BAŞLANGIÇ 1. DONANIM YAZILIM BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ 2. BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ ÜRÜNLERİNİN TANITIMI

Transkript

1 A BAŞLANGIÇ Konuya Hazırlık 1. Bilişim teknolojisi günlük hayatta hangi alanlarda kullanılabilir? 2. Günlük hayatta gözlemlediğiniz bilgisayar çeşitlerini söyleyiniz. 1. DONANIM YAZILIM BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ Günlük hayatta bütün işlerde artık bilişim teknolojisi kullanılmaktadır. Bilişim teknolojisi kullanımında temel öge bilgisayardır. Bilgisayar; kullanıcıdan aldığı komutlara göre işlem yapan, yaptığı işlemlerin sonucunu depolayabilen, istenildiğinde bir yerden başka bir yere gönderebilen elektronik bir cihazdır. Bilgisayar, donanım ve yazılım adı altında iki ana kısımdan oluşur. Donanım, bilgisayarda kullanılan fiziksel parçaların genel adıdır. Yazılım ise bilgisayarın kullanılmasını sağlayan programlardır. Bilişim Teknolojisi bilginin elde edilmesinde, saklanmasında, üzerinde işlem yapılmasında, ağlar aracılığıyla bir yerden başka bir yere iletilmesinde kullanılan bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin tümüdür (Resim 1.1). Resim 1.1: Bilgisayar 2. BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİSİ ÜRÜNLERİNİN TANITIMI Bilgisayar teknolojisinin gelişimiyle iletişim teknolojisi de gelişmiş, böylece bilgi iletişimi daha etkili ve verimli hâle gelmiştir. Örneğin mobil telefonla sesli iletişim sağlanabiliyorken 3G teknolojisiyle sesli ve görüntülü bilgi aktarımı dönemi başlamıştır (Resim 1.2). 14 Resim 1.2: Tablet bilgisayar

2 3. BİLGİSAYAR ÇEŞİTLERİ Günümüzde birçok bilgisayar çeşidi olmasına rağmen kapasitelerine ve kullanım amaçlarına göre bir sınıflandırma yapıldığında bilgisayar çeşitleri aşağıdaki gibidir: a. Ana bilgisayar: Çok hızlı işlem gücü ve dev bellek güçleri olan bilgisayarlardır. Özel bir merkezde bulunur ve aynı anda binlerce istemci bilgisayara hizmet verebilir. Çok sayıda bilginin güvenle işlenmesi gerektiği durumlarda güvenle kullanılır (Resim 1.3). Resim 1.3: Ana bilgisayar b. Mini bilgisayar: Yüksek işlemci hızlarına, yüksek RAM e ve geniş sabit disk kapasitelerine sahip bilgisayarlardır. Okullarda, şirketlerde, fabrikalarda bulunabilir ve kendisine bağlı istemci bilgisayarlara hizmet verir (Resim1.4). Resim 1.4: Mini bilgisayar 15

3 c. Ağ (Network) bilgisayarlar: Bellek güçleri, disk kapasiteleri ve işlem güçleri sınırlı bilgisayarlardır. İntranette iş yürütmek için kullanılır ve güçlü bir sunucuya bağlıdır (Resim 1.5). Resim 1.5: Ağ bilgisayarı ç. Kişisel bilgisayar: Evlerde ve iş yerlerinde tek kişi tarafından kullanılan bilgisayarlardır. Bu nedenle bu bilgisayarlara kişisel bilgisayarlar denir. Kullanımları 1970 li yıllardan sonra yaygınlaşmıştır. Günümüzde çeşitli özellikte ve güçte kişisel bilgisayarlar bulunmaktadır (Resim 1.6). Resim 1.6: Kişisel bilgisayar 16

