EKONOMİK GELİŞMELER. KALKINMA BAKANLIĞI Ekim 2014 İÇİNDEKİLER

Transkript

1 EKONOMİK GELİŞMELER KALKINMA BAKANLIĞI Ekim 2014 İÇİNDEKİLER I. GSYH, Sanayi Üretimi ve Talep Unsurlarındaki Gelişmeler... 1 II. Ödemeler Dengesi... 6 III.Merkezi Yönetim Bütçesi IV. Fiyat Gelişmeleri ve Para Politikası V. Mali Piyasalardaki Gelişmeler VI. Dünya Ekonomisindeki Gelişmeler TABLOLAR Tablo 1: Sektörel Büyüme Hızları... 1 Tablo 2: Talep Unsurlarında Gelişmeler Tablo 3: İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler 3 Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi. 4 Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı.. 5 Tablo 6: Yurt İçi Talebe İlişkin Göstergeler Tablo 7: Dış Ticaret Dengesindeki Gelişmeler Tablo 8: Sektörel İhracat... 7 Tablo 9: Ülke Gruplarına Göre İhracat... 7 Tablo 10: İhracatçı Birlikleri Kayıtlarına Göre İhracat 8 Tablo 11: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat. 8 Tablo 12: Seçilmiş Fasıllara Göre İthalat... 9 Tablo 13: Cari İşlemler Dengesi Tablo 14: Sermaye Hareketleri Tablo 15: Merkezi Yönetim Bütçesi Büyüklükleri Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçesi Gelirleri Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçesi Harcamaları.. 15 Tablo 18: Merkezi Yönetim Bütçesi Borç Stoku Tablo 19: 2014 Yılı Mart Ayı İtibarıyla Ana Harcama Gruplarına Göre TÜFE Değişim Oranları Tablo 20: Mart Ayı İtibarıyla Özel Kapsamlı TÜFE Göstergelerinin Gelişimi.. 17 Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler Tablo 22: Merkez Bankası Faiz Oranlarında Gelişmeler.. 19 Tablo 23: TCMB Dış Varlık ve Yükümlülükleri. 20 Tablo 24: Merkez Bankası TL Karşılık Oranlarında Gelişmeler (Vade Ayrımı Sonrası) 21 Tablo 25: Merkez Bankası YP Karşılık Oranlarında Gelişmeler (Vade Ayrımı Sonrası) 22 Tablo 26: Bankacılık Sektöründe Mevduat ve Kredilerinin Fonlarının Türlerine Göre Dağılımı. 23 Tablo 27: TL Kredilere Uygulanan Ortalama Faiz Oranları (Akım Veriler) 24 Tablo 28: Bankacılık Sektörüne İlişkin Seçilmiş Göstergeler 24 Tablo 29: Yurtiçi Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku.. 25 Tablo 30: Yurtdışı Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku 26 Tablo 31: BIST 100 Endeksinin Getirisi i

2 ŞEKİLLER Şekil 1: Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış Üretim Endeksleri... 4 Şekil 2: Reel Kur Endeksi.. 11 Şekil 3: Faiz Koridoru ve Ortalama Fonlama Maliyeti. 20 Şekil 4: TL Zorunlu Karşılıkların YP Olarak Tutulmasına İlişkin Üst Sınır ve Katsayılardaki Tarihsel Gelişim (1). 22 Şekil 5: BIST 100 Endeksi. 27 Şekil 6: Borsa Günlük Getirilerinin Standart Sapması 28 Şekil 7: Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı (1 Ay Vadeli) Şekil 8: Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı (1 Yıl Vadeli) 28 Şekil 9: İki Yıllık Devlet Tahvili Faizleri. 29 EKLER Ek-1: Başlıca Ekonomik Göstergeler Ek-2: Temel Ekonomik Göstergeler ii

