3-KOMPRESÖRLER Temel Esaslar Termodinamik Kayıplar:

Transkript

1 3-KOMPRESÖRLER 3.- Temel Esaslar 3..- Termodinami Kayılar: Aşağıdai şeilde, izotermi ve adiyabati sııştırmada omresör işleri aynı PV diyagramı üzerinde gösterilmiştir. Eğimi daha fazla olan eğri adiyabati, diğer eğri ise izotermi sııştırmaya aittir. İzotemi sııştırmada hava sıcalığı sabit alıren, adiyabati sııştırmada sıcalı, T T bağıntısı ile hesalayacağımız şeilde artmatadır. Aynı hacimsel üçülme durumunda; hava sıcalığının da artması nedeniyle basınç, adiyabati olara sıışan havada, izotermi sııştırmaya göre daha fazla artmatadır. Bu nedenle; herhangi bir basınç değerine ulaşıldığında, adiyabati sıışmadai hacım üçülmesi daha az olmatadır. Başa bir ifade ile, sııştırılan basınçtai gaz hacmi adiyabati sııştırmada daha fazla olmatadır. - Şeil diatlice incelenirse; adiyabati sııştırmada mutla sııştırma işinin izotermi sııştırmadai mutla sııştırma işinden daha üçü olduğu görülür. Buna rağmen; adiyabati sııştırmada omresör işi, izotermi sııştırmadai omresör işinden daha büyütür. Bu durum, adiyabati sııştırmada süürme işinin daha fazla olmasından aynalanır. Çünü, adiyabati sııştırmada, sıışmış hava hacmi daha fazladır. Adiyabati olara sıışıren ısınan havayı aynı sıcalıta ullanma mümün değildir. Ayrıca, hava tüetileceği yere gidene adar endiliğinden soğur. Tüetilen hava sıcalığı hemen hemen, omresörün emdiği hava sıcalığında olmatadır.

2 Dolayısıyla; adiyabati olara sıışan hava hacminden ( v -ady ) anca, izotermi sıışan hava hacmi (v -izo ) adarı daha sonra faydalı olmata, hacımlar arasındai farın omresörden süürülmesi için yaılan iş bir enerji aybı olara ortaya çımatadır. Efetif sııştırma işinde izotermi sııştırma aleyhine olan far da göz önüne alınırsa, adiyabati sııştıran omresörün tüettiği enerjiden şeildei taralı alana arşılı gelen ısmı aybolmuş olacatır. İşte bu enerji aybı basınçlı havayı ahalı yaan etenlerden biridir. Yuarıda belirtilen bu enerji aybını önleme için adiyabati sııştırmada havanın ısınmasını önleme, yani mümün olduğunca izotermi eğriye yalaşma gereir. Havanın sııştırılıren soğutulması, yüse aasiteli omresörlerde yeterli soğutma yüzeyinin bulunmaması nedeniyle mümün değildir. Bu yola anca, üçü aasiteli omresörlerde, gömle soğutması denilen soğutma şeli ile gidilebilmetedir. Adiyabati sııştırmada hava sıcalığındai artış, basınçlar arasındai oranla yaından ilgilidir. Aynı sııştırmayı basınç oranlarını üçü tutu ademeli olara yama da mümündür. Bu nedenle, yüse aasiteli omresörlerde hava, ademeli olara sııştırılır ve her ademe arasında omresör dışına alınara soğutulur. Yuarıdai şeilde ii ademeli bir omresöre ait PV diyagramı görülmetedir. Bu şeildei yatay taralı alanlar ademeli sııştırmada önlenemeyen enerji ayılarını, düşey taralı alan ise ademeli sııştırma ile tasarruf edilen enerjiyi göstermetedir İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Önlemleri Kademeli sııştırma, sadece omresör enerjisinden tasarruf etme için değil ayrıca, iş güvenliği ve işçi sağlığı açısından da zorunlu olmatadır. Özellile istonlu omresörlerde iston ile silindir arasındai sürtünmeyi azaltma için yağ ullanılır. Bu yağlar yüse sıcalıta atlayıcı ve zehirli bileşimler oluşturaca şeilde bozulur ve oluşan gazlar ile yağ artıları basınçlı hava içine arışır. Böylece oluşaca

