ratin'e KADAR tanakt<nle gogazr, GELiBoLU osmaht-t tissu ve osmanlt - vrxeoir

Transkript

1 ratin'e KADAR tanakt<nle gogazr, GELiBoLU osmaht-t tissu ve osmanlt - vrxeoir ](ARSrLASMASl Prof. Dr. Hatit inatcrk. l. T[jrkter Akdeniz'de, Bolaztarda llk Tiirkter 1071 Matazgird Savagt akabinde Bizans egemenligi Anadolu'da tam bir Eokrigte, Trirk akrncr kuvvetteri Ege Denizi ve Bo!aztara kadar itertediler. Emrindeki bijyiik Tijrkmen kuvvetterite (bir riviyette 50 bin kigi).setguktu ailesinden Kutatmrg ogtu Sijteymangih ( ) iznik'i ete gegirdi (1087); Bizans'tn bu tarihi gehnini itk Anadotu Setguktu devtetinin merkezi yaptr Setcuktu kuvvetteri, Kocaeli yarrmadastnt gecerek istanbut Bogazr kryrtarrna kadar getdi. Srlteymangih, Bo!az'tn Anadotu yakasrnda, geeen gemiterden gumruk atmaya ba;tadl'. istanbut'u tehditten kurtarmak igin imparator Atexics Komnenos Dracon (bugiin Dragostepe: Mattepe'de 0rhantepe) barrg anttagmastnt imzatadr (1081). Tepenin eteginde denize akan dere srntr saptandr'. istanbui ve Bogaz iqin bijyijk tetsg iqinde Bizans, Batr Hristiyan dijnyasrndan yardrm istedi. Si.iteymangih'rn ijttimijnde yerine gegen Abulkasrm, Bofaz'a ve Kios (6emtik) kadar fetihterde bulundu; Abutkasrm Marmat'a Denizi'nde faatiyette butunurken izmir'de [aka Bey Ege denizinde egementi!ini kurdu,. L Hagtrtar, 1097'de iznik'i atdrtar, imparatora testim ettiter. Bizans tahtrnda Komnenter, kar;r saldtntarta Batr Anadotu'yu, Karadeniz ve Akdeniz sahitterini geri atdrtan,. Tijrkter, Ege Denizi ve Marmara'ya ancak UrTurkmen beytikteri dcineminde 1300'lerde tekrar erigecekterdir (1080'terin kahramant Kara-Trkrn adr, 0sman 6azi dijnemine kadar iznik yakrnrnda bir katenin adr olarak yagamrgtrr'). ll. Avrupa Yakasrna 6egig, Bolaz Sorunu Kanesi Trirkmen kitteteri itk kez, Xlll. ytlzyrt sontarrnda Getibotu Bo!azr'na erigtiter; gaziter'icin Trakya'ya geqmek, 0aru'l-harb (yagrlrll'de ele geqirdikteri esir ve ganimette Anadolu'ya setimette donebilmek bastrca sorun idi yazrnda Batl-Anadotu'da Bizans igin Tijrkmentene kargr seferden donen Katatan ucretti askeri, Lapsekr (Lampsakos)'dan Getibotu'ya geqtiter (1304 kigi). Bu arada cjnderteri Roger de Ftor katteditince, impanatora kargr isyan ettiter ve Getibotu'da yerlegti- 1 Bilkent Universitesi, Tarih Bolrimu Ofretim Uyesi, A. Sevim, E. Mergil, Selguklu DevletleriTarihi, t995,422. Anna Komnena, The Alexiode, Penguin Books, L979: "The river Drokon was now made the border" (130). A.N. Kurat, Q.aka Bey (L ), Ankara: O. Turan, Selguklular Tarihi ve Tilrk-islam Medeniyet, Ankara: 1965.

2 [anakkate Sarra;tarr Ta ri hi ter (1305 krsr), Karesili gazileri yardrma ca!rrdrlar. Getibolu'daki 6000 kisilik Katatan birtigine 3000 kadar Karesili gazi katrldr ve Bofaz'rn ijbiiryakasrnda Maydos (Eceabad) katesini ete gegirip yerte;tiler. iki buguk yrt boyunca oradan Katatanlarta beraber Trakya'da basanh aktntar yaptrlar. Bu macera, Tijrklerin 6elibotu Bolazr ijtesinde Trakya'da itk giirilniisleri sayrtabitir. Bizans direncinin yrkrlmasrndan yarartanan Tijrkmenleq Trakya'ya akmaya basladrlar. Bizans bunu ijnlemek icin [eneviztiterle anta-str'. Bolazda 4 [eneviz gemisi devamh giizetim gcirevini iisttendi 1308'de Katalantar, Trakya'yr terk edip Makedonya-Tesalya ijzerinden Atina ijzerine yijnetdikterinde. ishak idaresinde Karesiti bir grup onlarta birlikte harekita katrtdr. Katatantar Atina'yr atrp yertesince, ishak memteketine diindrj. 134G1352 dcineminde Karesiti gaziterin (Ece Beg, Hacr itbeqi, Evrenos) Osmanlrlarta birtesip Trakya fcituhatrnda iincii otduktannr giirece!iz'. lll. Osmanhlan Avrupa Yakastnda Yer{egme Agrk Pagazide'de (bundan sonra Agpz.) popi.iter-fotktorik hikiyeterte (tikiiz derisi ite yaprtmrg salta getig, vb.) anlatrtan Avrupa'ya gegig riviyetini,' Dtistfirninedeki tarihi bitgiter t;r!rnda delerlendirmek gerekir. ASpz. riviyetine giire 0rhan'rn o[tu S[ileyman Pa;a, Aydrncrk tepesinden (Temagatlkl, tyzikos (Kaprda[r] harabeterini gtiriip hayrete diigmii; ve Rumeti'ye geqip yertegmeyi diigiinmiig, Ece Bey ve 6azi Fazrt ite giiriigiip bunu karartagtrrmtg. Bu olay, Siileyman'rn Kaprdalt- Aydrncrk-Lapseki sahit oyasrnr feth etttigi bir zamana rastlamlg otmah:' $eh Stileynan feth eder Aydtnojt Hen Biga y aglur ilin gajt Lebseki yi dahi gin feth etfiler Bir beg ojlun bahr iginde tultular Bu suretle, Anadotu Tiirklerinin Getibotu Bofazr'na erigmek igin izledikleri yol, Aydrnctk (Edincik)-Biga-Lapseki Marmaftl sahil yolu iizerinde giivenlik saglanmtg otdu. Yerel riviyet (ASpz.) tinemli bir nokhayl teyit eden Slileyman, fiiircce tepesinden karyr yakayl seyretmigtir. Silteyman Pa5a, fitircrcden (bugiin Kemer giineyinde tepede bu adda bir kiiy var), sahitde Viranca-Hisafa (6cirerCden asalr sahilde Kemer'e 4-5 km limanl iner. Bir beg ojlun bahr iginde tultular 0l Esen Tekfur'un ojluydu nejer 6e I ibo I u'da enir-i n3 n ver $eh Sileynann iin[inde ol gul6n 6et0r[ir inin Helik Beg oldu nin 0l Melik beg kin Stileynanb gelir Tayina tairik eder Rumili'ne t Nicol, The Lost, Bkz. "Orhan", DV la. ASpz Bib; Ne5ri, l, t7}-t82, idris-sa'deddin, t, Diistfrrndme 83.

3 Lebseki'de yapfular ulu geni 6ece anrnla tayrlar Sdeni Fatih'e Kadar [anakkate BoiSaztW w.= Lemerte gdsterdi ki,'gerqekten o zaman Gelibotu valisi Asen Andronik idi. Asenter riq kardeg otup aratartnda gecimsiztik vardr. 0ntardan bir'i kacrp Suleyman'ln yanlna getdi. Disf1rnane, onun mristr-jman otup itk 0smantr fetihterinde onemti rot oynadrgrnr gijstermektedir. 0smantr riviyeti Akqa-Burgos'u onun atdr!lnr, sonunda Getibotu dijgtijkten sonra bir derya seferinde bogutdugunu agrklar. Aspz.ye gcire "bir iki grin iqinde iki bin (idr?s-sa'dedd?n, l, 55' iigbin) er geqijrduler... bir gece Aya-$itonya'yr atdrlar". Bu rivayetin bagka bir versiyonunda (Ne;r?, l, 116l' "0dkoktuk ite Eksamilye" dahi feth otdu. Eksamitiye, (Botayrr kuzeyinde her iki denizi giiren Bizans Hexanilron hisart) yakrn zamantara kadar haritatarda fksanilyeadrnr korumugtur'.suleyman Paga'nrn 2000 (ba-ska riviyette 3000) kigiyte Kemer (Parion) [imanrndan Koztu-Dere'ye asker grkarrp Botayrr'r fethi, Rumeli futuhatrnda bir donum noktasrdrr. Simdiye dek titeraturde Osmantrtarrn Avrupa yakasrnda yertegmeleri hakkrnda yazrtantar sundan ibarettir: 1352'de sefer dcinijgi.j Kantakuzenos, muttefiki Suteyman'a Tzympe (Cimbi, [inbi, Umurbeytij) katesinde geqici otarak yertesme izni vermis; Suteyman bu kateden qrkmayrp Trakya'da yerlesmigtin. 6ercek, daha ziyade Botayrr fethi sonucu 0smantrtarrn Getibotu yanmadasrnda stnatejik bir noktada yertesmesiyte mrimkun otmustur. 0ist0rninede: U;bin er nikdan var gegdi geri Kozlu-1ere yi bular eyler yeri Bu beyit, Siileyman Paga'nrn Anadotu'da Kemer Iimanrndan o zaman icin bijyijkqe bir ordu ite, 3000 kigiyte Koztu-Dere'ye grkarma yaptrgrnr kanrttamaktadrr (Atan aragtrrmalartmtz arastnda Koztu-Dere'yi tespit edebitdik, Koztu-Dere, kryrdaki timandan Botayrr'a gotijren vadidir, bugun bu vadide Kozlu-{egne Kozlu-Dere adrnr saktamakta). ASpz riviyetinde 2000 kisiyte yaprtan sefer iqin "hayti adamtar dahi Aydtnctk'tan gemiyte getditer" ifadesi itginqtir 0smantrtarrn,0rhan doneminde, ijzettikte iznik (1331), Kios (Gemitik-6erntik) ve izmit(1337) fetihteri sonucu yerti Rumtarrn igbirtigiyte otdukqa onemti bir donanma geti;tirdikteri antasrtmaktadrr. Marmara denizinde Karamiirsel ile birlikte Aydrnctk, bagttca 0smantr deniz ijssii idi. Suteyman'rn ordusunu Koztu-Dere'ye tasrmada, muftefik [eneviz gemiteri de kuttanttmts olmatrdrr (bkz. a9a g rda). Suteyman'rn Botayr Uc merkezi, Getibolu yarrmadasrnrn en dar yerinde stratejik bir noktadadrr. Ece Beg ve Gazi FazrI kumandasrndaki kuvvefter Getibotu'yu abtuka alitna atdt: ("Buntart Getibotu'ya havaleetditer, isketesine dahi gemi komaz otdutar kim ctka"' A;pz 39. Beb). Suteyman Paga'nrn kendi kumandasrndaki Uq geleneksei Tlirk strate.1isine uygun otarak sagkol, ortakol ve solkolotarak orguttendi; orta-koi onemti merkez Matkara (Mega[-Khora)'ya, sotkol Evrenuz idaresinde Kesan'a (Kissos), sa{-kot, Banatoz (Panados)- Tekfurdagr dogruttusunda onguttendi. L' e mi rqt d' Ay d i n,