3 I. GSYH, SANAYİ ÜRETİMİ VE TALEP UNSURLARINDAKİ GELİŞMELER 1. GSYH ve Sektörel Büyüme Hızları 2014 yılının ikinci çeyreğinde GSYH, piyasa beklentilerinin altında yüzde 2,1 oranında artış kaydetmiştir yılının ikinci yarısından itibaren gözlenen canlanma 2014 yılının ikinci çeyreğinde duraksama göstermiştir. Net ihracatın büyümeye katkısı büyümenin temel kaynağı olmuştur. Bununla birlikte 2013 yılı Mayıs ayında açıklanan Fed kararları sonrasında uluslararası piyasalardaki dalgalanmaya rağmen reel sektör büyümeye devam etmiş, büyümede süreklilik sağlanmıştır. Yılın ikinci çeyreğinde katma değer (NACE 2 sınıflamasına göre) sanayide yüzde 2,4 ve hizmetler sektöründe yüzde 3,6 oranında artış kaydederken, tarım, ormancılık ve balıkçılık sektöründe yüzde 1,8 oranında azalmıştır. Aynı dönemde imalat sanayii katma değerindeki artış ise yüzde 2 dir. Sanayi sektöründe büyüme azalarak da olsa devam etmiş, hizmetler sektörü de yurtiçi talebe bağlı olarak büyümeye katkısını sürdürmüştür. Sanayi sektörünün büyüme katkısı 0,7 puan, hizmetler sektörünün büyümeye katkısı ise 2,3 puan olarak kaydedilmiştir. Tablo 1: GSYH Sektörel Büyüme Hızları (NACE 2) (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. Tarım 5,6 3,7 2,1 3,4 3,1 5,8 6,4 2,7 1,5 3,5 3,6-1,8 Sanayi 3,1 3,4 1,4-0,5 1,8 1,3 3,4 4,1 4,6 3,4 5,3 2,4 İmalat 2,8 3,2 1,0-0,2 1,7 1,8 3,7 4,6 4,9 3,7 5,3 2,0 Hizmetler 3,2 2,7 1,4 2,2 2,4 4,2 5,4 6,0 6,7 5,6 5,9 3,6 İnşaat 2,5-0,7-0,8 1,5 0,6 5,8 7,5 8,5 6,1 7,0 5,1 2,6 Ticaret 0,2 0,5-0,8 0,0 0,0 3,0 5,2 5,2 6,2 4,9 3,4 0,3 Ulaştırma ve depolama Finans ve sigorta Konaklama ve yiyecek Vergifaaliyetleri Sübvansiyon 2,4 2,6 2,6 0,5 2,0 2,3 3,8 3,8 4,9 3,7 3,5 2,8 4,5 3,6 0,9 3,8 3,2 6,5 8,5 11,0 12,7 9,8 14,2 7,1 2,3 3,4 1,3 6,5 3,0 13, 4 11,8 8,2 5,7 9,2 1,2 2,1 2,5 1,5 0,9 0,9 1,4 1,7 5,3 4,8 5,1 4,2 5,3 0,5 GSYH 3,1 2,7 1,5 1,3 2,1 3,1 4,6 4,2 4,5 4,1 4,7 2,1 İkinci çeyrekte aylık sanayi üretim endeksindeki ortalama artış yüzde 2,6 dır. Aynı dönemde ara mallarının üretimi yüzde 2,5, dayanıklı tüketim malları üretimi yüzde 1,8, yatırım mallarının üretimi ise ortalama yüzde 2,9 oranında artmıştır. Aynı dönemde imalat sanayi kapasite kullanım oranı da ortalama olarak yüzde 74,7 olmuş, bir önceki yılın aynı dönemine göre 0,1 puan artış kaydetmiştir. Aynı dönemde, elektrik üretimi yüzde 4,8, otomotiv üretimi yüzde 6,1, beyaz eşya üretimi yüzde 2,4 oranında artmıştır. Alınan makro-ihtiyati tedbirler nedeniyle yurtiçi talepte gözlenen yavaşlama hizmetler sektörüne yansımıştır. Katma değer yılın ikinci çeyreğinde, inşaatta yüzde 2,6, ticarette yüzde 0,3, 1

4 ulaştırmada yüzde 2,8, finans ve sigorta faaliyetlerinde ise yüzde 7,1oranında artış kaydetmiştir. İkinci çeyrekte vergi-sübvansiyonlarda artış yüzde 0,5 olarak gerçekleşmiştir yılının ilk yarısında GSYH yüzde 3,3 oranında artış kaydetmiştir. Katma değer tarımda yüzde 0,2, sanayide yüzde 3,8 ve hizmetler sektöründe yüzde 4,7 oranında artış kaydetmiştir yılının ikinci çeyreğinde GSYH deflatörü yüzde 7,5 oranında artış göstermiştir. Aynı dönemde ortalama olarak TÜFE yüzde 9,4, YİÜFE yüzde 11,3 oranında artış kaydetmiştir. 2. Harcama Yöntemiyle GSYH: 2014 yılının ikinci çeyreğinde, alınan makroihtiyati tedbirlerin yurt içi talebi yavaşlatmasıyla, toplam tüketim yüzde 0,7 oranında artmıştır. Toplam sabit sermaye yatırımları ise aynı dönemde yüzde 3,5 oranında azalmıştır. Aynı dönemde kamu tüketimi yüzde 2,4, özel tüketim ise yüzde 0,4 oranında artmıştır. Toplam yurtiçi nihai talep (stok hariç) ise söz konusu dönemde yüzde 0,4 oranında azalma kaydetmiştir. Tablo 2: Talep Unsurlarında Gelişmeler (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişme) II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. III.Ç. IV.Ç. Yıllık I.Ç. II.Ç. Toplam Tüketim -0,5 0,5 1,1 0,4 3,7 5,9 5,1 6,2 5,3 4,0 0,7 Kamu 4,4 5,5 8,5 6,1 7,9 8,0 1,9 6,9 6,2 9,2 2,4 Özel -1,2-0,2-0,2-0,5 3,1 5,6 5,6 6,1 5,1 3,2 0,4 Sabit Sermaye Yatırımı -4,3-3,3-1,7-2,7 0,4 3,4 5,3 7,4 4,2-0,2-3,5 Kamu 4,9 7,7 23,1 10,3 52,4 27,3 17,6 12,1 23,4 7,2-0,9 Özel -5,7-5,4-7,0-4,9-5,8-0,8 2,6 6,1 0,4-1,6-4,1 Stok Değişimi (1) -1,6-0,8-1,4-1,5 1,4 2,9 1,2 0,9 1,6-1,1-0,4 Top. Nihai Yurt İçi Talep -1,5-0,4 0,5-0,4 2,9 5,3 5,2 6,5 5,0 3,0-0,4 Toplam Yurt İçi Talep -2,9-1,1-1,0-1,8 4,4 8,2 6,3 7,8 6,7 2,0-0,8 Net Mal ve Hiz. İhracatı (1) 5,9 2,6 2,3 4,0-1,4-3,6-2,0-3,2-2,6 2,6 2,9 Mal ve Hizmet İhracatı 22,8 14,1 16,1 16,3 3,0 0,0-2,4-1,2-0,3 11,1 5,5 Mal ve Hizmet İthalatı -1,7 2,9 6,4-0,4 7,8 12,5 5,2 10,3 9,0 0,7-4,6 GSYH 2,7 1,5 1,3 2,1 3,1 4,6 4,2 4,5 4,1 4,7 2,1 (1) Büyümeye katkı yılının ikinci çeyreğinde özel sabit sermaye yatırımları yüzde 4,1 oranında azalmıştır. Özel kesim makine-teçhizat yatırımlarındaki azalma yüzde 7,6 olarak gerçekleşmiştir. Özel kesim inşaat yatırımlarında ise yüzde 4,3 oranında artış söz konusudur. Kamu sabit sermaye yatırımları yüzde 0,9 oranında azalmıştır. Ekonomide yeniden dengelenme sürecinde büyümenin temel kaynağı ihracat olmuştur. İkinci çeyrekte mal ve hizmet ihracatı yüzde 5,5 oranında artarken ithalat yüzde 4,6 oranında azalmıştır. Böylece net mal ve hizmet ihracatının büyümeye katkısı aynı dönemde 2,9 puan olmuştur. 2