3 tehlieleri önleme için sıışan hava sıcalığının en fazla, ullanılan yağın tutuşma sıcalığının 40 C altında olması istenmetedir. Komresörlerde ullanılabilece yağın tutuşma sıcalığının ise en az 00 C olması öngörülmüştür Kademe Basınç Oranı ve İş Hesabı Aşağıdai bağıntılar incelenirse, hava sıcalığı ve omresörün tüettiği enerjinin basınçlar arası oranla yaından ilgili olduğu tesit edilir. Basınçtai mutla artış mitarı doğrudan önemli değildir. Örneğin; bir atmosferden üç atmosfere sııştırmanın neden olduğu sıcalı artışı ve enerji tüetimi, douz atmosferden yirmi yedi atmosfere sııştırmanın neden olduğu sıcalı artışı ve enerji tüetimine eşittir. Çünü her ii sııştırmada da basınçlar arasındai oran üçtür. Oysa, birinci sııştırmada mutla olara sadece ii atmosferli sııştırma oluren, iinci sııştırmada on seiz atmosferli basınç artışı olmuştur. Herhangi bir basınç değerine ademeli sııştırma ile T T 4 W v ulaşılaca ise seçilece en aılcı yol, ademe basınç oranlarını sabit tutmatır. Böylece; hem ademe sonu sıcalılar, hem de her ademedei omresör işleri dolayısıyla motor güçleri en üçü değere sahi olur. Ço ademeli omresörlerde omresör giriş basıncı ( il ), omresör çıış basıncı ( son ), ademe basınç oranı ( x ) ve ademe sayısı ( n ) arasındai ilişiyi şöyle urabiliriz: x a il a a a3 a - son a(n-) a il a a a3 a. son a(n-) x n son il x n x son il n Kademe basınç oranları ve her ademeye giren hava sıcalıları birbirine eşit değil ise, omresör tolam işini bulma için her ademedei omresör işlerinin ayrı ayrı tolanması gereir. Eğer, ademe basınç oranları ve ademelere giren hava sıcalıları birbirine eşit ise bu tolama işini şu şeilde olayca yaabiliriz.

4 a a3 a a - a a a a - a v W v W v W a a a a olduğundan v v T T T n v n W Ara Soğutucu: Havanın sııştırılma esnasında soğutulması basınç oranının ve hava mitarının düşü olması halinde mümündür. Nihai basıncın 5 at den büyü olması durumunda ço ademeli sııştırma gereli olur ve hava her ademe arasında ara soğutucuya alınara soğutulur. Ara soğutucular sıca havayı, yalaşı olara omresörün emdiği hava sıcalığına adar soğutabilmelidir. Bunun sağlanabilmesi için soğutucuda yeterli soğutma yüzeyinin oluşturulması gereir. Bir atmosferdei 000 m 3 havayı

5 soğutabilme için yalaşı - 5 m li soğutma yüzeyine ihtiyaç vardır. Soğutucuya giren su, soğutucudan çıaca olan hava sıcalığından 0 C daha soğu olmalıdır. Ayrıca, su soğutucuda normal olara 0 C den fazla ısınmamalıdır. Su içindei irecin, soğutucu içindei borularda çöelmemesi için su sıcalığı 40 C nin üzerine çımamalıdır. Küçü omresörlerde silindirin doğrudan soğutulması durumunda 000 m 3 hava için 3 m 3 suya ihtiyaç vardır. Ara soğutucudan geçece su mitarı şöyle hesalanabilir. m c s ( t t ) m c ( t t ) burada, c ve c 0. 4 olara alınırsa; s s h h h olur. m s 0. 4 t t h s t t h s m h Komresör Gücü Hesabı: Daha öncede belirtildiği gibi, adiyabati omresör işi izotermi omresör işinden fazladır. Aradai enerji farı soğutucularda veya şebeede ısı enerjisi olara dış ortama yayılmatadır. Politroi sııştıran omresörlerde de bu enerji aybı açınılmaz olara arşımıza çıar. Diğer yanda, omresörün endi yaısal özellilerinden aynalanan enerji ayılarıda ( sürtünme ve türbülans ayıları gibi) vardır. Tüm enerji ayıları izotermi randımanla göz önüne alınmış ve bu nedenle omresörün motor gücü hesabında izotermi omresör işi esas olara alınmıştır V log P η [ W ] izo η me Bu bağıntıdai η omresörle motor arasındai meani sistemlerin randımanıdır. me 3.- Komresörlerin Yaısal Özellileri Komresörler basınçlı hava üretme amacıyla ullanılan mainelerdir. Madencilite genel olara açı hava basıncında emilen hava 6-7 atmosfere sııştırılara ullanılır. Ayrıca, basınçlı hava loomotifleri için atmosfere basan omresörlere de uygulamada rastlanmatadır. Ço uzun şebeelerde, düşen hava basıncını terar artırma amacıyla 4 atmosferden 6-8 atmosfere hava basan ara omresörleri de seyrete olsa görme mümündür. Komresörleri, istonlu veya türbo omresörler olma üzere ii ana gruta tolama mümündür. Pistonlu omresörlerin basınçları yüse(50 at gibi), debileri

6 düşütür. Debileri 00 m 3 /h 'ten m 3 /h 'e adar değişebilir. Turbo omresörler ise en fazla 0-30 atmosfere adar basılabilir buna arşın, aasiteleri yüsetir. Minimum aasiteleri m 3 /h in altına inemez. Maden ocalarında sıça tüetilen m 3 /h seviyelerindei basınçlı hava bu tür omresörlerle üretilir Pistonlu Komresörler Pistonlu omresörler endi aralarında üç gruba ayrılır. Asiyal Pistonlu Komresör Lamelli Komresör Vidalı Komresör Asiyal Pistonlu Komresörler Asiyal istonlu omresörler, bir silindir ve bu silindir içinde doğrusal hareet yaan istondan oluşur. Piston te yüzeyi ile sııştırma yaabileceği gibi, dönüşümlü olara ii yüzeyi ile de sııştırma yaabilir. İi yüzeyi ile sııştırma yaan istonların her ii yüzeyinin de eşit büyülüte olması geremez. Şeillerde örneği verilen istonlu omresörlerde olduğu gibi, iston yüzeyleri sııştırılan havanın hacmi ile orantılı olara farlı büyülülerde olabilir. Düşü basınçlarda (7-8 at adar) çalışan omresörler genellile istonunun te yüzeyi ile sııştırma yaan, ii ademeli ve ara soğutmalı omresörlerdir. Kademe basınç oranı arasında değişir. Kaasiteleri niseten yüsetir. Asiyal istonlu omresörler buhar gücü veya eletri enerjisi ile tahri edilirler. Buhar gücünden yararlanma hem eonomi olmata hem de omresörün çalıştırılması açısından olaylılar sağlamatadır. Yüse aasiteli omresörlerde genellile buhar gücünden yararlanılır Küçü aasiteli istonlu omresörler ise sadece eletri motorları ile tahri edilirler Aşağıdai şeilde maden ocaları için basınçlı hava üreten, ii ademeli, ara soğutmalı asiyal istonlu omresör görülmetedir. Her ademe ayrı bir buhar

7 motoru ile çalıştırılmata ve bir ran mili ile motorlar arası uyum sağlanmatadır. Motorlara verilen buhar mitarını vanalar ile olayca ayarlama ve böylece omresörün çalışma hızını, buna bağlı olara aasitesini değiştirme mümündür. Basınçlı hava loomotifleri için 0 at'e adar varan yüse basınçlı hava gerelidir. Yüse basınçlı hava basan omresörler ademeli istona sahitirler. Kademe sayısı 3, 4 veya 5 olabilir. Aşağıdai şeilde beş ademeli yüse basınç omresörü görülmetedir. Düşü basınç ademeleri arasındai ara soğutucular ii ademeli omresörlerde olduğu gibidir. Yani, ara soğutucuda soğu su borular içinde aar ve boruların çevresinde hava dolaşır. Yüse basınç ademelerinde ise; hava borular içinde hareet eder, boruların çevresinde soğutucu su dolaşır. Aşağıdai şeilde 7-8 atmosfere adar basan istonlu omresörlerin izotermi randımanları verilmiştir. Görüleceği gibi, izotermi randıman omresör aasitesi ile yaından ilgili dir. 000 m 3 /h aasiteli omresörün randımanı %70 mertebesine ulaşıren, 800 m 3 /h aasiteli omresörün randımanı %59 olmatadır.

