Kesikli Reaktör Sisteminde, Eþit S o /X o Oranýnda Kalýcý Ürün Oluþumunun Araþtýrýlmasý

Transkript

1 Kesikli Reaktör Sisteminde, Eþit S o /X o Oranýnda Kalýcý Ürün Oluþumunun Araþtýrýlmasý Ekoloji Cilt: 13 Sayý: , 2003 Gökhan Ekrem ÜSTÜN, Seval Kutlu AKAL SOLMAZ Uludað Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlýk Fakültesi, Çevre Mühendisliði Bölümü, Görükle - BURSA Özet Bu çalýþmada, glikozla beslenen kesikli reaktör sisteminde, 100 mg KOÝ/l ve 200 mg KOÝ/l'lik baþlangýç sübstrat (S o ) konsantrasyonlarý ile 100, 200 mg MLSS/l'lik baþlangýç mikroorganizma (X o ) konsantrasyonlarýnda kalýcý (inert) çözünmüþ ürün (SR) oluþumu araþtýrýlmýþtýr. 2 litre hacminde laboratuvar ölçekli kesikli bir reaktör sisteminde 20 o C'de ve reaktörlerde ph deðeri 7 civarýnda sabit tutularak mikroorganizmalarýn gereksinim duyduðu nutrientler ve oksijen yeterli miktarda temin edilmiþtir. Çalýþma neticesinde; (200 mg KOÝ/l)/ (200 mg MLSS/l) olan reaktörde %81, (100 mg KOÝ/l) /(100 mg MLSS /l) olan reaktörde ise %78 oranýnda KOÝ giderim verimi elde edilmiþtir. Organik yükleme deðeri 1 olan her iki reaktör sisteminde de 10 günlük ölçüm süresi sonunda kalýcý ürün konsantrasyonlarýnýn hemen hemen birbirine eþit olduðu tespit edilmiþtir. Ayrýca S o /X o = 100 (mg KOÝ/l)/(100 mg MLSS/l) olan reaktörde 47 günlük ölçüm sonunda SR konsantrasyonunun ortalama 38 mg KOÝ/l deðerine eþit olduðu belirlenmiþtir. Anahtar Kelimeler: Kalýcý çözünmüþ ürün, kesikli reaktör, S o /X o oraný. Investigation of Inert Products in Equal S o /X o Ratio in Batch Reactor Abstract In this study, inert soluble products were investigated in batch reactor feeding on glucose with the initial substrate (S o ) concentrations of 100 mg COD/l and 200 mg COD/l and initial microorganism (X o ) concentrations of 100, 200 mg MLSS/l. Sufficient nutrients and oxygen were supplied to and microorganisms at ph 7 and 20 o C temperature in a 2 litre volume of batch reactor. As a result of the study, COD removal efficiencies were determined as 81% in (200 mg COD/l) / (200 mg MLSS/l) reactor; and 78% in (100 mg COD/l) / (100 mg MLSS/l). The inert product concentrations were determined to be equal in each reactor at the end of 10 days analysing time in the organic loading rate of 1 in both reactor systems. Moreover, average SR concentrations were measured as 38 mg COD/l at the end of 47 days analysing period in S o /X o = (100 mg COD/l) / (100 mg MLSS/l) reactor. Keywords: Inert soluble product, batch reactor, So/Xo rate. GÝRÝÞ Ýnsanlar, yaþamsal ve ekonomik gereksinmeleri için, suyu hidrolojik döngüden almakta ve kullandýktan sonra tekrar ayný döngüye iade etmektedirler. Bu iþlemler sýrasýnda suya karýþan maddeler sularýn fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini deðiþtirerek "Su Kirliliði" olarak adlandýrýlan olguyu ortaya çýkarmaktadýrlar (Akal Solmaz ve ark. 2001). Su kirlenmesine neden olan maddelerin büyük bir kýsmý organik kökenlidir. Bu maddeler mikroorganizmalar