5 2014 yılının ikinci çeyreğinde büyümeye katkılar, kamu tüketiminden 0,3 puan, özel tüketimden 0,3 puan ve özel sabit sermaye yatırımından -0,9 puan olmuştur. Aynı dönemde stok değişiminin büyüme katkısı -0,4 puan olmuştur yılının ilk yarısında kamu tüketimi yüzde 5,6, özel tüketim yüzde 1,8 oranında artarken özel kesim sabit sermaye yatırımları yüzde 2,9 oranında azalmış, stok değişiminin büyümeye katkısı -0,7 puan olmuştur yılının ikinci çeyreğinde kredi artış hızında ivmelenme yavaşlamıştır. Söz konusu dönemde kur etkisinden arındırılmış olarak bankacılık sektörü yurtiçi kredi hacminde yıllık artış yüzde 18,9 a, tüketici kredilerinde ise yüzde 16,5 e gerilemiştir. Aynı dönemde tüketici kredilerinde faiz oranı ortalamada yüzde 14,2, ticari kredilerde faiz oranı ise yüzde 11,3 olarak kaydedilmiştir. 3. İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler 2014 yılının Temmuz döneminde, 2013 yılının aynı dönemine göre işgücündeki artış bin kişi olurken, aynı dönemde istihdam edilenlerin sayısı aynı dönemler itibarıyla bin kişi artarak bin kişiye ulaşmıştır. Buna göre işsiz sayısı 497 bin kişi artmıştır yılının Temmuz döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre, sanayi ve hizmetler sektörlerinde sırasıyla, 97 bin kişi ve 949 bin kişi, tarım istihdamında ise 216 bin kişi istihdam artışı yaşanmıştır. Tarım dışı istihdam ise söz konusu dönemde önceki yıla göre bin kişi artmıştır. Türkiye genelindeki işsizlik oranı 2014 yılının Temmuz döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre 1,2 puan artarak yüzde 9,8 olarak gerçekleşmiştir. Tablo 3: İşgücü Piyasasındaki Gelişmeler Yıllık Yıllık I II III IV I II III IV Temmuz Dönemi Nüfus (15-64) İ.K.O. (%) 47,6 48,3 45,7 48,0 48,3 48,3 47,2 49,2 49,1 47,8 51,3 İşgücü İstihdam İşsiz İşsizlik Oranı (%) 8,4 9,0 9,6 7,6 8,0 8,6 9,7 8,2 9,0 9,3 9,8 Tarım Dışı İ. O. 10,3 10,9 11,5 9,3 10,0 10,5 11,6 10,0 11,2 11,0 12,0 Tarım Sanayi Hizmetler (*) Kaynak: TÜİK (*) İnşaat dahildir. 3

6 Ekonomik Gelişmeler Ekim Üretim ve Talebe İlişkin Son Gelişmeler a. Aylık Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranları Aylık verilere göre sanayi üretimi, 2014 yılının Ağustos ayında bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 12,6 oranında artmıştır. Mevsimsel düzeltilmiş sanayi üretim endeksinde ise bir önceki aya göre yüzde 1,4 oranında azalış gerçekleşmiştir. Şekil 1: Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış Üretim Endeksleri (2010=100) Toplam Sanayi İmalat Sanayi Kaynak: TÜİK 2014 yılı Ağustos ayında üretim, imalat sanayiinde ve enerji sektöründe sırasıyla yüzde 12,3 ve yüzde 11,8 oranlarında, madencilik sektöründe ise yüzde 17,5 oranında artış kaydetmiştir. Tablo 4: Aylık Sanayi Üretim Endeksi Yıllık Ağu. Eyl. Eki. Kas. Ara. Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Sanayi 2,5 3,0-1,3 6,5-0,5 4,7 6,9 7,1 4,6 4,2 4,5 1,7 1,6-4,6 12,6 Madencilik 2,1-3,6-7,6-4,2-7,8-8,8 3,8 11,5 11,6 4,3 9,6 8,7 2,6-4,6 17,5 İmalat 2,3 4,0-0,9 8,0-0,5 5,6 7,2 7,4 4,0 4,3 4,0 0,8 1,4-5,7 12,3 Gıda 3,5 5,4-0,7 6,9 1,4 5,7 10,1 14,3 6,7 6,6 6,4-1,0 2,6-6,0 17,3 Tekstil 4,3 3,4-0,4 5,6 0,6 3,9 6,4 5,6 3,3 4,0 3,6-1,5 1,1-10,8 10,9 Giyim 6,2 1,7-4,4 4,3-10,0-1,2-5,2-3,3-6,3-3,9 3,0 1,2 0,0-8,6 6,1 Petrol 2,1-3,5-13,2-7,2-12,4 1,1 3,4-7,4 8,6 15,3-7,3-23,9-15,6-13,4 2,1 Kimya 1,7 3,3 0,0 6,1 0,9 5,7 9,9 13,7 9,8 3,8 6,3 4,6 7,9 0,5 5,9 Toprak 0,2 3,4 0,0 6,0-2,1 6,9 0,4 11,7 12,1 7,4 4,5 1,0-4,1-10,9 9,2 Ana Metal 5,2 4,8-2,0 6,1 4,2 4,4 9,4 7,6 0,0-0,2 1,7 5,3-0,3-6,6 11,1 Fabr. Metal Ürünleri 5,9 3,7-3,4 5,4 0,9 6,4 4,8 4,8 3,8 4,7-3,7 1,8 6,4 3,0 14,2 B.y.s. Makine-Teçhizat 1,0 7,4 5,6 14,8 2,0 19,6 39,3 14,3 7,5 3,8 5,1-2,0-0,7-5,5 17,7 Taşıt Araçl. -5,0-6,8 21,2 13,6 0,1 3,2-5,5-6,1-6,8 1,2 6,8 1,1 1,4-13,6 17,0 Enerji 4,7 0,1-0,6 1,5 4,0 4,9 6,5 3,6 5,4 3,1 5,8 5,4 2,6 2,2 11,8 Kaynak: TÜİK 4

