize ışık tutacaktır. Kitaplarımın oluşmasında emeği geçen herkese, sevgi ve sabırları için sonsuz teşekkür ederim. Dilek ERDOĞAN KURUMLU

4

5 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM Makro İktisada Giriş KLASİK VE KEYNESYEN YAKLAŞIM...3 Makro Ekonominin Performans Göstergeleri...4 Makro Ekonomik Amaç ve Araçlar...4 MAKRO İKTİSATTA TEMEL KAVRAMLAR...5 Fiyat Endeksleri...5 Nominal ve Reel GSYİH...6 MİLLİ GELİR HESAPLAMALARI...7 GSMH ve GSYİH...7 GSYİH Hesaplama Yöntemleri...7 Potansiyel GSMH...8 Önemli Özdeşlikler...10 Makro Ekonomik Kuramların Karşılaştırılması...11 TEST-1 KURUM SORULARI...12 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...15 TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Basit Keynesyen Model ve Milli Geliri Belirleyen Faktörler TÜKETİM HARCAMALARI VE TÜKETİM FONKSİYONU...27 Tüketim Fonksiyonu...27 Tüketim ve Gelir Arasındaki İlişki...28 Tüketim Teorileri...29 TASARRUF VE TASARRUF FONKSİYONU...31 Tasarruf Fonksiyonu...31 Marjinal ve Ortalama Tasarruf Eğilimi...32 Marjinal ve Ortalama Tüketim Eğilimi...32 YATIRIM VE YATIRIM FONKSİYONLARI...35 Yatırım Fonksiyonu...35 Sermayenin Marjinal Verimliliği...36 Tobin'in q teorisi...37 Kredi Tayınlaması...38 KAMU HARCAMALARI...40 NET İHRACAT...40 TEST-1 KURUM SORULARI...43 TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ...46 TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ...52 v KPSS

6 3. BÖLÜM Denge Milli Gelirinin Belirlenmesi KEYNESYEN TOPLAM HARCAMALAR YAKLAŞIMI TASARRUF-YATIRIM EŞİTLİĞİ YÖNTEMİ Sızıntılar Enjeksiyonlar DENGE MİLLİ GELİR DÜZEYİNİN DEĞİŞMESİ Çarpan Analizi Deflasyonist ve Enflasyonist Açık Otomatik Stabilizatörler Hızlandıran Prensibi Ricardo-Barro Hipotezi Çarpan Sürecinde Aşamalar TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Para Teorisi PARA Para Çeşitleri ve Benzerleri Paranın Evrimi Paranın İşlevleri ve Özellikleri KAYDİ PARA PARA ARZI Para Arzı Tanımları PARA TALEBİ Klasik Para Talebi Keynesci Para Talebi Modern Miktar Kuramı PARA PİYASASINDA DENGE Para Talebinin Faiz Esnekliği Para Talebinin Faiz Esnekliğinde Düşünceler TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ KPSS vi

7 5. BÖLÜM IS-LM Analizi MAL PİYASASINDA DENGE IS Eğrisi IS Eğrisinde Kaymalar IS Eğrisinin Denklemi ve Eğimi PARA PİYASASINDA DENGE LM Eğrisi LM Eğrisinde Kaymalar LM Eğrisinin Eğimi MAL VE PARA PİYASALARININ BİRLİKTE DENGESİ Dengesizlikler ve Dengesizliklerin Giderilmesi IS-LM Modelinde Dört Uç Durum PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ Keynesyen Bölge Ara Bölge Klasik Bölge TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Toplam Talep-Toplam Arz Analizi TOPLAM TALEP EĞRİSİ Toplam Talep Eğrisinin Negatif Eğimli Olma Nedenleri Toplam Talep Eğrisinin Eğimi Toplam Talep Eğrisinin Kayması Talep Yönetimi Politikaları Olarak Maliye ve Para Politikaları TOPLAM ARZ EĞRİSİ Keynesyen Toplam Arz Modeli Klasik Toplam Arz Modeli Monetarist Toplam Arz Eğrisi Pozitif Eğimli Toplam Arz Eğrisi Yeni Klasik Toplam Arz Modeli Neo Keynesyen Toplam Arz Modeli Reel Konjoktür Toplam Arz Modeli PARA VE MALİYE POLİTİKALARI Keynesyen Bölge Ara Bölge Klasik Bölge TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ vii KPSS