4 1B ffiffi [anakkate Savagtarr Tarihi Suteyman Pa9a, botgeye Anadotu'dan hemen askerve hatk getirip yertestirmek, bir'kbprubasr kurmak konusunda buyuk caba gosterdi H isartardaki Bizans askerini Anadotu'ya sur'duter Babasr 0rhan'a adam gondendi, "eht-i lstim'dan qog adam gerek... feth olunan hisartara komag icin ve hem yarar gizi votdastar gonderunuz.. yevmen fe-yevmen durmadan Karasr vitayetinrn hatkr getur oldutar; getenler yurt tutub gazaya metgut otdular; et hisri asker-i lstam arkatandt" (Agpz. 40. Bab; Negri, 1,176; yentegme aynntrtar'r 0rhan'rn H 761 tarihti vakf iyesinde). Yukarrda Rumeti'ye geci; ve yertegmenin gercek hikiyesini, }isfirnanede butuyoruz Bununta beraben, [eneviz-venedik savasrnrn ortaya qrkardr(r kosutlar otmasaydr, 0smantr'nrn Rumeti yakasrnda yerle;emesi kotay otmazdr. lv. Venedik-Ceneviz Bolaz Savagr ($ubat 1352), 0rhan-teneviz ittitat<r (1351) Pera [eneviz kolonisi, yasamak iqin Marmafa'nrn otesinde getisen 0smantr beytigini tabii bir' muttefik gormeye bastadr.ozettikte, 1329 Petekanon savagrndan sonfa 0rhan'rn beytigi Uskrjdar'dan Karadeniz alzrnda Ceneviz'in Hieros (Yoros) katesine kadar Bogazrn dogu sahitinde yerlegmis butunuyordu. 1351'de Venedik donanmasr Pera'yr ku;atma attrna atdr. Pena; Bizans ve Venedik kargrsrnda ancak 0rhan ite igbirtigi sayesinde dayanabitirdi [eneviz-venedik sava; dcineminde [eneviz donanmasr, erzak ikmatini 0rhan'rn timantarrndan yapacaktrr. Bu savas boyunca Pera, 0rhan'r yanrnda tabii bir muttefik otarak butdu. 0rhan'a getince, Bolaz'da tutunmak iqin [eneviz'i tabii bir muttefik goruyordu. Bu tarihte Osmantr beytigi, strateji bakrmrndan hayati bir noktaya getmisti. Karasr beyligi iggai editmig, srnrn 6etibolu Bolazr'na dayanmrgtr. Suleyman Paga, Rumiti'ye goturen tar-ihi Kapr-dagr (tyzikus)- Lapseki (Lampsacus) sahilyotunu ete geqirmisti. 1350'terde ote yakaya geqip yerlegmek igin kogu[- [ar en uygun zamanr gcisteriyordu. feneviz'te Venedik-Bizans-Aragon ittifakr arasrndaki savag bu kogutlant hazrrtadr. Daha 1351 Kasrm ayrnda 0rhan'rn Ceneviztilerte temasa qeqtiqini goruyoruz' 0rhan'tn etqiteri [enevizamirati ite butugtutarve di..igman hakkrnda bitgi verditen Uskudar'a geten 0nhan, Pera'yr muttef iktere kargr savunmak uzere bin okcu gondermig. Osmantt kuvvetlerini deniz agrfr Avrupa yakasrna geqirmekte [enevizliler'in daima igbirtigi yapttktart, gemi kiratadrktart bitinmektedir.0fhan, kar;r yakaya kitte hatrnde birtasrma icin bir defasrnda 60 bin attrn odemig. Bu dtjnemde feneviz destegini saglayan 0rhan'rn istanbut'u tehdidi, Bizans'ta ve Venedik'te ciddi kaygtya neden otdu. Venedikti Fatiero,;ehrin Tijrktere kargr dayanamayacagrnr, Venedik'in dogrudan dogruya gehri ilhak etmesini tavsiye etti". Pera'nrn yardrmrna geten [eneviz amirati Paganino Doria'nrn donanmasr 60 kadrrgadan otuguyorve tayfa ve askertasryordu. Erzaktemini bastrca sorun idi. Doria, Marmara kiyrlarrnt iztiyerek istanbut'a dogru getirken Henaktea (Marmana-Eregtisi)'yr iggat etti. [eneviz kaptant, Hieros'u (bugun Anadotu kavagr'nda tepede Yoros katesi) harekst ussu otarak kuttanacaktrr 0rhan'ta igbirtigi Bogaz'da bagtar Ekim ortatarrnda Doria'nrn donanmasr Pera'ya vanyor. 0smantrtarrn Getibotu yarrmadasrnda fetihleri aynr tarihe rastlarve bu bir rastantl degitdir. [eneviz kaynagrnda 12 Kasrm 1351'de 0rhan'rn etqiterinden sozeditir. Batard'a gdre, mektup ve etqiterin gidip getmesi, arada bir antagma lent'entel'nrn kesin gcistergesidir. Ceneviz donanmastnda 9 Tunk parescarmrgemi vandr. Mart ayr boyunca 0rhan armagantar gijndermi;. Tijt'kter, dijgmanrn Balard, "A propos".

5 Fatih'e Kadar [anakkate Bo(azr Wffi,, lstanbul tjnijnde dunumu hakkrnda Bolaz'da demirteyen Doria'ya devamh haber giindermekte. Batard'a gijre hergey, Bogaz savagrndan ($ubat sonra "feneviztiterte Orhan arasrnda bir ittifak yaprtmr; otdugu nu" kantttar". Orhan'tn feneviz'le ittifakr daha ziyade Bizans'a kargrdrr. Emir, aynt zamanda Doria'ya erzak sagtamrg, un yi,jktemek ijzere kadrrgatann gegmesine izin vermigtir. Kayda deger ki, 0rhan'rn [eneviztitere bagrgtadr!r itk kapitijtasyon (ticaret imtiyazr) 1352 bagtanna rastlar. 0rhan'rn Uskijdar'da kuvvet yrgarak 1352 $ubat Deniz savagrnda feneviztiteri destekledigi kaydedilmigtir. Ozetle, 0smantrtar, Ceneviz-Venedik savagrnda Trakya'da yertegmede [enevizlilerden bijyijk yardtm giirmiigti.ir. Bundan ijnce [eneviz Tiirktere karl ticaret gemilerini korumak igin hagtr ittifaklanna katrlyordu. $imdi, [eneviztiter briyi.ik bir 0srnantr kuvvetini, ijcret kargrtlgr gemiteniyte karst sahite qrkarmayr kabui etmiglerdi. [agdag bir [enevizti devlet adamr Lucanio dat Vermeda "Trirkiye emiri 0rhan Bey'den ne kadar iyitik ve l0tufkirtrk gcirdrigrimtiz bizce, sizce ve britrin [eneviztiterce bitinmektedir" diyor ve 0rhan'r "Peratrlarrn kardesi ve sevgili babasr (koruyucusu)" diye anryor'?. Venedik-Katatan donanmasrnrn istanbut'dan ayntmasr iizerine yatnrz katan Bizans, 0rhan'la ve Cenevizte bang anttasmasr imzalamak zorunda katdr (6 Mayrs 13521ve Ttirk kuvvetleriyte birtikte Edirne'de imparator V. Yuannis tarafrndan kugatrtan ogtu Matthaios yanrna kogtu n352 yazr)". V. Getibolu'nun AltnrSt (Mart 2, Stiteyman, Trakya'dan Anadotu'ya geri qekitmeyi reddediyor; etindeki kateteri, bu arada Tzympe (tinbi)'yi bogattmak istemiyordu. imparator Kantakuzenos, Tijrk iggatindeki ;ehirteri giiq kuttanarak geri almak imkansrztrlrnr giirdij. Damadr 0rhan'a bag vurdu, dostluktan soz etti. Fakat Sijteyman,Tzympe'yi odrinsuz bogaltmayr reddeder; Kayser kendisine onbin hyperper altrn vefmeyi tjnerir. Kanfakuzenos'a giire, bu otayda 0rhan da sug ortagr idi, fakat Orhan kayrnpederi imparatorla iyi itigkiyi korumak arzusunda idi, vakit istedi. Nihayet imparator, andtagma kosultannrn yerine getirilmesinde israr ederek 40 bin altrn (hyperped ijdemeyi onerdi. 6iirUgmeler sijrijp giderken bir gece (1-2 Mart 1354) korkunq bir deprem, Trakya sahitterindeki binqok gehir ve kateleri, bu arada 6elibolu ve etrafrndaki kaleteri yerle bir eder. Sijteyman, savunnastz katan sehirleri derhat iggal eder ve berkitir (1354). Si.ileyman'rn ete geqirdigi Rumeli gehirlerini bogattmamasr ve ijneriten para ijdunterini biteviye reddetmesi i.jzerine Bizans ite savag hati ortaya crktr. feneviz destegini sa!tayan 0rhan'rn istanbut'u tehdidi, Bizans'ta ve Venedik'te ciddi kaygrya neden otdu. Venedik Balyozu 1355 Alustos'unda Doqa, bu tehdide kangt istanbut'un, bir Hristiyan devtetin, Venedik, Srrp krratr Dusan veya Macar Krratr'nrn himayesi attrna girmeye haztn otdugunu yazd r. Bu tarafta Suteyman, frakya'da Botayrr-Getibotu'dan harekette stnlrtartnt Tekfur-Da!t'na, Ma lkara'ya kadaf genigtetmigti. Suteyman Pasa'nrn Trakya'da yertesmesi, ijzettikte Tlirklerin Batkantara gecisini kontroi eden Getibotu'nun fethi (1354) uzerine istanbut'da saray ve aydrntar, Kantakuzenos'un guftugu potiti- 11 Balard, ibid., $. Turan, Tiirk-ltolyan lli5kileri, Nicol, The Lost,238.

6 to ffi,iw [anakkate savastarr Tarihi kanrn iftis ettigini qoruyordu. Ar'tan karsrttrk kansrsrnda Kantakuzenos tahtr brrakmaya razr otdu (1354 Aratrk). Ayrrlrrken verdigi soytevinde'' neden Turklerte i;bintigi yapmak zorunda katdr!rnr acrklamaya qalrgtr, dedi ki: "Barbartanta (Turklerte) anamrzdaki farktr bitmemeztikien getemeyiz. Biz askeri deneyim bakrmrndan ontardan ustun degitiz.0ntar sitahtanr, sayrtanr ve savag atrtgantrgr bakrmrndan bizi gegtiter. 0nlar orduda parasrz gcinuttu hizmet ederter. Asya ve Avrupa'da bizden atdrktan genig iopraktara sahip otduktarr gibi katan topraktarrmrzr da ete geqirmek iqin tum gayietterini harcayacaktardtr. Fetihteninde simdiye dek kotayca etde ettikter'i bagafr ontara bu umudu vermektedir... Bu nedente onlarta bartst konumayt tavsiye edenim lteride hazine toplayrp ordu ve donanma yapafak kar;r saldrnrya getmek gerek. Unutmay ntz ki, yatnrz 0rhan'a kargr degit, Asya'daki tum Tijrktere kar';r savatma zoruntu olacaktrr. 0ntarrn dininde otum (gehadet) ahiretti sonsuz mutlutukiuf", Bu soytevde ihtiyar devtet adamr neatist bicimde ger'qekteri betirtmekte idi. Fakat genqter, onun damadr 0rhan'ta ittifakr yuzunden Trirkteri korur bicimde konustu(una inanryortardr.0ntar, Trakya'da sava; konusunda ayak dinediter'. Gerqekte, Kaniakuzenos manastrra qekitdikten sonra Tnakya'da Kantakuzenos'un ogtu Maftaios'a yanrndaki Tijrkter destek oldu. Yanrnda Anadotu Beytiklerinden, para istemeyen srrf ganimet akrnrna getmig begbin Turk askeri butunmakta idi. Mattaios, ontart ganimetatmatarr iqin Butgaristan rizerine sevk etti. Pheria (Kara- Ferye)'ya qekitdigi zaman, oradan ontarr Srrptar uzerine gonderdi Yagmadan dijnijgte Tijrkler bir Sr r-p sa [dr rrsrn da n korku p pan i ge kapr [drta r. Kantakuzenos sahneden qekitdikten (1354 Arahk) sonra, V. Yuannis Pateolog tarafrndan Tnakya'da Turktere kargr savas bastadr. istanbut'da Papa-Latin partisi isteri tamamiyte ete aldr. Katotik olan impanator V. Yuannis, Turktere karsr Papa'ya mektup yazarak hatkrnr katotiktige sokmak igin bir ptan sunuyor (15 Aratrk 1355), Hactr yardrmt otarak derhat 15 tagrt gemisiyte 500 ;ovatyeve 1000yaya askeri istiyordu. Suteyman'rn Trakya'da fetihteri Hristiyan ateminde kaygr ite izteniyordu. Papa, V.Yuannis'in mektubunu atdrktan sonra haqtr seferini gerqektegtirmek icin Venedik, Krbrrs krratr, Rodos;ovatyeteritetemasa geqti, Bizans'a yardtm etmeterini istedi. imparator'a gijvence verdi ve Cenova ite Bogaz Savagr (5ubat 1352) srrasrnda 0rhan ite "ittifak" etmig otan Ceneviz'i iteride Haqtr ittifakrna sokmak iqin bir mektup gonderip, taahhudterinin hukumsuz otdugunu bitdirdi (6 Agustos 1355). Bogaz kryrsrna istanbut kargtstna kadar gelen Osmanhlar, gimdi Trakya'da istanbui dogruttusunda itertemekte iditer, [orlu'yu aldrtan, istanbut'da tetig. Vl. $ehzade Murad ve Lala $ahin Trakya'da ( , Edirne Fethi (1351) Suteyman Pa;a Getibotu'yu ve etrafrndaki kateteri ete gecirmig, Bo!az'tn cjtesinde bir kiiprubasr meydana getirmi;ti 1357'de, Rumeti fatihi Suteyman Paga'nrn tjlmesi tizerine suttan Orhan ;ehzade Murad't, Lalasr $ahin ve onemli bir kuvvette Rumeli'ne gcinderdi. 0rada dijneminde Murad, gehzade srfatryla frituhat yaptr. Edirne'yi fefh ederek (1361) Trakya'yt 0smantt devletinin vazgegitmez bir parqasl hatine getirdi Fakat Rumili'nde yerte;ip katabitmek, Gelibolu'da ve Bogaz'da kontrotu etde tutmakta mumkundu. Bu arada Bizans'rn Papa ite goru;meleri sonucu 1359'da bir Haqtr donanmasl Bogaz'da Turkterin geqis isketesi Lapseki'ye satdtrdt, fakat pijskijrtiirdii 1354'te Turktere ve Mtstr'a kar;r genet bir haqtr seferi haztrtanmaktadrr. Papa, bu maksatta Pierre Thomas'r "istanbut Latin Patrikti!i"ne atar (5 Temmuz). Tijrkter deyince yatnrz Osmanh Turkteri dij;i.jnutmijyor; Ege Denizi'nde Latinter elindeki adatafa ve ticaret fitotartna aktn yapan Kantakuzenos, lll, 292.

