3. BÖLÜM ULUSAL HAKEMLĠ DERGĠLERDE YAYINLANAN MAKALELERĠ

Transkript

1 3. BÖLÜM ULUSAL HAKEMLĠ DERGĠLERDE YAYINLANAN MAKALELERĠ

2

3 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:

4 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S: PELTON, FRANCIS VE KAPLAN TÜRBĠNLERĠNĠN ANA BOYUTLARININ BĠLGĠSAYARLA BELĠRLENMESĠ Asaf VAROL Fırat Üniversitesi, ELAZIĞ Son yıllarda Pelton, Francis ve Kaplan su türbinlerine ait ana boyutların belirlenmesinde önemli bazı değiģiklikler olmuģtur. Deneyimlerle elde edilen bilgiler diyagramlara dönüģtürülmüģ ve boyutlandırma ile ilgili iģlemler kolaylaģtırılmıģtır. Su türbinlerindeki son teknolojik değiģiklikleri içeren diyagramlar ıģığında geliģtirilen bir bilgisayar programı sayesinde, bilinen hacimsel debi ve düģü yardımıyla en uygun türbin tipi belirlenerek, o türbin tipine ait ana ölçüler elde edilebilmektedir. Bu bildiride Pelton, Francis ve Kaplan türbinleri tanıtılmakta ve bilgisayar programının akıģ diyagramı verilerek, bu alanda çalıģanlara yardımcı olunması amaçlanmaktadır. Bilgisayar desteği ile boyutlandırılan Pelton, Francis ve Kaplan türbinlerinden birer örnek basit olarak üniversitemiz mekanik atelyesinde imal edilerek, öğrencilere bu setlerde ne tür deneylerin yaptırılabildiği konuģanda bilgi verilecektir. There have been some important changes in the determination of the main dimensions of Pelton, Francis and Kaplan hydraulic turbines recentiy. Knowledge obtained from experiences has transformed to the diagrams by means of curves, and operations related with dimensioning have been made easy. The most proper furbine type can be decided and the main dimensions of that turbine can be obtained by using known volume flow rate and head, and with theaîd of a computer program developed in the light of the diagrams containing the last technohgical changes of hydraulic turbines in this publication, Pelton, Francis and Kaplan turbines are introduced; and it is aimed to help the people working on this are a by giving the flow-chart of 394

5 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 the computer program. The samples of Pelton, Francis and Kaplan turbines, ivhich are dimensioned with the aid of a computer, wiil be produced in the Machine-Shop of the University and wiil be informed about which type of experimente to be performed on these eate by the students. Enerji yetmezliği günümüzün en önemli sorunlarından birini oluģturmaktadır. Farklı enerji kaynakları içerisinde hidrolik su gücünden faydalanma, alıģılagelmiģ bir enerji türü olarak önemini sürdürmektedir. Türkiye su potansiyeli açısından Ģanslı bir ülkedir. Geçen yıllarda bu potansiyelin ancak az bir miktarından faydalanılabilmiģtir yılı baģı itibariyle Türkiye'de 48 adet hidroelektrik santral çalıģır durumda olup, toplam kurulu gücü 3898 MW'tır. Devreye girecek ve proje aģamasında hidroelektrik santrallerin sayısının 434'e ve toplam kurulu gücün 31188,14 MW'a çıkartılması hedeflenmiģtir [1]. Elektrik üreten diğer santrallerin yanında hidroelektrik santrallerinin avantajı bu teknolojinin ülkemize girmiģ olmasıdır. Diyarbakır'daki TEMSAN Fabrikası, Erzincan'daki TERCAN Hidroelektrik Santraline ait su türbinlerini imal etmektedir. 5 MW gücünde 3 üniteden oluģacak bu deneyim, tümüyle Türkiye'de imal edilmiģ ilk Francis türbinleri olacaktır. Debisi ve düģüģü az olan akarsular üzerine kurulabilen Ossberger türbin tipi, birkaç yıl önce bazı geliģtirmeler yapılarak Ergin türbini patenti ile Türkiye'de uygulamaya konulmuģtur. Özellikle köylerin ayrı ayrı aydınlatılmasında rahatlıkta kullanılabilecek bu türbin tipinin yaygınlaģtırılması gerekir. A. SU TÜRBĠNLERĠNĠN SINIFLANDIRILMASI Bu çalıģmada su türbinlerinin sınıflandırılması özgül devir sayısına ve düģüye göre yapılmıģtır. Bilgisayar programında tanınmıģ su türbini imalatçılarından VOITH Firmasının yayınladığı diyagramdaki veriler esas alınmıģtır (ġekil 1). 395

6 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 ġekil 1. Özgül devir sayısı ve düģüye bağlı olarak türbin tipinin belirlenmesi Özgül devir sayısı, H = 1 m düģü ve V = 1 m 3 /s lik hacimsel debi ve seçilen bir iģletme devrinde (n) çalıģan bir çarkın devir sayısıdır. -H > 100 m ve n = dak' arasında Ġse Pelton, -30 < H < 800 m ve n q = dak -1 ise Francis, -H < 30 m ve n q > 120 dak -1 arasında ise türbin tipini Kaplan olarak belirlenmenin uygun olacağı önerilmektedir [2]. a) PELTON TÜRBĠNLERĠ ġekil 2 de Pelton türbinindeki lüle ve kepçenin Ģematik Çizimi ile hız planları görülmektedir. 396

7 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 Su kepçelerin ortasma çarpar ve her iki kenara sapar. Ġyi bir kuvvet aktarımı yapabilmek Ġçin, jeti gören daire çapının (D) jet çapına (d) oranının belli bir değerde tutulması gerekir (ġekil 3). ġekil 3. Pelton türbini boyutlandırılırken kullanılan d. C 1 = 2 gh (2) eģitliğinden hesaplanır. Türbin verimi yaklaģık bire yakın kabul edildiğinde, çevresel hız u = C 1 /2 olacaktır. Bu türbinde bağıl hızlar arasında W 1 = W 2 = c 1 /2 eģitliği mevcuttur. Pratikte β 2 açıģı 4 ile 10 arasında seçilmektedir. 397

8 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 Çevresel hızın (u) bilinmesi ve ĠĢletme devrinin (n) seçilmesiyle türbin çark çapı (D), D= (60.u)/π.n (3) eģitliğinden hesaplanır, n seçilirken özgül devir sayısının (n q ) değeri kontrol edilir ve bilinen düģü (H) için, n değerinin uygun olup olmadığına bakılır. Eğer devir sayısı büyükse, D küçüleceğinden çark üzerindeki kepçelerin boyutlarının da küçük seçilmesi zorunluluğu ortaya çıkacaktır. Kepçelerin çok küçülmesi halinde de imalat güçlükleri ortaya çıkar. Jet Çapı eģitliğinden hesaplanır [2]. Bu denklemde hacimsel debi V = m 3 /s ve düģü H = m birimleriyle yerine konursa, jet çapı m olarak bulunur. Büyük güçlü Pelton türbinlerinde su, birden fazla lüle üzerinden türbine sevk edilir. Lüle sayısı artırılarak, jet çapı küçültülebilir. Buna bağlı olarak kepçeler de daha küçük yapılabilir. Lüle sayısı birden fazla olduğu durumlarda, özgül devir sayısı z ye bölünmelidir. Pelton türbinine bağlı jeneratör devir sayısı, n =60. f/p (dak -1 ) (5) eģitliği ile hesaplanır. EĢitlikte f = frekans (Hz) ve p = kutup çifti sayısıdır. Boyutlandırma yapılırken, farklı iģletme devir sayıları için özgül devir sayılan ve gerektiğinde lüle sayısı hesaplanmalı ve kontrol yapılmalıdır, özgül devir sayısının düģü ile sınırlı olduğu unutulmamalıdır. ĠĢletme devir sayısı tespit edildikten sonra D/d oranı hesaplanır ve D/d 398

9 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 eğrisinden bulunacak özgül devir sayısı ile bir önceki özgül devir sayısı karģılaģtırılır (ġekil 3). b) FRANCIS TÜRBĠNĠ ġekil 4 de Francis türbinlerinin ilk ana ölçülerinin elde edilmesinde kullanılan diyagram ve iki ayrı tip Francis çarkına ait çizimler gösterilmiģtir. ġekil 4. Francis türbinlerinin ilk ana ölçülerinin elde edilmesi için değerler. Bilinen düģü (H); hacimsel debi (V ) ve seçilen iģletme devri ile (1) eģitliğinden hesaplanacak Özgül devir sayısı yardımıyla boyutlandırmaya baģlanır. ġekil 4 ten bilinen n q değeri ile u * * 1, u 2a *, U 2i *, c 2 * ve c m1 katsayıları bulunur. Bu katsayılar 2 gh değeri ile çarpılarak asıl değerler 399

10 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 (u 1, u 2a, U 2i, c 2, c m1 ) elde edilir. (3) nolu denklem yardımıyla ilgili çevresel hızlara ait çaplar (D 1, D 2a, D 2i ) hesaplanır. GiriĢ üçgenini elde etmek için Euler Türbin Denkleminden faydalanılır. Francis türbinlerinde c 2 mutlak hızı u 2 çevresel hızına dik olduğundan c 2u =0 olacağından, C 1u = η T.g.H/u 1 (6) yazılabilir. U 1, c 1u ve c m1 değerleri bilindiğinden ġekil 5'de görülen giriģ hız üçgeninden faydalanılarak ve aģağıdaki eģitlikler yardımıyla a 1, w 1, β 1 ve c 1 değerleri hesaplanır. ġekil 5. Francis türbininde yöneltici ve döner kanatlar. GiriĢ ve çıkıģtaki hız üçgenleri (c 2u =0). Sinβ 1 = c m1 /w 1 (9) C 1 = c 1u /Cosα 1 (10) bulunur. Francis türbinlerinde çark kalınlığı (b 1 ) aģağıdaki eģitlik yardımıyla 400

11 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 T kanatların cidar kalınlıklarından ötürü giriģ kesitinde oluģan daralma oranı olup genelde 0,9 alınmakladır. Çark çıkıģındaki çevresel hızı bulmak için U 2i ; ve u 2a, değerlerinin aritmetik ortalaması alınır. c) KAPLAN TÜRBĠNĠ Uçak kanatlarına benzediği ve gövde üzerindeki kanatları dönmediği için Kaplan türbinlerinin ilk modellerine Pervane türbini adı verilmiģtir. Pervane türbinlerinin Francis türbinlerine göre bir avantajı, iģletme devirlerinin daha yüksek seçilebilmesidir. Yüksek devir sayesinde jeneratör boyutları daha küçük yapılabilmektedir. Pervane türbini Prof. Kaplan tarafından geliģtirilerek, göbek üzerinde bulunan kanatlar da hareket ettirilebilmektedir. Bu sayede düģünün dalgalanması halinde kanatlar ayarlanarak tedbirler alınabilmektedir. Çark Üzerinde sayılan 4 ile 8 arasında 401

12 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 değiģen ve gövdeye yataklanan hareketli kanatları mevcuttur. Kanatların amacı, teğetsel etki eden bir dönme kuvveti oluģturmaktır (ġekil 6). Kaplan türbinlerinde u 1 = u 2 = u alınmaktadır. U 1 çevresel hızı Euler Türbin Denklemi (α 2 = 90 olduğundan) yardımıyla, eģitliğinden hesaplanır. Ortalama çark çapı D m ve yöneltici kanat yüksekliği b'nin belirlenmesinde kullanılan c m meridyen hızının çark giriģ ve çıkıģındaki değeri aynıdır. Süreklilik denkleminden, yazılır. ġekil 7 de Kaplan türbininin boyutlandırılmasında kullanılan diyagram ve döner çark için kullanılan iģaretler görülmektedir. 402

13 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 ġekil 7. Kaplan türbininin boyutlandırılmasında kullanılan eğriler ve döner çark iģaretleri. n q yardımıyla ġekil 7 den u 1 *, u N *, c m2 * ve c my * katsayıları bulunur. Bu katsayılar 2 gh değeriyle çarpılarak asıl değerler (u 1, u N, c m2, c my ) hesaplanır, u 1 ve u N çevresel hızlar ve (3) nolu eģitlik yardımıyla D 1 ve D N çapları hesaplanır. 403

14 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 denklemiyle hesaplanır, T 0 = 0,9 kabul edilmiģtir. C 2m meridyen hızı, döner çarkın çıkıģındaki c 2 hızına eşit alınır. Suyun türbinden geçtiği alanı aģağıdaki eģitlikle hesaplayabiliriz. ve C 2 mutlak hızı dik olarak çarkı terk ettiğinden C 2u =0 olacağından, Euler Türbin Denkleminden, ÇıkıĢ üçgeni hesapları aģağıdaki biçimde yapılır. Kanat orta noktasının çevresel hızı u m ve c 2 = c 2m olarak bilindiğinden, eģitliklerinden w 2 ve β 2 değerleri hesaplanır. 404

15 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 GiriĢ üçgeni ise c 2 noktasından u'ya paralel bir doğru çizilir ve c 2 uçundan itibaren c 1u kadar ilerideki uzaklık iģaretlenerek elde edilir. Dolayısıyla w 1, c 1, ve β 1 hesaplanabilir. (ġekil 6). Teğetsel kuvvet (T) ve eksenel itki kuvvetinin hesabı aģağıdaki biçimde yapılır. B) PELTON, FRANCIS VE KAPLAN TÜRBĠNLERĠNĠN BOYUTLANDIRILMASINDA BĠLGĠSAYARIN ÖNEMĠ Pelton, Francis ve Kaplan türbinleri ile ilgili ana boyutların belirlenmesinde kullanılan diyagram ve denklemler yukarıda verilmiģtir. ġekil 3, 4 ve 7 de Pelton, Francis ve Kaplan türbinlerinin boyutlandırılmasında kullanılan diyagramlar, ampirik denklemlere 405

16 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 dönüģtürülerek bilgisayar programına yerleģtirilmiģlerdir. Türbinin yerleģtirileceği yerdeki düģü ve hacimsel debi sabit büyüklüklerdir. Oysa türbin iģletme devri seçilen büyüklüktür. Seçilen bu değerlere bağlı olarak özgül devir sayıģı sürekli değiģeceğinden, türbin tiplerine ait tüm boyutlar da farklı olacaktır. Diğer bir deyimle çok sayıda boyutlandırma söz konusu olabilmektedir. Farklı boyutlandırmalar içinden optimum olanını belirlemede bilgisayarın Önemi açıktır. Oldukça kapsamlı hazırlanan bir FORTRAN programı yardımıyla optimum türbin tipi ve boyutları belirlenebilmektedir. Fırat Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü Akım Makinaları Laboratuarı için bu bilgisayar programı yardımıyla örnek küçük türbinler boyutlandırılmıģ ve atelye de imalatları gerçekleģtirilmiģtir. Bu örnek türbinler olanaksızlıklar nedeniyle oldukça basit biçimde imal edilmiģlerdir. Bu setler ders aracı ve deney seti olarak öğrencilerin hizmetine sunulmuģtur [3,4,5]. Hazırlanan bilgisayar programı konuya yabancı kullanıcılar tarafından rahatlıkla anlaģılabilecek biçimde hazırlanmıģtır. 406

17 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:

18 VAROL, A.; Pelton, Francis ve Kaplan Türbinlerinin Ana Boyutlarının Bilgisayarla Tespiti, Mühendis ve Makine Dergisi, Cilt 28, Sayı 325, ġubat 1987, S:7-11 KAYNAKÇA 1. DSĠ 1986 Ajandası. 2. Varol, A., Hidrolik Mizanaları (Su Türbinleri), Elazığ, Varol, A., Eren, H., Kaplan Türbin Ġmalatı, Bitirme ödevi, F.O. Makina Mühendisliği Bölümü, Elazığ, Varol, A., Boydak, M., Pelton Türbin Ġmalatı. Bitirme Ödevi, F-Ü. Makina Mühendisliği Bölümü, Elazığ, Varol. A., Aydın, A., Francis Türbin Ġmalatı. Bitirme ödevi, F.Ü. Makina Mühendisliği Bölümü, Elazığ,

19 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S:

20 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: AMERĠKA BĠRLEġĠK DEVLETLERĠNDE TEKNOLOJĠ EĞĠTĠMĠ VE YÖK/DÜNYA BANKASI II. ENDÜSTRĠYEL EĞĠTĠM PROJESĠ TEKNOLOJĠ BURSLARI Yrd. Doç. Dr. Asaf VAROL Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi ÖZET Yök / Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi nedeniyle Mesleki ve Teknik Eğitim Fakültelerinin ders programları değiģtirilmekte ve yeniden organize edilmektedir. Bu çalıģmada Purdue Üniversitesi Teknoloji Okulu'ndaki bazı eğitim programlardan örnekler verilerek bu konuda çalıģanlara yardımcı olunması amaçlanmıģtır. Ayrıca bu proje kapsamında verilen teknoloji burslarının daha yararlı olması için öneriler verilmektedir. ABSTRACT The curricula of the Vocational and Technical Schools are changed and reorganized thanks to YÖK/World Bank Second Training Project. In this study some curricula of the School of Technology of Purdue University are given in order to aim to the people who work on this area. In addition some important recommendations are emphasized to benefit more from the technology grants which are given by this project. 410

21 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: vardır (1). A) AMERĠKA BĠRLEġĠK DEVLETLERĠNDE YÜKSEK ÖĞRETĠM KURUMLARI Amerika BirleĢik Devletlerinde beģ tür yüksek öğretim kurumu a) Doktora Düzeyinde Eğitim Veren Okullar 167 kurumda doktora düzeyinde eğitim sürdürülmektedir, bunlardan 106 sı özel kuruluģlardır. b) Çok Amaçlı Okullar Bu okullarda en fazla yüksek lisans öğrenimi yapılabilmektedir ve sadece birkaç branģta eğitim verilmektedir. c) Genel Lisans Okulları Fen-Edebiyat programlarının ağırlıkta olduğu küçük kolejlerdir. d) ÖzelleĢmiĢ Okullar Tıp, iģletme, jeoloji gibi tek alandaki konularda özelleģmiģ kurumlardır. e) Ġki Yılık Yüksek Okullar Ġki yıllık meslek yüksek okullarındakine benzer bir eğitim sürdürüldüğü okullardır. 411

22 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: C) AMERĠKA ÜNĠVERSĠTESĠ'NĠN ORGANĠZASYONU (1) D) TEKNOLOJĠ OKULLARININ GÖREVĠ, HEDEFĠ VE PROGRAMLARI Amerika BirleĢik Devletleri'nde Teknolojik okulları; uygulama 412

23 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: ağırlıklı teknolojiye ilgi duyan öğrencilere bu alanda kariyer yapabilme fırsatı veren okullardır. ĠĢ merkezleri endüstri ve servis acentalarının gereksinim duyduğu el becerileri yüksek teknik elemanların; ayrıca teknik, endüstri ve mesleki eğitim veren orta öğretime öğretmen yetiģtirilmesi bu okulun amaçları arasındadır. Bu amaçları gerçekleģtirmek için öğrenciler teorik dersler yanında atölye ve laboratuar dersleri de almaktadırlar. Öğretmenlik yapmak isteyenler ise Eğitim Fakültelerinde pedagoji ağırlıklı ek dersler almaktadır. Teknoloji bölümlerinde öğrenim görenler, sadece kendilerine uygun teknik dersleri almayıp, haberleģme ve sosyal ağırlıklı olanlardan dersler de almak zorundadırlar. E) TEKNOLOJĠ OKULLARININ AKADEMĠK PROGRAMLARI a) Uygulamalı Bilimlerde Ön Lisans - Havacılık Teknolojisi (Yönetim, uçma ve havacılık) - Yapı Teknolojisi - Bilgisayar Kontrollü Üretim Teknolojisi - Bilgisayar Teknolojisi - Elektrik Mühendisliği Teknolojisi - Endüstri Teknolojisi - Makina Mühendisliği Teknolojisi - Endüstriyel Yönetici Eğitimi - Teknik Grafik b) Uygulamalı Bilimler Mezunları Ġçin Lisans Eğitimi - Havacılık Teknolojisi - Yapı Teknolojisi - Bilgisayar kontrollü Üretim Teknolojisi - Bilgisayar Teknolojisi 413

24 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: Elektrik Teknolojisi - Makina Teknolojisi - Endüstriyel Yönetici Eğitimi c) Yapı Eğitimi - Yapı Teknolojisi - Endüstriyel Yönetici Eğitimi d) Endüstriyel Eğitimde Lisans Eğitimi - Endüstriyel sanat öğretimi - Endüstriyel Teknoloji - Mesleki ve Endüstriyel Öğretim e) Yüksek Lisans ve Doktora Eğitimi - Endüstriyel Teknoloji f) Yaygın Teknoloji Eğitimi Ülkenin gereksinim duyduğu bir meslek dalında el becerisi olan teknikerlerin yetiģtirilmesini sağlayan bir programdır. Önceden bir kolejde eğitim yapma fırsatı bulamayan ancak çalıģtığı alan itibariyle teknik el becerisi olan kiģilerin eğitilmesi amacıyla bu programlar açılmıģtır. Bu kiģilerin değiģen teknolojiye ayak uydurulabilmesi için okul-sanayi iģbirliği çevresinde eğitim programlarına alınmaktadır. F) TEKNOLOJĠ OKULLARINDA VERĠLEN DERECELER Burada ele alınan dereceler için Amerika BirleĢik Devletleri Indiana Eyalet'inde bulunan Purdue Üniversitesi nin Teknoloji Okulu örnek alınmıģtır (2). a) Uygulamalı Bilimlerde Önlisans Eğitimi Uygulamalı bilimler alanında 2 yıllık bir yüksek öğretim sonrası verilen bir derecedir. Bu tür bir diplomaya sahip olanlara tekniker adı verilmektedir. Uygulamalı teknik bilgi ve beceri gerektiren yerlerde iģ alan 414

25 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: bu elemanlar, dar bir alanda ancak yoğun bir bilgiye, beceriye ve kendi alanlarındaki alet ve tezgahları iyi derecede kullanabilme yeteneğine sahiptirler. b) Lisans Eğitimi Diğer adıyla 2+2 eğitim planı diye de adlandırılan bu program; uygulamalı bilimlerde 2 yıllık önlisans derecesine sahip kiģilerin 4 yıllık bir programı bitirmelerine imkan sağlamaktadır. Öğrencilerin önlisansta okudukları program ve sahip bulundukları diploma dereceleri gözönünde bulundurularak bir üst öğretime devam etmeleri mümkündür. Bu programdan mezun olanlara lisans diploması verilir. c) Yüksek Lisans ve Doktora Dereceleri Purdue Üniversitesi'nde sadece Endüstriyel Teknoloji Bölümünde lisansüstü ve doktora dereceleri verilmektedir. G) ÖĞRETĠM PROGRAMLARI Purdue Üniversitesi Teknoloji Okulundaki bazı bölümlere ait ders program örnekleri aģağıda verilmiģtir (2). a) Bilgisayar Teknolojisi Bilgisayar Teknolojisi Bölümü sunduğu programlarla öğrencileri, bilgisayar iletiģim sistemleri ve bilgisayar uygulamaları konularında mesleki kariyer sahibi yapmaktadır. Büyük ve küçük bilgisayar sistemlerinin yönetimi, program tasarımı ve kullanımı öğretimin temelini teģkil etmektedir. Bu bölümün baģlıca amaçları Ģöyle sıralanabilir: - DeğiĢik bilgisayar ve iletiģim araçlarının öğretilmesi ve bilgisayar uygulamalarında kullanıcıya avantaj sağlaması bakımından bu araçların nasıl kullanılması gerektiğini öğretme. - DeğiĢik alanlarda bilgisayar kullanılmasının ve uygulamalarda karģılaģılan kompleks problemlerin nasıl çözüleceğini gösterme. 415

26 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: uyarlanması. - ĠĢletme sahasındaki yazılımların tasarımı, geliģtirilmesi ve - Özgün bilgilerin organizasyonu ve modern bilgisayar teknolojilerinin kullanılması. - Bilgisayar uygulamalarında haberleģme ve veri tabanlarının rollerinin saptanması. - ĠĢletme organizasyonu ve fonksiyonlarının iyi anlaģılmasını sağlayarak bilgisayarla haberleģmenin verimli kullanılması. - Yerel ve ayrı merkezler arasında bulunan bilgisayarlar arasında ağ kurarak bilgi ve haber transferlerinin sağlanması. Bilgisayar Teknolojisi Programı için gerekli olan kredi 62 dir. Bu bölümün ders programı aģağıda verilmiģtir. Birinci Sömestri Ġkinci Sömestri (3) COM 114 KonuĢularak HaberleĢmenin Esasları (3) CPT 150 Programlamanın Yapısı (3) CPT 154 Bilgisayar Tabanlı Sistemlere GiriĢ (3) ENGL 101 Ingilizce Kompozisyon 1 (5) MA 151 Cebir ve Geometri (3) CPT 151 Programlama Yapısının Dizaynı (3) EPT 224 Mikrobilgisayar Programları ve Uygulamaları (3) ECON 210 Ekonominin Prensipleri (3) ENGL 102 Ingilizce Kompozisyon II (3) Seçmeli Ders (Lisans programına devam etmek isteyenler MA 220 dersini almaları gerekir, diğerleri istedikleri herhangi bir ders seçebilir) Üçüncü Sömestri 416

27 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: (3) CPT 250 Kütük Organizasyonları ve ĠĢlem Teknikleri (3) CPT 276 ĠĢletim Sistemleri (3) MGMT 200 Muhasebeye GiriĢ (3) Seçmeli Ders (HaberleĢme alanından) (3) Seçmeli Ders (Ġstatistik alanından) Dördüncü Sömestri (3) CPT 280 Sistem Analizi ve Tasarını Yöntemleri (3) CPT 282 Veri Yapıları ve Veri Tabanları (3) MGMT 210 Yönetim Muhasebesi 1 (3) Seçmeli Ders (ĠĢletme veya Ġstatistik alanlarından) (3) Seçmeli Ders (Bilgisayar alanından) Lisans öğrenimine devam edecek öğrencilere uygulanan üçüncü ve dördüncü sınıf ders programları ise Ģu derslerden oluģmaktadır. BeĢinci Sömestri (3) CPT 380 Bilgisayar Uygulamaları için Sistemleri Analizi (3) CPT 382 VeriTaban Sistem Yöntemleri (3) Seçmeli Ders (DavranıĢ Bilimleri alanından) (3) Seçmeli Ders (Bölüm içinden) (3) Seçmeli Ders (Cebir alanından) Altıncı Sömestri (1) CPT 294 Veri ĠĢlem Semineri (3) CPT 383 Bilgisayar Uygulamaları Ġçin Sistem Tasarımı (3) CPT 482 Veri Taban OluĢturulması (3) Seçmeli Ders (Ġngilizce derslerden) (3) Seçmeli Ders (DavranıĢ Bilimleri alanından) 417

28 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: (3) Seçmeli Ders (Bölüm içinden) Yedinci Sömestri (3) CPT 340 Veri HaberleĢmesi (6) Seçmeli Ders (Bölüm Ġçinden) (3) Seçmeli Ders (Sosyal Bilimler alanından) (3) Seçmeli Ders (Teknik HaberleĢme alanından) Sekizinci Sömestri (6) Seçmeli Ders (Bilgisayar alanından) (6) Seçmeli Ders (Bölüm içinden) (3) Seçmeli Ders (Sosyal Bilimler alanından) b) Yapı Teknolojisi Yapı Teknolojisi Bölümü ĠnĢaat ile ilgili konularda öğrencilerin yetiģmesini sağlayan uygulama ağırlıklı bir bölümdür. Bu programda yapı ile ilgili çalıģanların yönetimi, para, makina ve malzemelerin uygun kullanılması konuları öğretmektedir. Öğrencilere tasarımdan ziyade üretim ve yönetin beceri kazandırılır. Mezunlar, her türlü inģaat iģlerinde görev alabilecek Ģekilde yetiģtirilir. Örneğin, bu elemanlar yerleģim, ticari, endüstriyel, otoyol ve benzeri diğer sahalarda görev yapabilecek bilgi ve beceriye sahip durumdadır. Saha ve büro iģlerinde deneyimlidirler. Bu bölümün mezunları fiyat analisti proje yöneticisi fabrika müdürü ve benzeri görevler almaktadır. 2 yıllık Yapı Teknolojisi bölümünden mezun olabilmek için gerekli olan kredi toplamı 66 dır. Bu bölümün dersleri aģağıda verilmiģtir (2). Mimarlık ve Mühendislik (5) Kadastro (6) Statik ve Cisimlerin Dayanımı 418

29 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: (3) ĠnĢaatlarda Mekanik ve Elektrik Sistemleri ĠĢletme ve Yönetim Yapı (3) Muhasebe (3) Ekonomi (3) Endüstriyel Yönetici Eğitimi (6) Yapı Endüstrisi Malzemeleri (3) Meslek Resmi (3) Kesin Hesap (3) ĠĢ Planlanması (1) Seçmeli Ders (Teknik dersler alanından) Genel Eğitim (3) Seçmeli Ders (Genel kültür dersleri alanından) (6) Ġngilizce Kompozisyon (3) KonuĢma Tekniği 419

30 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: Matematik ve Fen Bilimleri (3) Compütür Programlama (8) Matematik (4) Genel Fizik 4 yıllık lisans eğitimi için Yapı Teknolojisi Bölümünde okutulan derslerin kredi toplamı 134 olup, sömestrilere göre derslerin dağıtılması Ģöyledir. Birinci Sömestri (2) BC 100 Yapı Bilimine GiriĢ (2) BC 120 Yapı Malzemeleri (2) BC 150 Konstrüksiyon Yöntemleri (3) ENGL 101 Ingilizce Kompozisyon 1 (5) MA 151Cebir ve Geometri (3) TG 170 Meslek Resmi Ġkinci Sömestri (3) BC 112 Kadastronun Temelleri (3) CPT 175 Bilgisayar Kullanımı ve Programlama (3) EGNT 102 Ġngilizce Kompozisyon II (3) MA 221 Teknoloji Matematiği 1 (4) PHYS 218 Genel Fizik Üçüncü Sömestri (3) BC 180 Statik (3) BC 212 Yapı Planı (l) BC 200 Yapı Analizi (3) BC 275 KeĢif Özeti I 420

31 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: (4) PHYS 219 Genel Fizik (3) COM 114 KonuĢarak HaberleĢmenin Esasları Dördüncü Sömestri (3) BC 234 Mekanik ve Elektrik Sistemleri (3) BC 280 Cisimlerin Dayanımı (3) ECON 210 Ekonominin Prensipleri (3) MGMT 200 Muhasebeye GiriĢ (3) SPV 374 Endüstriyel Yönetici Eğitiminin Elemanları (3) Seçmeli Ders (DavranıĢ Bilimleri alanından) BeĢinci Sömestri (3) BC 310 Yapı Muhasebesi (3) BC 345 Planlama (3) BC 350 Arazi ĠĢletmeleri (2) BC 300 Yapı ĠĢletimlerinin Analiz (veya BC den seçmeli ders) (3) BC 380 Beton Yapı (3) Seçmeli Ders (HaberleĢme alanından) Altıncı Sömestri (3) BC 334 Mekanik ve Elektrik Ġçeren Yapıları (3) BC 355 Endüstriyel Yönetici Eğitiminin Yapısı (3) BC 385 Toprak ve Temeller (3) BC 375 KeĢif Özet II (3) Seçmeli Ders (Genel Kültür Derslerinden) (3) Seçmeli Ders (Fen Bilimi derslerinden) Yedinci Sömestri (3) BC 400 Yapı Analizi (veya BC den seçmeli ders) 421

32 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: YazıĢma (3) BC 458 Laboratuar (3) BC 475 Yapı Maliyeti (l) BC 492 ĠnĢaat Kariyerliği Semineri (3) ENGL 420 ĠĢ YazıĢmaları veya ENGL 421 Teknik (3) MGMT 455 ĠĢletmenin Hukuksal Temelleri I Sekizinci Sömestri (4) BC 450 Por1e Yöntemi (3) BC 455 ĠnĢaat Müteahhitliği (3) Seçmeli Ders (3) Seçmeli Ders (Teknik Derslerden) (3) Seçmeli Ders (Serbest Seçim) c) Makina Mühendisliği Teknolojisi Endüstride Makina alanında karģılaģılan problemlere getirmek her türlü bakım ve onarımlarına çözüm getirmek, makina projesini tasarlamak ve gerektiğinde üretimini yapmak bu bölümün mezunlarının baģlıca görevleri arasındadır. Üretim, kalite kontrol malzeme ve fiyat analizi konularında uzman olan bu elemanlar, uygulama ağırlıklı bir eğitim görmektedirler. Hizmet verdikleri diğer alanlar arasında üretimde çalıģan elemanların organizasyonu, iģletme, alanlarındaki alet ve tezgahların kullanılması ve diğer benzeri konular gelmektedir. Bu programdan mezun olanlar istediklerinde; matematik, tabii bilimler ve özel teknik alanlardan derslerin yoğunlukta verildiği Makina Teknolojisi Bölümüne devam ederek 4 yıllık lisans diplomasına sahip olabilmektedir. Makina Mühendisliği Teknolojisi Bölümüne ait dört program mevcuttur Bunlar; - 2 yıllık Uygulamalı Bilimler Önlisans Eğitimi 422

33 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: yıllık Makina Teknolojisi Lisans Eğitimi (2 yıllık Makina Mühendisliği Teknolojisi mezunlarına 2 yıllık ek bir eğitimle sağlanır). - 2 yıllık Bilgisayar Destekli Üretim Teknolojisi Önlisans Eğitimi - 4 yıllık, Bilgisayar Destekli Üretim Teknolojisi Lisans Eğitimi (2 yıllık Bilgisayar Destekli Üretim Teknolojisi mezunlarına 2 yıllık ek bir eğitimle sağlanır). Önlisans eğitimi için gerekli olan kredi toplamı 66 dır. Lisans eğitimi için de 132 kredilik ders alınması gerekmektedir. Makina Mühendisliği Teknolojisi programı için uygulanan ders planı aģağıda verilmiģtir (2). Birinci Sömestri (3) ENGL 101 Ġngilizce Kompozisyon I (5) MA 151 Cebir ve Geometri (3) MET 141 Malzeme ve ĠĢlemler (2) MET 160 Uygulamalı Mühendislikte Bilgisayarlı Analiz (3) TG 110 Temel Teknik Resim Ġkinci Sömestri (3) COM 114 KonuĢarak HaberleĢmenin Esasları (3) CS 145 Veri ĠĢleme GiriĢ (FORTRAN) (3) MA 221 Teknoloji Matematiği I (3) MET 102 Üretim Resmi (3) MET 111 Uygulamalı Statik (3) MET 142 Malzeme ve ĠĢlemler II 423

34 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: Üçüncü Sömestri (4) MET 211 Uygulamalı Cisimlerin Dayanımı (2) MET 213 Dinamik (3) MET 230 AkıĢkan Gücü (3) MET 242 Üretim ĠĢlemleri (4) PHYS 218 Genel Fizik Dördüncü Sömestri (3) IET 104 Endüstriyel Organizasyon (3) MET 214 Makina Elemanları I (3) MET 220 Isı ve Güç I (4) PHYS 219 Genel Fizik (3) Seçmeli Ders (Sosyal veya DavranıĢ Bilimleri alanından) BeĢinci Sömestri (3) CHM 111 Genel Kimya (3) ECON 210 Ekonominin Prensipleri (3) EET 214 Temel Elektrik (3) MA 222 Teknoloji Matematiği II (3) MET 320 Uygulamalı Termodinamik (3) Seçmeli Ders (Endüstriyel Yönetici Eğitimi veya Yönetim alanından) Altıncı Sömestri (3) COM 315KonuĢarakTeknik HaberleĢme (3) MET 313 Uygulamalı AkıĢkanlar Mekaniği (3) MET 341 Uygulamalı Metalurji (3) SPV 374 Endüstriyel Yönetici Eğitiminin Elemanları (3) STAT 301T Ġstatiksel Yönetimlerin Esasları (3) Seçmeli Ders (serbest seçim) 424

35 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: Yedinci Sömestri alanından) (3) COM 415 Teknik Problemlerin TartıĢılması (3) IET 451 Endüstriyel Kararlarda Parasal Analiz (3) Seçmeli Ders (Temel Bilimler alanından) (6) Seçmeli Ders (Makina Mühendisliği Teknolojisi Sekizinci Sömestri (3) ENGL 421 Teknik Yazım Kuralları (3) Seçmeli Ders (Sosyal veya DavranıĢ Bilimleri alanından) (6) Seçmeli Ders (Makina Mühendisliği Teknolojisi alanından) (3) Seçmeli Ders (Temel Bilimler alanından) H. ÖĞRETMENLĠK SERTĠFĠKASI PROGRAMI Ġlkokul, ortaokul, lise ve özel benzeri okullarda öğretmenlik yapacak öğretmen adayları için Purdue Üniversitesi Eğitim Bilimleri Okulu nda eğitim alanlarından ders düzenlemektedir. Öğretmenlik Sertifikası almak isteyenler okudukları bölümün ikinci sınıfında iken Eğitim Bilimleri Bölümü'nden eğitim dersleri almaya baģlarlar. Öğretmenlik Sertifikası için verilen eğitim öğretmen adaylarının çalıģacakları okullara göre değiģiklik gösterir. Temel Eğitim için Standart Öğretmenlik Sertifikası olanlar Temel Eğitim Okulların 1-6 ncı sınıflarında ve bu okulların branģlara ayrılmamıģ 7. ve 8. sınıflarda okutulan tüm dersleri verilebilir. Orta Öğrenim için Standart Öğretmenlik Sertifikası olan öğretmenler; 9-12 nci sınıflarında kendileri ile ilgili dersleri okutulmaktadırlar. Kolejler için Standart Öğretmenlik Sertifikası sahibi bulunan öğretmenler ise 5-12 nci sınıflarda ders verebilirler. Öğretmenlik Sertifikası Programına katılabilmek için adaylardan 425

36 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: aģağıdaki Ģartların yerine getirilmesi istenir. Bu Ģartlardan önemli olanlar Ģöyle sıralanabilir; - Purdue Üniversitesi'ne kaydolmuģ olmak - EDCI 204 Temel ve Orta Eğitim GiriĢ veya EDPS 261 Özel Eğitimde Uygulama derslerinden birini baģarmıģ olmak ve eğitim ile ilgili toplam 28 kredi saatlik çalıģma yapmıģ bulunmak. - Üçer kredilik dersler olan ENGL 101,ENGL 102 Ġngilizce Dersleri ile COM 114 kodlu KonuĢma derslerinden veya eģdeğer sayılabilecek derslerden 6 üzerinden en az 4(C) veya daha yukarı bir not almıģ olmak. - Meslek Öncesi Beceri Testini baģarı ile geçmek Öğretmenlik Sertifikası Programları aģağıda verilmiģtir (3) Okuduğu Programın Adı Öğretmenlik Yapabileceği Program Aile Bilimi Çocuk YetiĢtirme, Ev Ekonomisi Eğitim Özel Eğitim,Sosyal Dersler, Temel Eğitim Fen Biyoloji, Dünya - Uzay Bilim Kimya, Matematik Teknoloji Teknik ve Endüstri Meslek Toplum Bilimi Beden Eğitimi, Görsel Eğitim, Ġngilizce, KonuĢma ve Tiyatro, Sağlık ve ĠĢ Güvenliği, Yabancı Dil Ziraat Ziraat Okuduğu programa bağlı olarak aģağıda belirtilen programlarda öğretmenlik yapacak öğretmen adayları da genel Eğitim Bilimleri Okulu'ndan eğitim dersleri almaktadır. Diğer öğretmenlik programları: 426

37 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: Anaokulu, Bilgisayar Destekli Eğitim, Etnik ve Kültürel Eğitim, Gazetecilik, KonuĢma, Okuma ve Benzeri programlar. I. YÖK/DÜNYA BANKASI II ENDÜSTRĠYEL EĞĠTĠM PROJESĠ TEKNOLOJĠ BURSLARI Proje kapsamında verilen 9 aylık teknoloji burslarının birinci bölümü tamamlanmıģ bulunmaktadır. Marmara, Gazi ve Fırat Üniversitelerinde görevli öğretim elemanlarından 15 kiģilik bir gurup 1990 yılı içerisinde Amerika BirleĢik Devletleri Indiana Eyaleti'nde bulunan Purdue Üniversitesi'nde Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar alanında eğitim görmüģtür. 11 kiģilik diğer bir gurup ta aynı dönemde Ġngiltere'de West Yorkshire bölgesinde makina ve Bolton da ev ekonomisi alanlarında öğretime katılmıģtır. Burada Purdue Üniversitesi ndeki eğitim üzerinde durulacaktır. 9 aylık eğitimin ilk iki ayı Ġngilizce dil Eğitimine ayrılmıģ ve gerek organizasyon ve gerekse program içeriği açısından hiçbir aksaklığın görülmediği bir dönem olmuģtur. Bursiyerler bu programı baģarı ile bitirmiģ ve sertifika almıģlardır. Teknoloji ve Eğitim ile ilgili kurslar Purdue Üniversitesi nde Yaz Sömestrisinde baģlatılmıģtır. Elektrik-Elektronik gurubu için bir ortak program, düzenlenmiģtir. Bu program kapsamında verilen bazı derslerin seviyelerinin çok değiģik tutulduğu bursiyerlerin gördükleri temel eğitime bakılmadan programlarının acele hazırlandığı hatta bazı ders hocalarının dersleri ilk defa verdikleri bu programın en belirgin aksak yönleri olarak ortaya çıkmıģtır. Bu tür bir bursla gönderilecek diğer elemanların aynı aksaklıklarla karģılaģmamaları için aģağıdaki önerilerin gözönünde tutulmasında büyük yarar olacaktır (4). 427

38 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: Gönderilecek adayların önceki eğitimleri ve yurtdıģında takip edecekleri dersler hakkındaki ön bilgileri titizlikle incelenmeli ve her birine uygun bireysel programlar hazırlanmalıdır. Örneğin, bilgisayar alanında gideceklerin en az bir programlama dili ile bir iģletim sistemine ait komutların anlamlarını bilerek oraya gitmeleri, öğrenme hızlarını artıracaktır. Bunları bilmiyorlarsa gerekirse oraya gitmeden önce kendilerine bu tür kurslar Türkiye'de düzenlenerek eksiklikleri giderilmelidir. - Programda yer alan bazı dersler çok basit düzeyde tutulmuģtur. Eğitim ve alan derslerinde verilen bazı konular, Türkiye de düzenlenecek kurslarla yurtdıģına gideceklere önceden öğretilebilir. YurtdıĢında verilecek kursların son teknolojik bilgileri içermesine azami önem verilmelidir. - Proje kapsamında gönderileceklerin yeterli Ġngilizce ön bilgiye sahip olmaları gerekir. Bu kiģiler örneğin TOEFL sınavında en az 400 puan alabilmelidir. Bu seviyede gönderilecekler, yurtdıģında 2 aylık ek Ġngilizce yoğun kurs almaları sağlanmalıdır. - Gönderilecek adaylarda sosyal iliģkileri iyi olanların seçilmesinde yarar olacaktır. Sosyal yönü zayıf olanların yabancılarla kaynaģmada güçlük çekebileceği ve toplumdan uzaklaģarak izole olabilecekleri unutulmamalıdır. - Gidilecek üniversite ile yapılan sözleģme örneği önceden seçilecek gurup liderine verilerek, ne tür haklara sahip olduklarını bilmeleri sağlanmalıdır. Böylece haklarını savunma imkanı elde edebilirler. - Orada takip edecekleri ders, kendi öğrencileri için hazırlanan dersler içersinden seçilmelidir. Ders içerikleri incelenerek hangilerinin daha yararlı olacağı bir komisyon tarafından yapılmalıdır. Bu komisyonda önceden bu program kapsamında yurtdıģına giden bursiyerlere de yer verilmelidir. - Ders saatleri sömestrilere dengeli dağıtılarak hafta içerisinde boģluklar bırakılmalıdır. Böylece bursiyerlerin oradaki kütüphanelerden daha fazla yararlanmaları sağlanabilir. 428

39 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: Gönderilenlerin alanlarına uygun olarak çok miktarda teknik geziler düzenlenerek, oradaki teknolojiyi daha iyi görme fırsatı verilmelidir. Gittikleri ülkelerin eğitim sistemlerini iyi tanımaları için, ilk orta ve lise programları ile üniversite programları hakkında kendilerine seminerler düzenlenmeli ve o tür okullara gitmeleri sağlanmalıdır. - Adayların konaklayacakları yerler (ev, yurt gibi) gidecekleri kurum tarafından sağlanmalıdır. Aday orada ev arama problemi ile karģı karģıya bırakılmamalıdır. - Kendilerine öğrenci kimlikleri verilerek, oradaki sosyal tesislerden yeterince yararlanmalarına imkan verilmelidir. Ġsteyenler eģ ve çocuklarını rahatlıkla götürebilmelidir. Bursiyerlerin tüm ders kitapları ve diğer ders materyelleri kendilerine ücretsiz verilmelidir. 429

40 VAROL, A.: Amerika BirleĢik Devletlerinde Teknoloji Eğitimi ve YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi Teknoloji Bursları, Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Haziran 1991, S: REFERANSLAR 1. Korkut N., Amerika BirleĢik Devletleri ve Ġngiltere Üniversiteleri, YÖK Matbaası, Ankara, Purdue University Bulletin, School of Technology Catalog Purdue University Bulletin, Scholl of Education Catalog Varol, A., YÖK / Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim projesi BaĢkanlığına Sunulan Rapor, Elazığ,

41 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S:

42 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: FIRAT TELEVĠZYONU YAYIN SĠSTEMĠ Asaf VAROL Fırat Üniversitesi Elektronik-Bilgisayar Eğitimi Bölüm BaĢkanı ġeref KUNÇ Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dekanı ÖZET Uydu sinyalini almak için kullanılan bir sisteme ait çanak ile çok düģük seviyedeki sinyaller mümkün mertebe çanağın odağı üzerinde bulunan dalga klavuzu üzerine yansıtılır. Dalga klavuzu (Feedhorn) mikrodalga sinyallerini mikrodalga kafa (LNB) üzerine gönderir. Sonra sinyaller uydu alıcıya aktarılır ve gerekli iģlemlerden geçirildikten sonra bir televizyon aracılığı ile görüntüye dönüģtürülür. Interstar, TeleOn, Show TV, Kanal 6, HBB ve TRT gibi televizyon istasyonları programlarını 'Clarke' yörüngesi üzerinde bulunan ticari amaçlı uydular üzerinden yayınlarlar. Bu makale Fırat Üniversitesi AraĢtırma Fonuna sunulan "Uydu Antenin Mikrobilgisayarla Yönlendirilmesi ve Yayın Aktarımı" baģlıklı projenin özetidir ve bu çalıģmada uydu televizyon teorisinin temeli ile Fırat Televizyon Yayın Sistemi tartıģılacaktır. SUMMARY A system for receiving satellite signals uses a dish designed to collect and cocentrate as much of the very weak signal as possible by reflection to its focus where a feedhorn or a subreflector is located. The feedhorn channels microwave signals into the low noise block converter (LNB). The signals is then tranfered to the satellite receiver and processed into a form understandable by a television. 432

43 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: The television broadcasting companies like InterStar, TeleOn, Show TV, Channel 6, HBB and TRT broadcast their programs through the commercial designed satellites which are parked in the 'Clarke' orbit. In this article the structure of the Fırat Television Broadcasting System which is established in the Electronic-Computer Science Department of the Technical Education Faculty of Fırat University will be discussed. A) GĠRĠġ Uydular aracılığı ile yayın yapma konusunda yayınlanmıģ ilk makale Arthur C. Clarke'e ait olup 1945 Yılı 'nda Wireless World dergisinde yayınlanmıģtır. Yeryüzünden bir verici ile uzaya gönderilen sinyaller, uydu tarafından alınır ve elektronik iģlemler sonucunda tekrar Dünya' ya anteni aracılığı ile gönderilir. Uydulardan gönderilen yayınları alabilmek için ġekil de Ģematik resmi görülen bir sistem kurmak gerekir. Çanak ile toplanan sinyaller çanağın odağındaki dalga klavuzu vasıtasıyla mikrodalga kafa tarafından alınır ve uydu alıcı tunere gönderilir ve uydu alıcı tuner ile bağlantı olan bir televizyondan yayınlar izlenir (ġekil 1). ġekil 1: Uydu HaberleĢme Devresi 433

44 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: Ticari amaçlarla kurulu hemen hemen bütün uydular "Clarke" adı verilen yörünge üzerinde bulunmaktadır. Clarke yörüngesi ekvator düzlemi üzerinde dünya yüzeyindeki ekvator çizgisinden km mesafede bulunmaktadır. Dünya çevresindeki bu daire idealdir. Çünkü bu yönürgede bir uzay aracının (uydunun) hızı aģağıda dünya yüzeyindeki dönme hızına eģittir. Bu nedenle bu uydu yukarıda gökyüzünde sabit bir noktada duruyormuģ gibi gözükür. Uydu ve dünyanın aynı hızda dönmeleri sayesinde yeryüzündeki bir antenin gökyüzündeki uyduya sabit bir anten ile doğrudan yönlendirilmesi mümkün olmaktadır [1]. Uyduların Jeostasyoner (Clarke) yörüngesinin üstünde veya altında bulunmaları durumunda, üstekiler dünyanın dönmesinden daha hızlı, altakileri ise daha yavaģ döner. Sadece jeostasyoner yörünge üzerinde bulunan uydular, dünyadan bakıldığında gökyüzünde sabit bir pozisyonda görünürler. B) MĠKRODALGALAR VE UYDU HABERLEġMESĠ Uydu haberleģme devrelerinde neden mikrodalgaların kullanıldığı ile ilgili beģ önemli neden vardır. Birincisi, çok miktardaki bilgilerin aktarılmasında yüksek frekanslı elektromanyetik dalgalar yeterli potansiyele sahiptir çünkü frekans yükseldikçe, verilmiģ bir band geniģliği iģletim frekansının küçük bir parçası olur. Örneğin 10 MHz lik sınırlar içerisindeki spekturmda bulunan 1 MHz lik bir bant geniģliği 10 GHz sınırlara sahip bantla mukayese edilirse önemli bir yüzdesinin iģgal edildiği görülür. Daha fazla bant geniģliği mümkün olduğuna göre, mikrodalga frekanslarında yüksek bilgi kapasiteli geniģ bant kullanılabilir. Böylece her bir uydu üzerinden mümkün olduğunca fazla bilgi taģınması gerçekleģtirilir. Ġkinci neden, gökyüzünde oldukça çok küçük bir hedefte bulunan uyduya yerden gönderilecek sinyallerin yoğunlaģtırılmıģ olarak gönderilebilmesidir. Elekromanyetik dalgalar bir anten kullanılarak 434

45 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: fokuslanabilir. Bu anten sinyalin dalga boyundan daha büyüktür. Örneğin 100 metre dalga uzunluğundaki AM radyo sinyalinin uyduya gönderilmesinde oldukça büyük, hantal ve yüzlerce metre çapında pahalı anten gerekecektir. Ku-bantta dalga boyu takriben 2 cm olan 14 GHz lik sinyaller kullanılır. Bunun neticesi olarak 3 veya 4 metrelik bir antenle oldukça düģük güç kullanılarak dar bir demet halinde sinyaller uyduya gönderilebilir. Üçüncü olarak mikrodalgalar uyduya gönderilirken veya uydudan dönerken atmosferden ses kadar etkilenmezler. Örneğin her yıl birkaç kez peryotlar halinde iki veya üç gün kısa dalga radyolar uzun mesafeli haberleģmede kullanılamazlar çünkü güneģteki siyah lekeler, atmosferin üst kısımlarında düģük frekanslı radyo dalgalarının yansımasını engeller. Mikrodalgaların en önemli özelliklerinden birisi de atmosfer üzerinden boģluğa geçebilmesidir. YaklaĢık 30 MHz den daha düģük frekanslara sahip radyo dalgaları atmosferin iyonosfer tabakasından geri yansır. Mikrodalgalar 30 MHz sınırından çok yüksek olduğundan, iyonosfer tabakasını rahatlıkla geçerler. BeĢincisi, 1950 ve 60 yılları arasında frekans spektrumu Uluslararası HaberleĢme Birliği (ITU) kararlaģtırıldığında, elektromanyetik spekturmun mikrodalga sınırları ve bölgeleri yeterince incelenmemiģti. DüĢük frekanslar birçok haberleģme kullanıcıları tarafından iģgal ediliyordu baģlrına kadar uydu haberleģmelerinde C-band frekansları yaygın kullanılmaktaydı. Bugün için Kuband frekansları yaygın kullanılmakta ve Ka-band frekansları da kullanıma hızla girmektedir. Frekanslar atmosferde yükseldikçe su buharı tarafından mikrodalgalar yönlerinden sapar ve kuvvetli derecede yutulur. Buna karģılık alıcı ve verici antenlerin yüksek derecede sinyal toplama kabiliyetleri veya sinyalleri yoğunlaģtırma güçleri vardır. Tablo 1 de Mikrodalga frekans bantlarının isimleri ve band geniģlikleri görülmektedir. 435

46 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: Frekans Dağılımları Dünya ülkeleri farklı haberleģme araçları ve kullanıcı grupları için elektromanyetik frekans spekturmunu birlikte çalıģarak dağıtımını yapmıģlardır. uluslararası HaberleĢme Birliği (ITU) her dört yılda bir Dünya Radyo konferansını toplayarak dünyadaki haberleģme sistemlerinin yeni teknolojik geliģmelere parelel olarak yeniden düzenler yılındaki Ġlk Dünya Radyo Konferansında sadece 30 MHz 'e kadar frekansların kullanılması söz konusuydu. Bugün için bu sınır 300 GHz dir. Tablo 2 de bazı frekansların hangi amaçlar için ayrıldığı görülmektedir. Band Adı Band GeniĢliği (GHz) P-bandı L-bandı S-bandı C-bandı X-bandı Ku-bandı Ka-bandı K-bandı Tablo 1: Mikrodalga Frekans Bantları [1] 436

47 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: Frekans (MHz) Kullanım Yeri 3-30 Kablolu Servisler, CB, HF, Amatör radyolar Mobil Radyo Televizyon kanalları VHF Radyo Servisleri Televizyon kanalları VHF FM Radyo Havacılık Havacılık Hükümet ĠĢlerine ayrılmıģ frekanslar Amatör Radyo Gemi Radyoları Kara, mobil ve deniz radyoları Televizyon kanalları VHF Hükümet ĠĢlerine ayrılmıģ frekanslar Televizyon kanalları VHF Amatör radyolar Mobil radyolar Televizyon kanalları UHF Tablo 2: Bazı Radyo Frekanslarının Dağılımı [1] (Kuzey Amerika) B) FIRAT TELEVĠZYON YAYINLARI Fırat Üniversitesi kampüsünde uydu yayınların kapalı devre olarak verildiği ilk bina F.Ü. Üniversitesi Rektörlük Kampüsü içerisinde Yıldız Bloktur. Nisan 1991 Ayı'nda Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Döner Sermayesi ĠĢletmesi'nce kurulan alıcılar sayesinde Supper Channel, TV5 ve Star yayınları kapalı devre olarak Yıldız Bloktaki 15 eve verilmiģtir. 437

48 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: Eylül 1991 Ayı içerisinde cihaz çıkıģı 1 W olan bir verici Yıldız Blok üzerine kurularak, Rektörlük Kampüsüne CNN yayınları baģlatılmıģtır. 22 Mayıs 1992 tarihinde Üniversitemiz AraĢtırma Fonuna sunulan "Uydu Antenin Mikrobilgisayarla Yönlendirilmesi ve Yayın Aktarımı" konusundaki FÜNAF 56 nolu proje kabul edilmiģ ve gerekli malzemeler süratle temin edilerek 10 Haziran 1992 tarihinde Show TV, TeleOn, Super Channel, TV5, Deutsche Welle(DW) ve CNN uydu yayınlarının Üniversite kampüsüne yayımına baģlamıģtır. Ġngilizce, Almanca, Fransızca yayınlarının verilmesindeki amaç, kampüs sakinlerinin yabancı dillerini geliģtirmelerini sağlamaktır. Projenin diğer amaçlarından biri de Teknik Eğitim Fakültesi Elektronik-Bilgisayar Eğitimi Bölümü Telekominikasyon Anabilim Dalı' nın faaliyet alanına giren eğitim amaçlı yayınlarını gerçekleģtirmekti. Fırat TV nin deneme niteliğindeki yayınları Üniversitemizin eğitim ve öğretime baģladığı 2 Ekim 1992 günü hizmete sokulmuģtur yılı baģından itibaren akģamları ve gündüz öğle vakti sürdürülen eğitim ağırlıklı yayınlar günden güne iyileģtirilmektedir YılbaĢında devreye yeni giren EuroNews yayınları da gene bir verici üzerinden kampüse verilmeye baģlamıģtır. Fırat Televizyon Yayın Sistemi Cihaz çıkıģı 30W, anten çıkıģı 300W olan bir adet verici ile 26. Kanal UHF bandından Teknik Eğitim Fakültesi binası üzerine konulan iki adet anten ile kampüsün doğu ve batı istikametlerine Fırat TV yayınları verilmektedir. Ancak bu cihazın arızalanması durumunda yayınların aksamaması ve daha geniģ bir alana yayın verebilmek için stüdyoya 1W cihaz çıkıģı gücünde VHF 12. kanaldan link verici vasıtasıyla Mühendislik Fakültesi kampüsünde bulunan röle vasıtasıyla TeleOn yayını kesilip Fırat TV yayını girilebilmektedir. 438

49 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: W lık bir verici ile gönderilen bu yayınlar, kulede 12. kanala sabitleģtirilmiģ bir alıcı tarafından alımakta, alıcı yayının geldiğini fark eder etmez oradaki TeleOn vericisini otomatik olarak Fırat TV ile irtibatlatmaktadır. Fırat TV yayını susturulduğunda, rölenin mantık devresi sinyalin gelmediğini anladığı anda tekrar TeleOn 'a bağlanmaktadır. Bu iģlemler tamamen otomatik yapılmakta ve insan eli değmemektedir. ġekil.11' de Fırat TV yayınlarının Ģematik çizimi verilmiģtir. ġekil 2: Fırat Televizyon Yayınlarının Aktarım ġeması 439

50 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: Amatör Televizyon Yayıncılığı Ġçin Gerekli Malzemeler Televizyon yayınlarının sürdürebilmesi için Tablo 3 de belirtilen malzemelere gereksinim vardır. Bu tablo da verilen malzeme listesi ve özellikleri amatör amaçlı olup minimum düzeydedir. Gerektiğinde uydu yayınlarının da verilebileceği bir sistemdir. Adedi Malzeme adı 1 Aktarıcı (verici) 1 Verici Anten 1 Alıcı (Receiver) 1 LNB 1 Çanak 2 Yarı Profesyonel Kamera 3 Profesyonel video recorder 1 Video mikser 1 Edit cihazı 1 Yazı Karakter cihazı 3 Monitör 3 Lamba (IĢık) 3 Mikrofon 2 Kamera sehbası Tablo 3: Amatör Televizyon Yayıncılığında kullanılan aletler ve adetleri Aktarıcı (Verici) Aktarıcının gücü, frekansı, yayının yapıldığı bölgede mevcut frekanslar ve aktarıcının yerleģtirildiği yer önemli hususlardır. Öncelikle aktarıcının seçilecek frekansına dikkat edilmelidir. Kanal numarası yükseldikçe güçte düģme olmaktadır. Örneğin UHF 51 kanaldan yayın yapan 440

51 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: bir aktarıcının kanalı 26 ya düģülecek olursa, yayının etki sahası daha geniģlemektedir. Aktarıcıda yayınların yapıldığı kanalda baģka bir verici daha yayın yapıyorsa, bu iki vericinin yayınları biribirine giriģim yapacak ve her ikisi belli bölgelerlerde seyredilemiyecektir. Kanal numarası seçilirken o kanalın bir alt ve bir üstü boģ olmalıdır. Konuyu daha açığa kavuģturmak için Fırat Televizyon Yayınlarının yapıldığı aktarıcı örnek verilebilir. Fırat Televizyonu ilk zamanlarda 30 W cihaz çıkıģı olan bir verici üzerindeki iki anten ile 51. kanaldan yayın yapmaktaydı. Kanal seçimi yapıldığı dönemlerde 50 ve 52 kanallar temizdi. Ancak bir süre sonra Elazığ' daki özel bir televizyon istasyonu 50. kanaldan yayına baģlayınca ister istemez bazı bölgelerde Fırat TV yayınlarına binmeler oldu. Bu nedenle vericinin kanalı 26 ya düģürüldü. Cihazın gücü ve yeri değiģtirilmediği halde yayın etki sahası daha da geniģledi. Fırat Üniversitesi kampüsü içine yerleģtirilen 7 aktarıcı üzerinden yapılan yabancı ve Türkçe yayınların vericilerinin cihaz çıkıģları EuroNews, Super Channel, TV5, CNN için 2 Watt; Deutsche Welle ve TeleON için 5 Watt olup Üniversitenin Mühendislik kampüsünde bulunmaktadır. Show TV ise Rektörlük kampüsünde, diğerlerine göre daha alçak seviyede bulunan ve cihaz çıkıģı 30 Watt olan bir verici ile iki yöne yönlendirilmiģ iki anten üzerinden yapılmaktadır. Fırat TV yayınları Show TV ye ayrılmıģ aktarıcı üzerinden yapıldığı yukarıda açıklanmıģtı. Bu yayınların kaliteleri mukayese edildiğide 2 watt gibi çok düģük cihaz çıkıģı olan yayınların, 30 Watt güce sahip Show TV yayınlarından daha kaliteli olduğu görülür. Bunun nedeni yükseklik farkıdır. Örneğin vericiler Elazığ'ın tümüne hakim olan Harput'a çıkarılsa, tüm yayınların daha netleģeceği açıktır. Ancak bu durumda yayınların kontrolü ve güvenliği çok zorlaģacaktır. Kaldı ki Fırat TV den canlı yayınların yapılması planlanmaktadır. Yayın kontrolü, güvenlik ve canlı program yapma ilkeleri 441

