* Azerbaycan 642'de Hz. Ömer (r.a.) zaman nda fethedildi. Hz. Osman (r.a) devrinde ise

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "* Azerbaycan 642'de Hz. Ömer (r.a.) zaman nda fethedildi. Hz. Osman (r.a) devrinde ise"

Deniz Yüksel
8 yıl önce
İzleme sayısı:

2 SAYI 12 AGUSTOS BASKI.qxt 15/7/09 12:18 Page 46 Azerbaycan, göç yollar üzerinde Azerbaycan Her ad mda Ülke ad : Azerbaycan Cumhuriyeti Yüzölçümü: km2 Sahil fleridi: 825 km (Hazar Denizi) bir kültür... Diller: Azeri Türkçesi % 91, Rusça % 3, di er % 6 Din: slam Nüfus: Baflkent: Bakü Önemli fiehirleri: Gence, Sumgait Yönetim biçimi: Baflkanl k Tipi Cumhuriyet Milli bayramlar: Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin Kurulufl Günü, 28 May s (1918) Ba ms zl k günü: 18 Ekim 1991 Para birimi: Azerbaycan Manat (AZM) Telefon kodu: 994 Internet k saltmas :.az Kafkas da lar eteklerine kurulmufl fieki flehri - fieki, yüzy llard r göçlere flahitlik eden ve ipek yolu üzerinde bulunan önemli bir yerleflim yeri. Her köflesinde Orta Asya ve Osmanl kültürü izlerini tafl yan bir flehir. klimi: Dünyadaki mevcut 11 iklim tipinden 9'u hüküm sürmektedir. Azerbaycan Tarihinin Dönüm Noktalar Tar m ve Hayvanc l k: Pamuk, tah l, pirinç, üzüm, meyve, sebze, çay, tütün, büyükbafl hayvanc l k, koyun ve keçi. Do al kaynaklar : Petrol, do al gaz, demir yataklar, metaller, alüminyum Konum: Güneybat Asya'da, Hazar Denizi'nin k y s nda, ran ve Rusya aras nda bir bölgede yer almaktad r. 46 YED KITA / A ustos 2009 * Azerbaycan 642'de Hz. Ömer (r.a.) zaman nda fethedildi. Hz. Osman (r.a) devrinde ise buralarda slâmiyet'in yay lmas için çok büyük gayret gösterildi. Hz. Ali'nin (r.a.) Azerbaycan valisi Efl'as b. Kays el-kindî Erdebil'de bir cami yapt rd. * Emeviler devrinde Azerbaycan Kafkaslardaki fetih harekât için bir üs olarak kullan l rken, Abbasiler zaman nda bölge bir ticaret merkezi haline geldi. Abbasî Devleti'nin zay flamas sonucu mahallî hanedanlar kuruldu. * 1054'te Selçuklu Sultan Tu rul Bey Azerbaycan'a hâkim olurken, Sultan Alparslan dev- smail KAHRAMAN rinde bütün bölge Selçuklu topraklar na kat ld. Büyük Selçuklular'dan sonra Azerbaycan Irak Selçuklular 'n n ( ) ve ldenizliler hanedan n n ( ) idaresine girdi. Ard ndan bölgeye s ras yla Mo ollar, Hârezmflahlar, Timurlular, Karakoyunlular ve Akkoyunlular hâkim oldu. * 16. yüzy lda Azerbaycan Safeviler'in eline geçti ve fiah smail ( ) Tebriz'i baflflehir yapt. * Yavuz Sultan Selim'in 1514'te Çald ran Zaferi ile Teb-

717 Baﬂkent: Bakü Önemli ﬁehirleri: Gence, Sumgait Yönetim biçimi: Baﬂkanl k Tipi Cumhuriyet Milli bayramlar: Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin Kuruluﬂ Günü, 28 May s (1918) Ba ms zl k günü: 18