tarafýndan biyolojik olarak indirgenerek stabil ve zararsýz hale getirilmektedir. Bu amaçla en çok kullanýlan sistemler arýtýmý gerçekleþtiren mikroorganizmalarýn askýda büyüme özelliklerine sahip olduðu bir aerobik arýtma yöntemi olan Aktif Çamur Sistemleri (AÇS)'dir (Akal 1990, Akal ve ark. 1998). AÇS tasarýmý genelde katý madde alýkonma süresi (SRT) olarak tanýmlanan çamurun sistemde alýkonma zamaný, sübstrat-mikroorganizma oraný (S o /X o ) olarak tanýmlanan organik yükleme hýzý veya hidrolik alýkonma süresi (HRT) bazýnda gerçekleþtirilmektedir. Bunlardan en önemlisi S o sübstrat konsantrasyonu ile X o mikroorganizma konsantrasyonu arasýndaki S o /X o oranýdýr. Bu oran, arýtma sistemlerinin performanslarý ve organik madde giderim verimleri üzerinde etkili olmaktadýr (Akal ve ark. 1999, Akal Solmaz ve ark. 2001). Zaman unsurunun günümüzde önemli ve kýsýtlayýcý olgu olmasý nedeniyle AÇS'lerinde mevcut Kimyasal Oksijen Ýhtiyacý (KOÝ), Biyokimyasal Oksijen ihtiyacý (BOÝ) ve Toplam Organik Karbon (TOK) parametrelerinden KOÝ, kýsa zamanda sonuç almamýzý saðladýðý için organik madde ölçümünde daha da önem kazanmýþtýr (Akal 1995). Ekim - Kasým - Aralýk 2003, Sayý: 49 31

2 Ekoloji Ürün oluþumu üzerine yapýlan çalýþmalardan biri Gaffney ve Heukelekian (1961)'in deneysel çalýþmalarýdýr. Warburg respirometresini kullanarak yaptýklarý deneylerin sonuçlarýna göre asetat, %72-78 oranýnda CO 2 ve H 2 O' ya dönüþerek oksitlenirken, %13-15'i yeni hücre protoplazmasýna dönüþmüþ, %11-12'si ise ayrýþmayarak sistemde organik madde kalýntýsý olarak kalmýþtýr (Gaffney ve Heukelekian 1961). Çözünmüþ Kalýcý Ürün (SR) oluþumu ile ilgili olarak; literatürde, hýzlý ayrýþan karbon ve enerji kaynaklarýnýn daha fazla ara ürün oluþmasýna sebep olduðu belirtilmiþtir (Rao ve Gaudy 1966). Artan (1987), güç ayrýþan sübstratlarýn sürekli beslenmesinde ara ürün oluþmasýnýn düþük bir ihtimal olduðunu ifade etmiþtir. Eckhoff ve Jenkins (1967) ise, kolay ayrýþan organik maddelerin ayrýþmasý sýrasýnda ayrýþmadan kalan maddeleri, sübstrat mekanizmasý sýrasýnda oluþan metabolik son ürünler olarak tanýmlamýþlardýr. Bazý araþtýrmacýlara (Chudoba 1967, Grady ve Williams 1975) göre S o konsantrasyonu yüksek olan reaktörlerde daha fazla çözünmüþ metabolik ürün veya toplam KOÝ; bulunmasýna neden olmuþtur. Geçen periyot içerisinde Chudoba (1985)'ya göre AÇS'de inert ürünlerin üç þekilde oluþtuðu belirtilmiþtir: 1. Mikroorganizmalarýn çevreleri ile etkileþimleri sonucunda salgýladýklarý bileþikler, 2. Sübstrat metabolizmasý ve bakteriyel çoðalma sonucunda üretilen bileþikler, 3. Mikroorganizmalarýn ayrýþmasý ve hücre erimesi sonucunda oluþan bileþiklerdir. Rittman ve ark. (1987) ise ürün oluþumunu iki sýnýfa ayýrmýþlardýr: 1. Çoðalma ile orantýlý olarak ürün oluþumu, 2. Çoðalmadan baðýmsýz olarak ürün oluþumu. Artan (1987) tarafýndan, çözünmüþ inert ürün oluþumunu da hesaba katan bir aktif çamur modeli geliþtirerek, çözünmüþ kalýcý ürünün çýkýþ suyu çözünmüþ KOÝ'si