52 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: düģünüldüğünde, Fırat TV yayınlarının yapıldığı vericinin Rektörlük kampüsünde kalması gerekir. Vericinin gücü örneğin 1 kw' a (anten çıkıģı) çıkarılır ve kampüse yüksek bir kule yapılırsa, Fırat TV yayını tahminlerin üzerinde netleģecektir. Çanak Anten, LNB ve Alıcı (Receiver) Fırat TV yayınları Ģimdilik sadece toplam 3 saat olarak yapılmaktadır da baģlatılan yayın bir gün sonra de tekrarlanmaktadır. Yayın saatinin azlığı yüzünden, diğer saatlerde yayının yapıldığı kanalın iģgal edilmesi gerekir. Aksi takdirde seyirciler sadece 1,5 saatlik bir yayın için televizyonlarındaki bir kanalı iģgal etmek istememektedir. Diğer bir durum da, eğer kanal sürekli meģgul edilmezse, aynı kanaldan bir baģka yayın verilmeye baģlanabilir. Yukarıdaki nedenlerden ötürü Fırat TV yayın saatleri dıģında, uydudan Show TV alınarak yayına verilmektedir. Show TV yayın aktarımının Fırat TV kanalından yapılabilmesi amacıyla ġekil 11 de görülen düzen kurulmuģtur. Bir çanak ve LNB den geçen sinyaller alıcıdan (Receiver) geçtikten sonra verici üzerinden Elazığ' a verilmektedir. Çanak çapı ve tipi önemlidir. Örneğin Elazığ' dan SAT1, RTL PLUS gibi uydu yayınlarının alınabilmesi için en az 5 m'lik anten gerekmektedir. Anten çapı uydunun bulunduğu konuma göre değiģmektedir. LNB lerden db değeri düģük olanlar tercih edilir. Ancak uydudan gelen sinyaller incelenerek kullanılacak LNB ye ondan sonra karar verilmelidir. Örneğin InterStar yayınlarını alabilmek için 1.3 db lik LNB fevkalede iģ görürken, ücreti çok daha fazla olan 0,8 db lik LNB almanın anlamı yoktur[2]. Uydu alıcı tunerlerin (Receiver) birçok tipleri vardır. GeliĢmiĢ olanları hafızalı ve uzaktan kumandalıdır. Yayınları izlenecek uyduya uygun receiver seçilmelidir. Bunun için yayınları alınacak uydunun video ve audio 442

53 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: frekansları incelemeli ve seçilen uydu alıcı tunerin o frekans aralıklarında çalıģıp çalıģmıyacağı saptanmalıdır. Bazı yayınlar Ģifreli yapılmaktadır. Örneğin BBC (Ġngiltere), RAIDUE ve RAIUNO (Ġtalya) yayınlarının alınabilmesi için kod çözücüler gerekmektedir. BBC yayınları tümden Ģifrelidir. RAIDUE ve RAIUNO ise filmleri Ģifreli vermektedir. Kameralar Ġyi bir yayın kalitesi elde etmede kameraların rolü büyüktür. Profesyonel kameralar çok pahalı olduğundan, Fırat TV yayınlarında yarı profesyonel diye adlandırılan kameralar kullanılmaktadır. Kullanılacak kameralar en az pixel, 2-5 lux ıģıkta çekim yapabilecek güçte, LP/SP özellikli ve 12 V akü ile çalıģabilmelidir. Bu kameralar gerektiğinde video mikser, edit ve yazı karakter jeneratörü aletlerine bağlanabilmelidir. Profesyonel Video Kaydediciler Farklı kaynaklardan gelen videobantlar üzerindeki görüntülerden arzu edilenlerin seçilmesini sağlamada videolar önemli rol oynar. Montajlarda kullanılan videolar S-VHS formatlı, NTSC, SECAM ve PAL sistemlerinde çalıģtırılabilmelidir. Sistemde kullanılacak edit, yazı karakter jeneratörü ve mikser cihazlarıyla uyuģum içerisinde olmalıdır. Resim durdurmalarda titreģim olmamalıdır. Kare kare resimler transfer edilebilmelidir. Video Mikser Video mikser aleti; görüntülerin seçilmesi ve birleģtirilmesinde kullanılan önemli bir alettir. Basit bir video mikser aletine en az iki video, bir kamera, bir yazı karakter jeneratörü ve bir dek teyp bağlanabilmelidir. Video mikserin en büyük özelliği; görüntü birleģtirmelerinde, ses ve video efektleri vermede kullanılmasıdır. Video mikser aletinde mozaik resim, kademeli grafik efekti, üç video görüntüsünün üst üste düģürülmesi, resim büyültme - küçültme ve benzeri özellikler bulunmalıdır. 443

54 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: Yazı Karakter Cihazı Ekranda istenilen yazı karakterlerini görüntülemede kullanılan bu cihazda dikkat edilmesi gereken en önemli özellik, Türkçe karakterlerin türetilebilme özelliğine sahip olmasıdır. Bilgisayara takılacak bir video kart sayesinde de aynı iģlemler yapılabilir. Monitor ve Televizyonlar Monitor ve televizyon görüntülerin seyredildiği cihazlardır. Bir mikser veya edit cihazı ile kombineli bağlantılara sahip monitor ve televizyonlar sayesinde, montajda hangi görüntülerin seçileceğine karar verilir. Yayına hazırlanan görüntülerin kalitesi, televizyonlardan izlenir. Aktarıcı (Verici) üzerinde yapılacak ayarların kontrolü, gene televizyon cihazları olmaktadır. Dek Teyp Her türlü müzik ve sesin montajlarda kullanılabilmesi için dek teyp ünitesine gereksinim vardır. Çift kasetçalarlı bu teyp steryo ve hızlı kayıt yapabilmeli, video kaydedicilere ve kameralara bağlanabilmelidir. IĢık, Mikrofon ve Kamera Sephaları Karanlık yerlerde yeterli ıģığın sağlanabilmesi amacıyla lambalar kullanılır. 300, 500 ve 1000 Watt gücündeki ıģıklar sayesinde net görüntüler elde edilebilir. IĢıklandırmada en önemli husus, gölge oluģturulmamasıdır. Çekimlerde net bir ses elde etmek için yakaya takılan veya masa üzerine oturtulan mikrofonlar gerekmektedir. Bu mikrofonlar doğrudan kameraya bağlanabilmelidir. Rüzgarlı havalarda gürültü türündeki sesleri yoketmek için mikrofon baģına sünger veya benzeri kılıflar geçirilmelidir. Kamera sehpaları kameraların ağırlığını taģıyacak güçte olmalıdır. Stüdyo içerisinde kullanılacak sepha, ayakları üzerinde kayabilmelidir. Kameranın omuz üzerine alınarak çekim yapılmasında ister istemez titreģmeler olabileceğinden, mümkünse çekimlerin sepha kullanılarak yapılması önerilir. 444

55 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: C. SONUÇ Fırat televizyon yayınlarının devreye girmesi ile eğitim ve öğretim programlarının yayınlanması sağlanmıģtır. Ġlk aģamada sertifikaya yönelik bilgisayar kursları düzenlenecektir. Elektronik-Bilgisayar Eğitimi Bölümü'nce üretilen Fırat marka bilgisayarlar, kurslara katılacaklara kiraya verilecektir ve kursiyerler evlerinde Fırat Televizyonun programlarını seyrederek bilgisayar kullanımını öğreneceklerdir. Dönem sonlarında sınava alınacak kursiyerlerden baģarılı olacaklara sertifika verilecektir. Kiralanan bilgisayarlar kurs bitiminde tekrar geri iade edilecektir. Fırat Televizyonu sayesinde Üniversitedeki haberler vakit geçirilmeksizin Elazığ halkına duyurulmaktadır. Üniversiteyi tanıtıcı programlar yapılarak Fırat Üniversitesi birimleri hakkında bilgi verilmektedir. Bu iģlev ile Fırat TV; Üniversite ve Elazığ halkını kaynaģtırmaktadır. Elektronik-Bilgisayar Eğitimi Bölümü Telekominikasyon Anabilim Dalı'nın faaliyetleri arasına giren Fırat TV yayınları sayesinde, bu bölüm öğrencileri televizyon yayıncılığının temel esaslarını uygulamalı olarak öğrenmiģ olacaklardır. Teknik Eğitim Fakültesi'nin uygulama ağırlıklı bir fakülte olduğu gözönüne alındığında, Fırat TV yayın sisteminin Elektronik- Bilgisayar Eğitimi öğrencilerine ne kadar yarar sağlıyacağı açıktır. Fırat Televizyon yayınları sınırlı imkanlar içerisinde sürüdürdüğü faaliyetlerini artırmalıdır. Günlük yayın saatini 1993 Yılı içerisinde 5-6 saate çıkarmalıdır. Uyduların birinde kanal kiralayarak eğitim ağırlıklı yayınlarını Türkiye geneline yaymalıdır. Yayınların Türkiye geneline yayımının sağlanması halinde Üniversite bünyesinde teknik alanlarda Açık Öğretim Fakültesi kurulmalıdır. Atelye ve laboratuvar uygulamaları yaz aylarında blok halinde yapılabilir. Ġngiltere'deki The Open University sosyal alanlar dıģında teknik alanlarda 445

56 VAROL, A.; KUNÇ, ġ.: Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, 1993, S: eğitim ve öğretimi sürdüren bir üniversitedir. Benzer model Fırat Üniversitesi'de uygulanabilir. Ġlk aģamada bilgisayar alanında bu tür bir eğitime girilebilir, çünkü günümüzde bilgisayar en gözde mesleklerden biridir. Teknik ve Endüstri Meslek Liselerinin bilgisayar bölümlerinde önemli derecede öğretmen gereksinimi bulunmaktadır. Son yıllarda Milli Eğitim Bakanlığı'nın baģlattığı kampanya sonunda birçok öğretim kurumuna bilgisayar laboratuvarları kurulmuģtur. Ancak bu bilgisayarları kullanarak eğitimi sürdürecek öğretmen açığı maksimum düzeydedir. Bilgisayar programını ileriki yıllarda Elektronik, Elektrik ve Bilgisayar Destekli Üretim programları takip edebilir. KAYNAKLAR [1] Baylin, F.; Gale, B.; McCormac, J.: Ku-Band Satellite TV, Theory Installation & Repair, Baylin Publications, 1991 [2] What Satellite, WV Publications,England, August

57 VAROL, A.: Televizyon Yayın Sistemi, Konutbirlik, Sayı: 108, Nisan 1993, S: TELEVĠZYON YAYIN SĠSTEMĠ Asaf VAROL Fırat Üniversitesi Elektronik-Bilgisayar Eğitimi Bölüm BaĢkanı Uydu sinyalini almak için kullanılan bir sisteme ait çanak ile çok düģük seviyedeki sinyaller mümkün mertebe çanağın odağı üzerinde bulunan dalga klavuzu üzerine yansıtılır. Dalga klavuzu (Feedhorn) mikrodalga sinyallerini mikrodalga kafa (LNB) üzerine gönderir. Sonra sinyaller uydu alıcıya aktarılır ve gerekli iģlemlerden geçirildikten sonra bir televizyon aracılığı ile görüntüye dönüģtürülür (ġekil 1). Ġnterstar, TeleOn, Show, Kanal 6, HBB ve TRT gibi televizyon istasyonları programlarını Clarke yörüngesi üzerinde bulunan ticari amaçlı uydular üzerinden yayınlarlar. Bu makalede Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Elektronik-Bilgisayar Eğitimi Bölümü bünyesinde kurulan ve adı Fırat Televizyonu olan sistemin yapısı tanıtılacaktır. Uydular aracılığı ile yayın yapma konusunda yayınlanmıģ ilk makale Arthur C. Clarke e ait olup 1945 Yılı nda Wireless World dergisinde yayınlanmıģtır. Anten LINE Receiver ve Akülatör ġekil 1: Uydudan yapılan Televizyon yayınlarının alınması 447

58 VAROL, A.: Televizyon Yayın Sistemi, Konutbirlik, Sayı: 108, Nisan 1993, S:22-23 Yeryüzünden bir verici ile uzaya gönderilen sinyaller, uydu tarafından alınır ve elektronik iģlemler sonucunda tekrar Dünya ya anteni aracılığı ile gönderilir. Uydulardan gönderilen yayınları alabilmek için ġekil l de Ģematik resmi görülen bir sistem kurmak gerekir. Çanak ile toplanan sinyaller çanağın odağındaki dalga klavuzu vasıtasıyla mikrodalga kafa tarafından alınır ve uydu alıcı tunere gönderilir ve uydu alıcı tuner ile bağlantılı olan bir televizyondan yayınlar izlenir (ġekil 1). Ticari amaçlarla kurulu hemen hemen bütün uydular Clarke adı verilen yörünge üzerinde bulunmaktadır. Clarke yörüngesi ekvator düzlemi üzerinde dünya yüzeyindeki ekvator çizgisinden km mesafede bulunmaktadır. Dünya çevresindeki bu daire idealdir. Çünkü bu yörüngede bir uzay aracının (uydunun) hızı Dünya nın dönme hızına eģittir. Bu nedenle bu uydu yukarıda gökyüzünde sabit bir noktada duruyormuģ gibi gözükür. Uydu ve dünyanın aynı hızda dönmeleri sayesinde yeryüzündeki sabit antenin gökyüzündeki uyduya doğrudan yönlendirilmesi mümkün olmaktadır [1]. Uyduların Jeostasyoner (Clarke) yörüngesinin üstünde veya altında bulunmaları durumunda, üstekiler dünyanın dönmesinden daha hızlı, alttakileri ise daha yavaģ döner. Sadece jeostasyoner yörünge üzerinde bulunan uydular, dünyadan bakıldığında gökyüzünde sabit bir pozisyonda görünürler. Uydu haberleģmede mikrodalgaların kullanılması ile ilgili beģ önemli neden vardır. Birincisi, çok miktardaki bilgilerin aktarılmasında yüksek frekanslı elektromanyetik dalgalar yeterli potansiyele sahiptir çünkü frekans yükseldikçe, verilmiģ bir band geniģliği, iģletim frekansının küçük bir parçası olur. Örneğin 10 MHz lik sınırlar içerisindeki spekturmda bulunan 1 MHz lik bir bant geniģliği; 10 GHz sınırlara sahip bantla mukayese edilirse önemli bir yüzdesinin iģgal edildiği görülür. Daha fazla bant geniģliği mümkün olduğuna göre, mikrodalga frekanslarında yüksek bilgi kapasiteli 448

59 VAROL, A.: Televizyon Yayın Sistemi, Konutbirlik, Sayı: 108, Nisan 1993, S:22-23 geniģ bant kullanılabilir. Böylece her bir uydu üzerinden mümkün olduğunca fazla bilgi taģınması gerçekleģtirilir. Ġkinci neden, gökyüzünde oldukça çok küçük bir hedefte bulunan uyduya yerden gönderilecek sinyallerin yoğunlaģtırılmıģ olarak gönderilebilmesidir. Elektromanyetik dalgalar bir anten kullanılarak fokuslanabilir. Bu anten sinyalin dalga boyundan daha büyüktür. Örneğin 100 metre dalga uzunluğundaki Am radyo sinyalinin uyduya gönderilmesinde oldukça büyük, hantal ve yüzlerce metre çapında pahalı anten gerekecektir. Ku-bantta dalga boyu takriben 2 cm olan 14 GHz lik sinyaller kullanılır. Bunun neticesi olarak 3 veya 4 metrelik bir antenle oldukça düģük güç kullanılarak dar bir demet halinde sinyaller uyduya gönderilebilir. Üçüncü olarak mikrodalgalar uyduya gönderilirken veya uydudan dönerken atmosferden ses kadar etkilenmezler. Örneğin her yıl birkaç kez peryotlar halinde iki veya üç gün kısa dalga radyolar uzun mesafeli haberleģmede kullanılamazlar çünkü güneģteki siyah lekeler, atmosferin üst kısımlarında düģük frekanslı radyo dalgalarının yansımasını engeller. Mikrodalgaların en önemli özelliklerinden birisi de atmosfer üzerinden boģluğa geçebilmesidir. YaklaĢık 30 MHz den daha düģük frekanslara sahip radyo dalgaları atmosferin iyonosfer tabakasından geri yansır. Mikrodalgalar 30 MHz sınırından çok yüksek olduğundan, iyonosfer tabakasını rahatlıkla geçerler. BeĢincisi, 1950 ve 60 yılları arasında frekans spektrumu Uluslararası HaberleĢme Birliği (ITU) kararlaģtırıldığında, elektromanyetik spektrumun mikrodalga sınırları ve bölgeleri yeterince incelenmemiģti. DüĢük frekanslar birçok haberleģme kullanıcıları tarafından iģgal ediliyordu baģlarına kadar uydu haberleģmelerinde C-band frekansları yaygın kullanılmaktaydı. Bugün için Ku-band frekansları yaygın kullanılmakta ve Ka-band frekansları da kullanıma hızla girmektedir. 449

60 VAROL, A.: Televizyon Yayın Sistemi, Konutbirlik, Sayı: 108, Nisan 1993, S:22-23 Frekanslar atmosferde yükseldikçe su buharı tarafından mikrodalgalar; yönlerinden sapar ve kuvvetli derecede yutulur. Buna karģılık alıcı ve verici antenlerin yüksek derecede sinyali toplama kabiliyetleri veya sinyalleri yoğunlaģtırma güçleri vardır. Frekans Dağılımları: Dünya ülkeleri farklı haberleģme araçları ve kullanıcı grupları için elektromanyetik frekans spektrumunu birlikte çalı- Ģarak dağıtımını yapmıģlardır. Uluslararası HaberleĢme Birliği (ITU) her dört yılda bir Dünya Radyo konferansını toplayarak dünyadaki haberleģme sistemlerinin yeni teknolojik geliģmelere paralel olarak yeniden düzenler yılındaki Ġlk Dünya Radyo Konferansında sadece 30 MHz e kadar frekansların kullanılması söz konusuydu. Bugün için bu sınır 300 GHz'dir. FIRAT TELEVĠZYON YAYINLARI Fırat Üniversitesi kampüsünde uydu yayınların kapalı devre olarak verildiği ilk bina F.Ü. Üniversitesi Rektörlük Kampüsü içerisinde Yıldız Bloktur. Nisan 1991 Ayı nda Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Döner Sermayesi ĠĢletmesi nce kurulan alıcılar sayesinde Super Channel, TV5 ve Star yayınları kapalı devre olarak Yıldız Bloktaki 15 eve verilmiģtir. Eylül 1991 Ayı içerisinde cihaz çıkıģı 1 W olan bir verici Yıldız Blok üzerine kurularak, Rektörlük Kampüsüne CNN yayınları baģlatılmıģtır. 25 Mayıs 1992 tarihinde Üniversitemiz AraĢtırma Fonuna sunulan Uydu Antenin Mikrobilgisayarla Yönlendirilmesi ve Yayın Aktarımı konusundaki FÜNAF 56 nolu proje kabul edilmiģ ve gerekli malzemeler süratle temin edilerek 10 Haziran 1992 tarihinde Show TV, TeleOn, Super Channel, TV5, Deutszche Welle (DW) ve CNN uydu yayınlarının Üniversite kampüsüne yayımına baģlamıģtır. Ġngilizce, Almanca, Fransızca yayınlarının verilmesindeki amaç, kampüs sakinlerinin yabancı dillerini geliģtirmelerini sağlamaktır. Projenin diğer amaçlarından biri de Teknik Eğitim Fakültesi Elektronik-Bilgisayar Eğitimi Bölümü Telekominikasyon Anabilim Dalı nın faaliyet alanına giren eğitim amaçlı yayınlarını gerçekleģtirmekti. Fırat 450

61 VAROL, A.: Televizyon Yayın Sistemi, Konutbirlik, Sayı: 108, Nisan 1993, S:22-23 TV nin deneme niteliğindeki yayınları Üniversitemizin eğitim ve öğretime baģladığı 2 Ekim 1992 günü hizmete sokulmuģtur yılı baģından itibaren akģamları ve gündüz öğle vakti sürdürülen eğitim ağırlıklı yayınlar günden güne iyileģtirilmektedir YılbaĢında devreye yeni giren EuroNews yayınları da gene bir verici üzerinden kampüse verilmeye baģlamıģtır. Gerekli Malzemeler Amatör Televizyon yayınlarının sürdürebilmesi için aģağıdaki malzemelere gereksinim vardır. Verilen malzeme listesi ve özellikleri amatör amaçlı olup minimum düzeydedir. Gerektiğinde uydu yayınlarının da verilebileceği bir sistemdir. Tablo 2: Amatör Televizyon Yayıncılığında Kullanılan Aletler ve Adetleri 1 Aktarıcı (verici), 1 Verici Anten, 1 Uydu Alıcı Tuner (Receiver), 1 LNB (Mikro Dalga Kafa), 1 Çanak, 2 Yarı Profesyonel Kamera, 3 Profesyonel Video Recorder, 1 Video Mikser, 1 Edit Cihazı 1 Yazı Karakter Cihazı, 3 Monitör, 3 Lamba (IĢık), 3 Mikrofon, 2 Kamera Sehbası. Fırat Üniversitesi kampüsü içine yerleģtirilen 7 aktarıcı üzerinden yapılan yabancı ve Türkçe yayınların vericilerinin cihaz çıkıģları EuroNews, Super Channel, TV5, CNN için 2 Watt; Deutsche Welle ve TeleOn için 5 Watt olup Üniversitenin Mühendislik kampüsünde bulunmaktadır. Show TV ise Rektörlük kampüsünde, diğerlerine göre daha alçak seviyede bulunan ve cihaz çıkıģı 30 Watt olan bir verici ile iki yöne yönlendirilmiģ iki anten üzerinden yapılmaktadır. 451

62 VAROL, A.: Televizyon Yayın Sistemi, Konutbirlik, Sayı: 108, Nisan 1993, S:22-23 KAYNAKLAR: 1) Baylin, F; Gale, B; Mçe Cormac j; Ku Band satalite TV, Theory Installation - Rapair, Baylin Publications ) What Satalite, WV Publications, England, AGUST

63 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:

64 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S: XXI. YÜZYIL EĞĠTĠMĠNDE TEKNOLOJĠ KULLANIMI VE MESLEKĠ TEKNĠK EĞĠTĠM Prof. Dr. ġeref KUNÇ Doç. Dr. Asaf VAROL Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi-ELAZIĞ ÖZET 1980 li yıllardan sonra iletiģim araçlarındaki hızlı geliģmeye bağlı olarak uzaktan eğitim (tele öğretim) yöntemleri gündeme gelmiģtir. Fırat Üniversitesi nde bu konu ile ilgili olarak 1991 Yılı içerisinde Fırat Üniversitesi AraĢtırma Fonu na bir proje sunulmuģ ve proje baģarı ile tamamlanarak 2 Ekim 1992 tarihinde FIRAT-TV yayınları baģlatılmıģtır. Halen yasal izinli olarak yayın hayatını devam ettiren Fırat Televizyonu nda Fırat Üniversitesi faaliyetleri ve genel eğitim amaçlı programlara ağırlık verilmektedir. Ġki yıllık ve dört yıllık müfredatlar geliģtirilerek uzaktan eğitim amaçlanmaktadır. Bu makalede tele-öğretim ile ilgili dünyada ve ülkemizdeki uygulamalar ele alınacak ve Fırat Televizyonu yayın esasları, yönetim organları, görevlendirilen elemanların seçiminin hangi kriterlere göre yapıldığı, hangi özelliklerin arandığı konuları iģlenecektir. GĠRĠġ Eğitim açısından insanlık tarihi dört dönemde incelenebilir: I. Avcılık dönemi: MÖ 8000 yıllarına kadar olan dönemi kapsar. Eğitim aile büyüğünün tecrübelerini genç nesle aktarma Ģeklinde yürütüldüğü dönemdir. 454

65 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 II. Tarımsal toplum dönemi: MS 1700 yıllarını kapsar. Aile tecrübelerinin aktarılması büyük oranda devam ederken, az da olsa yazım dilinin ortaya çıkması ile eğitim-öğretim üst elit tabakanın eğitimi için okullarda yürütüldüğü dönemdir. III. Endüstriyel toplum dönemi: yılları, makinanın insan gücü yerine kullanıldığı dönemdir. Bu dönemde, aile içi eğitim yeterli olmadığından hızlı okullaģma dönemi ve örgün eğitim sistemi önem kazanmıģtır. IV. ĠletiĢim araçlarını etkin kullanan toplum dönemi: 1955 yıllarından sonra ise iletiģim teknolojisindeki geliģmelerin eğitime yansıması sonucu yaygın eğitim kavramı geliģmeye baģladı. Radyo, televizyon bu amaçla kullanılan araçlar olmuģ ve uydu teknolojisiyle bağlantısı kurulduğunda çok geniģ ülkeler arası kullanılan eğitim aracı haline dönüģmüģtür yılında Ġngiltere de kurulan Open University ; günümüzde Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Almanya ve diğer Avrupa Topluluğu ülkelerine de hizmet vermektedir. Video aletleri de görsel eğitim amaçlı kullanılmaktadır yılında Bilgisayar teknolojisindeki geliģmeler ve fiyatlarının hızla ucuzlaması bu aletlerin birçok amaç için kullanılmalarına yol açmıģtır. Multi-media nın (ses, görüntü, telefon bağlantısı) bilgisayarlarda kullanımı, iletiģim teknolojisinde geliģmeyi hızlandırması yanında eğitim amaçlı kullanıma da imkan vermiģtir. Bilgisayar destekli eğitim hızla yaygınlaģmaktadır. Günümüzde bu araçlar birbirinden bağımsız olarak eğitimde kullanılmaktadır. Ülkemizde de mektupla yüksek öğretim Ģeklinde 1970 li yıllarda baģlatılmıģtır. 1982'den sonra Açık Öğretim Fakültesine dönüģmüģtür (Anadolu Üniversitesi) yılında ise bölüm sayısı artırılarak, Eğitim yılında üniversiteyi kazanamayan 440 bin öğrenciye daha imkan sağlanması amaçlanmaktadır. Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi; kitap ve TRT 4 kanalını kullanarak eğitim 455

66 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 vermektedir. Aynı kanal Milli Eğitim Bakanlığı tarafından Açık Lise eğitimi için de kullanılmaktadır. A) Yirmi Birinci Yüzyılın Eğitim Sistemi 21. Yüzyıl eğitiminde iletiģim araçları ve bilgisayarların entegrasyonu ile yaygın eğitimin (uzaktan öğretim, tele öğretim gibi isimler de kullanılmaktadır) önem kazanacağı bir çok eğitimci tarafından öne sürülmektedir [1-2]. Bir çok ülke bu konuda projeler geliģtirmekte ve konferanslar düzenlemektedir [3-15]. Avrupa Topluluğunda, EuroPACE (The Eurean Programme For Advanced Continuing Education) ve DELTA (Developing European Learning Through Technological Advance) projeleri baģlatılmıģtır. Ġlk proje, çalıģanların çok hızla değiģen teknolojilere ayak uydurabilmesi için uzaktan eğitim vermesi olarak yürütülmekte ve proje kapsamında, video programlarının uydu ile dağıtımı ve bilgisayarların uzaktan eğitimde kullanılması amaçlanmaktadır. Ġkinci proje de ise geleceğin eğitiminde, yeni eğitim teknolojileri, ekonomik ve pedagojik yöntemler üzerine araģtırma ve geliģtirmeyi amaçlamaktadır Ağustos 1993 tarihleri arasında Norveç in Trondheim kentinde düzenlenen Tele-teaching 93 konferansı 30 ülkeden 200 bilim adamının katılımı ile gerçekleģmiģtir Temmuz 1993 tarihleri arasında UNESCO tarafından Paris'te "PROJE 2000+" adıyla 21. yüzyılda Bilim ve Teknoloji Eğitimi forumu düzenlemiģtir. Benzer konular bu forumda da tartıģılmıģ ve konu ile ilgili değiģik ülkelerde geliģtirilen projeler ve sonuçları sergilenmiģtir. B) Fırat Televizyonu Projesi Medyanın eğitim amaçlı kullanımını araģtırmak ve geliģtirmek amacıyla FIRAT TV PROJESĠ 1992 yılında baģlatıldı. Fırat Üniversitesi AraĢtırma Fonu na teklif edilen proje FÜNAF No:56 ile desteklenmiģ ve 456

67 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 yayın için gerekli elzem malzemeler temin edilerek 2 Ekim 1992 tarihinde deneme yayınları baģlatılmıģtır [16,17]. Fırat Televizyonu, tarih ve 0112 belge numaralı Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulu nun Kapalı Devre Televizyon Sistemi Kurma ve ĠĢletme Ġzin Belgesi ile yasallaģmıģtır. YaklaĢık 500 bin kiģiye ulaģılan sistemde kullanılan malzemeler Tablo 1'de verilmektedir. Üniversitemizle ilgili haberler, düzenlenen sempozyum, konser, konferanslar ve deneme amaçlı bilgisayar öğrenimi konuları bu geniģ kitleye ulaģtırılmıģtır. FIRAT-TV nin örgütlenme Ģeması ġekil 1'de verilmektedir. FIRAT-TV Stüdyosunun yapımı devam etmekte olup 1993 yılı sonunda tamamlanacaktır. Modern cihazlarla donatılacak olan stüdyonun 1994 yılı baģında devreye girmesiyle, deneme amaçlı sertifikaya yönelik müfredatlar ve öğrenim materyalleri geliģtirilecektir. Bu aģamada baģarılı olunduğunda iki ve dört yıllık Mesleki ve Teknik Eğitim müfredatlarının ders programları geliģtirilerek yaygın eğitime geçilecektir. Konu ile ilgili projeler hazırlanarak biri Devlet Planlama TeĢkilatı na ve diğeri Fırat Üniversitesi AraĢtırma Fonu na (FÜNAF) sunulmuģtur. C) FIRAT-TV Yayın Esasları Üniversite her Ģeyden önce bir eğitim-öğretim kurumudur. TV ise günümüzde en etkin kitle iletiģim aracıdır. Bu noktadan hareketle Fırat Üniversitesi nin eğitim, öğretim ve kültür iģlevini iyi Ģekilde yerine getirmek ve yaygınlaģtırmak temel amaç olup 2547 Sayılı Yüksek Öğretim Kanunu nun 4. ve 5. maddelerinde belirtilen amaç ve ilkelere bağlı kalınacaktır. Tablo 1: FIRAT TV de Kullanılan Malzemeler [16,17] 457

68 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 Adedi Malzeme Adı 1 2W Transpozer, Kanal 29 UHF 1 5W Transpozer, Kanal 26 UHF 1 1W Link Verici, Kanal 11, VHF 2 Çanak, LNB, Receiver (alıcı) 4 Yarı Profesyonel Kamera 5 Yarı Profesyonel Videolar 1 Video mikser 1 Yazı Karakter Cihazı 5 Monitör 1 Dek teyp cihazı Mikrofonlar, kamera sehpaları, ıģıklar vs. FIRAT TV ÖRGÜTLENME ġemasi REKTÖRLÜK MAKAMI Prof. Dr. Eyüp G. ĠSPĠR F.Ü. TEK. EĞT. FAK. DEKANLIĞI Prof. Dr. ġeref KUNÇ SEKRETERLĠK Nurcihan ARPACI DENETLEME KURULU (ĠliĢikte) FIRAT TV YÖNETĠM KURULU GENEL KOORDĠNATÖR Doç. Dr. Asaf VAROL YAYIN KURULU (ĠliĢikte) F.Ü. TEK. EĞT. FAK. DÖNER SERMAYE MÜDÜRLÜĞÜ Doç. Dr. Asaf VAROL Program HABERLER REKLAML ĠLETĠġĠM VE Müdürlüğü DAĠ. AR TEKNĠK Okt. BAġKANLI MÜDÜRL ĠġLER Nilüfer ĞI ÜĞÜ MÜDÜRLÜĞ YILDIRI Okt. YaĢar Osman V. Ü M YILDIRIM YILMAZ ArĢ. Gör. Hanifi ġekil 1: Fırat Televizyonu Örgütlenme ġeması GÜLDEMĠR MASTER KONTROL MÜDÜRLÜ ĞÜ Öğr. Gör. Yüksel EMRE 458

69 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 Amaçlar a. Yapılacak yayınlarda Anayasanın sözüne ve ruhuna bağlı olmak; Devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğünü, milli egemenliğini, cumhuriyeti, kamu yararını korumak ve kollamak, b. Atatürk ilke ve inkılaplarını kökleģtirmek, c. BaĢta Elazığ ili merkezi olmak üzere akademik ve idari personeli öğrenci ve velisiyle ve çevre illerde de eğitim veren yüksek okulları ile bölgede büyük bir potansiyel oluģturan Üniversiteyi en iyi Ģekilde tanıtmak, d. Üniversitelerin yörenin ekonomik, sosyal ve kültürel hayatına önemli katkıları bulunduğu gerçeğinden hareketle, bu katkının en iyi ve etkili Ģekilde yapılmasını sağlamak, e. Günümüzde yaygın eğitimin önemi ve gerekliliği giderek artmaktadır. Yapılacak yayınlardan bu amaçla yararlanmak ve yöre halkını tarım, hayvancılık, sağlık vb. konularda bilgilendirmek ve eğitmek, f. Yöredeki istihdam alanlarının sınırlı ve iģsizlik oranının yüksek olduğu bilinmektedir. Bu nedenle, düzenlenecek kurslar ve bu kurslardan hazırlanacak programlarla (bilgisayar, yabancı dil vb.) meslek edindirmeye yönelik etkinliklerde bulunmak, g. Üniversite ve yöre ile ilgili haberleri doğru bir Ģekilde kısa sürede duyurmak. Yönetim Organları FIRAT-TV yayınlarının gerçekleģtirilmesinde aģağıda belirtilen organlar görev alır: Sahibi: FIRAT TV nin sahibi ve sorumlusu Fırat Üniversitesi adına Üniversite Rektörüdür. 459

70 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 Yönetim Kurulu: FIRAT TV Yönetim Kurulu aģağıdaki üyelerden oluģur: Görevleri: - Fırat Üniversitesi Rektörü veya Rektör Yardımcısı - FIRAT-TV Müdürü - FIRAT-TV Genel Koordinatörü - Haber Yapım Müdürü - Program Yapım Müdürü FIRAT-TV nin program, yayın, teknik, personel, idari ve mali her türlü hizmetlerini organize etmek ve gerekli tedbirleri almak, FIRAT TV nin geliģmesini sağlayacak plan ve projeleri hazırlayarak uygulamaya sokmak, Gerekli hallerde yönetmelikler hazırlamak, kararlar almak, görev dağılımları yapmak, Aylık yayın planını belirlemek, Yayın gün ve saatlerini saptamak, Yayın Kurulu nun tekliflerini inceleyerek karara bağlamak Yayın Kurulu: FIRAT-TV de yayınlanacak programlarla ilgili ön teklifler ve gerektiğinde doğrudan programlar hazırlayarak Yönetim Kurulu'na sunan bir birim olup aģağıdaki beģ üyeden oluģur: - Program Yapım Müdürü - Haber Yapım Müdürü - Reklam Müdürü - ĠletiĢim ve Teknik ĠĢler Müdürü - Master Kontrolü Müdürü 460

71 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 Yayın Denetleme Kurulu: Yayın Denetleme Kurulu Yayın Kurulu'nun hazırlayacağı her türlü programı görüntü ve içerik açısından denetleyip yayınlanmasına karar veren organıdır ve aģağıdaki üyelerden oluģur: - Rektör veya Rektör Yardımcısı, - Fırat Televizyonu Genel Koordinatörü - Sinema-TV Öğretim Elemanı (programcı). Mali Sorumluluk: FIRAT-TV yayınlarının baģarı ile yürütülmesini sağlamak amacıyla gerekli olabilecek her türlü maddi kaynak Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Döner Sermaye ĠĢletmesi, Üniversite AraĢtırma Fonu ve hazırlanacak projelere destek sağlayan diğer kurumlar tarafından karģılanır. D) Fırat Televizyonunda Görevli Elemanlar FIRAT-TV Yönetim Kurulu 1. Rektör Prof. Dr. Eyüp G. Ġspir 2. FIRAT-TV Müdürü Prof. Dr. ġeref Kunç 3. Genel Koordinatör Doç. Dr. Asaf Varol 4. Okutman YaĢar Yıldırım, Haber Müdürü 5. Okutman Ahmet Boydak, Program Yapım sorumlusu FIRAT-TV Denetleme Kurulu Denetleme kurulunda görev alacak kiģi sayısını 3 tutmada yarar vardır. Zira sayı arttıkça programlar hakkında anlaģmazlıklar çıkmakta, neticede programlar hızlı ve zamanında yetiģtirilememektedir. Rektör veya rektör yardımcısı ile Televizyon Genel Koordinatörünün denetleme kurulunda da görev almaları halinde hazırlanan programların yayın ilkelerine uygun olup olmadığı konusundaki kararlar süratle alınabilmektedir. Ancak, ileriki yıllarda eleman sayısının fazlalaģması ve bu birimin kuruluģ çalıģmalarının tamamlanması halinde Denetleme Kurulu üye sayısının fazlalaģtırılması ve değiģik disiplinlere ait kiģilerce temsil edilmesi fayda 461

72 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 sağlayacaktır. Denetleme Kurulu üyeleri: 1. Rektör Prof. Dr. Eyüp G. Ġspir 2. Genel Koordinatör Doç. Dr. Asaf Varol 3. Program Uzm. Oğr. Gör. Yüksel Emre FIRAT TV Yayın Kurulu Ünal Bu kurul aģağıda belirtilen müdürlerden oluģur: 1. Program Yapım Müdürü, Okt. Nilüfer Yıldırım 2. Haberler Dairesi BaĢkanlığı, Okt. YaĢar Yıldırım 3. Reklamlar Müdürlüğü, Okt. Osman V. Yılmaz 4. ĠletiĢim ve Teknik ĠĢler Müdürlüğü, ArĢ. Gör. Hanifi Güldemir 5. Master Kontrol Müdürlüğü, Öğr. Gör. Yüksel Emre ve Alper FIRAT-TV Program Yapım Müdürlüğü Program Yapımcıları Televizyonda yayınlanacak tüm programları hazırlayacak elemanlar bu müdürlüğe bağlı olacağından; görevli elemanların, program hazırlayabilecek bilgi ve becerisi gerekir. Ayrıca bu birim içerisinde Üniversitenin değiģik Fakülte ve Meslek Yüksekokullarında görevli öğretim elemanlarının birer temsilcilerinin bulunması halinde, o birim tarafından hazırlanacak eğitim programları daha etkili ve düzenli olacaktır. Öğrencilerle ilgili yapılacak programlarda Üniversitenin değiģik birimlerindeki öğrencilerden faydalanılabilir. Kameramanlar Çekimleri yapacak elemanlardır. Bu iģler için en az lise mezunu geçici iģçi statüsünde çalıģan personelden yararlanılabilir. Bu kiģilere kurslar düzenlenerek kamera kullanımını öğretmek çok zaman almayacaktır. Kameramanlar uzun boylu, güçlü, atak ve sıkılgan olmayan kiģiler olmasında yarar vardır. Zira kameraman; kalabalık yerlerde uzun boyu 462

73 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 sayesinde rahatlıkla çekim yapabilecektir. GiriĢken olursa çekinmeden kalabalığı yarıp çekmek istediği asıl hedefe rahatlıkla ulaģabilecektir. Güçlü olmasındaki espri de buradan anlaģılmaktadır. Ġlk etapta 2 kameraman yeterli olacaktır. Sunucular Televizyondaki haber ve diğer sunuģları yapan bu elemanlar gerektiğinde öğrenciler veya üniversitede çalıģan her kademeden kiģiler arasından seçilebilir. Gönüllü olarak bu iģi yapacak bir hayli eleman sağlanabilir. Fiziki. görünümü ve Türkçesi iyi olan kiģiler seçilmelidir. BaĢlangıçta iki eleman yeterlidir. Artistik Hizmetler Dekor, kostüm, sahne düzeni ve makyaj benzeri iģleri yürütecek bu kiģilere ilk dönemlerde ihtiyaç duyulmayabilir. Bu hizmetler el birliği ile program yapımcıları, kameramanlar ve sunucular tarafından yürütülebilir. IĢıkçı e Ses Düzen Teknisyeni Çekimlerin düzgün olması, yeterli kalitenin sağlanması amacıyla ıģıkçıya gerek vardır. Ancak bu iģler de kameraman olarak görev alanlar tarafından yürütülebilir. Ses düzeni de yine kameramanlara öğretilmelidir. UlaĢtırma Önemli konulardan birisi de her an bir aracın temin edilebilmesidir. Ani bir haber çekimi için araç gerektiğinde, derhal sağlanmalıdır. Program yapımcılarının istekleri doğrultusunda çekim için bir yere gidilmesi gerektiğinde, araç temin edilemezse büyük aksamalar ortaya çıkacaktır. FIRAT-TV Haberler Dairesi BaĢkanlığı Muhabirler ve kameramanlar bu birimde görev alacaklardır. Öğrencilerden gönüllü muhabirlik yapmak isteyenler olacaktır. Kendilerinden yararlanılabilir. ġehirdeki belli merkezlerde kiģilerden faydalanılabilir. 463 bulunan Örneğin Valiliğin veya Belediyenin Basın ve Halkla ĠliĢkilerde çalıģan elemanları, FIRAT TV ye haber aktarmada

74 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 yardımcı olabilirler. FIRAT-TV Reklamlar Müdürlüğü Televizyonun geliģimini sağlamak amacıyla reklam alınmalıdır. Bu reklamlardan elde edilecek gelir Teknik Eğitim Fakültesi Döner Sermayesi kanalı ile tahsil edilebilir /18728 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Radyo ve Televizyon Yüksek Kumlu Kapalı Devre Televizyon Yayınları Yönetmeliğinin 13. maddesi reklam yayını yapma imkanı tanımaktadır. Bu birimde Reklam Tasarımları, Bilgisayar Animasyonları yapabilecek elemanlar görevlendirilmelidir. FIRAT-TV ĠletiĢim ve Teknik ĠĢler Müdürlüğü Televizyon yayınlarının yapılmasında kullanılan tüm araç ve gereçlerin yayına hazırlanması, arızalarının giderilmesi, tamir ve bakımı bu birimde görevli teknik elemanlarca yürütülecektir. Bu nedenle elektrik, elektronik, bilgisayar teknisyenlerine gerek olacaktır. Ġlk etapta bu konudaki öğretim elemanlarından destek alınabilir. Master Kontrol Müdürlüğü Açık oturumlarda birden fazla kamera ile çekim yapıldığında hangi görüntülerin yayına verileceği bu müdürlüğün sorumluluğundadır. Mikser aletinin kullanımı, montaj iģleri bu birimde çalıģacak elemanlarca yürütülecektir. Teknik elemanlar gereklidir. Öğretim elemanlarından faydalanılabilir. 464

75 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 KAYNAKLAR 1. Hathway, W., E.: Education in the Future: Right uses of technology, Education Canada Summer/ETE, 1989, Novikov, V., A.; Sviridov, A.,P.: "Teaching Efficiency of Computer- Assisted Training Systems", Higher Education in Europe, Vol X, No 4, 1985, AĢağıdaki makaleler Teleteaching 93 Konferansında sunulmuģtur: 3. Rosello, L.,R.: Existing and Future Technology for Teleteaching 4. Armett, B.: Education and Human Development at Future Workstations 5. Perriault, J.: New Requirements for the Educational System in Industrialised Countries due to changing Training Needs 6. Chaya,I.: The use of Teleteaching Methods for the Development of Competence in Developing Countries : The Case of Stou 7. Wells, R.: An Overview of the use of Computer-Mediated Communication for Distance Education 8. Shriven, B., R.: Trends and Issues in the Use of Communication Technologies in Distance Education 9. Bergersen, E.: Teletrans-Improved Work Efficiency and Quality with less Travel 10. Chengdong, S.: China s Satalites TV Education Beared to the Needs of the 21 st Century 11. Chunjie, X.: Distance Education in P.R. China 12. Deodhar, P., S.: Distance Education in India. Adult Illiterates for 465

76 KUNÇ, ġ.; VAROL, AA.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 Enriching them with the Knowledge of the World 13. Dipaolo, A.: The Stanford University Policy and Experiences in Distance Education 14. Duquet,P.: The Situation in Some OECD Countries Regarding Distance Teaching with the Help of Information and Communication Technologies 15. Foster, T., J.: Videocommunications as a Toil in Distance Learning 16. Varol, A.: Televizyon Yayın Sistemi, Konutbirlik, Sayı:l08, Nisan 1993, S Varol, A. Kunç, ġ.: Uydu Yayın Teorisi ve Fırat Televizyon Yayınları, Fırat Üniversitesi AraĢtırma Fonu Proje Raporu (FÜNAF No.56),

77 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S: BENZĠNLĠ ARAÇLARDA ÖLÇÜLEN EGZOZ GAZ EMĠSYONLARININ BĠLGĠSAYARLA DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Asaf VAROL 1 ÖZET Araçların egzozlarından çıkan gaz emisyonlarının çevre kirlenmesinde önemli rol oynadığı yapılan bilimsel araģtırmalarla kanıtlanmıģtır. Çevre Bakanlığı araç egzozlarının neden olduğu kirlenmeyi azaltmak amacıyla bir dizi tedbirler almak zorunda kalmıģtır. Bu tedbirlerden birisi de trafiğe çıkan araçlara egzoz gaz emisyonlarını ölçtürme zorunluluğunun getirilmesidir. Elazığ ili Çevre Koruma Vakfı 2 ile Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi arasında imzalanan protokol gereğince, Elazığ da 1996 yılı sonuna kadar araçların egzoz gazı ölçümleri Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dekanlığı nca yapılacaktır. Egzoz gaz ölçümlerinin Üniversite iģbirliği ile yürütüldüğü ilk Üniversite Fırat Üniversitesi dir. Elazığ da otuz bin civarında araç bulunmaktadır. Bu araçların egzostlarından çıkan emisyonların ölçülmesi fırsatı doğduğundan, konu ile ilgili bir veri-taban dosyası oluģturulmuģ ve her bir araçtan ölçülen CO, CO 2, HC, O 2 Gaz emisyonları yanında hava yakıt karıģımı oranları ve ölçümlerin yapıldığı devir sayıları bilgisayara yüklenmiģtir. Egzoz gazı emisyon ölçümleri tamamlanan benzinli araçlara ait tüm veriler yazılan bir program sayesinde bilgisayara kaydedilmiģtir. Eldeki veri tabanının istatistiki bilgileri, ölçmelerde meydana gelen problemlerin nedenleri, 1 Doç. Dr. Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi 2 Gaz Emisyon ölçümlerinin Üniversitemizde yapılmasına imkan vererek eldeki bu tür bilimsel çalıģmaların ortaya çıkmasına vesile olan baģta Elazığ Valisi Sayın Mehmet Canseven olmak üzere, Elazığ ili Çevre Koruma Vakfı BaĢkanı Sayın Nurullah N. Kalkancı ve Vakıf Müdürü Sayın Selahattin Güler e teģekkürü borç bilirim. 467

78 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S:76-80 ölçmelerin çevre. kirliliğinin azaltılmasındaki etkilerinin ne düzeyde olduğu, ölçmelerin sıhhatli yapılabilmesi için ne tür ek tedbirlerin alınması gerektiği vb. konular, bu çalıģmanın temelini oluģturmaktadır. Sonuçta, ölçümlerden elde edilen bulgular ıģığında öneriler sunulacaktır. It is proved that the gas emission of the gasoline vehicles plays important role on the pollution of the air and environment. The Ministry of the, Environment takes measures to decrease the pollution of the air and environment caused by vehicles. The Foundation of the Environment Protection in City Elazığ and the University of Fırat have signed a protocol in other to be measured the gas emission of the vehicle by the Technical Education Faculty of Fırat Universty until the end of the year Fırat University is the first University where the gas emission is measured collaborate with a Foundation of the Environment Protection. There are more than vehicles in City Elazığ. It was established a database program in order to register the amount of CO, CO 2, HC and O 2. The ratio of the air-gasoline and the rotation numbers of the motors are registered also. A computer program is written in order to save and evaluate all measured datai This program creates statistical information, evaluates the causes of the measured problems and the level of the pollution caused by vehicles. In conclusion, some important recommendations are going to be presented in this article. GĠRĠġ Egzoz emisyonlarının hava kirliliğine olan etkilerinin araģtırılması, araçların emisyon değerlerinin tespiti ve Çevre Bakanlığının gün sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Motorlu TaĢıt Egzoz Gazlarının Yol Açtıkları Kirlenmenin önlenmesine iliģkin Tebliğ doğrultusunda motorlu kara taģıtların egzoz gaz emisyonlarının ölçüldüğü illerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Elazığ haricindeki illerde gaz emisyon ölçümleri genellikle Çevre Koruma Vakfı, Ġl Sağlık Müdürlüğü, TMMOB Makina 468

79 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S:76-80 Mühendisleri Odası, Türk Standartları Enstitüsü Ġl Temsilcilikleri veya Karayolları Bölge Müdürlüklerince yürütülmektedir. Oysa Elazığ da egzoz gaz emisyon ölçümleri Çevre Koruma Vakfı ve Fırat Üniversitesi nin ilgili birimlerince birlikte yürütülmektedir. Bu tür bir iģbirliğine gitmenin nedenleri Ģöyle özetlenebilir : a) Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi bünyesinde Motor Bölümü nün bulunması, b) Bu birimde Egzoz gazı alanında akademik lisansüstü çalıģmalarının yıllardan beri yapılagelmesi, c) Motor ve Çevre Anabilim Dallarında çalıģmaları bulunan öğretim üyelerinin varlığı, d) Benzinli araçların Egzoz gaz analizleri ile ilgili olarak söz konusu Bölüm Atölyelerinde modern ölçme cihazlarının mevcudiyeti, e) 1994 yılında Dizel araçlarda Egzozdan çıkan opasiteyi değerlendirebilecek yeni cihazın temini, f) Motor Bölümü teknisyenlerinin ve öğrencilerinin mevcudiyeti, Görüldüğü üzere yukarıda belirtilen nedenler, Egzoz gaz ölçümlerinde iģbirliğine gitmeyi bir bakıma avantajlı kılmıģtır. Çünkü, sadece cihaz temin edilmesiyle konu çözülmemektedir. Cihazın doğru ölçüm yapıp yapmadığını denetleyen, gerektiğinde motor ayarlarına müdahale edebilen ve motor ayarlarım yapabilen elemanlara gereksinim duyulacaktır. En önemlisi de ölçüm sonuçlarının bilgisayarda değerlendirilebilmesidir. Zira, onbinlerce araç üzerinde yapılan ölçümler, bu konuda yapılacak araģtırmalar için önemli veri kaynağıdır. Ölçüm sonuçlarının değerlendirilebilmesi, yeni tedbirlerin alınıp alınmayacağı veya bu tür ölçümlere gerek olup olmadığı konularında fikir yürütülmesini sağlayacaktır. Diğer taraftan egzoz gaz emisyonlarını ölçmek için ilk defa yapılanmaya gidilmesi oldukça pahalı bir yoldur. Hassas ölçüm yapan cihazların temin edilmesi yanında, bu tür bir ölçüm merkezinin 469

80 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S:76-80 iģletilmesinde ayrı bir sorundur. Motor ayarlarını ve gaz emisyonlarını değerlendirebilecek kalifiye elemanlara gereksinim duyulacaktır. TEKNĠĞĠ ÖLÇÜM CĠHAZLARININ ÖZELLĠKLERĠ VE 470 ÖLÇME Egzoz gazı emisyon ölçümleri için Türk Standartlar Enstitüsü nce yayınlanan TS ve TS sayılı standartlarda belirtilen Ģartları sağlayan cihazların kullanılması zorunludur [1, 2]. Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi nde egzoz gazı emisyon ölçümleri için kullanılan cihazların özellikleri Ģöyledir; Benzinli araçlarda SUN Gaz Analyzer MGA modeli cihaz kullanılmıģtır. Bu cihaz yardımıyla yüzde hacim olarak CO, CO2, O 2 ve düzeltilmiģ CO değerleri, ppm (parts per million) olarak HC miktarı, hava - benzin karıģım oranı, motor devir sayısı ve motor sıcaklığı digital olarak okunabilmekte ve yazıcı vasıtasıyla kağıda aktarılabilmektedir. Diğer taraftan TI CRYPTON 87 CO Tester marka cihaz ile digital olarak CO miktarı ölçülebilmektedir. Her iki cihazın sondaları her 200 araçta bir, aynı aracın Egzozuna sokularak aynı anda ölçümler alınmıģtır. Böylece SUN MGA 1200 cihazının doğru ölçüm yapıp yapmadığı kontrol altında tutulmuģtur. Dizel araçların ölçümleri OPAX 2000 II marka cihaz ile yapılmıģtır. ISO 3173 ve CEE 72/306 yönergeleri ile CUNA NC 005/11 standartlarına göre dizayn edilen bu cihaz, bir fotosel ile egzoz gazlarının görünür ıģık absorbsiyonunu ölçmektedir. Opasite değerleri K[l/m] doğrudan 3 haneli digital olarak okunabilmektedir. Ancak bu çalıģmada dizel ölçümleri değerlendirilmemiģtir. Benzinli araçlarda CO miktarı hacim olarak %4.5 değerinin üzerinde çıkması halinde, Blackhawk TE-200 marka motor test cihazı yardımıyla motor ayarları yapılarak, CO miktarı düģürülmüģtür. Otomotiv sanayi, imal ettikleri aracı her yönden mükemmelleģtirmek

81 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S:76-80 için maksimum düzeyde çaba göstermek zorundadırlar. Rekabet ortamında bu amacı gütmeyen firmalar bir süre sonra üretimlerini pazarlamakta güçlük çekebileceklerdir. Bu nedenle firmalar, yatırımlarının önemli bir bölümünü kendi bünyelerinde kurdukları AraĢtırma - GeliĢtirme Merkezlerine yapmaktadırlar. O halde, gaz emisyonu ölçümü yapan merkezlerin, yeni bir motoru alıp egzoz gaz emisyonu yönünden araģtırma yapmaları gereksizdir. Çevre Bakanlığı gerekli görürse, otomobil üreten fabrikalardan, her yönüyle optimum çalıģma Ģartlarına ayarlı yeni ürettikleri bir motordaki gaz emisyonlarının değerlerini isteyebilir ve hatta yerinde kontrol edebilir [3]. Trafiğe yeni çıkan bir araç dahi olsa, motor ayarları düzgün değilse, o araç çevre kirletmede etkili olabilir. Nitekim, egzoz gaz emisyon kontrolü için gelen araçlardan 1995 modeli olan ve yeni alınan araçlarda dahi CO miktarı hacimce %4.5 rakamının üzerinde çıkan birçok araç saptanmıģtır. Ayarları tam olan bir araç, eğer yanlıģ kullanılırsa gene çevreye bıraktığı kirletici gaz emisyonları saptanan sınırın çok üzerinde olabilir. Örneğin, kırmızı ıģıkta bekleyen bir aracın Ģoförü gereksiz olarak gaz pompalayacak olursa veya araç hareket halinde iken vites değiģtirildiğinde gereksiz ara gazı verilirse, motorun yanma odasında biriken aģırı zengin karıģım tamamen yanmadan dıģarı atılacağından, havanın kirlenmesinde önemli olabilir [4]. Araçlardan kaynaklanan hava kirliliği olaylarında, ayarsız motorlardan çıkan gaz emisyonları önemli rol oynamaktadır [5]. O halde laboratuar Ģartlarında gaz emisyon ölçümlerinin yapılması yeterli değildir. Trafiğe çıkan araç üzerinde de önlemler alınmalıdır. Gaz emisyonu ölçümü yapılan araçların takriben %30 unda ayar yapılması zorunluluğu doğmuģtur. Ölçüm yapılan 5868 araç içerisinde ayar öncesi % hacimce CO miktarı 4 ile 4.5 değerleri arasında çıkan araç sayısı ise 989 dur. Bu değerler de sınıra yakın olduğu için ayarsız araç sayısına katıldığında, % hacimce CO miktarının sınıra yakın veya daha yüksek olanların sayısı %40 rakamlarına 471

82 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S:76-80 ulaģmaktadır. Diğer bir ifade ile gaz emisyon ölçümü yapılan hemen hemen her iki araçtan biri ayarsız çıkmaktadır. ÖLÇÜMSONUÇLARININ DEĞERLENDĠRĠLMESĠ 1994 yılı içerisinde gaz emisyon ölçümü yapılan araçlarla ilgili bilgisayarda gerekli kayıtlar tutulmuģtur. Ancak 1994 yılının ilk dönemlerinde benzinli araçlarda sadece % hacim olarak CO miktarının ölçülmesi yeterli görüldüğünden, diğer emisyon değerleri ve ayar öncesi araba ile ilgili veriler bilgisayara kaydedilmemiģti. Bu nedenle bu çalıģmada sadece 1995 yılı baģından beri her türlü bilgileri bilgisayara kaydedilen toplam 5868 araç ile ilgili veriler değerlendirilmiģtir. Herhangi bir ayar yapmadan araçta ölçülen değerlerden sadece % hacim olarak CO miktarı esas alınmıģtır, çünkü bu değer diğer emisyon miktarları hakkında da önemli bilgi içermektedir. % hacim olarak CO miktarı yüksek çıkan araçların ayarları gözden geçirilmiģ ve gerekli müdahaleler yapıldıktan sonra tekrar ölçüm alınmıģtır. Toplam 5868 benzinli araçtan 1322 sinde CO miktarı hacimce %4.5 değerinin üzerinde çıkmıģtır. CO miktarı hacimce %4.5 in altında kalan araçlarda herhangi bir ayar yapılmamıģ ve ölçülen değerler aynen kaydedilmiģtir. Tablo 1; % hacimce CO miktarı yüksek çıkan araçların ayar öncesi % hacim olarak CO de görülen farkın, değiģim dilimlere tekabül eden araç sayısını göstermektedir. Tablodan görüleceği gibi bazı araçların çok ayarsız oldukları anlaģılmaktadır. Bu araçların ayarları tarafımızdan yapılmıģ ve bazı araçlarda % hacimce CO miktarı örneğin 7 değerinden 1 civarına indirilebilmiģtir. O halde araba son model de olsa ayarsız olduğu zaman çevreye aģırı zehirli gaz atabileceği anlaģılmaktadır. Tablo 2 de ise ölçümü yapılan araçlardan % hacimce CO miktarının tekabül ettiği 0.5 lik dilimler gözükmektedir. Bu rakamlara CO miktarı yüksek çıkan 1322 adet aracın ayar sonrası değerleri de dahil edilmiģtir. % 472

83 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S:76-80 hacim olarak CO miktarının 4 ile 4.5 arasında olanların sayısı 1472 dir. Sınıra yakın olan bu değerlere sahip araçları ayar yaparak emisyonlarını düģürmek mümkün olabilir. O halde ölçüm istasyonlarının hemen yanında ayar istasyonlarının da hizmet vermesi düģünülebilir. Tablo 1: Gaz emisyon ölçümü yapılan benzinli araçlarda ayar öncesi ve sonrası ölçülen CO değerleri arasındaki farkın, değiģik dilimlere tekabül eden araç sayısı. Ayar öncesi ve sonrası ölçümlerin tekabül ettiği Araç sınırlar 0.0 < % HACĠM CO <= 0.5 Sayısı < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= %HACĠM CO > CO miktarı yüksek çıkan araç toplamı 1322 Tablo 2: % hacim CO miktarı olarak ölçüm yapılan benzinli araçlarda 0.5 lik dilimlere tekabül eden araç sayıları CO miktarının 0.5 lik dilimleri Araç Sayısı 0.0 < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACIM CO <= < % HACĠM CO <=

