Günümüzde epidemiyolojik çalışmalar maruziyet merkezli

Transkript

1

2 NRC (National Research Council 1991) çevre epidemiyolojisi tanımı Yaygın olarak kabul edilen dış çevrede kimyasal, biyolojik ve fizik etkenlerin insan sağlığına olan etkilerinin çalışılmasıdır. Farklı çevre koşullarıyla karşı karşıya olan toplulukların gözden geçirilmesiyle, insan sağlığı ve kimyasal, biyolojik ve fizik etkenler arasındaki ilişki aydınlatılır. Kaynak: Environmental Health ( Epidemiology)

3 Snow un çalışması- hastalık merkezli Hastalıklar öncelikle enfeksiyöz yapıda (Bir mikroorganizma - Bir hastalık) Laboratuvar incelemelerine güven öncelikli Günümüzde epidemiyolojik çalışmalar maruziyet merkezli Etken hastalık Etken hastalık Etken Etken Etken Etken hastalık hastalık Kaynak: Environmental Health ( Epidemiology)

4 Çeşitli hastalık ve çevresel ajanlar arasındaki ilişkinin değerlendirilmesiyle ilgili Hill kriterleri (1965) İlişkinin gücü ve özgünlüğü Farklı çalışma bulgularının tutarlılığı Maruziyet ile hastalığın ortaya çıkışı arasında doz-yanıt ilişkisi varlığı Kurulan ilişkinin biyolojik olabilirliği Hastalığın doğal gidişi ile kanıtların tutarlılığı Deneysel ya da yarı deneysel destekli kanıtlar Kaynak: Environmental Health ( Epidemiology)

5 Maruziyet Etki Maruziyet İnternal doz Biyolojik etkin doz Erken biyolojik etki Değiştirilen Yapı ya da fonksiyon Klinik hastalık Prognostik anlam Duyarlılık Kaynak: Environmental Health ( Epidemiology)

6 Veri tipleri Gerçek maruziyetin tahmini EN İYİ Niceliksel kişisel ölçümler Yaşanılan yer civarında ya da diğer aktivite bölgelerinde alan ölçümleri Maruziyeti temsil edebilecek şeylerin ölçümü (içme suyu, besin tüketimi...) Maruziyet kaynağı yakınında yerleşim yeri ya da iş yeri Maruziyet kaynağının bulunduğu genel coğrafik alanda yerleşim yeri ya da iş yeri Kaynak: Environmental Health ( Epidemiology) EN KÖTÜ

7 Çevresel maruziyetlerle ilişkili sağlık risklerinin değerlendirilmesinde üç metodolojik basamak Maruziyet-etki ilişkisi için bir risk modeli oluşturmak ya da bulmak üzere literatür taranması Maruziyet ölçümü, alt grupların maruziyet düzeyi ve maruz kalan topluluğun büyüklüğünün tahmini Değişen maruziyet düzeyinin sağlık üzerine olan etkisinin önceden haber verilmesi Kaynak: Linkage methods for environment and health analysis 8 technical guidelines) WHO/EHG/97.11

8 TEHLİKE Herhangi bir sorun yaratma potansiyeli olan görünür ya da gizli durum sağlıklı TEHLİKE Olumsuz bir sonucun ortaya çıkma olasılığı hasta

9 Radyoaktif madde bulunan ortamda çalışmak? Herhangi bir sorun yaratma potansiyeli olan görünür ya da gizli durum Radyoaktif maddenin dökülme ve elimize değme olasılığı? TEHLİKE sağlıklı TEHLİKE Elimizde Olumsuz radyasyon bir sonucun yanığı gelişmesi? ortaya çıkma olasılığı hasta

10 TEHLİKE Kontrol? Radyoaktif madde maruziyeti için ne yapmalı? Tehlikenin yok edilmesi ya da kabul edilebilir düzeye getirilmesi

11 1.Tehlike tanımlanması 4. Risk karakterizasyonu Risk değerlendirmesi 2. Tehlike Değerlendirmesi (doz /yanıt değerlendirmesi) 3. Maruziyet değerlendirmesi Kaynak: Public Health and Prevention Medicine