4 d. Dizüstü bilgisayar: Donanım olarak kişisel bilgisayarların bütün ögelerine sahiptir. Bünyelerinde bulundurdukları pilleri sayesinde elektriksiz birkaç saat kullanılabileceği gibi doğrudan elektrik kaynağı ile de kullanılabilir. Taşınabilir olması, son yıllarda kullanılırlığını artırmaktadır (Resim 1.7). Resim 1.7: Dizüstü bilgisayar Gelişen teknolojiyle netbook ve tablet bilgisayar da yaygınlaşmaya başlamıştır. Netbook; küçük boyutu, hafifliği ve uzun pil ömrü sayesinde cazibesini artırmaktadır. Dizüstü bilgisayarlara göre işlemci güçleri sınırlı ve optik sürücüleri bulunmamaktadır. İnternette sörf yapılabileceği gibi basit ofis uygulamalarını da rahatlıkla gerçekleştirebilir. Tablet bilgisayar, Netbook a göre daha hafiftir. Klavye ve faresi bulunmayan tablet bilgisayar, dokunmatik ekranı ile direkt olarak ya da bir kalem yardımıyla kullanılmaktadır. Günümüzde farklı işletim sistemlerine ve farklı donanım özelliklerine sahip tablet bilgisayar bulmak mümkündür. araştırma Tablet bilgisayarlar hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. BİLGİSAYARLAR ARASINDAKİ FARKLILIKLAR a. Kapasite: Bilgisayarlar, çeşitlerine göre kapasite farklılıkları göstermektedir. Gelişen teknolojiyle bu ayrım günümüzde keskin çizgiyle yapılamamaktadır. Kapasite bakımından en yüksek seviyede olan bilgisayar, ana bilgisayardır. b. Hız: Bilgisayarın hızı, işlemcilerin hızları ile ölçüldüğünden saniyedeki titreşim sayısı ile ifade edilir. Bunun birimi hertz dir ve kısaca Hz olarak gösterilir. Günümüzde işlemcilerin hızı, saniyede milyar titreşimlere (giga hert- GHz) ulaşmıştır; bu hız 4 GHz civarındadır. Bilgisayarda hız denilince akla öncelikle işlemci hızları gelse de bilgisayarların hızları sadece işlemci hızlarına bağlı değildir. Ana belleklerin hızları ve sabit disklerin hızları da bilgisayarın hızını belirlemekte etkilidir. ek bilgi Bilgisayar her zaman en yavaş çalışan donanım birimine göre hareket eder. c. Maliyet: Bilgisayarlar arasında maliyet bakımından farklılıklar bulunmaktadır. Kullanılmaya başladığı ilk yıllarda oldukça pahalı olan bilgisayarlar, zamanla daha çok kişinin kullanabileceği uygun fiyata inmiştir. Dizüstü bilgisayarlar, donanım açısından daha ileri teknoloji gerektirdiği için ilk yıllarda pahalı olmasına rağmen zamanla ucuzlayarak kişisel bilgisayarlar ile aynı fiyata satılmaya başlamıştır. ç. Genel kullanıcıları: Günümüzde bilgisayarların genel kullanıcıları olarak belli bir grubu adlandırmak doğru değildir; çünkü bilgisayar, yaşamın her alanında kullanılmaktadır. Eğitimden sağlığa, ulaşımdan bankacılığa, üretimden hizmete, her yerde bilgisayara gerek duyulmakta, özellikle İnternetin kullanımıyla bilgisayar dev bir kitaplık görevi görmektedir; bu da bilgisayarın her yaşta ve her yerde kullanımı demektir. 17

5 5. UÇBİRİM (GİRİŞ/ÇIKIŞ, I/O) AYGITLARI Bilgisayar ağları, uçbirim aygıtları olarak tanımlanır. Ağa bağlı bilgisayarlar bu aygıtlar aracılığıyla birbirine bağlanır ve haberleşir. Bunların çok değişik tipleri vardır. Uçbirim aygıtları, programlanabilme bakımından iki gruba ayrılır: a. Programlanabilir uçbirim aygıtları: Bu aygıtlar bilgisayarların daha hızlı ve etkili yönetilmesini sağlar. Bunlara köprü, anahtar, yönlendiriciler ve geçit yolu aygıtları örnek olarak verilebilir. b. Programlanamaz uçbirim aygıtları: Bu aygıtlara gelen sinyaller yükseltilerek tüm kapılara (port) gönderilir. Bunun sonucu olarak bir terminal etkinleşmesiyle tüm ağ çalıştırılır. Bunlara ağ kartları, tekrarlayıcılar ve hub örnek olarak verilebilir. 6. BİR KİŞİSEL BİLGİSAYARIN TEMEL DONANIM BİRİMLERİ a. Merkezî işlem birimi (CPU): Bilgisayarların önemli donanım parçalarından biri olan Merkezî İşlem Birimi (MIB), genel olarak bilgisayarlarda mikroişlemci adıyla anılır. CPU, Merkezî İşlem Birimi nin İngilizce adı olan Central Processing Unit (Sentrol Prossesing Yunit) in kısaltmasıdır. Mikroişlemci, bilgisayarda aritmetik ve mantık işlemlerinin yapıldığı ve bunların denetlendiği bir merkezdir yani CPU, bilgisayarın beynidir (Resim 1.8). Resim 1.8: Mikroişlemci - CPU b. Sabit disk (hard disk): Sabit disk, bilgisayarda tüm bilgilerin depolandığı yerdir. Sabit diskte, sistem dosyaları, program dosyaları ve her türlü veri dosyaları saklanabilir. Sabit diskin İngilizce adı olan HDD Hard Disk Driver ( Hard Disk Dırayvır) ın kısaltmasıdır (Resim 1.9). Resim 1.9: Sabit disk c. Giriş çıkış birimleri: Giriş birimi, bilgisayara dış ortamdan komut vermek ve veri aktarmak için kullanılan birimdir. Bilgisayarda başlıca giriş birimleri klavye, fare, kamera, mikrofon, tarayıcı, optik okuyucu ve oyun çubuğudur. Çıkış birimi, bilgisayardaki veriyi dış ortama aktarmak için kullanılan birimdir. Bilgisayardaki başlıca çıkış birimleri ekran, yazıcı, çizici, hoparlör ve projeksiyon cihazıdır. ek bilgi Dokunmatik ekran, CD, DVD, flash disk ve hafıza kartları vb. hem giriş hem de çıkış birimi olarak kullanılabilir. 18

