İNTERNET ve BİLGİYE ERİŞİM YOLLARI

Transkript

1 İNTERNET ve BİLGİYE ERİŞİM YOLLARI Uzm. İsmail İŞLEYEN ÇOMÜ Bilgi Merkezi E-kaynaklar/Otomasyon Birim Sorumlusu

2 Giriş -- Özet *** Az Zaman, Çok İş = Verimli İnternet Kullanımı internette araştırma yaparken nelere dikkat edileceği, çok sayıda kaynakla uğraşmadan nasıl doğru kaynaklara ulaşılabileceği üzerine öneriler sunmak ve belki de birçok kişi tarafından bilinen, fakat bir araya getirilemeyen internet kaynaklarını kısmen de olsa bir bütün halinde ve detaylı olarak sunmak, kısacası rehberlik etmektir.

3 İçerik 1 Arama araçları a b c d arama motorları konu dizinleri meta arama motorları derin- gizli www 2 Arama stratejileri 3 Açık Erişim 4 TÜBİTAK-ULAKBIM Veritabanları

4 Ön Bilgi --İnternet * The VeriSign Domain Report June 2008

5 Ön Bilgi -- Dünyadaki İnternet kullanıcıları

6 Arama Motorları Arabul LinkMaster Aeiwi LinkMonster Arama Links2Go AOL NetFind National Directory Nerede LookSmart AT1 Northern Light Alta Vista Lycos BigStuff OneKey Kartoo Magellan Bomis.Com Open Directory Project Digg Matilda ByteSearch A9 Hakia Nerd World Dewa.com Point of Origin Excite PlanetSearch FindLink Qango Gee-Wiz! REX HandiLinks QuestFinder Google %56.3 Yahoo %21.5 Global Jam Google Goto.com King Site Shack WebCrawler HotBot Identify Infohiway Scrub The Web Snap! W6.net Diğerleri %15* ICQ IT! WebSearch2 K InfoTiger Websitez Infoseek Yahoo i-explorer What-u-seek * Nielsen/NetRatings May 2007 Librarian's Index BigStuff Jayde WorldLight

7 Hangisi Daha İyidir? Cevap : hiçbiri yada hepsi Bu sizin neyi, nasıl, ne zaman, hangi yöntemle aradığınıza Ne kadar sonuç istediğinize Sonuçların ne kadarına baktığınıza bağlıdır.

8 Arama Motorları Nasıl Çalışırlar? Spider(Örümcek) veya Crawler(Tırtıl) kullanarak interneti belli aralıklarla tararlar. Düşünmez ve yargıda bulunmazlar. Anahtar kelimeleri toplayarak indekslerine eklerler. Arama algoritmaları birbirinin aynı değildir. Hatta arama algoritmaları kendi içinde değişkendir. Hangi algoritmayı ne zaman kullandıklarını açıklamazlar. Sayfaların değişik yerlerini ararlar. (Başlık, Etiket, içerik yada içeriğin bir bölümü gibi)

9

10 Aramadan önce: Google Nasıl Çalışır Fen ve Teknoloji-Fizik,Kimya, Biyoloji- Bilim Danışmanlığı Çalıştayı Robotlar web sayfalarını gezer ve sizin için indeksleyerek veri tabanına metinleri ve resimleri aktarırlar Arama sırasında: Sonuçlar otomatik olarak sıralanır Kelimenin varlığı ve sayfadaki yeri belirlenir. Popülerliği (sayfaya yapılan bir bağlantı onun için oydur.) Ve ~ 200 faktör daha!

11 Google Terimlerin arasına "and"/("ve") eklemenize gerek yoktur. Bir aramayı daraltmak için daha çok terim eklemeniz yeterlidir. Aramalar büyük-küçük harfe duyarlı değildir. Bütün harfler, nasıl yazmış olursanız olun, küçük harfler olarak anlaşılır. protokol ve sonek tipindeki kelime ve karakterleri ihmal eder. http ve.com gibi terimleri yazmanızın bir anlamı yoktur.yinede kullanmak isterseniz başına + koymanız yeterli olur.