üzerindeki etkisi incelenmiþ ve çözünmüþ kalýcý ürün üretiminin Chudoba (1985)'nýn da belirttiði gibi, baþlangýç çözünmüþ organik madde ile deðiþtiði bulunmuþtur. Gaudy ve Blachly (1989), kesikli ve sürekli sistemlerde yaptýklarý arýtýlabilirlik çalýþmalarýnda inert KOÝ'nin biyolojik arýtma proseslerinde biyolojik olarak ayrýþtýrýlamayacaðýný söylemiþler fakat uzun vadede inert kýsmýn %90'dan fazlasýnýn metabolize edilebileceðini belirtmiþlerdir. Pitter ve Chudoba (1990), S o /X o oranýnýn metabolik reaksiyonlarý etkileyerek, bu oranýn sübstratýn giderilmesi sýrasýnda hücre artýþý olup G. E. ÜSTÜN - S. K. AKAL SOLMAZ olmadýðýnýn belirlenmesinde batch reaktörler için önemli bir parametre olduðunu belirtmiþlerdir. Germirli ve ark. (1991) yaptýklarý çalýþmada, farklý giriþ konsantrasyonlarýnda kesikli reaktörlere beslenen glikozun ayrýþmasý sýrasýnda sisteme salýnan metabolik ürünlerden kaynaklanan ilgi çekici verilerin belirli bir eðilim göstermemesi, metabolik ürünlerin yapý ve üretimlerinin, çalýþmada tamamý ile deðiþik karakterde endüstriyel atýksulara aklime edilmiþ, dolayýsýyla birbirinden farklý, mikroorganizma kültürleri sonucunu getirmiþtir. Görgün ve Orhon (1991), atýksularýn biyolojik arýtýlabilirliðinin incelenmesi amacýyla çok sayýda deneysel çalýþmalar yapmýþlar, baþlangýçta inert fonksiyon bulunmadýðýný, ancak giriþteki ayrýþabilir KOÝ'nin yaklaþýk %6-7'sinin kalýcý mikrobiyal ürüne dönüþtüðünü belirtmiþlerdir. Orhon ve ark. (1992) inert KOÝ'nin tekstil atýksularýnýn biyolojik arýtýlabilirliðine etkilerini incelemiþlerdir ve çýkýþ suyu KOÝ'sini düþük S o /X o yüklemelerinde bile, toplam inert KOÝ olarak tanýmlanan deðerlerin altýna düþürülemeyeceðini göstermiþlerdir. Akal Solmaz (2001) tarafýndan yapýlan çalýþmada, AÇS'de farklý S o /X o oranlarýnýn çözünmüþ kalýcý inert ürün (SR) oluþumuna etkisi, deneysel çalýþmalar yardýmýyla incelenmiþ ve ürün oluþumuna baðlý olarak inert ürün konsantrasyonu için bir matematik model geliþtirilmiþtir. Çalýþma neticesinde SR deðiþiminin S o /X o organik yükleme 161,7*(S oranýna baðlý olduðusr= o /X o ) 1,39 denklemi 2,2015+(S ile ortaya konmuþtur. o /X o ) 1,39 Bu çalýþmada, mikroorganizma ve sübstratýn (X o, S o ) baþlangýç konsantrasyonlarýnýn çözünmüþ kalýcý ürün oluþumu üzerine etkisi kesikli reaktör sistemlerinde denenmiþ, bu amaçla reaktör sistemleri glikoz ile beslenerek farklý S o, X o konsantrasyonlarý için ayný organik yükleme oranýnýn, kalýcý ürün eldesine etkisi, deneysel çalýþmalar yardýmýyla incelenmiþtir. MATERYAL VE METOT Bu çalýþmada, etkili hacmi 2 litre olan laboratuvar ölçekli cam malzemeden yapýlmýþ kesikli reaktör sistemi kullanýlmýþtýr. Reaktörler, X o baþlangýç mikroorganizma konsantrasyonlarýný saðlayacak þekilde glikoza alýþtýrýlmýþ heterojen ve ayrý bir biyokütle topluluðundan ilave edilerek çalýþtýrýlmýþtýr. Reaktörde aþý mikroorganizma olarak Uludað Üniversitesi Kampüsü kanalizasyon sisteminden alýnan evsel atýksudan alýnan mikroorganizmalar ilave edilmiþ, atýksu içindeki mikroorganizmalarýn glikoz çözeltisine aklimasyonu yaklaþýk olarak 20 günde 32 Ekim - Kasým - Aralýk 2003, Sayý: 49