6 ç. Hafıza tipleri: Hafıza veya bellek, bilgisayarda çalışmakta olan bir programa ait komutlar ve veriler ile daha sonra kullanılacak olan sonuç işlemlerinin geçici olarak saklandığı yerdir. Bu birimlerde program ve veriler iki tabanlı sayısal karşılıkları ile saklanır. Genel olarak iki tip bellek vardır, dinamik bellek ve statik bellek. Bunların çalışma mantıkları açısından bilgisayarda kullanım yerleri farklıdır. Statik bellek, daha hızlıdır fakat maliyeti yüksek olduğundan özel bölümlerde kullanılmaktadır; depolama araçlarının ve mikroişlemcilerinin ön bellekleri gibi. Dinamik bellekte bilgilerin kaybolmaması için elektrik akımına ihtiyaç varken statik bellekte böyle bir şeye ihtiyaç yoktur (Resim 1.10). Resim 1.10: RAM bellek d. Taşınabilir depolama araçları: Taşınabilir depolama araçları kullanım amaçlarına ve özelliklerine göre çeşitli şekillerde karşımıza çıkmaktadır. Bunlar; harici disk, zip disk, flash bellek, hafıza kartı, CD, DVD, Blue Ray, vb.dir. Taşınabilir diskler özelliklerine göre doğrudan kullanılabileceği gibi çeşitli elektronik araçlarla beraber de kullanılabilir. e. Çevresel cihazlar: Çevresel cihazlar bilgisayar kasasına bir kablo aracılığıyla bağlanan cihazlardır. Bu cihazlar şunlardır: Ekran Klavye Fare Yazıcı Çizici Optik okuyucular Tarayıcılar f. Günlük hayatta bilgisayarlar Evdeki bilgisayarlar: Evde kullanılan bilgisayarlar genellikle kişisel bilgisayar ve dizüstü bilgisayarlardır. Bilgisayarlar evde, ev ödevi yapma, eğitim CD lerini kullanma, e-öğrenme, oyun oynama, müzik dinleme, kelime işlemci programlarını kullanma, programlama dillerini kullanma, e-posta kullanma, sohbet, tartışma listesi kullanma gibi birçok kullanıma ortam yaratmaktadır (Resim 1.11). İş yerinde ve eğitimde bilgisayarlar: İş yerinin niteliğine göre bilgisayarın kullanım yeri değişir. İş yeri bir büro ise bilgisayar daha çok yazışmalarda ve müşteri bilgilerinin tutulmasında kullanılır. Sigorta şirketi ise müşteri kayıtlarının tutulmasında ve poliçelerin yazılmasında kullanılır. Günümüzde bilgisayarlar eğitimin de ayrılmaz bir parçasını oluşturmaktadır. Bu nedenle hem eğitimde hem de okul yönetimlerinde bilgisayar kullanımı çok yaygınlaşmıştır. Bunun yanında ülke çapında uygulanan bütün öğrenci sınavları ve öğretmen atamaları bilgisayarla yapılmaktadır (Resim 1.12). Resim 1.11: Evde bilgisayar kullanımı Resim 1.12: İş yerinde bilgisayar kullanımı 19

7 Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bellek güçleri ve disk kapasiteleri sınırlı ve bir sunucuya bağlı olan bilgisayarlara. bilgisayarı denir. 2. Bilişim teknolojisinin ana unsuru. 3. Bilgisayardaki bütün giriş çıkışların kontrol edildiği, aritmetik ve mantıksal işlemlerin yapıldığı birim... Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 4. Bilişim teknolojisi nedir? Tanımlayınız Aşağıdakilerden hangisi çıkış birimi değildir? A) Ekran B) Tarayıcı C) Çizici D) Hoparlör E) Yazıcı 6. Bilgisayarların USB portlarından doğrudan kullanılabilen hızlı ve pratik depolama aracı hangisidir? A) Zip disk B) Flash disk C) DVD D) CD E) Disket 20

8 B BİLGİ TEKNOLOJİSİ VE TOPLUM Konuya Hazırlık 1. Günümüzde kullanılan iletişim teknolojileri neler olabilir? 2. Bilgisayarın sağlımızı olumsuz etkilememesi için nelere dikkat etmeliyiz? 1. DEĞİŞEN BİR DÜNYA Bilişim teknolojisindeki gelişmeler her geçen gün kendini hissettirmektedir. Bilgisayarların, ilk kullanıldığı günden bugüne her geçen gün işlevselliği artmıştır. Bilgisayar teknolojisine paralel olarak iletişim teknolojisi de gelişim göstermiş, bu sayede teknoloji kullanımında yer ve mekân gibi kısıtlamalar ortadan kalkmıştır. Teknolojinin gelişim hızı, eğitime de yansımış, eğitimde pek çok noktada gelişme olmuş, klasik eğitim anlayışı yerini teknolojiye terk etmiştir. Teknoloji durağan olmadığı için sürekli gelişim göstermektedir. Günümüzde son teknoloji olan bir ürün kısa bir süre içersinden demode olabilmektedir. Teknoloji eğitim sistemimizde de kullanılmaya başlamış, ülkemizde var olan eğitim kurumlarının hemen hemen hepsinde bilişim teknolojisi sınıfları kurulmuş, teknoloji okullarımızın her yerini donatmıştır. Son yıllarda ise Millî Eğitim Bakanlığı ve Ulaştırma Bakanlığının ortaklaşa yürüttüğü Fatih (Fırsatları Artırma Teknolojiyi İyileştirme Hareketi) projesiyle tüm dersliklere dokunmatik ekranlı akıllı tahtalar kurulması ve tüm öğrencilere tablet bilgisayarlar verilmesi planlanmaktadır (Resim 1.13). Resim 1.13: Akıllı tahta-değişen bir dünya 21