84 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S: < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= < % HACĠM CO <= ÖLÇÜM KAYITLARI ĠÇĠN YAZILAN BĠLGĠSAYAR PROGRAMI Araçlardan ölçülen gaz emisyon ölçümlerinin değerlendirilmesi amacıyla DBASE IV kullanılarak bir program yazılmıģtır. Hazırlanan program gaz emisyon ölçümleri için özel dizayn edilmiģ ve bazı istatistiki bilgilerin hemen elde edilebileceği yapıda programlanmıģtır. Bu program diğer illerdeki ölçümler için de rahatlıkla kullanılabilecektir. Program menüsü Tablo 3 de gözükmektedir. Tablo 3: Kayıtlarının tutulduğu bilgisayar programının menüsü ARAÇLARIN EGZOZ GAZI EMĠSYON ÖLÇÜMLERĠNĠN KAYITLARI: A) YENĠ ARAÇ KAYIT EDĠLECEK! B) ARAÇ ARAMA VE KAYIT DÜZELTME! C) KAYIT SĠLĠNECEK! D) ARAÇLARI PLAKA NUMARASINA GÖRE LĠSTELE! E) ARAÇLARI SAHĠPLERĠNĠN ADLARINA GÖRE LĠSTELE! F) ARAÇLARI SAHĠPLERĠNĠN SOYADLARINA GÖRE LĠSTELE! G) ARAÇLARI KAYITLI OLDUGU ĠLLERE GÖRE LĠSTELE! H) SAHĠPLERĠNĠN ADRESLERĠNĠ SOYADI SIRASINDA LĠSTELE! Ġ) GAZ EMĠSYONU YÜKSEK ÇIKAN ARAÇLARIN DAGILIMLARI! K) DOSYAYI A DAKĠ DĠSKETE KOPYALAVEÇIK! L) PROGRAMDAN ÇIK! M) DOSYALARI KAPAT! LÜTFEN BĠR HARFĠ SEÇĠNĠZ! AĢağıdaki menü incelendiğinde veri taban için gerekli olabilecek tüm verilerin kaydedildiği görülür. Bu programın kullanılması için, önceden herhangi bir bilgisayar bilgisine gerek kalmamaktadır. A) seçeneğinde yeni araçların kaydedilmesi sağlanmaktadır. Yeni araç kaydedilirken, araç ruhsatındaki bilgiler ve araç sahibinin kimlik bilgileri, adres ve telefonları yanında ölçüm tarihi, ölçüm değerlerinin tümü, 474

85 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S:76-80 bandrol numarası, varsa bir önceki yıla ait % hacim olarak CO değeri, ayrıca bu yıla ait ayar öncesi ve sonrası % hacim olarak CO değerleri girilebilmektedir. B) seçeneğinde Araç Arama ve Kayıt Düzeltme bölümünde arama iģlemi; arabanın plaka numarası, sahibinin adı, soyadı ve taģıta verilen bandrol numarasına göre yapılabilmektedir. Bu bölümde aranan kayıt üzerinde, her türlü düzeltme imkanı programa koyulmuģtur. Diğer ne tür iģlemlerin yapılabileceği seçeneklerden açıkça görülebilmektedir. Ġstatistiki bilgilerin elde edildiği seçenek I) dır. Bu bölümde % hacim CO olarak değiģik dilimlere tekabül eden araç sayıları doğrudan elde edilebilmektedir. Menüde görülen bilgiler istendiğinde kağıda aktarılabilmektedir. SONUÇ Halen sürdürülmekte olan egzoz gaz emisyon ölçümleri uygulamasında gözlemlere dayalı olarak elde edilen bulgular ıģığında aģağıdaki önlemlerin alınmasında yarar görülmektedir. a) Egzoz gaz emisyon ölçümlerinin Türkiye genelinde yapılması için zaman geçirilmemelidir. b) Gaz emisyon ölçümlerinin yapılıp yapılmadığı kontrolleri sıklaģtırılmalıdır. c) Gaz emisyon ölçüm merkezlerinde ayar-bakım servislerinin de bir an önce devreye girmesi gerekir. d) Lise ve Üniversite düzeyinde dersler arasına Çevreyi Koruma adı altında ders konulmalı ve bu ders içerisinde araçları yanlıģ kullanmanın çevre kirliliğine etkileri konuları da iģlenmelidir. e) Faaliyetlerini sürdüren sürücü okullarında her ne kadar müfredatlarında görülmekte ise de pek uygulanmayan, aracı yanlıģ kullanmanın yakıt sarfiyatına olan etkileri sürücülere iyi öğretilmelidir. 475

86 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S:76-80 f) Sadece ölçüm yapmakla kalınmamalıdır. Araçlarda ayar öncesi ve sonrası verilerin bilgisayara kaydedildiği bir birim kurulmalıdır. Tutulan kayıtlar belli dönemlerde BaĢbakanlık Devlet Ġstatistik Enstitüsü veya Üniversitelerin ilgili birimlerine gönderilmelidir. g) Gaz emisyon ölçümlerinde görev alan personelin belirli aralıklarla hizmetiçi eğitimlere tabi tutularak aynı kurallara uymaları sağlanmalıdır. h) Gaz emisyon ölçümleri sayesinde hava kirliliğinin azaltılacağı, ayarsız olan araçların hem daha fazla yakıt tükettiği ve çevreyi olumsuz etkilediği konuları medya aracılığı ile halka duyurulmalıdır. i) Egzoz gaz emisyon ölçümlerinin sürdürülmesi için imkanları yeterli düzeyde olmayan illerde, Elazığ Ġli nde olduğu gibi iģbirliğine gidilerek ölçmelere baģlanılmalıdır. 476

87 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S:76-80 KAYNAKÇA 1. TSE, TS 11365/Nisan 1994, Egzoz Gazı Kirleticileri - Trafikteki Dizel Motorlu TaĢıtlar için Ölçüm Metodu ve Sınır Değerleri, UDK , TSE, TS 11366/Nisan 1994, Egzoz Gazı Kirleticileri - Trafikteki Benzin Motorlu TaĢıtlar için Ölçüm Metodu ve Sınır Değerleri, UDK , IġIKSOLUĞU, M. A., (DanıĢman Doç. Dr. Asaf VAROL) Benzin Motorlarında Yakıt Düzenleyici Cihazın Egzoz Emisyonu ve Yakıt Tüketimine Etkisi, Doktora Tezi, F. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, VAROL, A., ÖNER C., Elden Otomobil Alırken Nelere Dikkat Edilmeli, Teknik ve Uygulama, S , Ankara, Ekim VAROL A.: Hava Kirliliğinin Kontrolü, Çevre Koruma, Bilim ve Aktüalite Dergisi, Sayı: 46, S: 25-30, Ġstanbul,

88 VAROL, A.: Benzinli Araçlarda Ölçülen Egzoz Gaz Emisyonlarının Bilgisayarla Değerlendirilmesi, Ankara Ġli Çevre Koruma Vakfı, Motorlu TaĢıtlardan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Önlenmesi Paneli Kitabı, 19 Haziran 1995, S:

89 VAROL A.:Makine Parçalarının CAM Yöntemiyle Üretimi, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 3, Mayıs 1995, S:

90 VAROL A.:Makine Parçalarının CAM Yöntemiyle Üretimi, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 3, Mayıs 1995, S: MAKĠNA PARÇALARININ CAM YÖNTEMĠYLE ÜRETĠMĠ Asaf VAROL Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi - Elazığ ÖZET Bir parçayı tasarım seviyesinden alıp, onu bilgisayar kontrollü (CNC) veya doğrudan nümerik kontrollü (DNC) matkap, totna ve freze benzeri tezgahlarda iģleyerek hazır hale getirmede kullanılan yazılımlardan birisi de ELCAM'dır Salford Üniversitesi Havacılık ve Makina Mühendisliği Bölümünce bir araģtırma projesi alınmıģtır. Proje için gerekli olan parçalardan birisi de vakum kalıbıdır. ELCAM program yönetimi ile gıda endüstrisinde kullanılacak vakum kalıbın tasarımlarından üretimini; kadar ki safhaları, yazılan APT programı, CLDota, Post iģlemci dönüģümü iģlem basamakları esas alınarak açıklanması, bu çalıģmanın özünü oluģturmakladır. Söz konusu kalıp üretimi Ġngiltere'nin Salford Üniversitesi atelyelerinde gerçekleģtirilmiģlir ABSTRACT ELCAM is one such CAM software package which can be used to facilitate the production of a word address program order to produce components on computer controlled(cnc) or direct numerical control (DCN) milling machines. lathes or punch machines. 480

91 VAROL A.:Makine Parçalarının CAM Yöntemiyle Üretimi, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 3, Mayıs 1995, S:23 28 A research project being undertaken with in the Department of Acronautical and Mechanical Engineering at Salford University One of the assemblies required lor the project is a vacuum mould, In this study all stages starting with the desıgn to the manifacturing process of The vacuum mould, such as APT (Automatucally Programmed Tools) program, Cutter Location Data (CLData) and Post Proccssor Generator Software will be discussed. This mould was manufactured at the workshop of Salford University in the U K. ELCAM EC-APT SĠSTEMĠ VE KTM MAKĠNA KOMPLEKSĠ Bir EC-APT sistemi olan ELCAM, sistemin yüksek seviyeli dili ile sistem grafiğini birleģtirmede kullanılmaktadır. EC-APT sistemi. APT (Automatically Programmed Tools) tabanın etkileģimli grafiksel bir NC programlama sistemidir Yıllar önce geliģtirilen bu dil endüstride yaygın olarak birçok firma tarafından kullanıldığından, firmaların bu dili ELCAM' a adapte etmelerinde bir zorluk çıkmayacaktır. IBM 370 APT standardına tam uyumlu olması. EC-APT' nin avantajı olarak ortaya çıkmaktadır. APT diliyle yazılan program yeniden formatlanmadan EC-APT'ye dönüģtürülebilmektedir. Bu sistem 2 ile 4 eksene kadar dönme iģleminin programlasına ve 5 eksende malzemeyi iģlemeye müsaade eder CPPG (Custom Post Proeessor Gegerator) yazılımı kullanarak, post iģlemci kurulabilir makina simülatörü içeren ve iģleme sırasının ilk parçasını efektif olarak sağlamaya yardımcı olan DTPO (Desk Top Prove Oul) programı bir NC (Numeric Control) doğrulamasıdır. Sisteme ait haberleģme yazılımları sayesinde CAD, diğer bilgisayar sistemleri. yazıcı, çizici ve değiģik tezgahlarla etkileģim sağlanmaktadır. Makina tanım programı, post programın oluģturulmasına imkan verir, Post programı, post iģlemci yardımıyla parça programını çalıģtırır ve CL Data programı ile NC tezgahı için G-kodu oluģturulur. 481

92 VAROL A.:Makine Parçalarının CAM Yöntemiyle Üretimi, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 3, Mayıs 1995, S:23 28 Post programı iki çıkıģ programı üretir. Bunlar G-kodu ve listedir Liste kapsamında; a. G-kodu, b. PRINT komutu tarafından iģaretlenen Özel mesajlar, c. CLData satırının numarasını içeren ve G-kodu satırı üzerinde gözüken hata satırları, d. Makine iģleme süresi ve maliyeti, e. ġerit bantın uzunluğu bulunur. Her özel tezgah kontrolörü için yazılan post iģlemcide olduğu gibi; DTPO (Desk Top Prove Out) tezgah tanım programlarını içerir. G-kod programının birlikle test edildiği tezgah için menüden seçim yapılır Parça programı için tezgahın takip edeceği yol ekranda izlenebilmektedir G-kodlar ekranın sol alt köģesinde, tezgah kontrol komutları ise ekranın sağ tarafında gözükür. ÇalıĢan birim, koordinatlarının yönü, soğutucunun açık veya kapalı oluģu, kesicinin devir sayısı, kesici kalemin dönderilip döndürülemeyeceği gene ekranda takip edilebilmektedir. Ekranın sağ alt köģesinde kesicinin devir sayısı ve yüzde olarak besleme oranı yansır. Parça istemi sırası istenirse perspektif görünüģ üzerinden de takip edilebilir ġekil 48 de ELCAM yazılımının akıģ, Ģeması görülmekledir. AkıĢ Ģemasından da görüleceği üzere parça geometrisinin tasarımı yapıldığında, parçaya ait APT programı, kitaplık programlar yardımıyla sistem tarafından kendiliğinden oluģturulur. 482

93 VAROL A.:Makine Parçalarının CAM Yöntemiyle Üretimi, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 3, Mayıs 1995, S:23 28 Şekil 48: ELCAM Yazılımının Akış Şeması 483

94 VAROL A.:Makine Parçalarının CAM Yöntemiyle Üretimi, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 3, Mayıs 1995, S:23 28 Şekil 49: Birleştirici Sistemin Şematik Görünüşü 484

95 VAROL A.:Makine Parçalarının CAM Yöntemiyle Üretimi, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 3, Mayıs 1995, S:23 28 ELCAM YAZILIMI KULLANARAK KALIP ĠMALATI Küçük hacimli üretim parçalarının birleģtirilmesinde genelde ortaya iki temel problem çıkmaktadır Problemlerden biri, bir üretimden bir sonraki üretime geçiģte parçaların değiģtirilmesi ile ilgili maliyettir. Diğeri ise bu değiģim için zamandır. Parça değiģimi için harcanan zamanın ve maliyetlerin mümkün olduğunca düģürülmesi gerekir Otomatik birleģtirme iģlemi için parçaların sağlanması ve yerlerine konması bu projenin asıl amacını teģkil etmiģtir. Küçük parçaları yerine doğru koymada titreģimli besleyiciler iyi sonuç vermektedir. Fakat bu sistem özellikle büyük parçalarda sorunlar çıkarmaktadır. Bu yüzden büyük parçaların otomatik birleģtirme iģlemleri için parçaların temin edilerek ilgili yerlere önceden yerleģtirilmesi gerekmekledir. BirleĢtirilecek özel parçalardan bağımsız olarak müģterek taģımada nelerin gerektiği ve sürekli birleģtirme yöntemi için elli taģıyıcının yeterli olacağı Dr Redford ve Lo tarafından saptanmıģtır. [1] Sadece 50 parça için enjeksiyonla döküm çok pahalıya mal olacağı hesaplandığından, taģıyıcılar fabrikasyon seçilmiģlerdir özel parçaların yerleģtirilmesi için hiçbir taģıyıcı içerisinde, kolayca değiģtirilebilen konteynerler bulunmalıdır Gerekti taģıyıcı sepetlerin üretilmesi için ucuz yöntemin vakumlu biçimlendirilmiģ termoplaslik olduğu ve hiçbir vakumla dökümü yapılacak CAD/CAM sistemiyle programlanarak tasarlanabileceği kararlaģtırılmıģtır.[2] Otomatik besleyici sistem, parçaları içinde bulunduran dükümle imal edilen sepetlerle birlikte; taģıyıcıları birleģtirme alanına götürecektir Orada iki kartezyen robotik birleģtirici, dört parçayı tamamlanmıģ bir ünite olarak otomatik birleģtirecektir. ġekil 12 tüm birleģtirici sistemi Ģematik olarak göstermektedir. Kalıp projesinde kaynaģtırılmıģ ünitelerin birleģtirilmesini kolaylaģtırmak, güç transfer plakaları olarak neyin tanımlanacağını ve her bir ünite için dört parçanın niçin birleģtirileceği hususları incelenmektedir. 485

96 VAROL A.:Makine Parçalarının CAM Yöntemiyle Üretimi, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 3, Mayıs 1995, S:23 28 Dört ayrı sepet, her bir özel parça için tek olarak farklı iç yerleģtirme tasarımı yapılacaktır. [3] Ġmal edilecek kalıbın ve sepetin çizimleri ġekil 13, 14 ve 15 de verilmiģtir. ġekillerden de görüleceği üzere üç ayrı parça vardır. Bunlar kalıbın dıģ çevresi, temel plaka ve iç plakadır. Şekil 50: Kalıp Dış Çerçevesi ġekil 51: Kalıp DıĢ Çerçevesi Ġçerisine Girecek Sepete Ait Kalıbın Ölçüleri 486

97 VAROL A.:Makine Parçalarının CAM Yöntemiyle Üretimi, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 3, Mayıs 1995, S:23 28 Şekil 52: Taşıyıcı Sepet Ölçüleri SONUÇ Bu çalınmada Bilgisayar Destekli Üretim (CAM) yazılımlardan ELCAM ile bir kalıp parçasının üretim safhaları verilmiģtir. ELCAM yazılımı tanıtılmıģ, sistemin program yönetiminin nasıl olduğu belirtilmiģtir. Bu yazılım kullanılarak gıda üretimi için hazırlanan bir kalıbın sadece çerçevesinin imalatı ile ilgili bilgiler verilmiģtir. Bu imalat Ġngiltere'nin Salford Üniversitesinde gerçekleģtirilmiģtir. Kalıbın dıģ çerçevesinin kesme zamanı dakika, toplam süre ise dakika olmuģtur Tezgah baģı X doğrultusunda ila mm, Y doğrultusunda ila mm ve Z yönünde ila mm arasında yapıldığı hareketlerle parçayı iģlemiģtir. ĠĢlem sürelerinden de fark edileceği üzere çerçevenin tüm cidarları için harcanan toplam süre sadece 21 dakikadır. Oysa bu parça klasik yöntemle imal edilseydi, birkaç misli bir süre harcanacağı açıktır. Ayrıca iģlenen yüzeylerin hassasiyeti istenen seviyede olmuģtur. Proje ile ilgili çalıģmalar devam ettiğinden daha ayrıntılı bilgi verme anlaģma gereği yapılmamaktadır. 487

98 VAROL A.:Makine Parçalarının CAM Yöntemiyle Üretimi, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 3, Mayıs 1995, S:23 28 TEġEKKÜR Bu imalatla görev almamı sağlayan ve kendi aleyhlerinde her türlü imkanı kullanmama izin veren Salford Üniversitesi Acronautical and Mechanical Enginceering Bölüm BaĢkanı Prof. Dr. T.R. Crossley, Proje yürütücüsü Dr. John Sharp ve söz konusu Bölümde yüksek lisans öğrencisi olarak eğitim gören Fehmi ERZĠNCANLI'ya teģekkürü borç bilirim KAYNAKLAR Clark, N., J., ELCAM a Cam Software package operation and Assassment, Collage of Technology, 1991 Introduction to the ELCAM APT Processor, Leed Polytechnic, 1986 ELCAM s EC-APT Basic Training Guide, Salford University,

99 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: ESTA BĠLGĠSAYAR YAZILIMI ĠLE UZMAN SĠSTEMLERĠN HAZIRLANMASI TEKNĠKLERĠ Asaf VAROL * Nurhayat VAROL** *Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, ELAZIĞ **Fırat Üniversitesi, Teknik Bilimler MYO, ELAZIĞ ÖZET Uzman Sistemler son yıllarda yaygın olarak kullanılan yeni bir kavramdır ve uzman bir kiģi tarafından hazırlanan bir yazılımdır. Uzman sistemler, program akıģı esnasında ardarda yöneltilecek sorulara verilecek cevaplara göre herhangi bir probleme çözüm bulma yöntemidir. Görsel ve iģitsel eğitime dayanan uzman sistemler ideal olanlarıdır. Bu makalede ESTA yazılımı kullanılarak bu çalıģma sayesinde hazırlanmıģ orijinal uzman sistemlere ait program yazma teknikleri tartıģılacaktır. The Preparation Techniques of Expert Systems using ESTA Software Abstract An Expert System is a widespread used new concept in last years and a software which is prepared by expert persons. An Expert system is a solution finding method of any problem using the answers of questions which asked to user of the computer step by step during the program running. The Expert System which based on audio-visual aspect is ideal. In this article the Expert System which is original prepared using the ESTA software and a result of this study will be discussed. 499

100 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: GĠRĠġ Kendi kendine öğrenme yöntemi gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktadır. GeliĢen teknolojiye paralel olarak, eğitim yöntemleri de klasik yöntemlere kıyasla büyük geliģme göstermektedir. Multimedia diye adlandırılan sistem sayesinde konular artık görsel ve iģitsel olarak hazırlanmakta ve bilgisayar yardımı ile etkin eğitim sağlanmaktadır. Bilgisayar Destekli Eğitim diye adlandırılan ve son yıllarda büyük önem kazanan sistemlerde öğretim kalıcı olmaktadır. Uzman Sistemler kullanılarak hazırlanmıģ bir program çalıģtırıldığında, bilgisayar ekranında yöneltilen sorulara vereceği cevaplar doğrultusunda programın akıģı değiģtirilerek, kullanıcıya o konunun öğretilmesine çalıģılır. Uzman sistemlerde kullanılabilecek yazılımlar çok değiģik olabilir. Programlama dilleri yanında hazır paket programlar kullanarak dosyalar hazırlanabilir Ancak uzman sistemlere uygun hazırlanmıģ yazılımlar kullanarak, daha kolay Bilgisayarı Destekli Eğitim tasarlanabilir. Burada Türkiye de kullanımı bu yıl içerisinde aniden yükselen bir yazılım (Varol, A.; Varol, N., 1996) olan ESTA programı ile hazırlanmıģ dosyalar üzerinde durulacaktır. 1. Uzman Sistemlere Genel BakıĢ Uzman sistem anlamı zeka anlamıyla birlikte ortaya çıkmıģtır. Bu nedenle uzman sistemler için kullanılan diller arasında yapay zeka alanında kullanılan dillerden olan PROLOG a sık rastlamak mümkün olabilmektedir. ġu anda uzman sistem konularıyla uğraģan Ģirket sayısı bir hayli yüksektir. Uzman sistem hazırlanırken hemen hemen her türlü programlama dili kullanılabilir. Örneğin Quick Basic Programlama dili kullanılarak CNC tezgahları için ideal simülasyon programları hazırlanabilir (Varol, A.; Kök, M., 1996). Uzman Sistemler konusunu araģtıran (Allahverdi, N.M. ve diğ., 500

101 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: ) bazı araģtırmacılara göre; eski Sovyetlerde uzman sistemleri programlamak için ilk önceleri tecrübesiz bir kullanıcı ile bilgisayar arasında bir arayüz oluģturan sistemler geliģtirilmiģ ve daha sonraları bu sistemler gerçek uzman sistemlere dönüģtürülmüģtür. Özel olarak tasarlanmıģ formal dili (F dili) kullanarak bilgi-mantık etkileģim sistemi DILOS oluģturulmuģ ve bu sistemin bilgi tabanını hazırlamak için çatılardan faydalanılmıģtır. Çatıları kullanan diğer sistemler KATI ve TEMP sistemleri otomatik hale getirilmiģ projelendirme alanında uygulanmak üzere tasarlanmıģlardır. F dilinden baģka SNOBOL diline yakın Refal (Recursive Functions Algoritmic Language) dili de tasarlanmıģtır (Allahverdi, N. M. ve diğ., 1996). Eski Sovyetlerde gaz türbin motorlarında ortaya çıkabilecek kazaların önlenmesi için bunların teģhis edilmesi ve durumlarında meydana gelen en küçük değiģikliklere göre teknik durumu hakkında karar verebilen uzman sistem olarak ESTA gösterilmiģtir (Allahverdi, N. M. ve diğ., 1996). ESTA nın bu tarifi hatalıdır. Çünkü ESTA ile birçok alanda uzman sistem hazırlanabileceği bizzat tarafımızdan öğrencilerimize yaptırılan projelerle ispatlanmıģtır. ESTA gaz türbin motorlarında çıkabilecek kazaların önlenmesi veya tespit edilmesi için kullanılmıģ bir uzman sistem türü olabilir, ancak bu tanımdan ESTA ile baģka uzman sistemler yapılamaz anlamı çıkartılmamalıdır. 2. ESTA'nın Kullanım Alanları ESTA yazılımı henüz Türkiye de yeterince kullanılmamaktadır. Bunun nedenleri bu yazılımın ancak ilk olarak 1994 Yılı nda düzenlenen International Sıımmer School on Computer-Based Cognitive Tools For Teaching and Learning yaz okuluyla (Varol, A., Varol, N., 1996) Türkiye piyasasına girebilmesidir. Bilgisayar Destekli Eğitim konusu ile uğraģanların büyük bir bölümü bu yazılımı yeni tanımaktadır. Bir yazılımın yeterince kullanımını sağlayabilmek için o yazılımın öncelikle eğitim kurumlarımıza girmesi sağlanmalıdır. Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Elektronik 501

102 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: ve Bilgisayar Eğitimi Bölümü ders müfredatları değiģtirilerek Uzman Sistemlerin ders olarak okutulmasının sonucunda bu yazılım önemli bir kullanım sahası bulmuģtur. Ayrıca MEB na düzenlenen Hizmetiçi Eğitim Programlarında ESTA nın öğretilmesi sayesinde bu yazılım Türkiye de arzu edilen geliģme düzeyine hızlı bir Ģekilde ilerlemektedir. Bilgisayar Destekli Eğitim, Multimedia ve Uzman Sistemlerin kullanılabilecekleri her alanda ESTA yı uygulamak mümkündür. Konuya açıklık getirmek amacıyla bir örnek verelim. Motor arızalarının teģhisi ile ilgili ESTA yazılımıyla birlikte verilen car.kb dosyasında (ESTA, 1993), bir arabaya ait herhangi bir sisteminde meydana gelebilecek bir arızanın tesbitinde, kademeli olarak yöneltilen sorular sayesinde arıza tespiti yapılabilmektedir. Hazırlanan bu dosyayı kullanmak için ne otomotiv uzmanı ne de iyi bir ESTA programcısı olmak gerekir. Çünkü bu dosya iyi düzeyde ESTA programlama bilen ve aynı zamanda otomotiv konusunda uzman olan kiģilerce hazırlanmıģtır. Bu programı kullanacak kiģinin amacı da ESTA yı öğrenmek olamaz. Kullanıcının hedefi otomotiv üzerinde çıkacak arızanın nedenini bulmaktır. O halde muhtemelen bu kullanıcı, otomotiv arızaları üzerinde yetiģmek isteyen ve kendi kendini öğrenmeyi amaçlayan birisidir. Bilgisayar Destekli Eğitim sahalarında yeni bir uzmanlık gerektiren konuyu bilmeyen birisine adım adım yöneltilecek sorular sayesinde ESTA dili kullanılarak öğretilebileceği kanıtlanmıģtır. ġöyle ki, Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Elektronik ve Bilgisayar Eğitimi Bölümü son sınıf öğrencileri için yeni konulan Uzman Sistemler dersinde 30'u aģkın değiģik konuda projeler yaptırılmıģtır. Bu projelerden bazılarının baģlıkları aģağıda verilmiģtir. Bilgisayar Arızaları Bilgisayar Donanımı 502

103 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: Devre Teorisi DOS ĠĢletim Sistemi Electronics Workbench Digital Modül Ehliyet Sınavı programı Hayvan Hastalıkları TeĢhisi Judo MS-DOS Hata Mesajları Osiloskop Kullanımı Öğretmenlik Uygulaması Dosyası PW kelime ĠĢlem QUICK BASIC Televizyon Arızalarının Tespiti Turbo C++ Temel Komutları Türkiye nin Genel Tanıtımı Virüs Temizleme Programları Windows 95 in Kurulması Yukarıda konu baģlıkları verilen bu dosyalar özgün olarak yazılmıģ dosyalardır ve söz konusu bu konuları adım adım öğretmeye yönelik hazırlanmıģtır. Bu dosyaları kullanan kiģilerin ne ESTA bilmeleri ne de uzmanlık gerektiren o konuyu bilmeleri gerekmemektedir. Program akıģı esnasında kullanıcıyı yönlendirme kendiliğinden olmaktadır. 3. ESTA Ġle Program Hazırlama Teknikleri ESTA ile uzmanlık gerektiren bir konuda dosya hazırlamak için bazı ön Ģartların yerine getirilmesi gerekir Bu ön Ģartlar Ģöyle sıralanabilir. Öğretilmesi planlanan dosyanın hangi konuları içereceği taslak olarak belirlenmelidir. Konuların bilgisayar ortamına aktarılması için yeterli bilginin 503

104 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: toplanması ve konu baģlıklarının çok iyi seçilmesi gerekir. uygun seçilmelidir. Bilgisayar tarafından yöneltilecek sorular, o konuyu öğretmeye Sorulara alınacak cevaplara göre program akıģının nasıl devam edeceğinin akıģ Ģeması çizilmelidir. sağlanmalıdır. Sorular yöneltilirken mümkün olduğunca resim desteği Resim desteği yanında bazı puf noktalarda değiģik türde müzik sesleri çıkarılarak, o nokta üzerine dikkatler çekilmelidir. Konular çok açık ifadeler içermelidir. Ancak buna rağmen sorularda yeterince bir açıklık sağlanamıyorsa, sorulara ait açıklama bölümleri kullanılmalı ve sorunun doğru anlaģılması için destek sağlanmalıdır. Adım adım öğretme esnasında neden? sorusuna cevap verilebilmelidir. Yani bir soru sorulduğunda, kullanıcı gerektiğinde neden bu soru soruldu? ifadesine cevap bulabilmelidir. kullanabilmelidir. Uzman sistemi kullanan kiģi, hiç ESTA bilmeden dahi dosyayı Seçilen konuların çok uzun olmasından kaçınılmalı ve kullanıcının dikkatinin dağılmasına neden olunmamalıdır. 4. ESTA Ortamına Destek Sağlayacak Yardımcı Yazılımlar ESTA ile dosya hazırlanırken, diğer yazılımlara ihtiyaç olabilir. Örneğin çizimler Paint, Paintbrush vb yazılımlar kullanılarak ESTA Resim Veritabanına aktarılabilir. Scanner, kamera vb araçlar kullanılarak görüntüler resim olarak ESTA Ortamına alınabilir. ESTA dosyası içerisinden zaman zaman çıkarak baģka bir yazılım içerisine girilebilir. Örneğin QUICK BASIC in anlatıldığı bir ESTA dosyasını ele alalım. Dosyanın bir yerinde ESTA dan çıkarak QUICK BASIC ortamına geçilerek BASIC programında bir programın çalıģtırılması 504

105 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: ve örnek çözüm yapıldıktan sonra doğrudan tekrar ESTA ortamına geri dönülmesi istenebilir. ESTA bu tür geçiģlerin önemli bir bölümüne imkan vermektedir. ESTA kütüphanesi oldukça zengin durumdadır. Kullandığı birçok kütüphane dosyaları PROLOG diline ait olanları kullanmaktadır. Zaten ESTA PLUS diye adlandırılan profesyonel kısmı yeterli düzeyde kullanabilmek için PROLOG dil bilgisi gerekmektedir ESTA ile Uzman Sistem hazırlamak isteyen kiģilerin mutlaka PROLOG dilini öğrenmeleri tavsiye edilir. Diğer programlama dillerinde olduğu gibi ESTA PLUS içerisinde de kullanıcı tarafından özel fonksiyonlar tanımlanabilir. Bu özel fonksiyonların da PROLOG ile yazılmasının birçok avantajları vardır. BaĢka dille yazılmıģ özel fonksiyonlar hafızada daha fazla yer iģgal edebilir. Ayrıca PROLOG diline ait hazır fonksiyonların bir kısmı yeni hazırlanacak özel bir fonksiyon içerisinde kullanılması düģünülüyorsa, özel fonksiyonlar PROLOG dili ile yazılmalıdır Televizyon Arızalarının Tespiti Programı ESTA ile Uzman Sistem dosyalarının hazırlanması sonucunda nasıl bir ekran ile karģı karģıya kalınacağını daha iyi anlamak için televizyon arızalarının tesbitine yarayan bir dosyayı inceleyelim. Bu dosya çalıģtırıldığında Şekil 1' de görülen menü ekrana gelir. Bu menünün sol üst köģesinde hangi konu hakkında bilgi edinmek İstiyorsunuz? ifadesi yer almaktadır. Böylece televizyon arızasını tespit etmek isteyen kullanıcıya seçenekler sunulmuģ olmaktadır. 505

106 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: ġekil 1 : TV tamir programına ait ana menü Bu programı kullanan kiģi bu alanda hizmet veren bir tamirci olabileceği gibi, bu konularda hiç bilgisi olmayan birisi de olabilir. Çünkü televizyonların nasıl kurulacağını dahi bilmeyen kiģiler çıkabilmektedir. Yeni alınan bir televizyonu kurmak için neler yapılması gerektiği konusunda bilgi edinmek isteyelim. Bu durumda Şekil 2 den Televizyon kurma ifadesi üzerine gelinerek veya ana menü üzerinde mouse doğrudan ilgili Ģekil üzerine götürerek tıklanır. ġekil 2: Ana menü içerisinde yer alan seçenekler Te1elevizyon kurma ifadesi seçildiğinde ekranda Şekil 3'de görülen menü gözükür. Fazla yer almaması açısından, orijinal programa ait olan menünün sadece bu kısmı burada verilmiģtir. Oysa orijinal menüde resimler de yer almaktadır. 506

107 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: ġekil 3: Televizyon kurma seçeneğine ait menü. Şekil 3 den de görüldüğü gibi bu menüde Evet, Hayır ve Bilmiyorum seçenekleri bulunmaktadır. Bu soru neden soruldu diye merak ediyorsak Şekil 3'deki Açıklama butonuna basmak gerekir. Bunun sonucunda Şekil 4 de görülen Sorunun açıklaması menüsü gözükür. Sorunun açıklaması bölümünde Tv için uygun yer seçmek tv nin arıza yapmasıyla ilişkilidir ifadesi yer almakta ve televizyon yerinin kötü seçilmesi durumunda arızaların çıkabileceği anlatılmaktadır. ġekil 4: Sorunun açıklaması menüsü 507

108 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: ġekil 4'de OK butonuna basıldığında Şekil 3 de gözüken menüye geri dönülür. ESTA programını kullanan kiģi Şekil 3'deki menüden Hayır ı mouse ile seçtikten sonra OK butonuna basarsa Şekil 5'de görülen menü ekrana gelir. ġekil 5 den de görüldüğü gibi bu menü tamamen resim içermektedir. Resimler dikkatlice incelenirse televizyonun üzerine konulduğu sehpanın sağlam olması yani televizyonun düģmemesi, kalorifer peteklerine, doğrudan güneģ ıģınlarına maruz bırakılmaması veya iklim Ģartlarından etkilenecek Ģekilde camın önüne konulmaması ve üstünün bezle örtülmemesi gerektiği görülmektedir. ġekil 5: Televizyonun konulmayacağı yerler Yukarıdaki açıklamalardan da görüldüğü gibi bir konunun görseliģitsel olarak adım adım yöneltilen sorularla öğretilmesi iģlemi uzman sistemler veya bilgisayar destekli eğitim kavramları içerisinde yer almaktadır. O halde gerek bilgisayar destekli eğitim gerekse uzman sistemler birbirini tamamlar niteliktedir. 508

109 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: ESTA Ana Menüsü ESTA yazılımı yüklendiğinde aģağıdaki Türkçe menü ekranda gözükür. TürkçeleĢtirme iģlemi tamamen tarafımızdan yapılmıģ olup, bu ayrı bir çalıģmada anlatılmıģtır. Bu menü Windows altında çalıģan birçok yazılıma ait menülere benzemektedir. Ancak sütunlar içerisinde yer alan ÇalıĢtır, Parametre ve Bölümler ESTA ya ait özelliklerdir. ġekil 6: ESTA ana menüsü ESTA menüsü içerisinde önemli iki kısım bulunmaktadır. Bunlar bölüm ve parametrelerdir. Bölümler içerisinde ESTA komutları yer alır. Parametreler ise bu bölümlerin çalıģmasını koordine eder. Örnek olarak yukarıda verilen televizyon arızalarının tesbitine ait dosyayı ele alalım. AĢağıda start ismini taģıyan bölüm ile bilgi ismini taģıyan parametre kısımları görülmektedir. Start bölümünün çalıģabilmesi için bilgi parametresinden verilerin gelmesi gerekmektedir. Örneğin, eğer bilgi parametresinde bilgiye atanan değer tvtemizlik ise, tvtemizlik adlı bölüm çalıģtırılmaktadır. Bölüm ve parametreler zincirleme olarak yazıldıkları sıra ile çalıģırlar. Açıklama butonu altında ifadelerin çıkmasını sağlayan satır parametre içerisinde explanation ifadesinde verilir. Soru ise question ifadesi içerisinde yer alır. Resmin çıkmasını sağlayan ise parametre içerisindeki picture komutu içerisinde yer alan resim adıdır. Programlama tekniği hakkında detaylı bilgi edinmek isteyenlerin ESTA ile Bilgisayar Destekli Eğitim adlı kitaba (Varol, A., Varol, N., 1996, Beta) bakmalarını öneririz. 509

110 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: section start: 'Ana bölüm' if bilgi='tvtemizlik' do tvtemizlik if bilgi='tvkurma' do tvkurma if bilgi='isguv' do isguv if bilgi='tvtam' chain 'tam.kb' if bilgi='tvariza' chain 'tvarz.kb' parameter bilgi: Genel bilgiler type category explanation Bu bölüm de size tamir konusunda ve tv bakımı hususunda & uyulması gereken bazı önemli bilgiler verilecektir' Options tvtemizlik - TV bakım ve temizliği', tvkurma - Televizyon kurma, tvtam - Televizyon tamiri, tvariza - Televizyon arızaları, isguv - ĠĢ güvenliği. 1* rules fıeld *1 istiyorsunuz? question Hangi konu hakkında bilgi edinmek picture 'probres2' 4.3. Esta da Saptanan Kısıtlamalar Bir ESTA dosyası oluģtururken yaklaģık üç bölüm ilerledikten sonra, daha fazla bölüm oluģturulamıyor. Devam etmek için o dosyada, bağımsız bir dosya ile devam etmek ve içindeki dosyayı chain ile 510

111 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: birleģtirmek gerekmektedir. ESTA ya ait text dosyası ile oluģturulan dosyalar içerisinde ı, t, Ģ, Ğ, Ü vs. gibi Türkçe karakterler kullanılamamaktadır. Bölüm oluģturulurken tavsiyelerle (advice) beraber verilen resimlerin boyutları normal resmin boyutundan çok küçüktür ve bu nedenle resim net olarak ekrana gelememektedir. Category parameter ile oluģturulmuģ bir dosya çalıģtırıldıktan sonra seçeneklerden birinin sonunda tekrar ana menüye dönüldüğünde aynı dosya tekrar çalıģtırıldığında oluģturulmuģ parametreler normal olarak çalıģmasına rağmen bölümler içinde verilen açıklamalar görülememektedir. Yani menüde bulunan seçenekler bir defaya mahsus olarak çalıģtırılabilmektedir. Bu olumsuzluğun ortadan kaldırılması için programın tekrar Begin Consultation (baģtan çalıģtır) ile çalıģtırılmaya baģlanması gerekmektedir. Ancak baģka bir seçenek seçildiğinde böyle bir sorunla karģılaģılmamaktadır. Profesyonel ESTA PLUS kısmını kullanabilmek için PDC PROLOG diline hakim olmak gerekmektedir. TürkçeleĢtirme için kullanılan WINESTA DEF dosyası içerisinde Türkçe ye özgün Ģ, ğ, ç,ı vb. harflerin kullanılamaması dezavantaj olarak karģımıza çıkmaktadır. Oysa bu dosya içeriği her türlü karakteri kullanabilecek Ģekilde dizayn edilmeliydi. WINESTA DEF dosyasında TürkçeleĢtirme esnasında eğer yazılan cümle, orijinalde ayrılan yere sığmıyorsa, ESTA çalıģtırıldığında PROLOG hatası vermektedir. Oysa hatanın ne olduğunun açık olarak ekranda ikaz Ģeklinde çıkması daha uygun olurdu. Program çalıģırken ortaya çıkan hatalara verilen ingilizce yanıtlar yeterli açıklamayı içermediğinden, kullanıcı hatayı bulmak için boģuna zaman harcayabilmektedir. 511

112 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: Sonuçlar Bilgisayar Destekli Eğitim veya Uzman Sistemlerin tasarlanmasında ESTA her yönü ile amaçlara cevap verebilecek türden hazırlanmıģ bir yazılımdır. Türkiye de henüz bu yazılım yeterince kullanılmamaktadır. Ancak kısa sürede yaygınlaģacağı tahmin edilmektedir. Özellikle eğitim kurumlarımızın her seviyesinde teorik derslere yardım sağlamada ve konuların tekrar edilerek öğrenilmesinde ESTA önemli bir örnek sağlayacağı kuģkusuzdur. 512

113 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S: KAYNAKLAR Allahverdi, N., M., Hüseynov, B. A., Mustafayev, R., T.: 1996, Otomasyon, , (Makale) ESTA, Expert System Shell For Text Animation, Prolog Development Center, 164p. (Kitap) Varol, A., Kök, M.,1996: CNC Freze Tezgahlarında ĠĢlenecek Parçaların Bilgisayarda Simülasyonu, IX. Mühendislik Sempozyumu, Mayıs 1996, Isparta (Tebliğ) Varol, A., Varol, N, 1996: ESTA ile Bilgisayar Destekli Eğitim, Beta Basım Yayım Dağıtım A.ġ., 300p, (Kitap) 513

114 VAROL, A.; VAROL, N.: ESTA Bilgisayar Yazılımı Ġle Uzman Sistemlerin Hazırlanması Teknikleri, Süleyman Demirel Üniversitesi, Makine Mühendisliği Dergisi, Cilt 1, Sayı 9, 1996, S:

115 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S: TELEVĠZYONLA UZAKTAN EĞĠTĠM VE MAHALLĠ RADYO VE TELEVĠZYON KURULUġLARININ SIKINTILARI Prof. Dr. Asaf VAROL Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi ÖZET Uzaktan Eğitimin dünyadaki ve ülkemizdeki boyutlarını ortaya koymak amacıyla, Milli Eğitim Bakanlığı, Film Radyo Televizyonla Eğitim Bakanlığı (FRTEB); Kasım 1996 tarihleri arasında Ankara BaĢkent Öğretmenevi nde Türkiye 1. Uzaktan Eğitim sempozyumu nu düzenlemiģtir. Sempozyuma bu konuda uzman olan yurt dıģından ve yurt içinden yüzlerce bilim adamı katılmıģtır. Uzaktan Eğitim konusunda uluslararası düzeyde yapılan ilk sempozyum olma özelliği taģıyan bu toplantıda, uzaktan eğitim amacıyla ne tür sistemlerin kullanılabileceği etraflıca tartıģılmıģ ve birçok bilim adamı karģılıklı olarak görüģ alıģ veriģinde bulunmuģlardır Sayılı Radyo ve Televizyon KuruluĢ ve Yayınları Hakkında yasanın 31. maddesi Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının yayınlarında belli oranlarda eğitim programları koymak zorunda olduklarını, bu tür programların tür ve oranlarıyla ilgili esasların RTÜK tarafından tespit edileceğini belirtmektedir. Dolayısıyla özel televizyonların eğitim amaçlı kullanılması alt hedefler arasında yer almaktadır. Türkiye de mahalli düzeyde radyo ve televizyon yayını yapan birçok Ģirket bulunmaktadır. Ancak bu Ģirketlerin önemli bir bölümünün faklı sıkıntıları mevcuttur. Bu sıkıntılar giderilmediği için bu kuruluģlardan eğitim yayınları yapmalarını beklemek haksızlık olacaktır. 515

116 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S: Bu makalede uzaktan eğitimin önemi, mahalli radyo ve televizyon kuruluģlarının sıkıntıları ve bu sıkıntıları gidermenin yolları, ayrıca eğitimde bu kuruluģlardan nasıl yararlanılabileceği konuları iģlenecektir. Televizyon ile uzaktan eğitim uygulamasının ilkini Ġngiltere deki The Open University (Açık Üniversite) 1968 yılında gerçekleģtirmiģtir. Bugün Avrupa ülkelerinin önemli bir kısmında bu üniversitenin baģarı ile eğitim verdiği görülür. Teknik branģlarda dahi televizyon, video kaset, disket, CD ve benzeri materyaller desteği ile eğitim verilebileceğini The Open University kanıtlamıģtır. Türkiye de televizyon ile uzaktan eğitim uygulamaları EskiĢehir Ġktisadi ve Ticari Ġlimler Akademisi tarafından 1972 de EskiĢehir e küçük bir verici ile yapılan yayınlarla baģlanmıģtır. Bugün için televizyon ile diplomaya yönelik eğitim programlarını yürüten yüksek öğretim düzeyinde Anadolu Üniversitesi ve orta öğretim düzeyinde ise Açıköğretim Lisesi bulunmaktadır.(1) Sertifikaya yönelik eğitim veren yükseköğretim kurumu ise kendisine ait vericilerle Elazığ a mahalli yayın yapan Fırat Üniversitesi dir.(2) Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi ile Açıköğretim Lisesi; TRT ye ait vericileri kullanarak eğitim yayınlarını sürdürmektedirler. Bugün için Açıköğretim yayınları ülkenin sınırlarının dıģına taģınmıģtır. Fırat Üniversitesi nde bilgisayar kullanımı ve program yazma teknikleri alanında sertifikaya yönelik eğitim çalıģmaları yapmak üzere 1991 de baģlatılan bir araģtırma projesinin uygulamaya konulması neticesi, 2 Ekim 1992 de Fırat Televizyon yayınları baģlatılmıģtır. FIRAT Televizyonu sadece eğitim programları yayınlamak yerine, Elazığ halkının sosyal ve kültürel yaģantılarına katkıda bulunmak amacıyla, diğer türden yayınlar yapmanın gerekli olacağına inanarak, program dağarcığını geniģletmiģtir. 516

117 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S: Ardından 2. Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu nun Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu 13 Kasım 1996 da çağrılı konuģmacı Sayın Prof. Dr. Cevat ALKAN ın Uzaktan Eğitimin Tarihsel GeliĢimi baģlıklı sunusuyla baģlatılmıģtır. Sayın Alkan konuģmasında özetle Evrensel düzeyde bakıldığında çağımıza eğitim bilimsel ve teknolojik yönden köklü bir değiģim ve oluģum süreci içerisinde bulunduğu ve uzaktan eğitim sistemi de bu doğrultuda büyüme, geliģme, demokratikleģme, yaģam boyu süreklilik kazanma, kavramsal, iģlevsel ve yapısal yönlerden farklılaģma gibi niteliklere sahip olduğunun görüldüğünü ifade etmiģtir. Sempozyumda farklı ülkelerden gelen konuģmacıların genelde kendi ülkelerinde halen uygulanmakta olan uzaktan eğitim yöntemlerini ele aldıkları görülmüģtür. Bu yöntemler arasında televizyon, telekonferans ve INTERNET kullanılarak uygulanan uzaktan eğitim sistemleri, en ilgi çekenleri olmuģtur. Uzaktan eğitim denildiğinde eskiden kullanılmakta olan mektupla öğretim veya telefonla eğitim gibi bazı klasik yöntemler de uzaktan eğitim tarihsel geliģimi içerisinde yer almıģtır. Ancak, günümüzde televizyon ile uzaktan eğitimin bile artık klasik yöntemler arasına girdiği vurgulanmıģtır. Fırat Üniversitesi FIRAT Televizyonu ile ilgili olarak bu sempozyumda kısa bir video gösterisi yapılmıģ ve arkasından mevcut yasadaki sıkıntılar dile getirilmiģtir. FIRAT Televizyonu nda bugün için eğitim programları ağırlıklı olmak üzere, halen ulusal düzeyde yayın yapan özel televizyonlarda görülebilecek birçok değiģik programların benzerini FIRAT TV de görmenin mümkün olduğu belirtilmiģtir.(3) FIRAT TV de yayınlanan bazı programların listesi Tablo 1 de verilmiģtir. 517

118 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S: bazı programlar Tablo 1: FIRAT TV de yayınlanan ve özgün olarak hazırlanan Programın Adı Programın Yapımcısı Konusu Ay IĢığı Ayzer Büyüker Canlı ve seyircili müzik programı Dünyada Görüntüler Prof. Dr. Asaf Varol Amerika ve Avrupa da çekilen görüntüler verilmektedir. Bu görüntüler program yapımcısı tarafından çekilmiģtir. Eğitim Sohbetleri Yrd. Doç. Dr. Abdullah Dikici Eğitim sorunları tartıģılmaktadır. Genç 10 Emre Yıldırım Yerli müzik klipleri sıralaması, Elazığ halkından gelen telefonların sayısına göre yapıldığı programdır. Genç Çizgi Okt. Ahmet Boydak Gençlere yönelik magazin ve kültürel olayların incelendiği programdır. Gündönümü Okt. Ahmet Boydak Aktüalite,ekonomik ve siyasi olayların ele alındığı program. Gönülden Gönüle ArĢ. Gör. Muhammer Çakmak Dini sohbetler Sempozyumlar Prof. Dr. Asaf Varol Türkiye de ve yurt dıģında yapılan bazı sempozyumların konuların irdelendiği ve sunuların verildiği eğitim amaçlı program Sporaktif Özcan Karakaya Spor haberleri ve kritiklerin yapıldığı,maç sonuçlarının verildiği program Spor Kulübü ArĢ.Gör. Bilal Çoban Bilimsel olarak sporun incelendiği ve akademik tartıģmaların yapıldığı program Sportmence Halit Akgül Spor magazin programı,sporun magazin yönünden ele alındığı,çeģitli Ģakaların yapıldığı spor programı 518

119 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S: Mahalli Yayın Yapan Televizyonlarımızın Sıkıntıları Maddi Sıkıntılar Türkiye nin her ilinde mahalli televizyon yayını yapan Ģirketleri görmek mümkündür. Bu Ģirketlerin bazıları çok güç Ģartlar altında yayınlarını sürdürmenin mücadelesini vermektedir. En büyük sıkıntıları arasında gelir kaynaklarının sınırlılığı baģta gelmektedir. Yayınlanmak üzere aldıkları reklam gelirleri, çalıģtırdıkları elemanların ççok düģük seviyedeki maaģlarını dahi karģılayamamaktadır. Bazı televizyon Ģirketlerinin aynı zamanda radyo yayını da olduğu için, gelirlerinin önemli bir bölümünü radyodan karģılayabilmektedir. Mahalli düzeyde radyo ve televizyon iģleten kuruluģlar, radyodan sağladıkları gelirle, televizyon giderlerini karģılamaya çalıģmaktadırlar. Örneğin Elazığ da halen yayınlarını mahalli düzeyde sürdüren üç televizyon kuruluģu bulunmaktadır. Bunlardan FIRAT TV en ilk kurulanıdır. Ancak radyo yayınlarını henüz gerçekleģtirememiģtir. Kanal 23 televizyonu kurulmadan önce kendilerine ait bölgesel düzeyde yayın yapan bir radyo yayınları zaten mevcuttu. Üçüncü televizyon kuruluģu ise Kanal E dir. Bu televizyon kanalı da FIRAT TV gibi önce televizyonla yayıncılığa baģlamıģtır. Ancak bir süre sonra radyo yayınlarını da devreye alma gereği duymuģlardır. Kanaatimce radyoyu devreye almalarının nedenleri arasında; televizyon yayınlarındaki gelirlerinin yok denecek düzeyde kalması da rol oynamıģtır. Donanım Sıkıntıları Mahalli düzeyde televizyon yayını baģlatmak, birçok kiģi için baģlangıçta çok kolay gözükmüģtür. Bir verici, birkaç basit kamera, video, görüntü ve ses mikserleri vb. donanımla televizyon yayınları yapabileceği zannedilmiģtir. Nitekim FIRAT TV nin ilk kuruluģ yıllarında da benzer bir yol izlenmiģtir.(4) Ancak masraf edilip iģin içerisine girildiğinde, televizyon yayıncılığının ne kadar zor bir iģ olduğu anlaģılmıģtır. Ġlk alınan donanım 519

120 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S: parçalarının birçoğunda standart dahi bulunmamaktaydı. Zaten o tarihlerde Türkiye de henüz Radyo ve Televizyon KuruluĢlarını düzenleyen bir kanun dahi yoktu. Alınan vericilerin önemli bir bölümünün filtreleri olmadığı için diğer yayınları bozduğu ve görüntü kirliliğine sebep olduğunu hemen herkes yaģamıģtır. Günümüzde dahi görüntü ve radyolardan kaynaklanan ses kirliliği birçok ilimizde hala mevcuttur. Eksik ve standartsız donanımlarla yayına baģlayan Ģirketler, bu cihazları almak için kendi çaplarında büyük masraflar yaptıkları için, kolay kolay değiģtirmeye yanaģmamıģlardır. Çünkü ellerindeki cihazları geri iade etmeleri kolay olmadığı gibi, yenileģtirme iģlemleri de gerektirmekteydi. 520 birçok masrafı Donanımlardaki bu olumsuz durumlar nedeniyle birçok ilde halk tarafından Ģikayetler artmıģtır. Bu arada televizyon anten firmaları bol bol anten satma fırsatını yakalamıģlardır. Zira halkın büyük bir kısmı televizyon yayınlarının bozukluğunun sadece antenlerden kaynaklandığını zannetmiģlerdir. Oysa bazı illerde mahalli düzeyde yayın yapmak isteyen Ģirketler, bulabildikleri ve birbirinden farklı konumlardaki tepelerden yayın yapmaya baģlamıģlardır. Bir konumdaki vericiyi gören anten, diğer vericiyi arkasına aldığı için görüntünün bozuk olmasına neden olmuģtur. Günümüzde birçok televizyon Ģirketinde hala bu standart dıģı cihazlar bulunmaktadır. Donanım ile ilgili aranılan standartları içeren yönetmeliklerin çok geç yayınlanmasının sözkonusu uygun olmayan cihazların alınmasında etkisi olduğu açıktır. Televizyon Ulusal Frekans Planı nın Devreye Alınamaması Mahalli televizyonlardan bazıları, reklam pastasından maksimum düzeyde faydalanmak amacıyla rakip firmaların yayınlarını engellemek için çeģitli yollara az da olsa baģvuranlar olmuģtur. Bazı televizyon kuruluģları, rakiplerinin yayın yaptıkları kanal üzerine özellikle bindirme yaptıkları, hatta bazı illerde vericilerini sabote ettikleri görülmüģtür. Bu durumlarda

121 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S: kimin kimden hangi kanuna dayanarak Ģikayette bulunduğunu saptamada emniyet yetkilileri sıkıntı çekmiģtir. Halen bugün bile televizyon kanallarına frekans tahsisleri yapılmamıģtır. Oysa Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Ağustos 1995 Ayın nda Televizyon Ulusal frekans Planı kitabını yayınlayabilmiģtir.(5) Ancak henüz tahsis yapılamamıģtır. Bu nedenle de frekans tahsisinde bir belirsizlik sürüp gitmektedir. Televizyon KuruluĢlarına Kalifiye Eleman Sağlanmasındaki Sıkıntılar Mahalli televizyonların diğer bir sıkıntısı ise yeterli bilgi ve beceriye sahip eleman bulamamalarıdır. Maddi sıkıntılar nedeniyle düģük bir ücretle spikerlik, kameramanlık veya muhabirlik yapacak eleman teminine gidilmiģtir. Haber okuyan spikerlerin önemli bir bölümünde Türkçe resmen katledilmektedir. Kameramanlar asıl önemli bir anı çekmek yerine, rastgele görüntüleri uzun uzun verdikleri görülür. Kontrol masasındaki eleman, canlı bir yayın esnasında resim seçerken çok ilgisiz görüntüleri verdikleri görülmektedir. Mekan Sorunları Mahalli televizyon kuruluģlarının önemli bir bölümünün uygun bir stüdyosu bulunmamaktadır. Yayın yaptıkları alanlar ses akustiğine elveriģli olmayabilmektedir. Bazen canlı yayınlarda birçok kiģinin adeta üst üste istif edilmiģ Ģekilde oturtuldukları görülür. Uygun mekan olmamasında gene genelde maddi sıkıntılar rol oynamaktadır. Mahalli Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntılarına Çözüm Önerileri Yukarıda mahalli televizyon kuruluģlarımızın bazı sıkıntıları örnekleriyle verilmeye çalıģıldı. Bu sıkıntıları giderebilmek için aģağıdaki önlemler alınabilir. 521

122 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S: Mahalli veya bölgesel düzeyde yayın yapan televizyon kuruluģlarının genelde reklam dıģında bir gelirleri bulunmamaktadır. Bu kuruluģlara aletlerini yenilemek,eksik cihazlarını temin etmelerini sağlamak amacıyla düģük faizli krediler verilebilir. Hatta bu krediler Ģu anda bazı alanlarda olduğu gibi teģvik kredileri olarak tahsis edilebilir. Halen birçok ilde televizyon yayınları nedeniyle görüntü kirliliği sözkonusudur. Televizyon Ulusal Frekans Planı hazırlanmıģ, ancak henüz tahsis iģlemi gerçekleģtirilememiģtir. Tahsis iģlemi bir an önce yapılmalıdır. Ancak alınan duyumlara göre tahsis iģlemi için televizyon kuruluģlarının oldukça yüklü bir meblağı RTÜK e ödemeleri gerekecektir. Bu ödemenin birçok mahalli televizyon kuruluģunca karģılanması mümkün değildir. Bu tahsisler sonrasında televizyonlarını kapatmak zorunda kalacak yayıncılar, ellerindeki cihazları satmaları da çok zor olacaktır. Milli servetin heba olması ve bu cihazların çürümeye terkedilmesi durumu ortaya çıkacaktır. Mahalli televizyonların kalifiye eleman temin etmedeki sıkıntılarını gidermek için ilk etapta mevcut elemanlara yönelik bölgesel hizmetiçi eğitim kursları düzenlenmelidir. Bu çalıģmalar RTÜK tarafından sağlanacak maddi destek ile yapılmalı ve denetimi uzman kiģilere bırakılmalıdır. Bu tür çalıģmalarda TRT, Açıköğretim Fakültesi, Açıköğretim Lisesi, ĠletiĢim ve Teknik Eğitim Fakülteleri, Radyo- Televizyon Tekniği veya Yayımcılığı MYO ve televizyon yayınları yapan diğer öğretim kurumlarıyla iģbirliğine gidilmelidir. Kalifiye eleman yetiģtirme iģlemi ise üniversitelerin ilgili fakültelerince yapılmalıdır. Yayıncılığın, teknik ve iģletim olmak üzere iki farklı boyutu vardır. Bir televizyon yayınının gerçekleģebilmesi için yeterli düzeydeki donanımı kullanabilecek teknik elemana gereksinim vardır. Bu elemanların yetiģtirilecekleri 522

123 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S: yerler Teknik Eğitim Fakültelerinin Elektronik, Bilgisayar ve Telekominikasyon Anabilim Dalları, Mühendislik Fakültelerinin Elektronik ve Telekominikasyon Mühendisliği Bölümleri, Meslek Yüksek Okullarının Radyo-Televizyon Tekniği Programları vb. yerlerdir. Televizyon yayınlarının gerçekleģtirilmesinde ikinci boyut olan iģletim ifadesinden ise, programların hazırlanıp yayınlanması süreci anlaģılmaktadır. Bu tür elemanların yerleģtirilebilecekleri yerler ise ĠletiĢim Fakülteleri, Meslek Yüksek Okullarının Radyo- Televizyon Yayımcılığı vb. eğitim kuruluģlarıdır. O halde bu gruplara giren her eğitim kurumu, yeterli alt yapıyı oluģturduktan sonra isterlerse televizyon ve radyo yayını yapmalarına müsaade edilmelidir. Bunun için de mevcut 3984 Sayılı Kanun un değiģtirilmesi gerekir. Mahalli televizyonların diğer önemli sorunları mekan eksiklikleridir. Çoğunda doğru dürüst hazırlanmıģ bir stüdyo ve verici kuleleri bulunmamaktadır. Kendi baģlarına bağımsız 523 stüdyo ve verici kuleleri yapmaları da maddi sıkıntıları nedeniyle mümkün görülmemektedir. Çözüm olarak bir ildeki mahalli televizyon kuruluģlarının ortak stüdyo ve verici kule kurmaları düģünülebilir. Ortak stüdyo ve verici kulesi kurulmasında hükümet tarafından teģvik kredileri verilmelidir. Stüdyonun kullanım esasları, RTÜK tarafından yayınlanacak bir yönetmelikle düzenlenebilir. Türkiye deki tüm mahalli radyo ve televizyonları Ankara dan denetlemek ve kontrolünü sağlamak mümkün olamaz. Bu nedenle önceleri bölgesel düzeyde olmak üzere Bölgesel Yayıncılar Birliği kurulmalıdır. Bölgesel Yayıncılar Birliği, merkezi Ankara da bulunacak Üst Yayıncılar Birliği ne bağlı çalıģmalıdır. Üst Yayıncılar Birliği nin sayısı kendi kendine kontrol sağlamak amacıyla birden fazla olabilir. Ancak sayıları birkaçı geçmemelidir.