7 Fatih'e Kadar [anakkate BolazrWu beytikter, griney Anadotu sahitlerinde Antatya, Ataiye, Manavgat ve Gorigos [imantarr dijgtiniitiiyordu. Krbrrs krratr, yrtlarrnda 6uney Akdenizktyrtarrnda Turkmentere karsr savasarak iinernli Iimantarr ete gegirmigti. 0smanhtar hactr qabatarrndan kuskusuz haberdar iditer; Demetrius Kydones'a gilne, Trjrkter Batr'dan hiqbir zaman yardrm getmiyecegini ataytr bir ditte soytemekte imiglen". Papah!rn genei haqh ptanr dahitinde,0smantr'ya karsr harekete geqen Savva Kontu Vl Amadeo kumandasrnda bin hagtr ordusu, Getibolu'yu atdr (Agustos 1366). Petekanon zaferinden (13291 sonra 6ebze, Hereke, Pendik tijm Marmafa kryrsr ve Bogaz'rn Anadotu sahiti 0smantttartn etine gegmigti. I Murad'rn Kuqijk-[ekmece civarrnda feth ettigi iki kateyi (1366) Amadeo atrp imparatora iade etmekte beraber, 0smantrtar Anadotu yakasrnda istanbut'un tam karststnda yenlesmis butunuyorlardr, Kydones ve Papa yazrtarrnda istanbut'un tehtike attrnda otdugunu betirtmektedirler. Vll. Suttan Murad, Rumeli'de ( ), 6elibotu Kaybeditiyor (Agustos 1356) Murad, Trakya'dan Bursa'ya getip tahta gecince 11362l', Bizans'a ve Hagtrtara kargr Trakya'daki fetihteri korumak ve istanbut dognuttusunda yeni fetihter yapmak r.lzere 1366 Mart'tnda Rumeti'ye gegti.idris'e gcire (9 Distan): "6etibotu Bogazrndan gegti ve Migatkafa'ya getdi". Rume- [i'ye geqig, Ahi Musa bitisinin gosterdigi gibi, 1366 Mart'rnda otmatrdrru. Bolaz'dan geqemeyen Suttan beg yrt Rumeli'de kalmrg ve bu zaman suresince Bizans ve Butgaristan topraktarrnda bin hayti fetihter yapmrstrr" krgrnda Suttan, Edirne sarayrnda katrr. 0 yrtrn bahartnda Bizans'a kargr yeniden harekita geqerek Trakya'da istranca (bugun Yrtdrz) dagtarr eteginde onemli Prnar- Hisar, Krrk-Kitise (Krktareti) ve Vize kateterini ete gecirir Suttan Murad'rn istanbui dogruttusunda Trakya'da yaptrgr bu fetihter, istanbut'da panik do-!urdu. imparatonv. Yuannis, son qare otarak katotiktigi tanrma bahasrna Batr'dan bir haclr ordusu harekete gecirmek amacryta Papa'nrn yantna gitmeye karar verdi'u. Bu ayrtntrtar, V. Yuannis'in neden 1369'da acete Roma'ya hareket ettigini acrktamaktadrr. 1366'da Amadeo hagtr donanmasrnrn Getibotu'yu ete gegirip (Agustos 1366) Bizans'a teslimi (14 Haziran 1367), Rumeti'de 0smantr iqin kr'itik bir durum yaratmrg ve istanbut'da Papa ve Latin- [erte igbirti!ini zor'untu giiren Batr-Katotik yantrsr partiyi kuvvetlendirmi;ti. Murad, Getibotu'nun geri venilmesi icin baskr yapryordu [inmen (1371) savasrndan once Senez Despotu Uglyesa'ntn etciteri istanbu['a getdigi srrada Murad, Bizans'a,6etibotu'nun testimi sartr ite banr; onerdi''. imparator, suttan'a bir etqi heyeti gonderefek,,uztasmayr denedi Murad, Getibotu'nun geri veritmesinde tsrar ediyor'du. Kydones'e giire,,, Turkler, Rodop dahii Trakya'ntn onemti bit'botumunu iggatteri atirnda tutmakta, onatarda guvenle oturmaktadrr; "istanbut hatkr bir hapiste veya kafesteki hayvantar gibi ;ehre kapatr katmrstrr, diyor 0smanli ite hicbrr gorusme, harat veya ktz venme 15 P. Loenertz, Correspononce, l, ; Setton, The Papocy,259. lrj Biil:TarihVesikalort, V, Belge l- Receb Mart 1366tarihinitagrr, Murad, Musa'ya Malkara'da kendi eliyle ahilik ku5airnr ku5attrirnr sdyler,!7 idris, Hept Bihi5t,8. Dastan; Sa'deddin, l, O. Halecki, Un empereur de Byzonce o Rome, 1, le O. Halecki, ibid,,243, 20 Kydones'un Gelibolu'ya ait non reddenda nutku: Halecki, ibicj.,?4l. 21 P. Loenertz, Correspondance; bkz, Barker 16, not 38.

8 72 [a na kkate Sava;ta rr Ta rih i fektifi ige yaramlyor, otasr mtiffefikter (Attrnordu) Tatarlarr cokug hatinde, Srrptar ve Butgartar yakrndlr, ama onlar da garesiz hatktardrt, savag yapmayr istemeztef; "Rumlara kar;rdrrlar ve Bizans'tn fetaketterinden kenditeri yarartanmak isterler". Murad, Getibotu geri veritmedikce barrs yapmayacalrnr bitdiriyor, meydan okuyor. Kydones itiraf eder ki, Murad tarafrndan yaprlan alrr tehdit karsrsrnda istanbut'da co!untuk Getibotu'nun testimine razr idi. Kydones ve Latin yantrtarr ise uzlagmaya karst iditer. Rumeti'de Beyterbeyi Lata $ahin, Srrp ordusunun yijrriyij;ri kar;rsrnda, Bursa'da butunan suttandan yardrm istemekte idi. Srrp ordusu guqtu bir direncle karsrtagmadan Meric'in soi kryrsrnda firmen'e kadar itertedi. firmen'de konakladr.osmantr'nrn Rumeti merkezi Edirne tehtike attrna girdi. Lata Sahin'den imdad haberini alan Murad Anadotu kuvvetlerini toptayrp harekete gegti. Bolaz'a kadar getdi (Oruc, 22). Bogaz'a ve Getibotu'ya Srrptarrn mljttefiki Bizans hakim otdulundan, Bo(az'r geqmek tehtiketi idi. Suttan, Bursa-Lapseki yotu i.izerinde Kara-Biga (Pegae)'yr gerisinde brrakmazdr. imparator bu gijqti.j kateyi iyi berkitmig giirijnmektedir. Murad, Bo!az'r geqip Lata $ahin'e yardrma gidemedi. Murad'ln sava5 mectisi, oyaz muazzam surtann arkasrnda denizden destek alan Pegae katesinin altnmasrna karar verdi. 0rdu kateye kara farafrndan satdrnrken, Aydrncrk (Edincik) deniz iissijnden ildutan kumandasrnda (mezarr ve camisi Edincik'te) geten Osmanh donanmasr denizden yardrmr kesmek odevini ijzerine atdr. Suttan "denizden ve karadan" genel satdrnr lyagnal itan etti." Biga ku;atrnasrnrn 1371 yazrnda otdu!u kesindir (0smantr riviyetinde verilen 766/ tarihi yantrgtrr). "Bu tarafdan Murad Han 6izi igitdi kim, kifir (Srrp Srndr!r'nda) mrlnhezim olmug, devtetle (Biga'dan) dcinrip yine Bursa'ya" getdi (A;p2.49. Babl sonbahannda Neopatrai bagpeskoposu Papa'ya mektubunda, Tljrklerin bijytjk zafer ([irmen veya Merig zaferi, 1371] sonucu, Afina Dijkatrgr srnrrtartna kadar akrn yaptrktartnr bitdirmektedir. Az sonra (1312kr;fi) ilgrenitdi ki, Bizans imparatoru da Tiirk sultanrnrn haracgijzart olmugtur. Murad'a kargr imparatorta antagma yapan hararetti bir haqtr yanttst otan Papa V, Urban 1370'de titmilg butunuyordu. Kitiseterin birtigi ve Tiirklere kargr hagtr tasarrtan suya dilgtti. Borca batmrp, ki.iqiik bir ijcetti asker grupu ite,' istanbu['a dijnen imparator, firmen'de otan biteni ilgrendi. Bizans igin biitijn umuttar kaybotmugtu. istanbut'da Osmantt ite antagma yanlttartna katrlmaktan bagka gare kalmadr!rnr gcirdti; iibiir Batkan hanedanlart gibi sultan'tn bir haracgiizan olmayr kabui etti (13]2 krgr); Yrlda hyperper (1 heperper yartm Venedik altrnr) iideyecek ve suttan'rn seferlerine askeriyte bir vasai olarak katrtacaktr. imparatorun 0smantt sultanrntn haracg[izarr otmasr," Murad iqin son derece ijnemti bir bagarr idi. $imdi, 0smantr igin Getibotu Bolazr'ndan Rumeti'ye tehtikesiz geqme imksnr do!uyor; Rumeti'de Osmantr egementigi gijvence altrna atlnryordu. 6azi HridavendigSr, Batkanlarda guvente yeni fetihtere girisebitirdi. V. Yuannis'in Murad'a balrmtrtlgr kabut etmesi haberi Roma'da gagkrntrk dogurmug otup imparatorun Turkterte ittifak ettigi, birtikte sefere grktr!r soyteniyordu. imparator, Papa'ya gonderdigi mesajlarda, Murad ite yaprtan antagmanrn gegici bir bans otdugunu stiytriyor, Papa ite itigkilerini kesmemeye qahgryor, ijz[jr olarak Macar krratrnrn vaadini yerine getirip ordusuyta hareket etmedi!ini ektiyor; Papa'ntn Macar krrahnr harekete geqmeye tegvik etmesini istiyordu. Papa, 22 ASpz. a8. bdb; Ne5ri, 2O2; idris,s. Ddstdn; Sa'deddin, 80; Oluc o. Halecki, G. ostrogorski, "Byzance, 6tat tributaire"