7 2014 yılı Eylül ayı toplam imalat sanayii kapasite kullanım oranı, bir önceki yılın aynı ayına göre 1 puan azalarak yüzde 74,4 oranında gerçekleşmiştir. Bir önceki aya göre ise kapasite kullanım oranı Eylül ayında 0,3 puan azalmıştır. Tablo 5: Aylık Kapasite Kullanım Oranı (Yüzde) Yıllık Eyl. Eki. Kas. Ara. Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. İmalat Sanayii 74,2 74,6 75,4 76,4 75,6 76,0 73,9 73,3 73,1 74,4 74,4 75,3 74,9 74,7 74,4 Gıda Ürünleri 71,7 71,9 71,1 74,4 74,6 74,3 72,1 72,3 69,9 70,6 70,3 71,1 71,1 69,2 69,6 Giyim 77,8 77,4 76,9 79,9 77,2 76,6 76,9 76,9 76,4 78,2 79,2 78,2 79,5 78,1 78,0 Petrol Ürünleri 76, ,3 76,8 75,8 73,8 71,7 57,0 65,0 69,4 67,9 63,6 64,3 72,1 74,6 Kimya 80,5 77,8 78,5 79,2 74,8 78,6 76,5 77,2 80,2 78,6 80,2 79,0 79,3 77,1 72,3 Metal Olmayan Diğer Mineral 76,3 76,6 79,0 81,4 78,9 79,5 75,7 76,0 75,4 77,6 78,5 80,1 79,5 77,3 78,4 Ana Metal 77,6 77,4 78,0 77,2 78,0 77,9 75,4 75,9 74,3 72,2 71,9 75,0 74,6 76,0 76,6 Motorlu Taşıtlar 70,7 74,3 76,7 76,5 74,6 77,4 73,8 64,8 66,6 68,7 65,5 68,2 69,0 70,3 67,9 Kaynak: TCMB b. Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergelerdeki Gelişmeler Beyaz eşya üretimi 2014 yılının ikinci çeyreğinde yüzde 1,9, üçüncü çeyreğinde ise yüzde 3,2 oranında artmıştır. Beyaz eşya yurtiçi satışları ise ikinci çeyrekte yüzde 0,8 azalırken, üçüncü çeyrekte yüzde 0,7 oranında artış göstermiştir yılının Ocak-Eylül döneminde; beyaz eşya üretimi yüzde 1,3 oranında artarken, yurtiçi satışları -3,9 oranında azalmıştır. Otomobil üretimi; 2014 yılının ikinci çeyreğinde yüzde 18,1, üçüncü çeyreğinde ise yüzde 6,1 oranında artmıştır. Toplam otomobil satışları ise 2014 yılının ikinci çeyreğinde yüzde 23,2, üçüncü çeyreğinde ise yüzde 12 oranında azalmıştır yılının Ocak-Eylül döneminde otomobil üretimi yüzde 13,6 oranında artarken, toplam otomobil satışları yüzde 18,9 oranında azalmıştır. Tablo 6: Yurtiçi Talebe İlişkin Göstergeler Beyaz Eşya Yurtiçi Satışları* Toplam Otomobil Üretimi Toplam Otomobil Satışları İthal Otomobil Satışları Yıllık Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. 19,3-0,2 5,8-13,6-12,7-14,8-13,9 2,9 8,3-5,2-0,6 8,0 6,0-9,8 9,5 29,8 9,1 14,2 22,2 15,3 17,1-6,5 23,9 10,6 16,4-6,3 19,5-5,7-26,2-27,0-25,0-25,7-18,9-16,4-12,6-6,9 16,9-1,1 26,3-6,7-27,9-29,6-30,5-28,4-23,1-19,6-14,9-15,8 * Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve fırından oluşan beyaz eşya kapsamına; 2010 yılı Ocak ayından itibaren derin dondurucu ve kurutma makinesi eklenmiştir. 5