124 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S: Çünkü bu tür kuruluģların sayısal olarak enflasyonu, baģarısızlıklarına neden olabilir. Mahalli televizyon kuruluģlarının o yörenin eğitimine katkı sağlamaları amacıyla televizyonu uzaktan eğitim aracı olarak kullanarak ve o ildeki üniversite ve diğer okullarla iģbirliğine giderek eğitim yayınları yapmalıdır. Basit bir örnek olarak, okumayazma bilmeyenler için uzman kiģilerce hazırlanacak okuma-yazma programları mahalli televizyonlardan yayınlanarak katkı sağlanabilir. Zaten 3984 Sayılı Radyo ve Televizyon KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun gereğince televizyon programlarında eğitime de yer vermeleri zorunluluğu bulunmaktadır. 524

125 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S: KAYNAKLAR Demiray, U.: Ġlkeleri, ĠĢleyiĢleri ve Örnekleriyle Dünyada Açıköğretim, Turkuaz Yayınları,1995 Varol, A.: 3984 Sayılı Radyo ve Televizyon KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun ve Fırat Televizyon Yayınları, Mesleki ve Teknik Eğitim Sempozyumu I, F.Ü.Teknik Eğitim Fakültesi, Haziran 1995, Elazığ, Cilt: Teknik Bilimler, S: Varol, A.:Televizyon-Telekonferans ve Internet Sistemlerinin Uzaktan Eğitim Amaçlı Kullanımı, Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Kasım 1996, Ankara, Bildiriler Kitabı, S: Varol, A.: Kunç, ġ.: Fırat Televizyon Yayın Sistemi, F.Ü. Fen ve Müh. Bilimleri Dergisi, (1), RTÜK, Televizyon Ulusal Frekans Planı, Ağustos

126 V AROL, A.: Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI, 1997, S:

127 VAROL, A.; VAROL, N.: ABD de Uydu Ġle Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim, 1998.KıĢ, S ABD DE UYDU ĠLE UZAKTAN EĞĠTĠM Asaf Varol 1 Nurhayat Varol 2 ÖZET Uydu ile uzaktan eğitimi baģarıyla sürdüren ülkelerin baģında Amerika BirleĢik Devletleri ve Ġngiltere gelmektedir. Ġngiltere de 1968 den beri Open University ve Amerika BirleĢik Devletlerinde ise 13 yıldan beri uydu ile eğitim veren Ulusal Teknoloji Üniversitesi (NTU) bulunmaktadır. Türkiye de ise Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi, sosyal dallarda yıllardır uzaktan eğitim sürdürmektedir. Türkiye uzayda bulunan iki uydusunu çok iyi değerlendirerek, uydu ile uzaktan eğitim çalıģmalarını planlı bir Ģekilde baģlatmalıdır. Projenin amacına ulaģabilmesi için, saptanan yöntemin fizibilitesinin çok iyi yapılması gerekir. Bu çalıģmada uydu ile eğitim yapan NTU incelenecektir. Anahtar Kelimeler: Uzaktan eğitim, NTU, uydu DISTANCE EDUCATION USING SATELLITE ABSTRACT The top countries that use the satellite network education systems are USA and UK. The Open University in the UK has broadcasted educational programs since 1968 while National Technology University in 1 Prof. Dr., Fırat Televizyonu Genel Koordinatörü 2 F.Ü. TBMYO, Öğretim Görevlisi 527

128 VAROL, A.; VAROL, N.: ABD de Uydu Ġle Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim, 1998.KıĢ, S the USA has broadcasted its programs since 13 years. The Open Faculty of the Anadolu University in Turkey broadcast education programs in social areas. Turkey should begin to plan distance education using its two satellites in sky. The feasibility of the system has to control carefully in order to reach the goal of the project. In this study the distance education system of the NTU will be discussed. Key Words: Distance Education, NTU, Satellite 1. GĠRĠġ GeliĢmiĢ ülkelerin birçoğunda farklı uzaktan eğitim modelleri üzerinde çalıģmalar sürdürülmektedir. Uzaktan eğitim sistemleri içerisinde uydu ile eğitim gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Uydu ile uzaktan eğitimin güzel bir modelini Amerika BirleĢik devletlerinde Ulusal Teknoloji Üniversitesi (NTU) vermektedir. Türkiye'de de benzer bir sistemin kurulması çalıģmaları sürdürülmesi gerektiği için, NTU'yu yakından tanımakta yarar görülmektedir. 2. ABD'DE ULUSAL TEKNOLOJĠ ÜNĠVERSĠTESĠ Amerika BirleĢik Devletleri'nde 13 yıl önce uydu ile eğitim faaliyetlerine baģlayan Ulusal Teknoloji Üniversitesi; Sertifika ve diplomaya yönelik yüksek lisans programlarını teknik dallarda sürdürmektedir. Günümüzde bu üniversitenin yüksek lisans programlarını 44 ayrı üniversite hazırlamaktadır. Bazı üniversiteler sadece belirli özel alanlarda dersler verirken, bazıları da birçok disipline ait programların hazırlanmasına katkı sağlamaktadırlar. Ġki üniversite ise Ġleri Teknoloji ve Yönetim Programları ile NTU'ya katıldıkları için toplam üniversite sayısı 46 olmaktadır. NTU; bu 528

129 VAROL, A.; VAROL, N.: ABD de Uydu Ġle Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim, 1998.KıĢ, S üniversiteler ve diğer kurumlarla mukaveleler yaparak gereksinimlere uygun ilave müfredat programları geliģtirmektedir (Tablo 1). Tablo 1 de NTU daki yüksek lisans programlarının listesi görülmektedir [1]. Yüksek lisans programlarının günümüzde en geçerli mesleklere ait branģlarda açıldığı ve teknik konuları içerdiği görülür. Tablo 1 de görülen programlarda 44 üniversite farklı dersler açarak, Ulusal Teknoloji Üniversitesi ne katkı sağlamaktadırlar. Ancak Northeastern, Arizona ve Southern Methodist Üniversiteleri bağımsız olarak Tablo 1 yazılı yüksek lisans programlarını yürütmektedirler. Tablo 1: NTU Yüksek Lisans Programlarının Adları Yüksek Lisans Programının Adı Bilgisayar Bilimi Bilgisayar Mühendisliği Elektrik Mühendisliği Kimya Mühendisliği Malzeme Bilimi ve Mühendisliği Mühendislik Yönetimi Üretim Sistemleri Mühendisliği Sağlık Fiziği TaĢıma Sistemleri Mühendisliği Teknoloji Yönetimi Yazılım Mühendisliği Zararlı Atıkların Yönetimi Yüksek Lisans Programının Adı Özel Ana Programlar Bilgi Sistemleri Kalite ve Güvenlik Mühendisliği Makine Mühendisliği Teknik Yönetim Telekomünikasyon Diğer Yüksek Lisans Derece Programları Bilgi Sistemleri - Northeastern Ü* Optik Bilimi - Arizona Univ.* Telekomünikasyon - Southern Ü.* *Bu programlar sadece karģılarında belirtilen Üniversitelere aittir NTU da Yüksek Lisans Programları Ulusal Teknoloji Üniversitesi adıyla faaliyetlerini sürdüren uydu üniversitesi, günümüzde ulusal nitelikten çıkarak, uluslararası bir kimlik kazanmıģtır. Kuzey Amerika'da BirleĢik Devletler, Kanada ve Meksika'ya 529

130 VAROL, A.; VAROL, N.: ABD de Uydu Ġle Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim, 1998.KıĢ, S uydu üzerinden yapılan yayınlar, 1995'de geniģletilerek diğer bir uydu üzerinden Avustralya, Çin, Hong-Kong, Endonezya, Japonya, Kore, Malezya, Yeni Zelanda, Filipinler, Singapur, Tayvan ve Taylan'a kadar ulaģtırılmaktadır. Örnek teģkil etmesi bakımından, günümüzde dünyada oldukça önemli bir branģ durumuna gelen Bilgisayar Mühendisliği Yüksek Lisans programı tanıtılacaktır (Tablo 2). Bilgisayar Mühendisliği programı, öğrencileri sayısal teknolojinin dinamik ve hızlı geliģen alanında çalıģmaya hazırlar. Bilgisayar Mühendisleri, bilgisayar sistemlerini ve bilgisayarları tasarımlarını yapan elemanlardır. Bu programda 30 sömestri kredilik ders alınmakta ve bu dersler; çekirdek, dikey, yatay ve seçmeli ders olarak sınıflandırılmaktadır (Tablo 2). Tablo 2: NTU'da Bilgisayar Müh. Master Prog. Okutulan Ders Grupları Gruplar Çekirdek Dersler (En az 8 kredilik ders seçilir) Dikey Dersler (En az 10,5 kredilik ders seçilir) Yatay Dersler (En az 5 kredilik ders seçilir) Seçmeli Ders (En az 3 kredilik ders seçilir) Dersler AD Algoritmalar ve Veri Yapıları CA Bilgisayar Mimarisi CS Bilgisayar Yazılımı veya SE Yazılım Mühendisliği AD Algoritmalar ve Veri Yapıları CA Bilgisayar Mimarisi CM BilgisayarlaĢma Yöntem. ve T. CS Bilgisayar Yazılımı DS Sayısal Sistemler IS Zeka Sistemleri SE Yazılım Mühendisliği ST Yazılım Teknikleri Bilgisayar alanı dıģında en az beģ kredilik iki ders alınır. Öğrenci 30 krediyi tamamlamak için ilave olarak en az bir ders seçer. Bu dersler Çekirdek, Dikey veya Yatay Ders grupları arasından seçilir. 530

131 VAROL, A.; VAROL, N.: ABD de Uydu Ġle Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim, 1998.KıĢ, S Çekirdek dersler grubuna ait derslerden en az 8 kredilik ders alınmaktadır ve bu derslerden en az biri Tablo 2'de belirtilen derslerden biri olmalıdır. Ġki tanesi Tabloda görülen iki ayrı alan içerisinden seçilmek Ģartıyla en az 10,5 kredilik Dikey Dersler arasından seçilir. NTU, Bilgisayar Mühendisliği, tezsiz Yüksek Lisans programı sunmaktadır. Ancak danıģmanın ve öğrencinin mutabakatı sonucunda 6 kredilik tez çalıģması yapılabilmektedir NTU'da Yazılım Mühendisliği Ders Programı NTU'da Bilgisayar Mühendisliği programı içerisinde üç ayrı alanda Yüksek Lisans yapılabilir. Bunlar, Yazılım Mühendisliği ve Bilgisayar Mimarisi alanlarıdır. Yazılım Mühendisliği alanına ait dersler Tablo 3'de verilmiģtir [1] Tablo 3: Yazılım Mühendisliği Alanında Verilen Dersler [1] Dersin Kodu Dersin Adı Kredisi Çekirdek Dersler AD 720-M BilgisayarlaĢma Modelleri ve Yöntemleri 3 CA 514-P Sayısal Bilgisayar Teknolojisi ve Tasarımı 3 SE 710-R Yazılım Mühendsiliği 3 Dikey Dersler CS 740-A ĠĢletim Sistemleri 3 CS 750-R Veritaban Yönetim Sistemleri 3 SE 760-S Yazılım Kalitesi Güvenliği 3 SE 580-P Yazılım ĠĢlemi ve Risk Yönetimi 3 Yatay Dersler MA 520-N Mühendisler Ġçin Ġstatistik 3 MB 710-N Mühendisler Ġçin Yönetim 3 Seçmeli Ders IS 710-R Yapay Zeka Kapsamı 3 531

132 VAROL, A.; VAROL, N.: ABD de Uydu Ġle Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim, 1998.KıĢ, S NTU Site Üyesi Olma Basamakları Amerika BirleĢik Devletleri içerisinde toplam 46 Üniversitenin iģbirliği ile yürütülen uydu ile eğitim programlarından yaralanabilmek için, NTU Site Üyesi kimliğini kazanmak gerekir. Site üyesi olma durumunda sağlanan faydalar Ģöyle sayılabilir [1]. Teknik meslekler için uyumluluk ve esneklik 46 ayrı üniversitenin iģbirliği ile hazırlanan ders müfredatlarına eriģim Bireysel veya organizasyonların gereksinimlerine ait programlara eriģim BaĢarılı lisans mezunlarına eğitim imkanları tanımak Part-time mezuniyet eğitimi kesilmeksizin coğrafi transferler oluģabilmesi. NTU Site Üyesi olabilmek için Tablo 4'de basamaklarda açıklanan yol izlenerek gerekli malzemeler sağlanmalıdır. Amerika BirleĢik Devletlerinde halen 880 adet NTU Sitesi bulunmaktadır. Tablo 4: NTU Sitesi Üyesi Olabilmek Ġçin Takip Edilmesi Gereken Yol [1] Adımlar Adım 1 Adım 2 Adım 3 Adım 4 Adım 5 Adım 6 Açıklamalar Sadece KU-band sinyallerini alabilecek Ģekilde tasarlanmıģ sabit çanak anten. Sayısal Alıcı/Kod Çözücü, L-band sinyallerini, baseband görüntü ve ses frekanslarına çeviren LNB, Bu cihazlar NTU'dan sipariģ edilmelidir. Site koordinatörünün atanması. Öğrencilerle birinci derecede bu kiģi iliģki içerisinde olacaktır. Ağa giriģ ücretinin NTU'ya ödenmesi ve kontratın imzalanarak NTU'ya geri gönderilmesi Alıcı cihazların kurulması, Görüntü ve ses kayıt cihazlarının yerleģtirilmesi, sınıf ve konferans salonlarının düzenlenmesi, laboratuvarın ve kütüphanenin kurulması ve ilave olarak eğitim koordinatörü ve öğretim eleman desteklerinin sağlanması 532

133 VAROL, A.; VAROL, N.: ABD de Uydu Ġle Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim, 1998.KıĢ, S Adım 7 Sitede NTU programlarının duyurulması Adım 8 NTU derslerine kayıt Adım 9 Dersleri alma ve Derslerin Yönetimi 3. SONUÇ ABD uydu üzerinden uzaktan eğitim için güzel bir modelini NTU yu kurarak sağlamıģtır. Türkiye de de yıllardır Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi sosyal dallarda uzaktan eğitim vermektedir. FRTEB de lise düzeyinde uzaktan eğitim sürdürmektedir. Ancak Türkiye nin bazı teknik alanlarda da uzaktan eğitim sürdürmesi zorunludur. Özellikle de Türkiye nin Türk Cumhuriyetleri ile iliģkilerinin pekiģmesi ve arzu edilen yakınlaģmanın sağlanabilmesi için TÜRKSAT uyduları kullanılarak NTU modeli bir eğitimin ülkemizde de baģlatılması kaçınılmazdır. KAYNAKLAR [1] INTERNET aracılığı ile 533

134 VAROL, A.; VAROL, N.: ABD de Uydu Ġle Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim, 1998.KıĢ, S

135 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: ĠNTERNET E GENEL BAKIġ Asaf Varol 1 Tunay Alkan 2 ÖZET Günümüzde Internet in kullanımı çok hızlı bir Ģekilde geliģme göstermektedir. Uzaktan eğitimle doğrudan iliģki içerisinde olan bu aracı kullanmaya baģlayanlar artık kolay kolay terk edememektedirler. Bu yazıda genel hatları ile Internet üzerinde durulacak ve kısmen de teknik yönleri ele alınacaktır. Sonuçta uzaktan eğitimle olan iliģkisi üzerinde durulacaktır. Anahtar Sözcükler: Internet, uzaktan eğitim, servis sağlayıcılar, Internet ve kültür, Internet omurgası. GENERAL ASPECT OF INTERNET ABSTRACT The using of the Internet is developed rapidly today. If somebody uses this media once, he/she can not leave Internet that has a directly relationship with the distance education. In this study general view and some technical aspects of Internet and finally the relationship between distance education and Internet will be discussed. Key Words: Internet, distance education, service provider, Internet and Culture, Internet skeleton. 1 Prof. Dr., Fırat Üniversitesi, Fırat Televizyonu Genel Koordinatörü, Elazığ 2 Elektronik Öğretmeni 535

136 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: GĠRĠġ Bilim ve teknoloji uzun bir süre ayrı olarak yollarına devam etmiģlerdir. Sanayi devrimine kadar teknoloji, mucitlerin kontrolünde daima bilimden önde gitmiģtir. Ancak, sanayi devriminden sonra bilim ve teknoloji, birbirini tamamlayan kavramlar haline gelmiģtir. Bu sebeple atölyelerin yerlerini, bilim adamlarının laboratuarları ve araģtırma merkezleri almıģtır. Bu geliģmeler, insanların sosyal hayatına ve insanların evreni algılamasında farklı bakıģ açılarına yönelmelerine sebep olmuģtur. MÖ yılı civarında yazının, MÖ. 170 yılında ilk kağıt (parģömen) ve 1454 yılında da matbaanın icadı ile bilgi yeni bir boyutta geliģme gösterirken; daktilo, telgraf, telefon, sabit resimlerin elektromanyetik dalga ile dijital halde iletimi, televizyon yayını, haberleģme uydusu, denizaģırı fiber optik kablo ile yazılı metinlerin yanında ses ve hareketli görüntüyü de kapsayan Internet in ortaya çıkması ile bilgi yeni bir boyut kazanmıģtır. HaberleĢme teknolojilerinin geliģmesi sayesinde bilginin iletilmesi, iģlenmesi, depolanması gibi yeni alanlar ve bununla ilgili yeni teknolojiler ortaya çıkmasına neden olmuģtur. Bu teknolojiler sayesinde insan yaģadığı dünyaya alternatif olan farazi (sanal) bir dünya oluģturmuģtur. Bu hayali dünyanın neredeyse tamamını bugün Internet oluģturmaktadır. Internet; dünyanın yaklaģık 200 ülkesinde yüz binlerce özel ve resmi kuruluģ, iģyeri, okul ve evdeki milyonlarca bilgisayarın, kablo, telefon hattı, uydu gibi araçlarla birbirine bağlanmasından oluģmuģ yeryüzünün en büyük iletiģim ağıdır. Internet in temelindeki teknoloji 1970 li yıllarda ABD Savunma Bakanlığı nın farklı merkezlerini birbirine bağlamak için geliģtirilmiģtir. TCP/IP (Transmission Control Protocol/ Internet Protocol) denilen bu teknolojinin dünyayı değiģtiren en önemli özelliği, değiģik üreticiler tarafından farklı standartlarda yapılmıģ çok sayıda bilgisayarın ve bu bilgisayarlardaki programların birbiriyle iletiģim kurarak ortak çalıģabilmesini sağlamasıdır. Günün her anında Dünya nüfusunun yaklaģık 536

137 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: yüzde biri aktif olarak Internet i kullanmakta, bu teknoloji sayesinde haberleģmekte, diledikleri bilgiye ulaģabilmekte ve ticaret yapmaktadır [1]. Internet, birçok bilgisayar sistemini TCP/IP protokolü ile birbirine bağlayan dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir iletiģim ağıdır. Internet, bilgiye kolay, ucuz, hızlı ve güvenli ulaģmanın ve onu paylaģmanın günümüzdeki en geçerli yoludur. Internet in önemi, Olmazsa Olmaz derecesinde sürekli olarak artmaktadır. Internet, önümüzdeki yıllarda üretilecek bilgilerin dolaģım sistemidir. Ticari boyutunun da ortaya çıkmasıyla yaģamla daha çok iç içe olmaya baģlamıģtır. Internet i bir topluluk, bir kütüphane, dev bir bilgisayar Ģebekesi, hayatı kolaylaģtıran ve demokrasi platformu olan bir unsur olarak görmek mümkündür. Internet le ilgili tüm tanımların arakesitinde yer alan ise, bilgiye ulaģım, paylaģım ve kullanım kavramlarıdır. Ancak, günümüzde Internet kullanımı daha çok Bilgiye ulaģım amaçlıdır. Web ve Gopher olarak adlandırılan servis tipleri, diğerlerinin yanında daha etkili duruma gelebilmiģtir [2]. Web ve Gopher, bilgisayar ortamındaki çok çeģitli ve fazla miktardaki bilginin sınıflandırılması ve kolayca bulunabilmesi ihtiyacından ortaya çıkmıģtır. Web, metin içindeki anahtar kelime ve resimlerle, baģka dokümanlara bağlantılar yapmaktadır. GOPHER ise, bu bağlantıları menüler aracılığı ile yerine getirmektedir. Bilgiler, bazı ortak özelliklerine göre gruplanır ve her grup kendi içinde daha küçük bilgi gruplarından oluģabilir. Konulara göre gruplanmıģ bu yapılara Subject Tree adı verilir. Gopher menülerinden bu alanlara kolayca geçilebilir. Bir ürüne ya da hizmete dönüģebilecek, kiģileri belirli konularda aydınlatan, yani iyi-kötü iģe yarayan nesneler topluluğu bilgi olarak tanımlanmaktadır. Bilgi teknolojisi ise, Bilgi Üretimi, BaĢka Ġnsanlara Öğretilmesi, Bilgi Kullanımı, Bilgiye UlaĢım, Bilgi Depolanması vb gibi 537

138 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: birbiriyle bağlantılı pek çok unsurun bir araya gelerek oluģturduğu yeni teknolojilerin adıdır. Internet, TCP/IP protokolü ile desteklenen pek çok servis sunmaktadır. Örnek olarak, Internet eriģimi olan bir kullanıcı, eğer kendisine yetki verilmiģse, Internet e bağlı diğer herhangi bir bilgisayardaki bilgilere eriģebilir, onları kendi bilgisayarına alabilir, kendi bilgisayarından da Internet eriģimi olan baģka bir bilgisayara dosya/bilgi gönderebilir. özellik, dosya transfer protokolü olarak bilinir. Benzer Ģekilde, Internet üzerindeki kullanıcılar birbirlerine elektronik posta gönderebilirler. Internet in sundukları bazen insan hayal gücünü zorlayacak boyutlara varmaktadır. Vizyondaki filmlerin kısa tanıtımlarını kolayca ekrana taģıyabilir ya da ABD de bir üniversitenin kütüphanesinde tarama yapılabilir. YÖK arģivine bağlanıp bilim ve teknik dergilerinin yeni ve eski sayılarını tarayabilir, yazıları okuyabilir ya da Fırat Üniversitesi ne uzanıp, o üniversite hakkında genel bilgiler alınabilir[3]. Diğer bir örnek olarak bildiriler; katılmak istenen bir sempozyuma Internet üzerinden gönderilebilir. Son yıllarda geliģtirilen World Wide Web, Gopher gibi modern Internet araçları ile bilgiye ulaģım daha da kolaylaģmıģ ve ulaģılabilecek bilgiler ve sunulan servisler, miktar ve çeģit olarak artmıģlardır. Internet in sundukları; onu kullananların istekleri, hayal güçleri ve geliģen Internet teknolojisi ile sürekli artmaktadır. Bilgiye ulaģmayı kolaylaģtırmak için Internet değiģik bilgi tarama yöntemleri de sunmaktadır. Bu servislerden bazıları, Archie, Jughead, Veronica, Virtual Libraries, Whois olarak listelenebilir. Internet in sundukları çok geniģtir ve bu kadar bilgi arasında, bilinçsiz bir kullanımla, insan yolunu çok kolay kaybedebilir. Bu 538

139 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: INTERNET E ERĠġĠM Pek çok Internet kullanıcısı, Internet e, çalıģtıkları kurum ya da bulundukları üniversiteler üzerinden eriģirler. Evden olan bağlantılar ise, Internet bağlantısı olan bir eğitim kurumu veya ticari olarak Internet hizmeti veren kuruluģlar üzerinden gerçekleģir [4]. Internet e bağlanabilmek için bir servis sağlayıcı kurumun yanında donanım ve yazılım gerekir. Internet Servis Sağlayıcısı Gereken donanım 1. Bilgisayar (PC/Macintosh vb) 2. Harici ya da dahili modem 3. Telefon hattı Gerekli yazılım (bilgisayar programı) Internet e bağlanmak için demek ki bir bilgisayar, modem, bir bağlantı programı, Web tarayıcısı ve telefon hattının olması gerekir. Sonra da bulunulan bölgede en yakın Internet Servis Sağlayıcısına baģvurulmalıdır. Daha sonra bilgisayara modem tanıtılmalı, gerekli TCP/IP programını ve Web tarayıcısı kur(dur)up ayarla(tıl)malı ve en son olarak ta telefon hattı modeme bağlanmalıdır. Internet e bağlanabilmek için günümüz Ģartlarında gerekli minimum ve/veya tavsiye edilen donanım ve yazılım gereksinimleri Tablo 1 de verilmiģtir. SLIP/PPP türü bir bağlantı için gerekli her türlü yazılım ücretsiz temin edilebilir. Windows 95, NT, OS/2 gibi iģletim sistemleri, PPP bağlantı için gereken desteğe sahiptirler ve ilave bir program gerektirmezler. 539

140 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: Modem Minimum Tavsiye edilen 2400 Bps Kbps Internal External Normal Veri SıkıĢtırma Özellikli Bilgisayar 386 DX Pentium MB Ram 16 MB Ram 250 MB HDD 1.2 GB HDD Mono VGA Görüntü SVGA Renkli Görüntü 256C 16 Bit Ses Kartı 12x CD ROM Sürücü Yazılım Windows 3.1 Windows 95 Herhangi bir Explorer 4.0, Netscape Browser programı eģdeğeri browser programı Tablo 1: Internet e Bağlanabilmek Ġçin Gerekli Donanım ve Yazılım Modemler, standart telefon hatlarını kullanarak, farklı yerlerdeki bilgisayarlar arasında bağlantı yapılmasını sağlayan aygıtlardır. Bu Ģekilde, bir bilgisayardan diğerine veri aktarımı yapılabilir ya da özel bazı protokoller ile Internet servisleri kullanılabilir [5]. Telefon hatları normal Ģartlarda sadece ses iletebilir. Modemler, bilgisayarlardaki dijital bilgiyi öncelikle ses sinyallerine (analog sinyal) dönüģtürürler (MOdulation). Bu sinyalleri alan karģı taraftaki modem ise, analog sinyalleri ters dönüģümle bilgisayarların kullandığı dijital bilgiye dönüģtürür (DEModulation). Günümüzdeki modemlerin hızları teknoloji geliģtikçe artmaktadır. Modemler MNP4, MNP5 sıkıģtırma ve/veya V.42, V.42bis hata düzeltme, standartlarını destekleyebilmelidir. 2. ĠNTERNET SERVĠS SAĞLAYICILARI Üçüncü kiģi ve kuruluģlara her çeģit Internet hizmetini satan/sunan ve Internet bağlantılarını sağlayan Ģirketlerdir. ġu anki yasalar gereği, tüm ISS ler Internet çıkıģlarını Turnet ten yapmak zorundadır.[son geliģme olarak Turnet ISS lara eriģim sağlamak üzere IES(Internet EriĢim Sağlayıcı) kurulmasına müsaade etmiģtir.). Internet servisi almak isteyen kiģi veya 540

141 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: kuruluģlar, bu Ģirketlerden biriyle bir sözleģme imzalayarak abone olmak durumundadır. Internet Servis Sağlayıcıları, genelde 822 li hatlar üzerinden servis vermektedirler. ISS lerden Internet hizmeti almak isteyenler, aģağıdaki sorulara cevap aramalıdırlar. Coğrafi olarak size yakın mı? Ücreti ne kadar? Özel indirimler var mı? (Öğrenci/öğretim üyesi/grup gibi) PeĢin ve yılık peģin ödemede indirim var mı? Deneme kullanımı imkan veriyor mu? ISS nin kullanıcısı sayısı ve kaç tane dial-up modemi bulunmaktadır? Modem baģına düģen kullanıcı sayısı nedir? Kullanıcı baģına düģen bağlantı hızı/bant geniģliği nedir? ISS nin Turnet/IES ile bağlantı hızı nedir? Kullanıcıların kullanımına izin verilen servisler hangileridir? Ödemelerin 1-2 gün gecikmesi durumunda, sözleģme hemen iptal ediliyor mu? BaĢka bir ISS ile anlaģılırsa e-postalarınızı belirli bir süre yeni adrese aktarma garantisi veriyor mu? Genellikle, ISS lerin standart Internet bağlantı paketleri vardır. Bir ISS ile anlaģtıktan sonra, mümkünse böyle bir paketle bağlantı yapılmalıdır. Bu pakette, Internet ve kurulumu için gerekli dokümanlar ISS ye bağlanmak için gerekli yazılımlar Internet Servislerini kullanmak için gerekli önemli programlar (web, ftp, e-posta, news vb) vardır. 541

142 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: PC bazlı bağlantılar, genellikle Windows 3.1 / 95 / NT üzerinden olmaktadır. Bilgisayarınız ile Internet e bağlı diğer bilgisayarlar arasındaki iletiģimin (TCP/IP) makinenizin seri portu (genellikle modem bağlantısı) üzerinden yapılmasını sağlayan protokole Point-to-Point Protocol (PPP) adı verilir. ISS ye bağlandığınız andan itibaren, PPP protokolü ile sizin bilgisayarınızın bir IP adresi olmaktadır. Bu adres, o anda ISS in hangi dialup modemine bağlandığınıza bağlı olarak değiģir. Hemen hemen tüm ISS ler PPP yi desteklemektedir. Windows NT ve 95, PPP bağlantı için gerekli herģeye sahiptir (Winsock). Windows 3.1 için ayrıca Windows socket almak gerekir (Trumpet Winsock gibi). ISS ler kiģisel veya kurumsal bazdaki müģterilerin Internet ihtiyaçlarını karģılar. Genel olarak iki tür hizmet üretirler. Internet eriģim hizmeti vermek (Servis sağlayıcılık). Web Hizmeti vermek (Ġçerik sağlayıcılık). Birinci tür hizmet ile kiģisel ya da kurumsal bazdaki Internet eriģim taleplerine cevap verecek Ģekilde hizmet verir. Bu daha çok Dial-up (Telefonla) bağlantı ile veya Leased Line (Kiralık Devre) ile Base Band modemlerle olabilir. Ġkinci tür hizmet ile kiģi veya kuruluģların Internet omurgası içerisinde bulundurmak istedikleri içerikleri veya sanal host larda Ģirketlerin kendi isimleri ile bulunmalarını sağlamaktır. Buna örnek olarak firmaların web sitelerini ve bu sitelerdeki ürün reklamları verilebilir. Kiralık hat ile bağlı aboneler kendi ofislerindeki bir server bilgisayar yardımı ile Internet omurgasına dahil olurlar. Internet eriģimlerinde ve web barındırmada kendi serverlerini kullanırlar. 3. ĠNTERNET VE KÜLTÜR GeçmiĢin iletiģim araçlarının temel özelliği tek yönlü olmalarıdır. Dolayısıyla verilen bilgilerin aynı ortamda tartıģılması ve değerlendirilmesi 542

143 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: o zamanlar mümkün değildi. Ancak, bugün Internet in sağladığı iletiģim ortamında insanlar dünyanın, herhangi bir yerindeki baģka insanlarla çok rahat bir Ģekilde karģılıklı olarak iletiģim kurabilmekte ve anında aynı ortamda verilen bilgileri değerlendirebilmektedir. Internet in bu çift veya çok yönlü iletiģim kurabilme özelliği, belirli güçlerin ve zihniyetlerin insanları yönlendirme, üzerinde iktidar kurma rollerini de oldukça zayıflatacaktır. Internet, pratik hayatta olan her türlü iģ kültürüne de yeni bir alternatif sunmuģtur. Internetin yaygınlaģtığı her ülkede, mevcut iģ kollarının iģ alanlarına, yeni bir kavram (Internet) çerçevesinde yeni iģ tanımlarının ilave edilmesi (Elektronik kütüphaneler, elektronik dergi veya gazete gibi) gerekmektedir. Örneğin matbaanın bulunması ile bilginin basım ve dağıtımında bir dönüm noktası yaģanırken; radyo, faks, telefon ve TV de ise daha baģka dönüm noktaları yaģanmıģtır. ġu anda ise Internet in günlük hayatımıza girmesi ile matbaanın ilk bulunuģunda yaģanan Ģok yaģanmaktadır. Basın-yayın alanında çok büyük değiģiklikler ortaya çıkmıģtır. Bugün Türkiye de bazı günlük gazete ve dergilerin kağıda basılmıģ hali okuyucunun eline geçmeden, Internet üzerinden dünyanın her tarafına gönderilebilmektedir. Bunun yanında dünyada bir çok dergi ve gazetenin hazırlanmasından dağıtımına kadar ki iģlemler Internet üzerinden olmakta ve baskı-kağıt giderleri, üretici için ortadan kaldırılmaktadır. Örneğin abone olunan dergi ve gazete her sabah tüketicinin bilgisayarına orijinal resimleri ile yüklenebilmektedir. Tüketici gazetesini ister bilgisayarında saklar, isterse gerekli gördüğü yerleri yazıcıdan kağıda bastırabilir. Internet böylelikle iģ kültürünü de değiģtirdiği gibi ekonomik iliģkiler zincirini de değiģtirecektir. Örneğin gazete dağıtım Ģirketleri ve abonelere dağıtım yapan kiģilerin iģleri, zaman içerisinde kaybedecek ve matbaanın iģlevleri de büyük bir değiģime uğrayacaktır. 543

144 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: DÜNYADA VE TÜRKĠYE DE INTERNET 1969 Yılında ABD Savunma Bakanlığı deneysel bir bilgisayar ağı olan ARPANET i kullanmaya baģlamıģtır. Bu ilk ağ tabanlı protokol sistemi ile o günün Ģartlarında 4 süper bilgisayar birbirine bağlanabilmiģtir. 70 li ve 80 li yıllar boyunca daha fazla siteyi içerecek Ģekilde geniģlemeye devam etmiģ, bu ağ ilk kuruluģ amacının dıģına çıkmıģ ve artık her alandan ağ a node lar bağlanmaya baģlamıģtı [6] te FTP ortaya çıkmıģ ve 1983 te ise artık tüm ağ üzerinde TCP/IP protokolü standart olarak kullanılmaya baģlamıģtı yılında ABD deki 6 süper bilgisayar merkezini, yüksek hızla birbirine bağlayan NSFNET isimli bir ağ devreye girdi. Daha sonra bu ağ da Internet e dahil olmuģtur da Internet omurgası T1 terfi edildi. Artık saniyede 1.5 milyon bit lik veri aktarabiliyordu da ARPANET dağıldı de Minesota Üniversitesi nde Gopher geliģtirildi ve ardından Tim Berners-Lee nin geliģtirdiği WWW ve Internet teki bilginin kolay idaresini sağlayan HTTP kullanılmaya baģlandı te T3 e terfi edildi ve artık saniyede 45 milyon bit yani 1400 sayfa metin hızında veri iletmeye baģladı ve1994 te Mosaic ve Netscape gibi tarayıcılar çıktı ve bundan sonra Internet büyük popülerlik kazandı. Türkiye de üniversiteler tarafından kullanılması daha eskilere dayansa da ilk kullanımlar 1995 yılında baģladı ve hemen yayılmaya baģlayarak 1996 yılı ortalarında hız kazanarak ISS sayısının 30 u geçmesiyle patlama yaģadı ve Ģu anda Türkiye deki ISS sayısı yaklaģık 65 civarındadır. 5. TÜRKĠYEDE ĠNTERNET OMURGASI Türkiye de Turnet in iģletmenliğini yaptığı Internet omurgası Ankara, Ġzmir ve Ġstanbul üçgeni olmak olmak üzere birbirine 512 Kbps 544

145 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: hızlarla bağlıdır. Bu oluģan üçgenin Ankara ucu yurt dıģı Internet omurgasına 2Mbps hızla, Ġstanbul ucu 512Kbps hızla ve Ġzmir ucu da 512 Kbps ve böylece toplamda 3 Mbps lik bir hızla Türkiye Internet e çıkabilmektedir. Türkiye deki ISS ların %60 ı Ġstanbul ucundan, toplamda 512 Kbps ile; %25 i ise Ankara ucundan toplamda 2Mbps ile ve % 15 ile Ġzmir ucundan toplamda 512 Kbps ile Turnet e bağlanmaktadır. Servis sağlayıcılarda 19.6 Kbps ile Mbps arasındaki kiralık (Leased Line) hatlarla Turnet e bağlılar. Servis sağlayıcılara da kullanıcılar telefonla (Dial- Up) veya kiralık hat (Leased Line) ile bağlanırlar. 6. DÜNYADA ĠNTERNET OMURGASI Dünyada Internet omurgası ABD merkezli olarak çalıģır. ABD yi genel Internet bulutu ortasında saymak gerekir ve bu Internet omurgasından genel olarak tüm ülkelere değiģik hızlarda farklı haberleģme cihaz ve tekniklerinin kullanıldığı yöntemlerle dağıtılır. Türkiye, Dünya Internet omurgasına farklı 3 noktadan 2 ayrı hız ile bağlanır. Dünya Internet omurgasına bağlı ülkeleri bu Ģekilde düģünmek gerekir. Internet International Data Corparation a göre Ģu dönemde 70 milyonun üzerinde Internet kullanıcısı bulunmaktadır yılına kadar bu rakam 200 milyonun üzerine çıkacaktır. 7. ĠNTERNET ADRESĠ Internet adresi üzerinde bulunan her bir bilgisayarın sadece kendine ait bir adresi vardır. Buna Internet adresi adı verilir. Böylece bir bilgisayardan diğerine bilgi aktarımı mümkün hale gelir. Bir bilgisayarın Internet adresi, bağlı bulunduğu ağın adı ve kendi adını içeren bir takım tanımlamalardan oluģur. Internet adreslerinde kullanılan bazı kısaltmalar bize ilgili bilgisayarın niteliği (hangi ülkede, hangi kurumda olduğu vb) 545

146 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: konusunda bilgi verir. Örneğin metu.edu.tr, turnet.net.tr, pcworld.com.tr, nasa.gov, nato.int, utexas.edu Her bir Internet adresine 4 gruplu ( ) bir numara (IP numarası) karģılık gelir. Network Adresleri: A Sınıfı: ile a kadar olan aralığı kaplar. Her networkte kabaca 1.6 milyon makine bulunabilir. B Sınıfı: dan adresine kadar olan aralıktadır network adresi ve her networkte kabaca makine bulunabilir C Sınıfı: dan adresine kadar olan aralıktadır. Her biri 254 makineden oluģan 2 milyon network adresi bulunabilir. D Sınıfı: ve arasında kalan adresler herhangi bir network tanımlamazlar, ileri kullanımlar için rezerve edilmiģtir. Bu domain adreslerinin dağıtımı NIC (Network Information Center) tarafından yapılır. Daha sonra her domain sahip olduğu adresi kendi ihtiyaçlarına göre parçalayarak yapar. Son zamanlarda, sınırlı sayıdaki Internet adres uzayının bitebileceği düģüncesi ile, yeni bir adresleme stratejisine doğru da gidilmektedir. Önümüzdeki yıllarda, yeni tip IP adreslerinin (128 Bit) ortaya çıkacağını da bekleyebiliriz. WWW (Web siteleri); World Wide Web kelimelerinin baģ harfinden oluģur. KiĢi ve/veya kuruluģların web üzerinde sahip oldukları çoklu ortam öğelerini de içeren ekran sayfalarıdır. Web siteleri sayesinde kiģiler ve/veya kuruluģlar tüm dünyaya tanıtımlarını yapabilir ve ürünlerini tanıtıp pazarlayabilir, herkesle bilgi alıģveriģinde bulunabilirler. Web, Internet üzerinde eriģilebilecek çok çeģitli bilgilere aynı ortak platformda ulaģabilme ve çok değiģik bilgileri sınıflayabilme, bu bilgilere kolayca eriģebilme ihtiyacından doğmuģtur. Web sayesinde; yazı, resim, video, ses, animasyon, çalıģabilir program vb gibi pek çok farklı veri aynı ortamda ve dinamik bir Ģekilde görülebilmektedir. Web, Internet üzerindeki 546

147 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: bilgisayarlar arasında her türlü veriyi paylaģmak amacıyla oluģturulmuģ en yeni Internet servisidir. Farklı türden verilerin (resim, ses, animasyon, düz yazı, etkileģimli formlar vb) bir arada bulunabildiği kompozit ortama WEB sayfası (web page) adı verilir. Web servisi veren bilgisayarlara bağlanmak için kullandığımız programlara Web Browser (web listeleyicisi / göz atıcısı) denir. Bu programlardan en popüleri arasında Netscape Navigator da bulunmaktadır. Windows (ve Mac lerde) kullanılan bir baģka popüler program da Microsoft Internet Explorer dir. Web içinden diğer Internet servislerine (Gopher, FTP, , Wais, News, Telnet vb gibi) geçiģ yapmak ta mümkündür. Bunun için 2 yol bulunmaktadır. Hyper text doküman içinde olan uygun linklerle uygun URL (Uniform Resource Locators) tanımlarıyla ve bir web sayfasındaki her bir link; baģka bir web sayfasına, bir düzyazı dokümana, bir resime, bir ses dosyasına, bir video dosyasına, interaktif bir form a, web üzerinde programlanmıģ (Java, script vb) bir objeye vb. olabilir. Web listeleyicileri navigate iģlemini, HTML denen bir programlama / text formatlama dili yorumlayıcısı kullanarak yaparlar. Web listeleyicileri yollarını URL ile bulurlar. Web listeleyicisi içinden aslında, ftp, e-posta, news, gopher,.. vb gibi diğer servislere, uygun URL satırları vererek, ulaģmak mümkündür. Eğer Web servisine bağlanıyorsak, ftp için ftp://, e-posta için mailto:, haber grupları için news:// vb ile Web listeleyicisi içinden farklı iģler de yapabiliriz. Internet üzerinde, konulara göre indeksler tutan bazı Web siteleri bulunmaktadır. Bazı siteler ise, arama motorları (search engines) üzerinden anahtar kelimeler yoluyla sorgulama yapmamızı sağlamaktadır. 547

148 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: ĠNTERNET LE UZAKTAN EĞĠTĠMĠN ĠLĠġKĠSĠ Internet, uzaktan eğitim yöntemleri içerisinde son zamanlarda oldukça önem kazanır duruma gelmiģtir. Çünkü, telefon hatları Ģebekesi dünya ülkelerinde çok yaygın ve etkin olarak kullanılmaktadır. Internet ile çok büyük sayıdaki kitlelere ulaģmak mümkündür. Internet ile her türlü eğitim-öğretim yapılabileceğinin dünyada birçok örneği bulunmaktadır. Bazı geliģmiģ ülkelerde yüksek lisans programları Internet üzerinden yürütülebilmektedir. Diğer uzaktan eğitim yöntemleri yanında, en hızlı geliģme göstermesi ile kendini hissettirmiģtir. 9. SONUÇ Internet kullanan kiģiler, maddi bazı nedenlerle mecbur kalmadıkları sürece Internet i kullanmaktan vazgeçemezler. Internet alıģkanlık yapmakta ve kısmen de olsa kullanıcıyı sanal ortamlara sürüklemektedir. Bu kiģiler belki Internet i çok sık kullanmaları nedeniyle günlük yaģantılardan zevk alamaz duruma düģebilirler. Internet in en korkulu yönü de kiģiyi toplumdan izole etmesi gösterilebilir. Ancak unutmamak gerekir ki bazı olumsuzlukları nedeniyle, bu harika araçtan vazgeçmek söz konusu olamaz. Önemli olan, dozunu kaçırmadan Internet ten geliģmemize yardımcı olabilecek etkinlikler içerisine girmek, 21. Yüzyılda bilgi toplumu olma yolunda önemli adımlar atmaktır. Internet in güçlü ağı sayesinde, Türkiye nin ücra köģelerine kadar uzaktan eğitim götürülebilir. Ġlk etapta sertifika programları ile Internet in etkili olup olmadığı araģtırılır. Bilahare diplomaya yönelik programlar düzenlenerek, toplumun eğitimine katkı sağlanabilir. 548

149 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S: KAYNAKÇA [1] VAROL, A.: INTERNET Ders Notları, Fırat Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları, 1996, 220s. [2] KUNÇ, ġ.; VAROL, A.: 21. Yüzyıl Eğitiminde Teknoloji Kullanımı ve Mesleki Teknik Eğitim, Endüstriyel Teknoloji, Bilimsel ve Teknik Dergi, Cilt 1, Sayı 1, Kasım 1994, S:41-46 [3] ĠSBĠR, E., G.; VAROL, A.: Distance Learning Goals of Fırat University, Distance Education, Summer 1997, [4] VAROL, A.: Televizyon-Tele konferans ve Internet Sistemlerinin Uzaktan Eğitim Amaçlı Kullanımı, Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Kasım 1996, Bildiriler Kitabı, S: [5] VAROL, A.: Uydu Ġle Uzaktan Eğitim, Türkiye, Türk Cumhuriyetleri ve Asya Pasifik Ülkeleri Uluslararası Eğitim Sempozyumu, Eylül 1997, Elazığ [6] VAROL, A.; ALKAN, T.: Eğitimde INTERNET in Yeri, Türk Cumhuriyetleri ve Asya Pasifik Ülkeleri Uluslararası Eğitim Sempozyumu, Eylül 1997, Elazığ 549

150 VAROL, A.; ALKAN, T. Ġnternet e Genel BakıĢ, Uzaktan Eğitim, KıĢ 1998, S:

151 KuĢ, M.; Varol, A.; Oğurol, Y.: Uzman Sistemin DiĢçilik Alanında Kullanımına Ait Bir Uygulama, Endüstri&Otomasyon, Aylık Elektrik, Elektronik, Makine, Bilgisayar ve Kontrol Sistemleri Dergisi, Ekim 98, Sayı: 19, S: UZMAN SĠSTEMĠN DĠġÇĠLĠK ALANINDA KULLANIMINA AĠT BĠR UYGULAMA M. KuĢ, A. Varol, Y. Oğurol Bremen Üniversitesi, Ġnformatik Bölümü, Almanya Özet Tıpta teģhis ve tedavi planlaması amacıyla bilgi tabanlı sistemler, birçok alanda (Örneğin Laboratuar, Onkoloji veya Kardiyoloji gibi) kullanım sahası bulmaktadır. DiĢ tedavisi alanında bilgisayar kullanımı daha ziyade sadece kayıt amaçlı kullanılmaktadır. Karlsruhe'deki DiĢ Hekimliği Akademisi ile Bremen Üniversitesi Yapay Zeka Laboratuarı arasında iģbirliği yapılarak, bu makalede sunulacak yazılım geliģtirilmiģtir. Bu çalıģma, diģ doktorları için bilgi tabanlı bir dökümantasyon ve karar verme sisteminin oluģturulmasını sağlamaktadır. Sistemin kullanılması halinde, diģ hekimliği ile ilgili teģhis ve tadavi önerileri yapılabilmektedir. Zusammenfassung Wissensbasierte Systeme zur Diagnose und Therapieplanung gehören in der Humanmedizin bereits zum festen Bestandteil von praxisnahen Anwendungen (wie z.b. in der Labormedizin, Onkologie oder Kardiologie). Sie finden mittlerweile ihren praktischen Einsatz in zahlreichen Kliniken, Laboratorien und Praxen. Im Bereich der Zahnheilkunde wird die EDV gegenwärtig überwiegend nur für administrative Zwecke verwendet. Die vorliegende Software entstand im Rahmen einer Kooperation der Zahnarztakademie in Karlsruhe mit dem KI- 551

152 KuĢ, M.; Varol, A.; Oğurol, Y.: Uzman Sistemin DiĢçilik Alanında Kullanımına Ait Bir Uygulama, Endüstri&Otomasyon, Aylık Elektrik, Elektronik, Makine, Bilgisayar ve Kontrol Sistemleri Dergisi, Ekim 98, Sayı: 19, S:82-84 Labor der Universität Bremen. Durch dieses Vorhaben sind intensive Vorarbeiten zum Aufbau eines wissensbasierten Dokumentations- und Entscheidungssytems zur zahnärztlichen Therapiefindung geleistet. Durch den Einsatz des Systems soll die Qualität zahnärztlicher Diagnostik und Therapie gesichert und Rationalisierungsresourcen der zahnmedizinischen Therapie erschlossen werden. GiriĢ DiĢ hekimliğine ait tedavilerde son yıllarda kalite talepleri sürekli artıģ göstermektedir. DiĢ hekimliği uygulamalarında bilgisayarlı denetimler de günden güne fazlalaģmaktadır. Eldeki bilgilerin değerlendirilmesinde, bilgisayarda görüntüye dayalı yöntemlerin ve çoklu ortam destekli açıklama sistemlerinin kullanılması yaygınlaģmaktadır. Sağlık Bilimleri alanında, uzman kiģiler yardımıyla hazırlanacak dosyalar; hizmet kalitesinin daha da iyileģtirilmesinde kullanılabilir [1]. Her bir hastaya ait tedavi süreci, uygun kalite yönetim sistemlerinin mutlaka gerekli olduğu tedavi kaliteleri üzerine oldukça çok bilgi içerir. Bu amaçla diģ hekimliği dökümanları da özel olarak düzenlenmelidir, zira Ģu ana kadar ki sistemler bu bilgilerin derlenmesine yeterli değildir. DiĢ hekimliği ile ilgili tedavi kararları ve diģ hekimliği tedavilerinin kaliteleri, büyük oranda herbir doktorun bireysel tecrübelerine bağlıdır. Yenileme ve protez tedaviler için herbir tedavi standartı, bugüne kadar henüz tanımlanmamıģtır. Bu nedenle benzer klinik bulgularında kiģisel tahminler çok farklılık gösterebilmektedir. VerilmiĢ patolojik değiģmelerde oral yapıların prognosu hakkında bilimsel edebiyatta emin veriler dahi bulunmamaktadır. DentHelp kapsamında karmaģık bulguların pragnotik değerlendirmesini garanti etmek için yeterli derecede büyük bir bilgi tabanına gereksinim bulunmaktadır. Bu bilgi tabanının temeli, ardıģık dökümantasyon diye adlandırılan bir sistemi olup, Karlsruhe'deki DiĢ 552

153 KuĢ, M.; Varol, A.; Oğurol, Y.: Uzman Sistemin DiĢçilik Alanında Kullanımına Ait Bir Uygulama, Endüstri&Otomasyon, Aylık Elektrik, Elektronik, Makine, Bilgisayar ve Kontrol Sistemleri Dergisi, Ekim 98, Sayı: 19, S:82-84 Hekimliği Akademisi'nde geliģtirilmiģtir [2]. Bu sistem 20 yıllık bir süre içerisinde diģ hekimliği tedavileri esnasında dökümanlaģtırılan klinik verilerini içermektedir. Movitasyon ve Kullanım DentHelp'in kullanılmasındaki amaç, diģ hekimliği kararlarının bulunmasında bugüne kadar sistematik olmayan yöntemlerin kurallı bir sisteme oturtulmasıdır. DiĢ doktoru; bulguların değerlendirilmesinde, planlanmasında ve tedavi sonuçlarından gidilerek karara varılmasında, bu amaçla hazırlanmıģ bir bilgi tabanı ile desteklenmektedir. Bilgisayar tabanlı dökümantasyon, bilgi tabanlı tedavi planlaması ve uygun tedavi stratejisi; diģ tedavileri biliminde iģlem ve sonuç kalitesi ve Maliyet-Kullanım ĠliĢkisinin iyileģtirilmesi için oldukça önem arzeder. Bu yazılım, diģ hekimliği biliminin yapılandırılması, yayılması ve en önemli üretim faktörü olarak uzun süre kullanılmasına imkan tanımaktadır. DentHelp bilgi tabanlı sisitemin devreye alınması ile, diģ hekimliği biliminin sistematik yöntemlerle tedavi bulur hale getirilmesi hedeflenmektedir. Böyle bir sistem; alıģılagelmiģ el ve meslek kitapları yanında, diğer öğrenme yöntemleri karģısında aģağıdaki olanakları tanıyan yeni bir bilgi aracı olacaktır. Kullanıcı tarafından yönlendirme: Kitaplar ve en önemlisi filmler sıralı bilgi araçlarıdır, yani bilgi genellikle verildiği düzende belli bir sıra ile alınır. Buna karģılık bir uzman sistem, bilginin değiģik kriterler üzerine yayılmasını, assoziatif okunmasını ve en önemlisi somut bir problem için kullanılmasını sağlamaktadır [3]. Ġlke olarak uzman sistemin Hypertext ve Hypermedya sistem avantajı da bulunmaktadır. Kontrol edilebilirlik: Uzman sistemin en ayırd edici avantajı, bilgi sadece diğer uzmanlardan değil, bilakis bilgi araçları tarafından kendi kendine kontrol edilebilmesidir. Bir uzman sistem; somut bir problemin 553

154 KuĢ, M.; Varol, A.; Oğurol, Y.: Uzman Sistemin DiĢçilik Alanında Kullanımına Ait Bir Uygulama, Endüstri&Otomasyon, Aylık Elektrik, Elektronik, Makine, Bilgisayar ve Kontrol Sistemleri Dergisi, Ekim 98, Sayı: 19, S:82-84 çözülebilmesi için hangi tür ve ne kadar bilgi gerekli olacağı konusunda da ilave araģtırmaların yapılmasına müsaade eder. Sağlık bilimlerine yöneltilen niteliksel ve niceliksel talepler, hem alansal hem de sosyal nedenlerle sürekli artmaktadır. Bu nedenle baģarı iģlemlerinin çoğalan karmaģalığı ve artan sorgulamaları, özellikle ekonomikliğin sağlanması için modern bilgisayarların devreye alınmasını zorlamaktadır. Nitekim toplam klinikler içinde, bilgilerin depolanması ve dökümanlaģtırılması için bilgisayarların kullanımındaki sayının gözle görülür derecede arttığı bilinmektedir. Hedef Bu çalıģmadaki amaç, diģ hekimliğinde çoklu ortam dökümantasyon ve terapi planlaması için transfer edilebilir bilgi tabanlı bir sistemin gerçekleģtirilmesidir. DiĢ hekimliğinde kullanılan yöntemleri ĢeffaflaĢtırmak ve kıyaslanabilir yapmak için güncel olarak ek yarı-otomatik bilgi kazanma komponentleri (ġayet... ise-o Zaman-Kuralı Türetimi) entegre edilmelidir. Yeni bilgilerin kazanılabilmesi için 4000 hastaya ait veriler elde mevcuttur. Bu yöntem ayrıca, terapi seçiminde önemli etkisi olan bir alanda, tedavi için önceliği olan ve prognos parametrelerin kullanılmasına da müsaade etmektedir. DentHelp isimli bu proje, diģ doktorları için terapi yolunu bulmak için bilgi tabanlı dökümantasyon ve karar verme sisteminin kurulmasına hizmet vermektedir. Bu nedenle diģ hekimliği ile ilgili teģhis ve tedavilerin kalitesi sağlanmalı ve diģ hekimliği tedavilerinde rasyonel kaynaklar kullanıma açılmalıdır. Bu çalıģmada diģ hekimliği alanında kalite sağlamak amacıyla aģağıdaki özellikler gözönüne alınmıģtır. 554

155 KuĢ, M.; Varol, A.; Oğurol, Y.: Uzman Sistemin DiĢçilik Alanında Kullanımına Ait Bir Uygulama, Endüstri&Otomasyon, Aylık Elektrik, Elektronik, Makine, Bilgisayar ve Kontrol Sistemleri Dergisi, Ekim 98, Sayı: 19, S:82-84 Oral yapıda alınan terapilerin düzenlenmesi DiĢ hekimliği ile ilgili rasyonel teģhislerin sağlanması Klinikler tarafından indekslenmiģ rasyonel restorasyon formunun seçimi Bireysel tedavi durumlarında diģ ve diģ eti hastalıklarının beklenen patolojik değiģimlerinde geçici rizokoların tahmini Diagnostik ve terapik standartların formülasyonu için veri tabanının geniģletilmesi veya tamamen yeniden yapılandırılması, bu sistem ile olasıdır. Talepler Toplam olarak sistem, aģağıdaki tarzlar üzerine kurulmuģtur. El kitabı tarzı Belgesel ve analiz tarzı Görüntüleme tarzı Rehber tarz (Karar verme tarzı) Durum kıyaslama bilgi alımı Sistem, diģ hekimliği muayenesinde pratik iģletmeler için tasarlanmıģtır. Bu nedenle araģtırma bulguları, hazırda mevcut olan yönetimsel sistemlerle bağlantı kurmak için kesme yerleri ve donatımlar içerir. Kullanılan bir öğretim sistemi, mevcut muayene rutinleri arasında iliģki kurabilmekte ve muayene içerisinde kaliteyi sağlamak için uygun öneriler sunabilmektedir. Bu nedenle yukarıda belirtilen hedefler, Ģayet sistem klink Ģartlarda kullanılabilir ise gerçekleģebilir, yani; Klinik çalıģma yerlerinde (DiĢ hekimleri muayenehaneleri) sistemin entegranyonu Çift giriģler olmaksızın, basit olarak bilgi kaydetme 555

156 KuĢ, M.; Varol, A.; Oğurol, Y.: Uzman Sistemin DiĢçilik Alanında Kullanımına Ait Bir Uygulama, Endüstri&Otomasyon, Aylık Elektrik, Elektronik, Makine, Bilgisayar ve Kontrol Sistemleri Dergisi, Ekim 98, Sayı: 19, S:82-84 Öncel sistemlerden kaynaklanan verilerin kullanımı Önemli teģhis parametrelerinin (DiĢ bulguları) görüntülenmesi Hızlı, kesin sorgulama olanakları ve karar iliģkili bilgilerin hazırda tutulması gibi hususlar mevcut olmalıdır. Teknikler DiĢ tedavileri biliminde, terapi planlanmasının desteklenmesi için günümüzde çok az bilgi tabanlı sistemler mevcuttur. Halihazırda bulunan bilgi tabanlı sistemler, diagnostik özel problemlerin kararlarını desteklemek için hizmet vermektedir [4, 5]. Bu sistemlerin bilgi tabanı, daha ziyade kendi yöntemlerine göre yapılandırılmıģ kuralları kullanır biçimde ve çözüm durumlarının güncel bulguları doğrultusunda, alanlara özel uzman bilgisine bağlı olarak kurulmuģtur. Mevcut sistemlerin dizaynı, tıbbi problemlerin çözümleri için sınırlı kabiliyete sahiptir, çünkü bunlar hastalığın statik anlayıģına, insan vücudunun makine modeline ve basit iki değerli matığa dayandırılmıģtır [6, 7, 8]. Klinik terapi geliģmesinin analizi için burada geliģtirilen temel, klinik terapi seyirlerinin analizi için geliģtirilen ve kapsamlı veri birikimlerini içeren ardıģık dökümantasyon sistemidir. Bu veri birikimi, kurallı olarak araģtırılmakta (data mining), ve neticede terapi kararıyla iliģkilendirimektedir. MakineleĢmiĢ öğrenme yöntemleri vasıtasıyla, karar ağacı veya kuralların türetimi yapılmaktadır. Toplama veri birikiminden bilgi kazanılması için Neurofuzzy eklentilerinin denenmesi, yeni yöntem olarak bilgi kazanılmasını kısaltmaktadır. Fuzzy-Kuralı biçiminde formüle edilmiģ bilgi tabanı yardımıyla diģ doktoru; hem farklı veri toplamanın tanımlanması için bilgi tabanının detaylandırılmıģ (linguistik değiģkenler kullanılarak) semantik yorumunu, hem de örneğin bu model tabanlı bilginin integrasyonu için 556

157 KuĢ, M.; Varol, A.; Oğurol, Y.: Uzman Sistemin DiĢçilik Alanında Kullanımına Ait Bir Uygulama, Endüstri&Otomasyon, Aylık Elektrik, Elektronik, Makine, Bilgisayar ve Kontrol Sistemleri Dergisi, Ekim 98, Sayı: 19, S:82-84 değiģimleri veya standartları göz önünde bulundurarak iģlem yapabilecek durumdadır. DentHelp'in Komponetleri Tablo 1'de diģ tedavileri biliminde klinik karar verme iģlemlerinin akıģ düzeni verilmekte ve DentHelp'in sunduğu rol gösterilmektedir. Tablo 1: DiĢ Tedavileri Bilimi Ġçin Karar Verme ĠĢlemleri ve DentHelp'in Sunduğu Hizmetler "Denthelp'in" Sistematik Karar Verme Desteği Terapi bulmada karar verme iliģkisi parametresi olarak hastanın geçmiģinin dökümantasyonu Hastanın hedeflenmiģ anketi ve dökümantasyonu DiĢ hekimliği bulgularının sistem tarafından icra edilen anketleri, kısmi otomatik dökümantasyon Anamnese/Befund Konvensiyonel Yöntemle Karar Verme Sorgulama Dökümantasyon: Form dilekçe olmaksızın Patolojik değiģmelerin bireysel tahminlerine göre diģ hekimliği bulgularının anketi Dökümantasyon: Form dilekçe olmaksızın Bulguların Yorumu/Bireysel Prognoslar Karar belgelerinin simultane gösterimi- GörselleĢtirme (Bulgular, Ön tedaviler) Özel durumlara ait verilerin makineleģmiģ analizi Prognostik faktörlerin sistematik tahmini (bireyselleģtirilmiģ prognoslar) Karar verme tarzı: Terapi alternatiflerinin bilgileri, prognosik iliģkilerin gösterimi Bulgu belgelerinin incelenmesi Özel bilgi ve tecrübelere göre bulguların yorumu 557

158 KuĢ, M.; Varol, A.; Oğurol, Y.: Uzman Sistemin DiĢçilik Alanında Kullanımına Ait Bir Uygulama, Endüstri&Otomasyon, Aylık Elektrik, Elektronik, Makine, Bilgisayar ve Kontrol Sistemleri Dergisi, Ekim 98, Sayı: 19, S:82-84 Operasyon ve zamana bağlı planların tanımı ve dökümanlaģtırılması Tedavi tedbirlerinin gözlenmesi DiĢ hekimliği tedavi tedbirleri Gerektiğinde operasyon ve zamana bağlı planların elle saptanması "Zayıf noktalarda" prognozik bulguların hedeflenmiģ anketi Bilgi tabanının yazımına devam etmek için patolojik değiģmeler ve kopmlikasyonların sistematik dokümanlaģtırılması Durum kontrolleri Tanıtım karģıtının tam zamanı için patolojik değiģmelerin bireysel tahminlerine göre kontrol tedbirleri Bilgi tabanına göre tedavi baģarılarının sistematik denetlenmesi. Gerektiğinde indikasyon ve tedavi rutinlerinin değiģtirilmesi MakineleĢmiĢ öğrenme yöntemlerinin eklenmesi Tedavi seyrinin ampirik kullanımı Anekdotik gözlemle öğrenme ġekil 1'de bu çalıģma sonucunda oluģturulan bilgi tabanlı uzman sistemin almanca ana menüsü görülmektedir. 558