9 Fatih'e Kadar [anakkate Bolazr Wn Macar Ktratt'na bu konuda yazmakta gecikmedi. Papa, 1375'de istanbut'un Turkter tarafrndan iggat editmesi ihtimatinden ciddi olarak kaygr iqinde idi.,' Ege'deki Latin kotoniteri Anadolu'dan grda maddeteri, tjzettikle bugday almadan yagayamaztardr'u. Tebriz'den istanbut'a geten bir peskoposun goztemi sudur: imparatorta antagma arefesinde bircok Trirk istanbut'a getmekte, "uygunsuz hareketterde butunmaktadrftaf"; gehir sanki ontarrn iggatinde imig gibi bir giirijntri ortaya qrkmrstrr. Murad'tn Batr'daki getigmeterden konkusu yoktu. Yine peskoposun goztemine giire, istanbut'da katotik otantara kargr tepki artmrgtr; onlar memuriyetten atrtmakta, matlarr mrisadara editmekte idi". Katotiktik ve Papa'ya kargr bu tepki, kupkusuz Trirklerte yakrntagmanrn bir sonucu idi ve bu tarihte Murad'rn destek verdigi imparatorun briyijk ogtu Andnonik bir ayaklanma hazrrtr!rnda idi. Murad'tn haracarizartr!rnr kabui etmekte benaber imparator, Papatrk ite srkr temasr sijndunuyordu. 1367'den beri Getibotu'yu etinde tutan imparator, Papa'ya Rumeti ite Anadotu arasrnda gidi;-getisi kontroi icin Bolaz'da 12 kadrrganrn surekti devriye gezmesini tjnerdi; masrafr itgiti devletter sa!tryacaktru. 1372baharrnda (10 Nisan) 0smanh kuvvetteri Setanik'i kugatrr ve gekitir- Ier. 0smanh diptomasisinin en ziyade itgitendigi gey, 1356'da kaybediten Gelibotu'yu geri atmaktr A!ustos'unda Andronik [eneviz ve Murad'rn yandrmryta istanbut'da tekrar imparatontuk tahtrnr ete gecirdi. Andronik, babasr V. Yuannis'i ve ogutlarrnr zindana attr. Tenedos'u [eneviztilere vaad etti (fakat Venedik adayr isgat etti ve [enevizliler ile savag bagtadr) ve 6elibotu'yu sultan Murad'a testim etti (1316.0smantrtar iqin bu, briyijk bir ba;arr idi, Getibotu BoIazr'nr kontroi eden Tenedos adasr, iki bijyijk deniz gijc[j, Venedik ve Cenova arastnda mtjcadete konusu otdu. 1370'de imparatonv. Yuannis, Venedik'te iken adayr Venedik'e terk etme vaadinde butunmugtu. Venedik ite [eneviz arasrnda qekigme sonunda qetin bin sava; ite sonuqtandt ( , thioggia Savagr) ve Torino antla;masr (Agustos 1381) ite son butdu Murad, Venedik-Cenova qekismesi srrasrnda, donanmasrndan yarantandrgr ve gap ittizamrndan hazinesine bijyijk mebtaglar sagtadrgr fenevo'yr desteklemi; gi5rijnijyor. Yukarrda gordijgijmijz gibi 0smantttan, daha ijnce Venedik-[eneviz savagrnda [eneviztiter ite igbirtigiyapmrg, kapitijlasyon vermi; otup fenova'yr bir muttefik otarak goruyordu. [eneviz Pera'sr kargrsrnda istanbut timanrnda brlyuk yatrrrmtarr otan Venedik, daima Bizans yanrnda yer atryor, istanbut'un 0smantt nijfuzu atttna dijgrnesine kargr butunuyordu. Keza, Torino anttagmasryta Tenedos'ta kateterin yrkrtmasr gundeme getdigi zaman, Venedik adaya 0srnantr tehdidini hatrrtattr. Herhatde Murad, Torino anttagmastnda adanrn tarafsrz hate getiritmesinden,6etibotu Bo!azt'na kargr bir Us otarak kuttanrtmamasrndan mernnun olmustur'. Turkterin Bogaztardan Trakya'ya geqi;ine engei olmak, Bizans'rn bastrca kaygrsr idi. Bu konuda Bizans, Venedik ite igbintigi yapmakta idi 0smanlrtan, 1352'den itibaren Trakya'da devamlt yertesme ve fetihtene gir'istikleri donemde, ozettikte l. Murad zamanrnda, Bogazdan geciste [eneviz isbir'tiginden yararlandrtar, askerin nakti icin pana kansrtrgr[eneviz gemiteri krratanmakta idi 2\ Halecki, Zachariad ou, Trode and Crusade, 27 Halecki,3O9. 28 Halecki,274.

10 ffi'w [anakkate Savastarr Tarih' Murad, 1387 Haziran ayrnda Yenigehir'deki sarayrnda [enova [umhuriyetiyte 1352 kapitulasyontannt yenitedi,'. Bu betge,0rhan ve Murad donemterinde [enevizlilerle srkr siyasi ve ekonomik iti;kiler rizeninde bizi aydrntatmaktadtr. [eneviztiter 1351 yrtrndan beri 0smantr devteti ite Venedik ve Bizans'a karsr siyasi ve askeri i;birtigi yapmakta idi 13B6 tarihine dogru itigkiter gergintesmis gorunuyor. 1366'da 6etibotu'nun yeniden Bizans etine geqmis otmasr,geqis sorununa hayati bir onem kazandrrmrgtr. ikinci onemti bag, Pera-Bufsa arasrnda srkr ticarei bagtantrsrdrr' antlasmasrna gtine 0smanh tebaasr (Tulkterve zimmi Rumlar) Pera'da mat satmakta, malsatrn atmaktad rrta r antagmasrna gijre Pena'da gumruk ijdemeterinde feneviz ayncalrk tantmakta, 0smantr tebaasr 100 hyperpertik esya iqin yatnrzca sekiz karat odemektedir. Pera [eneviz kolonisi icin ise, bzettikte Anadotu'dan yiyecek maddeteri idhati hayati onemde idi. Bunun igin antta;mada Murad, kendi utkesinden hububatrn (victualrbus) ihracrna izin veriyor ve obur mattana bakarak daha az gumruk odenmesine razr otuyordu (madde 5). Kapitljtasyon, [eneviztilere Osmantr utkesinde serbestce dotagmak, hengesit matr gijmruk odeyerek attp ihrag eimek iznini veriyor, gahrstafr ve mattarr iqin tam gtjvence vaadediyor Trlrkiye ticaneti Venedik iqin de hayati idi tumhur'iyet, rakibi [eneviz gibi ticaret imtiyaztart atmak igin 0smantr ite iyi itigkiter kurmak, hatta bir kapitritasyon elde etmek iqin ciddi giri;imterde butunmugtu,o Temmuz sonunda Venedik henriz kesin bir haber alamamaktan srztanryor, fakat ne otursa otsun Murad'rn ijtiimu dotayrsite yeni Suttan'a (Biyezid mi, Ya'k0b mu bitinmiyor) bagsagtrgr ditemekte gecikmiyor. Vlll. Osmantr Deniz Ussii 6elibotu'' [anakkate Bolazr'nrn Avrupa yakasrnda konfrotunu sagtayan 6etibotu (Kattipotis), Bizans'rn Trakya'daki en biiyijk ve en iyi tahkim editmi; kateterinden biri ve Bizans donanmasr icin bir us konumundaydr krgrnda Bizans hizmetindeki Katatantarrn komutantarr Roger de Flor ijtdtit'ijtdijgijnde Katatantar isyan edip 6etibotu'yu ele gegirditer ve tahkim ettiter. Ece Hatit'in tjndertiginde bir Turk sava;cr grubu Karasi'den qetip Katatantara katrtdr ve Maydos'u (Eceabid) ele gecirdi veya 1332 yrtrnda Aydrnogtu Umur Bey,Orhan'ta antagarak donanmasr ite Getibo- Iu'ya bagarrsrz bir satdrrr yaptr. 1352'de Kantakuzen'in mrittefiki 0smanhtar, Suteyman Paga komutasrnda Getibolu'nun kuzeyindeki Tzympe ([inbi, Umurbeytu] katesini iggat edip Getibotu'nun Trakya bagtantrsrnr kestiter. Suteyman'tn yoldagtarr Yakup Ece ve Gazi Fazrl Getibotu'yu kugattrtar. 1-2 Mart 1354'te meydana geten deprem sonucu Getibotu kalesinin ve civanndaki kalelerin surtarr yrkrldr. Osmanhlar, derhai Gelibotu'yu ve diger kateleri i;gat ettiter. Suteyman Pa;a, kateleri tamir ettirip Anadotu'dan ca!rr- [an Turkteri yerte;tirdi. Getibotu'nun iggati, Osmantrtar'rn Avrupa'da yerlegip katmalarrnr miimkun hate getirmi;tir. Suteyman Pasa, 6etibotu'yu Trakya'daki fetihler igin bir us yaptr. $ehir, Rumeti'deki itk Paga Sancagr'nrn merkezi otdu. Sriteyman Pa;a'nrn 1357'de tjtiimijnden sonra $ehzade Murad (daha sonfa 1362'de Suttan l. Murad) Lalasr $ahin ite birtikte onun yerine gegti. Tahnir kayrttafr, onun Getibotu'daki sarayrndan bahseimektedir (B0A Tapu def. No.61, s,428). 23 Agustos 1356'da Savva DijkLi Vl. Amadeo bir Haqtr donanmasr ite Getibotu'ya satdrrarak ete gegirdi ve 14 Haziran 1357'de Bizanstrtar'a testim etti yazrnda N. [ydones, Getibotu'nun Osmantt'ya 2e K. Fleet, "The Treaty". 30 F, Thiriet, Regestes,l, lndeks: Turquie, Turcs. 31 Tam bibliyografya igin bkz. "Gelibolu", Encyclopaedio of tslam 2. Baskr (H.i ).