3 SAYI 12 AGUSTOS BASKI.qxt 15/7/09 12:18 Page 47 oldu undan kültürel ve tarihî izler tafl yor... Azerbaycan, göç yollar üzerinde olmas sebebiyle her ad mda kültür ve geçmiflten izler tafl yor. Yer alt kaynaklar yla, Kafkasya ve Orta Asya n n enerji merkezlerinden biri olmaya aday riz ve Güney Azerbaycan Osmanl hâkimiyetine girdi. Ancak yeniden Safevîler'in eline geçen bölge, 1534'te Kanunî Sultan Süleyman devrinde tekrar Osmanl lar n kontrolüne girdi. * Bölgeye tekrar hâkim olan Safeviler'e karfl isyan eden fiirvan, Tiflis ve Da stan hanl klar n n Osmanl lardan yard m istemeleri üzerine 1585'te Özdemiro lu Osman Pafla Safeviler'i yenerek Tebriz'i geri ald. * 1635'te Sultan Dördüncü Murad' n ç kt bir seferde Osmanl lar Azerbaycan'a girdiyse de bu hakimiyet kal c olmad. * Üçüncü Ahmed devrinde Revan ve Karaba Osmanl topraklar - na kat ld. * Ruslar n Hazar Denizi sahillerini ele geçirmeleri üzerine Osmanl lar 1724'te Güney Azerbaycan'a girdiler. Ancak Nâdir fiah' n müdahalesiyle bölge tekrar Safevilere geçti. 1747'de Nâdir fiah' n bir iç isyanda öldürülmesi üzerine Azerbaycan'daki Safevî hâkimiyeti de son buldu ve yar ba ms z feodal devletler kuruldu. * Osmanl Devleti'nin bölgedeki gücünün zay flamas yla Ruslar, 1758 'de Küba bölgesi ve Kafkasya'n n büyük bir k sm n, 1805'te de Gence Hanl ile yapt klar savafltan sonra bölgenin ço unu ald lar. * Rus- ran savafllar n n sonunda 1813'te imzalanan Gülistan Antlaflmas ile Kuzey Azerbaycan Rusya'ya, Güney Azerbaycan hanl klar ise ran hâkimiyetine b rak ld. * ran, Rus hâkimiyetindeki halk n deste ine güvenerek Kuzey Azerbaycan'a girdi. Ruslar ran' yenerek Tebriz'i ele geçirdi ve ran, Rusya ile 1828'de Türkmençay Antlaflmas 'n yapmak zorunda kald. Osmanl -Rus savafllar n n sonunda 1829'da imzalanan Edirne Antlaflmas ile Azerbaycan' n milletleraras statüsü tespit edildi. Buna göre Aras Nehri ile Talifl Da lar s n r olmak üzere Azerbaycan ikiye ayr ld. Revan ve Nahc van hanl klar Rusya'ya b rak ld, Hazar Denizi de Rus egemenli ine geçti. Böylece Güney Azerbaycan'da ran hâkimiyeti bafllad. Azerbaycan - Türkiye liflkileri * Türkiye, Azerbaycan' n di- er Orta Asya Cumhuriyetleri ve Gürcistan'la da iliflkilerini iyilefltirmesinde öncü bir rol üstlenmifltir. Örne in 1993'ten itibaren Türkiye'nin liderli inde alt defa toplanan Türk Devletleri Zirvesi'nde, devlet baflkanlar n n yapt klar görüflmeler iliflkilerin iyileflmesinde önemli rol oynam flt r. Türkiye, Azerbaycan-Türkiye-Gürcistan aras nda Nisan 2002'de düzenledi i zirve ile yeni alternatifler için öncü olabilece ini göstermifltir. Zirvede, do- u-bat yönünde kurulmas öngörülen ulaflt rma koridorlar ( pek Yolu Projesi), zirveye kat - lan üç ülkeden geçecek petrol ve do algaz boru hatlar (Bakü- Ceyhan Petrol Boru Hatt ve fiahdeniz Do algaz Boru Hatt ) ve iletiflim projeleri ile bu projelerin güvenli ine iliflkin gibi konular ele al nm flt r. * Türkiye, Hazar petrollerinden faydalanabilmek için de Azerbaycan'la çeflitli projeler gelifltirmektedir. Türkiye Azerbaycan için önemli oldu u kadar, Azerbaycan da Türkiye için büyük önem tafl maktad r. * Petrolün yan s ra, Azerbaycan do algaz n n Türkiye'ye ihraç edilmesine iliflkin 12 Mart 2001'de Ankara'da imzalanm fl olan anlaflma önemli bir ad m niteli indedir. Bu anlaflmaya göre y llar içerisinde fiah Deniz yata ndan Türkiye'ye Azerbaycan gaz sat lacakt r. YED KITA / A ustos

Ancak yeniden Safevîler'in eline geçen bölge, 1534'te Kanunî Sultan Süleyman devrinde tekrar Osmanl lar n kontrolüne girdi.