12 Aramanızı sınırlandırın Fen ve Teknoloji-Fizik,Kimya, Biyoloji- Bilim Danışmanlığı Çalıştayı Spesifik tam ifadeler Hezarfen Ahmet Çelebi Ne aradığınız aslında sizin içinizde saklıdır Aramanızdan bir kelime çıkarmak için o kelimenin başına eksi, kelime eklemek içinse artı koymanız yeterli olur. Web server -Microsoft -ISS obama +hussein

13 Aramanızı sınırlandırın Fen ve Teknoloji-Fizik,Kimya, Biyoloji- Bilim Danışmanlığı Çalıştayı Üst üste iki noktayla bitirilen kelimeler Google da operatördür. Sayfa başlığı intitle: hibrit allintitle: hibrit arabalar Websitesi veya alan adı site:mkutup.gov.tr küresel ısınma site:edu küresel ısınma

14 Aramanızı sınırlandırın Fen ve Teknoloji-Fizik,Kimya, Biyoloji- Bilim Danışmanlığı Çalıştayı Dosya türü filetype:ppt site:edu küresel ısınma Tanımlar define:pixel define: şirket planlaması

15 Aramanızı sınırlandırın Bir film ile ilgili bilgilere de erişmek için ; movie:gora, movie:titanic gibi...

16 Google Extra Fen ve Teknoloji-Fizik,Kimya, Biyoloji- Bilim Danışmanlığı Çalıştayı Hesap makinası yerine arama alanına 56+96*5 yazıp enter ile sonuca ulaşabilirsiniz. üs ve kök işlemlerini de (kök alma operatörünü İngilizce yazmak koşuluyla) yapabilirsiniz. Bunları arama alanına 2^20 veya sqrt(-4) yazarak elde edebilirsiniz. 16 feet in centimeters araması size cm olarak yanıtı verecektir. Kullandığınız ekranın kaç santimetre olduğunu da bulabilirsiniz.örneğin 17 inç lik ekran için : 17 inch in centimeters yazdığınızda 17 inch = centimeters cevabını alırsınız.

17 ELEŞTİREL DEĞERLENDİRME Web te bulduğunuzu neden değerlendirmelisiniz? Herkes web sayfası yapabilir Birçok sayfa güncellenmez Kalite kontrolü yoktur Birçok sitede eş uzman değerlendirmesi yapılmaz İnternet bilimsel yayınlardan daha az güvenilirdir

18 Sayfa kriterleri Kimin yazdığını söyleyebiliyor musunuz? Yazarın adı Bildiğiniz bir organizasyon, kurum, ajans Konu için güvenlik kriterleri? Bağlantılar var mı? Hakkımızda Felsefemiz Tarihimiz Biografimiz Yeterince güncel mi? En son güncelleme tarihine bakın

19 İçerik Metin Yanlış olma olasılığı var mı? Basılı versiyonuna neden bağlantı yok? Kaynaklar Bağlantılar, dipnotlar, vb. ile mi yayınlanmış? Bu bağlantılar çalışıyor mu? Kanıt önceliği metin içinde mi yoksa aktarma mı?

20 internet google Uyarı / öneri... Google her sayfayı indeksle(ye)mez Google istemediği sayfaları göstermeyebilir (?!?) Google in sonuçları tutarlı da olmayabilir

21 Konu Katalogları Dizinler Fen ve Teknoloji-Fizik,Kimya, Biyoloji- Bilim Danışmanlığı Çalıştayı

24 Konu Katalogları -- Dizinler

25 Meta Arama Motorları Fen ve Teknoloji-Fizik,Kimya, Biyoloji- Bilim Danışmanlığı Çalıştayı Arama programları, metasearch servisi vererek, bir sorguyu aynı anda birçok arama motoruna göndererek tarama yaptırabilme özelliğine sahiptirler. Sorguda sadece bir kelime girilebildiği gibi, web sayfası (URL) adresi veya sayfa başlığı kriterleri ile de tarama yaptırılabilir. Sorgulanan web sayfalarının indirilmesini (download) sağlayarak internete bağlı olunmadığı zamanlarda da (offline) bu sayfaları inceleme imkanını sağlamasıdır.(copernic)