8 7. BÖLÜM Açık Ekonomi (IS-LM-BP Analizi) ÖDEMELER BİLANÇOSU DÖVİZ KURU VE DÖVİZ KURU SİSTEMLERİ Sabit Döviz Kuru Sistemi Esnek Döviz Kuru Sistemi MARSHALL-LERNER KOŞULU VE J EĞRİSİ Sermaye Hareketleri ÖDEMELER BİLANÇOSU DENGESİ BP Eğrisinin Kayması ve Eğimi Açık Ekonomide IS ve LM Eğrisi MUNDELL-FLEMİNG MODELİNDE POLİTİKALARIN ETKİNLİĞİ Tam Sermaye Hareketliliğinde Para Politikaları Tam Sermaye Hareketsizliğinde Daraltıcı Maliye Politikası Tam Sermaye Hareketliliğinde Maliye Politikaları Tam Sermaye Hareketsizliğinde Maliye Politikaları Kısmî Sermaye Hareketliliğinde Maliye Politikaları Kısmî Sermaye Hareketliliğinde Para Politikaları Sonuç TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Enflasyon ve İşsizlik ENFLASYON Enflasyon Türleri Para ve Enflasyon İlişkisi Senyoraj ve Enflasyon Vergisi Para İkamesi Enflasyon ve Vergi Laffer Eğrisi İŞSİZLİKLE İLGİLİ GÖSTERGELER VE TAM İSTİHDAM İşsizlik Oranı İşsizlik Türleri Doğal İşsizlik Oranı Beveridge Eğrisi ENFLASYON VE İŞSİZLİK ARASINDAKİ İLİŞKİ Philips Eğrisi KPSS viii

9 Histerezis Hipotezi Okun Yasası PHILIPS EĞRİSİ ANALİZİNE İKTİSAT OKULLARININ BAKIŞI YAŞAMDAN TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ BÖLÜM Bütçe Açıkları ve Bütçe Politikası BÜTÇE VE BÜTÇE AÇIĞI Fiili Bütçe Açığı Birincil Bütçe Dengesi Birincil Açık Operasyonel Açık Birincil Bütçe Dengesi BÜTÇE AÇIĞININ FİNANSMANI İLE İLGİLİ YAKLAŞIMLAR Klasikler Neo-Klasikler Ricardocu Eşdeğerlik Teoremi (İyimser Görüş) İÇ BORÇLANMA KAYNAKLARI Devletin İç Borçlanma Senetleri Türkiye'de Bütçe Açığı Politikasındasn Kurtulmayı Engelleyen Sorunlar YAŞAMDAN TEST-1 KURUM SORULARI TEST-1 KURUM SORULARI ÇÖZÜMLERİ TEST TEST-2 ÇÖZÜMLERİ İDARİ YARGI HAKİMLİĞİ 2006/2008/ KAYMAKAMLIK 2006/2007/2008/2009/2010/ SAYIŞTAY 2006/2007/ ZİRAAT BANKASI 2007/ HALK BANKASI 2008/ MALİ EMLAK UZMANLIK - DENETMENLİK 2008/2009/ MALİ HİZMETLER VE DEVLET MALLARI UZMANLIĞI 2008/2010/ KARMA TEST CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA ix KPSS

10

11 makro İKTİSADA GİRİŞ MAKRO EKONOMİNİN ARAÇ VE AMAÇLARI MAKRO EKONOMİDE TEMEL KAVRAMLAR MİLLİ GELİR HESAPLAMALARI GEÇMİŞ YILLARDA ÇIKMIŞ SORULAR ANALİZ TABLOSU Güçlük, yeni düşünceleri anlamakta değil, insan ruhunun her köşesine dal budak sarmış olan ve içimizden çoğunun aynı formasyonu almış bulunduğu eski düşüncelerden kurtulabilmektir. J. M. KEYNES