4 SAYI 12 AGUSTOS BASKI.qxt 15/7/09 12:18 Page 48 Elnur Rahimov Bakü - Azerbaycan n baflkenti Bakü de 11. yüzy lda fiirvanflahlar, 13 ve 14. yüzy llarda Mo ollar yaflam fllar. 1723'te Ruslar, 1735 te ranl lar n hakim oldu u flehir 1920 y l nda Azerbaycan Cumhuriyeti'nin baflkenti olmufl. * Birinci Dünya Savafl 'nda Osmanl ordusunun 1914'te Sar kam fl harekât s ras nda Azerbaycan'dan çekilen Ruslar, Sovyet devriminin ard ndan 1918'de tamamen ayr l ncaya kadar bölgede kald lar. * Haziran 1918'de Osmanl ordusu Tebriz'e girdi. Osmanl k talar n n da Tebriz'den ayr lmas üzerine burada kurulan Azerbaycan Sosyal-Demokrat F rkas, 1920'de Tahran yönetimine bafl kald rarak Tebriz'de Âzâdistan Cumhuriyeti ilân edildi. Fakat bu hareket kanl bir flekilde bast r ld. * kinci Dünya Savafl s ras nda 1941'de Sovyet ve ngiliz askerleri Güney Azerbaycan' iflgal ettiler. Savafltan sonra Amerikan ve ngiliz askerleri ran'dan çekilirken bölgeden ayr lmak istemeyen Sovyet askerlerinin deste iyle Tebriz'de 12 Aral k 1945'te Muhtar Azerbaycan Cumhuriyeti ilan edildi. Bu yönetim Azerîlerin haklar n garanti alt na alan bir antlaflmay ran hükümetiyle akdetmeyi baflard (14 Haziran 1946). Fakat ayn y l aral k ay nda ran ordusu Azerbaycan'a girdi ve Muhtar Azerbaycan Cumhuriyeti'ne son verdi. 48 YED KITA / A ustos 2009 Bakü'de, fiirvanflahlar Saray içinde bulunan fiirvanflah Camii. Caminin hemen yan nda Seyyid Yahya fiirvânî Hazretlerinin türbesi yer almaktad r. * Ermenistan Cumhuriyeti ile Azerbaycan aras nda ortaya ç kan Da l k Karaba Özerk Bölgesi'yle ilgili problem ile Ermenistan'dan ç kar lan Azeri meselesinden dolay iki cumhuriyetin aras aç ld. Halk Cephesi'nin yap lacak seçimleri kazanma ihtimali üzerine Moskova yönetimi, Ermenilerle Azeriler aras ndaki gerginlik bahanesiyle 1990'da a r silâhlarla Bakü'ye kanl bir müdahalede bulundu. * 1990'da Azerbaycan Devlet Baflkanl kararnamesiyle "Sovyet Sosyalist" ifadesi ç kar larak cumhuriyetin ad Azerbaycan Cumhuriyeti haline getirildi ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin ( ) bayra da resmî bayrak olarak kabul edildi. * 30 A ustos 1991'de SSCB çöküflüyle ba ms zl n yeniden ilan etmifl ve Azerbaycan' n ba ms zl n da tan yan ilk ülke Türkiye olmufltur.

* Birinci Dünya Savaﬂ 'nda Osmanl ordusunun 1914'te Sar kam ﬂ harekât s ras nda Azerbaycan'dan çekilen Ruslar, Sovyet devriminin ard ndan 1918'de tamamen ayr l ncaya kadar bölgede kald lar.

5 SAYI 12 AGUSTOS BASKI.qxt 15/7/09 12:31 Page 49 Bakü'de bulunan, fiirvanflahlar Saray n n plan n gösteren bir gravür Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ( ): Hiyaban Kabristan - Azerbaycan-Ermenistan çat flmalar s ras nda flehid düflen Âzerî Türklerin fiehidler Hiyaban 'ndaki kabirleri. Bakü'de, fiehitler Camii, Hazar Denizi'ne hakim bir tepeye Türkiye taraf ndan yapt r lm fl. Bakü petrol sahas n n eski bir foto raf - Azerbaycan, petrol varl ile Kafkaslar ve Ortaasya'n n en büyük enerji merkezi olmaya aday bir ülke. 28 May s 1918'de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ilân edildi. lk hükümet Osmanl Devleti ile Batum'da 4 Haziran 1918'de bir antlaflma yapt. Bu antlaflman n 4. maddesi gere i, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin iç ve d fl asayifl ve emniyetini düzenlemek ve korumak amac yla Osmanl kuvvetleri bölgeye geldi. Nuri Pafla kumandas ndaki Kafkasya slâm Ordusu, Ruslar n elindeki Bakü'yü 15 Eylül 1918'de ele geçirdi. Ancak Ekim 1918 Mondros Mütarekesi'nden sonra Osmanl kuvvetlerinin Bakü'den çekilmesi üzerine flehri Kas m 1919'da ngiliz kuvvetleri iflgal etti. Bu s rada müttefikler yeni cumhuriyeti resmen tan d lar. 27 Nisan 1920'de Azerbaycan' iflgal eden K z l Ordu parlamento ve hükümeti feshederek Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'ne son verdi. 28 Nisan'da Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu. 12 Mart 1922'de Transkafkasya Sovyet Federal Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir üyesi olan Azerbaycan, 5 Aral k 1936'da Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birli ini oluflturan on befl cumhuriyetten biri haline geldi. YED KITA / A ustos

ras nda flehid düflen Âzerî Türklerin fiehidler Hiyaban 'ndaki kabirleri. Bakü'de, fiehitler Camii, Hazar Denizi'ne hakim bir tepeye Türkiye taraf ndan yapt r lm fl.

Benzer belgeler

Umman Tarihinin Dönüm Noktalar

Umman Tarihinin Dönüm Noktalar Umman Ülke ad : Umman Sultanl Eski ad : Maskat ve Umman Yüzölçümü: 212.460 km. Sahil fleridi: 2.092 km. Resmî Dili: Arapça ( ngilizce, Baluchi, Urdu) Din: Müslümanl k, Hinduizm Nüfus: 2.622.198 (Temmuz