159 KuĢ, M.; Varol, A.; Oğurol, Y.: Uzman Sistemin DiĢçilik Alanında Kullanımına Ait Bir Uygulama, Endüstri&Otomasyon, Aylık Elektrik, Elektronik, Makine, Bilgisayar ve Kontrol Sistemleri Dergisi, Ekim 98, Sayı: 19, S:82-84 ġekil 1: DiĢ Hekimleri Ġçin HazırlanmıĢ Bilgi Tabanlı Uzman Sistemin Almanca Ana Menüsü Sonuç Bu çalıģma sayesinde diģ hekimliği alanında kullanılmak üzere bilgi tabanlı bir uzman sistem hazırlanmıģtır. Bu çalıģma Karlsruhe'deki DiĢ Hekimliği Akademisi'nin 20 yıllık verileri kullanılarak Bremen Üniversitesi'nde hazırlanmıģtır. Bu uzman sistemin kapsamının geniģletilmesi çalıģmaları halen devam etmektedir. Amaç, diģ hekimliği endüstrisi ile uzun döneme dayalı bir iģbirliğine gitmek ve bu alandaki çalıģmaların sıhhatli ve kesin çözüm veren biçimde sonuçlanmasını sağlamaktır. Bu çalıģma sayesinde, diģ hekimliği alanında bilgisayarın etkin kullanılmasının ilk adımları atılmıģ olmaktadır. DiĢ hekimliği alanında hazırlanan bu bilgi tabanlı uzman sistem, kendi alanında ilk kapsamlı çalıģma niteliğindedir. 559

160 KuĢ, M.; Varol, A.; Oğurol, Y.: Uzman Sistemin DiĢçilik Alanında Kullanımına Ait Bir Uygulama, Endüstri&Otomasyon, Aylık Elektrik, Elektronik, Makine, Bilgisayar ve Kontrol Sistemleri Dergisi, Ekim 98, Sayı: 19, S:82-84 Referanslar [1] Sachverständigenrat für die konzertierte Aktion im Gesundheitswesen, Jahresgutachten 1991, [2] Walther W., Benz R. Die subsequente Dokumentation der Zahnärztlichen Akademie Karlsruhe, In: Computer in Zahnarztpraxis und Dentallabor, EDV-Jahrbuch '98, S Verlag Hüthig GmbH, Heidelberg 1998, ISBN [3] Puppe, F., Problemlösungsmethoden in Expertensystemen, Springer, Studienreihe Informatik, 1990 [4] Stephens CD, Orth M, Mackin N, Sims-Williams JH, Eng, M. The development and validation of an othodontic expert system. Br J Orthod 1996; 12: 1-9. [5] Stheeman, SE, van der Stelt, PF, Mileman, PA. Expert systems in dentistry. Past performance-future prospects. J Dent 1992; 20; [6] Mannebach H, Die Struktur des ärztlichen Denkens und Handelns. Weinheim; Chapman & Hall, 1997 [7] Wischnewsky M.B., Y. Ogurol, J. Zhao: Einsatz von Methoden und Konzepten der KI in der medizinischen Informationsverarbeitung. Johannes Gutenberg-Universität Mainz. Informatik-Bericht Nr. 4/96. ISSN [8] Varol, A.; Varol, N.: ESTA ile BDE, Beta Basım, Yayım, Dağıtım A.ġ

161 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S:

162 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S: ALMANYA DA UZAKTAN EĞĠTĠM ÜNĠVERSĠTESĠ Asaf Varol 1 Nurhayat Varol 2 ÖZET Briçok ülkede uzaktan eğitim yöntemleri kullanılmaktadır. Amerika da NTU (National Technology University), Ġngiltere de Open University, Türkiye de Anadolu Üniversitesi, Almanya da Hagen Üniversitesi vb. birçok dünya üniversiteleri; uzaktan eğitim yöntemlerini uygulayan ülkelerdir. Bu yazıda Almanya da Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi tanıtılacaktır. Anahtar Sözcükler: Uzaktan eğitim, Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesinin örgütsel yapısı. ABSTRACT Distance education methods are used in many countries. For example, National Technology University in U.S.A.; Open University in U.K.; Anadolu University in Turkey, Hagen University in Germany etc. are the universities that apply distance education. In this article, Hagen Distance Education University in Germany will be introduced. Key Words: Distance Education, Institutional structure of Hagen Distance Education University. 1 Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi, Elazığ 2 Fırat Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksek Okulu, Elazığ 562

163 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S: HAGEN UZAKTAN EĞĠTĠM ÜNĠVERSĠTESĠ Federal Almanya da Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi (FernUniversität) 1 Aralık 1974 tarihinde kurulmuģ olup, Almanya nın Nordrhein-Westfallen eyaletinde 1975/76 öğretim yılı kıģ sömestrisinde 1300 öğrenci ile eğitime baģlamıģtır. 70 li yılların baģlarında Federal Almanya daki eğitim sektörünün, süratle artan öğrenci sayısını karģılamaktan uzak kalacağı gerçeğinden hareket edilerek, çözüm olarak uzaktan eğitim gündeme gelmiģtir. Bu amaçla uzaktan eğitim tartıģılmıģ ve üniversiteler, konfederasyon, eyaletler ve hatta radyo yayını yapan kurumların da bu üniversite bünyesinde yer alması gerektiği yönünde farklı modeller geliģtirilmiģtir. BaĢlangıçta tüm eyaletlerin çok merkezli bir yapıda uzaktan eğitim konusunda birlikte hareket etmeleri düģünülmüģ, ancak bu ortam sağlanamayınca Nordrhein-Wetsfalen eyaleti kendi baģına bir merkezli bir model geliģtirerek, Federal Almanya da tek olan uzaktan eğitim üniversitesini kurmuģtur. Temel Hedefler Bu üniversitenin kurulmasında üç temel hedef belirlenmiģtir. Bunlar Mevcut yüksek okulların (Üniversitelerinin) kapasitelerinin artırılması Eğitim reformuna değiģik açıdan hizmet verilmesi ve Bilimsel alanda sürekli eğitim için bir ortam yaratılmasıdır. Mümkün olduğunca toplumun büyük bir kesiminin bilimsel açıdan daha iyi eğitilmesi Ģansının verilmesi, Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi nin görevi olmuģtur. Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi, normal bir üniversitenin vermiģ olduğu eğitime ilave olarak, ömür boyu sürekli eğitim konusunda da önemli bir görevi yerine getirmektedir. Uzaktan Eğitim Üniversitesi ile klasik bir üniversite arasındaki en büyük fark, öğretme yöntemlerinden kaynaklanmaktadır. Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi nde seminerlerin yapıldığı yerler hariç tutulduğunda, 563

164 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S: ders dineleme merkezleri (sınıflar) bulunmamaktadır. Öğretim metaryalleri öğrencilerin evine postalanmakta ve öğrenciler kendi baģlarına çalıģmaktadırlar. Derslerle ilgili olarak öğretim materyelleri yanında, o alanla ilgili ek bilgiler, literatürlerin listesi ve dersin amacını gösteren dökümanlar gönderilmektedir. Ayrıca öğrencilerin kendi baģlarına belirli bir süre zarfında çözmeleri amacıyla ödevler gönderilmektedir. Bu ödevler ilgili öğretim elemanları tarafında kontrol edilmekte ve gerekli düzeltmeler yapılarak, öğrenciye bildirilmektedir. Bu klasik yönteme ilave olarak Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi, iģitsel ve görsel elektronik araçlar yardımı ile de öğrencilerine hizmet götürmektedir. Örneğin WDR Televizyonu nun 3. Programında uydu üzerinden eğitim verilmektedir. Son yıllarda ders materyalleri için CD- ROM lar hazırlanmakta ve öğrencilere gönderilmektedir. Öğrenciler tarafından takip edilen kursların sınavları, diğer klasik üniversitelere benzer olarak yapılmaktadır. Örneğin Almanya nın birçok sınav merkezinde, sınavlar görevliler denetiminde yürütülmektedir. Yabancı ülkelerde ise sınavlar, ya bu üniversitenin temsilciliği varsa orada, yoksa Goethe-Enstitü lerinde yapılmaktadır. Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi nin Almanya nın her eyaletinde; ayrıca Avusturya, Macaristan ve Ġsviçre de eğitim merkezleri bulunmaktadır. Öğrenci ve Öğretim Üyesi Kapasitesi Üniversitedeki öğrenci sayısı her geçen gün artmaktadır. Üniversitenin öğrenci alımına baģladığı tarihten sonraki 10. yıl sonunda ve 20. yılın sonunda ise öğrenci kayıt yaptırmıģtır. Bu üniversitede 80 profesör, 400 diğer öğretim elemanı ve 700 civarında idari personel görev yapmaktadır. Normal klasik üniversitelerle kıyaslanınca, bu rakamların küçümsenmeyecek seviyede yeterli olduğu görülür. Bu arada part-time öğretim elemanları da dıģarıdan eğitime destek vermektedirler. 564

165 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S: Uzaktan Eğitim Üniversitesi nde okuyanların hemen hemen yarısı Ekonomi bölümüne kayıt yaptırmıģtır. Bu bölümü Eğitim, Sosyal Bilimler, Bilgisayar, Elektroteknik, Matematik ve Hukuk bölümleri takip etmektedir. Üniversiteye Kayıt Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi ne değiģik Ģekillerde kaydolmak olasıdır. Tam Süreli Eğitim (TSE) diye adlandırılan grup, klasik üniversitelerle aynı eğitimi yapmaktadır. Yani normal klasik bir üniversitedeki eğitim süreleri, bu grup için de aynen geçerli olmaktadır. Ancak öğrencilerin önemli bir bölümü, Kısmi Süreli Eğitime (KSE) kayıt yaptırmayı, daha da fazla tercih etmektedirler. Bu grubu tercih eden öğrenciler bir iģte çalıģtıkları için, eğitimleri için ayırdıkları süre azaldığından, her yıl az miktarda ders almakta ve dolayısıyla eğitim süreleri uzamaktadır. Askerlik döneminde de eğitim yapılabilmektedir. Studiengangs- Zweithörer (Eğitim Yolu-Ġkinci Dinleyiciler) olarak adlandırılan bu gruba kayıtlı öğrenciler, bir konuda belirli bir bilgi seviyesine eriģmek için Uzaktan Eğitim Üniversitesi ne kayıt yaptırabilirler. Bu gruptakiler, aynı zamanda klasik bir üniversitede öğrenci olabilirler ve Uzaktan Eğitim Üniversitesi nde bazı dersler alabilirler. Kurz-Zweithörer (Kısa-Ġkinci Dinleyiciler) grubundakiler ise, baģarı ile tamamlanması halinde diğer üniversitelerce de kabul edilen dersleri alırlar. Bu kursların sayısı birkaçı geçmez. Öğrencilerin büyük bir bölümü ise Misafir Dinleyici (Gasthörer) olarak kayıt yaptırırlar. BaĢarı ile tamamlanan kurslar için sertifika verilir. Ġleride tam veya yarım süreli eğitime öğrenci olarak kayıt yaptırılması halinde, dinleyici olarak takip edilen ve baģarı ile tamamlanan dersler saydırılabilir. 565

166 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S: Lisansüstü Eğitim Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi nde master veya yüksek mühendislik eğitimleri de yapılabilmektedir. Yüksek mühendislik diploması Yüksek Mühendislik I ve Yüksek Mühendislik II olmak üzere iki gruba ayrılmıģtır. Yüksek Mühendislik I e tam gün süreli (Vollzeitstudierende) kayıt olan öğrenciler için toplam eğitim süresi 7 sömerstri iken, Yüksek Mühendislik II de bu süre 9 sömestridir. Yüksek Mühendislik II eğitimine girebilmek için bazı ön Ģartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bilgisayar alanında Yüksek Mühendislik II eğitimi yapmak isteyenler; Pratik Bilgisayar, Teorik Bilgisayar veya İleri Bilgisayar gruplarından birine kayıt yaptırabilirler. Ayrıca yan dal olarak da Ġşletme, Elektroteknik veya Matematik gurubundan birini seçerler. Bunlar haricinde örneğin Bilgisayar Mühendisliği eğitimi ile birlikte yan dal olarak Makina Mühendisliği de seçilebilir. Seçilecek yan dal ile ilgili müracaat yapıldığında, söz konusu yan dalın kabul edilip edilemeyeceği, Üniversitenin ilgili kurullarınca kararlaģtırılır. Bilgisayar alanında Yüksek Mühendislik I eğitimine kayıt yaptıranlar ise, gene Pratik Bilgisayar, Teorik Bilgisayar veya İleri Bilgisayar gruplarından birine kayıt yaptırabilirler. Ancak bu grupta yan dal olarak sadece İşletme seçilebilir. Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi YerleĢkesi Uzaktan Eğitim Üniversitesi; Hagen ve bölge için önemli bir ekonomik faktördür. Her yıl yaklaģık olarak doğrudan veya dolaylı yollardan 80 milyon Alman Markı bölgeye akmaktadır. Öğrencilere gönderilen dökümanların basımı amacıyla 35 matbaa hizmet vermekte ve metaryallerin posta gönderilme bedeli 5 milyon markı bulmaktadır. Uzaktan Eğitim Üniversitesi nin akademik ve idari kadrosu Hagen ve bitiģiğindeki Iserlohn Ģehri içerisinde birçok ayrı mahalle içerisinde hizmet vermektedir. Üniversitenin kampüs içerisindeki binaları

167 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S: Yılı nda tamamlanmıģ ve 10 yıl sonra da kampüs içerisinde Elektroteknik ve Bilgisayar (Informatik) bölümlerinin inģaatına baģlanmıģtır. Böylece eğitimin bütün alanlarına ait fiziksel mekanlar, Hagen da yoğunlaģmıģ olmaktadır. Kampüs içerisinde pratik çalıģmaların yapılabilmesi ve Informatik bölümüne hizmet vermesi amacıyla Teknoloji Merkezi kurulmuģtur Yılı nda Hagen Lennetal Endüstri bölgesinde kurulan ve Lojistik Merkez diye adlandırılan binada hergün 5000 in üzerinde posta gönderme iģlemi yapılmaktadır. Bu merkez, öğrenci materyallerinin en geç 14 gün içerisinde ellerine ulaģmasından da sorumlu tutulmaktadır. 2. BĠLGĠSAYAR BÖLÜMÜNDE LĠSANSÜSTÜ EĞĠTĠM Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi nin Bilgisayar Bölümünde Yüksek Mühendislik II eğitim almak ve yan dal olarak da Matematik okumak isteyenler için Temel Eğitimde (Ġlk 2 yıl) KıĢ Yarıyılında aģağıdaki dersleri almaları tavsiye edilmektedir. Tablo 1: Bilgisayar Bölümünde Ġlk Ġki Yıla Ait Temel Eğitim Yarıyıl KıĢ sömestrisi Yaz Sömestrisi TSE KSE Lineer Cebir I Komutsal Programlama Taslağı Lineer Cebir II Teknik Bilgisayarın Temel Ġlkeleri Analiz I PASCAL-Bilgisayarcılar Analiz II Ġçin Veri yapıları Programlama Kursu Mikrobilgisayar Tekniği 1) Bilgisayar Yapısına GiriĢ Olasılık Teorisi I MikrobilgisayarUygulaması 2) Sayısal Analiz Programlama Uygulaması Teorik Bilgisayara GiriĢ A Teorik Bilgisayara GiriĢ B 1) Tam süreli eğitimde okuyanlar, 2. yılda bu dersi almaları tavsiye edilir. 2) Tam süreli eğitimde okuyanlar, 2. yılın yaz sömestrisinde bu dersi almaları tavsiye edilir. TSE: Tam Süreli Eğitim (Vollzeitstudierende) KSE: Kısmi Süreli Eğitim (Teilzeitstudierende) 567

168 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S: Bilgisayar Bölümünde yan dal olarak Matematiği seçen bir öğrenci bir sömestride Tablo 1 den görüleceği gibi en fazla 5 ders almaktadır. 1 ve 2. sınıfta alacağı toplam ders sayısı ise 16 dır. Bizdeki gibi Türkçe, Beden Eğitimi, Güzel Sanatlar (Müzik, Resim) vb. dersler verilmemektedir. Asıl Eğitimde (Hauptstudium), Yüksek Mühendislik II eğitimi yapacakların alacağı derslerin isimleri Tablo 2 de verilmiģtir. Tablo 2: Yan Dal Matematik Seçenlerin Asıl Eğitimde (Hauptstudium) Alacakları Dersler Sıra Dersin Adı Seçileceği Tablo 1 Yazılım Mühendisliği I 2 Yazılım Uygulaması 3 Haftada 4 saat gösterilen Uygulamalı Katalog P (Tablo 3) Bilgisayar Derslerinden iki ayrı kurs seçilir. 4 Haftada 4 saat gösterilen Teorik Bilgisayar Katalog T (Tablo 4) Derslerinden iki ayrı kurs seçilir. 5 Haftada 4 saat gösterilen Asıl Eğitim (Hauptstudium) derslerinden veya Uygulamalı Bilgisayar Derslerinden bir kurs seçilir. 6 Haftada 8 saat gösterilen Asıl Eğitim (Hauptstudium) derslerinden bir kurs seçilir. 7 Bilgisayar Alanında Ġki Seminer Yapılır. 8 Matematik branģını yan dal olarak seçenler, matematik branģına ait asıl eğitim derslerinden toplam 3 kurs alır. Bunların haftalık ders saati toplamı 18 saat olmalıdır. Asıl Eğitim (Hauptstudium) Dersi Veya Uygulamalı Bilgisayar dersi Asıl Eğitim (Hauptstudium) Matematik branģına ait asıl eğitim alanı Tablo 2 de verilen derslerden sınava girme zorunluluğu bulunmamaktadır. Sadece ilgili dersin hocasından belge almak (Schein) yeterli olmaktadır. Tablo 3 de Katalog P grubuna giren derslerin adı verilmiģtir. Tablo 4 de ise Katalog T grubuna ait derslerin isimleri görülmektedir. 568

169 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S: Tablo 3: Katalog P Dersleri Sıra Dersin Adı 1 Veri Bankası Sistemleri 2 Bilgisayar Ağlarında Veri Bankaları 3 DağıtılmıĢ Sistemler 4 Lineer Grafiksel Algoritmalar 5 HaberleĢme ve Bilgisayar Ağları 6 Grafiksel Veri ĠĢlemleri I 7 Grafiksel Veri ĠĢlemleri II 8 Yapay Zeka ve Otomatik Bilgi ĠĢlem 9 Yapay Zekanın Temel Ġlkeleri 10 Yazılım Mühendisliği II 11 ĠĢletme Sistemleri 12 Tercüme Yapan Yazılımların Yapısı 13 Nesne Tabanlı Programlama 14 Lojik ve Fonksiyonal Programlama 15 Lineer Algoritma 16 Bilgisayar Sistemlerinin Verim Analizi 17 Paralel Algoritmalar 18 Lojik Programlama ve Veri Taban 19 Nöronal Ağlar 20 Algoritmik Geometri 21 Dedüksiyon ve Inferenz Sistemler Tablo 4: Katalog T Dersleri Sıra Dersin Adı 1 Uygunluk Teorisi 2 Efektif Analiz 3 Program Doğrulama 4 Kompleks Sayılar Teorisi 5 Lineer Grafik Algoritmalar 6 Kompleks sayılar Teorisinin Esasları 7 Formal Programlama Dilleri 8 Lineer Algoritmalar 9 Paralel Algoritmalar 10 Bilgisayarcılar Ġçin Lojik 11 Algortimik Geometri 569

170 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S: Bunlar haricinde Bilgisayar Yüksek Mühendisliği II eğitimi alacak bir öğrencinin Tablo 5 de görülen dersleri alması ve sözlü ya da yazılı sınava girmesi gerekmektedir. Tablo 5: Yüksek Mühendislik II Eğitimi Yapanların Sözlü veya Yazılı Girmek zorunda Oldukları Derslerin Listesi Sınav Alanları Sınav Tipi Sınav Ġçeriği Uygulamalı 2 sözlü sınav Katalog P den seçilecek iki kurs Bilgisayar Teorik Bilgisayar 2 sözlü sınav Katalog T den seçilecek iki kurs Bilgisayar Alanında Ġleri 2 sözlü sınav Haftada en az 4 saat gösterilen kurslar arasından seçilecek Kurslar Yan Dal Matematik 2 sözlü sınav Asıl eğitimden haftada 4 saat gösterilen kurslar arasından seçilecek Tez ÇalıĢması 4-6 ay süre ile bir konuda tez çalıģması yapılır. Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi nde Bilgisayar Yüksek Mühendisliği okumak isteyen bir öğrencinin, bu yazıda belirtilen koģulları yerine getirmesi gerekiyor. Burada yan dal olarak matematik branģı seçilmiģtir. Diğer bazı branģlar da yan dal olarak seçilebilir. 570

171 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S: SONUÇ Almanya daki Hagen Üniversitesi yıllardır teknik branģlarda uzaktan eğitim vermektedir. Türkiye deki Açık Öğretim Fakültesi ile kıyaslandığında benzer yöntemler kullandıkları görülür. Aralarındaki en belirgin fark, Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi nin birçok teknik branģlarda da eğitim sürdürmesidir. Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi nin teknik branģlarında eğitim gören ve mezun olduktan sonra hemen iģ bulanların sayısının oldukça yüksek olduğu saptanmıģtır. Oysa Türkiye de teknik (örneğin bilgisayar, elektronik, makina, elektrik, inģaat gibi) branģlarda uzaktan eğitim yapılmamaktadır. Bu nedenle bazı üniversitelerimiz iģbirliği yaparak, teknik branģlarda da uzaktan eğitim vermelidirler. 571

172 Varol, A.; Varol, N.: Almanya da Uzaktan Eğitim Üniversitesi, Uzaktan Eğitim, 1998 Yaz 1999 KıĢ, S: KAYNAKÇA 1) Anleitungen sur Belegung II, Sommersemester 1999, FernUniversität, Gesamthochschule in Hagen, R2 2) Bildungsurlaubsseminare, Wochenendseminare zu Kursen der FernUniversität im Wintersemester 1998/99, ) 572

173 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: ĠLETĠġĠM FAKÜLTELERĠ VE SORUNLAR Prof. Dr. Asaf Varol Fırat Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dekanı ÖZET ĠletiĢim Fakültelerinde öğrenci alımından mezuniyet sonrasına kadar bir dizi yanlıģ uygulamalar söz konusudur. Mesleki ve teknik ortaöğretimin bazı bölümlerinden mezun olanlar, eğer kendi alanları ile ilgili bir yükseköğretim programını tercih ediyorlarsa, ortaöğretim baģarı puanları 0,5 lik bir katsayı haricinde, 0,15 lik ikinci bir ek çarpan daha uygulanarak, alanla ilgili yükseköğretim programlarına giriģleri önemli ölçüde desteklenmektedir. Bu uygulamanın bazı çeliģkiler içerdiği örneklerle açıklanacaktır. ÇeliĢkilerin giderilmesi için ek puan verilebilecek mesleki ve teknik ortaöğretim programlarının neler olabileceği, ayrıca Anadolu ĠletiĢim ve Basın Yayın Meslek Liselerindeki alan öğretmeni açığının kapatılabilmesi için çözüm önerileri sunulacaktır. ĠletiĢim fakültesi ders müfredatlarının geliģen teknolojiye paralel olarak güncelleģtirilmesi, ÖSS de sözel puan türü yerine EA ile öğrenci alınmasının faydaları, mezunlarının istihdam alanlarının nasıl arttırılabileceği bu çalıģmanın konularını içermektedir. 573

174 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: 3-9 COMMUNICATION FACULTIES AND PROBLEMS ABSTRACT In the faculty of communications, there is a series of wrong applications starting from the registration and continues after graduation. The students graduated from some of the programs of the vocational and technical high school take the advantage of having additional points of 15 % of high school graduation score (hgs) added to the standard 50 % of hgs if they choose the same program of the university. Some examples will be given to explain that this application causes some conflicts. In order to eliminate these conflicts, the vocational and technical high school programs, which will have additional points, are determined and the solutions to the lack of teachers in Anatolia Communication and Press-Publication High Schools are proposed. Updating the curriculum of the faculty of communication parallel to the developing technologies, the benefits of the accepting students according to equally weighed point instead of linguistic and social point, and extending the employment areas of the graduates constitute the subject of this study. Ek Puan Uygulamasında YaĢanan ÇeliĢkiler Mesleki ve Teknik Ortaöğretim kurumlarının bilgisayar bölümlerinden mezun olan bir öğrenci, Teknik Eğitim Fakülteleri bünyesinde yer alan Bilgisayar Öğretmenliği bölümünü tercih ettiğinde, orta öğretim baģarı puanı 0,5 ile çarpılmakta ve ayrıca Y-ÖSS puanına, ilgili ağırlıklı ortaöğretim baģarı puanının 0,15 ile çarpılmasından elde edilen ek puan da ilave edilmektedir. Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Sistemi Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzunun 6 numaralı tablosunda, mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarının hangi Alan, Kol 574

175 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: 3-9 veya Bölümleri için bu tür bir uygulamanın yapıldığını görmek mümkündür (ÖSYS, 2000). Mesleki ve Teknik Ortaöğretim kurumlarının bazı bölümlerinden mezun olanlar ise iki yıllık meslek yüksek okullarını tercih ettiklerinde, yukarıda bahsedilen ek puanlardan ancak o zaman yararlanabilmektedir. Örneğin 1615 kodlu Gazetecilik bölümünden mezun olan bir öğrenci, iki yıllık Radyo ve Televizyon Programcılığı veya Radyo ve TV Yayımcılığı programını tercih ettiğinde 0,5 ve 0,15 lik ek puanlardan yararlanabilirken, örneğin dört yıllık ĠletiĢim Fakültesinin Gazetecilik Bölümünü tercih edecek olursa, 0,15 lik ek puandan faydalanamamaktadır. Bu durum çeliģkiyi ortaya koymaya yetmektedir (Tablo 1). Tablo 1: Ortaöğretim BaĢarı Puanının 0,5 Çarpanına Ġlave Olarak 0,15 ile Çarpılarak Ek Puan Verilen Mesleki ve Teknik Ortaöğretim Kurumlarının Gazetecilik, Radyo Televizyon ve ĠletiĢim Bölümleri Alan/Kol/Bölüm Yükseköğretim Programları Öğretim Kodu Adı Süresi 1615 Gazetecilik Radyo Televizyon Programcılığı Radyo ve TV Yayımcılığı 3277 Radyo Televizyon Radyo Televizyon Programcılığı Radyo ve TV Yayımcılığı 3497 ĠletiĢim Radyo Televizyon Programcılığı Halkla ĠliĢkiler Halkla ĠliĢkiler ve Reklamcılık Otomotiv SatıĢ Sonrası Hizmet Piyasa AraĢtırmaları ve Reklamcılık Radyo ve TV Yayımcılığı ÖSS Puan Türü SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ EA EA SÖZ Anadolu ĠletiĢim Meslek Lisesi bünyesinde yer alan TV Bölümü ile Endüstri Meslek Lisesi Elektronik Bölümü Haftalık Ders Çizelgeleri Tablo 575

176 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: de verilmiģtir. Tablo 2 dikkatli incelendiğinde, TV Bölümü ile Elektronik Bölümü derslerinden bir çoğunun isimlerinin aynı olduğu ve içeriklerinin birbirine uyduğu görülür. Tablo 2: Teknik Ortaöğretim Kurumlarının TV ve Elektronik Bölümleri Dersleri Arasındaki Benzerlikler Anadolu ĠletiĢim Meslek Sınıflar Endüstri Meslek Lisesi Sınıflar Lisesi TV Bölümü Haftalık Elektronik Bölümü Ders Çizelgesi Haftalık Ders Çizelgesi TEORĠK DERSLER IX X XI TEORĠK DERSLER IX X XI Matematik Matematik Fizik Fizik - 3 Bilgisayara GiriĢ Bilgisayara GiriĢ Teknik ve Meslek Resim Teknik ve Meslek Resim Temel Elektronik Temel Elektronik Elektroteknik Elektroteknik Bilgisayar Uygulamaları Bilgisayar Uygulamaları Endüstriyel Elektronik Dijital Elektronik Dijital Elektronik Elektronik Elektronik MikroiĢlemciler MikroiĢlemciler Görüntü Sistemleri Otomasyon Sistemleri Otomasyon Sistemleri Televizyon Tekniği TV Yapım ve Yayın Tekniği UYGULAMALI UYGULAMALI Atölye Atölye Atölye ve Laboratuar Atölye ve Laboratuar 8 16 Bilgisayarla Devre Dizaynı Bilgisayar Devre Dizaynı TV de IĢık ve Ses TV de Ölçme Tekniği Elektronik Bölümünden mezun olan bir öğrenci Tablo 3 de de görüldüğü gibi dört yıllık yükseköğretim programlarından Elektronik Öğretmenliği, Elektronik ve HaberleĢme Öğretmenliği ve Havacılık Elektrik ve Elektroniği (Sivil Havacılık Y.O.) bölümlerini tercih ettiklerinde 0,5 çarpanı haricinde ortaöğretim baģarı puanları 0,15 lik 576

177 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: 3-9 çarpanlı ilave ek puan alabildikleri halde, TV Bölümü aynı haktan yararlanamamaktadır (ÖSYS, 2000). Tablo 3: Ortaöğretim Elektronik Bölümü Mezunlarının Ortaöğretim BaĢarı Puanının 0,5 ile Çarpılmasına Ġlave Olarak 0,15 ile de Çarpılarak Ek Puan Verilen Yükseköğretim Programları Kodu Alan/Kol/Bölüm Yükseköğretim Programları 1511 Elektronik Deniz Elektroniği Elektrik-Elektronik Elektronik Elektronik HaberleĢme Endüstriyel Elektronik Endüstriyel Otomasyon Teknolojisi HaberleĢme HaberleĢme Teknolojisi Kontrol Sistemleri Teknolojisi Oto Elektrik-Elektronik Radyo-Televizyon Tekniği Telekomünikasyon Uçak Elektroniği Elektronik Öğretmenliği Elektronik ve HaberleĢme Öğretmenliği Havacılık Elektrik ve Elektroniği (Sivil Havacılık Y.O.) Öğretim Süresi ÖSS Puan Türü SAY SAY SAY SAY SAY SAY SAY SAY SAY SAY SAY SAY SAY SAY SAY SAY Ek Puan ÇeliĢkilerinin Giderilmesi Ġçin Öneriler Belirtilen çeliģkilerin ortadan kaldırılabilmesi için aģağıda Tablo 4 de verilen düzenlemelerin yapılması gerekir. Bu düzenlemeler yapıldığında, mesleki ve teknik ortaöğretim kurumunun Gazetecilik, Radyo Televizyon ve ĠletiĢim bölümlerinden mezun olanların ortaöğretim baģarı 577

178 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: 3-9 puanları 0,5 katsayısıyla çarpılması yanında 0,15 lik ek bir katsayı ile daha çarpılmıģ olacak ve bu bölümlerin öğrencileri, tabloda gösterilen dört yıllık programlara geçiģi de kolaylaģacaktır. görülür. Tablo 4 de ĠletiĢim Fakültesi Bölümlerinin isimlerinin farklı olduğu Örneğin Galatasaray Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi altında kodu ile ĠletiĢim Fakültesi açmıģ olup doğrudan fakülteye öğrenci almaktadır. Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesine bağlı olarak Sinema ve Televizyon Bölümü açılmıģ, diğer taraftan Malta Üniversitesi nde de Eğitim Fakültesi bünyesinde ĠletiĢim Bölümü kurulmuģtur. Tablo 4: Mesleki ve Teknik Ortaöğretimin Gazetecilik, Radyo Televizyon ve ĠletiĢim Mezunlarının 0,15 lik Ek Puan Uygulaması Gereken Yükseköğretim Programları Alan/Kol/Bölüm Kodu Adı Yükseköğretim Programları Öğretim Süresi 1615 Gazetecilik Radyo Televizyon Programcılığı Radyo ve TV Yayımcılığı Gazetecilik Basım ve Yayıncılık Televizyon Gazeteciliği 3277 Radyo Televizyon Radyo Televizyon Programcılığı Radyo ve TV Yayımcılığı Radyo, Televizyon ve Sinema Sinema ve Televizyon Sinema-TV Televizyon ve Radyo Elektronik Öğretmenliği Elektronik ve HaberleĢme Öğretmenliği 3497 ĠletiĢim Radyo Televizyon Programcılığı ÖSS Puan Türü SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SAY SAY SÖZ SÖZ

179 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: 3-9 Halkla ĠliĢkiler Halkla ĠliĢkiler ve Reklamcılık Otomotiv SatıĢ Sonrası Hizmet Piyasa AraĢtırmaları ve Reklamcılık Radyo ve TV Yayımcılığı Halkla ĠliĢkiler ve Tanıtım Radyo, Televizyon ve Sinema Eğitim ĠletiĢimi ve Planlaması ĠletiĢim Sanatları Reklamcılık ĠletiĢim Fakültesi Halkla ĠliĢkiler Medya ve ĠletiĢim Sistemleri Halkla ĠliĢkiler ve Reklamcılık Reklamcılık ve Halkla ĠliĢkiler ĠletiĢim Bölümü SÖZ EA EA SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ SÖZ EA ĠletiĢim Fakültesi Mezunlarının Öğretmen Atanabilmeleri Milli Eğitim Bakanlığı nın 2000 yılı verilerine göre halen 10 adet Anadolu ĠletiĢim ve Basın Yayın Meslek Lisesi nde 1742 öğrenci okumaktadır. Bu okullara doğrudan öğretmen yetiģtiren yüksekokul programları bulunmamaktadır. Yan dalardan hizmet içi eğitimlerle öğretmen sağlanabilmektedir. Söz konusu bu bölümlerin öğretmen ihtiyacını karģılamak için ĠletiĢim Fakültesi mezunlarından yaralanılabilir. ĠletiĢim Fakültesi mezunlarına, öğretmen atanabilmek için zorunlu olan eğitim (pedagoji) dersleri yoğunlaģtırılmıģ programlarla verildiği takdirde, Anadolu ĠletiĢim ve Basın Yayın Meslek Liselerine öğretmen olarak atamaları yapılabilir. 579

180 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: 3-9 ĠletiĢim Fakültesi Mezunlarının Yerel Radyo ve Televizyon ġirketlerinde Ġstihdamı Anadolu da yerel yayın yapan 800 gazete, 1162 radyo ve 228 televizyon yayıncısı bulunmaktadır. Bu Ģirketlerin çoğunda yayıncılık rasgele yöntemlerle sürdürülmekte, bazen güzel Türkçe miz adeta katledilmektedir. KonuĢmasını bilmeyen sunucular, konudan bihaber program yapımcıları, ekranı doldurmak için kalitesiz ve anlamsız yapılan programlar, yerel medyamızın baģlıca sorunları arasında yer almaktadır (Varol, A., 1996; Varol, A., 1997). Kendi kendini denetleyen bir mekanizma kurulmadıkça, yerel medyanın illerde Emniyet Müdürlükleri bünyesinde kurulan ekiplerce izlenmesi ve denetiminin yapılması, gerçekçilikten uzak bir olgu olarak karģımıza çıkmaktadır. Oysa yerel basında en az bir iletiģim fakültesi mezunu istihdam edilebilirse, yukarıda anlatılan sorunların büyük bir bölümü zamanla kendiliğinden çözülecektir. sağlanması ĠletiĢim Fakülteleri Anabilim Dallarında Birlikteliğin ĠletiĢim Fakülteleri bünyesinde yer alan anabilim dalları arasında farklı uygulamalar bulunmaktadır. Anabilim dalları belirlenirken Üniversitelerarası Kurulca Doçentlik Sınavı Açılacak Anabilim Anasanat, Bilim ve Sanat Dalları kitabında belirtilen Anabilim Dallarının esas alınması gerekir. Söz konusu kitapçıkta ĠletiĢim Bilimleri (227) Bilim kolu altında yer alan bölümde anabilim dalları Tablo 5 de görüldüğü Ģekilde belirlenmiģtir (YÖK, 1998). 580

181 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: 3-9 Tablo 5: ĠletiĢim Bilimleri Alanında Doçentlik Sınavlarının Yapıldığı Anabilim Dalları Kodu Anabilim Dalı Alt Kodu Konular Genel Gazetecilik Genel Gazetecilik Basın Yayın Tekniği Basın Yayın Tekniği Basın Ekonomisi ve Basın Ekonomisi ve ĠĢletmeciliği ĠĢletmeciliği BiliĢim (Bilgisayar BiliĢim (Bilgisayar Teknikleri ve ĠletiĢim) Teknikleri ve ĠletiĢim) Halkla ĠliĢkiler Halkla ĠliĢkiler Reklamcılık ve Tanıtım Reklamcılık ve Tanıtım KiĢilerarası ĠletiĢim KiĢilerarası ĠletiĢim AraĢtırma Yöntemleri AraĢtırma Yöntemleri Radyo ve Televizyon Radyo ve Televizyon ĠletiĢim Bilimleri ĠletiĢim Bilimleri Fotoğrafçılık ve Grafik Fotoğrafçılık ve Grafik Ġstanbul ve Gazi Üniversitelerinde uygulanmakta olan bölümler kapsamında anabilim dalları ise Tablo 6 da yer almaktadır. Her iki üniversitemizde belirlenen anabilim dalları arasındaki farklar belirgin biçimde görülmektedir. Tablo 6: Gazi ve Ġstanbul Üniversiteleri ĠletiĢim Fakültelerinde Uygulanmakta Olan Anabilim Dalları Bölüm Adı Gazi Üniversitesi Ġstanbul Üniversitesi Sinema Ana Sanat Sinema ĠletiĢim Bilimleri ĠletiĢim Bilimleri Radyo Televizyon ve Radyo ve Televizyon Radyo Televizyon Sinema Fotoğrafçılık ve Grafik Gazetecilik Genel Gazetecilik BiliĢim BiliĢim Bilimleri Gazetecilik Bölümü Basın Yayın Tekniği Basın Yayın Tekniği Basın Ekonomisi ve ĠĢletmesi Halkla ĠliĢkiler ve Reklamcılık Reklamcılık ve Tanıtım Tanıtım Bölümü Halkla ĠliĢkiler ve Tanıtım Halkla ĠliĢkiler AraĢtırma Yöntemleri AraĢtırma Yöntemleri KiĢilerarası ĠliĢkiler ĠletiĢim Bilimleri ve ĠletiĢim Fakülteleri Bünyesinde Yer Alan Bölümler Arasındaki Farklılıklar 581

182 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: 3-9 Tablo 7 de Gazi, Anadolu, BahçeĢehir, Ġstanbul Bilgi ve Uluslararası Kıbrıs Üniversitelerinin ĠletiĢim Bilimleri veya ĠletiĢim Fakülteleri bünyesinde yer alan bölüm adlarını göstermektedir. Ġngilizce öğretmenliği bölümünün ĠletiĢim Fakültesine bağlı olarak açılmıģ olması ilginç bir durum olarak ortaya çıkmaktadır. Özellikle vakıf üniversitelerinin yeni bölüm adları türettikleri gözden kaçmamaktadır. Tablo 7: Bazı ĠletiĢim Fakülteleri Bünyesinde Yer Alan Bölüm Ġsimleri Gazi Anadolu BahçeĢehir Ġstanbul Bilgi Uluslararası Kıbrıs Radyo Sinema ve Radyo Televizyon ve Televizyon Sinema Televizyon ve Sinema Sinema ve Televizyon Basım ve Yayımcılık Eğitim ĠletiĢimi ve Halkla ĠliĢkiler ve Tanıtım Gazetecilik Planlaması ĠletiĢim Sanatları Halkla ĠliĢkiler ve Tanıtım Reklamcılık Reklamcılık Halkla ĠliĢkiler Medya ve ĠletiĢim Sistemleri Sinema-TV Televizyon Gazeteciliği Gazetecilik Ġngilizce Öğretmenliği Reklamcılık ve Halkla ĠliĢkiler Televizyon ve Radyo 582

183 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: 3-9 ĠletiĢim Fakülteleri Ders Müfredatlarının Yenilenmesi ĠletiĢim Fakülteleri; geliģen teknolojiye paralel olarak ders programlarını değiģtirmesi gerekir. Bundan daha birkaç yıl öncesine kadar Ġnternet ten habersiz sayılırdık. Oysa günümüzde ülkemizde de artık Ġnternet ortamı kullanılarak uzaktan eğitim programları uygulanmaya baģlamıģtır. Örneğin ODTÜ Enformatik Enstitüsü ve Ġstanbul Bilgi Üniversitesi lisansüstü programlarını devreye almıģ durumdadırlar. Fırat Üniversitesi nde ise ders bazında uzaktan eğitim yöntemleri ile ders verilebilmesi için çalıģmalar sürdürülmektedir (Varol, A.; Kunç, ġ., 1993). Ġnternet üzerinden radyo ve televizyon yayınlarının yapıldığı bir dönemde, ĠletiĢim fakülteleri öğrencilerinin bu geliģmeden habersiz eğitim yapmaları kabul edilemez. Bu nedenle Ġnternet üzerinden radyo ve televizyon teknolojilerini iģleyen bir ders, müfredatlara ilave edilmelidir. Görsel ortamlarda animasyonların etkin kullanımı gerekir. Bu nedenle bilgisayarda animasyon tekniklerini öğreten bir dersin de iletiģim fakülteleri öğrencileri için elzem olduğu gerçeği ortaya çıkmaktadır. Bilgisayarla ses türetilmesi de baģlı baģına bir ders niteliğindedir. Bilgisayarla ses iģleme konusunda bir dersin verilmesi yanında matbaacılık alanında da masa üstü yayıncılık, büyük bir önem arz etmektedir. ĠletiĢim Fakültelerine ÖSS den EA Puanı Ġle Öğrenci Alınması ĠletiĢim fakültelerine öğrenci seçimi sözel puan tür ile yapılmaktadır. Oysa yeni teknolojilerin keģfi ile iletiģim alanı çok farklı bir boyuta ulaģmıģtır. Telekonferans, videokonferans, uydu üzerinden yayıncılık ve yakın gelecekte görüntülü cep telefonları üzerinden televizyon yayınlarının yapılabileceği durumları düģünüldüğünde, iletiģimin sosyal boyutu yanında teknik boyutunun da devreye girdiğini gösterir. Bu nedenle iletiģim fakültelerine EA puan türü ile öğrenci alımını gerçekleģtirmek için iletiģim fakülte dekanları ÖSYM seviyesinde giriģimde bulunmalıdır. 583

184 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: 3-9 SONUÇ ĠletiĢim fakültelerinde köklü bir değiģim sürecinin baģlatılması zorunluluğu bulunmaktadır. Bunun için de iletiģim fakültelerinin radyo ve televizyon yayınları yapmasını engelleyen 3984 sayılı kanunun değiģtirilmesine öncelik verilmeli ve bu alandaki mücadele hızlandırılmalıdır (Varol, A., 1995). Mesleki ve Teknik ortaöğretim kurumlarının iletiģim alanlarından mezun olan öğrencilere, iletiģim fakültelerine giriģi kolaylaģtıracak türden düzenlemeler yapılmalıdır. ĠletiĢim fakültelerine öğrenci seçimi EA puan türü ile yapılmalıdır. ĠletiĢim Fakültelerinin ders müfredatları gözden geçirilerek alanla ilgili teknolojik derslerin de programlarda yer alması sağlanmalıdır. ĠletiĢim fakültelerinin anabilim dalları ve bölümlerinde ortaya çıkan kargaģalıklar giderilmeli ve yeni düzenlemeler yapılmalıdır. ĠletiĢim fakülteleri mezunlarına yeni iģ imkanlarının açılabilmesi için, yerel medyada iletiģim fakültesi mezunlarının istihdamı, zorunluluk haline getirilmelidir. ĠletiĢim fakültesi mezunlarına pedagojik formasyon aldırıldıktan sonra, kendilerinin Anadolu ĠletiĢim Meslek Liselerine öğretmen olarak atanabilmeleri sağlanmalıdır. 584

185 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S: 3-9 KAYNAKÇA ÖSYS, Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu, 2000 Öğrenci Seçme ve YerleĢtirme Sistemi, ÖSYM Yayınları, 2000 Varol, A.; Kunç, ġ. (1993). Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, S: Varol, A. (1995) Sayılı Radyo ve Televizyon KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanun ve Fırat Televizyon Yayınları, Mesleki ve Teknik Eğitim Sempozyumu I, F.Ü. Teknik Eğitim Fakültesi, Haziran 1995, Elazığ, Cilt: Teknik Bilimler:15-21 Varol, A. (1996). Gazete, Radyo ve Televizyon Yayıncıları Birliği'nin Üstlenebileceği Görevler, Anadolu, Ekim 1996: Varol, A. (1997). Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI: YÖK, Üniversitelerarası Kurulca Doçentlik Sınavı Açılacak Anabilim Anasanat, Bilim ve sanat Dalları, YÖK Yayınları, Nisan 1998, Ankara 585

186 VAROL, A.: ĠletiĢim Fakülteleri ve Sorunları, Selçuk ĠletiĢim, Cilt 1, Sayı 4, Ocak 2001, S:

187 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S: YÖK ENFORMATĠK MĠLLĠ KOMĠTESĠNĠN GÖREVLERĠ VE TÜRKĠYE DE UZAKTAN EĞĠTĠM Özetçe Asaf Varol ĠletiĢim Fakültesi Fırat Üniversitesi, Elazığ Yükseköğretim Kurulu BaĢkanlığı tarafından 1999 Yılında Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim Yönetmeliği yayımlanmıģtır. Bu yönetmelik sonrasında YÖK bünyesinde Enformatik Milli Komitesi kurulmuģ ve bu komite bugüne kadar Üniversitelerimizde uygulanmak istenen bazı uzaktan eğitim çalıģmalarını inceleyerek, YÖK Yürütme Kuruluna görüģlerini bildirmiģtir. Son dönemlerde bazı üniversitelerimiz uzaktan eğitim yapmak üzere Enformatik Milli Komitesine projeler ve programlar sunmaktadır. Uzaktan Eğitim yapmak üzere hazırlanan projelerde hangi ve ne tür kriterlerin dikkate alındığı hususu, bildirinin ele alınacak konularından birisidir. 21 Mayıs 2002 tarihinde yürürlüğe giren Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanun, Basın Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair 4756 sayılı kanun, uzaktan eğitim yapmak isteyen üniversitelerimize yeni imkanlar sunmaktadır. Bildiride Türkiye'de sanal üniversite kurulabilmesi için ne tür çalıģmaların yapılması gerektiği konusunda öneriler sunulacaktır. Ayrıca Enformatik Milli Komitesinin taģıdığı misyonu yerine getirebilmesi amacıyla nasıl bir yeniden yapılanmaya gitmesi gerektiği konusunda bazı görüģler ele alınacaktır. 587

188 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 GiriĢ Teknoloji sayesinde eğitim ve öğretimde kullanılan araçlar sürekli değiģim göstermektedir. Yeni araç ve cihazların kullanıma sunulması sayesinde, klasik eğitim yöntemleri geçerliliklerini yitirebilmektedir. Son yıllarda Ġnternet in yaygın olarak kullanıma baģlaması ile birlikte eğitim ve öğretimde yeni kavramlar ortaya çıkmıģtır. Uzaktan Eğitim kavramı, yeni teknolojilerin sunduğu bir eğitim ve öğretim türüdür. Eğitimin eģ zamanlı veya eģzamansız olarak mekandan bağımsız olarak sürdürülebildiği bu yöntemde, farklı sistemler kullanılabilmektedir. Modern anlamda uzaktan eğitim denildiğinde, radyo, televizyon, uydu, video konferans ve Ġnternet in araç olarak kullanıldığı sistemler akla gelmektedir. GeliĢmiĢ ülkelerinin birçok üniversitelerinde yüz yüze eğitim yanında uzaktan eğitim programlarının da yaygın olarak kullanıldığına Ģahit olmaktayız. Hatta uzaktan eğitim artık yüz yüze eğitimin bir parçası gibi dahi kullanılabilmektedir. Üniversitelerin bazılarında örgün eğitimde verilen derslere ait materyaller, elektronik ortamlarda Ġnternet, radyo, televizyon, ve video konferans sistemleri üzerinden kullanıma sunularak, öğrencilerin kendi baģlarına dersi tekrarlamalarına imkan tanınabilmektedir. Diğer taraftan doğrudan uzaktan eğitim Ģeklinde programlar açılarak, öğrenciler mekan değiģtirmeden diploma veya sertifika sahibi olabilmektedir. Bu tür bir eğitim maliyet açısından örgün eğitime karģın daha ucuz yapılabilmekte ve hatta özellikle iģ sahibi yetiģkinlerin eğitiminde önemli avantajlar sağlayabilmektedir. 1.TÜRKĠYE DE UZAKTAN EĞĠTĠM Modern teknolojiler kullanılarak yapılan uzaktan eğitim veya öğretim çalıģmaları 1982 de Anadolu Üniversitesi tarafından baģlatılmıģtır. 588

189 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 Sahip olduğu öğrenci sayısı açısından emsalleri arasında ilk sırayı alan bu Üniversitemiz, baģlangıçta kullanıldığı radyo ve televizyon araçlarına, günümüzde Ġnternet ve video konferans sistemlerini de katarak kullandığı yöntemleri geliģtirmiģtir. Internet ve video konferans sistemlerinin kullanıma alınması ile eģ zamanlı ve öğrenci etkileģimli bir eğitim sistemine geçilmiģtir. Türkiye de 2002 Temmuz Ayı itibariyle diplomaya yönelik uzaktan eğitim programları Tablo 1 de verilmiģtir ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim 1999 yılı ülkemizde uzaktan eğitim için bir dönüm noktası olmuģtur. Çünkü bu yıl sonunda Yükseköğretim Kurulu tarafından Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim Yönetmeliği yayımlanarak, üniversitelerimizin uzaktan eğitim çalıģmaları yapmaları ve karģılıklı iģbirliği içerisinde bulunmaları sağlanmıģtır. Söz konusu yönetmeliğin amacı: Üniversitelerin eğitim-öğretim olanaklarının paylaģılmasını sağlayarak üniversiteler arasında akademik yardımlaģmayı kolaylaģtırmak, Bilgi ve iletiģim teknolojilerinin sağladığı etkileģimli ortam, çoklu ortam olanakları ve sınırsız bilgiye ulaģabilme özellikleri sayesinde eğitimin etkinliğini artırmak, artırmaktır [1]. Yükseköğretimi yeni öğrenci kitlelerine yaygınlaģtırmak ve verimini Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim çalıģmalarını yürütmek amacıyla 1 Mart 2000 tarihli ve 589

190 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S: Sayılı Resmi Gazetede Enformatik Milli Komitesi Yönetmeliği yayınlanmıģtır [2]. Üniversitesi/Fa Program Adı Süre Sayı kültesi Anadolu Ü. Bankacı. ve Sigortacılık 2 Sınırsız Açıköğretim Bilgi Yönetimi (Ġnternet e Fakültesi dayalı) Büro Yönetimi 2 Sınırsız DıĢ Ticaret 2 Sınırsız Ev Ġdaresi 2 Sınırsız Halkla ĠliĢkiler 2 Sınırsız Ġlahiyat 2 Sınırsız Laborant ve Veteriner Sağlık 2 Sınırsız Mahalli Ġdareler 2 Sınırsız Muhasebe 2 Sınırsız Sağlık Kurumları ĠĢletmeciliği 2 Sınırsız Tarım 2 Sınırsız Turizm ve Otelcilik 2 Sınırsız Ġngilizce Öğr. (EskiĢehir) 4* 475 Ġngilizce Öğr. (Adana) 4* 200 Ġngilizce Öğr. (Ankara) 4* 350 Ġngilizce Öğr. (Bursa) 4* 100 Ġngilizce Öğr. (D.bakır) 4* 50 Ġngilizce Öğr. (Edirne) 4* 50 Ġngilizce Öğr. (Erzurum) 4* 75 Ġngilizce Öğr. (G.antep) 4* 75 Ġngilizce Öğr. (Ġçel) 4* 100 Ġngilizce Öğr. (Ġstanbul) 4* 100 Ġngilizce Öğr. (Ġst.-Çapa) 4* 200 Ġngilizce Öğr. (Ġst-Kadıköy) 4* 150 Ġngilizce Öğr(Ġzm-Buca) 4* 200 Ġngilizce Öğr. (Ġzm-KarĢıyaka) 4* 75 Ġngilizce Öğr. (Konya) 4* 100 Ġngilizce Öğr. (Malatya) 4* 50 Ġngilizce Öğr. (Samsun) 4* 100 Ġngilizce Öğr. (Sinop) 4* 50 Ġngilizce Öğr. (Trabzon) 4* 100 Okul Öncesi Öğr * 3. ve 4. sınıflar UE sistemleriyle yürütülecektir. 590

191 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 Anadolu Ü. Ġktisat Fakültesi ÇalıĢma Ekonomisi ve Endüstri ĠliĢkileri 4 Sınırsız Anadolu Ü. ĠĢletme Ġktisat 4 Sınırsız Kamu Yönetimi 4 Sınırsız Maliye 4 Sınırsız ĠĢletme 4 Sınırsız Mersin MYO Endüstriyel Elektronik Sakarya MYO Bilgi Yönetimi Bilgisayar Programcılığı ĠĢletme Doğu Akdeniz Bilgi Yönetimi Ġstanbul Bilgi Ü. Bilgi-MBA Yükseklisans Programı 300 ODTÜ Enformatik Enstitüsü Informatics Online 30 Tablo-1: Türkiye de ve KKTC de UE Veren Üniversiteler ve Programları Enformatik Milli Komitesi nin amacı, yükseköğretim kurumlarında iletiģim ve bilgi teknolojilerine dayalı uzaktan eğitim ve enformatik alanlarında, Eğitim-öğretim olanaklarının planlanması ve eğitim etkinliğinin artırılması maksadıyla, Üniversitelerle iģbirliği içinde araģtırma, inceleme ve değerlendirmeler yaparak Yükseköğretim Kuruluna önerilerde bulunmaktır [2]. 591

192 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 Enformatik Milli Komitesi toplam 18 üyeden oluģmaktadır. Üyelerin hangi kurumlardan seçilmesi gerektiği Tablo 2 de verilmektedir. Kurumu/Birimi Üye Sayısı Açıklama Yükseköğretim Kurulu 2 YÖK Genel Kurulu nca belirlenir. Üniversiteler (BiliĢim alanından) Türk Telekomünikasyon A.ġ. TÜBĠTAK Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi (ULAKBĠM) 14 YÖK Genel Kurulu nca belirlenir. 1 Üst düzeyde yetkili. 1 Üst düzeyde yetkili. Tablo-2: Enformatik Milli Komite Üyelerinin Sayısı ve Seçim ġekli 1.2. Enformatik Milli Komitesinin Görevleri Komitenin görevleri aģağıda gösterilmiģtir. Yükseköğretimde enformatik (biliģim) alanında, eğitim, öğretim ve altyapı konusunda ilkeleri belirlemek, stratejik planlamalar yapmak ve Yükseköğretim Kuruluna sunmak. Üniversitelerce yapılan çalıģmaları izlemek, değerlendirmek, koordine etmek ve Yükseköğretim Kuruluna önerilerde bulunmak. Enformatik ve uzaktan eğitim alanında faaliyette bulunan yurt içi, yurt dıģı kamu ve özel kesim kuruluģları ve yükseköğretim kurumları arasında iģbirliği ve koordinasyon sağlamak. 592

193 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim Yönetmeliği nin Enformatik Milli Komitesi ne verdiği görevleri yerine getirmek. Enformatik ve uzaktan öğretim alanlarında çalıģmalar yapan yükseköğretim kuruluģlarına ve mensuplarına, çalıģmalarında yardımcı olmak, Komite ve Yükseköğretim Kurulu kararlarıyla projeler vermek, projeleri izlemek ve proje sonuçlarının ülke çapında etkili bir Ģekilde değerlendirilmesini sağlamak. Enformatik ve uzaktan öğretim alanlarında çalıģma yapan, kiģi ve kuruluģların, Komite ve Yükseköğretim Kurulunca onaylanmıģ projeler kapsamında olmak kaydıyla, yurt içi ve yurt dıģında yapacakları, toplantı, temas ve kısa süreli çalıģmalarına destek sağlamak. Uzaktan öğretim ve enformatik kapsamında, Yükseköğretim Kurulu tarafından verilen diğer görevleri yapmaktır [ 2 ] Enformatik Milli Komitesinin Üyeleri Enformatik Milli Komitesine, Tablo 2 de isimleri verilen kurum ve kuruluģlar arasından üye seçilme iģlemleri 1999 Aralık ayı içerisinde yapılmıģtır. Enformatik Milli Komitesi oluģturulduktan sonra 2001 yılı sonbaharına kadar baģkanlık görevi, dönemin YÖK Yürütme Kurulu üyesi Prof. Dr. Atilla Sezgin tarafından sürdürülmüģtür. Prof. Dr. Atilla Sezgin in Ġzmir Ekonomi Üniversitesi Rektörü olarak atanması sonrasında, YÖK Yürütme Kurulu üyesi Prof. Dr. Barbaros Günçer baģkan olarak görevlendirilmiģtir. Enformatik Milli Komitesi BaĢkanlık görevi halen Prof. Dr. Barbaros Günçer tarafından yürütülmektedir. Enformatik Milli Komitesinin 2002 Temmuz ayı itibariyle üyeleri ve mensubu bulundukları kurumlar Tablo 3 de verilmiģtir [3]. 593

194 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 Adı Soyadı Prof. Dr. Barbaros GÜNÇER Prof. Dr. Erol ARKUN Prof. Dr. Ali Ekrem ÖZKUL Prof. Dr. Asaf VAROL Prof. Dr. Haldun AKPINAR Prof. Dr. Ünal YARIMAĞAN Prof. Dr. NeĢe YALABIK Prof. Dr. Bülent CELASUN Prof. Dr. Selahattin KURU Prof. Dr. Önder ÖZKAZANÇ Prof. Dr. Talat CANTEZ Doç. Dr. Ferda ALPASLAN Doç. Dr. Mine KALKAN Doç. Dr. Ġhsan DERMAN Doç. Dr. Tuğrul YILMAZ Üniversitesi YÖK Yürütme Kurulu Üyesi (BaĢkan) Bilkent Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Fırat Üniversitesi Ġstanbul Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi ODTÜ GATA IĢık Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi ODTÜ ĠTÜ S. Vedat KARAASLAN TELEKOM Ġstanbul Bilgi Üniversitesi TÜBĠTAK (ULAKBĠM) Tablo 3: YÖK Enformatik Milli Komitesi Üyeleri ve Mensubu Bulunduğu KuruluĢlar 1.4. Enformatik Milli Komitesinin Yaptığı Toplantılar Enformatik Milli Komitesi bugüne kadar 17 ayrı toplantı yapmıģtır (Tablo 4) yılı içerisinde 10 ve 2001 yılı içerisinde de dört toplantı yapılmıģtır. Toplantılarda uzaktan eğitim yapmak için üniversitelerden gelen teklifler değerlendirilerek, Yükseköğretim Yürütme Kuruluna öneriler sunmuģtur [4]. 594

195 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S: Enformatik Milli Komitesi nin Aldığı Önemli Bazı Kararlar Enformatik Milli Komitesi göreve baģladığı 2000 yılı baģından itibaren bir dizi önemli kararlar alarak, Yükseköğretim Kurulu Yürütme Kurulunun onayına sunmuģtur. Bazı kararlar Tablo 5 de detaylandırılmıģtır. Toplantı Numarası Toplantı tarihi Yeri 1 17 Ocak 2000 ANKARA 2 18 ġubat 2000 ANKARA 3 31 Mart 2000 ANKARA Nisan 2000 ESKĠġEHĠR 5 26 Mayıs 2000 ANKARA 6 20 Temmuz 2000 ANKARA 7 04 Eylül 2000 ANKARA 8 18 Eylül 2000 ANKARA 9 20 Ekim 2000 ANKARA Aralık 2000 ANKARA ġubat 2001 ANKARA Mayıs 2001 ANKARA Haziran 2001 ANKARA Eylül 2001 ANKARA Ocak 2002 ANKARA Mart 2002 ANKARA Nisan 2002 ELAZIĞ Tablo 4: Enformatik Milli Komitesi Toplantı Tarihleri ve Yerleri 595