3 Kesikli Reaktör Sisteminde, Eþit S o /X o Oranýnda Kalýcý Ürün Oluþumunun Araþtýrýlmasý Ekoloji tamamlanmýþtýr. Çözeltilerin ve mikroorganizma miktarýnýn ilavesinden sonra dinlendirilmiþ musluk suyu ile reaktörler 2 litreye tamamlanarak deneye hazýrlanmýþ ve sistem kesikli olarak çalýþtýrýlmýþtýr Kesikli beslenen reaktörlerde sübstrat olarak litrede 93,8 mg glikoz bulunan ve KOÝ deðeri 100 mg/l olan çözeltiler kullanýlmýþtýr. Bu 100 mg/l'lik KOÝ deðeri, sübstratýn %100 oksidasyonuna karþý gelen teorik deðeridir. Reaktör ortamýnýn mineral madde, azot ve fosfor ihtiyacýný karþýlamak için, bileþenleri Tablo 1'de verilen A ve B çözeltilerinden ilave edilmiþtir. Tablo 1. A ve B çözeltilerinin içerikleri (Akal 1997). Herbir reaktör sisteminin atýksuyunun ph'sý düzenli olarak ölçülerek, ph'nýn 7,1-7,2 arasýnda tutulmasý 1 N NaOH veya 0,1 N H 2 SO 4 çözeltilerinden yeteri kadar ilave edilerek saðlanmýþtýr. Deneyler 20± 3 o C'de oda sýcaklýðýnda yapýlmýþtýr. Gece, gündüz ve mevsimlik sýcaklýk deðiþimlerinde ortam sýcaklýðýnýn sabit tutulmasý su banyosu ile saðlanmýþtýr. Sýcaklýklar termometre ile günlük olarak takip edilmiþtir. Aerobik ortam koþullarýnýn devamý (oksijen ihtiyacý) ise porözlü yapýya sahip havalandýrma taþlarýnýn kompresöre baðlanmasý ile temin edilmiþtir. alýnmýþ, askýda katý madde (AKM), KOÝ ve glikoz analizleri yapýlmýþtýr. Analizler için Standart Metotlarda verilen prosedürler takip edilmiþtir (Anonymous 1998). Glikoz konsantrasyonunu ölçmek için Kolorimetrik Anthrone Metodu (Ýkincil Metot) kullanýlmýþtýr. Bu metodun temel prensibi, antrone (9,10-dihydro-9 ketoanthracene)'nun kuvvetli asidik ortamda (1,84 yoðunluklu, %98'lik H 2 SO 4 ) sakkaridler ile reaksiyona girmesi esasýna dayanýr (Akal Solmaz 2001). Reaktörlerdeki glikoz konsantrasyonlarý sýfýr deðerine ulaþana kadar analizlere devam edilmiþ, sistemdeki glikozun tükenmesinden sonra kalýcý ürün oluþumunu takip etmek için, daha uzun zaman aralýklarýyla numuneler alýnarak, analizler yaklaþýk olarak 10 ile 20 gün boyunca sürdürülmüþtür. BULGULAR VE TARTIÞMA Bu çalýþmada, glikoz ile beslenen kesikli reaktörlerde baþlangýç mikroorganizma (X o ) ve sübstrat (S o ) konsantrasyonunun kalýcý ürün oluþumuna etkisi araþtýrýlmýþtýr. S o /X o oraný 1 olan reaktörlerde glikoz, KOÝ, biyokütle ve kalýcý ürün analizleri yapýlmýþ, sonuçlarýn zamana göre deðiþimleri sýrasýyla; Þekil 2-10 arasýnda sunulmuþtur. Yapýlan sürekli ölçümde, reaktöre organik kirliliðin (glikoz) verilmesinden hemen sonra 15'er dakikalýk zaman aralýklarýnda numuneler alýnmýþ, bu numuneler üzerinde gerçekleþtirilen ölçümler neticesinde ve S o /X o oranýna baðlý olarak, organik maddenin mikroorganizmalar tarafýndan tüketim hýzýnýn zamana baðlý olarak deðiþimi incelenmiþtir. Yapýlan çalýþmada, farklý S o ve X o baþlangýç konsantrasyonlarýnda, kesikli reaktör sistemi