8 Kaynak: TÜİK II. ÖDEMELER DENGESİ 1. Cari işlemler Dengesi 2014 yılının Ocak-Ağustos döneminde ödemeler dengesinde gösterildiği şekliyle, dış ticaret açığı bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 25,3 oranında azalarak 40,8 milyar dolar olmuştur. Aynı dönemde, gelir dengesinde 5,8 milyar dolar açık kaydedilirken, hizmet dengesi fazlası yüzde 11,5 oranında artarak 16,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu çerçevede 2014 yılının ilk sekiz aylık dönemi itibarıyla cari açık, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 35,4 oranında azalarak 29,6 milyar dolar olmuştur yılının Ağustos ayında 58,5 milyar seviyesinde olan yıllıklandırılmış cari açık, 2014 yılının aynı ayında 48,9 milyar dolar olarak kaydedilmiştir. Tablo 7: Dış Ticaret Dengesindeki Gelişmeler İhracat Yüzde Değişme İthalat Yüzde Değişme (Milyon Dolar) Dış Ticaret Dengesi Ocak ,0 8, ,6 2, Şubat ,4 5, ,0-6, Mart ,7 11, ,6-3, Nisan ,3 7, ,4-9, Mayıs ,1 3, ,9-10, Haziran ,3 4, ,8-1, Temmuz ,8 2, ,2 13, Ağustos ,4 2, ,3 7, Eylül , , Ekim , , Kasım , , Aralık , , Toplam , , Kaynak: TÜİK 2014 yılı Ocak-Ağustos döneminde, geçen yılın aynı dönemine göre, ihracat yüzde 5,7 oranında artarak 104,9 milyar dolar, ithalat ise yüzde 4,7 oranında azalarak 159,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler çerçevesinde, 2013 yılının Ocak-Ağustos döneminde yüzde 59,5 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı 2014 yılının aynı döneminde yüzde 66 olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde, madencilik ürünleri ihracatı yüzde 9,5 oranında azalırken, tarım ve ormancılık ürünleri ihracatı yüzde 4,3, imalat sanayii ürünleri ihracatı ise yüzde 5,9 oranında artmıştır. Aynı dönemde kara taşıtları ihracatında yüzde 10,6 oranında artış kaydedilmiştir. Ülke grupları itibarıyla ihracata bakıldığında; 2014 yılının ilk sekiz aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre AB ülkelerine yapılan ihracat yüzde 12,9 oranında artarak toplam ihracat içindeki payı yüzde 43,7 ye yükselmiştir. Yakın ve Orta Doğu ülkelerine yapılan ihracat ise aynı dönemde yüzde 2,3 oranında azalmış ve toplamdaki payı yüzde 21,9 a gerilemiştir. Aynı 6

9 dönemler itibarıyla OECD ülkelerinin toplam ihracat içindeki payı yüzde 44,7 oranından yüzde 49,4 e yükselmiştir yılının Ocak-Ağustos döneminde en fazla ihracat yapılan ülkeler sırasıyla Almanya, Irak, İngiltere ve İtalya olmuştur. Tablo 8: Sektörel İhracat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak- Ağustos Yüzde Değişme Değişme Toplam , ,7 Tarım ve Ormancılık , ,3 Madencilik , ,5 İmalat , ,9 Diğer Sektörler Toplamı , ,1 Seçilmiş Fasıllara Göre İhracat Kara taşıtları , ,6 İnci kıymetli taş ve mamülleri , ,3 Demir ve çelik , ,1 Kazan-makina-mek.cihaz , ,1 Elektrikli makina. cihazlar , ,9 Örme giyim eşyası , ,1 Mineral yakıt. mineral yağlar , ,5 Demir veya çelikten eşya , ,5 Örülmemiş giyim eşyası , ,4 Plastik ve mamulleri , ,1 Yenilen meyveler , ,4 Diğer Fasıllar Toplamı , ,0 Kaynak: TÜİK Tablo 9: Ülke Gruplarına Göre İhracat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Ağustos Yüzde Değişme Değişme AB Ülkeleri , ,9 Türkiye Serbest Bölgeleri , ,6 Diğer Ülkeler , ,8 Ülke Grupları OECD Ülkeleri , ,8 EFTA Ülkeleri , ,3 Karadeniz Ekonomik İşbirliği , ,6 7

10 Ekonomik İşbirliği Teşkilatı , ,1 Bağımsız Devletler Topluluğu , ,9 Türk Cumhuriyetleri , ,2 İslam İşbirliği Teşkilatı , ,7 Toplam , ,7 Kaynak: TÜİK İhracatçı Birliklerinin (TİM) kayıtlarına göre 2014 yılının Eylül ayında ihracat bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 6,5 oranında artarak 13,3 milyar dolar olmuştur. Tablo 10: İhracatçı Birlikleri Kayıtlarına Göre İhracat Eylül Ocak-Eylül Yüzde Değişme (Milyon Dolar) Yüzde Değişme TOPLAM , ,7 Otomotiv Endüstrisi , ,7 Kimyevi Maddeler ve Mamulleri , ,1 Hazır giyim ve Konfeksiyon , ,0 Çelik , ,3 Elektrik - Elektronik Mak. Bilişim , ,3 Tekstil ve Hammaddeleri , ,4 Demir ve Demir Dışı Metaller , ,3 Hububat, Bakliyat, Yağlı Tohumlar ve Mam , ,2 Makina ve Aksamları , ,8 Madencilik Ürünleri , ,4 İklimlendirme Sanayii , ,2 Ağaç Mamulleri ve Orman Ürünleri , ,6 Çimento Cam Seramik ve Toprak , ,3 Fındık ve Mamulleri , ,2 Diğer Sektörler Toplamı , ,2 Kaynak: TİM 2014 yılının Ocak-Ağustos döneminde ithalat bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 4,7 oranında azalarak 159,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, ara, tüketim ve yatırım malları ithalatı sırasıyla yüzde 5,3, yüzde 3,5 ve yüzde 2,1 oranında azalmıştır. Söz konusu dönemde enerji ithalatı, bir önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak yüzde 4,5 oranında artarken altın ithalatı reel olarak yüzde 64,5 oranında azalmıştır. Aynı dönemde altın ve enerji hariç reel ithalat ise yüzde 0,4 oranında artmıştır yılının Ocak-Ağustos döneminde binek otomobil ithalatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 21,6 oranında azalırken, sanayi için işlem görmüş hammaddeler ithalatı yüzde 12,7 oranında azalmıştır. Tablo 11: Geniş Ekonomik Gruplara Göre İthalat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Ağustos Yüzde Değişme Değişme Toplam İthalat , ,7 Yatırım Malları , ,1 Ara malları , ,3 Tüketim Malları , ,5 Diğer , ,1 8