196 28-29 Nisan Mart ġubat Ocak 2000 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 No Tarih Karar Sonuç 1 Komite üyeleri arasına Türk Telekom A.ġ. ve TÜBĠTAK-ULAKBĠM den birer üyenin katılması karalaģtırıldı. Türk Telekom A.ġ. den Genel Müdür Yrd. Vedat Karaaslan ve TÜBĠTAK-ULAKBĠM den Erdoğan Yılmaz görevlendirilmiģlerdir. Ancak bilahare TÜBĠTAK-ULAKBĠM den Doç. Dr. Tuğrul Yılmaz görevlendirilmiģtir. 2 Enformatik Milli Komitesi Yönetmeliği hazırlandı. Enformatik Milli Komitesi Yönetmeliği 1 Mart 2000 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. BiliĢim Eğitimi ve Uzaktan Öğretim Alt Komisyonları kuruldu. Komisyonların yaptıkları çalıģmalar sitesinde yayımlandı sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanunda uzaktan eğitimi yasaklayan hükümlerin kaldırılması için YÖK BaĢkanı tarafından Milli Eğitim Bakanlığına yazı yazması kararlaģtırıldı. 21 Mayıs 2002 tarihinde yürürlüğe giren Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanun, Basın Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair 4756 sayılı kanun, uzaktan eğitim yapmak isteyen üniversitelerimize yeni imkanlar sunmaktadır. Böylece 3984 sayılı kanunda üniversitelerin yerel televizyon yayınları yapmasını engelleyen hükümler ortadan kalkmıģ oldu. 3 Genel Ġlkeler, Enformatik Eğitimi, Sunucu ve istemci üniversiteler ile ilgili formların hazırlanması ve üniversitelere gönderilmesi kararlaģtırıldı. Formlar hazırlanarak sitesinde yayımlandı. Web de yayımlanan formlar: 1.Uzaktan Yükseköğretim Kapsamında Açılacak Dersler/Programlara ĠliĢkin Genel Ġlkeler 2. Üniversitelerde Enformatik Eğitimi Ve Üniversitelerin Enformatik Altyapısı Bilgi Formu 4 Sunucu üniversite elemanlarınca hazırlanan UE ders materyalleri projeleri için nasıl ücret ödenebileceği konusunda çalıģmalar baģlatıldı. Uzaktan Eğitim Projelerine ücret ödenmesi bugüne kadar mümkün olamadı. Tablo 5: EMK nin AlmıĢ Olduğu Bazı Önemli Kararlar 596

197 20 Ekim Eylül Eylül Temmuz Mayıs 2000 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S: Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim Projesi Sunucu Öneri Formu kabul edildi. Bu form Yükseköğretim Kurulu tarafından üniversitelere gönderildi. 6 Uzaktan Yükseköğretim Uygulama Süreci ve takvimi hazırlandı. Uzaktan Eğitim Telif Yönetmeliği çalıģmaları baģlatıldı. Uzaktan Yükseköğretim Uygulama Sürec i ve takvimi hazırlanarak sitesinde yayımlandı. Uzaktan Eğitim Telif Yönetmeliği taslağı maalesef Maliye Bakanlığınca kabul edilmediğinden, bu güne kadar bu konuda herhangi bir yönetmelik yayımlanamadı Ġstanbul Üniversitesi ile Harran Üniversitesi arasında video konferans sistemi ile bazı derslerin uzaktan eğitim yapmaları teklifi uygun bulundu. Ġstanbul Bilgi Üniversitesi bünyesinde e-mba programı açılması kabul edildi. ODTÜ Enformatik Enstitüsünce hazırlanan ve Ġnternet Üzerinden gerçekleģtirilecek olan BiliĢim Yükseklisans programı ve NET- CLASS isimli arayüz yazılımı kabul edildi. Ġstanbul Üniversitesi ile Harran Üniversitesi arasında video konferans yöntemi ile bazı dersler uzaktan eğitim yolu ile verildi. Bu iģbirliği halen devam etmektedir. Ġstanbul Bilgi Üniversitesi tarafından açılan e-mba programına öğrenciler kayıtlı olup, eğitim ve öğretim devam etmektedir. ODTÜ Enformatik Enstitüsü Informatics Online Yükseklisans programında eğitim ve öğretim devam etmektedir. Tablo 5: EMK nin AlmıĢ Olduğu Bazı Önemli Kararlar (Devam) 597

198 21 Eylül Haziran Mayıs ġubat Aralık 2000 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S: Çevrimiçi eğitim Ģeklinde düzenlenen toplam 6 dersin akredite edilmesi kabul edildi Güz Dönemi Uygulama Süreç Önerisi kabul edildi. Fırat Üniversitesi tarafından verilecek dersin Robotik dersinin (B) Orta Doğu Teknik Üniversitesi tarafından verilecek 1. C ile Bilgisayar Programcılığına GiriĢ dersinin (B) 2. Java ile Bilgisayar Programcılığına GiriĢ dersinin 3. Veri Tabanı Yönetim Sistemleri dersinin 4. Ġmage Processing Algorithms dersinin (B) 5. Artificial Intelligence dersinin (B) olarak kredilendirilmesine ve Yükseköğretim Yürütme Kuruluna arzına karar verilmiģtir Uygulama Süreci ve takvimi hazırlanarak sitesinde yayımlandı. (B) Sunucu üniversitelerden gelen 17 dersin veya UE programının akredite edilebilmesi için inceleme komisyonları oluģturuldu. EMK üyeleri, inceledikleri dersler ile ilgili raporlarını sundular. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi nin Internet e dayalı Bilgi Yönetimi Önlisans programı tartıģıldı. Komisyonlar dersleri inceledi. Mekanizma Tekniği (ODTÜ), Temel Bilgi Teknolojisi Kullanımı ve Bilgisayar Destekli Teknik Resim (Sakarya Üniversitesi) derslerinin akredite edilebileceği rapor edildi. Bilgi Yönetimi ön lisans programında 500 öğrenci alınacağı ve eğitimin Internet e dayalı yapılacağı 2002 ÖSYS Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzunda yer almıģtır. Tablo 5: EMK nin AlmıĢ Olduğu Bazı Önemli Kararlar (Devam) 598

199 15 Mart Ocak Eylül 2001 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S: Sakarya Üniversitesi Meslek Yüksekokulu bünyesinde Internet e dayalı Bilgi Yönetimi ve Bilgisayar Programcılığı programlarının açılması projesi görüģmeye açıldı. Beykent Üniversitesi nin Genel ĠĢletmecilik alanında Uzaktan Eğitim (UE) yapmak için hazırladığı proje incelendi. Doğu Akdeniz Üniversitesi nin Bilgi Yönetimi alanında uzaktan eğitim verme teklifi görüģüldü. Mersin Üniversitesi nin Meslek Yüksekokulu bünyesinde 17 ayrı programda uzaktan eğitim yapılmasına iliģkin projesi tartıģıldı. Sakarya Üniversitesi Bilgi Yönetimi ve Bilgisayar Programcılığı ön lisans programlarında 500 öğrenci kapasiteli uzaktan eğitim sürdürülmektedir. Bunlara ilave olarak ĠĢletme ön lisans programına da 500 öğrenci alınacağı 2002 ÖSYS Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzunda yer almıģtır. Mevcut hali ile proje reddedildi. Belirtilen düzeltmeler yapıldığı takdirde, yeniden değerlendirilmesine karar verildi. Bilgi Yönetimi ön lisans programına 200 öğrenci alınacağı 2002 ÖSYS Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzunda yer almıģtır. Mersin Üniversitesi Meslek Yüksekokulunda 17 ayrı programda birden uzaktan eğitim baģlatılması EMK üyelerince uygun görülmedi. Sakarya Üniversitesi nin Meslek Yüksekokulu bünyesinde birkaç ayrı programda Internet e dayalı uzaktan eğitim yapılmasına iliģkin proje incelendi. Sakarya Üniversitesi Meslek Yüksekokulunda birkaç ayrı programda birden uzaktan eğitim baģlatılması EMK üyelerince uygun görülmedi. Tablo 5: EMK nin AlmıĢ Olduğu Bazı Önemli Kararlar (Devam) 599

200 26-28 Nisan 2002 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S: Mersin Üniversitesi nin Meslek Yüksekokulu bünyesinde 17 ayrı programda uzaktan eğitim yapması projesi tartıģıldı. Öncelikle sadece bir programda uygulama yapılıp sonucu görüldükten sonra diğer programların açılmasının uygun olabileceği görüģü ağırlık kazandı. Sakarya Üniversitesi nin Meslek Yüksekokulu bünyesinde birkaç ayrı programda Internet e dayalı uzaktan eğitim yapılmasına iliģkin proje yeniden görüģmeye açıldı. Öncelikle sadece bir programda uygulama yapılıp sonucu görüldükten sonra diğer programların açılmasının uygun olabileceği görüģü ağırlık kazandı. Uzaktan eğitim biçiminde yürütülecek olan Endüstriyel Elektronik ön lisans programına 500 öğrenci alınacağı 2002 ÖSYS Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzunda yer almıģtır. Uzaktan eğitim biçiminde yürütülecek olan ĠĢletme ön lisans programına 500 öğrenci alınacağı 2002 ÖSYS Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzunda yer almıģtır. Tablo 5: EMK nin AlmıĢ Olduğu Bazı Önemli Kararlar (Devam) 600

201 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S: UZAKTAN EĞĠTĠM (UE) PROJELERĠNDE ARANAN BAZI KRĠTERLER Bir sunucu üniversite tarafından uzaktan eğitim biçiminde açılan bir dersin, istemci üniversitelerin öğrencileri tarafından kredi ders olarak alınabilmesi için bu dersin öncelikle Enformatik Milli Komitesi tarafından akredite edilmesi zorunludur. Akredite edilen bir ders, diğer üniversite öğrencileri tarafından kredili ders olarak seçilebilir ve öğrencilerin kredilerinin tamamlanmasında kullanılabilir. Bugüne kadar ders bazında akredite edilen uzaktan eğitim dersleri Tablo 5 de 10 ve 13 numaralı satırlarda verilmiģtir. Aynı tabloda ders bazında akredite edilen derslerin ODTÜ, Fırat ve Sakarya Üniversitelerine ait olduğu görülmektedir. Ders ve program bazında uzaktan eğitim yöntemleriyle verilecek derslerin hazırlanmasında minimum düzeyde bazı kriterler aranmaktadır. Web tabanlı hazırlanmıģ bir uzaktan eğitim dersinde kullanılan bir form Tablo 6 da verilmiģtir. Dersin kodu Dersin Adı Proje Yöneticisi Haftalık Ders Saati 3 Toplam saat 42 Dersin kredisi 3 Üniversitesi Web Adresi Dersin Açılacağı Dönem.. Tablo 6: Web Tabanlı HazırlanmıĢ Bir Uzaktan Eğitim Dersinin Değerlendirilmesi Formu 601

202 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 DEĞERLENDĠRME KRĠTERLERĠ 1 Kriterler Not I GRAFĠK a) Karakter font büyüklüğü 5 TASARIMI VE STĠL Ekran Tasarımı Açısından Bütünlük ve Tutarlılık b) BaĢlıklar ve alt baģlıkların tutarlı olması 5 c) Aynı tür materyallerde renk tutarlığı 5 Seyir Kolaylığı 4 Kapak Sayfası a) Katalog açıklaması (kısaca içerik / hedef) 4 b) Bağlantılar 4 1. Öğretim elemanları web sayfalarına 4 2. Ders programı sayfasına 4 3. TartıĢma grubu sayfasına 4 4. Duyurular sayfasına 4 5. Ödevler sayfasına 4 6. Ders bölümlerine 5 Ders Ġçeriği Sayfası 1. Dersin yürütülüģ tarzı (kaç saat, yüzyüze vs.) 4 2. Ders kitabı, diğer kaynaklara linkler 4 u 602

203 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S: Notlama bilgileri 4 4. Haftalık program 5 Derslerin Ġzlenmesi Ġle Ġlgili Bilgi Sayfasında aģağıdaki bilgilere yer verilmiģ mi? II GENEL YAPI VE FORMAT 1. Kullanılacak bilgisayarın özellikleri - 2. Kullanılacak yazılımın özellikleri (netscape version 4 vs.) 3. Derse özel konular (yazılım kullanılacaksa yükleme bilgileri vs. ) 4 4. Internet te gezinme ile ilgili genel bilgiler 4 5. Ders materyalinde gezinme ile ilgili genel bilgiler 4 6. Ödevler / sınavlar ile ilgili genel bilgiler 4 Ders Materyali Sayfaları 1. Kullanılan dilin ve yazının hatasız ve düzgün olması 4 2. HiyerarĢik yapı 4 3. Bağlantılar 4 4. EtkileĢimli alıģtırma /Animasyon benzetim ses vs./ çizgi film, karikatür 5. Her konunun baģında konunun öğrenme hedeflerinin bulunması 5 4 TartıĢma Grubu Sayfası Konulara ayrılmıģ ve tarih sırasına göre dizilmiģ mesajlar 4 603

204 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 Duyuru Sayfası 4 (Ders materyali içerisinde de yer alabilir.) Sıkça Sorulan Sorular - Konu bazında gruplanmıģ sorular. - Ek Adres Sayfaları Ek Internet adreslerinin hangi konuyla ilgili olduğunun 1-2 cümleyle belirtilmesi. 4 Ders Yönetimi a)forum öğretim üyesi tarafından efektif olarak kullandırılmıģ mı? - b) Forumdaki sorulara zamanında cevap verilmiģ mi? - c)ders, genelde öğrenci motivasyonunu artıracak ve öğrenciyi aktif tutacak Ģekilde hazırlanmıģ / verilmiģ midir? 4 GörüĢler: dersinde oldukça fazla sayıda animasyon ve benzetimlerin konulmuģ olması, derse ilgiyi olumlu yönde artıracaktır. 604

205 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 Sonuç: Ders ile ilgili konularda bütünlük bulunmaktadır. Web tasarımı uygundur. Dersin verilmeye baģlanılması sonucunda eksiklikler tamamlanabilir. Çünkü uygulama esnasında çıkabilecek sorunlar, daha kolay giderilebilir. Animasyon bölümlerinde ayrı bir pencerenin ortaya çıkması, güzel bir tasarımdır SAYILI KANUN 4756 sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanun, Basın Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun 21 Mayıs 2002 tarihli sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. Söz konusu bu kanunun 10 ncu maddesi, aģağıdaki ifadeleri içermektedir. MADDE sayılı Kanunun 24 üncü maddesi baģlığı ile birlikte aģağıdaki Ģekilde değiģtirilmiģtir. Türkiye Radyo-Televizyon Kurumuna ait radyo ve televizyonlar ile Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü bünyesinde yayın yapan Meteoroloji Radyosu, Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde yayın yapan Polis Radyosuna ulusal, bölgesel ve yerel, radyo-televizyon bölümleri bulunan iletiģim fakültelerine yerel bazda frekanslar ve kanallar ücretsiz olarak tahsis edilir. [5]. 605

206 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S: sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Üniversitelerimizin eğitim amaçlı dahi yerel bağlamda uzaktan eğitim yapmasını engelliyordu [6] sayılı kanunla bu engel ortadan kalkmıģtır. Artık üniversiteler, bulundukları yörede yerel radyo ve/veya televizyon birimleri kurarak uzaktan eğitim yapabileceklerdir. 4. SONUÇ Üniversite önünde bekleyen gençlerimize ek yükseköğretim imkanlarının sunulması ve Türkiye de eğitim standartların artırılması için uzaktan eğitime önem verilmelidir. Uzaktan eğitim yöntemleri ile verilen derslerde kalite kendiliğinden artacaktır. Çünkü Internet, video konferans, radyo, televizyon vb araçlar üzerinden büyük kitlelere verilen derslerde rekabet ve kalite yönetimi kendiliğinden ön plana çıkacaktır. Uzaktan eğitimle ilgili yasa ve yönetmelikler, günün gereksinimlerine cevap verebilecek düzeyde sayılabilir. Sadece Uzaktan Eğitim Telif Yönetmeliğinin bugüne kadar yayımlanamaması, öğretim elemanlarının büyük bir bölümünün uzaktan eğitim ders materyalleri hazırlama külfeti altına girmelerini engellemektedir. Sanal ortamlarda verilen ders sayılarının artması isteniyorsa, Uzaktan Eğitim Telif Yönetmeliği mutlaka çıkarılmalıdır. Enformatik Milli Komitesi geçen üç yıl içerisinde yaptığı bazı önemli çalıģmalar Tablo 5 de açıklanmıģtır. Ancak yapılan çalıģmalar yeterli olmayıp, geçen süre ile kıyaslandığında ilerlemenin çok yavaģ seyrettiği söylenebilir. Bu nedenle Enformatik Milli Komitesi bünyesinde alt birimler kurularak uzaktan eğitim çalıģmaları daha koordineli bir biçime sokulmalıdır. Enformatik Milli Komitesinin etkin kararlar alabilmesi sağlanmalı, bazı yaptırımları gerçekleģtirebilmesi için de bir bütçesinin olması zorunludur. Bugüne kadarki tüm çalıģmalar tüm üyelerinin ortaya koydukları büyük özveri ile yürütülebilmiģtir. 606

207 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 Enformatik Milli Komitesine sunulan projelerde, komite üyeleri çok sıkı bir inceleme ve denetleme yapmıģlardır. Özellikle bugüne kadar büyük masraflar harcayarak hazırlanan ders önerilerden sadece birkaçının kabul edilmiģ olması, öğretim elemanlarının yeni projeler hazırlamasını engellemektedir. Bu yüzden EMK, bazı ilave ve değiģikliklerle düzeltilebilecek proje sahipleri için seminerler vererek, proje sayısını artırma yoluna gitmelidir. Üniversiteler iģbirliği yaparak Türkiye de Sanal Üniversite açmak için gayret göstermelidir. Bu amaçla öncelikli olarak üniversitelerde Uzaktan Eğitim Merkezleri kurulmalıdır. ABD deki NTU (National Technological University), benzeri bir sanal üniversite, ülkemizde de mutlaka kurulmalıdır [7]. Üniversiteler 4756 sayılı kanunun üniversitelerimize sunduğu imkanları değerlendirerek yörelerinde yerel radyo ve televizyon birimleri kurmalı ve yöreye uzaktan eğitim vermelidir. 607

208 Varol, A.: YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, S:41-53 Kaynakça [1] Resmi Gazete, Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim Yönetmeliği, 14 Aralık 1999 tarihli ve sayılı Resmi Gazete [2] Resmi Gazete, 2000, Enformatik Milli Komitesi Yönetmeliği, 1 Mart 2000 tarihli ve Sayılı Resmi Gazete [3] Varol, A., YÖK Enformatik Milli Komitesinin Görevleri ve Türkiye de Uzaktan Eğitim, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, ISSN , Sayı: 3, Ekim-Kasım-Aralık 2001, [4] Varol, A., Enformatik Milli Komitesi Tanıtım Kitapçığı, 2002, Elazığ, s [5] Resmi Gazete, sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanun, Basın Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun, 21 Mayıs 2002 tarihli sayılı Resmi Gazete [6] Varol, A., Ġlal, E., Aziz, A., Uğur, A., Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN [7] Varol, A.; Varol, N., 1998, ABD de Uydu Ġle Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim, 1998.KıĢ, S

209 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S:

210 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: UZAKTAN EĞĠTĠM VE 3984 SAYILI RADYO VE TELEVĠZYONLARIN KURULUġ VE YAYINLARI HAKKINDAKĠ KANUN Asaf Varol 1 Ersan Ġlal 2 Aysel Aziz 3 Aydın Uğur 4 ÖZET ĠletiĢim alanındaki teknolojik geliģmelere paralel olarak, öğretme sistemlerinde önemli değiģiklikler olmaktadır. Öğrencileri eğitmek, diploma sahibi yapmak için mutlaka sınıf ortamının olması artık gerekmeyebilmektedir. Uzaktan eğitim diye adlandırılan yöntemlerle, eğitimin mekandan bağımsız sürdürülmesi söz konusu olabilmektedir tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanunun bazı maddeleri, Üniversitelerimizin uzaktan eğitim yapmasını engelleyen ifadeler içermektedir. Bu makalede Türkiye ve Dünyada sürdürülen bazı uzaktan eğitim modelleri ele alınacak ve yukarıda belirtilen kanunun uzaktan eğitim kullanılmasını engelleyen ifadeleri irdelenerek önerilerde bulunulacaktır. 1 Fırat Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dekanı 2 Maltepe Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dekanı 3 Yeditepe Üniversitesi Rektör Yardımcısı 4 Bilgi Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dekanı 610

211 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: 1-9. DISTANCE EDUCATION AND THE LAW ABOUT THE ESTABLISHMENTS OF THE RADIO AND TELEVISION COMPANIES NUMBERED 3984 ABSTRACT Parallel to the technological developments on the communication areas, the important changes occur on the teaching systems. But it is not necessary having classroom atmosphere in order to educate students and to grant the diplomas them. It is possible to continue teaching independent form places using the methods named distance education. The Law About the Establishments of the Radio and Television Companies Numbered 3984 and published on the date of the Official Newspaper numbered 21911, which is about broadcasting, prevents the universities to broadcast educational programmes using distance education methods. In this article, some distance education models will be introduced and the terms of the law, which prevent the universities to use distance education systems, will be discussed and finally some recommendations will be submitted. 1. Uzaktan Eğitim 1980'li yıllardan sonra iletiģim araçlarındaki hızlı geliģmeye bağlı olarak uzaktan eğitim (tele öğretim) yöntemleri gündeme gelmiģtir. Dünyadaki geliģmiģ ülkelerin birçoğu sanal ortamları kullanarak uzaktan eğitim vermektedirler. ABD, Ġngiltere ve Almanya da uzaktan eğitim uydu, Internet, Radyo, Televizyon, Posta, CD, Video kaset, basılı doküman vb ortamlar kullanılarak baģarı ile sürdürülmektedir. (NTU) 1.1.Amerika BirleĢik Devletleri nde Ulusal Teknoloji Üniversitesi ABD de NTU (National Technological University) olarak adlandırılan Ulusal Teknoloji Üniversitesi 1984 yılında kurulmuģtur. HaberleĢme uydusu 611

212 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: 1-9. üzerinden düzenli olarak eğitim yayınlarına 1985 yılında baģlayan NTU, 50 üniversitenin bir araya gelmesiyle oluģturdukları ortak giriģim aracılığı ile yüksek lisans programlarını yürütmektedir. Kimya Mühendisliği, Bilgisayar Mühendisliği, Bilgisayar Bilimi, Elektrik Mühendisliği, Mühendislik Yönetimi, Çevresel Sistem Yönetimi, Zaralı Atıklar Yönetimi, Uluslararası MBA, Teknoloji Yönetimi, Üretim Sistemleri Mühendisliği, Malzeme Bilimi ve Mühendisliği, Makine Mühendisliği, Yazılım Mühendisliği, Sistem Mühendisliği ve Transport Sistem Mühendisliği olmak üzere değiģik branģlarda yüksek lisans eğitimi yaptırılmaktadır. Uzaktan eğitim için uydu üzerinden yayın, televizyon, Internet, CD, video kaset, basılı dokümanlar vb. araçlar kullanılmaktadır (Hathway, W., E.,1989). 1.2.Ġngiltere de Açık Üniversite Ġngiltere de 1968 yılında kurulan Açık Üniversite (Open University), lisans, yüksek lisans, doktora diploma derecelerinde uzaktan eğitim yapan bir üniversitedir. Lisans dereceleri (BA gibi), AraĢtırma dereceleri (Bphil, Mphil, PhD), Yüksek Lisans (MA, MBA, MSc) dereceleri alınabilmektedir. Toplam 91 baģlıkta (Bachelor of Laws, Computing and Mathematical Science, Humanities with Art History and Literature, Matural Science with Chemistry, Social Policy, Technology gibi) unvan verilmektedir. Bu üniversitenin sertifika programları da mevcuttur. Eğitim için radyo, televizyon, Internet, CD, video kaset, basılı dokümanlar vb. araçlar kullanılmaktadır (Novikov, V., A.; Sviridov, A.,P.,1985) Almanya da Hagen Üniversitesi 1974 yılında kurulan Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi, model olarak Ġngiltere deki Açık Üniversiteye ve Türkiye deki Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesine benzemektedir. Hagen Uzaktan Eğitim Üniversitesi, iģitsel ve görsel elektronik araçlar yardımı ile de öğrencilerine hizmet götürmektedir. Örneğin WDR Televizyonu nun 3. Programında uydu üzerinden eğitim verilmektedir. Son yıllarda ders materyalleri için CD- 612

213 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: 1-9. ROM lar hazırlanmakta ve öğrencilere gönderilmektedir. Lisans ve lisansüstü diploma programları yanında, sertifika programları da mevcuttur Türkiye de Uzaktan Eğitim Faaliyetleri 1974 yılında YAYKUR (Halk arasında mektupla öğretim Ģeklinde algılanmaktaydı) diye adlandırılan ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından öğretmen yetiģtirme amaçlı sürdürülen faaliyetler, ülkemizdeki ilk uzaktan eğitim çalıģmalarıdır. Anadolu Üniversitesi'nde Açık Öğretim Fakültesi'ne dönüģtürülen uygulama değiģik alanlarda Türkiye Radyo Televizyon Kurumu ile iģbirliği Ģeklinde 1982 Yılı'ndan beri yapılmaktadır de Fırat Üniversitesi yerel FIRAT RTV birimini kurarak televizyonla sertifika programlarını baģlatmıģtır. Halen günde 7 saat televizyon yayınları yapılmakta ve eğitim yanında kültür, spor programları ile televizyon ağırlıklı uzaktan eğitim çalıģmaları sürdürülmektedir (Varol ve Kunç, 1993; Ġsbir ve Varol, 1997). Milli Eğitim Bakanlığı 1993 Yılı'nda Açık Eğitim Lisesi adı altında TRT ile iģbirliğine giderek orta eğitimde yaygın eğitim uygulamasını baģlatmıģtır. Bakanlık bünyesinde de Bilgisayar Destekli Eğitim Genel Müdürlüğü birimini kurmuģtur da Bilkent Üniversitesi videokonferans sistemini kurarak, bazı derslerin ABD den yürütülmesi denemelerini yapmıģtır. Bu proje kapsamında New York Üniversitesi nden bazı hocalar ders vermiģlerdir de ODTÜ Ġnternet üzerinden Radyo yayınları vermeye baģlamıģtır. Bilahare ODTÜ de Enformatik Enstitüsü kurularak Ġnternet ortamında dersler açılmaya baģlanmıģtır de Selçuk Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi radyo ve televizyon yayınlarını baģlatmıģtır. Halen günde 16 saat yerel televizyon yayınları yapmaktadır. Büyük Ģehirlerimizde yer alan Üniversitelerimizin bazıları zaman zaman radyo ve/veya televizyon yayınları baģlatmıģlardır. Ancak RTÜK ün 613

214 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: 1-9. uyarısı sonrasında kapananlar olmuģtur. Gazi Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi, radyo yayınları yapan Üniversitelerimiz arasında yer almaktadır. 14 Aralık 1999 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede Yükseköğretim Kurulu BaĢkanlığı (YÖK) Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim Yönetmeliğini ve 1 Mart 2000 tarihli ve23980 sayılı Resmi Gazetede ise Enformatik Milli Komitesi Yönetmeliğini yayınlamıģ ve üniversitelerimizin uzaktan eğitim yapmasına imkan tanınmıģtır. Bu Yönetmelikler kapsamında Ġstanbul Üniversitesi ile Harran Üniversitesi arasında video konferans yöntemi ile Uzaktan Eğitim, 18 Eylül 2000 tarihinde baģlatılmıģ bulunmaktadır. Yükseköğretim Kurulu BaĢkanlığı; tarih ve B.30.EÖB sayılı yazısı ekinde Meslek Yüksekokullarının Birinci Sınıflarının Uzaktan Öğretim Yöntemi Ġle Okutulması Projesini (Taslak) Üniversite Rektörlüklerine göndererek görüģ istemiģtir. Taslak projeye göre Meslek Yüksekokullarının birinci sınıfları uzaktan eğitim Ģeklinde yürütülecektir. Bu proje kapsamında radyo ve televizyon araçları da kullanılacaktır. Bilgi Üniversitesi uzaktan eğitim yöntemi ile MBA programını baģlatmıģtır. ÇeliĢkiler 2. Uzaktan Yükseköğretim Yönetmeliği ve 3984 Sayılı Kanundaki Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim Yönetmeliğinin 2. maddesinde derslerin radyo bağlantılı verilebileceği ve bu amaçla televizyonun da kullanılabileceği belirtilmektedir. Bu madde 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun ile çeliģmektedir. Mevcut kanun gereğince Üniversitelerimizden herhangi birisinin, özel radyo veya televizyon birimi kurarak uzaktan eğitim vermesi mümkün değildir. 614

215 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanunun 3/ı maddesi Kapalı Devre Televizyon Sistemini tanımlamaktadır. Buna göre, Kapalı Devre Televizyon Sistemi: Genel televizyon yayını dışında eğitim, öğretim, güvenlik ve turizm gibi belirli amaçlar için bir bina dahilinde veya birbiri ile ilişkili binalar grubunda kullanılan kablolu televizyon Ģeklinde tanımlanmıģtır. Bu durumda uzaktan eğitim amaçlı televizyon yayınları ancak biri birine bitiģik binalar içerisinde yapılabilir sonucu çıkmaktadır. Ġnternet üzerinden eğitim amaçlı televizyon yayını yapan Üniversitelerimizin bu faaliyetleri de 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanunun 3/ı maddesi ile çeliģmektedir. Dolayısıyla Ġnternet üzerinden Üniversitelerimizin eğitim amacıyla yaptıkları tüm radyo ve televizyon yayınları da yasal değildir. Kanunun 29. maddesinin ikinci paragrafında Özel radyo ve televizyon kuruluşları anonim şirket olarak kurulur... ifadesi yer almaktadır. Yani bir üniversite eğer bölgesel veya mahalli düzeyde uzaktan eğitim amacıyla özel bir radyo ve/veya televizyon birimi kurmak isterse, önce bir anonim Ģirket oluģturması gerekecektir. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi kiģilerin bir anonim Ģirketin kurucuları arasında yer almaları mümkündür, ancak anonim Ģirketin müdürü olamazlar. Bunun anlamı Ģirketin üyelerinden birisinin mutlaka 657 nin dıģında olması demektir. Radyo ve Televizyonla ilgili donanım üniversitenin malzemesi olacak ve üyeleri üniversite mensupları da olsa neticede Ģirketin üniversite ile hiçbir yasal bağı olmayacaktır. Kaldı ki Anonim ġirketin Müdürü de memur olamayacağına göre, üniversiteye ait malzemeler ancak bir protokolle Ģirkete devredilebilecektir. Hiçbir rektör, radyo veya televizyon yayını yapabilmek için üniversitesine ait malzemeleri, üniversitesi ile ilgisi olmayan bir Ģirkete protokolle devretmesi riskine girmeyecektir (Varol, A., 1995). 615

216 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: 1-9. GiriĢimler Sayılı Kanunun DeğiĢtirilmesi Ġle Ġlgili Yapılan Bazı 5 Aralık 1996 tarihinde Anayasa Komisyonu BaĢkanı Amasya Milletvekili Ahmet Ġyimaya BaĢkanlığında toplanan komisyonda Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanunun 17 nci Maddesine Bir Fıkra Eklenmesine Dair Kanun Tasarısı (1/522), Kırklareli Milletvekili Necdet Tekin in Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanunda DeğiĢiklik Yapılmasına ĠliĢkin Kanun Teklifi (2/468) ve Alt Komisyon Raporu tartıģılmıģtır. Buna göre Kanunun 17. maddesine ikinci fıkradan sonra gelmek üzere aģağıdaki fıkranın eklenmesi önerilmiģtir. Üniversitelere, radyo ve televizyon yayın sistemleri ve yayın teknikleri ile ilgili olarak yapacakları araģtırma geliģtirme ve uygulamalar için gerekli frekans tahsisleri, Yükseköğretim Kurulunun önerisi üzerine, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından yapılır. Eğer bu kanun teklifi kabul edilseydi, üniversitelerimiz kuracakları özel radyo ve televizyon birimleri vasıtası ile uzaktan eğitim yapma imkanına kavuģabileceklerdi. Kanun Teklifi TBMM sinde görüģülmek üzere gündeme alınmıģken, bu kanun değiģikliği Diyanet ĠĢleri BaĢkanlığı ve Milli Ġstihbarat TeĢkilatının da özel televizyon kurma talepleri karģısında geri çekilmiģti Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanunda üniversitelerin radyo ve televizyon birimleri kurarak, kitlelere yayın yapmasını engelleyen maddeleri, değiģik bazı sempozyum, konferans ve toplantılarda dile getirilmiģtir. Bu sempozyum, konferans ve toplantıların adları aģağıda verilmiģtir Kasım 1996 tarihleri arasında Ankara da yapılan Türkiye Birinci Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Kasım 1996 tarihleri arasında Ankara da yapılan 1.Anadolu Basın-Yayın Kurultayı, 616

217 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: Mart 1997 tarihleri arasında ĠTÜ'de "Establishment of a Satelite University of Science and Technology for the Regions of Eastern Europe and Central Asia" toplantısı, Kasım 1997 tarihleri arasında Ankara da ODTÜ de yapılan 3. Türkiye de Ġnternet Konferansında ULAK-Net isimli çalıģma grubu, 4-8 Mayıs 1998 tarihleri arasında Ankara da yapılan Türkiye Ġkinci Uzaktan Eğitim Sempozyumu, 24 Nisan 1998 günü Fırat Havzası Gazetecileri Cemiyeti BaĢkanlığı ile Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Dekanlığı nın ortak organizasyonu sonucunda, Elazığ da Anadolu Medyasında GeliĢim Çizgisi baģlığını taģıyan panel, 8-10 Haziran 1998 tarihleri arasında Ankara da 9. UlaĢtırma ġurasında HaberleĢme Komisyonu raporlarında Üniversite ve diğer eğitim kurumlarının, uzaktan eğitim amaçlı olarak yapacakları radyo, televizyon ve benzeri yayınlar önündeki yasal engeller kaldırılmalıdır ifadesinin raporlara girmesi, 8-9 Ekim 1998 tarihleri arasında Fırat Üniversitesi FIRAT RTV de Türkiye Gazeteciler Cemiyeti ve Konrad Adenauer Vakfı tarafından basına yönelik olarak düzenlenen Yerel Gazetecilik, Televizyonculuk ve Radyoculuk Meslek Ġçi Eğitimleri çalıģmaları (Varol, 1996), Aralık 1999 ayında Devlet Planlama MüsteĢarlığı nda yapılan VIII. BeĢ Yıllık Kalkınma Planı ( ) Bölgesel GeliĢme Stratejileri, Ġl GeliĢme Stratejileri Özel Ġhtisas Komisyonu çalıģmaları, Doğu Anadolu Projesi (DAP) ve ĠletiĢim, BiliĢim 99, Aralık 1999, Ġstanbul, S.:

218 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: Nisan 2000 tarihinde CerrahpaĢa Oditoryumunda yapılan Ulusal Telemedicine Sempozyumu, 21 Mayıs 1999 günü Erciyes Üniversitesi nde Internet Haftası etkinlikleri kapsamında Türkiye de Internet: Bölgesel sorunlar ve Çözüm Önerileri Paneli, 7 Eylül 2000 tarihinde Ġstanbul da yapılan BĠLĠġĠM 2000 Etkinlikleri kapsamında Sanal Üniversite Açık Oturumu, 8 Eylül 2000 tarihinde Ġstanbul da yapılan BĠLĠġĠM 2000 Etkinlikleri kapsamında Bilgi Toplumu Bakanlığı Kurulsun mu? ÇalıĢma Grubu. Enformatik Milli Komitesi nin 18 ġubat 2000 tarihli ikinci toplantısında alınan karar doğrultusunda, Yüksek Öğretim Kurulu BaĢkanlığı 3 Mart 2000 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı na 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun un 17. maddesine ikinci fıkradan sonra gelmek üzere Uzaktan eğitim, radyo ve televizyon yayın sistemleri ve yayın teknikleri ile ilgili olarak yapacakları araģtırma geliģtirme ve uygulamalar için üniversitelere radyo ve televizyon birimleri kurma yetkisi verilebilir. Gerekli frekans tahsisleri, Yükseköğretim Kurulu nun önerisi üzerine, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından yapılır. ifadesinin eklenmesi talebini göndermiģtir. 618

219 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanunda Yapılması Önerilebilecek DeğiĢiklikler Madde Paragraf Mevcut Ġfade 3 Yeni Öneri 3 Yeni Öneri 3 Yeni Öneri Önerilen DeğiĢiklik v) Ġnternet üzerinden radyo ve televizyon yayınları: Eğitim ve öğretim amaçlı olarak Ġnternet üzerinden yapılan radyo ve televizyon yayınlarını, y) Cep telefonları üzerinden yapılacak radyo ve televizyon yayınları: eğitim ve öğretim amaçlı cep telefonları üzerinden yapılan radyo ve televizyon yayınlarını, z) BiliĢim teknolojilerinde kullanılabilen diğer araçlar: Eğitim ve öğretim amacıyla biliģim teknolojileri alanında keģfedilecek ve radyo ve/veya televizyon yayınlarının iletilmesinde kullanılacak araçları, Gerekçe Dünyada Ġnternet üzerinden radyo ve televizyon yayınları yeni bir teknoloji olarak karģımıza çıkmıģtır. Cep telefonlarındaki son geliģmeler, bir süre sonra radyo ve televizyon yayınlarının cep telefonları üzerinden yapılmasına sebep olabilecektir. Radyo ve televizyon yayınlarının iletilebileceği yeni araçlar keģfedilebilir. 619

220 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: 1-9. Madde Paragraf 17 2 nci fıkradan sonra 3 ncü fıkra olarak eklenecek. Mevcut Ġfade Yeni Öneri 29 2 nci fıkra Özel radyo ve televizyon kuruluģları anonim Ģirket olarak kurulur. Önerilen DeğiĢiklik Uzaktan eğitim, radyo ve televizyon yayın sistemleri ve yayın teknikleri ile ilgili olarak yapacakları araģtırma geliģtirme ve uygulamalar için üniversitelere radyo ve televizyon birimleri kurma yetkisi verilebilir. Gerekli frekans tahsisleri, Yükseköğretim Kurulu nun önerisi üzerine, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu tarafından yapılır. Üniversitelerde radyo ve televizyon birimlerinin kuruluģu, bu kanunun 17 nci maddesinin 3 ncü fıkrasına göre yapılır. Diğer radyo ve televizyon kuruluģları ise anonim Ģirket olarak kurulur... Gerekçe 17 nci maddenin 2 nci fıkradan sonra gelecek Ģekilde 3 ncü fıkra olarak soldaki ifadelerin konulması halinde, üniversitelerimiz kendi kuracakları radyo ve televizyon birimleri ile eğitim yayınları yapabileceklerdir. Mevcut ifade yüzünden eğer bir üniversite bölgesel veya mahalli düzeyde uzaktan eğitim amacıyla özel bir radyo ve/veya televizyon birimi kurmak isterse, önce bir anonim Ģirket oluģturması gerekecektir. 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi kiģilerin bir anonim Ģirketin kurucuları arasında yer almaları mümkündür, ancak anonim Ģirketin müdürü olamazlar. Bunun anlamı Ģirketin üyelerinden birisinin mutlaka 657 nin dıģında olması demektir. Radyo ve Televizyonla ilgili tüm donanım üniversitenin malzemesi olacak ve üyeleri üniversite mensupları da olsa neticede Ģirketin üniversite ile hiçbir yasal bağı olmayacaktır. Bu durumda üniversiteye ait malzemeler ancak bir protokolle Ģirkete devredilebilecektir. Hiçbir rektör, radyo veya televizyon yayını yapabilmek için üniversitesine ait malzemeleri, üniversitesi ile ilgisi olmayan bir Ģirkete protokolle devretmesi mümkün olamaz. Bu nedenle söz konusu madde değiģmelidir. 620

221 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: 1-9. SONUÇ Uzaktan eğitim yöntemleri kullanılarak, Üniversiteye girmeye çalıģan öğrencilerimize yeni kontenjanlar yaratılabilir. Ġnternet, telekonferans, video konferans, radyo, televizyon, CD-ROM vb. araçları kullanarak, uzaktan eğitime talip olacak öğretim elemanları, büyük kitleler önünde mahcup olmamak ve rekabetçi bir ortamda kendi hazırladıkları derslerin uzaktan eğitim Ģeklinde verilmesini sağlamak için, kaliteli bir ders içeriği hazırlamak zorundadırlar. Türkiye de 1974 lü yıllarda baģlayan uzaktan eğitim modeli, 1999 da Yükseköğretim Kurulunca Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim Yönetmeliğinin yayınlanmasıyla, yeni ufuklara doğru hızla ilerlemeye baģlamıģtır. Bu yönetmelik kapsamında bazı Üniversitelerimizin uzaktan eğitim vermeye baģladıkları bir dönemde; tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 3984 Sayılı Radyo ve Televizyon KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanunun Üniversitelerimizin uzaktan eğitimi yapmasını engelleyen ve detayları yukarıda verilen maddelerinin değiģtirilmesi zorunludur. 621

222 VAROL, A.; Ġlal, E.; AZĠZ, A.; UĞUR, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S: 1-9. KAYNAKÇA Hathway, W., E. (1989). "Education in the Future: Right Uses of Technology", Education Canada Summer/ETE: Ġsbir, E., G.; Varol, A. (1997). Distance Learning Goals of Fırat University, Distance Education, Summer 1997: Novikov, V., A.; Sviridov, A.,P. (1985). "Teaching Efficiency of Computer-Assisted Training Systems", Higher Education in Europe, Vol X, No 4: Varol, A.; Kunç, ġ. (1993). Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, S: Varol, A. (1995) Sayılı Radyo ve Televizyon KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanun ve Fırat Televizyon Yayınları, Mesleki ve Teknik Eğitim Sempozyumu I, F.Ü. Teknik Eğitim Fakültesi, Haziran 1995, Elazığ, Cilt: Teknik Bilimler:

223 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, BÖLGESEL KALKINMADA DOĞU ANADOLU PROJESĠ (DAP) YAKLAġIMI Prof. Dr. A. Feyzi Bingöl 13 Prof. Dr. Asaf Varol 14 ÖZET Doğu Anadolu Bölgesi nin diğer bölgelerle olan sosyo-ekonomik geliģmiģlik farkını azaltmak, mevcut verimlilik düzeyini geliģtirerek ülke ekonomisine katkısını artırmak amacıyla 27 Ağustos 1998 tarihinde Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı tarafından Doğu Anadolu Projesi (DAP) Ana Planı baģlıklı bir proje çalıģması baģlatılmıģtır. Bu proje Doğu Anadolu Bölgesi nde yer alan Atatürk, Fırat, Ġnönü, Kafkas ve Yüzüncü Yıl Üniversitelerinin kendi aralarında oluģturdukları Ortak GiriĢim aracılığı ile yürütülmüģ ve projeler Aralık 2000 sonunda tamamlanmıģtır. Doğu Anadolu Projesi Ana Planı kapsamında Mevcut Durum ve Analizi Raporu, Strateji ve Yeniden Yapılanma Senaryoları, Doğu Anadolu Projesi Ana Planı, Ön Fizibilite ve Fizibite Etütleri ve Yönetici Özeti baģlıklarını taģıyan raporlar hazırlanmıģtır. Mevcut Durum ve Analizi raporunda bölgesel geliģme ana planına veri oluģturmak üzere bölgede hakim olan ekonomik ve sosyal göstergeler incelenmiģtir. Türkiye ortalamaları ve uluslararası standartlar dikkate 13 Fırat Üniversitesi Rektörü 14 Fırat Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dekanı 623

224 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, 2002 alınarak ihtiyaçlar tespit edilmiģ ve darboğazlar ile birlikte potansiyel geliģme alanları ortaya konmuģtur. Strateji ve Yeniden Yapılanma Senaryoları çalıģmalarında mevcut durum ve analizlerinden elde edilen sonuçlar ülke ve dünyadaki sektörel geliģmeler dikkate alınarak bölgenin kalkınmasını sağlayacak strateji ve politikalar tespit edilmiģtir. OluĢturulan alternatif senaryolar bu strateji ve politikalar çerçevesinde hazırlanmıģ ve beklenen geliģmeler ile değiģik senaryolara göre beģ ve on yıllık perspektiflere göre üç alternatif senaryo geliģtirilmiģtir. Yapılan çalıģma ve geliģtirilen senaryolardan, Plan a esas olacak senaryonun tespitinden sonra temel stratejiler belirlenmiģ ve tüm sektörleri kapsayan Bölgesel GeliĢme Ana Planı ortaya konmuģtur. Raporlardan elde edilen veriler ıģığında, illerden gelen tüm talepler ve illerin potansiyelleri de göz önünde bulundurularak her il için değiģik alanlarda fizibilite çalıģmaları yapılmıģtır. Bu makalede Doğu Anadolu Projesi kapsamında yapılan çalıģmalar kapsamında bölgenin kalkınabilmesi için elde edilen bazı bulgular sunulacaktır. EAST ANATOLIA PROJECT APPROACH TO THE REGIONAL DEVELOPMENT A project called East Anatolia Project (EAP) was started in August 27, 1998 by Government Planning Organization in order to reduce the social and economic development differences between East Anatolia Region and the other region of Turkey and to increase the present efficiency level of East Anatolia Region to increase the contribution of the region to the Country economy. 624

225 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, 2002 This project has been prepared by a group from Atatürk, Firat, Ġnönu, Kafkas and Yüzüncü Yıl universities and completed at the end of December In the content of the EAP Master Plan the present state analysis report, strategies and restructures, EAP Master Plan, pre-feasibility and feasibility researches and management summaries titled reports have been prepared. In present state and Analysis report in order to supply data to the regional development master plan the economical and social structure of region has been examined. The needs have been pointed out taking into consideration of the potential development areas. Regional development strategies have been determined while considering the global sectoral developments and results of the analysis of strategy and restructuring scenario. Alternative scenarios have been prepared from these strategies and with the expected development and according to different scenarios three alternative scenarios have been developed for 5 and 10 years periods. From the developed scenarios and studies the main strategies have been determined after the determination of the scenario that is the base for the plan and, the regional development main plan including all sectors has been produced. With the data obtained from the reports the feasibility studies have been made for each city taking into account the demands and potentials of the cities. In this paper the results of the studies in the scope of EAP for the development of the region are presented. 625

226 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, ORTAK GĠRĠġĠM Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Atatürk, Fırat, Ġnönü, Kafkas ve Yüzüncü Yıl Üniversiteleri 1998 de aralarında bir ortak giriģim kurarak, Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT) MüsteĢarlığı nın Doğu Anadolu Projesi Ana Planı çalıģmalarına talip olmuģlardır. Ortak giriģimin oy biriliği ile aldığı karar neticesi, Doğu Anadolu Projesi (DAP) Genel Koordinatörlüğü görevi, Fırat Üniversitesi Rektörlüğü ne verilmiģtir. Projenin baģlangıcından tamamlanıncaya kadarki süreçte, tüm organizasyonlar, koordinasyonlar ve yönetim, Genel Koordinatörlük birimi tarafından gerçekleģtirilmiģtir. DAP Ana Planı çalıģmalarının yürütülebilmesi için kurulan örgütlenmeye ait Ģema Tablo 1 de verilmiģtir. Tablo 1: DAP Örgütlenme ġeması DAP YÜRÜTME KURULU GENEL KOORDĠNATÖR ÜNĠVERSĠTE KOORDĠNATÖRLER KURULU ÜNĠVERSĠTE KOORDĠNATÖRÜ PROJE YÜRÜTÜCÜLERĠ PROJE YÜRÜTÜCÜ YARDIMCILARI DAP Yürütme Kurulu nda görev alan rektörlerin isimleri ve görevde bulundukları süreler Tablo 2 de verilmiģtir. 626

227 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, 2002 Tablo 2: DAP Yürütme Kurulu nda Görev Alan Rektörler Adı ve Soyadı Üniversitesi BaĢlama BitiĢ Prof. Dr. Eyüp G. Ġsbir Fırat 27 Ağustos Ağustos 2000 Prof. Dr. A. Feyzi Bingöl 07 Ağustos Aralık 2000 Prof. Dr. Erol Oral Atatürk 27 Ağustos Ağustos 2000 Prof. Dr. YaĢar Sütbeyaz 07 Ağustos Aralık 2000 Prof. Dr. Ömer ġarlak Ġnönü 27 Ağustos Ağustos 2000 Prof. Dr. Fatih Hilmioğlu 07 Ağustos Aralık 2000 Prof. Dr. Nihat BayĢu Kafkas 27 Ağustos Kasım 1998 Prof. Dr. Necati Kaya 03 Kasım Aralık 2000 Prof. Dr. Cengiz Andiç Yüzüncü Yıl 27 Ağustos Nisan 1999 Prof. Dr. Yücel AĢkın 26 Nisan Aralık 2000 DAP Genel Koordinatörü olarak görev yapan Fırat Üniversitesi Rektörlerinin görev süreleri ise Tablo 3 de verilmiģtir. DAP Ana Planı çalıģmalarında her üniversite içerisindeki iģlerin koordinasyonunu sağlamak için DAP Üniversite Koordinatörü adı ile görevlendirilmeler yapılmıģtır (Tablo 4). Fırat Üniversitesi Koordinatörü, aynı zamanda DAP Genel Koordinatörlüğünün tüm iģlerini de yürütmüģtür. Tablo 3: DAP Genel Koordinatörleri Adı Üniversitesi BaĢlama BitiĢ Prof. Dr. Eyüp G. ĠSBĠR Fırat 27 Ağustos Ağustos 2000 Prof. Dr. A. Feyzi Bingöl Fırat 07 Ağustos Aralık

228 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, 2002 Tablo 4: DAP Üniversite Koordinatörler Kurulu nda Görev Alan Öğretim Üyeleri Adı Üniversitesi BaĢlama BitiĢ Prof. Dr. Asaf VAROL Fırat 27 Ağustos Aralık 2000 Prof. Dr. Yılmaz Özbek Atatürk 27 Ağustos Aralık 2000 Prof. Dr. SatılmıĢ KAYA Ġnönü 27 Ağustos Aralık 2000 Prof. Dr. Hasan Ceylan Yüzüncü Yıl 27 Ağustos Aralık 2000 Doç.Dr. ġaban MARAġLI Kafkas 27 Ağustos Aralık DPT BÖLGESEL GELĠġME VE YAPISAL UYUM GENEL MÜDÜRLÜĞÜ Doğu Anadolu Projesi (DAP) Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığına bağlı Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü tarafından denetlenen ve koordine edilen bir proje idi. Projenin baģlangıcından tamamlanmasına kadar Devlet Planlama TeĢkilatında görev alan MüsteĢarlar, MüsteĢar Yardımcıları, Genel Müdürler, Daire BaĢkanları ve Uzmanlar katkı sağlamıģlardır. Bölgesel GeliĢme ve Yapısal Uyum Genel Müdürü Ġsmail Sarıca, Kalkınmada Öncelikli Yöreler Dairesi BaĢkanı Lütfi Elvan ve ekibi projenin baģlatılması ile ilgili görüģmelerin yapıldığı 1997 yılından beri proje tamamlanıncaya kadar projede aktif rol oynamıģlar ve Projenin baģarı ile tamamlanmasına büyük katkı sağlamıģlardır. 3. DOĞU ANADOLU PROJESĠ KAPSAMINDAKĠ ĠLLER Ağrı, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, GümüĢhane, Hakkari, Kars, Malatya, MuĢ, Tunceli, Van, Ardahan, Bayburt ve Iğdır illerini kapsayan Doğu Anadolu Projesi, Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan 14 il haricinde, Doğu Karadeniz Bölgesine ait GümüĢhane ve Bayburt illerini de kapsamaktadır. GümüĢhane ve Bayburt illeri aynı zamanda DOKAP (Doğu Karadeniz Projesi) içerisinde de yer almıģtır. YaklaĢık km 2 lik alana sahip bölgede yaģayan nüfus, ülke nüfusunun yaklaģık %9,3 ne tekabül etmektedir. Yüksek dağların yer aldığı 628

229 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, 2002 Doğu Anadolu Bölgesini, coğrafik yerleģim açısından üç alt bölgeye ayırmak mümkündür. Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan illerin coğrafik yerleģim açısından hangi alt bölge içerisinde mütela edileceği, Tablo 5 de verilmiģtir. Tablo 5: DAP Ana Planı Kapsamındaki Ġllerin Coğrafik Alt Bölgelere Göre Dağılımı Coğrafik Alt Bölgenin Adı Kapsadığı Ġller Malatya-Elazığ Erzurum Van Bingöl Elazığ Malatya Tunceli Ardahan Ağrı Bayburt Erzincan Erzurum GümüĢhane Iğdır Kars MuĢ Bitlis Hakkari Van Ġl sayısı Coğrafik Alt Bölgeler açısından ekonomik geliģmiģlik düzeyleri irdelendiğinde, en geliģmiģ alt bölge olarak Malatya-Elazığ karģımıza çıkarken, en düģük geliģmiģlik düzeyine ise Van Alt bölgesinde rastlanılmaktadır. Tablo 6 da Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan illerin arasında GSYĠH Yıllık Ortalama Büyüme Hızı yüzdeleri, Türkiye ortalamasının yüzdesi olarak kiģi baģına düģen gelir ve yıllık ortalama nüfus artıģ hızları görülmektedir [1]. Tablo 6 incelendiğinde yılları arasında Doğu Anadolu Projesi kapsamına giren iller içerisinde yüzde olarak GSYĠH, Türkiye ortalamasının üzerinde olan il olarak karģımıza MuĢ çıkmaktadır. Buna karģın Tunceli ilinde negatif değer dikkati çekmektedir yılı fiyatlarıyla 629

230 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, 2002 Türkiye ortalamasının yüzdesi olarak kiģi baģına düģen gelir Elazığ da %80,5 olarak gerçekleģmiģken, Ağrı ve MuĢ ta %20 nin altındadır yılları arasında Bingöl, Erzincan, GümüĢhane, Kars, Tunceli, Ardahan ve Bayburt illerinde yüzde olarak yıllık ortalama nüfus artıģ hızının negatif olduğu, dolayısıyla bu illerde nüfusun göçler nedeniyle azaldığı anlaģılmaktadır. Göç veren iller arasında birinci sırada Tunceli ili yer almaktadır. ĠL Tablo 6: DAP Bölgesi ne ĠliĢkin Bazı Temel Göstergeler [2] GSYĠH Yıllık Ortalama Büyüme Hızı, (%) Türkiye Ortalamasının Yüzdesi Olarak KiĢi BaĢına DüĢen Gelir (%) 1987 Yılı 1997 Cari Fiyatlarıyla Fiyatlarıyla Yıllık Ortalama Nüfus ArtıĢ Hızı ( ) (%) Ağrı 2,4 19,4 18,0 24,7 0,9 Bingöl 2,9 22,6 25,3 35,5-0,8 Bitlis 2,9 26,0 25,3 33,9 0,0 Elazığ 1,4 80,5 69,3 77,4 0,7 Erzincan 0,3 55,0 48,4 67,7-0,9 Erzurum 0,4 41,7 33,8 44,0 0,4 GümüĢhane* ,2 39,0 44,3-1,3 Hakkari 0,4 26,1 16,7 34,5 3,4 Kars* ,2 29,2 34,6-1,1 Malatya 3,1 69,2 62,1 62,9 2,1 MuĢ 4,4 19,8 20,4 25,3 1,6 Tunceli -1,8 35,5 39,5 67,1-6,2 Van 3,0 33,9 27,4 34,7 2,5 Ardahan* ,8 34,7-3,9 Bayburt* ,7 36,2-1,1 Iğdır* ,6 38,2 0,3 DAP Bölgesi 1,9 41,9 36,7 44,7 0,6 Türkiye 4,1 100,0 100,0 100,0 1,5 Not:*Sınır değiģiklikleri ya da il olmaları nedeniyle bu illere iliģkin büyüme hızları ve gelirler hesaplanamamıģtır. 630

231 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, DAP ANA PLANINDA BELĠRLENEN BAZI HEDEFLER DAP Ana Planı için ekonomik, sosyal, çevresel ve mekansal olmak üzere dört ana hedef belirlenmiģtir. Ekonomik hedef denildiğinde, fert baģına düģen geliri artırmak, ön plana çıkmaktadır. Fert baģına düģen geliri artırmak için, yeni iģ sahalarının açılarak istihdamın artırılması düģünülmektedir. Sosyal hedeflerde ise, bölgeler arasında sosyo ekonomik farklılığın kaldırılması, fertlerin refah içerisinde yaģaması hedefi seçilir. Çevresel hedefler de ise bireylerin yaģadıkları ortamların düzenlenmesi, korunması ve sürdürülebilirliği önem kazanır. Sanayi ve hizmetlerin sunulduğu ortamlar ise, mekansal hedefler olarak yorumlanır. Tablo 7 de temel dört hedef ile ilgili özellikler verilmektedir [1]. 631

232 Tablo 7: DAP Ana Planında Saptanan Hedefler [1] Hedefler Ekonomik Sosyal Çevresel Mekansal Birincil Fert baģına geliri artırmak, Kalkınmayı hızlandıracak aktiviteleri hedefler Ġstihdamı artırmak yaygınlaģtırmak. Çevreyi korumak, iyileģtirmek ve kalkınmanın sürdürülebilirliğini sağlamak, Alt bölge merkezlerini birer sanayi ve hizmet merkezi olarak geliģtirmek ve doğu batı göçünün önünde bir filtre oluģturmak Ġkincil hedefler -Bölgeler arası yapı farkını azaltmak, -Bölge dıģına göçü azaltmak ve gelecekte durdurmak, -Ekonomik yapıyı çeģitlendirmek, -Ekonomik fırsatların değerlendirilmesini mümkün kılacak alt yapıyı oluģturmak, -Bölgedeki sermaye birikimini hızlandırmak, yerel giriģimciliği desteklemek ve Bölgenin ekonomik potansiyelini harekete geçirmek, -Bölgenin sürdürülebilir bir ekonomik yapıya kavuģmasını sağlamak. -Bölge içi gelir farklılıklarını azaltmak, -Bölge dıģına göçü azaltmak, göçün neden olduğu sosyal tahribatı asgariye indirmek, -Bölge içinde hizmetlere eriģim açısından dengeyi sağlamak, -Eğitim ve sağlık hizmetleri ile kent alt yapısının kalitesi ve düzeyini yükseltmek, -Kentsel ve kırsal alanlarda refah düzeyini ve yaģam kalitesini yükseltmek, -ĠĢgücünün beceri seviyesini yükseltmek, -Kayıt dıģılığı azaltmak ve sosyal güvenlik sistemi ile kapsananların sayısını artırmak, -Sosyal yardım ve koruma sistemlerini geliģtirmek, -Kadının statüsünü yükseltmek ve kalkınma sürecine entegrasyonunu sağlamak, -Mevcut sosyal yapının zaman içinde geliģimini sağlamak, -Çarpık kentleģmeyi önlemek. -Toprak ve su kaynaklarının korunması için meraların ıslahını sağlamak, erozyonu önlemek, -Ormanları korumak ve geliģtirmek, -YerleĢmelerde yaģam kalitesini artırmak, -Biyolojik çeģitliliği korumak, -Alt bölgesel merkezlerde fiziki ve sosyal alt yapıyı iyileģtirmek, -Alt bölgesel merkezlerde çevre kalitesini yükseltmek, -Alt bölge merkezlerini ekonomik geliģmeyi hızlandırıcı bir olgu olarak değerlendirmek.

