Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan ve Türkiye'de İktisadi Özgürlük ve İstihdam İlişkisi: Bir Panel Veri Analizi

Transkript

1 SESSION 3B: Ora Asya Ekonomileri 07 Azerbaycan, Kazakisan, Kırgızisan ve Türkiyede İkisadi Özgürlük ve İsihdam İlişkisi: Bir Panel Veri Analizi Prof. Dr. Ekrem Erdem (Erciyes Universiy, Turkey) Ass. Prof. Dr. Can Tansel Tuğcu (Nevşehir Universiy, Turkey) Economic Freedom and Employmen in Azerbaijan, Kazakhsan, Kyrgyzsan and Turkey: A Panel Daa Analysis Absrac Alhough here exiss a few conrary empirical resuls, he link beween economic freedom and growh is usually acceped as posiive. Since, employmen is a variable which moves ogeher wih GDP and i is acceped as one of he precondiions of economic growh; one can simply assume ha he anicipaed relaion beween economic freedom and employmen is posiive, oo. This sudy aims a invesigaing he preassumed relaionship beween economic freedom and employmen in he Turkic Republics by covering panel daa of he period To his end, economic freedom index of considered counries regressed over employmen indicaors (i.e. oal employmen level and labor paricipaion rae) and found posiive relaionship beween economic freedom and employmen. A percen increase in he degree of economic freedom raises oal emplomen level and labor paricipaion rae by 0.3% and 0.15%, respecively. These findings imply ha if he governmens of considered counries wish higher employmen levels, hey should give more imporance on economic freedom. JEL code: E4 1 Giriş Dünya da ülkelerin yer yıl düzenli olarak ikisadi özgürlük derecelendirmesini yapan kuruluşlardan biri olan Heriage a göre ikisadi özgürlük ile kasedilen durum; bireylerin amamen kendi becerilerine göre başarılı ya da başarısız olduğu, her bir bireyin kendi emek ve mal varlığını konrol edebildiği, ekonomideki her birimin isediği gibi çalışığı, ükeiği veya üreiği, ikisadi karar alma gücünün ekonomideki birimler arasında homojen bir biçimde dağıldığı ve üreim ile ükeim için gerekli kaynak ahsisinin serbes rekabe şarlarına göre belirlendiği bir ikisadi düzeni yansımakadır. Bu sebeple araşırmacılar ikisadi özgürlük konusuna önem vermiş ve başa ekonomik büyüme olmak üzere makroekonomik ekileri üzerinde durmuşlardır. Yapılan birçok ampirik araşırma neicesinde ikisadi özgürlük ile ekonomik büyüme arasında poziif yönlü bir ilişkinin varlığı kanılanmışır (örneğin, Eason and Walker (1997), Ayal and Karras (1998), Johnson and Lenarowicz (1998), Farr e al. (1998), Gwarney e al. (1999), Wu and Davis (1999), Scully (00), Gounder (00), Bengoa and Robles (003), Cole (003), Gwarney e al. (004), Doucouliagos and Ulubasoglu (006), Azman-Saini e al. (010)). Makroekonomik analiz içerisinde en az ekonomik büyüme kadar önemli olan bir diğer konu başlığı ise isihdamdır. İsihdam, GSYİH ile aynı yönlü (pro-cyclical) bir devrevi değişken olmakla birlike, milli gelir fonksiyonunda yer alan bir fakör olması sebebiyle ekonomik büyümenin ön şarlarından ya da dinamiklerinden birisi olarak görülmekedir. Bu sebeple ikisadi özgürlük ile ekonomik büyüme arasında var olduğu kabul edilen poziif yönlü ilişkinin ikisadi özgürlük ile isihdam arasında da var olduğunun beklenmesi yanlış olmayacakır. Kref ve Sobel (005) ile Karabegovic ve McMahon (008) e göre bir ekonominin ikisadi özgürlük düzeyindeki arış, isihdamı: girişim faaliyelerini deseklemek, küçük aile işlemelerinin kurulması önündeki engelleri hafiflemek veya kaldırmak ve işlemelerin kuruluş maliyelerini azalmak sureiyle poziif yönde ekilemekedir. Ancak, ikisadi özgürlük lieraüründe isihdam konusuna göserilen ilgi, ekonomik büyümeye göserilenden oldukça hafifir. Lieraürde ikisadi özgürlük ile isihdam arasındaki doğrudan ilişkiyi araşıran çalışma sayısı yok denecek kadar azdır. Feldman (007), dönemi verilerini kullanarak 87 ülke kapsamında ikisadi özgürlük ile eksik isihdam arasındaki ilişkiyi analiz emişir. Sonuçlar ülkelerin ikisadi özgürlük düzeylerindeki arışın eksik isihdamı azalığını gösermekedir. Araşırma bulguları arasında göze çarpan önemli bir noka, ülkelerin ikisadi özgürlük düzeylerindeki arışın özellikle kadın ve genç nüfus isihdamı üzerinde diğerlerine göre daha büyük bir poziif eki yaraığıdır. Nysröm (008), OECD ülkelerinde dönemi verileri yardımıyla ikisadi özgürlük ile girişimcilik arasındaki ilişkiyi es emiş ve daha küçük kamu sekörü, daha geniş yasal düzen ve daha fazla güvence alına alınmış özel mülkiye hakları kapsamında anımlanan ikisadi özgürlük düzeyindeki arışın, OECD ülkelerinde girişimciliği poziif yönde ekileyerek isihdama poziif kakı yapığını ifade emişir. Bjørnskov ve Foss (008), anke yönemi ile 9 ülkelde kişi üzerinde yapmış oldukları araşırmada ikisadi özgürlük ile girişimcilik arasındaki ilişkiyi analiz emişlerdir. Sonuçlar daha küçük kamu sekörü ve daha az devle müdahalesi şeklinde anımlanan ikisadi özgürlük ile girişimcilik arasında poziif yönlü bir ilişki olduğu oraya koymuşur.

2 08 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 01 Garre ve Rhine (011), Amerika da 50 eyalee , ve dönemi verilerini kullanarak ikisadi özgürlük ile isihdam büyümesi arasındaki ilişkiyi incelemiş ve minimum devle müdahalesi alında faaliye göseren serbes piyasa ile özel mülkiyein korunması şeklinde anımlanan ikisadi özgürlük düzeyindeki arışın isihdamı büyük ölçüde deseklediğini ve isihdam arışı yaraığını oraya koymuşur. Bu çalışmanın amacı, dönemi panel verilerini kullanarak Türkiye, Azerbaycan, Kazakisan ve Kırgızisan arafından emsil edilen Türk Cumhuriyeleri kapsamında, ikisadi özgürlük ve isihdam arasındaki doğrudan ilişkinin espi edilmesidir. Mevcu çalışma lieraürdeki çalışmalardan bazı yönleriyle farklılık gösermekedir. İlk olarak, yapılan lieraür incelemesine göre ikisadi özgürlük ve isihdam arasındaki doğrudan ilişkiyi panel veri yönemi ile ahmin eden herhangi bir çalışma bulunmamakadır. Dolayısıyla bu çalışma yönem açısından bir yenilik arz emekedir. İkinci olarak, ikisadi özgürlük-isihdam ilişkisi Türk Cumhuriyeleri nde henüz çalışılmamış bir araşırma konusudur. Dolayısıyla mevcu çalışma bu açığı doldurarak ampirik lieraüre bir kakı sağlayacakır. Çalışmanın planı şu şekildedir. Bir sonraki bölüm model ve veri seini açıklamakadır. Üçüncü bölüm araşırmada kullanılan meodolojiyi oraya koymakadır. Dördüncü bölümde yapılan ekonomerik analiz sonucu ulaşılan bulgular verilmekedir. Son olarak, beşinci bölüm araşırmanın sonuç bölümüdür. Model ve Veri Sei Çalışmada, Türk Cumhuriyeleri nde ikisadi özgürlüğün isihdam üzerindeki ekisini espi emek üzere gelişirilen doğrusal modeller aşağıdaki gibidir: EMP i, EFi, PART i, EFi, Eşiliklerde EMP, oplam isihdam düzeyini; PART, işgücüne kaılma oranını; EF, oplam ikisadi özgürlük endeks değerini ve ε ise haa erimini gösermekedir. Ayrıca eşiliklerdeki üm paramereler doğrusal logarimik formdadır. Çalışmada dönemine ai panel veriler kullanılmışır. Analiz kapsamındaki Türk Cumhuriyeleri Türkiye, Azerbaycan, Kazakisan ve Kırgızisan dır. Söz konusu ülkelere ai isihdam ve işgücüne kaılma verileri Dünya Bankası, Dünya Kalkınma Gösergeleri (World Developmen Indicaors) veri bankasından emin edilirken, analiz kapsamındaki ülkelere ai oplam ikisadi özgürlük endeks değerleri Heriage Ensiüsü arafından her yıl düzenli olarak yayımlanan Ekonomik Özgürlük İndeksi (Index of Economic Freedom) raporundan elde edilmişir. 3 Analiz Yönemi Çalışmada, Türk Cumhuriyeleri nde ikisadi özgürlüklerin isihdam üzerindeki ekilerinin araşırılacağı modellerin ahmini için doğrusal panel veri analizi kullanılmışır. Bu amaçla modellerin ahmini için en küçük kareler (EKK) yönemi, sabi ekiler modeli (SEM) ve rassal ekiler modeli (REM) uygun olmakla birlike, EKK nın panel analizin bileşenlerinden gözlemlenemeyen grup ve zaman ekilerini göz ardı emesi, ahmin açısından SEM ve REM arasından bir ercih yapılmasını gerekli kılmışır. Panel veri analizinde gözlemlenemeyen grup ekileri ile bağımsız değişkenler arasında bir korelasyon varsa, modelin REM ile ahmin edilmesi uygun olmayacakır (Egger, 005: 88). Bu doğruluda, çalışmadaki bağımsız değişkenler ile gözlemlenemeyen grup ekileri arasında oraya çıkması muhemel korelasyon dikkae alındığında; modelin analizinde hangi ahmin edicinin daha ekin olacağına ilişkin nihai kararı vermek için Hausman es isaisiğinden faydalanılmışır. Hausman (1978) ve Hausman-Taylor (1981) arafından lieraüre kazandırılan Hausman es isaisiğine göre, eğer modeldeki bağımsız değişkenler ile gözlemlenemeyen grup ekileri arasında bir korelasyon yoksa (yani E( / ) 0 i i ); REM ahmin edicisi olan FGLS (Feasible Generalised Leas Squares) sapmasız ve uarlı sonuçlar verecekir. Aksi durumda ise modelin SEM ile ahmin edilmesi gerekmekedir. Panel veri analizindeki gözlemlenemeyen ekiler, grup ve zaman ekileridir. Analizin sağlıklı bir biçimde gerçekleşirilebilmesi, bu ekilerin varlığının espiine ve ona uygun model spesifikasyonunun belirlenmesine bağlıdır. SEM de grup ve zaman ekilerinin varlığı Moulon ve Randolph (1989) arafından gelişirilen ANOVA- F esi ile ölçülmekedir. ANOVA-F isaisiği aşağıdaki formülden harekele hesaplanmakadır (Balagi, 005: 63): MD( D MD) D M /( p r) F Gy/ NT ( k p r)

3 SESSION 3B: Ora Asya Ekonomileri 09 Breusch ve Pagan (1980) ise, REM de grup ve zaman ekilerinin geçerli olup olmadığını belirleyebilmek için (Lagrange Muliplier) esini gelişirmişir (Green, 003: 98-99). Ancak, Balagi (005) e göre söz konusu eslerde varyans bileşenleri genelde poziif olduğu için, varsayımları iki yönlü olarak kurulan eslerinin, ek yönlü olacak biçimde yeniden formüle edilmesi gerekmekedir. Honda (1985), Breusch ve Pagan (1980) arafından gelişirilen eslerini söz konusu kısı alında yeniden düzenleyerek, modifiye edilmiş es isaisiklerini gelişirmişir. Söz konusu modifiyeli es isaisikleri aşağıdaki formüllerden harekele hesaplanmakadır (Balagi, 005: 60): NT u ( I ) N JT u 1 1 ( T 1) u u NT u ( J ) N IT u 1 ( N 1) u u Honda1 1 N(0,1) Honda N(0,1) ( 1 ) Honda 1 N(0,1 ) Diğer birçok ekonomerik analizde olduğu gibi, panel veri analizlerinde dikka edilmesi gereken en önemli nokalardan biri de, haa erimlerinde ardışık bağımlılık probleminin olup olmadığıdır. Bu doğruluda, çalışmada Drukker (003) arafından gelişirilen ve EKK regresyonundan elde edilen haa erimlerini kullanarak, H 0 : Ardışık bağımlılık yokur sınamasını gerçekleşiren Wald (F AR1 ) es isaisiğinden faydalanılmışır. Panel analizinde dikkae alınması gereken diğer bir sorun, değişen varyans problemdir. Çalışmada haa erimlerinde değişen varyans sorununun olup olmadığını konrol emek için Greene (003) arafından gelişirilen h es isaisiği kullanılmışır. Erla (006: 4), söz konusu es isaisiğini aşağıdaki gibi formüle emekedir: h N T ˆ i 1 i1 ˆ Panel veri analizinde dikkae alınması gereken üm bu nokalara ek olarak, model ahmini için kullanılacak verilerin durağan olması çok büyük bir önem aşımakadır. Aksi akdirde sahe regresyon sonuçları ile karşılaşılması muhemeldir. Bu sebeple, çalışmada gelişirilen modellerde yukarıda ifade edilen sorunların araşırılmasından ve modellerin ahmin edilmesinden önce serilerin durağanlıkları Levin, Lin, Chu (00) (LLC) ve Im, Pesaran, Shin (003) (IPS) esleri yardımıyla araşırılmışır. 4 Bulgular Analiz kapsamındaki değişkenlere ai serilerin durağanlıkları LLC ve IPS esleri ile sınanmış ve sonuçlar Tablo 1 de göserilmişir. LLC es sonuçlarına göre üm değişkenler en az bir opsiyon dahilinde düzeyde durağan iken, IPS sonuçları değişkenlerin fark durağan olduğunu oraya koymakadır. LLC IPS Değişkenler Düzey Birinci Fark Düzey Birinci Fark sabi sabi+rend sabi sabi+rend sabi sabi+rend sabi sabi+rend EF (0.33) (0.4) (0.00) (0.00) 0.7 (0.76) (0.4) -.39 (0.00) (0.13) EMP -.18 (0.01) -1.6 (0.05) (0.) (0.8) (0.31) 0.0 (0.50) (0.4) -.46 (0.00) PART (0.03) 0.1 (0.58) -1.0 (0.15) (0.08) (0.14) 1.1 (0.88) -.11 (0.00) 0.0 (0.51) * Paranez içerisindeki değerler olasılık (prob) değerleridir. Tablo 1. Durağanlık Tesi Sonuçları Değişkenlerin durağan oldukları kanılandıkan sonra öncelikle Hausman es isaisiği yardımıyla hangi ahmincinin daha ekin olacağı araşırılmış ve sonuça gözlemlenemeyen grup ekileri ile bağımsız değişkenler arasında bir korelasyon olmadığı espi edilerek, modellerin ahmini için REM seçilmişir. Bunu akiben modellerde grup ve zaman ekilerinin, ardışık bağımlılığın ve son olarak değişen varyansın olup olmadığı araşırılmış ve uygun model spesifikasyonu belirlenerek gelişirilen modeller ahmin edilmişir. Tablo, ifade edilen aşamalara ai üm ekonomerik sonuçları bir büün halinde gösermekedir. Buna göre her iki modelde de hem grup hem de zaman ekileri mevcu iken, bağımlı değişken olarak oplam isihdam düzeyinin kullanıldığı modelde ardışık bağımlılık ve değişen varyans sorunları gözlemlenmişir. Bu sebeple ilgili modelde ardışık bağımlılık sorunun düzelilmesi için AR (Auoregressive); değişen varyans sorununun giderilebilmesi içinse Whie düzelmesi uygulanmışır. Bağımlı değişken olarak işgücüne kaılma oranının kullanıldığı modelde ise ne ardışık bağımlılık ne de değişen varyans sorunu yokur.

4 10 INTERNATIONAL CONFERENCE ON EURASIAN ECONOMIES 01 Bağımsız değişkenler Bağımlı değişken: EMP Bağımlı değişken: PART Sabi erim (0.00) (0.00) EF 0.37 (0.00) 0.153( 0.00) Hausman 0.08 (0.77) 0.1 (0.58) Honda (0.00) (0.00) Honda.61 (0.00).60 (0.00) Honda 9.0 (0.00) 9.41 (0.00) F AR (0.00) 18.5 (0.0) h 7.91 (0.00) 3.46 (0.3) * Paranez içerisindeki değerler olasılık (prob) değerleridir. Tablo. Tahmin Sonuçları Yapılan ahmin neicesinde ekonomik özgürlüğün isihdamı hem oplam düzey hem de işgücüne kaılma oranı bağlamında poziif yönde ekilediği bulunmuşur. Analiz kapsamındaki ülkeler ekseninde ikisadi özgürlük düzeyindeki %1 lik bir arış, oplam isihdam düzeyini ve işgücüne kaılma oranını sırasıyla %0.3 ve %0.15 arırmakadır. 5 Sonuç Türk Cumhuriyeleri nde ikisadi özgürlük ve isihdam arasındaki doğrudan ilişkinin oraya konulmasının amaçlandığı bu çalışmada, dönemi panel verileri kullanılmış ve gelişirilen modeller REM ile ahmin edilmişir. Sonuçlar analiz kapsamındaki ülkelerde oplam ikisadi özgürlük seviyelerindeki arışın, isihdamı hem oplam düzey hem de işgücüne kaılma oranı bağlamında poziif yönde ekilediğini gösermişir. Bu doğruluda, analiz kapsamındaki ekonomilerde eğer poliika yapıcıların makroekonomik hedeflerinden bir anesi isihdam düzeyini arırmak ise, ilgili ülkelerde ikisadi özgürlüğün kapsamının genişleilmesi ifade edilen amacın gerçekleşirilebilmesi adına önemli bir kakı sağlayabilir. Bununla birlike, mevcu çalışma ile ulaşılan sonuçlar hem eorik hem de ampirik lieraürü desekler nielikedir. Araşırma bulguları Garre ve Rhine (011), Nysröm (008), Bjørnskov ve Foss (008) ve Feldman (007) çalışmalarında ulaşılan bulgularla uarlıdır. Türk Cumhuriyeleri nde ikisadi özgürlük ve isihdam arasında poziif yönlü bir ilişkinin varlığının kanılandığı bu çalışmayı sınırlandıran bir akım kısılar bulunmakadır. Bunlardan ilki araşırma kapsamı ile alakalıdır. Tüm Türk Cumhuriyeleri için gerekli ve yeerli veri seinin olmaması araşırma kapsamının Türkiye, Azerbaycan, Kazakisan ve Kırgızisan ile sınırlı olmasına yol açmışır. İkinci olarak, analiz kapsamına dâhil olan ülkeler için farklı ikisadi özgürlük ölçülerinin dengeli bir biçimde bulunmaması, ikisadi özgürlüğün sadece ek bir göserge ile emsil edilmesini gerekli kılmışır. Eğer bu kısılar zaman içerisinde çözülebilirse, geleceke daha kapsamlı bir araşırma yapılmasına olanak sağlanabilir. Kaynakça Ayal, E.B., G. Karras, Componens of Economic Freedom and Growh: An Empirical Sudy, Journal of Developing Areas, 3, p Azman-Saini, W.N.W., A.Z. Baharumshah, S.H. Law, 010. Foreign Direc Invesmen, Economic Freedom and Economic Growh: Inernaional Evidence, Economic Modelling, 7(5), p Balagi, B., 005. Economeric Analysis of Panel Daa. Third Ediion, John Wiley-Sons Ld., Chicheser, England. Bengoa, M., B. Sanchez-Robles, 003. Foreign Direc Invesmen, Economic Freedom and Growh: New Evidence from Lain America, European Journal of Poliical Economy, 19(3), p Breusch, T.S., A.R. Pagan, The Lagrange Muliplier Tes and Is Applicaions o Model Selecion in Economerics, Review of Economics Sudies, 47, p Chrisian, B., N. Foss, 008. Economic Freedom and Enrepreneurial Aciviy: Some Cross Counry Evidence, Public Choice, 134(3), p Cole, J.H., 003. The Conribuion of Economic Freedom o World Economic Growh: , Cao Journal, 3(), p Doucouliagos, C., M.A. Ulubasoglu, 006. Economic Freedom and Economic Growh: Does Specificaion Make A Difference?, European Journal of Poliical Economy, (1), p Drukker, D.M., 003. Tesing for Serial Correlaion in Linear Panel-Daa Models, Saa Journal, 3, p Eason, S.T., M.A. Walker, Income, Growh, and Economic Freedom, American Economic Review, 87(), p

5 SESSION 3B: Ora Asya Ekonomileri 11 Egger, P., 005. Alernaive Techniques for Esimaion of Cross-Secion Graviy Models, Review of Inernaional Economics, 13, p Erla, H., 006. Panel Daa: A Selecive Survey. Firs Revision. Discussion Paper Series No: Middle Eas Technical Universiy, Ankara. Farr, W.K., R.A. Lord, J.L. Wolfenbarger, Economic Freedom, Poliical Freedom and Economic Well-being: A Causaliy Analysis, Cao Journal, 18(), p Feldmann, H., 007. Economic Freedom and Unemploymen around he World, Souhern Economic Journal, 74(1), p Garre, T.A., R.M. Rhine, 010. Economic Freedom and Employmen Growh in U.S. Saes. Federal Reserve Bank of S. Louis Working Paper No A. Gounder, R., 00. Poliical and Economic Freedom, Fiscal Policy, and Growh Nexus: Some Empirical Resuls for Fiji, Conemporary Economic Policy, 0(3), p Greene, W.H., 003. Economeric Analysis. 5h Ediion. Upper Saddle River. New Jersey: Prenice- Hall Gwarney, J.D., R.A. Lawson, R.G. Holcombe, Economic Freedom and he Environmen for Economic Growh, Journal of Insiuional and Theoreical Economics, 155, p Gwarney, J.D., R.G. Holcombe, R.A. Lawson, 004. Economic Freedom, Insiuional Qualiy, and Cross- Counry Differences in Income and Growh, Cao Journal, 4(3), p Hausman, J.A., Specificaion Tess in Economerics, Economerica, 43, p Hausman, J.A., W.E. Taylor, Panel Daa and Unobservable Individual Effecs, Economerica, 49, p Honda, Y., Tesing he Error Componens Model wih Non-Normal Disurbances, Review of Economic Sudies, 5, p Im K.S., M.H. Pesaran, Y. Shin, 003. Tesing for Uni Roos in Heerogeneous Panels, Journal of Economerics, 115(1), p Johnson, J.P., T. Lenarowicz, Culure, Freedom and Economic Growh: Do Culural Values Explain Economic Growh?, Journal of World Business, 33(4), p Karabegovic, A., F. McMahon, 008. Economic Freedom of Norh America: 008 Annual Repor (Canadian Ediion). Vancouver, BC: Fraser Insiue. Kref, S.F., R.S. Sobel, 005. Public Policy, Enrepreneurship, and Economic Freedom, Cao Journal, 5(3), p Levin A., C. Lin, J. Chu, 00. Uni Roo Tess in Panel Daa: Asympoic and Finie Sample Properies, Journal of Economerics, 108(1), p Miller, A.T., K.R. Holmes, A.B. Kim, B. Riley, J.M. Robers, C. Walsh, Index of Economic Freedom. The Heriage Foundaion & The Wall Sree Journal. Moulon, B.R., W.C. Randolph, Alernaive Tess of The Error Componens Model, Economerica, 57, p Nysröm K The Insiuions of Economic Freedom and Enrepreneurship: Evidence from Panel Daa, Public Choice, 136, p Scully, G.W., 00. Economic Freedom, Governmen Policy and he Trade-Off beween Equiy and Economic Growh, Public Choice, 113(1-), p World Bank, 01. World Developmen Indicaors-01. CD-ROM. Wu, W., O.A. Davis, The Two Freedoms, Economic Growh and Developmen: An Empirical Sudy, Public Choice, 100(1-), p