8 İzotermi Randıman [ % ] Kaasite [ Nm 3 /h ] 7 İzotermi Randıman [ % ] Kaasite [ Nm 3 /h ] Lamelli Komresörler Yandai şeilde Lamelli omresör şemati olara gösterilmiştir. Kendi eseni etrafında dönen iston üzerinde ince anallar ve bu anallar içinde serbestçe hareet edebilen lameller mevcuttur. Piston dönmeye başladığında lameller merezaç uvvetinin etisi altında dışarı doğru çıar ve silindir iç yüzeyine bastırırlar. Lameller arasında oluşan odacılara hasedilen hava, odacı hacmi üçüldüçe sııştırılmış olur. Şeildei I No'lu odacıta emilen hava bulunur. Bu odacığın hacmi odacı adedi ile çarılırsa bir devirde emilen hava hacmi hesalanır. I No'lu odacı, dönere II No'lu odacı onumuna gelince, sıışma sona ermiş olur. Komresör dışındai sua ise omresör durduğunda şebee havasının omresöre geri dönmesini önler.

9 Çalışma rensibi basit olan bu omresörün rati uygulaması o adar olay olmamatadır. Yüse aasitelere ulaşabilme, açaları minimuma indirebilme için istonun yüse devirle dönmesi gereir. Diğer tarafta yüse dönme hızı, lamellerin silindir iç yüzeyine daha fazla bastırılmasına ve dolayısıyla aşınmaların artmasına neden olur. Aşınmaları azaltaca önlemler üzerinde titizlile durma gereecetir. Bu tür omresörlerde gömle soğutması yaılara te ademede 4 atmosfere ulaşılmatadır. Basınç değerini 7-8 atmosfere çıarabilme için, asiyal istonlu omresörlerde olduğu gibi, ara soğutmalı birbiri ile seri olara çalışan ii omresör gerelidir. Kaasiteleri 6000 m 3 /h 'e adar çıabilmetedir. Çoğunlula eletri motoru ile tahri edilirler. Boyutları, asiyal istonlu omresörün boyutlarından üçütür...3- Vidalı Komresörler Yandai şeil bir vidalı omresörü şemati olara gösterilmiştir. Şeilde görüldüğü gibi, vida dişleri yarım daire şelindedir. Komresör dişleri şeilde görüldüğü gibi döndüğünde; E'den giren hava, dişler ile silindir iç yüzeyi arasında hasedilere basınç bölmesine götürülür ve burada basınçlı ortama (A) sııştırılara itilir. Bu omresörün ii mili vardır. C milini motor tahri eder. Bu milin hareeti d ve e dişlileri üzerinde f miline iletilir. Vidalar hareet ederen ne endi aralarında nede silindir iç yüzeyine sürtünürler. Bu nedenle aşınma hiç yotur. Vidalar yağlanmadığı için sııştırılan gaza yağ artılarının da arışma tehliesi yotur. Basınç odası ile hava emiş odası esin sınırlarla ayrılmamış olmasına rağmen genede hava açaları ço azdır. Yüse devirli omresörlerdir. Küçü basınç değerleri te ademede, 7-8 atmosferli basınçlar ise ara soğutmalı olara ii ademede elde edilir. Kaasiteleri m 3 /h arasında değişir.