11 Fatih'e Kadar fanakkale BolazrW ^ geri verilmemesini rsrarla siiyliiyordu. Fakat sonugta, yardrmryta Bizans tahtrnr ele gegiren lv. Andronik, sutfanrn baskrsrna boyun eldi ve 0smanhtar kateyi geri atdrlar (3 Eytiit f. Murad'rn ( ) sattanatr siiresince.getibolu 0smanh ordulan igin bir gegit yeri ve 0smanh donanmasr iqin ijnemti bir ijs otdu. 1389'da l. Murad dligmana karsr hareketi srrasrnda orduyu 6elibolu'da donanmanrn koruyucutulu attrnda Rumeti'ye gegirdi ve Yanrg Bey'i Anadotu ite otan baltantrsrnr korumak igin Getibolu'da brraktr. 1388'de Venedik, 0smanlrlar'a gtizda!r vermek igin 6etibotu aqrktafrna bir donanma gtindermigti. Gerqekte, 14. ve 15. yizyt ltar boyunca Bolaz geqigini engellemek ve Getibolu'daki Osmanh donanmasrnr yok etmek, Venedik'in ve Haqtr plantannrn iki temelamacr otmugtur. Getibolu'nun hayati iinemini gok iyi kavrayan l. Bayezid (1389-l h021, tamamen harap durumdaki hisarr yeniden inga ettirdi ve kadrrgalann bannabiteceli limanr bir sur ite denizden aytrdr ve giigtii bir kute ite koruma altrna aldr. l. Bayezid'in amacr Bolazr kontrol altrnda tutmaktr. 140J'de Timur'a giinderilen ispanyol etgisi ftavijo, Gelibolu'da bi.iyiik bir tersane ve nhtrmlar giirmi.is ve kalenin askeri birtikterte dotu oldufunu, limanda kiipriini.in bir ucunda iig kattr bir kute bulundu-!unu, bu kutenin limanr korudulunu i;aret etmi;tir. 1422'de Gelibolu'yu ziyaref eden 6. De Lannoy, surlann dr;rnda "qok biiyiik bir sehir"den, timanr korumak igin bir diirt kiige kuleden bahsediyor. Liman, deniz tarafrnda yaprlmrg bir duvarta korunmaktaydr. Bu duvarda kadrrgatarrn [imana girigi iqin kiiqiik bir gegit vardr tarihli 6elibolu tahrir defterinde "Birgoz-i Geibolu" aynca zikredilmigtir. Getibotu'nun giiqlij bir kale ve deniz ljssli olmasr ve donanmanrn giigtendirilmesiyle, l. Bayezid, Bolaz iizerinde tam bir kontrol kuracalrnr ve yabancr gemileri Getibolu'da durdurarak onlan denetlemeye ve getig iqin iiret iidemeye zortayabitecelini diigiiniiyordu. Fakat Venedik, serbest geqis hakkr igin savagma kararrndaydr. Miittefiki Macaristan ite birtikte Venedik, bu deniz ijssljni.i ve 0smanh donanmasrnt yok etmeyi plantamaktaydr". Astrnda 0smanh donanmasr qok giiqtii sayrtmazdr (17 kadrrgal. Bu donanma, ancak Venedik donanmasr denizde otmadrlr zaman, barrndllt Getibotu iissijnden grkryor, Ege'deki ticaret gemilerine ve Venedik koloniterine satdrrabitiyordu. 0smantr donanmasr, l. Bayezid'in istanbut kugatmasrnda ( *021 Venediktiterin istanbut'a yardrm getirme girigimterini tehdit etmi_stir. 0smanh'lar 1396'da Sigismund'un, 1399'da Mare;al Boucicaut'un Getibolu ijnijnden geqigine engel otamadrtar. Osmantrtar'rn Ankara yenitgisinden (B}t+/1402) sonra Venedik, 6elibotu'yu ete gegirmeyi tasarladr". Emir Siiteyman diineminde 0smanh tehdidi devam ediyordu. Venedik, ticaret gemilerinin Bofaz'dan gegisterinde onlan korumak icin yanlarrnda savag gemileri butundurmak zorunda katdr. 1409'da Emir Slileyman, Anadolu yakasrnda Lapseki'de, astrnda Anadotu'daki rakipterine kargr bir koruma tedbiri otarak dilglindi.igri Emir Sijleyman hisannr insa ettirdi. Osrnanh sehzadeleri arasrndaki mijcadete devam ederken, Venedik Bizans'ln Getibotu'yu geri alma umudunu destektedi ve Bolaz'dan serbest geqig hakkt veren Musa [etebi ite bir antasma yaptr" Fakat 1414'te, Sultan l. Mehmed ite antagmayr yenitemeye muvaffak otamadr. Gelibotu, Venedik-Osmanll itiskiterinin temel anlasmaztrk konusu halinde idi. 1415'te 6etibotu'da ijslenmis bir Osmanh donanmasr, Ege'deki Venedik kotoniterine satdrrdr!tnda, amirat Pietro Loredano komutasrndaki Venedik donanmasr, Gelibotu ijnljnde goriind[j ve Limandan qrkan 0smanh donanmasrnr yok etti.29 Mayrs 1t*16l," Makrizi, Venediktiter'in 12 gemi ete gecirdikterinden (Venedik kaynaktarrna giire 14, Dukas'a giire 271 ve 4000 Miistijmanrn iitdurutdu- 32 F. Thriet, Regestes, no. 881ve Thiriet, ll, no. 1o7O,1078.

12 26 [anakkate Savaglarr Ta ri hi gunden sbzediyor". Bu ba;arrya ragmen Venedik, Bo!az'rn kontrotunri tam otarak ete gecirmeyi bagaramadt barrs mijzakereteni suresince Venedik, her seyden cok Gelrbotu'dan serbest geqig hakkrnr etde etmek ve gecis ucretinden muaf olmak icin caba hancadr. Bizans'tn Venedik'e testim etti(i Setanik iqin yaprtan Osmantr Venedik Savasr'nda (1t* ), Venedik'in satdrrrlarr temetde 6etibotu'yu hedef atdr. Sitvestro Mocenigo kumandasrndaki Venedik donanmast ig Iimana satdrn yaptr, Mocenigo koprij ijzerindeki engeli yrkrp ic [imana girmesine ragrnen geri qekitmek zorunda katdr Venediktiter''in gayesi 0smantr donanmasrnr bir kez daha yok etmekti Bu donemde, ll. Murad'rn emriyte Lapseki'deki Emir Suleyman hisarr yrkrtdr. ll. Munad bu katenin, dusman tarafrndan iggat editebiteceginden cekiniyordu 1l+21'de ll. Murad ve amcasr Mustafa afasrnda taht iqin miicadete srrasrnda, Bizans muzakere yotuyta Getibolu'yu geri atma umuduna kaprtdr. Fakat ne ll. Murad, ne de Mustafa Anadotu-Rumiti trafigini kontroi eden bu ijnemti ussu terk etmeye razr otmatrdrr. ll. Mehmed doneminde Venedik ite klgrnda uzun savag pattakvendiginde, [anakkate Bolazr'ndr birbiri kar;rsrnda Krhdu'l- Bahrve Kal'a-i Sultanryye (sonratarr [anakkate) adryta iki gijqtij kate ve bir tersane inga editdi. Ayrtca, istanbu['da, Kadrrga Limanr'nda bir tersane yaprtdr. Bununta beraber 1515'te Hatiq'de briyuk bir tis ve tersane inga editinceye kadar 6etibotu, imparatorlu!un ba;rtca timanr ve deniz iissu olmaya devam etti. 6irit Savagr srrasrnda ( ) Venedik donanmasr, [anakkate Bogazr'nr kontroi attrna almaya qahgtr. Bunun ijzerine Bo!az'da Ege Denizi girisinde karsrtrkh Seddu'lbahirve Kun Kalesi(Hakaniyye ve Suttaniyye olarak da bitinir) yaprtdr. Evtiya [etebi'ye gcire, biiylece 6elibolu, eski stratelik cinemini kaybetmig ve bir r;-elhatine getmi;tir. Daha sonfaki zamantarda yabancr gemiter istanbut'da kontroi editdikten sonra Akdeniz'e grkmadan ijnce Getibotu'da tekrar kontrot editiyor ve ancak bir ticaret tezkiresi atrp timandan ayrrlryorlardr. Yaktagrk 1091/1680'de bu izn'i sefine harcrnrn tutarr 100 kurugtu (bir gtim[.i; kurug atttntn ijqte ikisi) tarihti Fransrz kapitutasyonu ite istanbut'da yaprtan kontrotden sonra gemileri n yen iden Geli bolu'da kontroi ed i lme mecburiyeti ka td rr'r [d r. 940/1533'e kadar Getibotu, Rumeli Beyterbeyligi'ne ait bir sancak merkeziydi. Donanma komutanr otan 6elibolu sancak beyi diger sancak beyteri arasrnda ijzel bir yere sahipti; onun hassr beyterbeyinin hissrna yaktasmaktaydr. Getibotu Sancak Beytigi geneltikte ma'20[ vezir, beyterbeyi veya beyterbeyi payeti pagatara veritiyordu. 1533'te Barbaros Hayreddin Pa;a Ceziyir beyterbeyi ve kapudan pa;a otarak atandr!rnda, Getibotu bu beylerbeyilige dahit editdi Daha sonra Ceziyrr-i Bahr-i Sefideyaletinin merkezi hatine getdi 1600 tarihti tahrir defterine gure, sanca!rn nahiyeteri,6etibotu ve Evrege (birtikte), Limnos, Ta;oz adatart, MatkaFa ve Harata (birtikte), Abri, Kegan, ipsata ve 6iimritcine idi. lx. Yrldrnm Bayezid, Bizans, Venedik ve Bolaztar Bayezid, tahta qrktrgrndan beri Bizans ijzerinde egementigini pekigtirmek arzusunda idi. lv. Andronik Pateolog'un ogtu Yuannis Paleotog'un Bizans tahtr rizerinde cincetik hakkr otdu!unu iteri siirurek, yantna asker katrpistanbut uzerine gonderdi (1390,31 Mart) imparatorv Yuannis ogtu Manuel'i, s[jrgtin butundu!u Lemnos adasrndan yanrna qagrtdr. $ehirdeki yandagtarlntn yardrmryta Yuannis;ehre girdi (3 Nisan 1390) (fakat yanrndaki Tijrklerin girmesine izin veritmedi); Vll. Yuannis adryta Bizans tahtlna otundu; V. Yuannis ve ManueI Yatdrztr Kapr katesine srgtndttar.

13 Fatih'e Kadar [anakkate Bogazr Wu Bir kez daha Osmanh Sultant, Paleotog hanedanr igindeki taht mricadetesinden yafartanmr; butunuyordu. Vll. Yuannis'in babasl lv. Andronik de Suttan Murad'rn deste!iyte tahta crkmrs ve 6etibotu'yu Tiirktere geri vermigti (1376). Venedik, Yuannis'in tahta Erkrgr ite istanbut'un Ttirktereline geqebitecegi kaygrsrnr gtisterdi,'. V. Yuannis ve ogtu Manuet gecikmediler, Rodos gtivatyeterinin yardrmryta gisrp imparatora karqt bir basktn yaptrtar, Vll. Yuannis kaqrp Bayezid'in yanlna sr!rndr. Bayezid, ihtiyar V. Yuannis ite ogtu Manuet'in tekrar Bizans tahtrna oturmalarrna karsl qrkmadr. Kuskusuz ontar, Bayezid'e her zamandan gok bagrmtr otmayt vaad etmigterdin. Yuannis, Suttanrn haracgtjzarr otarak o!tu, Manuet'i bir yardrmcr askeri kuvvette Bayezid'in Anadotu seferine gonderdi. Bayezid ( lr, imparatorlugun iki parqasr, Anadotu ve Rumeti anasrnda gidis-getisin hayati ijnemini daima gozonunde tutuyor, kesin cozumijn istanbut'da Osmantr egementigini kurmak oldu!unu anhyordu. Manuet, babasrnrn otum (1391) haberi ijzer-ine Anadotu'da Bayezid'in ordusundan kactp Bizans tahtrna otundu. HaracgUzar impanator otarak tekrar'bayezid'in Anadotu seferine katrtdr (8 Haziran 1391'de istanbut'dan ayrrtdr). Bayezid 1393'e kadar Anadotu'daki acii isterle u!rastt: Kastamonu-Amasya biitgesinde bagkatdrran beyleri itaat attrna atmak veya topraktannt isgai etmek gerekti, Bayezid'in Anadotu'da isyancrtara karsr ugragr verdigi srrada, Bizans ve Batkantarda haracgijzar devletler bagrmsrzhk yoluna gitmigterdi;', enerjik bir suttan otarak o, bu hrristiyan beyterin ba!rmtrhktarrnr pekistirmek, Setanik ve Mora'da Venedik ptanlanrnt ijntemek ijzere 1393 sonbahartnda Bo!az'r gegti, Hristiyan beyterini Kara-Ferye (Verral'de (Serez, Serra/de degit)" huzununa gagrrdr. imparator ManueI istanbul'dan, kardegi Theodor Mora'dan Serez'e getditet (1393 sonbahan, yahut klgt).otet<i hanacgijzar Batkan pnensteri, bu arada Srrp prensi Stefan Lazarevic Kara-Ferye'de hazrr otdutar. Manue[, Bayezid'in hepsini idam edeceginden korkuyordu". igi kadere brrakrp hepsi Bayezid'in huzuruna qrktrtan, tjtumu bekterken kurtutusu Tannr'nrn tijtf0 saydrtarn. Uzak dugijnceli bas Vezir [andar'tr Ati, Bayezid'in bu duguncesini ijnlemig. Mora'da cinemti bazr kateteri ete geqirmek amacryta Bayezid, Tesatya'ya dogru hareket etti, Bayezid'in ileri si.irdijgij a!rr koguttarr kabui etmeyen Manuet, Serez'den si.jratle ayrrtrp istanbul'a dtjndri; Bayezid, Ati Paga'yr istanbut'a gonderip istekterini tekrarladr, imparator, istanbut ve Bolaz'da sultanrn tam egementigini tanrmalr, kendisi sadece istanbut'da kalmatr idi. Bayezid cevap atamayrnca ordusuyla istanbut rizerine yurudu, sehri kusattr (1394 bahanr). Manuet, haracgiizartrkta kendisini ve Bizans'r kurtaramayaca!lnr antadr, ondan sonra tt-im gabatartnr Batt'dan bin hach seferi tahrik etmeye harcadr, Venedik, Manue['e gehri asta terk etmemesini, Papa ite Hactr hazrrtrgr iqin temasa gegmesini tavsiye ediyor, yardrm vaadinde butunuyondu. TemnTuz'da [umhuriyet, Bayezid'in Timur ile anlasmaztrk hatinde otdugu mujdesini veriyor, lstanbui kusatmasr uzerine cjntemter atmakta beraber, tarafstz gor-unriyor; aracrtrk oneriyor, pafa srkrntrsr icindeki imparatondan Bo(az karststnda Limnos adasrnr terk etmesini istiyordu. Kusafmanrn basrndan beri ManueI sehirden Venedik'e veya Limnos adasrna kacmayr, betki Lrmnos adasrna srgrnmayr du;unmekte'' Kusatma altrnda Manuet, Papa ve Avrupa'daki hukumdartara imdad mektuptarr gonderiyor; Venedik'e Limnos 3s Thiriet, Regestes,l, no Bkz. "Murad 1". DV la. 3t Bkz, "Baye zid", El2 (H.i.) 38 Buna dair mektubunun gevirisi: Barker, 1l-5, 3e Manuel'in mektubu, ibid, 40 Barker, 1,