233 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, DOĞU ANADOLU PROJESĠNDE ULAġIM VE HABERLEġME Doğu Anadolu Projesi kapsamında ulaģım için doğu-batı ve güneykuzey istikametlerinde öncelikli koridorlar belirlenmiģtir (ġekil 1). Doğubatı istikametinde iki önemli kara ulaģım koridoru bulunmaktadır. Bunlardan biri Sivas-Erzincan-Erzurum koridorudur. Erzurum dan sonra bu koridorlardan biri Kars üzerinden Ermenistan a, diğeri ise Doğubeyazıt üzerinden Ermenistan, Nahçıvan ve Ġran a yönelmektedir. Doğu-batı istikametinde ikinci kara ulaģım koridoru Malatya-Elazığ-Bingöl-Van dan geçen güzergah olup, Hakkari ve Van üzerinden Ġran a geçiģi sağlamaktadır. ġekil 1: DAP UlaĢtırma Sistemi Öncelikli Koridorlar [2] 633

234 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, 2002 Güney-Kuzey istikametinde ise dört yerde bağlantının iyileģtirilmesi önerilmektedir. Bunlar Elazığ-Tunceli-Erzincan, Bingöl-Erzurum, Bitlis- Ağrı ve Van-Doğubeyazıt arasındaki bağlantılardır. Doğu-Batı ve Güney- Kuzey istikametlerindeki karayolu bağlantıları için kaliteli otoyollar önerilmektedir. DOKAP (Doğu Karadeniz Projesi) ve GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi) projelerinde belirlenen bağlantıları ile karayolu ulaģımı bir bütünlük arz etmektedir. Demiryolu ağ yapısının iyileģtirilmesi ve kademeli olarak gidiģ-geliģ olarak projelendirilmesi, kitlesel taģımacılığın cazip hale getirilmesi önerilmektedir. Doğu Anadolu Projesi kapsamında Atatürk, Fırat, Ġnönü, Kafkas, Yüzüncü Yıl ve Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT) MüsteĢarlığı arasında video konferans sisteminin kurulması yönündeki teklifler, hem Doğu Anadolu Projesinde hem de Sekizinci BeĢ Yıllık Kalkınma Planı içerisinde yer alan önemli bir projedir. Bu projenin süratle gerçekleģmesi neticesinde, Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan üniversiteler arasında uzaktan eğitim baģlatılacak ve bir merkezden verilen bir ders, aynı anda diğer merkezlerden anında seyredilebilecek, dinlenebilecek ve Ġnteraktif görüģmeler yapılabilecektir. Bu sistem sayesinde kitlesel eğitim sonrasında, bölgenin sıkıntılar içerisinde yürütülen eğitimine önemli kalite getirilebilecek ve ilgili üniversitelerde kontenjan artırımına gidilebilecektir. Bölge üniversitelerinin, televizyon birimleri kurarak, Bölge eğitim ve kültürüne hizmet verebilme olanakları sağlanmalı; bunun için 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanunda değiģiklik yapılmalıdır. Halen Fırat Üniversitesi nde 1992 yılından beri yerel yayın yapan FIRAT TV bulunurken, Atatürk Üniversitesi nde de radyo yayınları yapılmaktadır. Ancak bu her iki yayın da 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanunun 29. maddesi ile 634

235 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, 2002 çeliģmektedir. Bu iki üniversitemizde de ĠletiĢim Fakültesi bulunmakta ve ileride bölgede yayın yapan özel radyo ve televizyon Ģirketlerinin kaliteli yayın yapmalarına bu fakülteler katkı sağlayabilecektir. 6. DAP BÖLGESĠNDE ENERJĠ ĠLE ĠLGĠLĠ BAZI ÖNEMLĠ HEDEFLER Hidroelektrik enerji açısından proje bölgesi önemli bir potansiyel arz etmektedir. Hidroelektrik enerji açısından Fırat nehri üzerinde büyük santraller (Keban, Karakaya, Atatürk vb) bulunmaktadır. Bölgede halen DSĠ tarafından yapımı süren hidroelektrik santrallerin bir an önce bitirilmesi için önemli kaynak aktarımına gereksinim bulunmaktadır. Doğu Anadolu Projesinin hedefleri arasında Elazığ, Erzincan, Erzurum, Malatya ve Van ın sanayi merkezleri olmaları öngörülmüģtür. Ancak bu illerde sanayiye verilen enerjide zaman zaman yapılan kesintiler sonrasında büyük zararlar meydana gelebilmektedir. Bu illere kaliteli ve güvenli enerji verilecek tedbirler alınmalıdır. Bölgede DSĠ tarafından ileride yapılması düģünülen hidroelektrik projelerin maddi kaynak sorununa çözüm bulmak için Yap- ĠĢlet-Devret yöntemleri kullanılmalıdır. Elazığ ve Erzurum gibi illerimizde kıģ aylarında ortaya çıkan hava kirliliğinin önlenmesi için, Ġran dan gelecek doğal boru hattı, Van-Elazığ- Malatya ya ve Erzurum a ulaģtırılmalıdır. 7. DAP BÖLGESĠNDE TURĠZM VE KÜLTÜR Doğu Anadolu Bölgesi tarihi ve kültürü zenginlikler bakımından önemli bir bölgemizdir. Bölgede bulunan tarihi ve turizm ile ilgili yerlerin tanıtımının yeterince yapıldığını söylemek imkansızdır li yıllardan sonra bölgede ortaya çıkan terör hareketleri yüzünden, bölgeye gelen yabancı turist sayısı çok azalmıģ ve hatta bazı bölgelerde turizm tamamen durmuģtur. 635

236 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, 2002 Kars, Doğubeyazıt, Adilcevaz, Erzurum, Malatya, Elazığ gibi yerleģim merkezlerinde önemli tarihi ve arkelojik sit alanları yer almaktadır. Kars-Ardahan, Van-Iğdır, Bitlis-Van Gölü, Malatya-Elazığ, Erzincan- GümüĢhane, Erzurum ve yöresinde yedi günlük turlar düzenlenebilir. Hava ulaģımı açısından Malatya, Erzurum, Kars, MuĢ ve Van havaalanları uygun alt yapıya sahiptirler. Elazığ da da bir havaalanı mevcut olup, ancak küçük uçakların (RJ70 veya RJ100 gibi) iniģi mümkün olabilmektedir. Elazığ ın Doğu Anadolu Bölgesi ne açılma koridoru üzerinde bulunduğu göz önüne alınırsa, Elazığ havaalanının pistinin uzatılmasının veya yeni bir pistin yapılmasının zorunlu olduğu ortaya çıkmaktadır. Kayak merkezleri, trekking benzeri imkanları nedeniyle turizmin kısa sürede canlandırılması mümkündür. Turizm ve Kültür açısından Doğu Anadolu Projesi kapsamına giren bölgedeki potansiyel, ġekil 2 de verilmiģtir [2]. ġekil 2: DAP Bölgesinde Turizm ve Kültür Projeksiyonları [1] 636

237 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, DAP GELĠġME ALANLARI ġekil 3 de Doğu Anadolu Projesi kapsamındaki bölgenin geliģme Ģeması verilmektedir [1]. ġemadan da görüleceği üzere Malatya ve Elazığ illeri imalat sanayisinin ön plana çıktığı illerimiz olmaktadır. Buna karģın Van ve Iğdır illerimiz ise ticaret merkezleri olarak belirlenmiģtir. Bayburt, Erzincan, Malatya, Elazığ, Bingöl, MuĢ, Ağrı ve Bitlis illerimiz ve yörelerinde bitkisel üretimin teģvik edilmesi planlanmıģtır. Erzurum, Kars, Bingöl, MuĢ, Van ilinin BaĢkale Ġlçesi ile Hakkari bölgelerinde hayvancılığın; Tunceli ve yöresinde ise su ürünlerinin geliģtirilmesi hedeflenmektedir. Malatya, Elazığ, Erzincan, Erzurum ve Van illerinde bölgesel hizmet merkezlerinin kurulması, AraĢtırma-GeliĢtirme merkezleri olarak da Malatya, Elazığ, Erzurum, Kars ve Van illeri ön plana çıkarılmaktadır. Söz konusu bu illerde üniversitelerin bulunması, araģtırma-geliģtirme çalıģmaları için potansiyel arz etmektedir. ġekil 3: DAP Bölgesinde GeliĢme ġeması [2] 637

238 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, DAP YATIRIM BÜYÜKLÜKLERĠ Doğu Anadolu Projesinde yer alan illerin topografik ve ekonomik özellikleri göz önüne alınarak üç alt bölge oluģturulmuģtur. Bu üç alt bölgenin yıllarını kapsayan projeksiyonlarında geliģme stratejileri için üç ayrı senaryonun uygulanabileceği önerilmektedir. Tablo 8 incelendiğinde önerilen senaryolar içerisinde yıllık ortalama büyüme hızları açısından Türkiye gerçekleri de göz önüne alındığında A1 senaryosunun uygulamasının daha isabetli olacağı izlenimi ortaya çıkmaktadır. Söz konusu 20 yıllık projeksiyonlarda Türkiye için ortalama büyüme hızı beģli rakamlarla değiģirken, Doğu Anadolu Projesi kapsamındaki yörede daha büyük bir büyüme hızının düģünülmesi, bölgenin sosyo ekonomik geliģmiģlik düzeyinin diğer bölgelerle olan farklılığını ortadan kaldırmak için zorunlu bir uygulama gibi karģımıza çıkmaktadır. Ancak son 21 ġubat 2001 kararları ile ülkemizde büyük bir ekonomik krizin ortaya çıkması sonucunda, 2001 yılı için büyüme hızı sıfır seviyelerine çekilirken, Doğu Anadolu Projesi bölgesinde hangi strateji olursa olsun belirlenen büyüme hızına ulaģılamayacağı gerçeği ortaya çıkmaktadır. Tablo 8: DeğiĢik Üç Senaryoya Göre Ortalama Yıllık Büyüme Hızları (%) Senaryo Tipi A1 A2 A3 Dönemler DAP Bölgesi Türkiye ,3 5, ,6 5, ,9 5, ,3 5, ,9 5, ,0 5, ,1 5, ,7 5, ,9 5,4 638

239 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, 2002 DeğiĢik üç stratejiye göre büyüme hızları Doğu Anadolu Projesi Ana Planında Tarım, Sanayi (Ġmalat Sanayi), Hizmetler ve Kamu hizmetleri baģlıkları altında incelenmektedir. Doğu Anadolu Projesi kapsamındaki geliģmelerde belirlenen hedeflere ulaģabilmek için günün Ģartları da göz önünde bulundurularak, alt bölgeler bazında Kamu Hizmetleri için düģünülen büyüme hızlarının gerçekleģtirilmesi için çaba sarf edilmelidir. 10. SONUÇ Doğu Anadolu Projesi Ana Planı, Atatürk, Fırat, Ġnönü, Kafkas ve Yüzüncü Yıl Üniversitelerinin oluģturdukları Ortak GiriĢim aracılığı ile yürütülen ve ülkemizdeki diğer üniversitelerde, kamu kurum ve kuruluģlarında ve özel sektörde görevli büyük sayıda elemanın ortak çalıģması ve DPT MüsteĢarlığı uzmanlarının iģbirliği ile tamamlanmıģ büyük bir projedir. Bu proje baģarı ile tamamlanarak kamu ve özel sektörün hizmetine açılmıģtır. Doğu Anadolu Projesinde yer alan illerin ve yörelerinin kalkınmasını sağlamak ve en geri kalmıģ bölge imajını silmek ve ana planda belirtilen hedefleri yakalayabilmek için Doğu ve Güneydoğu Anadolu Eylem Planı çerçevesinde DAP Ana Planına iģlerlik kazandırmak zorunludur. Doğu Anadolu Projesi Ana Planı çerçevesinde 16 ilin her biri için ayrı ayrı yapılan dörder fizibilite etütleri tip projeler olup, iller arasında çapraz olarak uygulanabilir. Özel sektör dinamizminin bölgeye çekilmesi için bu fizibilite çalıģmaları öncülük edebilir. 639

240 Bingöl, A., F.; Varol, A.: Bölgesel Kalkınmada Doğu Anadolu Projesi (DAP) YaklaĢımı, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: , Elazığ, 2002 KAYNAKLAR [1] Doğu Anadolu Projesi Ana Planı, Yönetici Özeti, T.C. BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı, 2000 [2] Doğu Anadolu Projesi Ana Planı, T.C. BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı MüsteĢarlığı,

241 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi ÇEVRĠMĠÇĠ UZAKTAN EĞĠTĠMDE ĠLETĠġĠM MODÜLÜ Prof. Dr. Asaf Varol Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yalın Kılıç Türel Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi ÖZET Eğitim sisteminde verimliliğin artırılabilmesi için uzaktan eğitimin geliģmesi ve yaygınlaģması gerekmektedir. Günümüzde Çevrimiçi eğitimin, uzaktan eğitim yöntemleri içinde birçok açıdan en avantajlı yöntem olması, dünyada olduğu gibi Türkiye de de üniversiteleri bu konuda yoğun çalıģmalar yapmaya sevk etmiģtir. Türkiye deki birçok üniversite, Uzaktan Eğitim Merkezleri kurmuģ ve uzman ekipler oluģturarak çalıģmalarını hızlandırmıģtır. Çevrimiçi eğitimin sağlıklı bir Ģekilde oluģturulması ve yürütülmesi için kullanımı kolay ve anlaģılır bir otomasyonun hazırlanması Ģarttır. Hazırlanan bu otomasyon sayesinde öncelikle öğrenci-öğrenci ve öğrenciöğretmen iletiģiminin yeterli düzeyde gerçekleģtirilebilmesi amaçlanır. Otomasyon sahip olduğu iletiģim özellikleri ile gerçek sınıf ortamını aratmamalı, hatta teknolojinin sunduğu imkanlar ölçüsünde birtakım üstünlüklere sahip olmalıdır. Bu çalıģmada, Fırat Üniversitesi çevrimiçi eğitim faaliyetleri çerçevesinde oluģturulan sanal sınıf otomasyonunda bulunması gereken modüllerin özelliklerine değinilecek, sanal sınıfta etkileģimi sağlayan iletiģim modülü uygulamalı olarak gerçekleģtirilecektir. 641

242 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi Anahtar Sözcükler: Çevrimiçi Uzaktan Eğitim, Uzaktan Eğitim, Sanal Sınıfta ĠletiĢim Modülü EDUCATION COMMUNICATION MODULE BY ON-LINE DISTANCE ABSTRACT It is necessary to improve and spread distance education to increase efficiency of the education system. Since online education has become one of the most advantageous methods of distance education today, most universities are encouraged to do more research on the topic in Turkey as well as in the world. Many universities in Turkey have established Distance Education Centers and trained expert teams to accelerate their studies. In order to establish and apply online education effectively, it is crucial to prepare an easy-to-use and easy-to-learn automation. The purpose of this automation is to provide student-student and teacher-student communication in a required level. With its communication features, automation should be as effective as real class environment and provide even more by means of available technological possibilities. In this study that is a work of Firat University's online education research, the properties of necessary modules in virtual class environment will be discussed and the communication module that provides interaction in a virtual class will be built. Keywords: On-Line Distance Education, Distance Education, Communication Module in Virtual Class. 1. ÇEVRĠMĠÇĠ UZAKTAN EĞĠTĠMDE OTOMASYON Eğitimci ile öğrencinin zamandan ve mekandan bağımsız olarak gerçekleģtirdiği eğitim sistemi olan uzaktan eğitimin birkaç süreçte geliģtiği 642

243 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi görülmüģtür: kavramsallaģma süreci, mektupla öğretim süreci ve iletiģim teknolojilerinin kullanılması süreci sistem bu aģamalardan geçerken kullanılan yöntemlerde de değiģiklik gözlenmiģtir yılında Türkiye de mektupla öğretim kursları açılmıģ, 1980 de ise Açıköğretim Merkezi oluģturulmuģ ve Anadolu Üniversitesi bu konuda önemli çalıģmalar baģlatmıģtır. TRT hem radyo hem de televizyon kanalları ile bu çalıģmalara destek vermiģtir. Günümüzde ise daha hızlı ve eģzamanlı gerçekleģebilen, telekonferans ve videokonferans yöntemleri yaygınlaģmıģ, son olarak Ġnternet in hayatımıza girmesi ile Web e dayalı Çevrimiçi Uzaktan Eğitim çalıģmaları gündeme gelmiģtir. Çevrimiçi eğitim, maliyetinin düģüklüğü, öğretim üyesinin zaman ve mekandan bağımsız eğitim hizmeti verebilmesi gibi olumlu yönleri sebebiyle, Türkiye deki birçok üniversite tarafından benimsenmiģ ve hemen uygulamaya geçebilmek için çalıģmalar baģlatılmıģtır. Üniversitelerin ne tür ve hangi standartta otomasyon sistemi hazırlamasını resmileģtiren yönetmelik 14 Aralık 1999 tarih ve sayılı Resmi Gazetede, Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim Yönetmeliği adıyla yayımlanmıģtır. Üniversitelerdeki uzaktan eğitim çalıģmaları Enformatik Milli Komitesi tarafından gözetlenmektedir. Çevrimiçi eğitimin Türkiye de büyük önem kazanacağı ve bundan böyle diplomaya yönelik bölümlerin açılabileceği anlaģılmaktadır. Ancak web üzerinden hazırlanacak ders materyallerinin hem pedagojik hem de iģitsel ve görsel açıdan bazı özellikler taģıması zorunludur. Çevrimiçi eğitim uygulanırken bazı önemli noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu noktalar Ģu Ģekilde sıralanabilir (Teknotürk, 2001): 1. Öğrenim materyallerinin kalitesi, 2. Materyallerin kullanılabilirliği, 3. Öğrencilerin eğiticiler tarafından desteklenmesi, 4. Sistemin yönetimi, 643

244 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi 5. EriĢim kolaylığı, 6. Görüntüleme ve geri besleme mekanizmaları. Çevrimiçi eğitimdeki en büyük problemlerden birisi, ders verecek düzeydeki öğretmen ve akademisyenlerin sanal ortamda bir web sayfası tasarımı konusunda bilgi sahibi olmamaları, bunun sonucu olarak çevrimiçi eğitime sıcak bakmamalarıdır. Bu problemin giderilmesi için tek çözüm, her düzeyde bilgisayar kullanıcısının rahatlıkla yönlendirmeleri doğrultusunda oluģacak bir otomasyon sisteminin oluģturulmasıdır. Dolayısıyla üniversiteler hem otomasyon sistemini oluģturacak hem de öğretim üyesinin tüm sorunlarında yardımcı olacak ve kesintisiz web sayfası tasarımı desteği sağlayacak gruplar oluģturmaktadır (Varol & Varol, 1999). Uzaktan çevrimiçi eğitim çözümlerinde bedelleri pahalı olan ve IBM, Microsoft gibi büyük firmalar tarafından (Lotus LearningSpace, WinClass, WebCT, Blackboard vb.) yazılan paket programlar kullanılmaktadır. Bu programlar genelde yurtdıģı eğitimlere uygun olarak hazırlandığı için, eğitim sistemimizin gereksinimlerini bire bir karģılamayabilmektedir. Çevrimiçi eğitimde, sanal sınıfın yetersiz kaldığı alanlardan biri iletiģimdir. Gerçek sınıf ortamında öğrenci, öğretim üyesi ve diğer sınıf arkadaģları ile rahatlıkla iletiģim kurabilmektedir. Sanal sınıfta ise bu ortamın sağlanabilmesi için Ġnternet teknolojisi içinde yer alan bileģenlerin etkin ve yeterli düzeyde kullanılması gerekir. Otomasyona ait iletiģim modülü iyi bir Ģekilde tasarlanırsa, gerçek sınıf ortamından daha geniģ bir iletiģim imkanı oluģur. Çünkü eğitimin en önemli parçası olan iletiģim e- posta, forum, sohbet odaları gibi özellikler sayesinde eģzamanlı veya eģzamansız olabilecek ve günün her saatinde gerçekleģebilecektir. Öğrenciler, kendi aralarında ve öğretim üyesi ile sesli veya görüntülü olarak sohbet edebilecek, çeģitli konularda tartıģabilecek, 644

245 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi sorularına çözüm bulabileceklerdir. ĠletiĢim ortamında bulunması gereken birtakım bileģenler vardır. 2. ĠLETĠġĠM ORTAMINDA BULUNMASI GEREKEN ASGARĠ BĠLEġENLER Elektronik Posta ve E-posta Listesi Ġnternet e bağlı kullanıcıların farklı servislerden temin edebileceği sanal ortamdaki posta kutusudur. Yaygın olarak kullanılan bu haberleģme Ģekline çevrimiçi eğitimde de ihtiyaç duyulur. Öğrencilerin e-posta adreslerinin listesi oluģturulur. Listeler kolaylıkla güncellenebilir, istenmeyen adresler listeden silinebilir. Öğretim üyesi veya öğrenciler listedeki herkese aynı anda toplu mesaj gönderebilir. Outlook Express, Microsoft Outlook gibi programlar kullanılarak posta hesaplarına ulaģılabilir. Ayrıca e-posta sayesinde resim, ses, gibi bileģenlerin de aktarımı kolaylıkla yapılabilir TartıĢma Grupları ve Forumlar Ġnternet kullanıcılarının değiģik konularda haberler, yazılar gönderdiği bir tartıģma platformudur. Bu platform, konulara göre oluģturulmuģ tartıģma öbeklerinden oluģmaktadır. Kullanıcı, iletisini oluģturulan öbeğe gönderir. DeğiĢik konularda sanal platformlar oluģturularak tartıģmalar yürütülebilir. Özellikle çevirmiçi eğitim açısından düģünüldüğünde öğrencilerin sorular sorabildiği, cevaplanan soruları takip edebildiği, konusuna göre arama yapabildiği bir platforma olan ihtiyaç çok fazladır. Bu amaçla sanal bir sınıf içindeki önemli öğelerden birisi forum bölümüdür Sohbet Odaları IRC (Ġnternet Relay Chat), birçok kiģinin aynı anda etkileģimli mesajlarla haberleģebildiği bir platformdur. IRC'de, belirli bir konuda 645

246 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi konuģmak, tartıģmak isteyen insanlar kanal olarak adlandırılan ve genellikle bir konusu olan alanlarda toplanırlar. Bir kiģinin yazdığı mesaj, o kanaldaki herkese iletilebilir, bunun yanı sıra kiģiler arasında özel mesajlaģmaya da imkan tanır. IRC ye bağlantı önceleri Mirch gibi programlarla sağlanmaktaydı. Fakat günümüzde bu tür programların yanı sıra web sayfaları içine de IRC programları eklenerek bir sitenin içerisinden sohbet ortamını kullanabilme gerçekleģmektedir. ICQ, Netmeeting gibi programlar ise yazılı sohbetin yanı sıra sesli sohbete de izin verirler. Sohbet odalarının Çevrimiçi Uzaktan Eğitim faaliyetleri için de kullanılmasının birçok yararı vardır. TartıĢma ortamının ders içinde veya ders dıģında oluģması bireyin anlama sürecine katkıda bulunur, aklına takılan sorulara anında çözüm alabilmesini sağlar. Öğretmen, ortamdaki öğrenci sayısına bakarak derse katılım konusunda fikir sahibi olur. Sınıf içi iletiģimin geliģmesine katkıda bulunur. Özellikle sosyal yönü zayıf öğrenciler için rahatça fikirlerini yazılı olarak dile getirebilecekleri bir ortamdır. 3. ÇEVRĠMĠÇĠ UZAKTAN EĞĠTĠMDE SANAL SINIFTA ĠLETĠġĠM MODÜLÜ OTOMASYON UYGULAMASI Daha fazla kiģiye, daha kısa sürede, kaliteli eğitim vermek, bilgi çağına ayak uydurup rekabetçi olmak isteyen her eğitim kurumunun, bundan böyle yapması gereken iģlerin baģında olup, sanal ortamda bir sınıf eğitim merkezini gerekli kılar. Ancak bunu gerçekleģtirmek için gerekli yüksek maliyetleri düģününce en doğru çözüm; Ġnternet teknolojileri kullanarak oluģturulacak bir sanal sınıf eğitim merkezi yazılımıdır. Bu çalıģmada sanal sınıf içinde yer alması zorunlu öğelerden biri olan iletiģim modülüne ait örnek bir tasarım geliģtirilmiģtir. 646

247 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi Dersle alakalı tüm bireylerin aralarında bağlantı kurabilecekleri bir modül oluģturabilmek ya da genel anlamda bireyleri çevrimiçi eğitime tabi tutabilmek için yeterli düzeyde bilgisayar ve Ġnternet kullanımı konusunda bilgi sahibi olmalarını sağlamak gerekir. Tasarım yapılırken öğretim üyesi ve öğrencilerin bu temel kullanım bilgisine sahip olduğu varsayılacaktır. Çift yönlü ve amacına uygun bir iletiģim sağlamak için, bireylerin, günün 24 saati, Ġnternet e bağlı herhangi bir bilgisayardan, hazırlanan iletiģim modülüne bağlantı gerçekleģtirebilmeleri amaçlanmıģtır. Modüle giriģ yaptıktan sonra birey o anki durumuna uygun olarak yazılı veya görüntülü sohbet edebilir, foruma görüģlerini aktarabilir ya da diğer birçok iletiģim seçeneğini rahatlıkla kullanabilir. Modül içindeki bazı alanlara öğrencilerin kendi kullanıcı adı dıģında bir kod ad kullanarak girebilmesi de sağlanmıģtır. Böylelikle öğrenci daha rahat davranacak ve sosyal yönünü daha rahat geliģtirebilecektir. Tüm bu kayıtlar veri tabanında saklanacak, bireyin istediği zaman veritabanından bilgileri güncellenebilecektir Kullanılan Yazılımlar ve Araçlar Web sayfası olarak düģünüldüğünde hazırlanan ders notları, animasyon ve grafiklerin web dokümanı olarak Ġnternet ortamına taģınması oldukça kolaydır. Bunun için tek taraflı bir bilgi aktarımına izin veren yani tasarımcının sayfa ziyaret edildiğinde görülmesi istenen bilgileri görüntüleyen HTML (Hyper Text Markup Language) adlı iģaretleme dili kullanılabilir. Ancak bu çalıģmada tasarlanması düģünülen web sayfasında, kullanıcının istekleri doğrultusunda HTML sayfası farklı Ģekillerde görüntülenebilecektir. Ayrıca kullanıcıdan formlar ve bunun gibi bileģenlerle alınan bilgiler kayıtlarda saklanacak, diğer web sayfalarının oluģmasında bu kayıtlardaki bilgilerden yararlanılabilecektir. 647

248 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi Web sayfasının daha etkili, görsel ve eğitimi amacına daha uygun hale getirecek bir otomasyon olacak Ģekilde tasarlanması için kullanıcıdan alınan verilerin daha sonra kullanılmasına imkan veren PHP, CGI veya ASP gibi nesneye yönelik bir programlama dili kullanılması gerekir. Bu dillerin sadece sunucu makinede çalıģması, ayrıca kiģisel bilgisayara PWS, IIS veya Apache gibi bir web sunucu eklentisinin de ilave edilmesini gerektirir. Bu tür dillerin avantajlarından biri de Ģudur: Belli komutlar ardarda yazılarak script adı verilen paketler oluģturulur. Sayfa tasarımında bu paketler tekrar yazılmadan direk kodlar arasına yerleģtirilir. Böylece tasarımcı hem zamandan kazanır hem de kodların daha sade görünmesi sağlanır. Nesneye yönelimli programlar içinde günümüzde en çok tercih edilen PHP dir. Çünkü ASP ve CGI ye göre hem yazımı kolay hem de çok hızlıdır. Bu yüzden örnek uygulamada PHP dili kullanılarak bir tasarım gerçekleģtirilmiģtir. Verilerin düzenli olarak sunucu bilgisayarda kaydının tutulması, bu kayıtların birbiri ile bağlantılı çalıģması, istatistiklerin alınabilmesi ve kayıtlar üzerinde kolaylıkla ekleme, silme gibi iģlemlerin yapılabilmesi için veritabanı (Database) programlarına ihtiyaç vardır. Dbase, Access, Sql, MySql gibi birçok veritabanı standardı bulunmaktadır. PHP dili, birçok veritabanı ile rahatlıkla bağlantı kurabildiği halde MySql ile çok kolay ve hızlı bir bağlantı gerçekleģtirebildiğinden, yaygın olarak tercih edilen bu ikili; örnek çalıģmada da birlikte kullanılmıģtır. Mysql aslında bir veritabanı sorgulama dilidir. Sadece kayıtları değil kayıtlar arasındaki iliģkileri de saklar. Öncelikle kayıt edilmesi gereken her değiģkene bir alan adı verilir. Bu alanlar bir tabloda saklanır. Tablonun oluģturulması, düzenlenmesi ve silinmesi, alanların sahip olması gereken özelliklerle oluģturulması ve düzenlenmesi sql dili komutlarıyla gerçekleģtirilir. Bu iģlem hem zor hem de zaman alıcı olduğundan hazır paket programlarla veritabanının yönetilmesi sağlanır. Bunun için kullanılan 648

249 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi hazır yazılımlardan birisi Türkçe versiyonu da bulunan Phpmyadmin adlı veritabanı yönetici programıdır (ġekil-1). ġekil 1. PhpMyAdmin Veritabanı Yöneticisi GiriĢ Ekranı Phpmyadmin programı ile verilerin kaydı ve sql sorguları rahatlıkla düzenlenebilir. Yeni bir veritabanı oluģturma, daha önceden oluģturulmuģ veritabanları üzerinde düzenleme yapma, tabloları oluģturma ve düzenleme, istatistikleri kontrol etme gibi birçok iģlem bu arayüz yardımıyla gerçekleģtirilebilir. Herhangi bir php script alındığında, veritabanı dosyası direk dump adı verilen iģlemle buraya aktarılabilir. Böylece veritabanı, tablolar ve alanları doğrudan oluģturulmuģ olur. PHP ve Mysql in birlikte çalıģabilmesi için Ġnternet üzerinden ücretsiz indirilebilecek programları sadece sunucu makinede çalıģabilir. Sunucu programı (Pws, IIS, Apache) yükledikten sonra bilgisayar bir sunucu adına sahip olur. Standart olarak localhost adını aldığı halde baģka bir isim de verilebilir. Örneğin bilgi adındaki bir sunucu altındaki dene.php dosyasını çalıģtırmak için; ya da adresi web tarayıcı programın (Ġnternet Explorer, 649

250 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi Netscape vs.) adres kutucuğuna yazıldığında dene.php dosyası çalıģacaktır (Türel, 2002) Örnek ĠletiĢim Modülü Uygulamasına GiriĢ Sanal sınıf uygulamasının içerisinde bulunan iletişim bağlantısı seçildiğinde ĠletiĢim Modülü açılacaktır. Uygulamanın bütünlüğünün bozulmasını önlemek amacıyla kullanıcı adı ve Ģifre bilgilerinin modüle giriģi için aktif olmaması sağlanmıģtır. Modüle giriģte hem üstteki menülerde hem de alt kısımdaki animasyon uygulamasında tüm bileģenler mevcut olup, istenilen bağlantı seçildiğinde ilgili bölüm açılır (ġekil 2). ġekil 2. ĠletiĢim Ana Sayfası Sohbet Odası Sohbet odasının ( Chat Room ) amacı, kullanıcıların kendi dersleri adına oluģturulmuģ odalarda gerçek bir sınıf ortamındaki gibi herkesin rahatlıkla konuģabileceği bir ortam oluģturmaktır. Php programlama dili kullanılarak oluģturulan bu uygulamada öğrenci isterse kendine özel bir oda açabileceği gibi daha önceden açılmıģ odalara da giriģ yapabilir. ġekil 3 de 650

251 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi sohbet odalarının giriģ sayfası görülmektedir. Odada yapılan tüm konuģmaların kaydı sohbet eden kiģilerin kullanıcı adı ile birlikte 96 saat ( 4 gün ) boyunca veritabanında saklanır. Odada gerçekleģen önemli tartıģmalar daha sonra öğrencilerin kullanımına açılabilir. Yönetici ve öğrenci giriģi ayrı olduğundan, sistemde yöneticinin denetimini sağlayacak ayrı bir sayfa üzerinden yöneticiye farklı yetkiler verilmiģtir. Daha önceden belirlenmiģ ders sınıflarına giriģ yapılabileceği gibi öğrencilerin oluģturduğu genel konulu sohbet odalarına da giriģ gerçekleģebilir. Fakat oda açmak yine yöneticinin onayından geçmek zorundadır. ġekil 3. Sohbet Odası GiriĢ Sayfası 651

252 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi Öğrenciler, ġekil 4 deki sohbet odasına girdiklerinde dersler arasında geçiģ yapabilir ve listede ismi görülen diğer öğrencilerle özel sohbet gerçekleģtirebilirler. Sohbet odası adının yanında ise parantez içinde odadaki kullanıcı sayısı belirtilir. ġekil 4. Sohbet Odası Görünümü ve BileĢenleri Forum TartıĢma Grupları Uzaktan Eğitimde sanal bir sınıf için ayrı bir forum uygulaması kullanılabileceği gibi her dersin konu baģlığının bulunduğu genel bir forum da kullanılabilir. Buradan öğrenci kendi dersinin bulunduğu kategori baģlığını seçer. Önceden yazılmıģ tüm yazıları buradan görebilir. Ġstediklerine cevaplar yazabilir. Yönetici sohbet odasındaki gibi istediği kayıtları rahatlıkla silebilir. Yeni baģlıklar oluģturabilir. Forumun güzel bir yanı da kullanıcının baģlığa, kategoriye, foruma göre forumlar içinde arama yaptırabilmesidir. Üstelik o anda forumda olan kullanıcılar da görüntülendiği için daha kolay iletiģim sağlanmıģ olur. GiriĢ ( Login ) iģlemi için gerekli 652

253 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi kullanıcı adı ve Ģifre kutucukları doldurulur. Her kullanıcıya farklı yetkiler verilebilir. Kayıtlı olmayan kullanıcılar sadece ziyaretçilere verilen izin ölçüsünde forumdan yararlanabilirler. ġekil 5 deki ders kategorisi seçildikten sonra buradaki konu baģlıkları seçilerek, yazılmıģ yazılar, yazan kiģiler incelenebilir. Kayıtlı kullanıcıların profilini görüntülemekde mümkündür. Bu profilde kiģiye özel mesaj bırakma, e-posta gönderme gibi seçenekler mevcuttur. ġekil 5. Forum Ana Sayfası E-posta Listesi OluĢturulan e-posta listesi ( Mail List ) sayesinde kullanıcılar istediklerinde buraya kayıt yaptırabilir ve kendilerini listeye dahil edebilirler. Böylece listede bulunan herkese aynı anda mesaj atılabileceği gibi toplu 653

254 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi mesajlardan da yararlanma hakkına sahip olunur. Yönetici veya öğretim üyesi isterse, elindeki tüm e-posta kayıtlarını toplu olarak buraya dahil edebilir. Örneğin bir dersi alan öğrenci kayıtlarından e-posta adresleri sütunu alınarak e-posta listesine aktarıldığında sınıfa ait bir liste oluģmuģ olur. Eklenen postaların listesi not defteri ile açılabilen file.kml adlı dosya içerisinde saklanır. Kullanımı oldukça kolay hazırlanmıģ bu posta listesi sayfasında sadece iki tane bağlantı vardır. Listeye e-posta ekle ve Mesaj oluģtur ve gönder. Eklenen posta adresleri ise bu bağlantıların alt kısmında sayısı ile birlikte görünür (ġekil 6). Mesaj OluĢtur ve Gönder bağlantısı seçildiğinde aģağıdaki pencere ekrana gelir (ġekil 7). Buradan istenilen mail adresinden tüm kullanıcılara mesaj gönderilebilir ġekil 6. E-posta Listesi ġekil 7. Mesaj Gönderme Ekranı 654

255 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi Form Mesajı Flash animasyon programında hazırlanmıģ olan bu formun ( Form Mail ) görevi kullanıcının, direk olarak konusunu ve mesajını belirtmek suretiyle web sayfası üzerinden e-posta gönderebilmesidir. Formdaki verilerin iletileceği e-posta adresi girildiğinde o e-posta adresine sayfadan gönderilen tüm mesajlar anında iletilecektir (ġekil 8). Form üzerinde gerekli ibaresi bulunan kutucuklar mutlak suretle doldurulmalıdır. Eğer form eksik doldurulursa hata mesajı verir ve tekrar giriģ için geri düğmesine basılması istenir. Buradaki formdan alınan bilgiler ezformml.cgi dosyasına gönderilir. Bu dosya içinde belirtilen yönetici e- posta adresine forma girilen bilgiler e-posta olarak iletilir. ġekil 8. Form Mesajı Paneli Sınıf Defteri Öğrencilerin kiģisel bilgilerini, görüģ ve düģüncelerini yazabilecekleri bir platformdur. Buraya kayıt yapan öğrenci, hem kendini 655

256 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi hem de sınıf arkadaģlarını tanıma ve onlarla iletiģim kurma olanağı bulacaktır. Aynı zamanda tüm öğrencilerin, e-posta adresleri varsa web adresleri, icq numaraları gibi bilgilerinde kaydının toplanabilmesi bu platform aracılığıyla mümkün olacaktır (ġekil 9). ġekil 9. Sınıf Defteri Paneli 4. SONUÇ Çevrimiçi eğitimin sağlıklı bir Ģekilde yürütülebilmesi için kullanılacak otomasyon sisteminin titizlikle hazırlanması gerekmektedir. Böylece öğrenci sayısı, süre ve mekan sınırı olmaksızın Ġnternet teknolojileri kullanılarak geleneksel sistemlere göre çok daha verimli ve kaliteli eğitim verilebilir. Sonuç olarak çevrimiçi eğitimde kullanılacak otomasyon sistemleri, sağladığı büyük imkanlar ve kolaylıklar sayesinde eğitime büyük ölçüde yararlar sağlamaktadır. Web tabanlı olarak yapılan eğitim programlarıyla birçok kiģinin eğitim alması, günümüz iletiģim ve biliģim araçlarıyla artık kolayca yapılabilmektedir. Bununla birlikte, öğretim elemanına ve dersi alan öğrencilere gerçek sınıf ortamını aratmayacak geliģmiģ bir iletiģim platformu oluģturulacak otomasyon içinde mutlaka yer almalıdır. Örnek olarak hazırlanan otomasyonda, öğrenciler arası ve öğretim üyesi ile bilgi ve görüģ alıģveriģi yapılabilmesine imkan veren bir platform 656

257 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi oluģturulmuģtur. Bu sayede, öğrenciler veya öğretim elemanı herhangi bir mesajı ister tüm sınıfa isterse bir kiģiye anında ulaģtırabilmektedir. TartıĢma grupları ve forumlar sayesinde belli konular üzerinde fikir alıģveriģinde bulunup, bilimsel veya genel konularda tartıģmalar gerçekleģtirebilmek mümkündür. Öğrenciler, sınıf arkadaģları ile sohbet odalarında eģzamanlı sohbetlere katılabilir ve daha sonra sohbet kayıtlarına dersin web sayfası üzerinden ulaģabilirler. Sınıf defteri bölümünden, sınıftaki öğrenciler hakkında genel bilgiler edinilebilir ve öğrencilerle bağlantı sağlayacak e- posta adresi, ICQ numarası gibi bilgilere eriģilebilir. Form mesajı alanından ders yetkilisine web üzerinden posta gönderilebilir. Geleneksel eğitim sistemleri ile gerçekleģmesi mümkün olmayacak birçok özellik, hazırlanan otomasyon sistemleri sayesinde uygulamaya geçirilerek uzaktan eğitime büyük katkılar sağlayabilmektedir yılından beri Çevrimiçi eğitim çalıģmalarına Fırat Üniversitesi nde yoğun bir Ģekilde devam edilmektedir. 657

258 Varol, A., Türel, Y.: Çevrimiçi Uzaktan Eğitimde ĠletiĢim Modülü, TOJET (The Turkish Online Journal Of Educational Technology, Cilt 2, Sayı:1 (Ocak 2003), Online Uluslararası Hakemli Dergi KAYNAKLAR VAROL, A.; VAROL, N. Varol, A & Varol, N(1999) Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim ve Ders Hazırlama İlkeleri Üzerine Öneriler, BTIE'99, BiliĢim Teknolojileri IĢığında Eğitim Konferansı ve Sergisi, Mayıs 1999, Bildiriler Kitabı, S: 85-91, Ankara Teknotürk. (2001). Online Eğitim, 658

259 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S

260 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S ĠLK YEREL ÜNĠVERSĠTE TELEVĠZYONU Prof. Dr. Asaf Varol Fırat Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dekanı Elazığ ÖZET Ġllerimizin büyük bir bölümünde yayın yapan yerel televizyonlar, ait oldukları Ģehirlerin vazgeçilmez görsel ve iģitsel medya aracı konumundadırlar. 3 Kasım 2002 seçimleri için sürdürülen propagandalarda yerel televizyon Ģirketleri, adayların tanıtılması açısından çok önemli bir misyonu da yerine getirmiģtir. Yerel televizyonların özellikle haber programları, vatandaģlar tarafından en çok seyredilen programlar olmaktadır. Kentle ilgili olayları, duyuruları ve her türlü etkinlikleri yerel televizyonlardan seyreden kent sakinleri; toplumsal ve bireysel davranıģlarının yönlendirilmesinde medyanın gücünü fark ettiklerinden, kendileri de bu gücü etkin kullanabilmenin yollarını arayabilmektedir. Bu bağlamda örneğin bir mahalle muhtarı kendi bölgesine ait bir sorunu, kamera karģısında anlatarak çözümü hızlandırabilmektedir. Fırat Üniversitesi bünyesinde kuruluģu 1991 li yıllarda tarafımızdan baģlatılan ve yerel yayın yapan Fırat Televizyonu Birimi, ilk yerel üniversite televizyonu kimliği ile yerel televizyonlar arasında bir prototiptir. KuruluĢ sürecince birçok güçlük ve engelle karģılaģılmasına karģın, sürdürülen kararlı mücadele sonucunda Fırat Televizyonu (FIRAT TV); Fırat Üniversitesinin ayrıcalıklı ve etkili bir birimi olmuģtur. Bu yazıda Fırat Televizyonunun kuruluģundan günümüze kadar geçirmiģ olduğu süreçte yaģanan önemli bazı sıkıntıların neler olduğu 660

261 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S üzerinde durulacak, imkanları tanıtılacak ve uzaktan eğitimde sağladığı katkılar anlatılacaktır. GĠRĠġ 1991 yılında yurtdıģından özel bir televizyon Ģirketinin uydu üzerinden Türkiye ye yönelik televizyon yayınlarını baģlatması, ülkemizde görsel ve iģitsel medya açısından devrim sayılabilecek geliģmelerin yaģanmasına vesile olduğu daha ilk dönemlerde, Fırat Üniversitesi AraĢtırma Fonuna 25 Mart 1991 tarihinde tarafımızdan sunulan Uydu Antenin Mikrobilgisayarla Yönlendirilmesi ve Yayın Aktarımı projesi ile yerel yayın yapacak olan Fırat Televizyonunun tohumları atılıyordu. BaĢlangıçta evlerimizden getirdiğimiz cihazlar ve kendi yaptığımız 1 W lık bir verici ile Fırat Televizyonunun ilk banttan yayınını 2 Ekim 1992 de küçük bir odada baģlattığımızda, Elazığ da ilk yerel televizyon olmanın ayrıcalığını da yaģıyorduk. Fırat Televizyonunun malzeme gereksinimini gidermek için büyük mücadeleler vererek günden güne donanım eksiklikleri giderilirken, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yer alan bazı yerel görsel medya kuruluģlarına da teknik proje desteği sağlanarak kuruluģları için liderlik yapılıyordu. 13 Nisan 1994 tarihinde 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanun yayımlandığında, Fırat Televizyonu üzerine kara bulutlar çökmüģ ve bu kanun yüzünden Fırat Televizyonu, yasal olmayan yayın yapan bir birim konumuna düģmüģtü. Bu arada Fırat Televizyonu; stüdyosu, cihazları ve hazırladığı programlarla oldukça güçlenmiģ bir seviyeye ulaģmıģ ve artık bu noktadan geri dönüģü olmayan bir sürece girmiģti. Fırat Televizyonunun yöneticileri olarak defalarca sanık sandalyelerinde ifade vermiģ olmamız bizleri yıldırmamıģ, bilakis daha büyük bir arzu ile mücadele etmemize neden olmuģtu. 661

262 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S Fırat televizyonunun bugün için sahip olduğu imkanlarda yeni bir yerel televizyon birimi kurmak yaklaģık 2 trilyonluk maddi bir kaynağı gerektirir. 50 km çapındaki bir alana kaliteli vericiler üzerinden yayın yapan Fırat Televizyonu, 2002 yılına kadar günde yedi saat kesintisiz yayın yapan ve 1990 yılından sonra kurulmuģ ilk yerel üniversite televizyonu kimliğine sahiptir. Yoktan var edilen bu birim sayesinde Fırat Üniversitesi bünyesinde ĠletiĢim Fakültesi kurulmuģtur. 1. TÜRKĠYE DE ÖZEL TELEVĠZYONLARIN GÜNDEME GELĠġĠ 32 yıl önce Ankara nın MithatpaĢa Caddesi nde bir binanın küçük bodrum katında baģlayan deneme yayınları, Türkiye nin televizyonla ilk tanıģmasıdır yılında Ġzmir Televizyonu ve 1971 yılında ise Ġstanbul televizyonu faaliyete geçmiģti Sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu tarihinde kabul edilerek tarafsız bir kamu tüzel kiģiliğine sahip Türkiye Radyo-Televizyon Kurumu kurulmuģ ve TRT yayınları bu kurum tarafından yürütülmeye baģlanmıģtı. Televizyonun ikinci kanalı TV yılında, TV-3 ve GAP-TV ise 1989 yılında devreye girmiģti. Görüldüğü gibi 1990 öncesinde Türkiye de görsel medyanın tek hakimi ve tekeli TRT dir (TRT, Haziran 1999 Temmuz 2000) yılında Star1 televizyonunun yurtdıģından baģlattığı televizyon yayınları ile Türkiye nin gündemine özel radyo ve televizyonlar girmiģtir. DeğiĢik illerimizde ardı ardına özel radyo ve televizyonların açıldığı ve o dönemlerde henüz ilgili yasal bir düzenleme olmadığı için kontrol altında olmayan bir yayıncılık anlayıģı söz konusu idi (Varol, A.; Kunç, ġ., 1993a, 1993b). 662

263 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S Ben yaptım, oldu bitti mantığı ile görsel ve iģitsel medyada sınır tanımayan bir düģünce ile yerel özel radyo ve televizyonların dönemi baģlamıģtı. Bazı yerel radyo ve televizyon Ģirketleri, rakiplerinin yayınlarını susturmak için biri birlerinin yayınlarını enterfere edebiliyorlardı. Yasal bir düzenlemeden yoksun bu dönemde Yayıncılık yapıyorum adına çok çirkin olaylarla karģılaģabilen yargı organlarımız da bir bakıma çaresizlik içindeydi (Varol, A., 1996a) yılında 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanunun yayımlanması ile özel radyo ve televizyonlar o dönemlerde kısmen denetim altına alınabildi. Ancak kanunun hazırlanması sırasında gözden kaçan bazı durumlar ve eksiklikler yüzünden çeģitli sıkıntıların yaģanmasına devam edildi ve RTÜK denilen Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, radyo ve televizyonlara verdiği kapatma cezası nedeniyle eleģtirilerin odağı haline geldi Sayılı kanundaki çeliģkiler ve eksiklikler, bu kanun üzerinde değiģikliklerin yapılması yönünde çalıģmalara neden oldu. Kanunun en önemli eksikliklerinden birisi de yayıncılık konusunda eğitim yapan üniversitelerin yerel radyo ve televizyon birimleri kurmasını engelleyen maddeleriydi (Varol, A., 1995). 2. FIRAT TELEVĠZYONU NUN KURULUġU Fırat Üniversitesi AraĢtırma Fonu na tarihinde Uydu Antenin Mikrobilgisayarla Yönlendirilmesi ve Yayın Aktarımı baģlıklı bir proje sunmuģtuk. Bu projenin amacı ileride üniversite bünyesinde yayın yapacak yerel bir televizyon biriminin kurulmasıydı (Varol, A.; Kunç, ġ., 1993b). Bu proje kapsamında 1 Watt gücünde bir vericiyi kendimiz imal ederek, ilk uygulamayı uydudan CNN yayınlarını alarak üniversite kampusu içerisinde yayınları aktarmaya baģladık. Vericinin düģük gücüne rağmen 663

264 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S Elazığ ın bazı bölgeleri de CNN yayınlarını izleme fırsatını yakalamıģtı. Yabancı dille bir yayının Elazığ a verilmesi, genelde olumlu bir tepki almıģtı. Bu proje kapsamında birkaç yeni verici satın alınarak baģta üniversite kampusu olmak üzere 10 Haziran 1992 tarihinde Elazığ ı kapsayacak Ģekilde Show TV, Tele On, Super Channel, TV5, Deutsche Welle yayınlarını da vericilerimizden yayınlamaya baģlamıģtık (Varol, A., 1993; 1996b). Tüm bu organizasyonların Genel Koordinatörlüğü tarafımdan yapılmaktaydı. Tüm vericiler öğrenci yurdu üzerindeki (YURTKUR) çatı üzerine inģa ettirdiğimiz balkon üzerinden yapılıyordu. FIRAT TV için hazırlanan bantlar, bu çatı üzerinde bulunan videodan oynatılarak verici üzerinden aktarılıyordu. Bilahare üniversite alanında bir tepede inģa ettiğimiz modern bir kuleden yayınlar verilmeye baģlandı. Yabancı yayınların Elazığ halkına verilmesi bazı çevrelerce eleģtiriliyor ve hatta bu yüzden sık sık tehditler alıyordum. 2 Ekim 1992 tarihi Fırat televizyonu için bir dönüm noktası idi. Çünkü vericilerimiz üzerinden o ana kadar baģka televizyon Ģirketlerinin yayınlarını aktarma iģlemini yapıyorduk. Oysa bu tarihte üniversitemizin açılıģ törenini banda kaydedip, akģamleyin Elazığ halkına seyrettirmeye baģlamıģtık. Banttan yayıncılık Ģeklinde artık günde 1 saat Fırat Televizyon yayınları yapıyorduk. Diğer saatlerde ise özel ulusal bir televizyon yayınına bağlanıyor ve yayını aktarma Ģeklinde sürdürüyorduk. Böylece kanalımızda 24 saat sürekli yayın neģrediliyordu. Ancak bu durum bazen eleģtirilere de neden olabilmekteydi. Çünkü günde sadece 1 saat Fırat Televizyonu yayını, diğer saatlerde ise ulusal bir televizyon yayınını vermiģ olmamız, bazı çevrelerce ulusal televizyon yayınlarını keserek kendi yayınlarımızı korsan giriģle verdiğimiz Ģeklinde yorumlanabiliyordu. Oysa o dönemde Show TV, 664

265 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S Tele On ve yabancı yayınları bile kendi vericilerimiz üzerinden sürdürüyorduk. BaĢlangıçta küçük bir odadan ve çatı üzerine kurulan vericiden yapılan yayın için bilahare Teknik Eğitim Fakültesi Elektronik ve Bilgisayar Eğitimi Bölümü içinde yer alan laboratuarları kullanmaya baģlamıģtık. Bu arada modern 120 koltuk kapasiteli bir stüdyo inģaatı da devam ediyordu. TRT den uzmanlar getirterek, önceleri konferans salonu olarak yapılması planlanan bir salonun televizyon stüdyosuna dönüģtürülmesini sağladık (Resim 1). Resim 1: FIRAT TV nin Stüdyosundan Bir Görünüm Fırat Televizyonunu geliģtirmek için kullandığımız dört kaynak mevcuttu. Birinci kaynak olarak Fırat Üniversitesi AraĢtırma Fonuna (Yeni adı: Bilimsel AraĢtırma Projeleri Birimi) projeler sunarak, cihaz alımları yapıyorduk. Ġkinci kaynak olarak YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesi kapsamında öğrenim kaynaklarına gelen ve televizyon yayıncılığında kullanılabilecek cihazları Fırat Televizyonu için kullanıyorduk. YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesinden gelen yarı profesyonel kameralar, videolar, ses ve görüntü mikserleri vb birçok aletler Fırat Televizyonu için kullanılmaktaydı (Resim 2). 665

266 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S Resim 2: YÖK/Dünya Bankası II. Endüstriyel Eğitim Projesinden Gelen Yarı Profesyonel Kameralar Üçüncü kaynak Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Döner Sermaye ĠĢletmesi idi. Müdürlüğü tarafımdan yürütülen bu iģletmede YÖK, MEB, DĠE, DPT vb. kamu kurum ve kuruluģları ile özel sektöre verdiğimiz hizmetlerden elde ettiğimiz gelirlerin önemli bir bölümünü Fırat Televizyonuna alet ve cihazlar almak için harcıyorduk. Dördüncü kaynak ise yayınlamaya baģladığımız reklam kuģağı idi. Elazığ esnafından reklam karģılığı malzeme alınıyordu. Fırat Televizyonun hemen hemen tüm mefruģatı bu yolla sağlanıyordu. Diğer kurumlara yapılan projelerle Fırat Televizyonunun alet ve cihaz alımlarına maddi destek sağlanıyordu. Bugün 120 koltuk kapasiteli stüdyosu, Haber ve AraĢtırma Merkezi, Film Kurgu Montaj Odası, Ana Kumanda Odası ve sahip olduğu tüm donanımlarla bugünün Ģartlarında ancak iki trilyona mal edilebilecek bir alt yapıya sahip FIRAT TV ortaya çıkmıģtır. 666

267 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S Olaylar 2.1. Fırat Televizyon Yayıncılığında KarĢılaĢılan Bazı Üzücü Fırat Televizyonu Elazığ da yayın yapan ilk yerel televizyon idi. Televizyon yayınlarımızın ilgi görmesi üzerine, bir süre sonra yerel yayın yapan EL-TV ve TEL-TV adları ile iki ayrı televizyon Ģirketi daha kurulmuģtu. Tepki Kanal 6 daki Bizim Konuk Programının Kesilmesine Elazığ da vericileri bulunmayan bazı ulusal özel televizyonların yayınlarını da kendimize ait vericiler üzerinden veriyorduk. Vericileri bize ait diğer bazı özel televizyonların yayınlarını aktarmamız, bazen baģımıza büyük olaylar açabiliyordu akģamı Kanal 6 da Ahmet Altan ve NeĢe Düzel in sunduğu Bizim Konuk programının konuğu Emine ġenliklioğlu idi. Kanal 6 nın Londra daki merkezinde meydana gelen bir arıza nedeniyle yayında kısa süreli bir kesilme meydana gelmiģ ve yerel EL- TV televizyonu bu kesintinin tarafımdan kasten yapıldığını duyurmuģtu. Gerçek dıģı bu duyuru yüzünden birçok tehditler almıģtım. Milliyet Gazetesi günü kesintinin Londra dan kaynaklandığını Programa Tepki baģlığı ile vermiģti. Ancak devlet memuru olduğumdan kendimi savunma müsaadesini ancak tarihine alabilmiģtim. Üç hafta sonra basına açıklama yapmıģ olmam da sonucu pek değiģtirmemiģti Yayınlarımızın Enterfere Edilmesi ve ġikayetler Elazığ da FIRAT TV, EL-TV ve TEL-TV nin yerel yayın yaptığı dönemlerde en çok izlenen yerel kanal FIRAT TV idi. Bu durum diğer iki yerel kanalı fazlasıyla rahatsız ediyordu. Yayınlarımızı engellemek için kanalımız üzerine boģ görüntü bindiriliyor ve yayınlarımızın net izlenmesi engelleniyordu. Diğer iki yerel televizyonun Ģikayetleri sonucu, ĠçiĢleri Bakanlığı nın tarihli yazısı ile tarih ve 2813 sayılı Telsiz Kanunu, tarih ve 2954 sayılı Radyo TV Kanunu, 667

268 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S tarih ve ĠçiĢleri Bakanlığı Emniyet Müdürlüğü HaberleĢme Dairesi BaĢkanlığı nın Pln. Prj. 959 sayılı yazısı gereğince hiçbir özel kiģi, kurum ve kuruluģun ne amaçla olursa olsun (eğitim de dahil olmak üzere) özel radyo ve televizyon kurmayacağı ve bu yüzden yayınlarımızı durdurmamız istenmiģti (Varol, A., 1997a). Büyük bir arzu ile baģlattığımız televizyon yayınlarını durdurmamız düģünülemezdi. Çözüm olarak Eğitim Amaçlı Radyo ve Televizyon Yüksek Kurulu BaĢkanlığı ndan Kapalı Devre Televizyon Sistemi Kurma ve ĠĢletme Ġzin Belgesi aldık tarih ve 0112 numara ile Kapalı Devre Televizyon Sistemi Kurma ve ĠĢletme Ġzin Belgesi ile ancak kapalı devre yayın yapmamız mümkündü. Ancak atmosferden neģredilen yayınlarımızı sürdürmeye devam ettik. Kapalı Devre Televizyon Sistemi Kurma ve ĠĢletme Ġzin Belgesi almıģ olmamız, bir süre problemsiz yayın yapmamızı sağlamıģtı. Çünkü kapalı devre ile açık devre televizyon yayıncılığın ne olduğu pek bilinmiyordu. Hatta Ne yapalım, biz Üniversite kampüsü sınırları içinde kapalı devre televizyon yayınları yapıyoruz. Ancak sinyaller şehre de taşıyor. Kampus çevresine yüksek duvar öremeyiz ki? Ģeklinde gerçekle bağdaģmayan komik savunmalar yapıyorduk Sanık Sıfatı Ġle Ġfademin Alınması Israrla televizyon yayınlarına devam ediyorduk. Ancak hakkımızda Valilik Makamına, ĠçiĢleri Bakanlığına, UlaĢtırma Bakanlığına, CumhurbaĢkanlığına, BaĢbakanlığa vb yerlere sahte isimlerle Ģikayet mektupları yağıyordu. Sahte isimli de olsa bu Ģikayet iģini yürütenlerin EL- TV ve TEL-TV den kaynaklandığı kanısındaydık. Bu Ģikayetler sonucunda FIRAT TV Genel Koordinatörü olmam münasebetiyle ilk olarak tarihinde Sanık sıfatı ile ifade vermem gerekti (ÜstbaĢ, B., 1997). Savunmamda Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Elektronik ve Bilgisayar Eğitimi Bölümü Telekomünikasyon Eğitimi Anabilim dalının 668

269 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S döneminde eğitim ve öğretime baģladığını, bu anabilim dalına bağlı olarak Network Sistemleri, Telekomünikasyon, Görüntü Sistemleri, Anten ve Propagasyon, Veri HaberleĢme ve Radar Tekniği gibi dersleri öğrencilere uygulamalı yaptırabilmek için 2 Ekim 1992 tarihinde televizyon yayınlarını baģlattığımızı, diğer taraftan televizyondan bilgisayar kursları açtığımızı, Elazığ halkından kurslarımıza kaydolanlara kiralık bilgisayar verdiğimizi, böylece kursiyerlerin evlerinden programlarımızı seyrederek ve kendilerine kiraya verdiğimiz bilgisayarlar sayesinde uygulamalı öğretim aldıklarını, böylece uzaktan eğitim yaptığımızı belirtmiģtim. Kaldı ki Fırat televizyonunun Kapalı Devre Televizyon Sistemi Kurma ve ĠĢletme Ġzin Belgesi olduğunu da belgelemiģtim. Televizyon yayıncılığını sürdürmek için ilk defa sanık olarak ifadem alınmıģtı. Artık her Ģikayet vaki olduğunda Emniyete çağrılıyor ve ifadem alınıyordu. Her defasında ısrarla eğitim yapmak, Elazığ halkının eğitim ve öğretimine, kültürel değerlerine katkı sağlamak için yayın yaptığımızı savunuyordum. Emniyete o kadar sık çağrılıyordum ki Emniyet koridorlarında beni gören polisler Hocam yine mi ifade vermeye geldiniz? demeye baģlamıģlardı (Varol, A., 2000b) Kanal D nin Vericisi TartıĢması Ulusal kanalların vericileri, Üniversitemiz için yaptırdığımız bir kule içinde bizim denetimimizde idi. Her ulusal yeni bir televizyon Ģirketi, Elazığ da yayın yapmak için beni arar ve vericilerini bizim kuleye koyup koyamayacaklarını sorarlardı. Hepsine olumlu yanıtlar verirdik lü yılların baģında Kanal D Türkiye genelinde vericilerini kuruyordu. Bu amaçla bir gün bir teknisyen (Ertunç AĢkı Ayral, SUPER-SAT) bana gelerek Kanal D nin vericisini kuleye koyma görüģmelerini yapıyordu. O dönemlerde biz 50 Watt lık bir verici üzerinden yayın yapıyorduk. Gücümüzü artırmak istiyorduk. 669

270 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S Teknisyene Kanal D nin kurdurduğu vericilerin fiyatını sorduğumda, istediğim takdirde bizim için de bir verici getirebileceğini söylemiģti. Bunun üzerine 1994 Ocak Ayı içerisinde Döner Sermaye Aracılığı ile kendisinden faturalı bir verici aldık. Kanal D ye ait vericiyi de bilahare getireceğini söylemiģti. Teknisyen Karadeniz den bayram dönüģünde trafik kazası geçirmiģ ve vefat etmiģti. Bir süre sonra Kanal D den ilgililer beni arayarak kendilerinin bizde vericilerinin olduğunu ve bu vericiyi geri almak istediklerini söylediklerinde ĢaĢırmıĢtım. Çünkü bizde Kanal D ye ait bir verici bulunmuyordu (Varol, A., 2000a). Bizde bulunan vericinin kendilerine ait olduğunu belirtmeleri üzerine faturaların fotokopilerini gönderdim. Faturaları ibraz edince Kanal D artık verici istemeden vazgeçti. Bu olayın gerçek yönü, vericileri kurma görevi verilen Teknisyenin ölümü ile birlikte sır oldu Ulusal Kanallar Vericilerini Kulemizden Çıkardılar ĠnĢa ettiğimiz kule içerisinde ulusal kanalların (ATV, Kanal 6, Show TV ve diğerleri) vericileri bize sıkıntı yaratıyordu. Her arıza meydana geldiğinde koģarak kuleye gider ve arızanın nedenini tespit ederdim. Bu iģleri üniversite dıģından bir usta ile birlikte yürütürdük. Usta üniversitemizin kadrosunda olmayıp, televizyon tamirciliği yapan birisiydi. Yayınlara baģladığımızda bu elemandan destek alıyorduk. Ancak ısrarla kendisini üniversiteye kadrolu eleman statüsünden almamızı istiyordu. Bu elemanı üniversiteye kadrolu almamız bir türlü mümkün olamadı. Bunun üzerine bizden ayrıldı. Bu ayrılıģ ile birlikte bir iki ulusal kanalın vericisini de ilgili kanalların onayı sonucunda beraberinde götürmüģtü. Bizim kule TRT nin yansıtıcısının yanında idi. Oysa söz konusu ustanın yeni vericileri kurduğu yer TRT yansıtıcısına 90 derece açıda yer alan ve Harput diye adlandırılan bir tepede idi. Bu yeni düzenleme Elazığ da anten satıģlarında rekor kırılmasına neden oldu. Biri batıda diğeri ise kuzeyde olan tepelerden yayınlar 670