10 3..- Turbo Koresörler Yaısal Özelliler Turbo omresörler esas olara santrifüj tulumbalar gibi aım maineleridir. Konularımızla ilgili olara; tulumbalardai aışan su ien, turbo omresörlerde aışan havadır. Her ii maine de üzerinde anatlar bulunan bir dizi çar (fan) dan oluşur. Aışan çara as doğrultusunda girer ve onu radyal, yani asa di olara ter eder. Aışanı asa di yönde hareet ettiren uvvet, anatların sağladığı dönme hareeti sırasında azanılan merezaç uvvetidir. Bu tür maine isimlerinin bir ısmında ullanılan santrifüj sıfatını bu gerçeğe dayanmatadır. Kanatlar sahi olduları meani enerjiyi aışana ısmen hız, ısmen de basınç enerjisi olara havaya yülerler. Aışan hava olunca hava moleülleri bir yandan hızlanıren bir yandan da sıışırlar. Asıl sıışma işlemi diffüzörde meydana gelir. Diffüzör omresörün gövdesinde yer alır ve hareetsizdir. Kanadı ter eden hava diffüzöre girer ve burada hızından aybeder. Böylece moleüllerinin ineti enerjisi otansiyel yani basınç enerjisine dönüşmüş olur. Basıncın ii değişi yoldan üretilmiş olması turbo omresörlerde randımanın düşü olmasına neden olur. Diffüzörden çıan hava maine gövdesinde yer alan ve sabit olan tolama analı ile bir sonrai çara sev edilir. Turbo omresörde anatların alt ısmı daima havayı esece şeilde şeillendirilir. Kanatın üst ısmı ise dönme esenine di, iç büey veya dış büey şeilde olabilir Üst ısmı iç büey olan anatlarda hava, diğer anat türlerine göre, anadı daha yüse hızla ter eder. Bu nedenle anat tarafından uygulanan meeni enerjinin büyü bir ısmı hız enerjisine, daha üçü ısmı ise basınç enerjisine dönüşür. Dış büey anatlarda durum tersinedir. Turbo omresörlerde üst ısmı dış büey ıvrımlı olan anatlar ullanılır. Böylece meani enerji, daha büyü bir oran ile doğrudan basınç enerjisine dönüştürülür ve randıman niseten yüselmiş olur.

11 Pratite, anatlarının üst ısmı dönme esenine di olan bir çarın oluşturduğu basınç farı "v /8" bağıntısı ile hesalanır. Bu bağıntı, birimi metre aışan sütunu olma üzere, hem santrifüj tulumba hem de turbo omresör için geçerlidir. Bağıntıdai v aışanın anadı ter ederen sahi olduğu hızın bir bileşeni olan çevresel hızı göstermetedir. Çevresel hız v anata eti eden tei uvvetlerini de belirleyen önemli bir fatördür. Prati uygulamada çarın dönme hızına bir sınır oyma gereir. Kanatlardai aşınmalar nedeniyle santrifüj tulumbalarda uygulanan çevresel hızlar m/s arasında alıren, malzeme muavemeti nedeniyle turbo omresörlerde m/s nin üzerine çıılmamatadır. Basınç birimini atmosfere dönüştürebilme için aşağıdai formülü ullanma v δ gereir. Bu formüle göre türbo omresörlerde; anatların 0 m/s 'li çevresel hızla dönmesi halinde, at 'dei hava anca, at 'e sııştırılabilir. Basıncın, at 'e yüselebilmesi için anat çevresel hızının 65 m/s olması gereir. Çevresel hızın m/s olması halinde ise bir atmosferde emilen havanın basıncı en fazla,65 at 'e çıabilir. Maden ocalarında ullanılan yalaşı 7 at basıncındai havayı üretece omresörün ço sayıda çarı olması gereir. Malzeme muavemeti açısından çevresel hızın 65 m/s değerinde olması tavsiye edilmetedir. Bu hızla elde edilen basınç oranı yalaşı, dir. Ço ademeli sııştırmada ademe basınç oranı, alındığında 7 at 'li havayı basabilme için ademeye, yani çara geresinme vardır. n x log 7 log n log x log. Çevresel hız ile devirsel hız arasındai ilişiyi v π d n şelinde ifade ederse omresör imalatında edinilen tecrübeleri anlama daha olay olacatır. Çar çaı, yani anat yüseliği ile devir sayısı bir çarın oluşturduğu basınç farını belirleyen önemli ii büyülütür. Aynı basınç farını elde edebilme için devir sayısı üçü ise anat yüseliğinin büyü; devir sayısı büyü ise anat yüseliğinin üçü tutulması mümündür. Kanat genişliği ise aasite üzerinde etili olan bir büyülütür. Kaasite büyü ise anat genişliği büyü, aasite üçü ise anat genişliği üçü tutulmalıdır. Yüselilerine göre genişliği üçü olan anatların randımanları büyü oranda düşer. Yeterli bir randımanın tutturulabilmesi için anatın genişliği ile yüseliği arasındai oranın belli bir sınır değerin altına inmemesi gereir. Ço ademeli omresörlerde tüm çarları aynı mil üzerine dizme ala gelen il yöntemdir. Böylece her çar aynı devirsel hızla hareet eder. Diğer yanda,