12 BÜYÜK BUNALIM ( ) Okuma Parçası Amerika Birleşik Devletleri 27 Ekim 1929 tarihinden önce birçok depresyon atlatmış olsa da, hiçbiri Wall Street i vuran Kara Perşembe kadar şiddetli ve uzun olmamıştı. Başlangıçta ekonomistler ve liderler bunu küçük bir kaza, belki de piyasaların kendini ayarlaması olarak görüyorlardı. Ne olursa olsun bu durum, ulusun Birinci Dünya Savaşı ndan sonra yaşadığı durgunluktan daha kötü olamazdı. Ancak kısa bir süre içinde rakamlar iyimserleri haksız çıkarttı. Depresyon hızla kötüleşiyordu baharında Roosevelt başkanlık yemini ederken, işsizlerin sayısı 8 milyondan 15 milyona çıkmış (kabaca tarım dışı işgücünün üçte biri) ve GSMH 103,8 milyar dolardan 55 milyar dolara düşmüştü. Roosevelt resmen göreve başladığı gün Missippi deki çiftliklerin yüzde kırkı açık arttırmadaydı. Ekonomik bunalım dünya çapında yaşanmasına karşın, Almanya dışında hiçbir ülkede işsizlik oranları bu kadar yüksek düzeye ulaşmamıştı. Bütün bunlardan en çok etkilenen yoksullardı yılında Harlem de işsizlik oranı yüzde 50 iken, 1935 de siyahlar tarafından sahip olunan ya da yönetilen mülkiyetin oranı yüzde 5 e düşmüştü. ABD nin orta bölgelerindeki çiftçiler ekonomik dalgalanmaların yanı sıra bir de toz fırtınaları yüzünden çok daha zor durumdaydılar. Okullar azalan ödenekler yüzünden, hem okul saatlerini hem de eğitim yılını azaltmak zorunda kaldılar. Krizin genişliği ve derinliği Büyük Bunalımı doğurdu. Kimse krize karşı en iyi çarenin ne olduğunu bilmiyordu. Başkan Roosevelt devlet yardımının iyilikten çok zarar getireceğine inanıyor, işsizlere ve evsizlere yapılacak yardımın yerel yönetimler ve hayır kuruluşları tarafından sağlanması gerektiğini düşünüyordu yılına gelindiğinde, kimi eyaletler yerel topluluklara yardımda bulunmaya başlamışlardı. Roosevelt ve New York Valisi, Harry Hopkins ve Frances Perkins ile çalışarak doğrudan iş yardımı programı başlattılar. Bu program çok az kişiye yardımcı olabildi yılına kadar işsiz ailelerin yalnızca dörtte biri herhangi bir yardım alabilmiştir. 1,5 u yardımlara ayrılmış ve kişi başına düşen ortalama yardım miktarı 1.67 dolar olmuştu. Yardım çabalarının asıl yükünü çeken vatandaşlarsa iflas tehlikesinin eşiğindeydiler yılında Cook County (Chicago), itfaiyecileri, polisleri ve zaten sekiz aydır maaşlarını alamayan öğretmenleri işten çıkarttı. Evsiz kampları bütün ülkede görülmeye başlanmıştı. Bunalımın zarar verdiği kişilerde öfkeden çok şaşkınlık vardı. Çoğu işsiz kaldıktan sonra ümitsizliğe kapılıp utanç içinde yaşamaya başladılar. İntihar oranı kişide 14 ten 17 ye yükselmişti. Yapılan protestolar yerel düzeydeydi: Çiftlik tatilleri : Çiftçiler birbirlerinin mallarını açık arttırmalarda satın almıyorlar, komşularının haczedilen mallarının geri dönmesini sağlıyorlar ve açlık yürüyüşleri yapıyorlardı. Protestolara karşı direniş de sıklıkla şiddete dönüşüyordu. Dearborn açlık yürüyüşünde tankların ve makinalı tüfeklerin eşliğinde 1000 asker bulunurken, dört gösterici de vurularak öldürülmüştü. Roosevelt, sonunda sorunlara tepeden bakmayı bıraktı ve Amerikan ekonomisini düzeltmek, işsizlik yüzünden sıkıntı çekenlere yardımcı olmak ve sistemi bir daha böylesi büyük krizlerin yaşanmaması için yeniden yapılandırmak üzere, federal düzeyde fonlarla beslenen bir dizi programı uygulamaya koydu. Ancak, New Deal, GSMH nın 1929 yılı düzeyine geri dönmesini sağlamış, bankacılık ve refah alanlarında temel reformları beraberinde getirmişse de Roosevelt, bunalımın sonuna kadar, bütçe açıkları verilmesini kabul etmemiştir. Ne zaman ki federal devlet, İkinci Dünya Savaşı yüzünden halkı karneye bağladı, savunma sanayiinde altı milyon kişiye iş verdi, altı milyon kişiyi de askere aldı, büyük bütçe açıkları vermeye başladı, Büyük Bunalım o zaman gerçekten sona erdi. Kaynaklar: Leuchtenburg, William E. Frannklin D. Roosevelt and the New Deal, New York: Harper Torchbooks, McElvaine, Robert S. The Great Deppression: America, New York: Times Books, 1993.