11 Enerji İthalatı (27. Fasıl) , ,3 Enerji Dışı İthalat , ,4 Kaynak: TÜİK Tablo 12: Seçilmiş Fasıllara Göre İthalat (Milyon Dolar) Yıllık Yüzde Ocak-Ağustos Yüzde Değişme Değişme Toplam İthalat , ,7 -Mineral yakıt. yağlar , ,3 -Kazan. makina. mek. cihaz , ,6 -Demir ve çelik , ,0 -Elek. Makina ve cihazlar , ,0 -Kara taşıtları , ,3 -Plastik ve mamulleri , ,3 -İnci, kıymetli taş ve mam , ,1 -Organik kimyasal ürünler , ,6 -Optik alet ve cihazlar , ,0 -Hava taşıtları, uzay araçları , ,8 -Eczacılık ürünleri , ,6 -Diğer Fasıllar Toplamı , ,7 Kaynak: TÜİK a. Hizmetler Dengesi 2013 yılında 23,2 milyar dolar olarak gerçekleşen net turizm gelirleri, 2014 yılının ilk Ocak- Ağustos döneminde, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 5,3 oranında artış kaydetmiş ve 15,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Taşımacılıkda ise, söz konusu dönemde yüzde 32,8 oranında artışla 2,8 milyar dolar tutarında net gelir sağlanmıştır. İnşaat hizmetlerinden elde edilen döviz geliri ise bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 38,8 oranında artarak 708 milyon dolar olmuştur. Bu gelişmeler sonucunda, 2014 yılının Ocak-Ağustos döneminde hizmetler dengesi kaleminde fazla, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde 11,5 oranında artarak 16,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. b. Gelir Dengesi Gelir dengesindeki net çıkış 2013 yılında 9,4 milyar dolar iken, 2014 yılının Ocak-Ağustos döneminde 5,8 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir yılının ilk sekiz aylık döneminde kar transferleri 2 milyar dolar, faiz giderleri ise 3,5 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. c. Cari Transferler 2013 yılında 1,2 milyar dolar olarak gerçekleşen cari transferler, 2014 yılının ilk sekiz aylık döneminde 520 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 9

12 Tablo 13: Cari İşlemler Dengesi (Milyon Dolar) Yıllık Ocak-Ağustos I. Dış Ticaret Dengesi İhracat f.o.b İthalat c.i.f Diğer II. Hizmetler Dengesi (Net) Taşımacılık Turizm İnşaat Hizmetleri Sigorta Hizmetleri Finansal Hizmetler Diğer Ticari Hizmetler Resmi Hizmetler Diğer Hizmetler III. Gelir Dengesi Ücret Ödemeleri Yatırım Geliri Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları Diğer Yatırımlar Faiz Geliri Faiz Gideri Uzun Vade Kısa Vade IV. Cari Transferler Cari İşlemler Dengesi Kaynak: TCMB 2. Sermaye Hareketleri Dengesi ve Uluslararası Rezervler Sermaye ve finans hesabında rezerv hariç net kayıtlı sermaye girişi 2013 yılında 72,2 milyar dolar iken 2014 yılının Ocak-Ağustos döneminde 23,9 milyar dolar tutarında gerçekleştiği görülmektedir. Aynı dönemde yurt dışında yerleşik kişilerin yurt içinde yaptıkları net doğrudan yatırımlar bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 9,8 oranında artarak 8,6 milyar dolar olmuştur. Yurt dışında yerleşik kişilerin net gayrimenkul alımları ise aynı dönemde yüzde 64,7 oranında artarak 2,9 milyar dolara ulaşmıştır. Söz konusu dönemde yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışında yaptıkları net doğrudan yatırımlar yüzde 132 oranında artarak 4 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda doğrudan yatırımlarda gerçekleşen net sermaye girişi 2014 yılının Ocak- Ağustos döneminde, geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre yüzde 25 oranında azalarak 4,6 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir yılının Ocak-Ağustos döneminde, portföy yatırımlarından net sermaye girişi, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 28,4 oranında azalarak 12,1 milyar dolar seviyesinde kaydedilmiştir. 10

13 Söz konusu dönemde, yurtdışında yerleşik kişiler borçlanma senedi piyasasında 343 milyon dolar tutarında DİBS satışı gerçekleştirirken, Hazine Müsteşarlığı ve özel sektör tarafından ihraç edilen yurt dışı tahvillerin net büyüklüğü sırasıyla 2,3 milyar dolar ve 6,6 milyar dolar olmuştur. Şekil 2: Reel Kur Endeksi Kaynak: TCMB Tablo 14: Sermaye Hareketleri Yıllık (Milyon Dolar) Ocak-Ağustos Sermaye ve Finans Hesapları Doğrudan Yatırımlar Yurtdışında Yurtiçinde Portföy Yatırımları Varlıklar Yükümlülükler Hisse Senetleri Borç Senetleri Diğer Yatırımlar Varlıklar Yükümlülükler Ticari Krediler Krediler Genel Hükümet Bankalar Diğer Sektörler Mevduatlar Diğer Yükümlülükler Rezerv Varlıklar Net Hata Noksan