12 ademe basınç oranlarının aynı tutulabilmesi için çar çalarının, yani anat yüselilerinin de birbirine eşit olması il baışta uygun olur. Anca, sıışan havanın hacmi üçülecetir. Havanın geçtiği ademe sayısı arttıça anatların süürdüğü hava hacmi azalaca, dolayısıyla anat genişlilerinin ilerleyen ademelerde üçülmesi gereecetir. Bu durum, sabit alan anat yüselileri yanında anat genişlilerinin azalmasına ve dolayısıyla randımanın gittiçe düşmesine neden olur. Randımanlardai bu düşüşü abul edilebilir sınırlar içinde tutabilme için ademe basınç oranlarının eşit tutulması şelindei istemden vazgeçilmiş, anat yüselileri ademe sırası arttıça bir mitar azaltılmıştır. Bu yaı tarzını aşağıdai şeilde görülen türbo omresörde izleme mümündür. Son çarın da randımanlı sııştırma yamasına iman veren hava mitarı olduça yüsetir ve bu durum türbo omresörlerin neden yalaşı m 3 /h li aasitenin altında eonomi olara çalıştırılamadılarını açılar. Te mil üzerine sıralanan çarlar ile oluşan türbo omresörler anca aasitenin yüse olması durumunda randımanlı olmatadır. Düşü aasiteli omresörlerde ise son ademelerdei randıman düşüşü abul edilemeyece derecede büyütür. Türbo omresörün sağladığı avantajlardan daha üçü aasitelerde de yararlanma amacıyla başa bir yaı tarzı daha geliştirilmiştir. Bu iinci yaı tarzında bütün çarları aynı mil üzerine bağlama firinden vazgeçilmiştir. Mil sayısı iiye

13 çıarılmış, böylece çarların devirsel hızlarını ii gru halinde de olsa değiştirme mümün olmuştur. Ayrıca çar sayısı dörde indirilmiş, buna rağmen istenilen basınca ulaşabilme için 50 m/s li çevresel hızlarla çalışılmıştır. Yuarıdai şeilde bu tür bir omresör şemati olara verilmiştir. Eletri motorunca döndürülen dişli çar (a), diş sayıları farlı olan (b) ve (c) dişli çarlarını döndürmetedir. Üzerinde () ve () No'lu il ademe çarlarını bulunan mil daha düşü devirsel hızla döneren (3) ve (4) No'lu son ademe çarları yüse hızla dönmetedir. Bu yöntemle; aasiteleri m 3 /h, izotermi randımanları % 6-66 olan ve 5-6 atü 'ye hava basan omresörler üretilmiştir Türbo omresörlerde soğutma, ara soğutucu veya gömle soğutması ile gerçeleştirilir. Ara soğutucu ullanılıren, her üç ademe ile bir gru oluşturulmuş, her gru arasına bir soğutucu yerleştirilmiştir. Böylece ademeli omresörde üç ara soğutucu bulunur. Gömle soğutmada soğutucular çarlar arasında bulunur. Türbo omresörler buhar türbini veya eletri motoru ile tahri edilir. Buharla tahri edilen sistemlerde buhar debisini ayarlayara omresör devrini ayarlama olayca mümündür. Eletri motorlarında ise motorun minimum devir sayısı altına inme anca dişli meanizma ullanmala mümündür. Türbo omresörlere ait izotermi randıman eğrisi yuarıdai şeilde verilmiştir. Görüldüğü gibi, izotermi randıman bu tür omresörlerde de omresör aasitesi ile yaından ilgilidir. Türbo omresör randımanı ile istonlu omresör randımanı arşılaştırıldığında türbo omresör randımanının düşü olduğu tesit edilir. Meani randımanlar açısından türbo omresörler daha iyi durumda olmalarına rağmen, türbülans ayıları ve hava sürtünmeleri nedeniyle türbo omresör izotermi randımanı düşü olmatadır Geri Teme Olayı Aşağıdai şeil 'de türbo omresör Kaasite-Basınç diyagramı verilmiştir. Görüleceği gibi eğrinin şeli santrifüj tulumba eğrisine ço benzer. Çeşitli motor devrilerinde elde edilen eğrilerin i notalarını birleştiren eğriye Geri Teme Sınırı

14 denmetedir. Bunun nedenini şöyle açılayabiliriz: Bu eğrinin sağındai alanda omresör ile basınçlı hava şebeesi uyum içinde çalışır. Örneğin, ocata hava tüetimi artı şebeeden çeilen hava omresörün ürettiğinden fazla olursa şebee basıncı düşer. Şebee basıncının düştüğünü gören omresör endi arateristiğine uygun olara daha fazla hava basmaya başlar ve böylece ocata artmış olan hava ihtiyacını arşılar. Bu durumun tersi olu ocatai hava tüetimi azalırsa, şebee basıncı artar. Yüselen şebee basıncı arşısında omresörde ürettiği hava mitarını azaltmaya ve dolayısıyla ocatai hava tüetimine aya uydurmaya başlar. Komresör ile şebee arasındai bu uyumu geri teme sınırının sol tarafındai alanda görme mümün değildir. Ocatai hava tüetimi azaldığında şebee basıncı artaren, omresör ürettiği hava mitarını azaltaca olursa bastığı havanın basıncı düşecetir. Bu durumda şebee basıncı, omresördei basınçtan fazla olduğu için şebeedei hava omresöre hücum edecetir. Geri teme olara isimlendireceğimiz bu olay omresör çıışındai suabın devreye giri şebee ile omresörün ilişisini esmesine adar devam eder. Suabın devreye girmesi ile şebeeye hava gitmediği için şebee basıncı düşmeye başlar. Şebee basıncı, omresörün hava üretmeden sağladığı basınç değerinin altına düşmesi halinde sua devreden çıar ve omresör şebeeye terar hava basmaya başlar. Bu anda omresörün çalışma notası, geri teme sınırının sağ tarafında aynı basınç değerine arşılı gelen aasite notasına sıçrar. Bu durumda üretilen hava mitarı tüetilen hava mitarından gene fazladır, omresörün çalışma notası hızla geri teme sınırının sol tarafına ayar ve geri teme olayı yeniden başlar. Tehlieli olan bu olayın önlenmesi gereir. Bu onuda ala gelen il yol hava tüetimini yaay olara artırmatır. Ocatai hava tüetiminin geri teme sınırının altına düşmesi halinde bir vana açılara basınçlı hava dış ortama verilir. Bu işlem elle yaılacağı gibi otomati olara da gerçeleşebilir. Hava tüetiminin yaay olara

15 artırılması eonomi olmayan bir yöntemdir ve anca geri teme olayı ile e sı arşılaşmayan ocalarda uygulanabilir. Zararı bir mitar azaltma için basınçlı hava serbest ortama değil de bir türbine verilere omresöre yardımcı olunabilir. Geri teme olayının sıça görüldüğü işletmelerde ullanılabilece bir diğer yöntem ise omresör ile şebee bağlantısını esme ve omresörü şebee basıncı düşene adar boşta çalıştırmatır. Bu yöntemin uygulanabilmesi için şebeenin de ço büyü olması gereir. Şebee böylece bir hava deosu gibi görev yaar. Boşta çalışan omresörde ısınmalar hızla artar, bunu önleme için dışarıya bir mitar hava verme gereir. Bu yöntem gene de birinci yöntemden daha eonomitir. Turbo omresörün normal aasitesi, izotermi randımanın en yüse olduğu notada emilen hava mitarı olara belirlenir. Basılan hava mitarı bunun altına veya üstüne çıaca olur ise izotermi randıman düşece, yani enerji maliyeti artaca demetir. Geri temeye neden olaca aasite normal aasitenin ço altındadır, buna bağlı olara izotermi randıman düşü, enerji maliyetide yüse olur. Bu durum geri teme olayının bir diğer olumsuz yanını oluşturur. Yuarıdai şeil 'de verilen omresörün normal aasitesi 4000 dev/da için m 3 /h olu,bu devirde geri teme aasitesi 8000 m 3 /h 'dir. Ocağın ortalama hava tüetimi de m 3 /h ise bu omresörün seçimi uygun olur ve çeşitli nedenlerle ocatai hava tüetimi % 40 oranında azalsa bile, geri teme olmadan, omresörde bu tüetime aya uydurabilir. Ocağın ortalama hava tüetimi omresör normal aasitesinin altında ise, % 40'lı uyum ayı daha da azalaca ve omresör, hava tüetimindei dalgalanmalara bağlı olara ço sı geri temeye başlayacatır. Bu nedenle omresör seçeren, ocağın ortalama hava tüetimini mümün olduğunca iyi satama ve uyum aralığı geniş olan omresörleri seçme gereir. Komresör yaımındai gelişmeler sayesinde, omresör aasitesini geri teme olmadan normal aasitesinin % 60 'na adar indirme mümündür. Basınçlı hava mainelerinin randımanlı bir şeilde çalışabilmesi için hava basıncının sabit tutulması gereir. Hava tüetimi değiştiçe omresör bunu nasıl arşılayacatır? Basınç sabit alaca şeilde hava mitarını değiştirebilmenin il yolu, motor devrini değiştirmetir. Şeil 'dei örnete motor 4000 dev/da hızla çalışıren omresör 5.5 atü'de m 3 /h hava basmatadır. Motor devri 460 dev/da'ya yüseltilirse, basınç sabit alma şartı ile m3/h hava basılabilir. Benzer şeilde, motor hızı 395 dev/da'ya düşürülürse basılan hava mitarıda 7000 m 3 /h e düşer. Deme i, örne olara verilen omresörle basınç 5.5 atü olma üzere hava mitarını 7000 m 3 /h ile m 3 /h arasında değiştirme mümündür. Bunun için yaılaca te şey motor devrini değiştirmetir. Sabit basınçta hava mitarı ayarı bu yöntemle en olay ve eonomi şeilde gerçeleşmiş olur. Motor hızını ayarlama yeterli olmaz ise emilen veya basılan havayı boğma gereir. Bu yöntemde enerji ayıları açınılmaz olur. Anca, eletri motorları ile tahri edilen omresörlerde motor devrini istenildiği gibi değiştirme mümün olmadığından emilen havayı boğma yönteminden vazgeçilemez Pistonlu ve Turbo Komresör Karşılaştırması Turbo omresörlerde hava aımı sürelidir ve havada yağ alıntıları yotur. Turbo omresörlerin urulması için gereen alan aynı güçtei istonlu omresöre gereen alanın /5 adardır. Aynı şeilde temel yaısıda turbo omresörde üçü ve hafiftir.

16 Turbo omresörde istonlu omresörde bulunan subalar bulunmadığı için daha az arıza yaar. Turbo omresör yağ tüetimi azdır. Satınalma maliyeti turbo omresörde daha azdır. Baım ve onarım maliyetleri de benzer şeilde azdır. Enerji maliyetlerinde durum tam tersinedir. Özellile üçü aasiteli turbo omresörlerin izotermi randımanı ço üçütür. Eonomi açıdan, m 3 /h 'in altında istonlu, üstünde ise turbo omresörler avantajlıdır. Bu sınır süreli ullanılmayan omresörlerde 8000 m 3 /h düşer. Yüse basınçlar için istonlu omresörlerden vazgeçilemez. Hız ayarı ço olay olduğu için buhar uvvetinden yararlanma daima avantajlıdır.