26 Meta Arama Motorları Fen ve Teknoloji-Fizik,Kimya, Biyoloji- Bilim Danışmanlığı Çalıştayı Dogpile Copernic Surfwax Metacrawler Mamma

27

28

29

30 5 Adımda Arama Stratejileri Fen ve Teknoloji-Fizik,Kimya, Biyoloji- Bilim Danışmanlığı Çalıştayı 1 1 Adım. Konuyu analiz edin ve başlayacağınız yere karar verin Kolayca ayrılabilir kelimeler ve ifadeler kullanın? --- düven, yegane anlam --- "pozitif ayrımcılık Genel kelimeler ve genel terimler sizi yanlış sayfalara götürür. --- Kaostan kaynaklanan düzen", --- Anka kuşu, mitoloji, müzik topluluğu, şirket, vb.

31 5 Adımda Arama Stratejileri Fen ve Teknoloji-Fizik,Kimya, Biyoloji- Bilim Danışmanlığı Çalıştayı 1 Adım. Konuyu analiz edin ve başlayacağınız yere karar verin Geniş alanda bir konuda arama yapmak; Tanzimat edebiyatı, alternatif enerji kaynakları Eş anlamlar, muadil terimler, çeşitli söylenişler Bellek, VEYA ram VEYA Hafıza, bunların hepsinin ayrı ayrı bulunduğu sayfalar yararlıdır "soğuk füzyon enerjisi" VEYA "hidrojen enerjisi", bazıları bir terimi, bazıları diğerini kullanır; aslında tam olarak ikisi eşit değildir İstediğiniz sayfalar hepsini veya sadece birini içerebilir.

32 2. Adım Doğru Başlangıç Tablosu KONU ÖZELLİKLERİ: Arama Motorları Konu Dizinleri Özel Veri tabanları Uzman Bulun Şans Yegane kelime veya ifade? İfadeyi " " arasına yerleştirin. Terim hangi konuyla ilgiliyse bir üst konuda arama yapın Veri mi istiyorsunuz? Kesin sonuçlar mı? İstatistik mi? Konunuzla ilgili özel bir dizin bulun. Yegane kelime veya ifade YOK? Birden fazla terim veya daraltmak için arasında ifade kullan. Konu Dizini DEWEY olabilir, kategoriyi bul Hepsinden biraz mı? Konunuzla ilgili kurum, kurul ve STK ların web sitelerine bakın. Genel bir araştırma? Geniş veya genel bir konunun dar olan boyutu? Eş anlamılar, muadil terimler, çeşitlemeler Tavsiye edilmiyor VE, VEYA gibi arama opsiyonlarını kullanın Ve, VEYA ile çalışan arama motorlarını seçin. Özel Konu Dizini aranması gerekir Geniş konuya ait Dizine bakın. Tavsiye edilmez Bunlardan sadece biri mi? Planlar mı? Haritalar mı? Alan veri tabanına veya web sayfasına bakın, veya konunuzla ilgili tasrlanmış arama motorunu kullanın. Bulduğunuz güzel bir sitenin yapımcısına e-posta gönderin. Tartışma grubu veya blog bulun. Aramak size asla zarar vermez. Şans cesaretli olana güler! Gözünüz ü dört açın, Araştırırk en öğrenin. Kafa karışıklığı? Daha fazla bilgi? Tavsiye edilmez Temel kavramları ve anahtar kelimleri öğrenmek için bir ansiklopodiye başvurun Kişisel yardım için Kütüphanecinize başvurun.