14 Kaynak: TCMB Diğer yatırımlar kaleminde 2013 yılının Ocak-Ağustos 31,4 milyar dolar net giriş kaydedilirken, 2014 yılının aynı döneminde 7,2 milyar dolar net giriş gerçekleşmiştir yılının ilk sekiz aylık döneminde, genel hükümet 812 milyon dolar net kredi ödemesinde bulunurken, bankalar ve diğer sektörler sırasıyla 4,7 milyar dolar ve 4 milyar dolar net kredi kullanımında bulunmuştur yılının Ocak-Ağustos döneminde 8,7 milyar dolar artış kaydeden resmi rezervler 2014 yılının aynı döneminde 3,4 milyar dolar artmıştır. Net hata ve noksan kaleminde ise 2013 yılının aynı döneminde 207 milyon dolar seviyesinde giriş kaydedilirken 2014 yılının aynı döneminde 9,1 milyar dolar giriş kaydedilmiştir yılının Nisan ayından itibaren yükseliş eğilimine giren reel kur endeksi, Eylül ayında da bu eğilimini korumuş ve 109,4 olarak gerçekleşmiştir. III. MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇESİ 2014 yılı ilk dokuz ayında merkezi yönetim bütçesi gelirleri 313,5 milyar TL, harcamaları ise 325,4 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Merkezi yönetim bütçesi gelirleri, 2013 yılı aynı döneme göre yüzde 8,1 harcamaları ise yüzde 10,5 oranında artış göstermiş; böylece 2013 yılı Ocak-Eylül döneminde 4,5 milyar TL açık veren merkezi yönetim bütçesi, 2014 yılının aynı döneminde 12 milyar TL açık vermiştir yılı ilk dokuz ayında 39,3 milyar TL olan faiz dışı fazla ise 2014 yılının aynı döneminde 26,3 milyar TL ye gerilemiştir. Tablo 15: Merkezi Yönetim Bütçe Büyüklükleri Milyon TL Ocak-Eylül Değişim (%) Bütçe Tahmini Gerç. Oranı (%) Gelirler , ,8 Genel Bütçe Gelirleri , ,7 Vergi Gelirleri , ,2 Vergi Dışı Gelirler , ,0 Sermaye Gelirleri , ,4 Alınan Bağış ve Yardımlar , ,3 Alacaklardan Tahsilat , ,9 Özel Bütçe Gelirleri , ,1 Düzenleyici ve Denet. Kurullar , ,5 Harcamalar , ,6 Faiz Dışı Harcamalar , ,7 Personel Giderleri , ,7 Sosyal Güv. Kur. Devlet Primi , ,8 Mal ve Hizmet Alımları , ,5 Cari Transferler , ,4 Sermaye Giderleri , ,6 Sermaye Transferleri , ,5 Borç Verme , ,4 Yedek Ödenek 0 0 0, ,0 Faiz Harcamaları , ,6 Bütçe Dengesi , ,9 12

15 Faiz Dışı Denge , ,5 Kaynak: Maliye Bakanlığı 2014 yılı ilk dokuz ayında, vergi gelirleri bir önceki yıla göre yüzde 7,7 oranında artış göstermiş ve 258,7 milyar TL olmuştur. Böylece 348,4 milyar TL olan bütçe vergi gelirleri tahmininin yüzde 74,2 si bu dönemde gerçekleşmiştir. Faiz dışı harcamalar geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 14,5 artarken faiz harcamaları yüzde 12,7 oranında azalmış; bütçe harcamaları 2014 yılı ilk dokuz ayında 325,4 milyar TL olarak gerçekleşmiş ve başlangıç ödeneğinin yüzde 74,6 düzeyinde olmuştur. Tablo 16: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri Milyon TL Ocak-Eylül Değişim (%) 2014 Bütçe Hedefi Gerç. Oranı (%) Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri , ,8 Genel Bütçe Gelirleri , ,7 Vergi Gelirleri , ,2 Gelir, Kar ve Ser. Kaz. Üz. Al. Ver , ,9 Gelir Vergisi , ,1 Kurumlar Vergisi , ,6 Mülkiyet Üzerinden Al. Ver , ,0 Motorlu Taşıtlar Vergisi , ,4 Ver. Ve İnt. Vergisi , ,8 Dahilde Alınan Mal ve Hizmet Ver , ,6 Dahilde Alınan KDV , ,8 ÖTV , ,1 Petrol ÖTV , ,7 Motorlu Taşıt ÖTV , ,2 Tütün ÖTV , ,3 Alkollü İçkiler ÖTV , ,4 Dayanıklı Tük. Malları ve Diğer ÖTV , ,0 BSMV , ,7 Özel İletişim Vergisi , ,4 Şans Oyunları Vergisi , ,6 Uluslararası Tic. ve Mua. Alınan Ver , ,6 İthalde Alınan KDV , ,6 Diğer , ,9 Diğer Vergiler ,5 70 2,7 Harçlar , ,5 Damga Vergisi , ,3 Vergi Dışı Gelirler , ,0 Sermaye Gelirleri , ,4 Alınan Bağış ve Yardımlar , ,3 Alacaklardan Tahsilât , ,9 Özel Bütçe Gelirleri , ,1 Düz. ve Denet. Kurumların Gelirleri , ,5 13