9 a. Bilgi toplumu kavramı: Teknolojinin gelişmesiyle beraber bilgi en önemli ticari meta hâline gelmiştir. Artık ülkelerin gelişim düzeyleri de teknolojiyi kullanımlarıyla ölçülmektedir. Teknolojisiyle iç içe olan toplum artık bilgi toplumu olarak adlandırılmaktadır (Resim 1.14). Ülkemizde yılları için bilgi toplumu stratejisi oluşturulmuştur. Ayrıca yıları için Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı oluşturmuştur. Eylem planında kurumlar ve yapacakları eylemler ile eylemlerin başlangıç tarihleri ve süreleri yer almaktadır. Bilgi toplumu ile ilgili iş ve işlemler Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığınca yürütülmektedir. Resim 1.14: Bilgi toplumu b. Bilgi otoyolu kavramı: Bir ülkenin bilginin iletilmesinde kullandığı bütün iletişim sistemleri o ülkenin bilgi otoyolunu oluşturur. Bilgi otoyolunun gelişim düzeyi bilginin dosya, ses ve görüntülü olarak etkin ve yoğun kullanımıyla doğru orantılıdır (Resim 1.15). Ülkemizde bilgi ve iletişim kanallarının gelişmesiyle beraber e-devlet uygulamaları başlamıştır. Vatandaşlar adresinden İnternet aracığıyla resmi kurumlara ulaşabilmekte ve birçok işlemi e-devlet ortamında gerçekleştirebilmektedir. Resim 1.15: Bilgi otoyolu 22

10 c. Elektronik ticaret kavramı: Mal veya hizmet alımlarının İnternet üzerinden yapılması elektronik ticaret olarak adlandırılır kısaca e-ticaret olarak söylenebilir. E-ticaret hizmet sunan konumunda olanlar için yer, mekân ve tanıtım açısından çok büyük kolaylıklar sağladığı gibi hizmetten yararlananlar için zaman, maliyet ve daha çok çeşit arasından tercih yapabilme gibi kolaylıklar sağlamaktadır. E-ticarette hesaplara ya da kredi kartlarına kötü niyetli insanların erişiminin engellenmesi konusuna dikkat edilmelidir. Bu noktalara dikkat edilmediği takdirde çok büyük maddi zararla karşı karşıya kalınabilir (Resim 1.16). Resim 1.16: E-ticaret 2. İYİ BİR ÇALIŞMA ORTAMI Bilgisayardan etkin bir biçimde yararlanma koşulları, sağlıklı ve ergonomik çalışma ortamı yaratma yaklaşımıyla belirlenir. İnsan ile bilgisayar arasında verimliliği etkileyen iki temel boyut vardır. Bunlar, fiziksel ortamın düzenlenmesi ve kullanıcı ara yüzüdür (Resim1.17). Resim 1.17: İyi bir çalışma ortamı araştırma Bir BT sınıfının derslerde etkin ve verimli kullanılması için hangi özelliklere sahip olması gerektiğini araştırarak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 23

11 a. İyi bir çalışma ortamının faydaları: İyi bir çalışma ortamı; yapılan işin verimini artırır, çalışanı yormaz, daha az zamanda daha çok iş yapmaya imkân verir, sağlık sorunlarına karşı önlem olur. b. Bilgisayarda çalışırken çalışmaya ara vermenin önemi: Bilgisayarda sürekli çalışmak insanın dikkatini olumsuz etkiler. Bu nedenle her bir saatte 5-15 dakika çalışmaya ara verilmelidir. Böylelikle insan; beden, zihin ve ruh olarak dinlenir. c. Ekran: Bilgisayar kullanan kullanıcıların koltuk ve bilgisayar masasını ayarladıktan sonra, öncelikle yapması gereken ekranı uygun biçimde yerleştirmesidir. Ekranı ayarlarken aşağıdaki hususlara dikkat etmelidir: Işığı çok fazla ya da çok az olmamalı, Ekran ile göz arasındaki uzaklık cm olmalı, Ekran yüzeyi temizliğine dikkat edilmeli, 5 15 dakika dinlenme, uzağa odaklanma, göz kaslarını çalıştırma egzersizleri yapılmalı, Ekrana ışığın dik gelip parlaması engellenmeli, Çözünürlük, gözü yormayacak düzeyde olmalıdır. ç. Koltuk: Bilgisayar karşısında çok zaman geçiren insanların koltuğunun da ergonomik olması gerekmektedir. Koltuk seçerken dikkat edilmesi gereken hususlar şu şekilde sıralanabilir: Koltuk yüksekliği 37-58,4 cm arasında ve ayarlanabilir olmalıdır. Sırt desteği olmalı, oturma yeri ile ayarlanabilir sırt desteği arasında derecelik bir açı bulunmalıdır. Gerek oturma yeri gerekse sırt bölgesi minder, yastık vb. yardımcı araçlara gerek duyulmayacak biçimde desteklenmelidir. Koltuğun kol destekleri olmalı, bunlar çıkarılıp takılabilmeli ve yüksekliği ayarlanabilmelidir. Oturma yeri; kendi ekseninde dönebilmeli, ileri-geri ayarlanabilmeli, oturma yüzeyi kaygan olmayan bir kumaşla kaplanmış yumuşak minderli ve dayanıklı olmalıdır. Koltukta ayak koyma desteği olmalıdır. d. Klavyeyi yerleştirme: Bilgisayar kullanıcılarının en yoğun kullandıkları donanım birimlerinin başında klavye ve fare gelmektedir. Klavye ve farenin doğru şekilde yerleşimi için yapılması gerekenler şunlardır: Doğru bir el ve fare yerleşimi için klavye ve fare aynı yükseklikte olmalıdır. Sürekli klavye kullanan profesyonel klavye kullanıcıları ergonomik klavye kullanmalıdır. Klavye ve farede ergonomik kullanıma sadece kemik ve kas sağlığı açısından değil, temizlik açısından da dikkat edilmelidir. Ortopedik bir el rahatsızlığı yaşamamak için bilek düz bir çizgide tutulmalıdır. Fare kullanırken el bileği sağa ya da sola doğru bükülmemelidir. Klavye ya da fare ne fazla küçük ne de fazla büyük olmalıdır. e. Yeterli ışık: Çalışma ortamının ışık miktarı, çok fazla ya da çok az olmamalıdır. Işık arkadan gelmeli, direkt göze gelmemelidir. Işığın ekrana yansıması engellenmelidir. f. Havalandırma: Kapalı ortamların oksijen miktarı giderek düşer. Bilgisayarın yaydığı statik ve manyetik elektrik ile ısı, ortam havalandırılarak dağıtılmalıdır. Aşırı sıcak ve soğuk ortamda uzun süre hareketsiz kalmak sıcak ve soğuğun etkisini artırır; bu durum da insanın kan dolaşımını etkiler. 3. SAĞLIK VE GÜVENLİK Bilgisayar, insanların hayatını kolaylaştıran teknolojik bir cihazdır. Dikkat edilmediği takdirde güvenlik ve sağlık açısından olumsuz sonuçları olabilir. Şimdi bilgisayarın zararlı etkilerine maruz kalmamak için neler yapılabilir onları görelim: a. Elektrik kablolarının güvenilirliği: Bilgisayar bağlantılarında kullanılan kabloların güvenliği için başlıca yapılması gerekenler şunlardır: Bilgisayar çalışırken kabloları ile oynanmamalıdır. Resim 1.18: Elektrik kablolarının güvenilirliği 24