13 1. BÖLÜM MAKRO İKTİSADA GİRİŞ Makro İktisat: Ekonominin bir bütün olarak iniş ve çıkışları ile ilgilenen iktisat dalıdır. Klasik iktisatçılar iktisadı bilim haline getirenlerdir ve öncüsü A. Smith dir Ulusların zenginliği. Mikro temelli analizler Laissez Faire Laissez Passe Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler (görünmez el) düşüncesi piyasaların müdahale olmadan kendi kendine dengeye geleceğini savunur. Fakat 1929 da başlayan ve yıllarca süren Büyük Buhran, Klasik Liberal görüşe büyük bir darbe vurmuş, Keynesyen devrimi ortaya çıkaran önemli bir olgu olmuştur da yazılan Para, Faiz ve İstihdamın Genel Teorisi adlı J.M. Keynes e ait eser makro ekonomiyi bir bilim dalı haline getirir. İlk etkilerin II. Dünya Savaşı sonrası görüldüğü 1950 lerden 1970 li yıllara kadar süren bu dönem Keynes in Altın Çağı dır. Klasiklerde fiyat ve ikame etkisine dayalı mikro bakış yerini Keynes in gelir etkisine dayalı makro bakışa bırakır. KLASİK YAKLAŞIM Tam istihdam, Tam Rekabet Ücret ve fiyatlar tam esnektir. Devlet müdahalesi gereksizdir. İstihdam düzeyini ücret ve fiyatlar belirler. Her arz kendi talebini yaratır. (Say kanunu) Klasikler arz yanlıdır. Para Politikası geçerlidir. Tarafsız Maliye savunulur. Para nötr (yansız-peçe-tül) dür. Miktar kuramı geçerlidir. Para sadece fiyatlar genel düzeyini etkiler. Reel ve parasal büyüme arasında ilişki sözkonusu değildir. (Dikotomi) Yatırımlar her zaman tasararruflara eşittir. (I = S) Denge faiz oranı burada belirlenir. Emek Değer Teorisine dayanır. KEYNESYEN YAKLAŞIM Eksik İstihdam, Eksik Rekabet Esnek değil (yapışkan - rijittir.) Devlet müdahalesi şarttır. Üretim ve istihdamı belirleyen toplam talep tir. Say kanunu geçersizdir, aksine talep arzı belirler. Keynesyenler talep yanlıdır. Maliye Politikası etkilidir. Genişletici maliye politikası savunulur. Para nötr değildir. (Yansız değildir). Parasal büyüklüklerdeki artışlar faizleri düşürür, yatırımlar, üretim ve gelir artar. Para arzındaki artışlar faiz aracılığıyla reel üretimi etkiler. (I S) Tüketim ve tasarruf harcanabilir gelir tarafından belirlenir yatırımlar ise faiz veya sermayenin marjinal verimliliğinden etkilenir. Marjinal Yaklaşım esastır. J. MAYNARD KEYNES ( ) Ekonomi derslerinde Alfred Marshall ve Edgeworth gibi meşhur iktisatçıların öğrencisi olmuştur. Başlangıçta, Keynes hocası Alfred Marshall ın etkisi altında kalan neo-klasik bir ekonomist idi. Ona göre Marshall, yüz seneden beri gelen en büyük iktisatçıdır. Ekonomiye denge ilkesini getirmiştir. Zaman öğesini teoriye sokmuştur. Bu iki husus Keynes in de düşüncelerine esas olmuştur Dünya Ekonomik krizi, Keynes i krizle mücadele için bir çok tekliflerde bulunmaya sevk etmiş, 1933 de «The Means to Prosperity», 1935 de «A Self-Adjusting Economic System» isimli makalelerini ve nihayet 1936 da kendisine ekonomi doktrinleri tarihindeki ününü sağlayan «General Theory of Employment, Interest and Money» adlı yapıtını yayınlamıştır. 3 KPSS