14 ,B ffim [anakkate SavaslarrTarihi adaslnr satmayr iineriyor Ote yandan, Bayezid'in Tuna Butgaristanr'nr iggati (1393), Macar Krraltntn harekete geqme karart atmasrnda roi oynadr. Krrat, Haclr hazrrtrktanrna basladl sonbahartnda istanbut kusatmasr giddettendi. Venedik, Macaristan krratr ite Bayezid'e kar;r iff ifak gtirtismeterine bastadr (1394 sonbaharr). Hergeye r^a(men Manuel, bir mektubunda.'sultan'rn eskisi gibi bu kez de eti bos donecegi umudunda. istanbut tjnijne gelen Bayezid'in "muazzam" ordusu surtar drgrndaki araziyi tamamiyte iggat effi. Bayezid'in sehre karst itk satdrrrsr basarrtr otmadr" (Kusatmada mancrnrk kuttanrtryor). Bayezid o zaman atatannln Bunsa ve iznik'te kuttandrklan taktrkte, istanbu['u uzun bir abtuka altlnda achkta teslime mecbur etmeyi dugundu. Venedik, gehne devamh erzak yetistirmeye catrstr (bir defastnda 1500 modii, 1 mud yaklagrk yarrm ton) bugday gonderdi). Kugatma 1402'ye dek slirecektir $ubat'rnda Venedik, Bayezid'te temasa geqefek ban; icin aracrtrk onendi ve son ana kadar bu girisimi saktadr. Bu arada Sultan, Tuna'yr gecerek Macar krratryta birtesen Eftak'e sefer yapft, Tuna'yr geqti. Eftak voyvodasr Mircea Argeg'te cetin bir sava; vermek zorunda kaldr (17 Mayrs 1395) sonbahannda isianbui kusatmasrnda ciddi bir satdrrr kaydeditiyor. istanbu['un Tijrkter eline dijgece!i kaygtst, Batr'da topyek0n bir Hactr seferi igin qatr;malarr hrztandrrdt've ittifak 1395 $ubat'rnda Buda'da imzatandr. Venedik, Karadeniz'e gcinderitecek donanma iqin haztrhklara bagladr (1396 Mayrs). Krral Sigismund'un kumandasrndaki Haqtr ordusuna, Ffansrz, Atman, ingitiz ve Eftak kuvvetleriyte beraber Avrupa'nrn her tarafrndan gtintittuter katrtdr (bu haqtr ordusu icin abartrh 100 bin rakamr veritir). Venedik, Bayezid'e kargr agrktan savaga katrtmak istemiyordu*. Sonunda Macaristan'rn rsrarryta Venedik Hactr ordusuyla isbirtigr iqin Ege Denizi'ne bir donanma giinderdi. Sigismund, haqh seferini topyekun bir deniz-kara savagr otarak iirgljtteme kararrnda idi, bunun icin Venedik'in kesin rotri ortaya grkarmakta idi. Venedik, Bizans'rn hamisi sayrtryordu", Manuel de Venedik'e giiveniyordu. Buna ralmen Venedik, Dolu'daki hayati grkartarr (Ege'deki kotoniterinin giiventi!i ve Kanadeniz ticareti) sebebiyle Bayezid'te itiskilerinde tarafstz gcirtinme gabasrnr sijrdijrdij. Venedik igin Osmanh ile eski antagmayr teyid etmek, cjzettikle hayati ijnemi olan Ti.irkiye bugday ihricatrnr gijvence altrna atmak hayati bir sorunduou. feneviz'e getince, Bayezid'in saldrrgan potitikasr Pera iqin [eneviz'i Venedik'e yaktastrrdr 'de Bayezid'in Batt Anadotu beytikterini iitkesine ilhaki, tjzettikte Anadotu'nun Akdeniz ticaretinde hayati mahrecleri Ayasotuk (Efesl ve Batat ijzerinde egementigini kurmasr, Venedik'i Sigismund ve Bizans imparatoru ite ittifak antagmasrnr imzatamaya ikni etti (5ubat 1396). Hatbuki, bagrndan beri Venedik, Bizans ile Sultan arasrnda uzta;maya aracrtrk etmeyi tasartamtgtt". Bdytece, Venedik-0smanlr itigkiteri yeni bir yijnlenme kazandr". Venedik Senatosu karartartnt inceleyen Sitberschmidt'e giire, Haqtr seferi iqin Venedik deqi[, Macaristan, Fransa ve Bizans ijncetik etmigterdiro. 4r Cydones'e mektup, Barker, L26-t Nicof, Venice, O. Haelcki, ljn Empereur, ; Delaville le Rouxl, Lo Fronce en Orient au XlVe sidcle; K. Setton, Popocy and the Levont, Nicol, Venice,334- irs Sitberschmidt, Silberschmidt, 56-58, Silberschmidt, LOT. 48 Bkz. silberschmidt, 4e Silberschmidt 99.

15 Fatih'e Kadar fanakkate Bogazrffi r, Macar klrattnln Venedik'ten ba;hca bektentisi gu idi: Osmantr'ntn Bolazlarda Anadotu'dan Rumeti'ye ve Rumeti'den Anadolu'ya geqipini ijntemek, bunun iqin 25 kadrrgaya ihtiyaq vardr, masraf ayda bin duka gerekiyordu. Bu istegi ileten Macar sefirine Venedik ditpomasisini agrklayan ;u beyinat ilgingtir: "E!er biz Tijrk iitkesinde gezen ve iyi kar;rtanan tiiccarrmrzr giiz ijnijnde tutmak ve Trirklerte barrg iqinde ya5ayan ve ontarla hiq bir saldrnya ulramayan Ege koloniterimizi dtigijnseydik, bizim icin yalnrz tehtikeli ve zarartr olabilecek bu haqh girigiminden uzak kalmamlz gerekirdi". Venedik, Bogazlardan Karadeniz'e qegmenin bir sorun otmadr!rnr kabul ediyordu. 6etlbotu'da iislenen 0smanh donanmasrna kar;r 25 kadrrga yeterti giiriitijyordu. Venedik Senatosu; Fransa, inglitere ve ijbijr hrristiyan devletlerin katrlmasr kesinlestigi takdirde bu ptana katrtacaktarrnt ve Haqtr donanmasrnrn dijrtte birini sa!tryacaktannl elciye aqrkladr'. Senato, gemilerin Temmuz'da istanbut'da otaca!rnr, Krrat'rn gelmesi rizerine Karadeniz'e hareket editecegini bitdirdi. Ama bastangrgtan beri Venedik potitikasr, Bizans imparatoru ite Bayazid arasrnda aracrtrk yaparak Bizans'rn hamisi rotr.inrj risttenmek ve Levant'ta ki durumunu kurtarmak amacrnr glidriyordu. Venedik'in tizerinde durdu!u baghca hedefterden biri, Bolaz'r kontrol eden kuzey Ege adalarrndan Tenedos'ta yerlegmekti. Manuet ise bu mesetede, imparatortuk hukukunu korumak ernetinde idi". Venedik, bir sefir gtinderip istanbu['un Bayezid etine gecmesine kesintikte gijz yumrnayacalr hakkrnda imparatora garanti verdi (1395 Mart)" baharrnda dtjrt (sonra 10) Venedik kadtrgasrnrn istanbu['a gonderimesi kanarlagtr. Bu deniz kuvvetinin, Bayezid'e bir gtizda!r otaca!r umutuyordu. Bu arada Bayezid'e bir elqi heyeti giinderilmesi karartagtr". 0smanh gemiteri 6etibolu'dan harekette Venedik ticaret gemilerine saldrrmrgtr. 6etibotu Bogazr'ndan serbestce ve gi.iventikte geqig, Venedik'in qok tjnem verdigi hayati bir konu idi. Azak ve Trabzon'dan gelen Venedik tijccar gemiterinin gijventi!i siiz konusu idi. Venedik, [anakkate Bo{azr'ndan serbest gegig ve Mora'daki rekabet yrizrinden Bayezid ile antasmazhk hatinde idi. Ozette, Venedik bu asamada bir taraftan Bizans'rn hamitigi rotijnri benimsiyor ve Bayezid ite uztagma dnlor; ijbiir yandan Haqlr projesine yabancr katmryordu. Nihayet, Bayezid'e etqitik heyeti giindermekten vazgegitdi. Bizans imparatoru Sigsmund ite Haqh seferi icin anlagma yaprtdr. Bayezid, Gelibotu'yu berkitip Bogaz'da tam konfrotunu kurmaya kararlr idi (bkz. yukanda Ge- Iibolu): Getibotu timan istihkimtarrnr yeniden inga ettirmig, donanmasrnt korumak icin denizden surla qevriti bir ig liman ve [imanr koruyan gijqtii bir kute yaptrrmrgtr. Bu deniz ijssijnde konugtanan 0smanlr donanmasr [anakkate bolazrnda geqigi kontnol attrnda tutacak, gerektiginde Ege'de Venedik kotonilerini vuracaktr. Bciylece, egemen denizgucri Venedik ite 0smanh devleti arastnda bin Bogaz sorunu ortaya qrkmr; butunuyordu. Bu bagtamda, istanbut ve Pera tehtikeye girince, eski rakip [eneviz de Venedik'e yaktastr. Venedik-teneviz anastnda Tenedos (Bozcaada) ve Bo(aztar igin yaprtmrs btiytlk Savas, thoggra Savasr ( ) "Getibotu Bo!azr'na egemen otmak icin"" yaprtmts ve sonunda Tenedos'un bogattrlmasr ve tahkimitrn yrkrtmasr ijzerinde antasmaya varttmtstr. Gorrismeter strastnda Venedik, savunmastz katan adanrn l. Murad tanafrndan i;gat editebitecegi saklncastnt ortaya atmlgtlr. so silberschmidt, s1 Silberschmidt, s2 Silberschmidt 53 Silberschmidt L s4 Silberschmidt, L14.

16 30 [ana kkate Savasla rr Ta ri hi Getibotu Bo(azt'nda konir'ot, gimdi 0smanlttar tanafrndan Latintere (Venedik, [eneviz ve istanbut'da ticaret kotoniteri otan Fransrz vb ) kar;r kuttanrtabitirdi. Bayezid 6etibotu'yu kuvvette berkitttkten sonra getip geqen gemitenin kontrol iqrn timana yanasmatanr kuratrnr koydu; kar;r geten gemitere e[ koyuyor, tayfa bir tarafa ayrrtrp mattar gozden gegitiriyor ve bir vengi (nangarral odenmeden ayntlmalanna izin verilmiyordu. Bu Hristiyantan tarafrndan bir rasvet,0smantrtar icin egementikten dogan bir hakir. Venedik, Bayezid'e bir etci heyeti gonder-meye karar verdi. Suttan, Batr Anadolu'yu iggal ettikten (1390) sonfa, "deniz gizilerinin" Ege'de akrnlara baslamasrna izin vermtsti. Etcitene verilen tatimatta Venedik Senatosu, evvetce Ege'de Aydrn ve Mentese ite yaprlmrs otan ticanet andta;matannan' uyulmasrnr istiyordu. Ege adatart, Miditti, Sakrzve Rodos ittifaka dahit otdu. Bayezid, bu adatara Anadotu'dan erzak ihracrnt yasaktadr. Korsan faatiyetterine (Umur Gazi zamanrndaki gibi) izin verdi. Venedik, bu durumu fiilen bir savas olarak atgtlamakta idi.osmantr ite daima uzlagma halinde otan (1387 0smanlr-[eneviz Anttasmasr) Pera [eneviztiteri, yeni kosuttar kargrsrnda Bizans ite kader birtigi yapmaya hazrrdr. Bizansla barr; icin anabutucutuk kabut editmedigitaktirde Venedik, bitaraftr!rnr bir yana brraktp Haqtr ittifakrna katrlma tehdidinde butunuyordu. Sonuqta Venedik'in afabulucutuk potitikasr iftas etti [eneviz Levant deniz imparatortugu, Pera merkez otarak Ege denizinde, Miditti, Sakrz, Tuna nehri agzrnda Licostomo, gap ihracve ijretim merkezi Yeni-Foqa, Enezve ozettikte iran ipekticareti [imanr Kefe'yi icine atryor ve genetde, Venedik ve Bizans'a kargr 0smantrtarta dosttuk iqinde butunuyordu, 0smantr ite yakrntrk [eneviz iqin hayatl bir nitetikte idi, Ege adatarr, cjzettikle Pera (Gatata) erzak ikmatini Batr Anadotu'dan saglamakta; itatyan kumassanayii iqin hayationemi otan ipek, pamuk ve gap hammaddeteri Osmantr kontrolundaki yerterden geliyordu',. feneviztiter gemiterite Anadotu-Rumiti arasrnda 0smanh kuvvetterini ta;rmada,onhan zamanrndan beri cjnemti rot oynamakta idi". Fakat Cenova, 1395'te Fransa krratrnrn egementigini tanrdrgrndan Haqtr ittifaktna sij rui klenm i; bu [u n uyordu'u. Venedik'in Karadeniz'de kotonisi Tana (Azak) ve Tebriz yotuyta iran mattarrnrn vartg noktast Trabzon'ta ticareti bakrmrndan, Bogazlar'dan serbest ve guventi geqig hayati bir ijnem fastyordu. Timur'un tahrib etmesinden (Eytijt 1395) sonra Venedik'in Karadeniz'de zengin Tana ficaret merkezi, atrnan cjnlemterte yeniden cantandt',. Tana ite Venedik'in Ege'deki kotoniteri arasrnda ikmal ve ulagrm soruntarr ijnemini koruyordu. [anakkale'de 0smanlr kontrotunu ktrmak iqin Venedik savag agamazdr, bu "imkinsrz" giirrituyordu" Niqbotu'da Hactr ordusunun ugradr(r bozgundan (25 Eytrit 1396) sonra Venedik, Tenedos'u berkitmek geregini herzamandan qok gerekti gortiyordu. Getibotu'da ristenmi; 0smantr donanmastna kar;r senato, derhai Ege'ye sekiz kadrrga gonderitmesi iqin karaf atdr ve Tenedos'un berkitilmesi iqin [enevizlilerte temasa gegitdi, fakat anlagma otmadr. ss Bkz. Zachariadou, Trode and Crusode. se H. inalcrk, Osmanlr imparotorluqunun EkonomikSosyotTorihi,l, gev. H. Berktay, istanbul: Eren, L. s7 Qanakkale Bopazr'ndan serbest gegis, istanbul ve Karadeniz'de ticaretleri itibariyle Ceneviz ve Venedik igin hayati bir onem tagryordu. XlV. yuzyrlda bu iki Akdeniz deniz gticu iki kez sava5mr5lardrr ( ve 1377-L38L). ikinci savas ozellikle Gelibolu Bo[azr'nr kontrol eden Tenedos (Bozca Ada) iizerinde egemenlik ytizr-inden grktr. Venedik, adanrn Ti.irkler eline gegmesi tehlikesini one siirerek Tenedos'ta yerlesmek ve tahkimat yapmak gerektipini ileri sirrmekte idi: bkz. "Orhan" DV la. s8 Silberschmidt, 120-L25. ss Silberschmidt, Silberschmidt, L35.

17 Fatih'e Kadar [anakkate Bolazr W, Venedik, hactr ordusuyta i;birtigi amacryta 1396 bahannda bir donanmayr doguya gondermi;- ti. Venedik iqin Haqh seferinin amacr, Bayezid'in istanbui kugatmasrna son venmek, Karadeniz'de itatyantann ticaretini korumak iqin 0smanlr donanmasrnr yok etmek ve "Bolaztardan serbest geqisi grivence attrna almaktr". S kadrrgadan otugan Venedik donanmasrnrn Hactr seferi igin giirevi, bolaztarda 0smanh kuvvetleninin Anadotu'dan Rumiti'ne geemesini ijntemekti; donanma komutant Tommaso Mocenigo'ya veriten tatimatta, "Gelibolu'ya kargr gijventigi sagtamak ijzere" donanma ite bogazdan geeecek, istanbut'a dogru yoluna devam edecekti. Osmanh donanmasrnrn 6etibotu'dan qrkrp Ege adatanna satdrrrsrnr cintemek Venedik'in asri amacr idi''. imparatorta an- [agma sagtamak r.izere Bayezid'e, nerede ise Anadotu veya Rumiti'nde, etgiteri gcindenilecek ve onunla imparatorafasrnda bang sagtanacak, iki gemi Karadeniz'e gtinderilecek, katan 6 kadrrga 6etibotu Bo!azr'nda devriye gezecekti. Kaptan Mocenigo'ya, bu zaman iqinde Turkterte savaga tutugmaktan kaqrnmasr, Bayezid'e gonderiten sefirteri atrp Haziran ortalarrnda donmek ijzere hareketi emreditmistir.ozette, Macaristan yanrnda Venedik'in Haqtr seferine faat bigimde katrtmakta tereddudri antagrtmaktadrr. itkin, Ege'deki kotonilerinin gljventigi onde getiyordu. Siniyen Venedik, Dalmaqya'da Macaristan ite qekigme hatinde idi. Etqiter, Bayezid'in barrs koguttanrnr imparatora bitdirecekler,0smantr ite bir deniz savagtnt afzu edilmemekte beraber,osmanh gemiteri saldrrrrsa sava;a girip girmemesi kaptantn oyuna brrakrtmrstr. Bu arada Manuet'in Macar krratr yanrndaki etgisi, Venedik'e getdi; efendisinin savag gemileri hazrrladrgrnr bitdirdi. Binay sonra da Macar elgiteri Venedik'e ula;tt ve Macar-Bizans ittifakrndan stjz edip Venedik'ten ittifak igin vaadterinin yerine getiritmesini istedi. Tedbirti Senato, Franstz ve ingitiztenin ittifaka katrtcirgrnr gtlrmeden, kesin bir yanlt veritemeyecegini aqrktadr. Ancak donanmanrn Haziran'dan sonra da doguda katabitecegi kabut editdi. Macar krratr, Haziran'sonlarrnda istanbut'da haztr olmayt umuyordu. Bayezid, trim Tijrkmen beyteri gibi Bizans gehirteriniteslime zortamak igin bitinen birtaktiqe bagvurmustu: istanbutiasesi icin,0smantr topraktarrndan geten hububata muhtaqtt; gehri abluka attrnda tutan suttan sevkiyata son venmisti. Hatkrn baskrsryta imparatorun istekterine boyun egecegini umuyordu. 1396'da Venedik, gonderdigi gemiterte gehr'e ijnemli miktarda peksimet getirdi '1396 Mart'rnda 10 gemitik donanma Venedik'ten Bizans etgisi ite birtikte hareket etti. Donanmantn stratejisi gimditamarnen degigmig butunuyordu. Yeni tatimata gcire, kaptan Mocenigo, itkin Bayezid ite gilrrigme yerine imparatorta butusacak ve onun ptinrna uyacagrnr bitdirecek, donanmantn Bayezid'e korku vermek igin gonder'itdigini betirtecekti. Yeni talimatta Mocenigo'nun Getibotu bogaztnt geqip hububatr istanbut hatkrna er'istirmesi oncetikle emreditiyor, Bayezid ite gcirusmeden soz editmiyordu. Donanma, Suttan'rn koydugu kunata gcire Getibotu'da durmayacak, bir an once istanbut'a varacaktr. Boytece, Suttan Venedik'in Bizans't destekteme karantnda otdugunu gormeti idi Hersey, Venedik'in Hactr ittifakrna katilma karartnt gostermekte idi". Venedik, Datmacya'da Skutari (lgkodra)'yr isgat edenek (Nisan 1396), Hactr ittifakrna katrtmanrn bedetini almrs butunuyordu. Mocenigo, evveti Eqe'de, vansa Turk korsantantntn kotonitere aktntartnt ijnteyecek; sonra tum donanma ite istanbut'a haneket edecekti. Fakat Venedik herhatde acrkca hactrtartn miittefiki gorunumunden kacrnryondu; bu da Bayezid'e bir- gosteri idi Sigismund'un Haziran'da istanbu['da 51 Nicol, The Last, Silberschmidt, 155.

18 3, mh [anakkate Sava;tan Tarihi olaca!r dti5iintiltiyordu, fakat Franstz ve ingiliz birlikterinin gecikmesi ptinda degi;iktik gerektirdi. Ptina giire imparatorun ve Bizans'rn donattrklarr liq kadrrga ite Venedik'in B kadrrgasr Canakkate bolaztnda devriye gezip Bayezid'in, kuvvetlerini Anadolu'dan Rumili'ne gegirmesine kargr koyacaklardr. Gerekirse, Mocenigo karaya asker gkarabiteceki. Karada Macar kuvvetteriyte igbirtigi halinde 6etibolu ve Setinik'in zaptr planlanmrstr. Venedik donanmasryta i5birtigi sayesinde Bizans ve Macaristan, hach seferinden bi.iyiik karangtar umuyoftardr. Bayezid'in imparatorlu!una bir ijtijm darbesi vurulacaktr. Venedik senatosu, bu kertede bir harekit plinrnr tasvib etmedi. Donanmanrn harekitr hedefi Bolazlar ve Marmara denizi otmatr idi. Mocenigo, Karadeniz'den gelecek Venedik ticaret gemiterini himaye icin istanbut'da bektemek zorunda katdr. Kendisine Karadeniz'e grkmamasr emr editmi;ti. Bayezid, geqig noktasr Gelibotu'da kuvvetlerinitakviye lte megguldii, bu kuwetterle aynt zamanda Hristiyan kadrrgalanntn serbestce geqisini iinteyebilirdi". "Bayezid, her tarafta son derece duyarh ve hedefinin ne otdu!unu iyi anlayan bir stratejist gibi hareket ediyordu*." istanbut'u teslime zorlamak icin tijm zahire sevkiyatrnr durdurmugtu. Bu ambargo yiiziinden Ege'deki Venedik kolonileri (6irit, Mora'da Koron ve Modon), aghk iehtikesiyle kargr karsrya idi Bayezid'in istanbul'a ve kolonitere zahire yardrmrna kargr ijnlemleri, Venedik'i endigetendiriyordu". Haqh ordusunun Nigbotu'da bozguna u$ramasr britijn ptinlan suya diigiirdii*. Amirat'in Ege'de deniz ijssii, Tenedos idi; zaman zaman [anakkale'de giirilnliyor, fakat 0smanh kuvvetterince bir taciz hareketiyle karyrtagmryordu. Kontrol alanr Tenedos'fan Setanik'e kadar genigtetitmi;ti. Getibolu'yu berkitmek ve orada devamh bir donanma butundurmakla beraber, Bayezi d'i n ta m kontrolu sa I laya mad l{l a nla;r lryor. X. Nilbolu Savagr (25 Eytiil, Nigbotu iinijndeki bozgun (25 Eytijt 1396) akabinde Tuna yoluyta Karadeniz'e kagabilen Sigismund, orada bektiyen bir Rodos gemisine sr!rnmrg;" istanbu['da bir Venedik gemisine binmig, Rodos-Modon ijzerinden Zara'da karaya grkmrg ve yurduna kavu;mu-stu. Bolaz'da esir edilmeden gegmesi giisterir ki, Bayezid Bo[az'r fam kontrolu altrna gegirememigti. Getibotu ijniinden geqerken Bayezid kryrya Hristiyan esirleri dizmi;, "esirler, krrala kendilerini getip kurtarmaslnt" haykrrmrgtar. 6etibolu'da lislenen 0smantr donanmasr zaman zaman grkrp Ege'de Hristiyan kolonilerine satdrrryordu. Mocenigo, 2 Eyliil'de B kadrrga ile istanbul iiniine gelmisi, btiylece istanbul ve Pera'nrn denizden enak almasr ve dayanmasr mumkiin otmu;tu. Venedik donanmasrntn varh!tntn, istanbut ve Pera icin gerqekten bir destek otdulu bir Pera belgesinde ifade editmistir'. I m { tl { il : Silberschmidt, 158. rbad. ibad., 158. Nifbolu Sava5r iizerinde bkz. Delaville Le Roulx, A.5. Atrya'nrn eserleri, ayrrca N. Jorga, "La politique vdnitienne dans les eaux de la Mer Noire', Academie, Bulletin de la section historique, flo. 2-4; C. Manfroni "La battaglia di Gallipoli e la politica Veneto-Turca, t381-l42a', Atenes Veneto, XXV-2 (19O2); K. Setton, The Papocy ond the Levont. Literat0rde Tuna apzrnda bekleyen bir Venedik gemisine srfrndrfir iddiasrnr Silberschmidt (159] diizeltir, qi.inki.i der, Senato amirale Karadeniz e grkma emri gdndermemi5ti. Def aviffe, Lo Frsnce,288. Pera'dan 2E Ekim 1396 tarihli belge: Silberschmidt, 160.