33 5 Adımda Arama Stratejileri 3 4 Kullanarak öğrenin & bakış açınızı öğrendiklerinize göre çeşitlendirin. Aradığınızın ne olduğunu bildiğinizi düşünmeyin. Arama sonuçlarına bakın ve başta düşündüğünüze ek olarak daha fazla neyi kullanabileceğinizi görün. Eğer bunların hiçbiri işe yaramazsa paniğe kapılmayın Arama motorları ve dizinler arsında gidip gelin. 5 Daha iyi anladığınız önceki stratejilere geri dönün.

34 Açık Erişim Dergi, Konu, Kurumsal Arşiv Bilimsel literatürün internet aracıyla finansal, yasal ve teknik bariyerler olmaksızın, erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir, kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir, tam metne bağlantı verilebilir, yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir biçimde kamuya ücretsiz açık olması Üniversite ve araştırma kurumlarının entelektüel ürünlerinin sayısal ortamda saklandığı, diğer kurumların ve kullanıcıların kolaylıkla erişebildikleri, tüm dünyada hızla yayılmakta olan yeni bir oluşum BOAI; 2001

35

36

37 Açık Erişim Dergileri-Arama Araçları Directory of Open Access Journals (DOAJ) Die Elektronische Zeitschriftenbibliothek (English version) (EZB) Genamics LivRe Open J-Gate Jan Szczepanski's lists of open access journals University of Nevada Collection of Free Electronic Journals Google Scholar Yahoo's Free Full Text List of Open Access Journals in the Field of Education List of open access journals with Wikipedia entries

38

39 Konusal Arşivler Belli bir konudaki bilimsel çalışmaların daha erken ve etkin duyurulması için, açık erişim ölçütleri ile yapılandırılmış bir arşivden kullanıcıların erişimine sunulmasıdır. Çoğunlukla dergi makaleleri ve konferans sunumlarını hedeflemesine karşın, tezler, ders kitapları, öğretim nesneleri, gör-işit materyalleri, kurumsal kayıtlar ve diğer dijital dosyalar da bulunabilir.

40

41 Kurumsal arşiv - Arama Araçları

42 Kurumsal Arşiv Toplu Tarama Araçları

45

46

47

48 ULAKBİM - CABİM Fen ve Teknoloji-Fizik,Kimya, Biyoloji- Bilim Danışmanlığı Çalıştayı

49 ULAKBİM - CABİM Cahit Arf Bilgi Merkezi (CABİM); Türkiye'deki araştırmacılara ulusal çapta bilgi ve belge hizmetleri sunan, TÜBİTAK-ULAKBİM'e bağlı bir bilgi merkezidir. Merkezde, araştırmacıların ulusal bilimsel literatüre (Türkçe dergiler) erişimlerini etkinleştirmek amacıyla çeşitli konularda Türkçe Veri Tabanları da oluşturulmakta ve Web'den kullanıcıların erişimine açılmaktadır.

50 ULAKBİM CABİM Konu / Atıf Tarama ULAKBİM Cahit Arf Bilgi Merkezi Belge Sağlama Katalog Veri Tabanları

51 ULAKBİM CABİM, Konu / Atıf Tarama Konu taraması; Araştırmacıların araştırma konuları ile ilgili yapılan Yayınlara erişmek için uluslar arası ve Türkçe bilimsel literatürü içeren veri tabanlarını anahtar kelimeler ile sorgulaması işlemidir. Uzaktan yapılan tarama başvuruları ULAKBİM konu uzmanları tarafından gerçekleştirilerek, başvuru sahibi araştırmacıya iletilmektedir. Atıf taraması; yazarın yayınlarına yapılan atıfların (citation) tespit edilmesi amacıyla uluslar arası atıf indeksleri (SCI, SSCI, Arts&Hum) üzerinden yapılan taramalardır. Ulakbim üyelik hesabı oluşturulmalı + ücret