12 1. Tehlike tanımlanması 3. Maruziyet değerlendirmesi 2. Tehlike Risk değerlendirmesi değerlendirmesi (doz /yanıt değerlendirmesi) 4. Risk karakterizasyonu Kaynak: Public Health and Prevention Medicine

13 Risk değerlendirmede beş adım 1. Tehlikenin değerlendirilmesi 2. Kimler zarar görüyor nasıl? 3. Önlemler yeterli mi? Radyasyon nedir? Sağlık etkileri nelerdir? Maruziyet süresi ve miktarı? Sağlık çalışanları? Tedavi gören hastalar? Hasta yakınları Gebe, çocuk... Daha fazla yapılabilecek bir şeyler var mı? 4. Bulguların kaydedilmesi Hastane kayıt sistemi? Radyasyon güvenliği için geliştirilmiş kayıt sistemi? 5. Değerlendirmenin zaman zaman gözden geçirilmesi ve gerekiyorsa düzeltme yapılması Kaynak:

14 BİZİM İÇİN ÖNEMLİ OLAN NE? Öncelik belirleme Sık görülme Ciddi sağlık sorunlarına neden olma Öncelikli alt gruplara olumsuz etkiler (çocuk, gebe, yaşlı) Üstteki ölçütlere göre kategorizasyon Risk değerlendirme

15 Günde 20 sigara içimi Aşırı kiloluluk (%15) Tüm kazalar Mesleksel radyasyon maruziyeti (300mrem/yıl) Mesleksel radyasyon maruziyeti (1rem/yıl) Beklenen yaşam süresinden kayıp 6 yıl 2 yıl 207 gün 15 gün 51 gün Karşılaştırmalı risk değerlendirmelerine göre Radyasyona bağlı ölümcül kanser gelişimi riski düşük? Kaynak: Idaho State University radiation information network (

16 Radyasyon çalışanları Doğal Radyasyon Kaynak:

17 Çernobil in ardından

18 Çernobil in ardından

19 İyonlaştırıcı Radyasyonun İnsan Sağlığına Etkileri Eşikli (non-stokastik) etkiler Belirli bir eşik değerden daha yüksek dozlarda HERKESTE Eşiksiz (stokastik) etkiler Çok düşük dozlarda BAZI KİŞİLERDE Genetik Etki Karsinojenik Etki Embriyo ve Fetus Üzerine Etki Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1

20 Radyasyon kazaları ve acil durumlar Radyasyon acilleri - yılda birkaç kez (radyoterapi alan hastalarda kazayla aşırı doz uygulaması, çevrede bir radyasyon kaynağının ortaya çıkması..) Nükleer kazalar Radyoaktif madde ya da nükleer silah kullanılan terörist saldırılar The International Atomic Energy Agency (IAEA) Radyasyon kazalarına uluslar arası yanıt vermek Kaynak:

21 Öncelik belirleme Proje Neyi? Neden? Nasıl araştıralım? (hangi verileri nasıl toplayalım?) Risk değerlendirme

22 Hastanede radyasyon maruziyeti riski Radyoloji Nükleer Tıp Radyasyon Onkolojisi Bazı Laboratuvarlar Occupational Workers Radyasyon kaynağı çevresinde çalışan diğer sağlık personeli Hemşireler Temizlik, hasta bakımı, güvenlik ve büro çalışanları Hastanın taşınmasında, ameliyathanelerde ve nekahat odalarında çalışan personel Allied Medical Workers Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995

23 Tıpta radyasyon kullanım alanları (Tanısal ) X ışını makineleri Mobil (portable) x-ray makineleri Fixed x-ray makineleri Floroskopi (C- arms) CT scanner Nükleer tıpta radyoaktif maddeler (kapsül, sıvı, gaz) Laboratuvarda radyoaktif maddeler (kan, idrar, hücre test tüp çalışmaları) Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995

24 Tıpta radyasyon kullanım alanları (Tedavide ) Lineer akseleratörler ya da teleterapi makineleri Radyoaktif ilaçlar Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995

25 Sintigrafi Teknesyum-99, Fosfor-32, İyot-131 vb. Tıbbi malzemelerin sterilizasyonunda (kalp kapakçığı, çeşitli solüsyonlar...) Kobalt 60 cihazları kanser tedavisinde Radyolojide x ışını Gama ışını Paketlenmiş malzeme Sterilizasyonunda Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1

26 Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyetin Süresi Miktarı Sağlık sonuçları Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Tehlike Tanımlanması Risklerin tanımlanması

27 Söz konusu tehlike ne?

28 Elektromanyetik Spektrum Görünen Solar radyasyonun görünen kısmı Kırmızı turuncu sarı yeşil mavi mor Düşük enerji Düşük frekans Yüksek enerji Yüksek frekans Telefon Radyo dalgaları mikrodalga Görünen ışık UV X ışını Gamma ışını Kozmik ışınlar Kaynak 1: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995 Kaynak 2:

29 Radyasyon birimleri Kantite Birim Yeni birim Radyasyon maruziyeti Röntgen (R) Coulomb/kg Absorbe olan doz Rad Gray (Gy) Eşdeğer doz Rem Sievert (Sv) Radyoaktivite Curie (Ci) Becquerel (Bq) 1 R = mr 1 rad = 1000 mrad 1 rem = 1000 mrem 1 Gy = 100 rad 1 Sv = 100 rem 1 Ci = Bq Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995

30 Background radyasyon Çevrede doğal olarak var olan iyonizan radyasyon Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995

31 Uzak mor ötesi ışınlar X ışınları Alfa ışınları Beta ışınları İyonlaştırıcı radyasyon Radyasyonun giriciliği iyonlaştırma yeteneği ile enerjisi ortamın fiziksel özelliği Gama ışınları Nötronlar Protonlar Diğer temel parçacıklar Radyasyonun giriciliğine göre küçükten büyüğe; Alfa ışınları Beta ışınları Gama ışınları Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1

32 Yarılanma süresi Fiziksel yarılanma süresi Biyolojik yarılanma süresi İnsan sağlığı için en tehlikeli olanlar Radyoaktivitesi yüksek (fiziksel yarılanma süresi kısa) Bedende kalış süresi fazla ( biyolojik yarılanma süresi uzun) Etkin yarılanma süresi = T etkin T fiziksel T biyolojik Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1

33 Hava kirliliği Kimyasal tehlikeler pestisitler kurşun Su sağlanması Sanitasyon Hijyen Güvenli gıda Mikrobiyolojik tehlikeler Fizik tehlikeler gürültü Trafik kazaları Tarımsal çevre Su kaynakları Yüksek riskli Doğal çevre vektörler Arbovirus Ve protozoalar Risk faktörleri İyonizan radyasyon GENEL ÇEVRE Kazalar Tehlike tipleri Kaynak: Introduction and methods - Assessing the environmental burden of disease at national and local levels World Health Organization Protection of the Human Environment Ceneva 2003

34 mesleksel medikal Radyasyon kaynakları doğal

35 Radyasyon maruziyet kaynakları Medikal maruziyet %20 Besin /su %8 Diğer % 1 Radon (doğal internal maruziyet) % 43 Kozmik ışınlar % 13 Yeryüzü Gamma Radyasyon (doğal eksternal maruziyet) % 15 Kaynak:

36 Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyetin Süresi Miktarı Sağlık sonuçları Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Tehlike Tanımlanması Risklerin tanımlanması

37 Genel olarak toplumda yıllık sınır doz 100mrem (U.S. Nuclear Regulatory Commission) Yıllık mesleksel sınır doz Total eşdeğer etkin doz 5000mrem Gebe çalışanlar için 500 mrem / gebelik Kaynak: Idaho State University radiation information network (

38 Maruziyet değerlendirme Tüm bedenin (akut) 300 rem üzerinde doz alımı ile immun sistem zarar görür 400 rem - %50 ölüm (maruziyet sonrası 60 gün içinde) 1000 rem ve üzeri - %100 ölüm (özellikle beyinde vasküler hasar ) Her yaş, cins ve tüm kanser tipleri için ortalama olarak; Akut alınan her bir doz (rem) için kanserden ölüm riski %008 Uzun sürede alınan her bir doz (rem) için kanserden ölüm riski %004 Kaynak: Idaho State University radiation information network (

39 Önerilen sınır dozlar Maruziyet tipi Stokastik etki Kümülatif etkin sınır doz Stokastik etki Yıllık etkin sınır doz Deterministik etki Lens dokusu için yıllık sınır doz Deterministik etki Deri, el ve ayaklar için yıllık sınır doz Embriyo ya da fetus için aylık sınır doz İhmal edilebilir yıllık sınır doz NCRP ( National Council on Radiation Protection ) 10mSv x yaş 50 msv 150 msv 500 msv 0.5 msv/ay 0.01 msv Kaynak: Manual for Radiation Oncology Nursing Practice and Education

40 Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Niceliksel risk değerlendirmenin (QRA) çok önemli bir parçası bilgileri özetler ve yorumlar risk tahmininde beşirsizlikleri ve sınırlılıkları belirler Kaynak: Linkage methods for environment and health analysis 8 technical guidelines) WHO/EHG/97.11 Risk Karakterizasyon (risk analizi) Toksisite değerlendir

41 Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Özetlenen ve yorumlanan bilgiler üzerinden bir gözden geçirme çalışması Başka ne olabilir? Başka neden? Alternatif değerlendir Risk Karakterizasyon (risk analizi)

42 Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Grafikle riskin özetlenmesi Alternatif değerlendir Risk Karakterizasyon (risk analizi)

43 Risk değerlendirme Risk yönetimi Risk değerlendirme sonuçlarının çözüm geliştirme ve uygulamaya dönük kullanılması Risk yönetimi Risk değerlendirme

44 RİSK YÖNETİMİ Risk değerlendirmesini izleyen karar verici süreç Sosyal ve politik bileşenler gözönünde bulundurularak riskin azaltılması ya da önleme stratejilerinin geliştirilmesi Kaynak: Environment Economics and Development Policy Course World Banc Institute, July 15-26, 2002, Washington

45 Risk değerlendirmede ana sorunlar Tehlike tanımlanması Toksisite değerlendirmesi Maruziyet değerlendirmesi Risk karakterizasyonu Risk değerlendirmesinde Uncertainty konusunu anlamak risk yöneticilerinin daha fazla bilgilenmesini ve risk temelli kararlar almasını sağlar Kaynak:

46 Risk değerlendirme süreci ve epidemiyolojik stratejilerle ilişkisi Niteliksel risk değerlendirme Tanımlayıcı epidemiyoloji Doz-yanıt modeli Moleküler epidemiyoloji Niceliksel risk değerlendirmesi (maruziyet tahmini, sağlık etkilerinin tahmini, risk karakterizasyonu) Analitik epidemiyoloji Risk ölçümlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi Girişimsel epidemiyoloji Kaynak: Linkage methods for environment and health analysis 8 technical guidelines) WHO/EHG/97.11

47 Monte Carlo Simulasyon Tekniği Yineleyen süreçte olası sonuçları ortaya koymak için yapılan ardışık olayların analizi Kesinsizlik ve değişkenliği taklit etmede kullanılabilir Her bir olasılık dağılımı gösterilir ve hesaplanır Ortaya çıkma olasılığı gösterilebilir Risk tahminine büyük etkisi olan etmenler tanınır ve potansiyel risklerin dağılım sıklığı elde edilir. Karşılaştırmalara olanak sağlar Kaynak 1: Introduction and methods - Assessing the environmental burden of disease at national and local levels World Health Organization Protection of the Human Environment Ceneva 2003 Kaynak 2:

48 Bir ya da daha çok olasılık dağılımından rasgele sayılar seçme tekniği Zaman en temel elemanlardan Dinamik bir sistemin özelliklerini ve davranışlarını bilgisayar aracılığıyla taklit eder ve sayısal sonuç verir AVANTAJLAR Karmaşık sorunların çözümünde etkili (What-if) senaryoların modellenmesi - yöneticilere değişik seçenekler Pek çok faktörün etkisi aynı anda ve etkileşimli olarak incelenebilir DEZAVANTAJLAR Model geliştirmek zaman alıcı ve pahalı Hatalar? Kaynak:

49 Monte Carlo Simulasyon Tekniği 1 Risk algoritmasını saptamak Anahtar parametreleri tanımlamak için duyarlılık analizi yapmak Dağılım tipini tayin etmek ya da geliştirmek (kümülatif sıklık) Değişkenler arasında kesin olmayan korelasyonlar Monte Carlo Simulasyon tekniği Kümülatif olasılık ya da dağılım sıklığı histogramını ve tanımlayıcı istatistikleri gözden geçirmek Risklerin seçilmiş güvenli üst sınırları için en olası risk tahmini; Kesinsizliğin tartışılması Kaynak:

50 Monte Carlo Simulasyon Tekniği 2 Akış diyagramı frekans frekans frekans frekans dağılım dağılım dağılım dağılım Kümülatif olasılık algoritma RİSK Kaynak:

51 Risk yönetimi NE YAPMALI? Risk değerlendirme sonuçlarının çözüm geliştirme ve uygulamaya dönük kullanılması

52 Hastanede Neler Yapılmalı? (1) Korunma önlemleri radyasyon komitesince planlanmalı, uygulanması sağlanmalı ve denetlenmeli Tanı tedavi ve araştırma amaçlarıyla radyasyonla çalışılan her bölüm için bir organizasyon şeması oluşturulmalı ALARA ilkesine uygun çalışılmalı Radyasyon kaynakları kaydedilmeli ve belli aralıklarla güncellenmeli Olağandışı durumlar değerlendirilmeli

53 Hastanede Neler Yapılmalı? (2) Radyasyon kaynaklarının tümünün lisanslı olması sağlanmalı Radyasyon kaynağı çevresinde alan monitörü bulunmalı ve ölçüm yapılmalı Radyoaktif maddelerin teslim alınması, hastane içinde kullanımı, taşınması ve depolanması yönetmeliğe uygun olmalı Kapalı radyasyon kaynaklarına sızıntı testi yapılmalı Cihaz bakım, onarım ve kalibrasyonları düzenli yapılmalı ve kaydedilmeli Radyoaktif atık yönetimi, yönetmeliğe uygun olmalı (yarı ömrün 10 katı süreyle depolanma gibi- Manual for Radiation Oncology Nursing Practice and Education)

54 Hastanede Neler Yapılmalı? (3) Nükleer tıpta - Gamma Camera kullanılmalı Floroskopi - koruyucu önlük kullanılmalı, makinenin kontrol paneline dikkat edilmeli Hot lab alanları kullanım dışında kilitli olmalı Radyoaktif olan beden sıvıları (kan...) ile ilgili işlemler kauçuk eldiven gibi koruyucularla yapılmalı Kaynak: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995

55 Hastanede Neler Yapılmalı? (4) Radyoaktif kaynakların teslim alınması, hastane içinde taşınması, depolanması yönetmeliklere uygun olmalı Radyasyon uyarı işaretleri bulunmalı Personelin doz ölçümü sağlanmalı (dozimetre) düzenli kaydedilmeli Hizmet içi eğitim programları yapılmalı İşe başlamadan önce Düzenli olarak her yıl İş koşullarında ya da mevzuatta herhangi bir değişiklik olduğunda

56 Radyasyon kullanımı ile ilgili ilkeler Kesin yararı yoksa kullanmama ilkesi ALARA (As Low As Reasonably Achievable) ilkesi İzin verilen limit değerler Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1

57 ALARA (As Low As Reasonably Achievable) ilkesi Mümkün olan en düşük dozun kullanımı ilkesi Radyasyonun herhangi bir sağlık sorununa neden olmayan bir düzeyi yoktur Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1

58 1900 ler - Erişkin bir insan için izin verilen en fazla doz 100mSv ( mrem)/gün Günümüzde Radyasyonla ilgili bir işte çalışan erişkin için izin verilen en fazla doz 20 msv (2000 mrem)/yıl Uluslar arası Radyolojik Korunma Komisyonu (ICRP; International Commission on Radiological Protection) Uluslar arası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA; International Atomic Energy Agency) Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1

59 Radyasyonla çalışan personel için 1 saatte yaklaşık 2mrem(20 µsv) 1 günde 20 mrem(200 µsv) 1 haftada 0,1 rem(1000 µsv) sınırını aşmamalı

60 Teknik korunma uygulamaları İzolasyon Kapalı sistemler oluşturulması Radyasyon kaynağı ile kişiler arasındaki uzaklığın arttırılması Çalışma süresinin kısaltılması Maske vb kişisel koruyucu kullanımının sağlanması Çalışma ortamında radyoaktivite ölçümlerinin yapılması (environmental monitoring) Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1

61 En kısa sürede işlem yapılması Kişi ile radyasyon kaynağı arasında en fazla uzaklığın sağlanması Radyasyon kaynağının koruyucu bariyerle çevreden ayrılması Fatoş un maruziyeti Ayşe ninkinin dörtte biri kadar Maruziyet süresi AYŞE Uzaklık FATOŞ Bariyer İki birim Kaynak 1: Radıatıon Informatıon For Hospıtal Personnel AAPM Report 1995 Kaynak 2: Manual for Radiation Oncology Nursing Practice and Education İki birim

62 Tıbbi korunma uygulamaları Korumaz Sadece ölçüm yapar Periyodik sağlık kontrolu Kişisel dozimetre kullanımı (personal monitoring) Radyasyona bağlı gelişebilecek biyolojik değişikliklerin belirli aralıklarla değerlendirilmesi (biologic monitoring) Kaynak 1: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1 Kaynak 2: Manual for Radiation Oncology Nursing Practice and Education

63 Kişisel dozimetreler (genellikle aylık değerlendirme) İnce tabaka biçiminde Yüzük (halka) biçiminde Cep dozimetre Başka kişilerle paylaşılabilir Odaya girmeden önce ve sonra okunabilir Alan ölçümleri Kaynak : Manual for Radiation Oncology Nursing Practice and Education

64 Dozimetre seçimi Kalibre edilebilir Standardize Çevre faktörlerinin etkisi bilinen Üretim partileri arasında sınırlı farklılık olan Doz hızına bağımlılığı düşük Okuma zaman aralığı uzun (1 saat ile 3-4 gün) Işınlama öncesi raf ömrü uzun Kolay sağlanabilir ve ucuz Kolay okunabilir

65 Kategori Dozimetre için kriter H-3 C-14 P-33 S-35 Ca-45 Materyalleri Nükleer tıp ve brakiterapi Eksternal dozimetreye gerek yok Beden ve yüzük dozimetrisi Floroskopi Beden ve boyun dozimetrisi Dental tanısal x-ray uygulaması Eksternal dozimetreye gerek yok Radyografik tanısal x-ray uygulaması Beden dozimetresi Kaynak: Radiation Protection Division (RPD) Minnesota University (

66 Kurşun önlük Beden dozimetresi Yüzük dozimetresi Boyun dozimetresi Kaynak: Radiation Protection Division (RPD) Minnesota University (

67 DSÖ nün radyasyon ve çevre sağlığı programı Çevresel ve işle ilgili radyasyon maruziyet ve sağlık risklerini değerlendirir DSÖ İyonizan Radyasyon Programı İnsan eliyle oluşturulan ve doğal kaynaklardan çevresel iyonizan radyasyon maruziyetine bağlı sağlık sorunlar Korunma İyonizan radyasyon programında DSÖ nün rolü Radyasyon güvenliği standartlarının ve koruyucu ölçütler için öneri geliştirilmesi Nükleer ve radyolojik kazalar için destek sağlanması Ulusal güç oluşturulması Bilgi ve eğitim Kaynak:

68 REMPAN - Radiation Emergency Medical Preparedness and Assistance Network of WHO DSÖ nün acil yönetim programları Radyasyon maruziyeti ciddi olan ülkelere öneri, pratik yardım ve medikal hazırlık için irtibat enstitüleri ve işbirliği merkezlerinin oluşturduğu ağ REMPAN Mart 14 DSÖ İşbirliği Merkezi (10 ülkede) (Armenia, Avustralya, Brezilya, Fransa, Almanya, Japonya, Rusya Federasyonu, İngiltere, Ukrayna ve ABD) 13 İrtibat Enstitüsü (11 ülkede) ( Arjantin, Kanada, Çin, Finlandiya, Macaristan, Almanya, Hindistan, Japonya, Kore, İngiltere ve ABD) Kaynak:

69 İrtibat enstitüleri (liaison institutions )ve işbirliği merkezlerinin (collaborating centres) radyasyon acillerinde sağladığı yardım Uzman kişiler (radyolog, hemşire, teknisyen...) Teçhizat (radyasyon izlemi için taşınabilir aletleri bulunur) Tıbbi hizmet (tanı, tedavi ve tıbbi izlem...) Bilimsel hizmet (REMPAN enstitülerinin çoğu, bio-dozimetri laboratuvarına sahip ve maruziyeti olan kişilerin radyasyon dozu, uzmanlarca değerlendiriliyor) Taşıma Uzmanlaşmış ekipler (çok uluslu ekiplerin organizasyonu) Kaynak:

70 REMPAN yardımı ile tedavi edilmiş olan radyasyon yanığı örneği Maruziyetten üç hafta sonra radyasyon yanığı (Co-60) Maruziyetten altı ay sonra derin radyasyon ülseri Maruziyetten sekiz ay sonra plastik cerrahi ve iyileşme Kaynak:

71 Teknik ve tıbbi korunma uygulamaları konusunda hukuksal düzenlemeler Radyasyon Sağlığı Tüzüğü Radyasyon Güvenliği Tüzüğü Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği Nükleer Tanımlar Yönetmeliği Nükleer Santralların Güvenlik Uygulaması Kuralları için Tanınması Yönetmeliği Tıpta Tedavi Amacıyla Kullanılan İyonlaştırıcı Radyasyon Kaynaklarını İçeren Tesislere Lisans Verme Yönetmeliği İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak 7.5 Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Tüzük Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü Kaynak: Radyasyon ve Sağlık Teknik Rapor No:1

72 E.Ü.T.F Radyasyon Güvenliği Komitesi 2003 Hastanede 20 ünitede radyasyon uygulaması yapılan 61 cihaz var İkisi kullanım dışı Lisans belgesi olan cihaz sayısı 27 Lisans belgesi olmayan cihaz sayısı 32 Bu ünitelerde 283 sağlık çalışanı bulunuyor Dozimetresi olmayan sağlık çalışanı sayısı kurşun önlük ve on tane koruyucu boyunluk gerekli İlgili birimlere radyasyon alan monitörü gerekli

73 BİZİM İÇİN ÖNEMLİ OLAN NE? Öncelik belirleme Sık görülme Ciddi sağlık sorunlarına neden olma Öncelikli alt gruplara olumsuz etkiler (çocuk, gebe, yaşlı) Üstteki ölçütlere göre kategorizasyon Risk değerlendirme

74 Öncelik belirleme Proje Neyi? Neden? Nasıl araştıralım? (hangi verileri nasıl toplayalım?) Risk değerlendirme

75 Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyetin Süresi Miktarı Sağlık sonuçları Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Tehlike Tanımlanması Risklerin tanımlanması

76 Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Niceliksel risk değerlendirmenin (QRA) çok önemli bir parçası bilgileri özetler ve yorumlar risk tahmininde beşirsizlikleri ve sınırlılıkları belirler Kaynak: Linkage methods for environment and health analysis 8 technical guidelines) WHO/EHG/97.11 Risk Karakterizasyon (risk analizi) Toksisite değerlendir

77 Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Özetlenen ve yorumlanan bilgiler üzerinden bir gözden geçirme çalışması Başka ne olabilir? Başka neden? Alternatif değerlendir Risk Karakterizasyon (risk analizi)

78 Öncelik belirleme Proje Veri Değerlendir Maruziyet değerlendir Risk değerlendirme Toksisite değerlendir Grafikle riskin özetlenmesi Alternatif değerlendir Risk Karakterizasyon (risk analizi)