12 Kablolar ayakaltından ya da bilgisayarla çalışan kişiye temas edebilecek yerlerden geçirilmemelidir. Bilgisayar ekranına ya da diğer birimlerden birine su veya benzeri bir sıvının dökülmemesine özen gösterilmelidir. Bilgisayarın bulunduğu yer ile priz arasındaki mesafe uzunsa kaliteli uzatma kablosu kullanılmalıdır. Uzatma kablolarının üzerine basılmamalı ve kablolar ezilmemelidir. Bilgisayarın güç kablosunun takıldığı priz mutlaka topraklanmış olmalıdır. Uzatma kablosu kullanılmış ise bunun da topraklı olmasına özen gösterilmelidir (Resim 1.18). b. Güç noktalarının (prizleri) fazla yüklenmesini önleme: Bilgisayarların bağlı olduğu prizlerin mutlaka topraklı olması gerekir. Kırık ya da gevşek prizler hem bilgisayarlar için hem de kullanıcılar için tehlikelidir. Bunun yanında bilgisayarların takılı olduğu prizlere başka elektrikli araçların -yük oluşturmasın diye- takılmaması gerekir. c. Hatalı kullanıma bağlı ağrılar: Bilgisayarın hatalı kullanılması nedeniyle boyun kaslarında ağrı ve tutulma, gözlerde yorulma gibi problemler ortaya çıkabilir. Bu sorunları önlemek için masa yüksekliğine, sandalyenin ortopedik olmasına, ekran uzaklığına vb. dikkat etmek gerekir. ek bilgi Bilgisayarı kullanırken ayrıntı gibi görünen birkaç küçük önlem, sizin çok ciddi sağlık problemlerine maruz kalmanızı engelleyecektir. ç. Hatalı kullanıma bağlı göz problemleri: Bilgisayarın çok uzun süre kullanımı sonucu gözün kendisinde ya da görme kalitesinde birtakım problemlerin meydana gelmesi, göz yorgunluğu hâli olarak yorumlanmaktadır. Sıklıkla görülen belirtiler; yorgun ve ağrılı gözler, gözlerde yanma ve batma, bulanık görme, kuruluk hissi, sulanma, kaşıntı, kızarıklık, gözleri kısarak bakmak, odaklama zorluğu, çift görme, yazı karakterlerinin veya grafiklerin etrafında ışık hareketleri ya da saçılmalar görmek ve ışığa karşı hassasiyet olarak sıralanabilir. d. Duruş bozuklukları: Bilgisayarın yoğun kullanımı kas, kemik, sinir ve damarların gerilmesine, uygun olmayan duruş biçimlerine bağlı olarak şekil bozukluklarına, baş, bel ve boyun ağrılarına yol açar. Bu tip ağrılarla karşılaşmamak için bilgisayar karşısında dik oturmak gerekir. Bilgisayar çalışma ortamının düzenlenmesinde ergonominin göz ardı edilmesi yani koltuk, masa ve ekranın seçimi, ayarları ile yerleşimin kullanıcının yapı ve boyutlarına uygun olmaması baş, boyun, omuzlar ve kollar, el ve el bilekleri, bel, sırt ve bacak ağrılarına neden olmaktadır. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz. 1. Bilginin üretildiği, alınıp satıldığı, pazarlandığı, kullanıldığı, tüketildiği toplumlara... denir. 2. Mal veya hizmetlerin İnternet üzerinden alınıp satılıp pazarlaması vb. işlemlere... denir. Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 3. İyi bir çalışma ortamının faydaları nelerdir? 4. Ekran kullanımında dikkat edilmesi gereken önemli noktalar nelerdir? 5. Aşağıdakilerden hangisi bilgisayar kullanımında koltuk kullanım özelliklerinden değildir? A) Sırt desteği olmalı B) Bel desteği olmalı C) Yüksekliği ayarlanabilmeli D) Kendi ekseni etrafında hareket etmemeli E) Ergonomik olmalı 25