kullanýlarak, glikozun tükenmesinden itibaren ortamda ayrýþmadan kalan ürün konsantrasyonlarýnýn, S o /X o oranlarý ayný olan reaktörlerdeki zamana baðlý deðiþimlerinin belirlenmesi hedeflenmiþtir Þekil 1. Deneysel çalýþmanýn yürütüldüðü kesikli reaktör seti. Deney düzeneðinin kuruluþundan itibaren deneysel çalýþma esnasýnda gereken hassasiyetin saðlanmasý amacý ile, her bir reaktörün mutlaka paralel reaktörü kurulmuþ ve çalýþmalara yaklaþýk 9 ay boyunca devam edilmiþtir. Çalýþma düzeneði þematik olarak Þekil 1'de gösterilmiþtir. Analizler için tam karýþýmdan ml numune Þekil 2. S o /X o oraný 1 olan ( 200 mg KOÝ/l/200 mg MLSS/l) olan reaktörde AKM ve KOÝ'nin zamanla Ekim - Kasým - Aralýk 2003, Sayý: 49 33

4 Ekoloji G. E. ÜSTÜN - S. K. AKAL SOLMAZ Þekil 3. S o /X o oraný 1 olan (100 mg KOÝ/l/100 mg MLSS/l) reaktörde AKM ve KOÝ'nin zamanla Þekil 7. S o /X o oraný 1 olan (100 mg KOÝ/l/100 mg MLSS/l) reaktörde AKM ve glikozun zamanla Glikozun tükenmesinden sonra ölçülen KOÝ deðerleri, kalýcý ürün olarak deðerlendirilebilir. Analiz çalýþmalarý sonucunda kalýcý ürün konsantrasyonlarýnýn zamana baðlý deðþimleri ise Þekil 8 ve 9'da gösterilmiþtir. Þekil 4. S o /X o oraný 1 olan(200 mg KOÝ/l/200 mg MLSS/l) reaktörde KOÝ ve glikozun zamanla Þekil 8. S o /X o oraný 1 olan (100 mg KOÝ/l/100 mg MLSS/l) reaktörde, besleme kesildikten sonra SR kalýcý ürün konsantrasyonlarýnýn zamana göre Þekil 5. S o /X o oraný 1 olan (100 mg KOÝ/l/100 mg MLSS/l) reaktörde KOÝ ve glikozun zamanla Þekil 9. S o /X o oraný 1 olan (200 mg KOÝ/l/200 mg MLSS/l) reaktörde, besleme kesildikten sonra SR kalýcý ürün konsantrasyonlarýnýn zamana göre Þekil 6. S o /X o oraný 1 olan (200 mg KOÝ/l/200 mg MLSS/l)reaktörde AKM ve glikozun zamanla SR kalýcý ürün analizlerine S o /X o =1 (100 mg KOÝ/l/100 mg MLSS/l) oranýna göre yaklaþýk 50 gün boyunca devam edilmiþ ve bu deðerlerin zamana baðlý deðiþimi Þekil 10'da gösterilmiþtir Yukarýdaki þekillerin ýþýðý altýnda aþaðýdaki sonuçlar bulunmuþtur: 1. S o /X o Oraný 1 olan her iki reaktörde giriþ þartlarýndan baðýmsýz olarak SR deðerlerinin, 34 Ekim - Kasým - Aralýk 2003, Sayý: 49

5 Kesikli Reaktör Sisteminde, Eþit S o /X o Oranýnda Kalýcý Ürün Oluþumunun Araþtýrýlmasý Ekoloji hemen hemen ayný olduðu görülmektedir (Þekil 8,9 ve 10). 5. Reaktörlerde KOÝ giderim veriminin yaklaþýk %80 deðerine eþit olduðu tespit edilmiþtir. Þekil 10. S o /X o oraný 1 olan (100 mg KOÝ/l/100 mg MLSS/l) reaktörde, besleme kesildikten sonra yapýlan ölçümler neticesinde KOÝ'nin zamanla glikoz konsantrasyonunun tüketilmesinden itibaren ölçüm periyodu boyunca ortalama olarak neredeyse birebir eþit olduðu söylenebilir. Bir baþka deyiþle, glikozun bitmesinden itibaren ayrýþmadan kalan ürün (SR) konsantrasyonlarýnýn S o /X o oraný ayný olan reaktörlerde birbirine eþit olabileceði tespit edilmiþtir. 2. Her iki reaktörde SR deðerlerinin t=1. günden itibaren (yani glikozun bitmesinden itibaren) kalan KOÝ'nin bir miktarý daha ayrýþmakta olduðu ve ayrýþma tamamlandýktan sonra, KOÝ konsantrasyonunun artmakta olduðu söylenebilir. Diðer bir ifade ile ortama bir miktar daha SR verilmektedir. Bu artýþ S o /X o oraný (100 mg KOÝ/l/100 mg MLSS/l) olan reaktörde daha hýzlý olup, S o /X o oraný (200 mg KOÝ/l/200 mg MLSS/l) olan reaktörde ise yavaþça devam etmekte, sonra tekrar yavaþça azalmaktadýr (Þekil 8 ve 9). 3. Kalýcý ürünün bir miktar daha ayrýþtýðý ve ayrýþma miktarýnýn S o /X o oraný (100 mg KOÝ/l/100 mg MLSS/l) olan reaktörde yaklaþýk %20, S o /X o oraný (200 mg KOÝ/l/200 mg MLSS/l) olan reaktörde ise yaklaþýk olarak %10 civarýnda olduðu belirlenmiþtir. 4. Son ölçülen SR deðerleri ile glikozun bitmesinden sonra ölçülen KOÝ deðerlerinin Çalýþma neticesinde, Pitter ve Chudoba (1990) tarafýndan belirtildiði gibi S o /X o oranýnýn metabolik reaksiyonlarý etkileyerek, sübstratýn giderilmesi sýrasýnda hücre artýþý olup olmadýðýnýn belirlenmesinde kesikli reaktörler için önemli bir parametre olduðu sonucuna varýlmýþtýr. Ayrýca bu çalýþmanýn sonuçlarý da literatürde verilen (Rao ve Gaudy 1966, Eckhoff ve Jenkins 1967, Artan 1987, Chudoba ve ark. 1992) bilgileri desteklemekte olup, kalýcý ürün konsantrasyonunun, S o /X o oranýndan etkilendiðini göstermektedir. Ýlave olarak; bu çalýþmada kullanýlan S o /X o oraný ayný olan kesikli reaktörlerde giriþ þartlarýndan baðýmsýz olarak SR deðerlerinin glikoz konsantrasyonunun bitmesinden itibaren ölçüm periyodu boyunca neredeyse birebir eþit olmasý, Akal Solmaz (2001) tarafýndan 30 elemanlý reaktörler matrisinden oluþan sistemde bulunan S o /X o bulgularýna uyum saðlamaktadýr. Bu çalýþmada ortaya konan bulgularýn ýþýðý altýnda, burada elde edilen sonuçlarýn ilerde yapýlacak benzer çalýþmalara örnek teþkil edeceði ve pratikte uygulanabilmesi için sürekli ve/veya kesikli reaktör sistemleri ve sentetik veya özelliði deðiþmeyen atýksularla çalýþmanýn daha gerçekçi sonuçlar vereceði düþünülmektedir. TEÞEKKÜR Bu çalýþmanýn gerçekleþtirilmesinde Laboratuar ve Bilgisayar imkanlarýndan yararlanma desteðini saðlayan Uludað Üniversitesi Mühendislik- Mimarlýk Fakültesi Çevre Mühendisliði Bölüm Baþkaný Sayýn Prof. Dr. Hüseyin Savaþ BAÞKAYA'ya ve Müh-Mim. Fakültesi Dekaný Sayýn Prof. Dr. Sedat ÜLKÜ'ye içtenlikle teþekkür ederiz. KAYNAKLAR Anonymous (1998) Standard Methods for The Examination of Water and Wastewater. 20th Ed., American Public Health Association, Washington DC. Akal SK (1990) Aktif Çamurda Çözünmüþ Metabolik Ürün Oluþum Modeli. Yüksek Lisans Tezi, Ýstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ýstanbul. Akal SK (1995) Aktif Çamurda Çözünmüþ Metabolik Ürün Oluþumu Modeli. Çevre ve Mühendis Dergisi 3, 39-40, Akal SK (1997) Glukozla Beslenen Kesikli Reaktörlerde Organik Yüklemenin Ayrýþma Kinetiði ve Kalýcý Ürün Oluþumu Üzerine Etkisi. Doktora Tezi, Ýstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ýstanbul. Akal SK, Pýnarlý V, Baþkaya HS, Yonar T (1999) Aktif Çamur Sisteminde Sübstrat Giderimi. Uludað Üniversitesi, Mühendislik Mimarlýk Fakültesi Dergisi 5, 1, Akal SK, Pýnarlý V, Yonar T (1998) Atýksularýn Biyolojik Olarak Arýtýlmasýnda Mekanistik Bir Model Yaklaþýmý. In: Kayseri 1. Atýksu Sempozyumu, Haziran 1998, Kayseri, Ekim - Kasým - Aralýk 2003, Sayý: 49 35

6 Ekoloji G. E. ÜSTÜN - S. K. AKAL SOLMAZ Akal Solmaz SK, Çiner F, Üstün GE, Yonar T (2001) Bursa Ýli Evsel ve Endüstriyel Atýksularýnýn Biyolojik Arýtýlabilirliðinin Farklý Organik Yükleme Deðerlerinde Ýncelenmesi. In: 4. Ulusal Çevre Mühendisliði Kongresi, TMMOB Çevre Mühendisliði Odasý, 7-10 Kasým 2001, Mersin, Akal Solmaz S K (2001) Glukozla Beslenen Kesikli Reaktörlerde Organik Yüklemenin Kalýcý Ürün Oluþumuna Etkisi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen ve Mühendislik Dergisi 3, 1, Akal SK (2002) Farklý S o /X o Oranlarýnýn Çözünmüþ Kalýcý Ürün Oluþumu Üzerine Etkisi. Uludað Üniversitesi, Mühendislik-Mimarlýk Fakültesi Dergisi 7, 1, Artan N (1987) Aktif Çamurda Çözünmüþ Kalýcý Ürün Oluþumu Modeli. Doktora Tezi, Ýstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ýstanbul. Chudoba J (1967) Residual Organic Matter in Activated Sludge Process Effluents-I: Degredation of Saccharides, Fatty Acids and Amino Acids Under Batch Conditions. Papers of the Institute of Chemical Technology (Czech). Technol. Water F12, Chudoba J (1985) Quantitative Estimation in COD Units of Refractory Organic Compounds Produced by Activated Sludge Microorganisms. Wat. Res. 19, 1, Chudoba P, Capdeville B, Chudoba J (1992) Explanation of Biological Meaning of the S o /X o Ratio in Batch Cultivation. Wat.Sci. Tech. 26, 3-4, Eckhoff DW, Jenkins D (1967) Activated Sludge Systems Kinetic of the Steady and Transient States. Serl. Report, No: 67-12, Berkeley. Gaffney PE, Heukelekian H (1961) Biochemical Oxidation of the Lower Fatty Acids. J. Wat. Pollut. Cont. Fed. 33, 11, Gaudy AF Jr, Blachly TR (1989) A Study of the Biodegradability of Resudual COD. J. Wat. Pollut. Cont. Fed. 43, 4, 332. Germirli F, Orhon D, Artan N (1991) Assesment of the Initial Inert Soluble COD in Industrial Wastewaters. Wat. Sci. Tech. 23, Grady CPL Jr, Williams DE (1975) Effects of Influent Substrate Concentrations on the Kinetics of Natural Microbial Pollutions in Continious Culture. Wat. Res. 9, Görgün E, Orhon D (1991) SEK/Ýstanbul Tesisleri Atýksularýnýn Biyolojik Arýtýlabilirliði. Su Kirliliði Kontrolü Dergisi 1, 3, Orhon D, Artan N, Büyükmurat S, Görgün E (1992) The Effect of Residual COD on the Biological Treatability of Textile Wastewaters. Wat. Sci. Technol. 3-4, Pitter P, Chudoba J. (1990) Biodegradability of Organic Substances in the Aquatic Environment. CRC Press, Boca Raton, Florida. Rao BS, Gaudy AF Jr (1966) Effect of Sludge Concentration on Various Aspects of Biological Activitiy in Activated Sludge. J. Wat. Pollut. Cont. Fed. 38, 5, Rittmann BE, Bae W, Namkung E, Lu CJ (1987) A Critical Evaluation of Microbial Product Formation in Biological Processes. Wat. Sci. Technol. 19, Ekim - Kasým - Aralýk 2003, Sayý: 49