19 Fatih'e Kadar [anakkate Bogazr WT Venedik stratejisi, Tenedos'u ete geqirip tam kontnol attrna almak, tahkim etmek, lmparatorun ve Cenevizin Bayezid'te bir antagma yapmasrnr engettemek,osrnantr donanmastnrn 6etibotu ilssunden crkrp Ege Denizi'nde Venedik kolonilerine kargr akrnlarrnr cintemek ve Mora'daki yeni kazanqtarrn (Argos ve Nauption) korumaktr". Nigbotu zaferi (1396) akabinde Suttan Manuet'den istanbut'un testimini istedi. Az sonra Bogaz'da buyuk bir hisann (6uzetce-Hisar, Anadotu Hisarr) ingastnr gijnduler". Hisar hem Bogaz'dan geqi;i guvence altrna atacak, hem de istanbul kusatmastnda bir us gcirevi yapacaktr. 0smantr kuvvetteri Bizans ile Pera'yr o kadarsrkr abluka attrna almrgtr ki,;ehrin kara ite baglantrsr kesitmig, karadan iagesi imkinr kalmamrgtr. Bu abtukada Turk gemiteri de rol atmrglardr; Sitberschmidt" denizden Tijrk abtukastnrn Haliq'e kadar itertemis otabitecegini dtjgunuyor. Eytrit 1395'da Turkterin Pera'yr kugatmada otduktarrna dair bir kayrtvardrr, bu kuvvetler Bayezid tanafrndan Nigbolu seferi icin geni cekitmis',. Senato, bozgun haberi ijzerine imparator Manue['in umutsuztuk icine drigmemesi ve tatihsiz bir'karar atmamasr icin Mocenigo'ya yeni tatimat gonderiyor 1397 basrnda Mocenigo, hata Levanf'fa idi. Nihayet, Pera'ntn savunmasrz kalmamasr icin Mocenigo'ya 2 kadrfgayr doguda brrakma emri gondenitdi". Nigbotu bozgunu uzerine Bizans imparatonu ManueI butun umudunu kaybetti ve istanbul'u brrakrp gehri Venedik himayesine terketmeyi onerdi. Venedik onu bundan vazgegirdi ve Suttan ite antagma yapmastnr, fakat giinijgmeterde kendi etqiteninin hazrr bulunmaslnr istedi. Nigbotu zaferinden sonra suttan Bo!azr'r Yoros'dan" (Anadotu Kavagr tepede btjyuk kate) gegti. Bizans'tn $ite katesini testirn atdr". Bufsa'ya vardr. Bayezid o zaman, istanbut Bogazt'ndan serbest gecisi ve istanbut kusatmasrnr gijvence attrna almak iqin Anadotu sahitinde bir kate yapma kararr vendi. 0smanlr riviyetinde", Bayezid'in Kara-Ferye'de(?) otunup "ddrt yana aktncttar satup yakrp yrkmast", Nigbotu savagrndan (1396) sonra zikreditmigtir. Bizans ve Batr kaynaktarrna gijne Suttantn Kara-Ferye'de ikameti krgrndadrr'o.6uzetce - Hisar (Anadotu Hisant) ktsa zamanda yaprtmrgtrr, akabinde "istanbut Tekvuruna (ll. Manuet) adam satrp eyitti: istanbut bize genek otdu, bosatt ver; yoksa vaktune hazrr ot, u; vardrm, dedi, Tekvur bu haberi igidup fi't-h6tetqi gonderip harica ita'atedup hunkara tazarru'it edup gok yatvanrcak Suttan Bayezid dahi got vechite nizr otdu kim istanbut'un iginde Hrjnkirrn kadrsr oturup bir mristuman mahallesi ve bir mescid ota ve her yrtda on bin ftori dahi harac veneter ve bu tarik tizere suth otundu. Andan Hunkir buyurdu: Tarakcr Yenicesi (Tanaklr)'nin hisarr (ve Giiynuk) hatkrnr koyijyte sunup istanbut'a getirditer, biryerinde mustuman mahattesi krtrp ve ontasrnda bin mescid yapdrnup ve bir kadt nasb otundu. Ernr-i ger'iri oturdu. Sonra Bayezid Hana Timurviktast ottcaktekvur oi mahatteyi bozup mescidi yrkdr, gimdi dahi o[ hatkdan vardrr, (Agpz 61 Bib: gimdiki demde ol hatkdan Tekfun- Dagr'nda bin kiiy vandrr,6oynuktu derter) antarrn nestine Goynuktu derter. Bu vikt'a Hicretin yediyuz doksan sekisinde (16 tkim-5 Eytut 1396) vaki' otdu". 10 Nicol, Byzantium and Venice,336. 7t Nicol, Venice, Silberschmidt, 162, 73 Silberschmidt, 163, t4 Silberschm idr, 177, 75 Ne5ri'yi yayrnlayanlarda l,328: "yurusuye" (?). t6 Bo[az'rn a5air krsmrndan gegmeyi tehlikeli bulmu5 olabilir; istanbul Bofazrndan guvenli gegit o zaman Yoros-$ile olmalr. 7t ASpz. 62. Bab; Ne5ri, l, 330. ts Barker, 114.

20 3,,WM[a na kka te Sava qla rr Ta ri h i Bozguna ragmen Sigismund, intikam igin hemen yeni bir Haqlr seferi hazrrtamaktan soz etmekte idi". Venedik qekingen davrandt, Krat'a arfrk grivenitmiyordu.manuel ve Pera [enevizliteri, Sigismund ve Venedik'in kargr koymatarrna ragmen Bayezid'e, gcirijgmeye hazrr olduktarrnr bitdirditer. Bayezid, istanbut kugatmasrnr giddettendirerek imparatora ders vermek istedi. istanbut'un hemen kargtsrnda Sitivri katesi i;gat editdi. Venedik, Yunanistan'da zengin Argos katesinden kovuldu. Serenrssrna, Bayezid'e kargr her tarafta topyek0n bir mricadeteyi du;unmeye bagtadr, tjzettikte "Bolaztar muttef ik hristiyan kuvvetlerince ete geciritmeli idi'0." Bayezid'in, Nigbotu zaferinden sonra Hactrtara katrtmr; otan Bizans ve Venedik uzerine yuktenmesi bektenirdi. "Bogaztar mesetesi gijnijn meselesi idi.6emiterin Bogaztarda serbest gegigini sagtamak icin Venedik'in gerekti ijntemleri almasrnr herkes haktr gormeti idi''." krgrnda fenova'ya bir etgitik heyeii gonderildi ve Tenedos adasrnrn Venedik tarafrndan i;gati ve istihkimtarta berkitilmesi iqin antayr; bektendi. Nigbotu bozgunundan sonra yeni ko;uttar dotayrsite fenova'nrn bu isiegi kabut edecegi umuluyordu, Bu, Bizans igin de yararh olacaktr. Etqiye verilen tatimatta, "denizterde Ti.irk etkintiginin artmrg butunmasrbz ve Getibolu'nun kuvvette berkititmig otmasr" Tenedos'da onlem alrnmasrnr gerekti krtmaktadrr, denmektedir.ote yandan, Bizans ve Pera [enevizliteri, Bayezid'e kargr dijgmanca bir tavrr almayr otanaksrz gcirdr]ter ve Suttan'ta bans goruigmeterine ba;tadr[a r. 0zettemek gerekirse, Tijrklerce 6etibotu Bolazr'nrn berkitilmesi, gegigin kontrotu iddiasrna kar;r Bolaztarrn serbesttigi sorunu, dcineminde utustararasr bir sorun otarak ortaya qrkmrg butunuyordu. Bo!az'rn iki tarafrnda egementik sahibi otarak ve Anadotu-Rumiti arastnda gidig-getig gijventigini gijvence attrna atma geregi dotayrsite, 0smantr kendini haktr gtirriyor, Getibotu'yu berkitiyor ve yabancr gemiterin Gelibolu'ya ugfayrp izin atma mecburiyetini koyuyordu. Buna kargr Bizans ite iti;kisi, Karadeniz'de kotoniteri ve hayati ticari itigkiteni butunan Ceneviz ve Venedik, geqigterin serbest otmasr noktasrnda israr ediyortardr, 1390'larda, buna ek otarak Bizans devtetinin vartr!r ve ba!rmsrztr!r, Hristiyan Avrupa tarafrndan benimsenmi;ti,osmantr suttanr ise, imparatortugun Anadotu-Rumili parqalan arasrnda guventi geqigi, hayati bir sorun otarak 1394'de Kara-Ferye toptantrsrnda agrkca ortaya atmrg, red cevabr uzerine getip istanbut'u ku;atmrgtl. Bu durum kargrsrnda Bizans, konuyu Avrupa'da uluslararast ptatforma tagrmrg, Avrupa ayaktanmlf, 1396 haqtr seferinde iki gijrijg qarprsmr;, sava$r kazanan suttan Bayezid Bizans'a yeni kogultarr kabut ettirmigti (Kadr ve Turk mahattesi). Btiylece, Bo!azlar ve istanbui sorunu, bir bijtijn otarak 0smanh suttanr taraflndan bir qiizrime giitijri.jtmek istendi. Fakat Timur istillg, Fetret ve Avrupadan yeni Hagtr seferteri dotayrsite bu qcizijm;ekti FStih'e kadar (1453) ertelenmistir. Venedik, Nigbotu'dan sonra Bogazlar ve istanbut iizerinde 0smantr qtkarrna gerqektegen qtizumu kabui etmedi; Hattr propagandasrna devam etti, feodai Fransa'yt harekete geqinmeyi (Boucicaut seferi) bagardr; dcjneminde Bogaztar biitgesinde 0smantr'ya kargt bir stra deniz harekatr gorij tdij. Nigbotu Hagtr satdrrrsrndan sonra Bayezid istekterini israrta yenitedi ve istanbut abtukasrnr srirdurdu baharrnda Venedik Karadeniz [imantartndan qok miktarda bugday getirdi, bu yardrm Bizans direncini griqtendirdi.ote yandan, Pera [eneviztiteri etkin bir direnc gosteriyordu. 7s Silberschmidt, Silberschmidt, Sifberschmidt, L7L. 82 Mentege Aydrn, Saruhan donanmalarr 1390'da Osmanlt hizmetine girmi5lerdi.