13 C DONANIM Konuya Hazırlık 1. Bilgisayar hızında etkili olan donanım birimleri nelerdir? 2. Günümüzde kullanılan ekran çeşitleri hangileridir? 1. MERKEZÎ İŞLEM BİRİMİ a. Merkezî işlem birimi kavramı: Merkezî işlem birimi; bilgisayarın en önemli parçası olup bilgisayarın beyni olarak bilinir. Mikroişlemciler bilgisayara yüklenen işletim sistemini ve diğer tüm programları çalıştırıp bu programların işlemlerini yerine getirir. Merkezî işlem birimi genel olarak aşağıdaki işlemleri yapar: Sistemdeki tüm elemanlar ve birimlere zamanlama ve kontrol sinyalleri sağlar. Resim 1.19: Mikroişlemci Bellekten komut alıp getirir. Komutun kodunu çözer. Komutu kendisine ya da giriş çıkış birimlerine aktarır. Aritmetik ve mantık işlemlerini yürütür. Program işlerken diğer donanım birimlerinde gelen kesme taleplerine cevap verir (Resim 1.19). araştırma Notebook ve netbook işlemcileri hakkında araştırma yaparak öğrendiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. b. Merkezî işlem birimi hız kavramı: İşlemcilerin hızları, saat frekansı da denen saniyedeki titreşim sayısı ile ölçülür. Titreşimi bir kuvars kristali sağlar. Her titreşimde belirli bir işlem yapılır; bu nedenle saat frekansı büyük olan bilgisayarlar hızlıdır. Ancak saniyedeki titreşim sayısı hızı belirleyen tek etken değildir. Bir titreşim anında yapılan işlem miktarı da bilgisayarın hızını etkiler. İşlemcinin hızı MHz (megahertz) cinsindendir. Bir işlemcinin MHz cinsinden hızı, ana kartta kullanılan sistem veri yolu hızının belirli bir çarpanla çarpılması sonucu elde edilir. Örneğin; 100 MHz lik ana kartlarda 400 MHz lik bir işlemci 4 çarpanını kullanarak 4x100=400 MHz e erişir. Farklı işlemci serileri, aynı hıza sahip olsa da farkı yapıda olmaları nedeniyle aynı hızda olmaz; yani saniyede yerine getirdikleri komut sayısı farklıdır. ek bilgi İşlemcilerde saat hızının sınır noktasına gelince işlem kapasitesini artırmak için çekirdek sayısını artırma yoluna gidilmiştir. c. Aritmetik mantık birimi: Aritmetik Mantık Birimi (AMB); mikroişlemcide aritmetik ve mantık işlemlerinin yapıldığı en önemli bölümlerden biridir. AMB en basit işlemi gerçekleştiren mikro denetleyiciden, en karmaşık mikroişlemciye sahip bir bilgisayara kadar tüm işlemcilerin yapıtaşıdır. Modern bilgisayarların içinde bulunan mikroişlemcilerin ve ekran kartlarının içinde çok karışık ve güçlü AMB ler bulunmaktadır. ç. Kontrol birimi: İşlemciye gönderilen komutların çözülüp (komutun ne anlama geldiğinin tanımlanması) işletilmesini sağlar. İşlemci içindeki birimlerin ve dışındaki birimlerin eş zamanlı olarak çalışmasını sağlayan kontrol sinyalleri bu birim tarafından üretilir. d. Ön bellek (cache memory) ve hızlı hafıza erişimi: Mikroişlemcilerin sistemdeki yardımcı birimlerden biri de RAM bellektir. RAM bellek, komut ve verileri üzerinde geçici ve kalıcı olarak tutan bir elektronik elamandır. Mikroişlemci RAM bellekten bir veri istediğinde bellek hiç beklemeden veriyi işlemciye göndermektedir. Mikroişlemcilerin hızı RAM belleğin hızından daha fazla olması hız uyuşmazlığına yol aç- 26