271 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S geliyordu. VatandaĢ antenini hangi tarafa çevireceğine karar veremiyor ve dolayısıyla iki ayrı anten alıyordu. Konuyu bilmeyenler ise yeni antenler alıyor, ancak sonuç değiģmiyordu. Ulusal televizyon yayınlarının iki ayrı noktadan verilmesi, Elazığ da büyük bir kargaģaya neden olmuģ ve görüntü kirliliği maksimum düzeye çıkmıģtı. Ulusal televizyon Ģirketlerinin vericileri için harcadığımız cereyan bedellerini tahsil etmekte çok zorluk çekiyorduk. ATV ve Kanal 6 elektrik paralarını ödeme iģlemini bazen aylarca geciktiriyorlardı. Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) ise vericilerin cereyanını kesme tehdidinde bulunuyordu. Bunun üzerine tüm ulusal vericilerin kulemizden çıkartılmasını sağladık. ġu anda TRT haricindeki tüm vericiler Harput ta bulunuyor. Elazığ halkının büyük bir bölümü antenlerini Harput a çevirmiģtir. O nedenle de TRT yayınlarını Elazığ halkının büyük bir bölümü seyredememektedir. Televizyon tamirciliği yapan bir ustanın üniversiteye kadrolu alınmamasının bedelini tüm Elazığ halkı, değiģtirilen antenlere ödenen meblağlarla ödemiģ oldular. Bu ayrılıģ sonrasında FIRAT TV ye yapılan sabote olaylarında da ilgili ustanın parmağının olabileceği kuģkusu vardı. Kendisi hakkında suç duyurusu da yapıldı ancak delil yetersizliği yüzünden bir Ģey ispat edilemedi Elazığ da Görüntü Kirliliğinin YaĢandığı Dönemler 1995 li yılların baģlarında Elazığ da yerel yayın yapan televizyon sayısı gene üç idi. Ancak EL-TV ve TEL-TV artık yoktu. FIRAT TV ile yayın yapan Ģirketler KANAL 23 ve KANAL E idi. Yerel televizyon Ģirketleri birden fazla değiģik kanal üzerinden filtresiz vericilerle yayın yapıyorlardı. Bunun sonucu olarak da ulusal televizyon yayınları enterfere ediliyordu. Bu durum, Ģikayet mekanizmasını tekrar devreye almıģtı. Yerel kanallar görüntü bindirme iģlemlerinin bir baģkasından kaynaklandığını iddia ediyordu. Özellikle FIRAT TV yayınları üzerine görüntü bindiriliyor ve yayınlarımızın net izlenmesi engelleniyordu. Görüntü bindirmenin nereden 671

272 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S kaynaklandığını saptayarak ilk olarak biz de resmen Radyo ve televizyon Üst Kurulu na Ģikayette bulunuyorduk Vericimiz Sık Sık Arızalanmaya BaĢlıyor Continental Microwave 2000 Watt anten çıkıģlı vericimiz sık sık arıza vermeye baģlamıģtı. Bu cihazı tamir edebilen bir firmaya cihazı gönderdik. Cihaz tamir edilip geldikten sonra görüntü kaydırması, görüntü üzerinde bant oluģturması ve güç düģmesi gibi problemleri yaģamaya baģlamıģtık. Firmaya durum bildirilmesine rağmen hiç ilgi gösterilmiyordu. Bunun üzerine noter kanalı ile bilirkiģilerden oluģan bir heyet kurdurarak cihazı açtırdığımızda bizi hayrete düģüren bir durum ile karģılaģtık. Cihazımızın önemli birçok parçasının değiģtirildiğini saptamıģtık. Bu durumu noter kanalı ile ilgili firmaya ilettiğimizde, iddialar reddettiler. Ancak iyi niyet gösterisi olarak cihazımızı mükemmel çalıģacak Ģekilde tamir etmek istediklerini belirttiler. Mahkemelerde yıllarca sürecek bir davanın sonucunu beklemek yerine, cihazımızın çalıģacak duruma gelmesi fikrini daha benimser olduk. Cihaz ilgili firma tarafından tamir edildi ve normal çalıģmaya baģlamıģtı Fırat Televizyon Vericisine Sabotaj Vericimiz normal yayın yapacak düzeye geldiğine tam sevinmiģtik ki tarihinde saat da Harput ta bulunan vericimize sabotaj yapıldığı haberi sevincimizi kursağımızda bırakmıģtı. Elazığ da üniversite olarak yayın yapmamız bir türlü hazmedilemiyordu. Daha önceki yıllarda eski kulede (Polis lojmanları yanında) bulunan vericimizin anten kabloları kesilmiģ ve cihazımızın arızalanmasına sebep olunmuģtu. Bu defa link çanağı tahrip edilmiģ ve linkin parçası (LNB) çalınmıģtı. Bu olay 24 ġubat 1995 tarihli yerel gazetelerde yer alıyordu (Varol, A., 2000a) Asaf Varol un Televizyonu YakıĢtırması Fırat Televizyonu projesi bana ait bir proje idi. Sıfır seviyeden baģlanılarak günden güne güçlenmiģ olmak, televizyondan bilgisayar 672

273 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S kursları düzenlemiģ olmam, robotik vb dersler anlatmam, açık oturumlar düzenlemem, panel ve sempozyumları canlı yayınlattırmam yüzünden hedef kiģi konumuna geliyordum. Üniversite mensuplarının bir bölümü FIRAT TV yayınlarının gereksizliğini, yasal olmadığını ve Asaf Varol un Televizyonu yakıģtırmaları, bu birimin daha süratle geliģmesini engelleyen en önemli faktörler arasında yer alıyordu. Televizyonda eğitim amaçlı program yapmaları istenen bazı öğretim elemanları, FIRAT TV Asaf ın televizyonu deyip, program yapmaktan vazgeçebilmiģtir. Her türlü tepkiye rağmen birkaç elemanla FIRAT TV yi geliģtirme için ısrarla mücadele ediyorduk. Dönemin rektörü tüm desteğini leyimize kullanmıģ ve büyüme için götürdüğümüz projelerin tümüne onay vermiģti. Kararlı mücadelemiz zamanla olumlu sonuçlar vermeye baģlamıģ ve FIRAT TV ye bakıģ açısı günden güne değiģmiģti. Artık FIRAT TV yi savunan ve sahiplenenlerin ortaya çıktığını görmek bizleri cesaretlendirmiģ ve bu cesaretle FIRAT TV ile ilgili senatodan yönerge dahi çıkartmıģtık FIRAT TV de Yapılan Bazı Önemli Faaliyetler Fırat Televizyonu kurulduğu günden beri Atatürk Ġlke ve Ġnkılaplarına bağlı kalarak vatanın bölünmez bütünlüğü esasından hareket ederek sosyal, kültürel, eğitim, spor, haber programları ile yerel bir televizyon kimliği taģımaktadır. FIRAT TV, yaptığı yayınlarla Elazığ halkının ildeki haberleri anında duymaları, üniversitedeki tüm önemli faaliyetlerin halka taģınmasını sağlama, televizyonda yaptığı eğitim programları ile uzaktan eğitim sürdürme vb birçok değiģik misyonu üstlenmiģtir. Önemli bazı faaliyetleri Ģöyle özetlenebilir FIRAT TV den Ġlk Canlı Yayın 27 Mart 1994 Pazar günü yapılan seçim sonuçları için da baģlatılan canlı yayın, günü saat ya kadar kesintisiz sürdürülmüģtür. Elazığ da parti merkezlerinde görevlendirilen stajyer 673

274 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S öğrenci muhabirler vasıtası ile alınan sonuçlar, anında Elazığ halkına canlı yayınlamıģ olmamız büyük yankı uyandırmıģtı. Ulusal yayın yapan Star televizyonu da her saat telefonla bize bağlanarak aldığı sonuçları tüm Türkiye ye duyuruyordu. Bu ilk yayın denemesinin olumlu sonuç vermesi bizleri cesaretlendirmiģ ve artık sık sık canlı yayınlarla Elazığ halkının önüne çıkıyorduk FIRAT TV Üzerinden Uzaktan Eğitim Uygulamaları Türkiye de ilk uzaktan eğitim uygulaması 1974 yılında Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı olarak faaliyete geçirilen YAYKUR ile baģlayan mektupla öğretim olup, 1981 yılında bu kuruma kayıtlı öğrenci sayısı civarında idi. Bu öğrenciler daha sonra Anadolu Üniversitesi ne bağlı olarak faaliyete geçirilen ve Ġngiltere deki Open University modelini uygulayan Açıköğretim Fakültesi ne devredilmiģti. ÇağdaĢ iletiģim araçlarını kullanarak uzaktan öğretim yapan kurumlarımız arasında bazı üniversitelerimiz ile Milli Eğitim Bakanlığı nın Açık Lise programlarını görüyoruz. EskiĢehir de Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi yıllardır TRT nin vericileri üzerinden (TRT4) uzaktan eğitimi sürdürmektedir. Fırat Üniversitesi ise kurmuģ olduğu FIRAT TV üzerinden bilgisayar alanında sertifika programları düzenleyerek televizyon üzerinden uzaktan eğitimi 1993 lü yıllarda baģlatmıģtır. O dönemlerde müdürlüğünü yaptığım Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Döner Sermaye ĠĢletmesi aracılığı ile bilgisayar teknolojileri alanında kurslar düzenliyorduk. Kursa iki türlü kaydolmak mümkün idi. Biri yüz yüze eğitim dediğimiz sınıf ortamında yapılan kurs tipi idi. Kursa katılanların her birine bir bilgisayar tahsis edilmekteydi. Ders ortamında anlatılan dersler aynı anda kameralar, ses ve görüntü mikserleriyle banda kaydediliyordu. 674

275 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S Kursa talepler çok fazla olduğu için ikinci grup kurslar uzaktan eğitim Ģeklinde yapılıyordu. Ġsteyen kursiyerler döner sermaye aracılığı ile çok ucuz fiyata bilgisayar kiralayabiliyordu. Sınıf ortamında banda kaydedilen dersler akģamları yayınlanıyor ve kursiyerler evlerinde kiraladıkları bilgisayarlar üzerinden dersleri uygulamalı takip edebiliyorlardı. Sorularını ise bir gün sonra bana telefon ederek cevaplarını alıyorlardı. Genelde 2 aylık dönemler halinde düzenlenen kurslar sonucunda üniversitede sınavlar yapılır ve baģarılı olanlara sertifika verilirdi. Bu uygulama uzaktan eğitimin değiģik bir versiyonu olarak tarihe geçmiģ olmaktadır (Varol, A., 2000a). Son birkaç yıldan beri tarafımdan sunulan Robotik isimli program da ders ortamında çekilen ve uzaktan eğitim için kullanılan bir program niteliğindedir. Robotik dersinde öğrencilerimizle birlikte değiģik otomasyon iģlerini yapan robot montajları gerçekleģtirilmekte, bilgisayarla kontrolü sağlanmakta ve çalıģması videoya kaydedilmektedir. Bu derste öğrenciler gruplara ayrılmakta ve her grup üyeleri biri birinden bağımsız proje teklifleri yapmaktadır. Proje teklifleri tarafımdan incelenerek en uygun proje teklifi grup projesi olarak kabul edilmektedir. Varsa kendi önerilerim doğrultusunda değiģiklikler yapılmaktadır. Öğrencilere proje montaj seti teslim edilmekte ve tasarladıkları projeleri gerçekleģtirme süreci baģlatılmaktadır. Birlikte tasarlanan ve bilgisayarla kontrol edilen otomasyon sistemine ait robot montajı tamamlandıktan sonra, öğrenciler önünde kamera ile videoya çekilmektedir. Montajını tamamladığımız otomasyon sisteminin çalıģması, öğrencilerimize büyük güven vermekte ve kamera önüne çıkmanın heyecanı ile çok baģarılı projeler tamamlamak için biri biriyle yarıģmaktadırlar. Projelerini tanıttıktan sonra tüm öğrenciler proje hakkında soru sorabilmekte ve görüģlerini dile getirebilmektedir. Video bantlar haftanın belirli günlerinde aynı saatlerde FIRAT TV den yayınlandığında, öğrenciler 675

276 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S hem televizyondan kendilerini seyretmek, hem de ne kadar baģarılı olduklarını kanıtlamak için televizyonları baģında bu programı tekrar seyretmektedirler. Bu yöntemle dersi tekrarlama imkanını yakalamaktadırlar. Uzaktan eğitim yöntemi, burada destekleyici bir rol oynamaktadır. Eğitim amaçlı Enerji, Sempozyumlar, Bilgisayar Günlüğü vb birçok değiģik programlar hazırlanarak FIRAT TV den sunulmuģtu FIRAT TV de Yayımlanan Diğer Bazı Programlar Fırat Televizyonunda sadece eğitim türü programlar olmayıp, değiģik birçok programlar yayınlanmaktaydı. Sağlık KöĢesi, Kadının Dünyası, Kültürümüz, Haber Panorama, Sportmence, Spor Aktif, Dünyadan Görüntüler, Bir Konu vb birçok değiģik programlar sayesinde Elazığ halkının sosyal ve kültürel düģünce yapılarına katkı sağlanmaya çalıģılmıģtır. Elazığ a gelen önemli konuklar televizyonda canlı programlara alınmıģ, canlı telefon bağlantıları ile kendilerine soru sorulması imkanı verilmiģtir. Üniversitemizdeki tüm faaliyetler ya canlı ya da banttan verilerek, Üniversitemizin Elazığ halkı ile kaynaģması sağlanmıģtır. SONUÇ Bu yazıda yoktan var edilen bir yerel üniversite televizyonunun gerçek hikayesinden önemli bazı kesitler belgesel nitelikte sunulmuģtur. Çok ilkel Ģartlar altında baģlatılan televizyon yayınlarının bugün modern bir konuma gelmesi için verilen mücadelelerin devam ettirilebilmesi, büyük bir inancın meyvesidir Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları Hakkındaki Kanunun, üniversitelerimizin yerel radyo ve televizyon birimleri kurmalarını engelleyen hükümleri, Türkiye de uzaktan eğitimi sürdürmeyi kısıtlıyordu. Ġlgili kanunun değiģtirilebilmesi için yıllarca iletiģim fakülteleri dekanları olarak mücadeleler verdik (Varol, A., Ġlal, E., Aziz, A., Uğur, A., 2002). Sonuçta 4756 sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve Yayınları 676

277 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S Hakkında Kanun, Basın Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ile Kurumlar Vergisi Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun 21 Mayıs 2002 tarihli sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiģtir. Söz konusu bu kanun sayesinde radyo-televizyon bölümleri bulunan iletiģim fakültelerine yerel bazda frekanslar ve kanallar ücretsiz olarak tahsis edilmesi imkanı getirilmiģtir. Frekans tahsisi ile ilgili yönetmelik, RTÜK ve ĠletiĢim Fakültesi Dekanları iģbirliği ile hazırlanmalı ve bir an önce yayımlanmalıdır. Dünyadaki geliģmiģ ülkelerin birçoğu sanal ortamları kullanarak uzaktan eğitim vermektedirler. Bu bağlamda Yüksek Öğretim Kurulu, 14 Aralık 1999 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de Yükseköğretim Kurulu BaĢkanlığı tarafından Üniversitelerarası ĠletiĢim ve Bilgi Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Yükseköğretim Yönetmeliği yayımlanmıģtır. 1 Mart 1999 tarihinde yayımlanan Enformatik Milli Komitesi Yönetmeliği nin amacı ise, yükseköğretim kurumlarında iletiģim ve bilgi teknolojilerine dayalı uzaktan eğitim ve enformatik alanlarında, eğitim-öğretim olanaklarının planlanması ve eğitim etkinliğinin artırılması maksadıyla, Üniversitelerle iģbirliği içinde araģtırma, inceleme ve değerlendirmeler yaparak Yükseköğretim Kuruluna önerilerde bulunmaktır. Enformatik Milli Komitesi Aralık 2000 Ayı içerisinde yaptığı toplantıda Türkiye de ilk defa bazı derslerin akreditasyonunu yaparak, bu derslerin uzaktan eğitim Ģeklinde diğer üniversitelerin öğrencileri tarafından kredili ders olarak alınmasına onay vermiģtir. Bu derslerin toplam sayısı altı olup, beģi ODTÜ tarafından ve biri de Fırat Üniversitesi nde tarafımdan hazırlanan Robotik dersidir. Robotik isimli ders 2001 ve 2002 yılları içinde KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam ve Sakarya Üniversiteleri öğrencilerine uzaktan eğitim Ģeklinde verilmiģtir. Robotik dersinin geliģtirilerek web ortamında sunulacak hale gelmesinde FIRAT TV nin katkısı çok büyüktür (Varol, A., 1997b, 1998; Varol, A., Alkan, T., 1997, 1998). 677

278 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S ĠletiĢim Fakülteleri bir araya gelerek sanal bir bölüm açmak için iģbirliği yapmalı ve bu amaçla radyo ve televizyon yayınları yapabilecek duruma gelmelidirler. Fırat Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi tarih ve Sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Bakanlar Kurulu'nun 97/9930 Sayılı kararı ile kuruluģunun ilk temel harcını atmıģtır. Fırat Televizyonun varlığı, ĠletiĢim Fakültesinin doğmasının en önemli nedenidir. ĠletiĢim fakültelerinde kuruluģu en fazla para gerektiren bölümlerden olan Radyo Televizyon ve Sinema Bölümünün alt yapısı eksiksiz sayılacak bir düzeyde Fırat Üniversitesi nde hazır olması büyük bir avantaj olarak ortaya çıkmıģtır. Alt yapı problemi olmayan, mekansal ve donanımsal tüm problemlerini halleden Fırat Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi nin yeni hedefi, Türk Cumhuriyetlerindeki ve Türkiye deki üniversitelerle karģılıklı uzaktan eğitim çalıģmaları yürütmektir. Fırat Televizyonunun kuruluģu ile baģlayan süreç yeni ufuklara doğru hızla ilerlemeye devam edecektir. 678

279 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S KAYNAKÇA Ġsbir, E., G.; Varol, A. (1997). Distance Learning Goals of Fırat University, Distance Education, Summer 1997: Ġsbir, E. G.; Varol, A. (1999). Doğu Anadolu Projesi (DAP) ve ĠletiĢim, BiliĢim 99, Aralık 1999, Ġstanbul:22-27 TRT, Haziran 1999 Temmuz 2000, TRT Kurumu ÜstbaĢ, B. (1997). Fırat Televizyonu nun Tarihi GeliĢimi, F.Ü. Teknik Eğitim Fakültesi, Elektronik ve Bilgisayar Eğitimi Bölümü, Bilgisayar Anabilim Dalı, Bitirme Ödevi Varol, A.; Kunç, ġ. (1993a) "Uydu Yayın Teorisi ve Fırat Televizyon Yayınları", Fırat Üniversitesi AraĢtırma Fonu Proje Raporu (FÜNAF No.56). Varol, A.; Kunç, ġ. (1993b). Fırat Televizyonu Yayın Sistemi, Fırat Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, Cilt:5, Sayı:1, S: Varol, A. (1993). Televizyon Yayın Sistemi, Konutbirlik, Sayı: 108, Nisan 1993: Varol, A. (1995) Sayılı Radyo ve Televizyon KuruluĢ ve Yayınları Hakkında Kanun ve Fırat Televizyon Yayınları, Mesleki ve Teknik Eğitim Sempozyumu I, F.Ü. Teknik Eğitim Fakültesi, Haziran 1995, Elazığ, Cilt: Teknik Bilimler:15-21 Varol, A. (1996a). Gazete, Radyo ve Televizyon Yayıncıları Birliği'nin Üstlenebileceği Görevler, Anadolu, Ekim 1996: Varol, A. (1996b). Televizyon-Telekonferans ve Internet Sistemlerinin Uzaktan Eğitim Amaçlı Kullanımı, Türkiye 1. Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Kasım, Bildiriler Kitabı:

280 Varol, A. Ġlk Yerel Üniversite Televizyonu, Akdemiz ĠletiĢim, Akdeniz Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2003/1, ISSN: , S Varol, A. (1997a). Televizyonla Uzaktan Eğitim ve Mahalli Radyo ve Televizyon KuruluĢlarının Sıkıntıları, Ġstanbul Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dergisi VI: Varol, A. (1997b). Uydu Ġle Uzaktan Eğitim, Türkiye, Türk Cumhuriyetleri ve Asya Pasifik Ülkeleri Uluslararası Eğitim Sempozyumu, Eylül, Elazığ: Varol, A.; Alkan, T. (1997). Eğitimde Internet in Yeri, Türk Cumhuriyetleri ve Asya Pasifik Ülkeleri Uluslararası Eğitim Sempozyumu, Eylül, Elazığ: Varol, A. (1998). Türkiye ve Özbekistan Arasında Uzaktan Eğitim ve Kontrol Teknolojisine Dayalı YaklaĢım, Türkiye Ġkinci Uluslararası Uzaktan Eğitim Sempozyumu, 4-8 Mayıs, Ankara, Bildiri Kitabı: Varol, A. (2000a). Fırat Televizyonu nun Tarihi GeliĢimi, Cilt I, F.Ü. Teknik Eğitim Fakültesi, Elektronik ve Bilgisayar Eğitimi Bölümü, Bilgisayar Anabilim Dalı Varol, A. (2000b). Fırat Televizyonu nun Tarihi GeliĢimi, Cilt II, F.Ü. Teknik Eğitim Fakültesi, Elektronik ve Bilgisayar Eğitimi Bölümü, Bilgisayar Anabilim Dalı Varol, A., Ġlal, E., Aziz, A., Uğur, A., (2002), Uzaktan Eğitim ve 3984 Sayılı Radyo ve Televizyonların KuruluĢ ve yayınları Hakkındaki Kanun, Maltepe Üniversitesi, ĠletiĢim Fakültesi Dergisi, 2001/1, ISSN , S:

281 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum VERGĠ DAĠRELERĠNDE YÖNETĠCĠLER ĠLE MEMURLAR ARASINDA ĠLETĠġĠM VE SOSYAL ETKĠLEġĠM Prof. Dr. Asaf Varol Fırat Üniversitesi ĠletiĢim Fakültesi Dekanı ÖZET Ġnsanlar iletiģim kurduklarında, çok geniģ miktarda bilgi iģlerler. ĠletiĢim iģlevi, bir Ģahsın sinir sisteminden diğer bir kiģinin sinir sistemine, göndericinin zihninde ĢekillenmiĢ düģüncelere bağlı olarak karģıda bir anlam oluģturması amaçlanan mesajların gönderilmesi ile sağlanır. Sözlü mesajlar, dilin temeli olan kelimeler ve sözlü sembollerle gerçekleģir. Bu çalıģma Maliye Bakanlığınca yapılan ve Ankara daki Vergi Dairelerine uygulanan bir ankete bağlı kalınarak geliģtirilmiģtir. Ankete toplam 1164 memur katılmıģtır. Memurlar; yöneticiler, çalıģanlar ve halk arasındaki süregelen baģarısız iletiģimin sebepleri hakkında görüģlerini bildirmiģlerdir. Bu makalede, uygulanan anketlerin sonuçları analiz edilmiģ ve farklı bir bakıģ açısıyla yeniden yorumlanmıģtır. Sonuçta toplam kalite çemberi ve yeniden organizasyon bağlamında problemlerin çözümü için bazı tavsiyeler getirilmiģtir. Communıcatıon And Socıal Recıprocal Influence Between Admınıstrators And Cıvıl Servants Of The Tax Offıces When people communicate, they process vast quantities of information. The communication process involves sending messages from one person's nervous system to another's with the intention of creating a 681

282 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum meaning similar to the one in the sender's mind. The verbal message does this through words, the basic elements of language, and words, of course, are verbal symbols. This study was developed on a survey, which was done by the Ministry of Finance and which was applied on the personnel of the tax offices in Ankara. Totally, 1164 personnel of the Tax Offices joined the survey and pointed out their views on the problems of the unsuccessful communications between the administrator, employee and people. In this article, the applied survey was analyzed and reinterpreted in a different aspect. Finally, some recommendations are done to solve the problems in a manner of the total quality circle and reorganization. 1. ĠLETĠġĠM NEDĠR? Doğan Cüceloğlu (2002) Birbirimizin farkına varınca baģlayan iletiģim, çok kanallı bir süreçtir; her duyu organı, bir iletiģim kanalı iģlevini görür demektedir. ĠletiĢim sadece canlılara mahsus bir olgu değildir. Cansızlar arasında da bir iletiģim vardır. Örneğin, uzaktan kumanda ile televizyon arasında kurulan elektronik sinyal de sonuçta bir iletiģim türüdür Ġnsanlarda ĠletiĢim Ġnsanlarda iletiģim, duyu organları yardımıyla bireylerin duygu ve düģüncelerini birbirine aktarma sürecidir. KiĢiler arası iletiģim sadece dil ile değil, diğer duyu organları yardımı ile de gerçekleģebilir. KonuĢan bir kiģiyi dinlerken, kafamızı sallama biçimine göre; onu ya onaylıyoruz, ya reddediyoruz ya da fikrimizin olmadığını karģımızdakine hissettirebiliyoruz. Bir çocuğun baģına okģamak veya itmekle, ona olan sevgi veya kızgınlığımızı ifade etmiģ olmuyor muyuz? Elibal a (2003) göre Ġnsan; jest ve mimikleri kullanan geliģmiģ refleks ve içgüdülerinin yanı sıra dili de içine alan çok karmaģık öğrenilmiģ davranıģlarla iletiģim yapan yegane varlıktır. DavranıĢlar doğuştan gelen, gelip geçici ve öğrenilmiş olarak üçe ayrılır. ÖğrenilmiĢ davranıģlar 682

283 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum bireylerin toplum içinde doğduktan sonra iç ve dıģ çevrelerinden gelen uyarıcılarla iletiģimini, etkileģim sonucu edindikleri nispeten kalıcı davranıģlardır. Ġnsanlar arasındaki etkileģim dinamiğini açıklamada, beģ temel varsayım üzerinde durulur (Tablo 1). Unsur Açıklama ĠletiĢim kuramamak Hiçbir Ģey yapmamak dahi bir anlam taģır imkansızdır. ve sonuçta iletiģime girer. ĠletiĢimin kapsamı ve iliģki düzeyleri vardır. ĠliĢki düzeyi, kapsam düzeyine anlam verir. KiĢi aynı bir mevzuatla ilgili amiri veya arkadaģına danıģtığında, kurduğu cümleler farklı ancak anlamsal bağlamda kapsamları aynı olabilir. Mesaj alıģveriģinde kurulan Kurulan cümlede yükleme en yakın sözdizimsel yapı, anlamı kelime, vurgulanmak isteniyor demektir. oluģturur. Örnek: Ben yarın Ankara ya gidiyorum. Mesajlar sözlü ve sözsüz Kapsam iletiģiminde sözlü mesajlar olarak iki tiptir. iliģkiyle ilgili tutum ve tercihlerde, anlatımda ise sözsüz mesajlar etkili olurlar. Mantıksal mesajlar sözlü, duygusal mesajlar sözsüz olurlar. ĠliĢkilerin seviyeleri farklılık gösterebilir. ĠletiĢimi kuran kiģiler, eģit veya eģit olmayan iliģki içindedir. Tablo 1: EtkileĢim Dinamiğinin BeĢ Temel Unsuru (Elibal, Ġ., 2003) 1.2. ĠletiĢim Türleri ve ÇatıĢmalar 1) KiĢi içi iletiģim ve çatıģma: Bir insanın düģünmesini, duygulanmasını, kiģisel ihtiyaçlarının farkına varmasını, iç gözlem 683

284 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum yapmasını, rüya görerek kendi içinden mesaj almasını ya da kendine sorular sorarak bunlara cevaplar üretmesini, bir iç iletiģim olarak görebiliriz. Mesaj üretmekle yorumlamak, kiģi içi iletiģimdir (Elibal, Ġ., 2003). 2) KiĢiler arası iletiģim: Mesaj gönderenin baģka, gönderilenin baģka insanlardan oluģtuğu iletiģimdir. Mekan ve zaman birliği olmalıdır. KiĢiler arası iletiģim sözlü ve sözsüz olarak ikiye ayrılır. Sözlü iletiģim dil ve dil ötesi Ģeklinde olur. Sözsüz iletiģim; yüz ve beden, bedensel temas, mekan kullanımı Ģeklinde olur (Elibal, Ġ., 2003). 3) Örgüt içi iletiģim ve çatıģma: Örgüt içinde görev alan kiģilerin önceden tanımlanmıģ bir takım rollere girip hiyerarģik bir düzen içinde bu rollerinin gereğini yerine getirerek iletiģimde bulunmaları, örgüt içi iletiģime girer. Örgüt içi çatıģmalar ise genelde rol çatıģmaları ve alt üst iliģkilerinden doğar. Kendi yönetiminde olmayan bir personel ya da birimi bir yönetici kendi hizmetinde esas sorumludan gereken izni almadan kullanması, ilgili kiģiyi hiçe saymak ya da o kiģiyi tanımamaktır. Böyle bir durumda yapılan iģler ve birbirine karıģmakta ve esas yapılması gereken iģ aksamaktadır. Aynı zamanda fikri alınmayan yönetici bir çatıģma yaģamakta ve bu çatıģmayı farklı Ģekillerde dıģa da yansıta bilmektedir (Elibal, Ġ., 2003). 4) Kitle iletiģimi ve çatıģma: Bir takım bilgilerin sembollerin, bir takım hedefler tarafından üretilmesi, geniģ insan topluluklarına iletilmesi ve bu insanlar tarafından yorumlanması sürecine; kitle iletiģimi denir. Kaynak ve hedef arasındaki kanallara ise kitle iletiģim araçları denir (Elibal, Ġ., 2003) KiĢiler Arası ĠletiĢim ÇatıĢmalarının Nedenleri 1) Duygu: Duyguları algılamamız için vücudumuzun farklı organlarının devreye girmesi gerekir. Duyu organları vasıtasıyla elde edilen davranıģlara bağlı olarak, kiģilerle iyi veya kötü iletiģim kurulabilir. 684

285 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum 2) Algı: Algılama, duyu organlarından biri veya birkaçının müģterek gönderdikleri sinyallerin beynimizde değerlendirmesi sürecidir. Beyinde yapılan değerlendirmeler sonrasında kiģiler arasında çatıģmalar oluģabilir. 3) YanlıĢ Enformasyon: Çevresel etkilerle elde edilen bilgiler doğrultusunda, bir kiģiye karģı ön yargılı davranılabilir ve bunun soncunda çatıģmaya girilebilir. 4) Bilinç dıģı: Bilinç dıģı etkiler sonucunda davranıģ Ģekilleri değiģim gösterebilir ve bu değiģimler bir çatıģmaya dönüģebilir. 5) Gereksinimler: Gereksinimlerimiz doğrultusunda kiģilerle kuracağımız iliģkilerin özellikleri değiģim gösterebilir. 6) KiĢisel faktörler: Ġnsanın fiziksel özellikleri ve dıģ görünüģleri, kiģiler arası iletiģimi kurmada etkin rol üstlenebilir. Örneğin çok yakıģıklı bir gence karģı duyulacak iç dürtüsel bir sempatik yaklaģım, kiģinin davranıģ biçimini tümden değiģtirebilir. 7) ĠletiĢim becerisi: ĠletiĢim becerisi iki Ģekilde kazanılabilir. Birincisi insanoğlu doğuģtan gelen gen özellikleri nedeniyle iletiģim kurmada çok baģarılı olabilir. Ġkincisi ise sonradan çevresel etkiler ve eğitimle kazanılandır. ĠletiĢim becerisi bir sanattır ve kiģiye özgüdür. 8) Sosyal ve fiziksel çevre: KiĢilerin bulundukları sosyal ve fiziksel çevre, kiģilerin davranıģlarını kendiliğinden etkileyebilir. Bu yüzdendir ki kiģiler sosyetik bir çevre içerisinde veya normal bir çevrede konuģma ve davranıģlarını farklı biçimde karģısındakine sergileyebilir. Bu ikili değiģim, bazen çatıģmalara neden olabilir. 9) Kültürel faktörler: Farklı kültürler arasındaki iliģkiler, iletiģim kurmada değiģik durumlar yaratabilir. Dil, din, ırk, yaģamsal nitelikler, iletiģim kurmada belirleyici roller üstlenir. Örneğin tarihsel geliģim süreci içerisinde, Türklerin Pakistanlılarla iliģkileri hep kardeģlik olgusu üzerine kurulmuģtur. 685

286 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum 10) Mesajın niteliği: KiĢiler arasında gerçekleģen bir iletiģim unsurunun kapsamına daha önceden karģı olması münasebetiyle çatıģma çıkabilir. 11) Roller: KiĢinin bulunduğu mesleki konum, o kiģiye bazı nitelikler kazandırır. Mesleki görev nedeniyle kiģiler, çerçevesi önceden belirlenmiģ rolleri üstlenmek durumunda kalabilir ve bunu sonucunda kiģiler arası çatıģmalar oluģabilir. 12) Kararsızlık: Karar vermede güçlük çeken kiģiler, ne zaman nasıl davranmaları gerektiği konusunda çeliģkili davranabilirler ve bunun sonucunda çatıģmalar meydana gelebilir. 2. VERGĠ DAĠRESĠ ÇALIġANLARININ VERGĠ DAĠRESĠNE ĠLĠġKĠ GÖRÜġLERĠ Vergi dairesi çalıģanların vergi idaresine iliģkin olarak bildirmiģ olduğu adet görüģ, ana baģlıklar altında toplandığında aģağıdaki tablo ortaya çıkmaktadır. Vergi dairesi çalıģanlarının görüģlerinin tespitinde sadece yazı ile vergi dairesi müdürlüğü adına bildirilen görüģlerin yanı sıra Ankara Defterdarlığı na bağlı 31 vergi dairesinde personelin görüģlerini aracısız tespit etmek amacıyla, 702 personele uygulanan anket sonuçları da bu bölümde yeri geldikçe değerlendirmeye tabi tutulmuģtur (Maliye Bakanlığı, 2003). Tablo 2 dikkatli incelendiğinde, Vergi dairelerinden alınan görüģlerin 19 temel sorun çerçevesinde oluģtuğu ve en önemli sorunların Personel ve Personelin Eğitimi, Elektronik Donanım, Örgütlenme, Vergi Mevzuatı, Usul Hükümleri ve Bütçe İmkanları olduğu görülür (Maliye Bakanlığı, 2003). 686

287 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum Ana baģlık Bildirilen (%) sorun adedi Personel ve Personelin Eğitimi Elektronik Donanım Örgütlenme Vergi Mevzuatı Usul Hükümleri Bütçe Ġmkanları Fiziksel Sorunlar Denetim ĠĢ Standartlarının Olmaması Mükellefi Bilgilendirme Vergi Dairesine Vergicilik DıĢı Verilen Görevler Bölge Müdürlüğü Düzenlemeleri Vergi Afları Siyasi Baskı Sosyal Ġmkanlar Toplanan Verginin Etkin Kullanılması Ġdari Yapılanmadaki Yer Vergi Ġdaresinden Ġstenen Ġstatistikler Temiz Toplum-Temiz Yöneticiler Toplam Tablo 2: Vergi Dairesi ÇalıĢanların Vergi Ġdaresine ĠliĢkin GörüĢleri (Maliye Bakanlığı, 2003) Personel ve Personelin Eğitimi Maliye literatüründe vergi örgütü halka hizmet götüren birim olarak görülmez. Tersine vatandaģa karģılıksız yükümlülükler yükleyen bir kurum olarak görülür. Ancak Toplam Kalite Yönetimi uygulamasında vergi örgütü aynı zamanda vatandaģa hizmet götüren bir birimdir. Hizmet üreten bir birim olması nedeniyle de personelin nitelik ve nicelik yönünden yeterli durumda olması gerekmektedir (Maliye Bakanlığı, 2003). 687

288 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum Öte yandan iç müģteri konumunda olan personelin tatmini de kurum yönetimi ve kurumun ürettiği hizmet açısından büyük önem taģımaktadır (Tablo 3). Performans Değerlendirme Yüzde ĠĢ hacminin arttığı dönemlerde personel iģ baģarımı (performans) yönünden ne derecede baģarılıdır? - Çok baģarılı - Oldukça baģarılı - Orta düzeyde - Oldukça az baģarılı - Hiç baģarılı değil ġimdi yapmakta olduğunuz iģten daha farklı bir iģ verilmesine; Bu kurumda ne zamana kadar çalıģmak isterdiniz? Sizce bu dairede çalıģanlar ne kadar verimli çalıģmaktadırlar? Personelin yaptığı çalıģmalar yükseltilmelerine esas olmak üzere belli zamanlarda değerlendirilmekte midir? Kurumunuzu baģka kurumlarla karģılaģtırdığınızda, çalıģılacak yer olarak baģkalarına tavsiye konusunda nasıl buluyorsunuz? - Çok istekliyim - Oldukça istekliyim - Kararsızım - Oldukça az istekliyim - Hiç istekli değilim - Emekli oluncaya kadar - Daha iyi bir iģ buluncaya kadar - Kısa zamanda ayrılacağım - Hemen ayrılacağım - Çok verimli - Verimli - Orta düzeyde - Fazla değil - Oldukça az - Her zaman - Sık sık - Belli dönemlerde - Gerektikçe - Değerlendirme yapılmıyor - Çok gevģek - En kötülerinden biri - Çoğundan kötü - Ötekiler gibi - Çoğundan daha iyi - En iyilerden biri Tablo 3: Ankara da Vergi Dairesi Personeline Uygulanan Anket Sonuçları (Maliye Bakanlığı, 2003, Arı, Ç. 1995). 688

289 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum Tablo 3 de yapılan anket sonuçları incelendiğinde, iģ hacminin artması sonrasında, performans açısından Çok başarılı diyenlerin yüzdesinin 9 olduğu görülmektedir. Oldukça Başarılı diyenlerle birlikte bu oran yüzde 42 lere ulaģmaktadır. Ancak Tablo 3, iģ hacminin artması halinde performansın düģtüğüne iģaret etmektedir. Aynı tabloda Şimdi yapmakta olduğunuz işten daha farklı bir iş verilmesine, Çok istekliyim, Oldukça İstekliyim ve Karasızım diyenlerin yüzdesi, 58 seviyesine çıkmaktadır. Buradan çıkan sonuç, vergi dairelerinde çalıģanlardan ankete katılanların yarıdan fazlasının iģinden memnun olmadığıdır. Vergi dairelerinde çalıģanların aldıkları ücretlerden, personel yönetiminden, yaptıkları iģlerden memnun olduklarını söylemek de mümkün değildir. Çünkü Bu kurumda ne zamana kadar çalışmak isterdiniz? sorusuna, ankete katılanlardan ancak yarısı, emekli oluncaya kadar cevabını vermiģtir. Ankette Sizce bu dairede çalışanlar ne kadar verimli çalışmaktadırlar? sorusuna, ankete katılanların verdiği cevaplardan da anlaģılacağı üzere Verimli ve Çok verimli diyenlerin oranı sadece %28 dir. Kamu kurumlarımızın yaklaģık olarak büyük bir bölümünün %30 verimle çalıģtığını bilmekteyiz. Personelin yaptığı çalışmalar yükseltilmelerine esas olmak üzere belli zamanlarda değerlendirilmekte midir? anket sorusuna alınan cevaplardan, bu konuda bir faaliyetin mevcut olmadığı görülmektedir. Kurumunuzu başka kurumlarla karşılaştırdığınızda, çalışılacak yer olarak başkalarına tavsiye konusunda nasıl buluyorsunuz? sorusuna verilen cevapların hemen hemen yarısı, kötü durumda olduğunu söylüyor. ÇalıĢanların iģlerinden memnuniyetsizliği, baģarıyı olumsuz etkilen unsurlardan sadece birisidir. 689

290 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum Personel ve Personelin Eğitimi sorununun birinci sırayı almasında etken olabilecek nedenler Ģöyle sıralanabilir: Vergi Daireleri Personel ve Mükellef Sayısı Bakımından Standarda Bağlanması Nitelikli ve Uzman Personel Sayısındaki Yetersizlik ĠĢ ve Görev Tanımlamasına ĠliĢkin Standartların Olmaması BaĢarılı Personelin Ödüllendirilmesi Vergi dairelerinde, mükellef sayısında olduğu gibi personel sayısında da bir standart oluģturulmalıdır. Kapsamlı bir personel alımı 1989 da yapılmıģ, o zamandan 1998 yılına kadar personel sayısında sayısal olarak çok büyük azalmalar olmuģtur. Emekli olan personel bir yana, artan iģ yükü, personel üzerinde baskı yapmakta, iģ verimini, dosyaların doğru ve zamanında kontrolünü etkilemekte, ayrıca personelin özlük haklarının iyi olmaması (fazla mesailerin çok düģük olması, ücretlerin düģüklüğü, memurların ek göstergeli kadrolara inememesi vb.) nedeniyle yeni alınan personel dahi vergi idaresinde çalıģmak istememekte; daha ziyade iģleri basit ve mutat olan Saymanlık, Personel Müdürlüğü gibi Bakanlığın diğer hizmet birimlerinde çalıģma talebinde bulunmaktadırlar (Maliye Bakanlığı, 2003). Vergi dairelerinde Ģoför, gece bekçisi, elektrik teknisyeni, bilgisayar teknisyeni, yardımcı hizmetli vb. personel konusunda eksikler bulunduğu gibi Ģef, müdür yardımcısı gibi yönetim kademesinde de personel sıkıntısı yaģanmaktadır. Bu eksikliklerin norm kadro uygulamasına geçilmesi ile giderilmesi mümkündür (Varol, A., Ayden, C., DemirbaĢ, M., DüĢükcan, M., Saler, M., 2003). Diğer taraftan teknik konularda görevli personeli vergi dairesinde gizli iģsiz olarak istihdam etmek yerine, bu hizmeti özel sektörden temin etmenin daha rasyonel olacağı düģünülmektedir (Maliye Bakanlığı, 2003). GeliĢen biliģim ve iletiģim teknolojilerine yatkın eleman teminindeki güçlükler, vergi daireleri için de geçerlidir. Vergi dairelerinde otomasyon sistemlerinin yeterli olmayıģı ve otomasyon sistemlerini kullanabilen eleman eksikliği, uzman personel sayısında yetersizlik yaratmaktadır. Kamuya ait dairelerin birçoğunda olduğu gibi vergi dairelerinde de mevcut personelden yeterli verimin alındığını söylemek çok güçtür. Otomasyon sistemlerinin etkin kullanılması halinde, mevcut personelin yarısı ile dahi yüksek performans alınabilir. ĠĢ ve görev tanımlamalarının yeterli olmayıģı, memur çalıģanların iģ sahaları bağlamında kayıtsız kalmalarına sebep olabilmektedir. BaĢarının ödüllendirilmesi halinde, verimin artıracağı kuralı hiçbir zaman unutulmamalıdır. Sembolik ödüller dahi, personel arasında iģ yarıģı doğurabilir. Örneğin farklı kategorilerde ayın memuru seçilenlerin resimlerinin panolarda asılması, performansın artırılması açısından önemli geliģme sağlayabilir. Tabii asıl motivasyon, personele sağlanabilecek maddi destek ile ivmelendirilebilir. Bu amaçla Gelir Ġdaresini GeliĢtirme Fonundan personele maddi katkı sağlanabilmelidir. Tablo 4: Personel ve Personelin Eğitimine ĠliĢkin Sorunlar 690

291 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum Sicil ve Yükselme KoĢullarının Objektifliği ve Gerçekçiliği; Performans Değerlendirmeleri Maliye Sınıfının Ġhdas Edilmesi Kamu da denetim mekanizmasının yetersizliği Vergi Dairesi Personeli Açısından Kadro Sıkıntısı Yerel Personelden Kaynaklanan Sorunlar Personelin sicil ve yükselme Ģartları adil hale getirilmeli ve personelin baģarısının ölçülmesinde performans kriterleri dikkate alınmalıdır. Performans değerlendirmesi, bir yöneticinin, önceden saptanmıģ standartlarla araģtırma ve ölçme yoluyla iģ görenlerin iģteki performansını değerlendirmesi sürecidir (Palmer, M., J.,1993). Gerçek bir performans analizi yapabilmek için Vergi Dairelerinde Benzetim Yöntemleri (ARENA gibi) kullanılarak, optimum iģ analizleri yapılabilir Varol, A., Tanyıldızı, E., (2002). Performans değerlemesinin amacı; iģ performansı hakkında bilgi edinmek, çalıģanların iģ tanımlarında ve iģ analizlerinde saptanan standartlara ne ölçüde yaklaģtığına iliģkin geri besleme sağlamaktır. Türk Vergi Ġdaresinde ücret politikası, terfi, mesleki geliģim, görev tasarımı ve iģe alma kriterleri açısından performans kriterlerinin uygulanması kaçınılmazdır. Vergi dairesinde görev alan memurun iģini layıkıyla yerine getirebilmesi için maliye, hukuk, muhasebe, ekonomi ve halka iliģkiler konularında eğitimli olması gerekir. Vergi idaresinin verdiği hizmeti Genel Ġdare Hizmetleri içinde saymak adil değildir. Bu bağlamda, yıllardır dile getirilen hatta meclise dahi sunulup sonra geri çekilen MALĠYE SINIFI nın mutlak surette oluģturulması gereklidir (Maliye Bakanlığı, 2003). 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu nda yer alan cezaların bu anlamda etkin olduğunu söylemek mümkün değildir. Diğer taraftan baģarısız kiģilerin diğer personele kötü örnek oldukları da bir baģka gerçektir. Kamuda iģini yapmayan, mesai kurallarına uymayan memur ile ilgili etkili bir cezai hükmün uygulanamadığı bir gerçektir. Tablo 5 deki yerinde olmayan personelin yüzdesinin 33 seviyelerine ulaģması, memurlarda görev anlayıģının gerçek yüzünün ortaya çıkması için yeterli bir göstergedir. Bazı vergi dairelerinde yeterli ve etkin otomasyon sistemlerinin kurulmamıģ olması, mevcut personelden yaģlı olanların biliģim teknolojilerine yatkın olmayıģı, sanki de vergi dairelerinde personel açığı bulunuyor imajını yansıtmaktadır. Oysa söz konusu biliģim teknolojilerini kullanmaya yatkın mevcut bazı personele verilecek hizmet içi eğitim kursları ile kadro sıkıntısı olmadığı görülecektir. Küçük yörelerde çalıģmakta olan vergi dairesi personelinin yerel (mahalli) memur olması nedeniyle karģılaģılabilen sorunların ve güçlüklerin aģılabilmesi, iģlemlerde aksama ve suiistimale meydan verilmemesi için, mahallinde çalıģan personelinde yer değiģtirme yönetmeliğine tabi tutulması gerekmektedir (Maliye Bakanlığı, 691

292 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum Vergi Dairesi Müdürünün Görev ve Yetkileri Belirlenirken Yöneticilik Fonksiyonunun Ön Plana Çıkarılması Vergi Dairesinde Yönetici Konumundaki Personelin Seçimi ve Eğitimi EĢit ĠĢe EĢit Ücret 2003). En azından Defterdarlıklar bünyesinde bu mahalli personelin il içinde yer değiģtirme iģlemleri yapılmalıdır. Buna iliģkin bir yönetmelik düzenlenmesi durumunda, il içi atamalarda oldukça baskın olan dıģ etkenlerin de fonksiyonları azalacak ve hatta sona erecektir. Böylece yerel personelin de etkin kullanılmasına olanak sağlanmıģ olacaktır. Vergi dairesi müdürü; yoklama memuru, daktilograf gibi kadrolarda bulunan memurları istediği kadro ve görevde çalıģtırabildiği halde, mükeffel memur olarak atanan veznedar, icra memuru, tahsildar gibi memurların bu kadroların dıģında baģka bir yerde görevlendirilememesi, idarenin etkinliğini azaltmaktadır. Vergi Dairesi Müdürü bu kadrolarda görev yapan kiģileri kendisi atayabilmeli, vergi dairesinde personel istihdamı konusunda gerekli düzenlemeyi tek baģına yapabilmelidir (Maliye Bakanlığı, 2003). Amir konumunda olan kiģilerin amirden ziyade bir lider gibi içinde bulundukları kurumu idare etmeleri sağlanmalıdır. Bu çerçevede vergi dairesi müdürlerinin seçiminde oldukça titiz davranılması gerekmektedir. Vergi dairesi müdürlerini seçmek ve atama iģlemlerini yapmak üzere Gelir Ġdaresi Atama ve Denetleme Kurulu gibi bir kurul oluģturulmalıdır. Yönetici durumda bulunan müdür ve müdür yardımcılarının seçimlerinde kanun bilgilerinin yanı sıra, aktif yönetim ve planlama kabiliyeti, grup dinamiği sağlama, motivasyon yaratma gibi özelliklerin de aranması gerekmektedir. Risk almak istemeyen, yetkilerini dağıtmayan, güvensizlik duygusu hakim kiģilerin yönetime getirilmemesi gerekir (Maliye Bakanlığı, 2003). Memur-Ģef, Ģef-müdür yardımcısı, müdür yardımcısı-müdür arasında pek fazla ücret farkı olmayıp, personele yükselmeyi özendirici ücret politikası uygulanmalıdır. Tablo 4: Personel ve Personelin Eğitimine ĠliĢkin Sorunlar (Devam) ÇalıĢmaya iliģkin diğer koģullar da sağlandıktan sonra tarihinde 9:00, 10:20, 10:50, 11:20, 11:40, 13:30, 14:10, 14:30, 15:20, 15:50 saatlerinde tüm servis ve bölümleri kapsayacak Ģekilde 10 kez gözlem yapılmıģtır. Yapılan çalıģma sonucunda vergi dairesi bazında bir tablo ortaya çıkmıģtır. ÇalıĢmayan ya da yerinde olmayan personel sayısının, çalıģan personel sayısından fazla çıkmıģ olması, düģündürücüdür. Bu sonucun ortaya çıkmasına neden olan unsurların neler olduğu araģtırılmalıdır. Bu çalıģmanın 692

293 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum herhangi bir diğer kamu kurumunda ya da herhangi bir diğer vergi dairesinde yapılması, sonucu pek değiģtirmeyecektir (Tablo 5) (Maliye Bakanlığı, 2003). Tablo 5, kamu dairelerin birçoğunda mutat olan bir görüntüsünü vermektedir. Maliye Bakanlığı tarafından Kalite Yönetimi alanında yapılan bir çalıģmada (Maliye Bakanlığı, 2003), yerinde yapılan gözlemde vergi dairesinde sadece mevcut elemanın ancak yarısının çalıģmıģ olması, kamu kurumlarında atıl olan birçok personelin varlığına iģaretidir. Tablo 5, vergi dairesinde çalıģan elemanların isteksizliğini, yaptığı iģleri sevmediklerini, görev anlayıģının ve sorumluluğunun kendilerine yeterince verilemediğini ortaya koymakta ve bu bağlamda hizmet içi eğitimin elzem olduğunu göstermektedir. ÇalıĢan ÇalıĢmayan Yerinde olmayan %46 %21 %33 Tablo 5: Ankara Vergi Dairesinde Yapılan Gözlem (Maliye Bakanlığı, 2003). Tablo 5 ile ilgili olarak (Maliye Bakanlığı, 2003) referansında aģağıdaki tespitler yapılmıģtır: Vergi dairesinde iģ ve görev tanımları net olarak yapılmamıģtır. Kimin ne iģi yapacağı ve nasıl yapacağı belli değildir. Bu belirsizlik çalıģan personelin daha çok, çalıģmayan personelin daha az çalıģmasına neden olmaktadır. ĠĢ standartları bulunmamaktadır. Bu nedenle bir iģ hangi aģamalardan sonra ne kadar sürede bitirilir, belli değildir. ĠĢlerin tamamlanmasında tek kriter zamanaģımı süresidir. Bu durum ise iģlerin yığılmasına neden olduğu 693

294 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum gibi, aynı iģin her personelde farklı farklı sürede tamamlanmasına yol açmaktadır. Performans ölçümlemesi yöntemleri uygulanmamaktadır. Bu ise personelin iç kontrole tabi tutulmaması sonucunu doğurmaktadır. Performans ölçümleme 3yöntemlerinin uygulanması beraberinde yüksek performansa ödül, düģük performansa ceza uygulamasının getirilmesini de zorunlu kılmaktadır. ĠĢ planlaması olmadığından, yoğun ancak verimsiz iģlerin fazlalığı, personelin çalıģma isteğini engellemektedir. Vergi dairelerinin fiziksel yapıları, aydınlatma, ısıtma, havalandırma ve serinletme gibi imkanlarının olmaması, personelin motivasyonunu düģürmektedir. Bilgisayar vb. gibi zaruri gereksinimlerin yeterince karģılanamaması nedeniyle personelin bilgisayarlarda sıra ile iģlemlerini yapmak durumunda olması ve bu durumda diğer personelin atıl kalması sorunları yaģanmaktadır. Sigara içme salonlarının olmaması, bu konuda süreye iliģkin standartların belirlenmeyiģinden kaynaklanan zaman kayıpları bulunmaktadır. Toplam kalite yönetimi uygulamasına geçilmesi durumunda her iģin tanımlaması, personelin görev tanımlaması ve performans kriterleri ortaya konmalıdır. Bu uygulamalar neticesinde, hem sunulan hizmette kalitenin arttığı hem de daha önemlisi verimliliğin yükseldiği görülecektir. Soru içeriği Seçenekler Yüzde Sizce bir amir nasıl olmalı? - Memurunu dinlemeli ve yapılması gerekeni söylemeli - Memura dosyayı bırakmasını ve daha sonra gelmesini söylemeli - Amir iģi incelemeli ve memura halletmesini söylemeli - Amir, iģlemin hallini memura bırakmalı - Memura bir üst amirine götürmesini söylemeli

295 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum Amiriniz, iģi planlama, örgütleme ve sonucu izleme bakımından ne ölçüde baģarılıdır? ĠĢ baģındayken, daha fazla iģi çıkarmanız için normalin üstünde herhangi bir baskı yapılıyor mu? Daire amirinizi bir cümle ile tanımlamanız istense nasıl tanımlarsınız? Dairenizde daha baģarılı performans gösterenler, göstermeyenlerden ayırt edilmekte midir? Personelin haklarını ve ödevlerini düzenleyen kurallar, yönetimce tam olarak uygulanmakta mıdır? Biriminizdeki önemli kararların alınmasında hangi yol izlenmektedir? Amiriniz, personeli elden geldiğince çaba göstermeleri ve arada iyi bir çalıģma yapmaları için teģvik etme, iyi iģ yapanı takdir etme vb. yönlerden ne derecede baģarılıdır? - Çok baģarılı - Oldukça baģarılı - Orta düzeyde - Oldukça az baģarılı - Hiç baģarılı değil - Büyük ölçüde - Oldukça fazla - ġöyle böyle - Çok seyrek - Hiç ya da çok az - Otokratik; tüm yetkileri sadece kendisinde toplayan ve iģlerin yapılmasında bizlerin fikirlerini almayan - Bürokratik; iģlerin yapılmasında sadece yazılı kuralları dikkate alan, personelin yapısını ve iģin gerçek durumunu dikkate almayan - Demokratik; iģlerin yapılmasında kiģi olarak bizlerin fikirlerini alan ve bir ekip olarak çalıģmayı teģvik eden, performansımızı artırmak için bizlerle sürekli diyalog içinde bulunan - BoĢ bırakanlar - Evet - Hayır - Çok sıkı - Oldukça sıkı - Ne sıkı ne gevģek - Oldukça gevģek - Amir hemen hemen hiç kimseye danıģmadan tek baģına karar verir - Amir, birimdeki diğer kiģilerin görüģlerini aldıktan sonra, kendisi son kararı verir - Bazı önemli kararlar amir tarafından, bazıları ise birimdeki diğer alt düzey yöneticiler tarafından verilir - Birimdeki görevliler genellikle bir araya gelerek sorunu tartıģır ve bir çözüm yolu üzerinde anlaģırlar - BoĢ bırakılan - Çok baģarılı - Oldukça baģarılı - ġöyle böyle - Oldukça az - Hiç baģarılı değil Tablo 6: Vergi Dairelerinde Amirlerin Durumları (Maliye Bakanlığı, 2003). 695

296 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum Sizce bir amir nasıl olmalı? sorusun uygulandığı vergi dairesi çalıģanların yüzde 91 i Memurunu dinlemeli ve yapılması gerekeni söylemeli seçeneğini iģaretlemiģtir. Bu sonuç, vergi dairelerinde çalıģan elemanların amirlerinden bu yönde bir beklentilerinin olduğunu göstermektedir. Amiriniz, işi planlama, örgütleme ve sonucu izleme bakımından ne ölçüde başarılıdır? sorusuna ise, vergi dairesinde çalıģanların yüzde 53 ü, Çok Başarılı veya Oldukça Başarılı seçeneğini iģaretlemiģtir. Bu sonuç, amirinin yüzde 47 sinin iş planlama, örgütleme ve sonucu izleme bakımından yeterli olmadığını göstermektedir. İş başındayken, daha fazla işi çıkarmanız için normalin üstünde herhangi bir baskı yapılıyor mu? sorusuna yüzde 35 oranında çalıģanın Büyük ölçüde veya Oldukça fazla cevabını verdiği görülmektedir. Bu da daha fazla iģ çıkartmak için dairede bir çabanın olmadığını göstermektedir. Daire amirinizi bir cümle ile tanımlamanız istense nasıl tanımlarsınız? sorusuna Demokratik; işlerin yapılmasında kişi olarak bizlerin fikirlerini alan ve bir ekip olarak çalışmayı teşvik eden, performansımızı artırmak için bizlerle sürekli diyalog içinde bulunan seçeneğini yüzde 50 oranındaki vergi dairesi personeli iģaretlemiģtir. Demek ki amirlerin yarısı, bu seçeneğe uymamaktadır. Dairenizde daha başarılı performans gösterenler, göstermeyenlerden ayırt edilmekte midir? sorusuna ise yüzde 76 oranında hayır cevabı verilmiģtir. Bu sonuç, vergi dairelerinde performans gösteren personel ile diğerleri arasında hiçbir farklılık bulunmamakta, bu durum da çalıģma Ģevkini olumsuz etkilemektedir. Personelin haklarını ve ödevlerini düzenleyen kurallar yönetimce tam olarak uygulanmakta mıdır? sorusuna vergi dairesi çalıģanlarının yüzde 55 i Ne sıkı ne gevşek cevabını vermiģtir. Dolayısıyla, kuralların yarı yarıya uygulanmadığı söylenebilir. 696

297 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum Biriminizdeki önemli kararların alınmasında hangi yol izlenmektedir? sorusunda, Birimdeki görevliler genellikle bir araya gelerek sorunu tartışır ve bir çözüm yolu üzerinde anlaşırlar cevabını iģaretleyenlerin sayısı yüzde 15 düzeylerindedir. Bu sonuç, vergi dairelerinde genellikle görevlilerin de bir araya gelerek grup çalıģması yapmaya yatkın olmadıklarını göstermektedir. Amiriniz, personeli elden geldiğince çaba göstermeleri ve arada iyi bir çalışma yapmaları için teşvik etme, iyi iş yapanı takdir etme vb. yönlerden ne derecede başarılıdır? sorusuna Çok başarılı veya Oldukça başarılı cevabı verenlerin sayısı ise yüzde 37 seviyelerinde olması, amirlerin personelini teģvik etme konusunda da yeterli gayreti göstermediklerinin iģaretidir Internet Hizmetleri ve Elektronik Donanım Siemens Business Services, Türkiye nin en büyük kamu projesi olan Vergi Daireleri Otomasyon Projesi ni (VEDOP) baģarıyla tamamlamıģtır (Harita 1). VEDOP ile 600 günde 153 vergi dairesi otomasyona geçmiģtir. VEDOP kapsamına alınan vergi dairelerinde memurların tamamına yakın bir kısmı, gerek daire içi iģlemleri gerekse mükellefe karģı görevleri bilgisayarla yerine getirmeye baģlamıģlardır. Veri Hazırlama ve Kontrol ĠĢletmenliği kadrosu adı verilen ve diğer memurlardan daha fazla ücret alınmasına olanak sağlayan kadronun bazı memurlara verilmiģ olması, diğer memurlarda olumsuz bir etki yaratmıģtır. 697

298 Varol, A.: Vergi Dairelerinde Yöneticiler Ġle Memurlar Arasında ĠletiĢim ve Sosyal EtkileĢim, Atatürk Üniversitesi, Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı: 1-2, s , Mayıs 2004, Erzurum Harita 1: Türkiye de VEDOP kapsamında olan Ġller (MB Web Sitesi) Vergi dairelerimizde otomasyonun etkin bir biçimde kullanıldığını söylemek, Ģu aģamada imkansızdır. Örneğin otomobilin araç muayenesini yaptırmak isteyen bir vatandaģ, Vergi Dairelerinde katlar arasında adeta inçık yapmaktadır. Aracın borcu olup olmadığını araģtırmak için hala birçok vergi dairelerinde defterlere bakılarak tespit yapılıyor. Oysa sadece plaka numarası girildiğinde, tüm borçlarının dökümü anında bilgisayardan alınabilmelidir. Veznede para yatırılırken dahi hala klasik yöntemlerle makbuzlar elle doldurulmakta ve bu durum zaman kayıplarının oluģmasına neden olmaktadır. Otomasyon bu bölümlerde de etkin biçimde kullanılmalıdır. Bazı vergilerin örneğin Motorlu TaĢıt Vergisi, Trafik Para Cezası, Gümrük Vergisi Ödeme gibi imkanların Internet üzerinden tanınmıģ olması dahi, vergi dairelerinin iģ yükünü önemli bir oranda düģürmüģtür. Mevcut personelden biliģim teknolojilerine uzak olanlara uygulanacak birkaç aylık yoğun bir hizmetiçi eğitim programı sonrasında, bu personelin otomasyon sistemini kullanmaya baģlayabilecekleri olasıdır. 698