İSRAİL: DEĞİŞEN ORTADOĞU NUN DEĞİŞMEYEN ÜLKESİ

Transkript

1

2 İSRAİL: DEĞİŞEN ORTADOĞU NUN DEĞİŞMEYEN ÜLKESİ ÖZET Osman Bahadır Dinçer, USAK Ortadoğu Uzmanı. Başta Filistin sorunu ve Mısır olmak üzere Arap dünyasının dünya ve Türkiye ile ilişkilerini inceliyor. Türkiye-İsrail ilişkilerinde yapısal sorunların çözümü için İsrail in, Türkiye ve Arap Dünyası ndaki mevcut gelişmeleri doğru okuyarak paradigma değişimine gitmesi gerekmektedir. Türkiye-İsrail ilişkileri ele alınırken üzerinde durulması gereken en önemli nokta, artık ilişkilerin eski parametreler üzerinden yürütülemeyecek olduğudur. Bugüne kadar siyasi ve askeri elit üzerinden yürütülen özel ilişkilerin ilerleyen dönemde de aynı kanallar üzerinden sürdürülmesi, Türkiye nin dönüşen siyasi ve toplumsal yapısıyla bağdaşmamaktadır. Sivilleşen, demokrasisini kurumsallaştırmaya çalışan ve toplumsal yapısı dünyayla hızla bütünleşen bir Türkiye ile ilişkilerin mevcut paradigma üzerinden kurgulanamayacağı aşikârdır. Türkiye-İsrail ilişkilerindeki bu doku uyuşmazlığı, Ortadoğu da giderek yalnızlaşan İsrail in Türkiye ile olan ilişkilerini yeni temeller üzerine oturtması gerektiği hususunda önemli sinyaller vermektedir 2

3 İsrail: Değişen Ortadoğu nun Değişmeyen Ülkesi * Yeni Paradigma Gereksinimi Bugüne kadar siyasi ve askeri elit üzerinden yürütülen özel ilişkilerin ilerleyen dönemde de aynı kanallar üzerinden sürdürülmesi, Türkiye nin dönüşen siyasi ve toplumsal yapısıyla bağdaşmamaktadır. İlişkilerinin pozitif yönde bir değişim sergilemesi, birtakım engellerin aşılmasına bağlıdır. İkili ilişkilerde anın analizi yapıldığında, en önemli engel olarak Mavi Marmara olayı karşımıza çıkmaktadır. Öncelikle tazminat ve özür meselesinde bir çözüme ulaşılması, olmazsa olmaz şarttır. Türkiye nin bu tavrı karşısında bazı İsrailli analistler, İsrail in özür ve tazminat taleplerine olumlu cevap vermesi halinde bile Türkiye nin ilişkileri iyileştirme adına pozitif adımlar atıp atmayacağı hususunda şüphe duyduklarını dile getirmektedirler. Mavi Marmara olayı, Türkiye-İsrail ilişkilerinde bir dönemin kapanışının Mavi Marmara olay, Türkiye İsrail ilişkilerinde bir dönemin kapan ş n n simgesi oldu. simgesi oldu. Olayları Olaylar oldukça basite basite indirgeyen ve ve sorumluluğu sorumluluğu karş karşı tarafa tarafa yüklemeye yüklemeye aç s nda çalışan çok bu önemli bakış bir açısında nokta gözden çok önemli kaçmaktad r. bir nokta İlişkiler, gözden Türkiye nin kaçmaktadır. Mavi Marmara çal şan bu bak ş İlişkiler, olay nda Türkiye nin özür ve tazminat Mavi şartlar nda Marmara srarc olayında olmas özür nedeniyle ve tazminat değil, şartlarında İsrail in yeni Türkiye il ilişkilerini nas l yap land racağ hususunda yaşad ğ belirsizlik ve kurumsal sorunlar nedeniy ç kmaza girmiştir. Bir başka ifadeyle Türkiye-İsrail ilişkileri aras ndaki gerilimin arkas nda * Bu analiz ilk olarak Analist dergisi Nisan 2011 sayısında yayımlanmıştır. Detaylı bilgi için bkz. yatan < nedenler, sadece dönemsel s k nt larla izah edilemeyecek kadar kapsaml ve yap sal bi problemin varl ğ na işaret etmekte, Mavi Marmara olay da bu teşhisin konmas nda önemli b semptom olarak karş m za ç kmaktad r. 3

4 ısrarcı olması nedeniyle değil, İsrail in yeni Türkiye ile ilişkilerini nasıl yapılandıracağı hususunda yaşadığı belirsizlik ve kurumsal sorunlar nedeniyle çıkmaza girmiştir. Bir başka ifadeyle Türkiye-İsrail ilişkileri arasındaki gerilimin arkasında yatan nedenler, sadece dönemsel sıkıntılarla izah edilemeyecek kadar kapsamlı ve yapısal bir problemin varlığına işaret etmekte, Mavi Marmara olayı da bu teşhisin konmasında önemli bir semptom olarak karşımıza çıkmaktadır. Geçinmesi Zor Devlet 4 Türkiye-İsrail ilişkileri arasındaki gerilimin arkasında yatan nedenler, sadece dönemsel sıkıntılarla izah edilemeyecek kadar kapsamlı ve yapısal bir problemin varlığına işaret etmekte, Mavi Marmara olayı da bu teşhisin konmasında önemli bir semptom olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye, İsrail ile ilişkilerine kurulduğu günden bu yana büyük önem vermiştir. Türkiye nin İsrail i tanıyan ilk Müslüman ülke olması, Ankara tarafından İsrail e verilen önemin en açık göstergesidir. Elbette zaman zaman Ankara-Tel Aviv arasındaki ilişkilerde iniş-çıkışlar yaşanmıştır, ancak İsrail sadece Türkiye ile değil, diğer ülkelerle olan ilişkilerinde de benzer dalgalanmalar yaşamaktadır. Gerçekten de İsrail, genel olarak istikrarlı ilişkiler kurabilen ve müttefiklik ilişkisini (ABD hariç) uzun yıllar bozmadan sürdürebilen bir ülke olamamıştır. Bu bakımdan İsrail in Ortadoğu nun kalbinde geçinilmesi zor bir devlet olduğunu söylemek yanlış bir çıkarım olmayacaktır. İsrail in diğer ülkelerle ilişkilerinde sorunlar yaşamasında izlemiş olduğu aşırı realist politikaların etkisi büyüktür. Ancak gelinen noktada İsrail in yalnızca realist unsurlara dayanan dış politika paradigması tükenme noktasına gelmiştir. Kuşkusuz İsrail deki hükümetlerin yapısı, dış politikada yaşanan başarısızlığın temel faktörlerinden biridir. Ortak aklı oluşturma ve ortak hareket etmede zorlanan, çok farklı dünya görüşlerine sahip partilerden oluşan koalisyon hükümetleri, hem geçmişte hem de bugün İsrail in tutarlı politikalar izlemesinin önündeki en büyük engeli oluşturmaktadır. Hâlihazırda 120 kişilik Knesset te 12 ayrı parti bulunurken koalisyon hükümetinde ise 6 ayrı partinin yer alması, hükümetin somut kararlar almasını zorlaştırmaktadır. Hükümetten çekilme tehdidiyle radikal söylemler kullanan partiler, İsrail in ihtiyacı olan cesur kararların alınmasının önünde büyük bir engel teşkil etmektedir. Bu açıdan içeride birbirleriyle geçimsiz siyasetçilerin bulunduğu bir ülke olan İsrail in dışarıda da uzlaşılması zor bir ülke olması şaşırtıcı değildir.

5 Knesset te 12 ayr parti bulunurken koalisyon hükümetinde ise 6 ayr partinin yer almas, hükümetin somut kararlar almas n zorlaşt rmaktad r. Hükümetten çekilme tehdidiyle radi söylemler kullanan partiler, İsrail in ihtiyac olan cesur kararlar n al nmas n n önünde büy bir engel teşkil etmektedir. Bu aç dan içeride birbirleriyle geçimsiz siyasetçilerin bulunduğ bir ülke olan İsrail in d şar da da uzlaş lmas zor bir ülke olmas şaş rt c değildir. 12 ayrı partinin bulunduğu Knesset ve 6 ayrı partinin yer aldığı koalisyon 12 ayr partinin bulunduğu Knesset ve 6 ayr partinin yer ald ğ koalisyon hükümetinde somut karar n al nmas hükümetinde zorlaşmaktad r. somut kararın alınması zorlaşmaktadır. İsrail için için Kollar Kolları S vama Sıvama Zaman Zamanı İsrail in genelde yak n coğrafyas ndaki ülkelerle, özelde de Türkiye ile ilişkilerinin yap sa İsrail in genelde yakın coğrafyasındaki ülkelerle, özelde de Türkiye ile ilişkilerinin yapısal açıdan sağlıklı bir yola girebilmesi için İsrail in, dış politi- aç dan sağl kl bir yola girebilmesi için İsrail in, d ş politika alan nda ç kmaza sürüklenme neden olan, kat realist paradigmas n yenilemesi gerekmektedir. D ş politikas nda sağl kl ka alanında çıkmaza sürüklenmesine neden olan, katı realist paradigmasını yenilemesi gerekmektedir. Dış politikasında sağlıklı ilişkiler kurmasını engelleyen iç hastalıklarının tedavisi için İsrail in bir an önce kolları sıvaması büyük önem arz etmektedir. Karşılıklı bağımlılığın derinleştiği günümüz dünyasında İsrail, çözüm getirmeyen politikaların tutsaklığından kendini kurtarmanın yollarını aramalıdır. Ortadoğu nun uyanışa geçtiği şu dönemde, İsrail in, bu bölgedeki halkların artık daha belirleyici bir konuma yükselmeye başladığını görmesi elzemdir. Bu bağlamda İsrail, sadece belli kişi ya da gruplara yaslanan elitist perspektif yerine, geniş halk kitlelerine hitap eden kapsayıcı perspektifi politika yapma kültüründe hâkim kılmanın yollarını aramalıdır. Arap Dünyası ile tarihsel bir geçmişe ve ortak mirasa sahip Türkiye yi anlamaya çalışarak kapsayıcı bir dil geliştirmek, İsrail in Ortadoğu daki ev ödevi için önemli bir ön alıştırma olabilir. 5

6 kapsay c bir dil geliştirmek, İsrail in Ortadoğu daki ev ödevi için öneml olabilir. Değişen Türkiye, Değişen Ortadoğu, Değişime Direnen İsrail Değişen Türkiye, Değişen Ortadoğu, Değişime Direnen İsrail Türkiye nin, 1990 lar n Türkiyesi olmad ğ aşikârd r. Arap sokaklar nda göstermektedir Türkiye nin, 1990 ların ki önümüzdeki Türkiyesi olmadığı dönemde, aşikârdır. Arap Arap dünyas sokaklarında kabuğundan s çehre yaşananlar kazanacakt r. göstermektedir İsrail, ki önümüzdeki değişim dönemde, karş s nda Arap değişmeye dünyası da direnir kabuğundan sıyrılacak ve yeni bir çehre kazanacaktır. İsrail, değişim karşısın- ve bölg kulak da değişmeye t karsa, direnir her geçen ve bölgede gün yükselen daha da seslere yaln zlaşacakt r. kulak tıkarsa, her Hâlihaz rda geçen İsrail, müttefiklerinden gün daha da yalnızlaşacaktır. biri olan Hâlihazırda Türkiye yi İsrail, kaybetme en büyük müttefiklerinden noktas na gelmiştir. Ön biri olan Türkiye yi kaybetme noktasına gelmiştir. Önümüzdeki dönemde Mısır ı da kaybederse -ki uzun vadede olaylar İsrail in aleyhine gelişecek M s r da kaybederse -ki uzun vadede olaylar İsrail in aleyhine gelişecek İsrail in gibi durmaktadır- jeopolitik İsrail in yaln zl ğa jeopolitik duçar yalnızlığa olmas duçar uzak olması bir uzak ihtimal bir ih-olmayacaktimal olmayacaktır. İsrail İsrail D şişleri Dışişleri Bakan Bakanı Avigdor Avigdor Lieberman, Lieberman, Türkiye İsrail Türkiye-İsrail gerginliğinin gerginliğinin t rmanmas nda tırmanmasında önemli rol önemli rol oy oynamıştı. 6 Türkiye ve İsrail in birbirine ihtiyacı olduğu hemen herkesin hem fikir olduğu bir gerçektir. Ancak daha da önemlisi, Ortadoğu nun iyi ilişkilere sahip bir Türkiye-İsrail ikilisine ihtiyacı bulunmaktadır. İsrail, Soğuk Savaş mantığının bir tezahürü olarak uyguladığı sert müdahaleci ve ön alıcı politikaların kendisini zora soktuğunu görmelidir. Diğer bir deyişle, halkının artık paranoya derecesine varmış hâletiruhiyesini sağlıklı bir düzeye çekmek istiyorsa, bölgenin gerçeklerine uygun politikalar üretebilmelidir. İsrail in mevcut dış ve savunma politikalarını gözden geçirmesi, önümüzdeki dönemde bölge ülkeleri ile daha yakın ilişkiye girebilmesinin önünü açacaktır.

7 gerçeklerine uygun politikalar üretebilmelidir. İsrail in mevcut d ş ve savunma politik gözden geçirmesi, önümüzdeki dönemde bölge ülkeleri ile daha yak n ilişkiye girebilm önünü açacakt r. Buzdağının Görünmeyen Yüzü Buzdağ n n Görünmeyen Yüzü Yukar daki Yukarıdaki çerçeveden çerçeveden hareketle hareketle altı alt çizilmelidir çizilmelidir ki, ki, Türkiye-İsrail Türkiye-İsrail ilişkilerindeki sıkıntılar sadece dönemsel olaylara (Gazze Saldırısı, Alçak Kol- ilişkilerindeki s k n sadece dönemsel olaylara (Gazze Sald r s, Alçak Koltuk Krizi, Davos, Mavi Marmar tuk Krizi, Davos, Mavi Marmara) verilen tepkilere indirgenemez. İki ülke verilen arasında tepkilere yaşanan indirgenemez. sorunların temelinde İki ülke önemli aras nda yapısal yaşanan dinamikler sorunlar n bulunmaktadır. Bu bulunmaktad r. yapısal sorunların Bu yap sal çimentosunu sorunlar n ise İsrail in çimentosunu elit tabanlı ise İsrail in aşırı elit tabanl temelinde önemli dinamikler realist politikası oluşturmaktadır. Ancak, ilişkilerin normale dönmesi için realist politikas oluşturmaktad r. Ancak, ilişkilerin normale dönmesi için art k sadec artık sadece siyasi ve askeri elitin gücü yetmemekte, toplumlar arası sağlıklı ve iletişim askeri kanallarının elitin gücü oluşturulması yetmemekte, toplumlar ve diğer toplumsal aras sağl kl aktörlerin iletişim de sorumluluk diğer üstlenmesi toplumsal büyük aktörlerin önem de arz sorumluluk etmektedir. üstlenmesi büyük önem arz kanallar n n oluştur ve etmektedir. Farklı ülkelere ve gruplara yönelik algının oluşmasında medyanın olayları sunuş şekli, işlediği konular ve sivil toplumun gayretleri belirleyici bir rol oynamaktadır. Medyanın tutumu da ilişkilerin geliştirilmesi için somut destek sağlayabilir. İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu, Mavi Marmara saldırısını soruşturan iç komisyon raporunun sonuçları hakkında konuşurken. İsrail Başbakan Benyamin Netanyahu, Mavi Marmara sald r s n soruşturan iç komisyon raporunun sonuçlar hakk konuşurken. Bu noktada dış politikadaki algıların çok önemli bir yere sahip olduğu gerçeği yadsınamaz. Farklı ülkelere ve gruplara yönelik algının oluşmasında medyanın olayları sunuş şekli, işlediği konular ve sivil toplumun gayretleri belirleyici bir rol oynamaktadır. Dolayısıyla medyanın tutumu da ilişkilerin geliştirilmesi için somut destek sağlayabilir. Şubat ayında USAK ta düzenlenen Türk-İsrail İlişkileri Konferansı na katılan Ha aretz gazetesi yazarı Zvi Bar el in de konuşmasında vurguladığı gibi medya ve sivil toplum, halkların birbirini daha iyi tanımasında ve her iki tarafta oluşan olumsuz algıların ortadan kaldırılarak ilişkilerin geliştirilmesinde kilit öneme sahiptir. Zira siyasetin doğası gereği, resmi kurumlar ve kişiler arası etkileşimler, her zaman istenilen şekilde gelişememektedir. Kaldı ki siyaset anın analizi üzerine kurulu bir alandır. Oysa Türkiye-İsrail ilişkilerinde paradigmanın değişebilmesi için anın analizi yerine kapsamlı bir süreç analizi yapılmalıdır. Medya ve sivil toplum örgütleri de bu noktada dikkatleri olaylardan ve kısır çekişmelerden ziyade sürece yöneltmelidir. Medya ve düşünce kuruluşlarının ilişkilerin gelişmesine bir katkısı olacaksa, bu noktaya vurgu yapmak iyi bir başlangıç noktası teşkil edebilir. 7

8 USAK, ulusal ve uluslararası siyaset, ekonomi, hukuk, toplumsal bilimler ve güvenlik alanlarında faaliyet gösteren bağımsız bir düşünce kuruluşudur (think-tank). Öncelikli olarak kamuoyunun tarafsız, doğru ve yeterli bilgi ihtiyacını karşılamayı amaçlar. Bu amaç çerçevesinde özel ve kamu kuruluşlarının, firmaların ve medya kuruluşlarının taleplerinin yanı sıra, bireysel talepleri de karşılamaya çalışır. USAK ın yerine getirmeye çalıştığı önemli amaçlarından biri Türkiye nin ve dünyanın ihtiyaç duyduğu bilgileri toplamak ve bilgi yığınları içinden gerekli seçkiyi yapmaktır. İhtiyaç sahibine, ihtiyaç duyduğu anda istediği nitelik ve nicelikte bilgiyi sunmaya çalışır. Aynı çerçevede bilgilerin değerlendirilmesi ve analiz edilmesi de USAK ın amaç ve görevleri arasındadır. Gerekli nitelikli personelin yetiştirilmesi ve eğitim hizmetlerinin verilmesi, uzmanlar ve uygulayıcılar arasındaki iletişim eksikliğinin giderilmesi USAK ın amaçları arasındadır. Alan çalışmalarına ek olarak USAK kuramsal ve kavramsal alanda da kendisine görevler düştüğünün bilincindedir. Günümüzde anlaşmazlıkların önemli bir kısmının kavram karmaşasından doğduğunu düşünen USAK, kavramların doğru tanımlanmasına büyük önem verir. Özellikle Türkiye nin son yıllarda yaşadığı sorunlarda kavram karmaşasının rolü büyüktür. USAK Türkiye için dünyalı, dünya için Türkiyeli kavramları sunmaktadır yılında kurulan USAK merkez binası Ankara Mebusevleri ndedir. Merkez de 34 tam zamanlı akademisyen, uzman ve araştırmacı ile 7 teknik personeli bulunan USAK ayrıca Türkiye ve dünya çapında 100 ün üzerinde akademisyen, alanında uzman, araştırmacı ve yazar ile çalışmaklarını zenginleştirmektedir. Bunlara ek olarak anlaşmalı, yarı-zamanlı ve gönüllü çalışanlar da zaman zaman USAK çalışmalarına katkıda bulunmaktadır. Staj ve eğitim programları çerçevesinde her dönemde eğitim vermektedir. Katılımcılar sadece Türkiye den değil, dünyanın diğer ülkelerinden de gelmektedirler. USAK bir tür şemsiye örgüt yapılanması modelini izlemektedir. Kendisine bağlı 7 araştırma merkezi aracılığıyla çalışmalarını yürütür. 8 USAK doğru bilginin, daha iyi bir eğitimin ve daha iyi bir iletişimin Türkiye ve insanlığın daha mutlu ve refah içinde yaşamasına katkıda bulunacağına inanır. USAK ın en temel ilkesi şudur: bilgi doğru kullanıldığı sürece güçtür. Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu Mebusevleri Mahallesi, Ayten Sokak, No: , Tandoğan, Ankara Tel: Fax:

9 9