14 maktadır. Mikroişlemci RAM bellekten ardı ardına veri istediğinde bellek bunlara cevap veremez, bu da boşa zaman kaybına neden olur. İşte bu yavaşlığı önlemek için ön bellekler kullanılır. Ön bellek,işlemcinin yakınındadır ve işlemci ile aynı hızda veya işlemcinin yarı hızında çalışır (Şekil 1.20). Sistem Taşıtı İŞLEMCİ Ön Bellek L1 Ön Bellek L2 ESAS BELLEK Resim 1.20: Ön bellek İşlemci, işleyeceği veriyi ilk önce ön bellekte arar. Eğer ön bellekte bulamazsa ana belleğe gider. İşlenecek bilgiler ise işlemciye gelmeden önce ön belleğe gelir. Bellekler, dinamik ve statik olmak üzere iki temel gruba ayrılır. Ön bellek, statik bellek yapısındadır. Statik bellek, dinamik belleğe göre daha hızlı ve pahalıdır. Bilgisayarda iki seviye bellek bulunmaktadır. Bunlar L1 (Level 1) ve L2 (Level 2) dir. L1, işlemciye en yakın olan ve işlenmesi en olası verilerin bulunduğu, boyut olarak daha küçük ön bellektir; işlemci ile aynı hızda çalışır. L2 önbellekler ise işlemciye daha uzak ve boyut olarak daha büyük belleklerdir. Bilgi arama önce L1 de yapılır, burada bulunmadığında L2 de devam ettirilir; L2 de de bulunmazsa arama, ana bellekte devam ettirilir. 2. GİRİŞ (INPUT) ARAÇLARI a. Fare: Grafik ekranda imleci (cursor) istenen konuma getirmek ve komutlar vermek için kullanılan donanım birimidir. Farenin modeline göre üzerinde bir ya da iki tuş ve tekerlek bulunur. Farenin sol tuşuyla genellikle çift tıklama, bir dosyayı tutup sürükleme ve menü seçeneklerini işaretleme gibi faaliyetler gerçekleştirir. Sağ tuşu ile işletim sisteminin veya programların sağ tuş içerik menüleri, kaydırma tekerleğiyle de sayfalarda yukarı veya aşağı hareket edilir. Fareler, bağlantı şekillerine göre ikiye ayrılır. Kablolu Fareler: Fare ile bilgisayar arasındaki bağlantı bir kablo sayesinde sağlanır. Kablosuz Fareler: Fare ile bilgisayar arasındaki bağlantı kablosuz vericiler ile sağlanır. Kablosuz farelerin çalışması için pile gereksinim vardır. Kablosuz fareler; kızılötesi fareler, radyo dalgalı fareler ve bluetooth fareler olarak çeşitlenir. Hareketi algılama şekline göre fareler üçe ayrılır. Bunlar; toplu fareler, LED li optik fareler ve lazerli optik farelerdir (Resim ). Resim 1.21: Kablolu fare Resim 1.22: Kablosuz fare 27

15 b. Klavye: Klavye; çeşitli menülere erişmek, yazı yazmak, kısa yol tuşlarını kullanmak ve onay kutularında seçim yapmak gibi amaçlarla kullanılan giriş birimidir. Q ve F olmak üzere ikiye ayrılır. Farkları, sadece harflerin değişik yerlerde olmasıdır. Klavyenin en üst-sol karakteri ne ise (F ya da Q) klavye ona göre isimlendirilir. Bilgisayarda F klavye kullanımı Türkçe belge yazanlar için çok uygundur; çünkü F klavye, Türkçede sıkça yan yana kullanılan harfleri bir arada bulundurur; ancak ülkemizde Q klavye kullanımı daha yaygındır (Resim 1.23). Resim 1.23: Klavye c. Tarayıcı: Tarayıcılar, bilgisayara resim, grafik ve yazı aktarmak için kullanılan bir giriş birimdir. Bilgisayara aktarılmak istenen resim veya grafik yüzeyine ışık gönderilir ve yansıyan ışık elektrik akımına dönüştürülerek bilgisayara kablo aracılığı ile aktarılır. Tarayıcılar, yaygın olarak kullanılan tarayıcıların dışında çok fonksiyonlu yazıcılarda bulunan tarayıcılar ve el tarayıcıları olmak üzere karşımıza çıkar (Resim 1.24). Resim 1.24: Tarayıcı ek bilgi Tarayıcı, belgeleri bütün olarak taramaz. Belgeyi noktacıklara ayırır her noktaya ışık gönderir. Tarayıcının kalitesi, belgeyi ayırdığı noktacık sayısı ile doğru orantılıdır. 28

16 ç. Dokunmatik altlık (touchpad): Dokunmatik altlık, üzerinde parmağın hareketi ile ekrandaki göstergecin hareket ettirilmesine yarayan bir aygıttır. Genellikle dizüstü bilgisayarlarda kullanılan dokunmatik altlıklar farenin görevini yapar. Parmağın hareketi ile bu duyargaçlar (sensörler) ekranda göstergeci hareket ettirir. Dokunmatik altlığa parmakla hafifçe tıklanırsa okun üzerinde bulunduğu komut veya simge bilgisayara aktarılır. Dokunmatik altlığın ön kısmında yan yana iki düğme bulunur. Bunlar farenin sağ ve sol tuşlarının görevini yapar (Resim 1.25). Resim 1.25: Dokunmatik altlık d. Oyun çubuğu (joystick): Oyun çubuğu, bilgisayardaki bazı oyunların rahat ve gerçeğe daha yakın kontrol edilmesine yarayan bir araçtır. Bu araç sayesinde klavye kullanmanıza gerek kalmaz. Bu cihazlar, genellikle ses kartı üzerindeki bağlantı noktalarına veya bilgisayardaki USB girişlerine bağlanır (Resim 1.26). Resim 1.26: Joystick 29

17 3. ÇIKIŞ (OUTPUT) ARAÇLARI a. Ekran: Ekran, bilgisayar içerisindeki bilgilerin kullanıcıya aktarılması amacıyla kullanılır. Ekranla bilgisayar arasındaki iletişimi ekran kartı sağlar yani ekrandan veri kablosu bilgisayar kasasında ekran kartına bağlanır. Ekranların boyutları inç ölçü cinsinden belirlenir ve 14 inç, 15 inç, 17 inç, 19 inç gibi değerlerle ifade edilir. Bu boyut, ekranın bir köşesinden diğer köşesine olan uzaklığıdır. Ekran, yapılarına göre CRT (Cathode Ray Tube), LCD (Liquid Crystal Display), plazma ve LED olmak üzere dörde ayrılır. Bilgisayar ekranlarında genellikle CRT ve LCD ekranlar kullanılırken plazma ve LED ekranlar daha çok televizyon ekranı olarak kullanılmaktadır; ancak yeni üretilen laptop modellerinde LED ekranlar da kullanılmaktadır. Ekranda oluşturulan noktalar piksel (pixel) olarak ifade edilir. Bunların yatay ve düşey sayıları çözünürlüğü oluşturur. 640*480 çözünürlüğe sahip olan bir ekranda yatay olarak 640, düşey olarak 480 nokta (piksel) vardır. CRT [Chatode Ray Tube (Katot Işınlı Tüp)] ekran, içerisinde havası boşaltılmış ve ön yüzeyi binlerce fosfor noktasından oluşan koni şeklinde bir tüptür. Günümüzde kullanım oranı azalmış, yerini LCD ekran almıştır (Resim 1.27). LCD [Liquid Cyristal Diyote (Likit Kristal Diyot )] ekranlarda, görüntü sıvı kristal diyotlar yardımıyla sağlanmaktadır. LCD ekranlar göz yormaz, odaklama sorunu olmadığından daha net bir görüntü sunar (Resim 1.28). Resim 1.27: CRT ekran Resim 1.28: LCD ekran 30

18 b. Yazıcı: Bilgisayardaki bilgileri kâğıt gibi çeşitli yüzeyler üzerine yazan elektronik baskı birimidir. En önemli çıktı aygıtlarından biridir. Başlıca yazıcı türleri şunlardır: Nokta vuruşlu yazıcılar: Yazma işlemi, mekanik olarak mürekkepli bir şeride yazma kafasının vurması ile (daktilo gibi) gerçekleşir. İş yerlerinde ve bürolarda genellikle fatura, makbuz vb. yazdırmada yaygın olarak kullanılır (Resim 1.29). Mürekkep püskürtmeli yazıcı: Mürekkebin kâğıt üzerine püskürtülmesi esasına dayalı çalışan yazıcılardır. Yazıcı kafası üzerinde siyah ve renkli mürekkep kartuşları vardır. Yazma sırasında, satırın başından sonuna kadar tarar sonra alt satıra geçer (Resim 1.30). Resim 1.29: Nokta vuruşlu yazıcı Resim 1.30: Mürekkep püskürtmeli yazıcı 31

19 Lazer yazıcılar: Geliştirilen son yazıcı türü olan lazer yazıcılar, yazım işleminde toner denilen kurumuş mürekkep kullanır. Sessiz, yüksek baskı kalitesine sahip ve diğer yazıcılara göre daha hızlıdır. Bu yazıcı türü daha çok fotokopi gibi çoğaltma işlemlerinde kullanılır (Resim 1.31). Resim 1.31: Lazer yazıcı c. Çizici (plotter): Çiziciler, bilgisayarda hazırlanan çizim ve grafik gibi şekilleri çizmede kullanılan büyük boyutlu yazıcılardır. Çizicilerde birden fazla kalem kullanılır; bu sayede çiziciler farklı renklerde ve kalınlıklarda çizim yapılabilmektedir. Çiziciler genelde teknik, mimari ve matematiksel şekillerden oluşan uygulamalarda kullanılır (Resim 1.32). Resim 1.32: Çizici 32

20 ç. Hoparlör: Hoparlör, elektrik akımı değişimlerini ses titreşimlerine çeviren bir araçtır. Bu araçlar bilgisayardaki ses kartına yapılan bağlantı ile kaliteli ses çıkışı sağlar. Çalışma şekillerine, boyutlarına ve görünümlerine göre farklı hoparlör çeşitleri bulunmaktadır (Resim 1.33). Resim 1.33: Hoparlör d. Konuşma sentezleyici (speech synthesizer): Konuşma sentezleyiciler bilgisayara yazılı olarak girilen metni, ses sinyallerine dönüştürerek hoparlörden aktarır. Konuşma sentezleyiciler, görme özürlüler ve okuma güçlüğü çekenler tarafından daha çok tercih edilmektedir. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruları yanıtlayınız. 1. Mikroişlemcinin görevleriyle ilgili hangisi yanlıştır? A) Aritmetik ve mantık işlemi yapar. B) Bilgisayarın beynidir. C) Kontrol işlemi yapar. D) Depolama görevi yapar. E) Bellekten komut alıp getirir. 2. Aşağıdakilerden hangisi giriş birimidir? A) Fare B) Çizici C) Ekran D) Hoparlör E) Yazıcı Aşağıdaki tümcelerin noktalı yerlerini doğru sözcüklerle doldurunuz işlemciye en yakın olan ve işlenmesi en olası verilerin bulunduğu boyut olarak daha küçük ön bellektir. 4. Fareleri bağlantı şekillerine göre ve olmak üzere ikiye ayırabiliriz. Aşağıdaki tümcelerde verilen bilgi doğru ise tümcenin başına D, yanlış ise Y yazınız. 5. ( ) Monitörler yapılarına göre CRT (Cathode Ray Tube), LCD (Liquid Crystal Display), plazma ve LED olmak üzere dörde ayrılır. 6. ( ) Dokunmatik altlık (touchpad), bilgisayarda yazılı olarak girilen metni, ses sinyallerine dönüştürerek hoparlörden aktarır. 33