52 ULAKBİM CABİM, Belge Sağlama Ulusal Belge Sağlama Sistemi (UBSS); kullanıcıların ULAKBİM'e gelmeden uzaktan (Web üzerinden) belge isteği (makale vd.) yapabilmelerini sağlayan sistemdir. Belgelerin fotokopileri, kullanıcılara posta ya da kargo aracılığı ile iletilmektedir. Tüm kişi ve kurumlar faydalanabilir. Yurt dışındaki bilgi merkezlerinden de yayın istenebilir. Ulakbim üyelik hesabı oluşturulmalı + ücret

53

54 ULAKBİM CABİM, Makale İstek ve Katalog Makale İstek Sistemi (MIS); makale isteklerini (fotokopi) ULAKBİM'e gelerek elden teslim almak isteyen kullanıcılar içindir. Kullanıcıların, ULAKBİM süreli yayın koleksiyonundan yapacakları fotokopi isteklerini elektronik ortamda önceden tanımlamalarını sağlar. Katalog ULAKBİM, Gazi, Hacettepe, ODTÜ, Bilkent ve Başkent Üniversiteleri'nin süreli yayın/dergi koleksiyonlarını tarayabilirsiniz. Lisans anlaşmaları gereği, elektronik dergilere yanlızca TÜBİTAK üzerinden erişilmektedir. Ulakbim üyelik hesabı oluşturulmalı + ücret

55 ULAKBİM CABİM, Veritabanları ULAKBİM Türkçe Veri Tabanları, araştırmacıların Türkçe bilimsel literatürde yayınlanan makalelere erişimlerini etkinleştirmek amacıyla ULAKBİM tarafından oluşturulan konu bazlı veri tabanlarıdır. Türkçe veri tabanlarında konunuzla ilgili tarama yaptıktan sonra makale künyelerinin hemen altında yer alan [Belge Sağla] bağlantısı ile Belge Sağlama Hizmetlerine bağlanabilir ve Buradan istediğiniz makalelerin tam metinlerini isteyebilirsiniz.

56 ULAKBİM Türkçe Veri Tabanları, Tarama Henüz tüm dergiler tam metin olarak sisteme aktarılmadığı için, tam metin filitreleme opsiyonu yok Toplam tam metin dergi sayısı 107

57

58

59 TÜBİTAK Destekli Projeler Veri Tabanı TÜBİTAK Araştırma Grupları tarafından desteklenmiş araştırma projelerinin ve TÜBİTAK-TÜBA-YÖK tarafından desteklenen sosyal bilimler alanındaki projelerin sonuç raporlarını içermektedir. Veri tabanı, projelerin sonuç raporlarının bibliyografik veri ve özlerini kapsamaktadır. TÜBİTAK araştırma grupları tarafından desteklenen projelerin raporları (asıl kopyalar) ULAKBİM kütüphanesinde bulunmaktadır. Veri tabanı üzerinden proje raporlarından fotokopi isteği yapılabilmektedir. Bunun yanı sıra, TÜBİTAK'in destekleği, halen yürümekte olan ve sonuçlanan projelerin durum bilgileri TÜBİTAK Web sitesi'nden taranabilmektedir. Konu Kapsamı: Temel ve Uygulamalı Bilimler Sosyal Bilimler 1965'den günümüze Proje Sayısı5879

60 Konu Kapsamı: Temel ve Uygulamalı Bilimler Sosyal Bilimler Kapsadığı 1965'den günümüze Proje Sayısı5879

61 SONUÇLAR Bir araştırmacı için en önemli ve değerli şey vakittir. Bu sunumda bilgiye ulaşmak için kullanılabilecek yöntemler verilerek araştırmacının en kısa zamanda aradığı bilgiye ulaşabilmesi hedeflenmiştir. Bir şeyi geliştirmeden önce aramaya inanmak gerekmektedir.* *NA

62 İsmail İŞLEYEN Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi