HADİS VE SÜNNET İMAMLARINDAN EBU ZUR A ER-RAZİ EBU HATİM ER-RAZİ NİN İTİKADLARI. Hazırlayan: Ebu Muhammed es-selefi.

Transkript

1 HADİS VE SÜNNET İMAMLARINDAN EBU ZUR A ER-RAZİ VE EBU HATİM ER-RAZİ NİN İTİKADLARI Hazırlayan: Ebu Muhammed es-selefi 1

2 Ebu Zur a Ubeydullah er-razi ( H) Ubeydullah bin Abdu l-kerim bin Yezid bin Faruk, Ebu Zur'a er-razi el-kureyşi. Hafız ve en mühim hadis alimlerinden biridir. Cerh ve Ta dil ilminde imam olarak değerlendirilmektedir. Müslim, Tirmizi, Nesa'i, İbni Mace ve başka birçok muhaddis ondan rivayette bulunmuşlardır. Müsned isimli eserin müellifidir. Kitab el-zühd isimli eseri İbni Hacer tarafından el-isabe de alıntılanmıştır. Yine onun Takdime, Cerh ve l-ta dil isimli eserlerinden de çok sayıda hadis nakletmiştir. "Ebu Zur a; Hallad bin Yahya, Ebu Nu aym, Kabisa ve daha birçoklarından müsned hadis rivayet etti. Ahmed ibni Hanbel onunla oturup hadis müzakere etti. Ahmed ibni Hanbel onunla hadis müzakere ettiği zaman elindeki işi bırakır onunla müzakere etmekle meşgul olurdu." (İbnu l- Cevzi, Sıfatu s-safve) İbni Kesir de bu buluşmaya şu sözlerle işaret eder: "Gençliğinde, İmam Ahmed bin Hanbel'le buluştuğunda, İmam Ahmed bin Hanbel onunla müzakere yapmakla yetindiğinden ötürü sadece farz namazları kılar, mendupları kılmazdı." (İbni Kesir, el-bidaye ve'n-nihaye, cilt 11, Hicretin İkiyüzaltmışdördüncü Senesi) Ahmed ibni Hanbel onun hakkında şöyle demiştir: "O, hadis ezberlemiştir." (Zehebi, Siyer 10/ , #2266; İbni Kesir, el-bidaye ve'n-nihaye, cilt 11, Hicretin İkiyüzaltmışdördüncü Senesi) İbnu l-cevzi bu sözü farklı bir biçimde şöylece nakleder: "Ebu Abdullah Muhammed bin Müslim bin Varih diyor ki: Ben İshak bin İbrahim in yanında idim. Irak halkından bir adam: Ahmed bin Hanbel den şöyle dediğini işittim dedi: Yedi yüz bin küsür sahih hadis vardır; bu genç yani Ebu Zur a bunlardan altı yüz binini ezbere bilmektedir." (İbnu l-cevzi, Sıfatu s-safve) Zehebi ise ezberlediği hadis sayısını yetmiş bin olarak nakleder. (Zehebi, el-uluvv li Aliyyi l-azim) "Abdullah bin Ahmed bin Hanbel diyor ki: Babamdan şöyle dediğini işittim: Köprüyü hafızası Ebu Zur a dan daha kuvvetli olan biri geçmemiştir." (İbnu l-cevzi, Sıfatu s-safve) Zehebi de buna işaret ederek şöyle nakletmektedir: "Bağdat Köprüsünü Ebu Zur a dan daha büyük hafız geçmemiştir. O kendileriyle yeryüzünün muhafaza edildiği ebdal dendi." (Zehebi, el-uluv li Aliyyi l-azim) Zehebi onun hakkında şöyle demektedir: "Harameyn de, Irak da, Şam da, Cezire de, Horasan da ve Mısır da çok sayıda kimse ondan hadis işitmiştir. O, ayrıca; hıfzı ile, zekası ile, takvası ile, ihlası ile, ilmi ile ve ilmi ile amel etmesi ile beğeni kazanmıştır." (Siyer 10/ , #2266) Yine şöyle der: "O gerçekten ilim ve amel bakımından bir baş idi. Menkıbeleri pek çoktur." (Zehebi, el-uluv li Aliyyi l-azim) Zehebi bundan başka Tezkiretu l-huffaz da onun menkıbeleri ve faziletleriyle alakalı çok sayıda nakle yermektedir. (Zehebi, Tezkiretu l-huffaz, 2/ ) 2

3 İbni Kesir onun hakkında şunları kaydeder: "Bu senede vefat eden meşhur şahsiyetler arasında bulunan Ebu Zura'nın asıl adı Ubeydullah bin Abdu l-kerim er-razi'dir. Meşhur hadis hafızlarındandır. Anlatıldığına göre o, hadis ezberlemiştir. Fakih ve takvalı bir kimseydi. Zühd, tevazu ve huşu ehli insanlardandı. Kendi zamanının insanları, onun dindarlığını söyleyerek onu övmüşler ve akranlarından önde olduğuna şahadet etmişlerdi." (İbni Kesir, el-bidaye ve'n-nihaye, cilt 11, Hicretin İkiyüzaltmışdördüncü Senesi) İbnu l-cevzi, Sıfatu s-safve de ondan uzun uzadıya bahseder ve "Büyük hadis hafızlarından ve takva sahiplerinin ileri gelenlerinden idi." dedikten sonra pekçok nakilde bulunur: "Muhammed bin İshak es-sağani, Kufelilerin bir hadisi ile ilgili olarak dedi ki: Bana Ebu Zur a ifade etti: Yanında bulunanlardan biri şöyle dedi: Ey Bekir in babası! Ebu Zur a o gördüğün hadis hafızlarındandır. İçlerinde el-fellas ın da bulunduğu hadis hafızlarından bahsetti ve: Ebu Zur a bunların en ilerilerindendir. Çünkü o, hafızlığın yanında takva ve zühdü de birleştirmiştir. O, Ahmed ibni Hanbel e benzer dedi. Ebu l-abbas Muhammed bin Ca fer bin Hamdaveyh er-razi dedi ki: Ebu Zur a er-razi ye: Bir adam Ebu Zur a iki yüz bin hadisi ezbere biliyor, diye talak yemini etmiş; yemini bozulur mu? diye sordu. O da: Hayır! dedi sonra da Ebu Zur a: Ben iki yüz bin hadisi birinizin kulhuvallahu ahad i bildiği gibi biliyorum; hatırlayarak da üç yüz bin biliyorum, dedi. Ahmed bin Sa id ed-darimi diyor ki: Ebu Zur a seferinden döndükten sonra mescidinde yirmi yıl namaz kıldı. Günlerden bir gün yanına hadisçi arkadaşları geldiler; mihrabında bir yazı gördüler. Ona: Mihraba yazmak hususunda ne dersin? dediler. O da: Bizden öncekilerden bazıları onu mekruh gördüler dedi. Onlar da kendisine: İşte senin mihrabında yazı var, onu bilmiyor musun? dediler. O da: Subhanallah! Allah ın huzuruna giren bir adam önünde ne yazılı olduğunu ne bilir? dedi. Ebu Ca fer et-tüsteri dedi ki: Ebu Zur a nın yanında bulunduk can çekişiyordu. Yanında da Ebu Hatim, Muhammed bin Müslim, Münzir bin Şazan ve bir grup ulema vardı. Telkin hadisinden ve Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) in: Ölülerinize lailahe illalah ı telkin edin hadisinden bahsettiler. Ebu Zur a dan utandılar, ona telkin etmekten çekindiler. Gelin hadisi hatırlayalım dediler. Muhammed bin Müslim, Dahhak bin Muhalled, Abdu l-hamid bin Ca fer bin Salih den dedi ve ileri gidemedi. Diğerleri de sustular. Can vermekte olan Ebu Zur a şöyle söyledi: Bize Bündar söyledi, bize Ebu Asım dedi, bize Abdu l-hamid bin Ca fer söyledi, Salih bin Ebi Ğarip den, Kesir bin Mürre el-hadrami den, Muaz bin Cebel (ra) dan dedi ki: Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: Kimin son sözü lailahe illallah olur da vefat ederse Allah ona merhamet eder. Ahmed bin Muhammed Ebu l-abbas el-muradi dedi ki: Ebu Zur a yı (ölümünden sonra) rüyamda gördüm. Ey Ebu Zur a, Allah sana ne yaptı? dedim. O da: Aziz ve Celil Rabbim ile karşı 3

4 kaşıya geldim, bana: Ey Ebu Zur a, Bana çocuğu getiriyorlar Ben de cennete götürülmesini emrediyorum. Kaldı ki kullarımdan sünneti ezberleyenleri! Sen cennetin istediğin yerine otur dedi." (İbnu l-cevzi, Sıfatu s-safve) Hicri 264 yılında Zilhicce Ayı nın sonunda Pazartesi Günü vefat etti. Ebu Hatim Muhammed ibni İdris er-razi ( H) Muhammed bin İdris bin el-münzir bin Davud bin Mehran Ebu Hatim el-hanzali er-razi Hicri 195 yılında doğdu. İbni Kesir in ifadesi ile: "Hadisin illetlerini, cerh ve ta'dili bilen, sebatkar hadis imamlarından ve hafızlarındandır. Ebu Zur'a'nın çağdaşı ve akranıydı. Allah ikisine de rahmet etsin. Birçok kimselerden hadis dinledi, ülkeleri ve şehirleri dolaştı. Büyük hadis alimlerinden rivayetlerde bulundu. Aralarında Rebi bin Süleyman ile Yunus bin Abdi l-ala'nın bulunduğu bir grup ondan hadis rivayet ettiler. Bağdat'a geldi. Orada hadis neşretti. Bağdatlılardan İbrahim el-harbi, İbni Ebi'd-Dünya, Mehamili ve diğerleri kendisinden rivayetlerde bulundular. Ebu Hatim, oğlu Abdu r-rahman'a şöyle demişti: "Ey oğulcuğum, ben hadis taleb etmek için yaya olarak fersahtan fazla yol yürüdüm." Anlatıldığına göre bazı zamanlarda o harcayacak para bulamazmış. Bir zaman üç gün aç kalmış, yiyecek bir şey bulamamış, nihayet arkadaşlarından birinden yarım dinar ödünç almıştı. Alim ve fıkıhçılardan birçoğu onu övmüşlerdir. Meclisine katılan hadis hafızlarına ve diğerlerine meydan okur ve şöyle derdi: "Bilmediğim sahih bir hadisi bana nakleden kimseye bir dirhem vereceğim. Benim amacım, bilmediğim bir hadisi dinlemektir." Bu şekilde meydan okuduğu halde bilmediği bir hadisi kendisine söyleyen kimse çıkmazdı. Meclisinde hazır bulunanlardan biri de Ebu Zur'a er-razi idi. İbni Ebi Hatim, bu senenin Şaban Ayı nda vefat etti." (İbni Kesir, el-bidaye ve'n-nihaye, cilt 11, Hicretin İkiyüzyetmişyedinci Senesi) Zehebi onun hakkında şunları söyler: "Ebu Hatim, önderlerden ve rivayet ehli imamlarının büyüklerinden birisiydi. Ebu Nu aym e, el-ensari ye ve onların tabakasından olan ilim adamlarına yetişmiştir. Cerh ve Ta dilde bulunmuş, rivayetlerin sıhhatleri ve illetleri hakkında değerlendirmeler yapmış birisiydi. O, akranı ve ona yakın Hafız Ebu Zur a seviyesindeydi. Ondan Ebu Davud ve büyük ilim adamları hadis rivayet etmiştir." (Zehebi, el-uluv li Aliyyi l- Azim) 4

5 İkisi de Razi (yani Rey 1 şehrinden olan) Ebu Zur a Ubeydullah bin Abdilkerim ( H) ve Ebu Hatim Muhammed ibni İdris bin el-munzir ( H) in ve seleften bir cemaatin onlardan nakilde bulunanların rivayet ettikleri akidesi (Allah onlara rahmet etsin) 2 اع ت ق اد أ ب ز ر ع ة ع ب ي د ا لل ب ن ع ب د ال ك ر ي, و أ ب ح ات م م م د ب ن إ د ر يس ب ن ال م ن ذ ر الر از ي ي و ج اع مة م ن الس ل ف م ن ن ق ل ع ن ه م ر ح ه م ا لل أ خ ب ر ن ا م م د ب ن ال م ظ ف ر ال م ق ر ئ, ق ال : ح د ث ن ا ا ل س ي ب ن ص] ]391: م م د ب ن ح ب مش ال م ق ر ئ, ق ال : ح د ث ن ا أ ب و م م مد ع ب د الر ح ن ب ن أ ب ح ات م, ق ال : س أ ل ت أ ب و أ ب ا ز ر ع ة ع ن م ذ اه ب أ ه ل الس ن ة ف أ ص ول الد ين, و م ا أ د ر ك ا ع ل ي ه ال ع ل م اء ف ج يع ا ل م ص ار, و م ا ي ع ت ق د ان م ن ذ ل ك, ف ق ال : " أ د ر ك ن ا ال ع ل م اء ف ج يع ا ل م ص ار ح ج از ا و ع ر اق ا و ش ام ا و ي ن ا ف ك ان م ن م ذ ه ب ه م : ا ل ي ان ق و ل و ع م ل, ي ز يد و ي ن ق ص, و ال ق ر آن ك ل م ا لل غ ي ر م لو مق ب م يع ج ه ات ه, و ال ق د ر خ ي ر ه و ش ر ه م ن ا لل ع ز و ج ل, و خ ي ر ه ذ ه ا ل م ة ب ع د ن ب ي ه ا ع ل ي ه الص ل ة و الس ل م أ ب و ب ك مر الص د يق, ث ع م ر ب ن ا ل ط اب, ث ع ث م ان ب ن ع ف ان, ث ع ل ي ب ن أ ب ط ال مب ع ل ي ه م الس ل م, و ه م ا ل ل ف اء الر اش د ون ال م ه د ي ون, و أ ن ال ع ش ر ة ال ذ ين س اه م ر س ول ا لل ص ل ى للا ع ل ي ه و س ل م و ش ه د ل م ب ا ل ن ة ع ل ى م ا ش ه د ب ه ر س ول ا لل ص ل ى للا ع ل ي ه و س ل م و ق و ل ه ا ل ق, و الت ر ح م ع ل ى ج يع أ ص ح اب م م مد و ال ك ف ع م ا ش ج ر ب ي ن ه م. و أ ن ا لل ع ز و ج ل ع ل ى ع ر ش ه ب ائ ن م ن خ ل ق ه ك م ا و ص ف ن ف س ه ف ك ت اب ه, و ع ل ى ل س ان ر س ول ه ص ل ى للا ع ل ي ه 1 Rey, bugünkü İran sınırlarında olan bir şehirdir. 2 Ebu l-kasım Hibetullah el-lalekai, Şerhu Usul i İ tikadi Ehli s-sünneti ve l-cemaat, 1/ no: ; Ayrıca bkz. İbni Ebi Hatim, Asl us-sünne ve İ tikad ud-din; İbni Kudame el-makdisi (kısmen), İsbatu Sıfat il-uluvv, ; Zehebi (kısmen), Siyeru A lam en-nubela, 13/84; Zehebi (kısmen), el-uluv li Aliyyi l-azim;

6 ص] EBU ZUR A ER-RAZİ VE EBU HATİM ER-RAZİ NİN İTİKADLARI و س ل م ب ل ك ي مف, أ ح اط ب ك ل ش ي مء ع ل م ا, } ل ي س ك م ث ل ه ش ي ء و ه و الس م يع ال ب ص ي { ]الشورى: 33 [. و أ ن ه ت ب ار ك و ت ع ال ي ر ى ف ا ل خ ر ة, ي ر اه أ ه ل ا ل ن ة ب أ ب ص ار ه م : 399 [ و ي س م ع ون ك ل م ه ك ي ف ش اء و ك م ا ش اء. و ا ل ن ة ح ق و الن ار ح ق و ه ا م ل وق ان ل ي ف ن ي ان أ ب د ا, و ا ل ن ة ث و اب ل و ل ي ائ ه, و الن ار ع ق اب ل ه ل م ع ص ي ت ه إ ل م ن ر ح م ا لل ع ز و ج ل. و الص ر اط ح ق, و ال م يز ان ح ق, ل ه ك ف ت ان, ت وز ن ف يه أ ع م ال ال ع ب اد ح س ن ه ا و س ي ئ ه ا ح ق. و ا ل و ض ال م ك ر م ب ه ن ب ي ن ا ح ق. و الش ف اع ة ح ق, و ال ب ع ث م ن ب ع د ال م و ت ح ق. و أ ه ل ال ك ب ائ ر ف م ش يئ ة ا لل ع ز و ج ل. و ل ن ك ف ر أ ه ل ال ق ب ل ة ب ذ ن و ب م, و ن ك ل أ س ر ار ه م إ ل ا لل ع ز و ج ل. و ن ق يم ف ر ض ا ل ه اد و ا ل ج م ع أ ئ م ة ال م س ل م ي ف ك ل د ه مر و ز م ا من. و ل ن ر ى ا ل ر وج ع ل ى ا ل ئ م ة و ل ال ق ت ال ف ال ف ت ن ة, و ن س م ع و ن ط يع ل م ن و ل ه ا لل ع ز و ج ل أ م ر ن ا و ل ن ن ز ع ي د ا م ن ط اع مة, و ن ت ب ع الس ن ة و ا ل م اع ة, و ن ت ن ب الش ذ وذ و ا ل ل ف و ال ف ر ق ة. و أ ن ا ل ه اد م ا مض م ن ذ ب ع ث ا لل ع ز و ج ل ن ب ي ه ع ل ي ه الص ل ة و الس ل م إ ل ق ي ام الس اع ة م ع أ ول ا ل م ر م ن أ ئ م ة ال م س ل م ي ل ي ب ط ل ه ش ي ء. و ا ل ج ك ذ ل ك, و د ف ع الص د ق ات م ن الس و ائ م إ ل أ ول ا ل م ر م ن أ ئ م ة ال م س ل م ي. و الن اس م ؤ م ن ون ف أ ح ك ام ه م و م و ار يث ه م, و ل ن د ر ي م ا ه م ع ن د ا لل ع ز و ج ل ص] : 222 [. ف م ن ق ال : إ ن ه م ؤ م ن ح ق ا ف ه و م ب ت د ع, و م ن ق ال : ه و م ؤ م ن ع ن د ا لل ف ه و م ن ال ك اذ ب ي, و م ن ق ال : ه و م ؤ م ن ب ا لل ح ق ا ف ه و م ص يب. و ال م ر ج ئ ة و ال م ب ت د ع ة ض ل ل, و ال ق د ر ي ة ال م ب ت د ع ة ض ل ل, ف م ن أ ن ك ر م ن ه م أ ن ا لل ع ز و ج ل ل ي ع ل م م ا ل ي ك ن ق ب ل أ ن ي ك ون ف ه و ك اف ر. و أ ن ا ل ه م ي ة ك ف ار, و أ ن الر اف ض ة ر ف ض وا ا ل س ل م, و ا ل و ار ج م ر اق. و م ن ز ع م أ ن ال ق ر آن م ل وق ف ه و ك اف ر ب ا لل ال ع ظ يم ك ف ر ا 6

7 ي ن ق ل ع ن ال م ل ة. و م ن ش ك ف ك ف ر ه م ن ي ف ه م ف ه و ك اف ر. و م ن ش ك ف ك ل م ا لل ع ز و ج ل ف و ق ف ش اك ا ف يه ي ق ول : ل أ د ر ي م ل وق أ و غ ي ر م ل و مق ف ه و ج ه م ي. و م ن و ق ف ف ال ق ر آن ج اه ل ع ل م و ب د ع و ل ي ك ف ر. و م ن ق ال : ل ف ظ ي ب ال ق ر آن م ل وق ف ه و ج ه م ي أ و ال ق ر آن ب ل ف ظ ي م ل وق ف ه و ج ه م ي. ق ال أ ب و م م مد : و س ع ت أ ب ي ق ول : " و ع ل م ة أ ه ل ال ب د ع ال و ق يع ة ف أ ه ل ا ل ث ر, و ع ل م ة الز ن اد ق ة ص] : 223 [ ت س م ي ت ه م أ ه ل الس ن ة ح ش و ي ة ي ر يد ون إ ب ط ال ا ل ث ار. و ع ل م ة ا ل ه م ي ة ت س م ي ت ه م أ ه ل الس ن ة م ش ب ه ة, و ع ل م ة ال ق د ر ي ة ت س م ي ت ه م أ ه ل ا ل ث ر م ب ة. و ع ل م ة ال م ر ج ئ ة ت س م ي ت ه م أ ه ل الس ن ة م ال ف ة و ن ق ص ان ي ة. و ع ل م ة الر اف ض ة ت س م ي ت ه م أ ه ل الس ن ة ن اص ب ة. و ل ي ل ح ق أ ه ل الس ن ة إ ل اس م و اح د و ي س ت ح يل أ ن ت م ع ه م ه ذ ه ا ل س اء ق ال أ ب و م م مد : و س ع ت أ ب و أ ب ا ز ر ع ة ي أ م ر ان ب ج ر ان أ ه ل الز ي غ و ال ب د ع ي غ ل ظ ان ف ذ ل ك أ ش د الت غ ل يظ, و ي ن ك ر ان و ض ع ال ك ت ب ب ر أ مي ف غ ي آث ا مر, و ي ن ه ي ان ع ن م ال س ة أ ه ل ال ك ل م و الن ظ ر ف كت ب ال م ت ك ل م ي, و ي ق ول ن : ل ي ف ل ح ص اح ب ك ل م أ ب د ا. ق ال أ ب و م م مد :»و ب ه أ ق ول أ ن ا«ص] : 222 [. و ق ال أ ب و ع ل ي ب ن ح ب ي مش ال م ق ر ئ :»و ب ه أ ق ول «. ق ال ش ي خ ن ا اب ن ال م ظ ف ر :»و ب ه أ ق ول «. و ق ال ش ي خ ن ا ي ع ن ال م ص ن ف :»و ب ه أ ق ول «. و ق ال الط ر ي ث يث ي :»و ب ه أ ق ول «. و ق ال ش ي خ ن ا الس ل ف ي :»و ب ه ن ق ول «Ebu l Kasım el-lalekai (416 H) şöyle der: (rivayet zinciri şöyledir:) Muhammed ibni Muzaffer el-mukri (415H) bize nakletti ve şöyle dedi: Hüseyin ibni Muhammed ibni Habaş el-mukri bize naklettiki Ebu Muhammed Abdu r-rahman İbnu Ebi Hatim 3 şöyle dedi: 3 İbnu Ebi Hatim er-razi (v.323 / m. 938) Ebu Hatim er-razi nin oğludur. Bilhassa Tefsir ve el-cerhu ve t Ta dil adlı eserleriyle meşhur olmuştur. 7

8 Ben babama ve Ebu Zur a ya; dinin asılları hususunda Ehl-i Sünnet in mezhebini ve (değişik) beldelerdeki tanıdıkları alimlerin inancını ve de onların bu hususlarda neye inandıklarını sordum. Onlar şöyle dediler: Biz, -Hicaz, Irak, Şam, Yemen(de dahil olmak üzere)- bütün beldelerdeki alimlere ulaştık. Onların mezhebi şu şekilde idi: İman; söz ve ameldir, artar ve eksilir. Kur an, Allah (azze ve celle) nin kelamıdır, hiçbir açıdan mahluk (yaratılmış) değildir. Kader, hayrı ve şerriyle Allah (azze ve celle) dendir. Bu ümmetin Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) den sonra en faziletlileri: Ebu Bekir es- Sıddık (ra) sonra Ömer ibni el-hattab (ra), sonra Osman ibni Affan (ra), sonra Ali ibni Ebi Talib (ra) dır ve onlar hidayete iletilmiş Raşid Halifeler dir. Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem'in isimlerini vererek cennetlik olduklarına şehadet ettiği on kişi hakkında Rasûlullah gibi şahitlik ederiz ve onun sözü haktır. Muhammed sallallahu aleyhi ve sellem'in bütün ashabına rahmet okunur ve aralarında çıkan anlaşmazlıklar hakkında bir şey söylenmez. Allah (azze ve celle), Kitabında ve Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in diliyle Kendini tarif ettiği gibi keyfiyetsiz olarak - arşa istiva etmiştir, mahlukattan ayrıdır ve ilmiyle herşeyi kuşatmıştır: O nun benzeri hiçbir şey yoktur. O, hakkıyla işitendir, hakkıyla görendir. (eş-şura 42/11) Yüce ve mübarek olan Allah, âhirette görülecektir. Cennet ehli onu gözleriyle görecekler, onun sözünü -Onun dilediği şekilde, Onun dilediği gibi- işiteceklerdir. Cennet haktır, cehennem haktır. Her ikisi de yaratılmışlardır. Ebediyyen yok olmayacaklardır. Cennet Allah'ın dostlarının mükâfat görecekleri, cehennem ise ona isyan edenlerin cezalandırılacakları yerdir. Aziz ve celil olan Allah'ın rahmetiyle esirgedikleri müstesna. Sırat haktır. Mizan haktır. Onun kulların iyisiyle kötüsüyle amellerinin tartılacağı ve iki tane kefesinin bulunduğu da bir haktır. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e ikram olarak verilen havz haktır. Şefaat haktır. Ölümden sonra diriliş haktır. 8

9 Büyük günahlar Allah (azze ve celle) nin meşietindedir. (dilemesindedir yani dilerse bağışlar, dilerse cezalandırır). Biz, Ehl-i Kıble den olan (bir Müslüman)ı günahları sebebiyle tekfir etmiyoruz, onların gizli hallerini Allah (azze ve celle) ye bırakıyoruz. Cihad farzını ve haccı her zaman ve her dönemde müslümanların yöneticileriyle birlikte yerine getiririz. Yöneticilere karşı çıkma görüşünü benimsemediğimiz gibi, fitne zamanlarında savaşmayı da öngörmüyoruz. Yüce Allah'ın işimizin başına getirdiği kimselerin emirlerini dinler, onlara itaat ederiz. İtaattan el çekmeyiz. Sünnete ve cemaate tabi oluruz. Şaz görüşlerden, ihtilaftan ve ayrılıktan uzak kalırız. Allah peygamberini gönderdiğinden itibaren kıyamet gününe kadar müslümanların yöneticilerinden olan emir sahipleriyle cihad devam edecektir. Hiçbir şey onu iptal etmez. Hac da aynı şekildedir. Hayvanlardan alınan zekâtlar da müslüman yöneticilerden olan emir sahiblerine verilir. İnsanlar onlara uygulanacak hükümleri ve mirasları itibariyle mü'mindirler. Allah'ın nezdinde ise ne olduklarını biz bilemeyiz. Kendisinin gerçek bir mü'min olduğunu söyleyen bir kimse bid'atçi birisidir. Kendisinin Allah indinde bir mü'min olduğunu söyleyen bir kimse de yalancılardandır. Kendisinin gerçekten Allah'a iman eden bir kimse olduğunu söyleyen bir kişi de isabet etmiştir. Mürcie ve (benzeri) bidatçılar sapıktırlar. Bidatçi Kaderiyeciler de aynı şekilde sapıktırlar. Bunlardan kim Yüce Allah'ın bir şey meydana gelmeden önce bilmediğini söylerse kâfirdir. Cehmiyye müntesibleri de kafirdir. Rafızîler de İslamı rafz (red) etmişlerdir. Hariciler, Marika dır yani dinden çıkıp gitmişlerdir. Kur an ın mahluk olduğunu kim iddia ederse, yüce Allah ı inkar etmiştir, öyle bir küfür ki kişiyi dinden çıkarır. Bu kişinin küfründen kim şüphe ederse, -eğer (küfre mevzu olan hususun ne olduğunu) anlayanlardansa- o da aynı şekilde kafirdir. Aziz ve celil olan Allah'ın kelâmı hakkında şüpheye düşerek bu hususta şüpheli bir tutum takınıp: Bilemiyorum o yaratılmış mıdır, yoksa yaratılmamış mıdır? diyen bir kimse Cehmiyyedendir. Cahilliğinden ötürü Kur'ân hakkında bu şekilde duraklayan kimseye (bu meseledeki) ilim öğretilir, bid'atçi olduğu söylenir, fakat tekfir edilmez. Benim Kur'ân'ı telaffuzum mahluktur diyen bir kimse Cehmiyyedendir. Yahutta Kur'ân ben onu telaffuz edince mahluk olur diyen de Cehmîdir. 9

10 Ebu Muhammed (İbni Ebi Hatim) şöyle dedi: Ben babamı (Ebu Hatim Muhammed İbni İdris er- Razi) şöyle derken işittim: Bid atçıların alameti, Ehlu l-eser (Ehlu l-hadis) e iftira atmalarıdır. Zenadika nın (Zındıkların) alameti: Ehl-i Sünnet i, rivayetleri geçersiz saymak istediklerinden dolayı Haşviyye (değeri bulunmayan kimse) olarak adlandırmalarıdır. Cehmiyye nin alameti: Ehl-i Sünnet i Müşebbihe (Allah ı mahlukata benzeten) olarak adlandırmalarıdır. Kaderiyye nin alameti: Ehl-i Eser i Mücebbire (Cebriyye) olarak adlandırmalarıdır. Mürci e nin alameti: Ehl-i Sünnet i Muhalife (muhalefet edenler) ve Noksaniye ve (noksancılar yani imanda eksilmeyi kabul edenler) olarak adlandırmalarıdır. Rafıziler in alameti: Ehl-i Sünnet i Nasibi (Ehli beyte dil uzatanlar) olarak adlandırmalarıdır. Ehl-i Sünnet için bir tek isim (Ehl-i Sünnet) vardır ve Ehl-i Sünnet in bu sayılan isimlerle bir ilişkisinin olması imkansızdır. Ebu Muhammed şöyle dedi: Ben babamı ve Ebu Zur a yı; insanlara zeyğ (kalblerinde eğrilik bulunan, müteşabihlere dalan) ehli 4 sapıkları ve bid atçıları terketmeyi emrederken gördüm. Onlar bunda çok serttiler. Onlar, rivayetler üzerine değil de fikirler üzerine kurulmuş kitapları yazmaktan men etmekteydiler. Kelâm ile uğraşanlarla oturup kalkmayı, kelâmcıların kitablarını incelemeyi engelliyorlar ve kelâm ile uğraşan bir kimse ebediyyen iflah olmaz diyorlardı. Ebu Muhammed (İbnu Ebi Hatim) şöyle dedi: İşte bu (itikad) benim (de itikad olarak) dediğimdir. Ebu Ali bin Habeş el-mukri 5 şöyle dedi: İşte bu (itikad) benim (de itikad olarak) dediğimdir. (Ebu l Kasım el-lalekai derki:) Şeyhimiz, İbni el-muzaffer 6 şöyle dedi: İşte bu (itikad) benim (de itikad olarak) dediğimdir. Şeyhimiz (müellif: Ebu l Kasım el-lalekai) şöyle dedi: İşte bu (itikad) benim (de itikad olarak) dediğimdir. et-tureysisi (497 H) şöyle dedi: İşte bu (itikad) benim (de itikad olarak) dediğimdir. Şeyhimiz es-silefi 7 ( H) şöyle dedi: İşte bu (itikad) bizim (de itikad olarak) dediğimizdir. Laleka i devamla şöyle dedi: 4 Kalblerinde eğrilik bulunanlar, kitaptaki müteşabih ayetlere tutunurlar (Ali İmran: 3) 5 İbni el-mukri Ebu Muhammed bin İbrahim (v. 381) şöyle demiştir: Usul(u din)de mezhebim, Ahmed bin Hanbel in ve Ebu Zur a er-razi nin mezhebidir. (Zehebi, Siyer A lam en-nubela, 16/401) 6 İbnu'l-Muzaffer; İmam Ebu Muhammed Abdu'r-Rahman b. Ebî Hatim b. Hafız et-temîmi er-râzî. Ebu Yala el-halilî dedi ki: İlmi babasından ve Ebu Zur'a'-dan öğrendi, ilimde ve rical (hadis ravileri) bilgisinde bir derya idi. Fıkıh sahasında ve ashab, tabiin ve çeşitli bölgelerdeki ilim adamları arasındaki (fıkhi) ihtilaflara dair eserler yazmıştır. İbnu'l-Ehvel dedi ki: Cerh ve't-tadil ve ilel adlı eserlerin müellifidir ve fıkıh bablarına ve başka hususlara göre ilmi bablara göre tasnif etmiştir. 323 yılında vefat etmiştir. Allah'ın rahmeti üzerine olsun. (Şezeratu'z-Zeheb, II, 308) 7 Ebu Tahir es-silefî. Hafız, pek büyük ilim adamı, dünyanın sened bilgini, hafızların uzun ömürlüsü. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. İbrahim el-asbahani el-harvânî, İbnu's-Sem'ani şunları söylemektedir: Sika, takva sahibi, rivayetlerini sağlam nakleden, hıfzettiği hadisleri iyice anlayan bir kimsedir. Arapçayı da iyi bilirdi. 576 yılı rebiu'l-ahirin cumaya rastlayan beşinci günü vefat etmiştir. (Şezerâtu'z-Zehsb, IV, 255) 10

11 121 - و و ج د ت ف ب ع ض ك ت ب أ ب ح ات م م م د ب ن إ د ر يس ب ن ال م ن ذ ر ا ل ن ظ ل ي الر از ي ر ح ه ا لل م ا س ع م ن ه, ي ق ول : م ذ ه ب ن ا و اخ ت ي ار ن ا ات ب اع ر س ول ا لل ص ل ى للا ع ل ي ه و س ل م و أ ص ح اب ه و الت اب ع ي و م ن ب ع د ه م ب إ ح س ا من, و ت ر ك الن ظ ر ف م و ض ع ب د ع ه م, و الت م س ك ب ذ ه ب أ ه ل ا ل ث ر م ث ل أ ب ع ب د ا لل أ ح د ب ن ح ن ب مل, و إ س ح اق ب ن إ ب ر اه يم, و أ ب ع ب ي مد ال ق اس م ب ن س ل م, و الش اف ع ي. و ل ز وم ال ك ت اب و الس ن ة, و الذ ب ع ن ا ل ئ م ة ال م ت ب ع ة ل ث ار الس ل ف, و اخ ت ي ار م ا اخ ت ار ه أ ه ل الس ن ة م ن ا ل ئ م ة ف ا ل م ص ار م ث ل : م ال ك ب ن أ ن مس ف ال م د ين ة, و ا ل و ز اع ي ب الش ام, و الل ي ث ب ن س ع مد ب ص ر, و س ف ي ان الث و ر ي, و ح اد ب ن ز ي ا مد ب ال ع ر اق م ن ا ل و اد ث م ا ل ي وج د ف يه ر و اي ة ع ن الن ب ص ل ى للا ع ل ي ه و س ل م و الص ح اب ة و الت اب ع ي. و ت ر ك ر أ ي ال م ل ب س ي ال م م و ه ي ال م ز خ ر ف ي ال م م خ ر ق ي ال ك ذ اب ي, و ت ر ك الن ظ ر ف ك ت ب ال ك ر اب يس, و م ان ب ة م ن ي ن اض ل ع ن ه م ن أ ص ح اب ه و ش اج ر ف يه م ث ل د او د ا ل ص ب ه ان و أ ش ك ال ه و م ت ب ع يه. و ال ق ر آن ك ل م ا لل و ع ل م ه و أ س اؤ ه و ص ف ات ه و أ م ر ه و ن ه ي ه, ل ي س ص] : 221 [ ب خ ل و مق ب ه مة م ن ا ل ه ات. و م ن ز ع م أ ن ه م ل وق م ع ول ف ه و ك اف ر ب ا لل ك ف ر ا ي ن ق ل ع ن ال م ل ة, و م ن ش ك ف ك ف ر ه م ن ي ف ه م و ل ي ه ل ف ه و ك اف ر. و ال و اق ف ة و الل ف ظ ي ة ج ه م ي ة, ج ه م ه م أ ب و ع ب د ا لل أ ح د ب ن ح ن ب مل. و ال ت ب اع ل ل ث ر ع ن ر س ول ا لل ص ل ى للا ع ل ي ه و س ل م و ع ن الص ح اب ة و الت اب ع ي ب ع د ه م ب إ ح س ا من. و ت ر ك ك ل م ال م ت ك ل م ي, و ت ر ك م ال س ت ه م و ه ج ر ان ه م, و ت ر ك م ال س ة م ن و ض ع ال ك ت ب ب الر أ ي ب ل آث ا مر. و اخ ت ي ار ن ا أ ن ا ل ي ان ق و ل و ع م ل, إ ق ر ار ب الل س ان و ت ص د يق ب ال ق ل ب و ع م ل ب ا ل ر ك ان, م ث ل الص ل ة و الز ك اة ل م ن ك ان ل ه م ال, و ا ل ج ل م ن اس ت ط اع إ ل ي ه س ب ي ل, و ص و م ش ه ر ر م ض ان, و ج يع ف ر ائ ض ا لل ال ت ف ر ض ع ل ى ع ب اد ه 11

12 , ال ع م ل ب ه م ن ا ل ي ان. و ا ل ي ان ي ز يد و ي ن ق ص, و ن ؤ م ن ب ع ذ اب ال ق ب, و ب ا ل و ض ال م ك ر م ب ه الن ب ص ل ى للا ع ل ي ه و س ل م, و ن ؤ م ن ب ال م س اء ل ة ف ال ق ب, و ب ال ك ر ام ال ك ات ب ي, و ب الش ف اع ة ال م خ ص وص ب ا الن ب ص ل ى للا ع ل ي ه و س ل م, و ن ت ر ح م ع ل ى ج يع أ ص ح اب الن ب ص ل ى للا ع ل ي ه و س ل م, و ل ن س ب أ ح د ا م ن ه م ل ق و ل ه ع ز و ج ل : }و ال ذ ين ج اء وا م ن ب ع د ه م ي ق ول ون ر ب ن ا اغ ف ر ل ن ا و ل خ و ان ن ا ال ذ ين س ب ق ون ا ب ا ل ي ان و ل ت ع ل ف ق ل وب ن ا غ ل ل ل ذ ين آم ن وا ر ب ن ا إ ن ك ر ء وف ر ح يم { ص] : 222 [. و الص و اب ن ع ت ق د و ن ز ع م أ ن ا لل ع ل ى ع ر ش ه ب ائ ن م ن خ ل ق ه } ل ي س ك م ث ل ه ش ي ء و ه و الس م يع ال ب ص ي { ]الشورى: 33 [. و ل ن ر ى ا ل ر وج ع ل ى ا ل ئ م ة و ل ن ق ات ل ف ال ف ت ن ة, و ن س م ع و ن ط يع ل م ن و ل ا لل ع ز و ج ل أ م ر ن ا. و ن ر ى الص ل ة و ا ل ج و ا ل ه اد م ع ا ل ئ م ة, و د ف ع ص د ق ات ال م و اش ي إ ل ي ه م. و ن ؤ م ن ب ا ج اء ت ب ه ا ل ث ار الص ح يح ة ب أ ن ه ي ر ج ق و م م ن الن ار م ن ال م و ح د ين ب الش ف اع ة. و ن ق ول : إ ن ا م ؤ م ن ون ب ا لل ع ز و ج ل, و ك ر ه س ف ي ان الث و ر ي أ ن ي ق ول : أ ن ا م ؤ م ن ح ق ا ع ن د ا لل و م س ت ك م ل ا ل ي ان, و ك ذ ل ك ق و ل ا ل و ز اع ي أ ي ض ا. و ع ل م ة أ ه ل ال ب د ع ال و ق يع ة ف أ ه ل ا ل ث ر. و ع ل م ة ا ل ه م ي ة أ ن ي س م وا أ ه ل الس ن ة م ش ب ه ة و ن اب ت ة. و ع ل م ة ال ق د ر ي ة أ ن ي س م وا أ ه ل الس ن ة م ب ة. و ع ل م ة الز ن اد ق ة أ ن ي س م وا أ ه ل ا ل ث ر ح ش و ي ة. و ي ر يد ون إ ب ط ال ا ل ث ار ع ن ر س ول ا لل ص ل ى للا ع ل ي ه و س ل م. و ف ق ن ا ا لل و ك ل م ؤ م من ل م ا ي ب و ي ر ض ى م ن ال ق و ل و ال ع م ل, و ص ل ى ا لل ع ل ى م م مد و آل ه و س ل م Ebu Hatim Muhammed b. İdris b. el-munzir el-hanzalî er-razî -Allah'ın rahmeti üzerine olsun-'nin bazı kitaplarında ondan işitilen(yukardaki söz)lerin bir kısmını tesbit ettim. O, şöyle demektedir: 12

13 Bizim yolumuz ve tercihimiz, Rasûlullah sallallahu aleyhi ve selleme, onun ashabına, tabiine ve onlardan sonra onlara güzelce uyanların yoluna uymaktır. Bid'at konularına bakmayı terketmek ve eser ehlinin görüşlerine sımsıkı yapışmaktır. Mesela Ebu Abdullah b. Hanbel, İshak b. İbrahim, Ebu Ubeyd el-kasım b. Sellam ve Şafiî gibi. Ayrıca kitab ve sünnete sımsıkı sarılarak selefin yolunu takip eden imamları koruyup, çeşitli bölgelerde önder ilim adamlarından olup ehl-i sünnetin tercih ettiklerini tercih etmektir. Medine'de Malik b. Enes, Şam'da Evzaî, Mısır'da Leys b. Sa'd, Irak'ta Sufyan es-sevri ile Hammad b. Ziyad bunlara örnektir. Hakkında peygamberden, ashabdan ve tabiinden herhangi bir rivayet bulunmayan hususlarda bunlara uyarız. Buna karşılık hakkı batıla karıştıran, gerçekleri değiştiren, sözleri allayıp pullayan, olmadık şeyler söyleyen yalancıların görüşlerini de terkederiz. Kerâbîsî'nin kitablarını incelemez, onun izinden giden ve onu savunanlardan uzak dururuz. Davud el-isbahani, ona benzeyenler ve ona uyanlar gibi. Kur'ân Allah'ın kelâmı, ilmi, isimleri, sıfatları, emri ve yasağıdır. Hiçbir bakımdan mahlûk değildir. Onun mahluk ve varedilmiş olduğunu iddia eden bir kimse kişiyi dinden çıkartan anlamıyla Allah'ı inkar eden bir kâfirdir. Meseleyi anlayıp ve cahillerden olmayan kimselerden olup böylesinin kâfir olduğu hususunda şüphe eden kimse de kâfirdir. Vâkıfe (Kur'ân mahluk mudur değil midir bilmiyoruz diyenler) ile lafziyye (lafzı mahluktur diyenler) Cehmiyyeye mensupturlar. Bunların Cehmiyyeye müntesib olduklarını Ebu Abdullah Ahmed b. Hanbel söylemiştir. Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem'den, ashabdan ve onlardan sonra onlara güzelce uyan tabiinden gelen rivayetlere tabi oluruz. Kelâmcıların kelâmını terkederiz. Onlarla oturup kalkmaz, onlardan uzaklaşırız. Rivayetsiz ve re'ye bağlı olarak kitap telif edenlerle de oturup kalkmayı bırakırız. Bizim tercih ettiğimiz görüş şu ki; İman söz ve ameldir, dil ile ikrar kalb ile tasdik ve rükünleri işlemektir. Mesela; Namaz, malı bulunan kimseler için zekat, ona yol bulabilenler için hac, ramazan ayında oruç tutmak ve Allah'ın kullarına farz kıldığı bütün farzlar gereğince amel etmek imandandır. Ayrıca iman artar ve eksilir. Kabir azabına iman ederiz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e bir ikram olan havza da iman ederiz. Kabirdeki sorguya iman ederiz. Kiramen katibine ve Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'e has olan şefaate de iman ederiz. 13

14 Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem'in bütün ashabını rahmetle yâd eder. Onlardan herhangi bir kimseye sövmeyiz. Çünkü Yüce Allah şöyle buyurmuştur: "Onlardan sonra gelenler derler ki: "Rabbimiz, bizi ve bizden önce iman etmiş kardeşlerimizi mağfiret eyle! Kalblerimizde iman edenlere karşı hiçbir kin bırakma. Rabbimiz şüphesiz ki sen çok esirgeyicisin, çok merhametlisin." (Haşr, 59/10) Biz şuna inanır ve şunu iddia ederiz: Allah Arşı üzerinde ve yarattıklarından ayrıdır. "Onun gibi hiçbir şey yoktur. O her şeyi işitendir, görendir." (Şura, 42/11) Yönetici imamlara karşı çıkmayı uygun görmüyoruz. Fitne zamanlarında çarpışmayız. Yüce Allah'ın işimizin başına getirdiği kimseleri dinler ve onlara itaat ederiz. Yönetici imamlarla namaz kılınacağı, haccedilip cihad edileceği görüşündeyiz. Küçük-büyük baş hayvanlarının zekatlarının da onlara ödenmesini uygun görürüz. Sahih rivayetlerde belirtildiği üzere muvahhidlerden bir topluluğun şefaat sonucu cehennemden çıkarılacağına iman ederiz. Bizler aziz ve celil olan Allah'a iman edenleriz deriz. Sufyan es-sevrî bir kimsenin: Ben Allah nezdinde gerçek ve imanı eksiksiz bir mü'minim demesinden hoşlanmazdı. Evzaî de bu görüştedir. Bid'at ehlinin alameti: eser (rivayet) ehline iftira atarak dil uzatmalarıdır. Cehmiye nin alameti ehl-i sünnete, "Müşebbihe" ve "nabite" adını vermeleridir. Kaderiyecilerin alameti: ehl-i sünnete "Cebriyeci" adını vermeleridir. Zındıkların alameti: rivayet ehline "Haşviye" adını vermeleridir. Onlar bu sözleriyle Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem'den gelen rivayetleri çürütmek isterler. Allah bizleri ve her bir mü'mini sevip razı olacağı sözleri söylemeye, amellerde bulunmaya muvaffak kılsın. Allah Muhammed'e, onun aile halkına salat ve selam eylesin. 14