16 Kaynak: Maliye Bakanlığı 2014 yılı ilk dokuz ayında genel bütçe gelirleri, 2013 yılı aynı dönemine göre yüzde 7,4 oranında artarak 301,5 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Aynı dönemde, genel bütçe gelirleri içerisinde vergi gelirleri yüzde 7,7 oranında artarak 258,7 milyar TL olurken, sermaye gelirleri yüzde 28 oranında azalarak 6,8 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Alacaklardan tahsilatlar kapsamında Haziran ayında diğer fonlardan 0,8 milyar TL tutarında tahsilat yapılmıştır. Ayrıca, özel bütçe gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 31,3 oranında artarak 9,4 milyar TL, düzenleyici ve denetleyici kurum gelirleri de yüzde 19,1 oranında artarak 2,6 milyar TL olmuştur yılı ilk dokuz ayında gelir vergisi tahsilâtı, önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 16,3 oranında artarak 53,2 milyar TL olurken, kurumlar vergisi tahsilatı 24,1 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece gelir, kar ve sermaye kazancı üzerinden alınan vergiler yüzde 15,7 oranında artarak 77,3 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Dâhilde alınan mal ve hizmet vergileri tahsilâtı 2014 yılı ilk dokuz ayında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 4,1 oranında artarak 104,2 milyar TL olmuştur. Bu gelişmede; BSMV tahsilâtında geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 21,4 oranında, dâhilde alınan KDV tahsilâtında yüzde 1 oranında, özel tüketim vergisi tahsilatında yüzde 4,4 oranında, özel iletişim vergisi tahsilâtında yüzde 1,5 oranında ve şans oyunları vergisi tahsilatında yüzde 10,8 oranında görülen artışlar etkili olmuştur. Özel tüketim vergisi tahsilatında geçen yılın aynı dönemine göre görülen yüzde 4,4 oranındaki artışa karşılık petrol ürünlerine ilişkin ÖTV tahsilatının 2014 yılı Ocak-Eylül döneminde yüzde 1,2 oranında düşmesinin temel gerekçesi, BOTAŞ ve TEDAŞ ın geçmiş yıllar borcuna mahsuben 2013 ilk altı ayında yapmış olduğu 1,5 milyar TL tutarındaki ödemedir yılı ilk dokuz ayında uluslararası ticaret ve muamelelerden alınan vergi tahsilatında, 2013 yılı aynı dönemine göre yüzde 4,5 oranında artış olmuştur. Bu kapsamda, ithalde alınan KDV tahsilatı yüzde 3,1, diğer vergiler ise yüzde 20,7 oranında artış göstermiştir. Bununla birlikte, TL ithalattaki ciddi artışa rağmen ithalde KDV tahsilatının geçen yılın aynı dönemine göre sınırlı bir artış göstermesinde, BOTAŞ ın 2014 yılı mayıs ayından itibaren KDV borcunu ödeyememiş olması etkili olmuştur. Harç gelirleri 2013 yılı aynı dönemine göre yüzde 8,2 oranında artarak 10,6 milyar TL olurken, damga vergisi tahsilatı yüzde 9,3 oranında bir artış kaydederek 7,5 milyar TL olmuştur yılı ilk dokuz ayında merkezi yönetim bütçesi faiz dışı harcamaları önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 14,5 oranında artarak 287,2 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz dışı harcamalar içerisinde personel giderleri yüzde 15 oranında artarak 84,4 milyar TL, sosyal güvenlik kurumu devlet primleri giderleri ise yüzde 17,3 oranında artarak 14,1 milyar TL olmuştur. Önceki yıllarda genel maaş artışının ocak ve temmuz aylarında iki dönemde verilmesine karşın toplu sözleşmede belirlendiği gibi 2014 yılında genel maaş artışının tek seferde 175 TL olarak ocak ayında yapılması, söz konusu artış üzerine etkili olmuştur. Mal ve hizmet alım giderleri, sağlık giderlerinde gerçekleşen yüzde 12,6 oranındaki artış ile diğer mal ve hizmetler kaleminde görülen yüzde 17,4 oranındaki artış sonrası geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 13,7 oranında artarak 24,6 milyar TL olmuştur. Söz konusu artışta daha önceden cari transferlerde yer alan sokak ve caddelerin aydınlatılması giderlerinin mal ve hizmet alımlarından karşılanmaya başlanması ve kamu idarelerinin hizmet alımlarında ortaya çıkan artış etkili olmuştur yılı ilk dokuz ayında cari transferler, 2013 yılı aynı dönemine göre yüzde 12,7 oranında artarak 125 milyar TL olmuştur. Bu dönemde, tarımsal desteklemeye yönelik transferler geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 5 oranında artarak 7,8 milyar TL olurken, sosyal güvenlik kuruluşlarına yapılan transferler yüzde 13,7, genel bütçe vergi gelirlerinden mahalli idarelere ve fonlara ayrılan paylar ise yüzde 19,7 oranında artmıştır. 14

17 Tablo 17: Merkezi Yönetim Bütçe Harcamaları Milyon TL Ocak-Haziran Değişim (%) 2014 Bütçe Baş. Ödeneği Gerç. Oranı (%) Merkezi Yönetim Bütçe Harcamaları , ,6 Faiz Dışı Harcamalar , ,7 Personel Giderleri , ,7 Sos. Güv. Kur. Devlet Primi , ,8 Mal ve Hizmet Alımları , ,5 Savunma-Güvenlik harcamaları , ,5 Sağlık Harcamaları , ,9 Diğer , ,8 Cari Transferler , ,4 KİT Görev Zararları , ,5 Sos. Güv. Kuruluşları , ,8 Gelirden Ayrılan Paylar , ,4 Tarımsal Destekleme , ,6 Diğer , ,7 Sermaye Giderleri , ,6 Sermaye Transferleri , ,5 Borç Verme , ,4 Yurtiçi , ,8 Yurtdışı , ,1 Yedek Ödenek ,0 Faiz Harcamaları , ,6 İç Borç Faizi , ,3 Dış Borç Faizi , ,9 Diğer Faiz Gid. ve Türev Ürün Gid , ,6 Kaynak: Maliye Bakanlığı Bu dönemde sermaye giderleri, özellikle ulaştırma sektöründeki yatırımların etkisiyle geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 21,1 oranında artarak 27 milyar TL olurken, sermaye transferleri 4,3 milyar TL, borç verme ise 7,8 milyar TL olmuştur. Sermaye transferi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 12,8 artmış, söz konusu artışta daha önce Hazine tarafından TCDD ye yapılması öngörülen ve borç verme kaleminde gösterilen sermaye transferinin bir kısmının Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı bütçesinden karşılanması etkili olmuştur yılı ilk dokuz ayında merkezi yönetim bütçesi faiz harcamaları 2013 yılı aynı dönemine göre yüzde 12,7 oranında azalarak 38,3 milyar TL olarak gerçekleşmiş, faiz harcamaları için ayrılan 52 milyar TL lik bütçe ödeneğinin yüzde 73,6 sı kullanılmıştır. Bu dönemde, iç borç faiz ödemeleri 28,5 milyar TL olurken, dış borç faiz ödemeleri döviz kurlarındaki artışın da etkisiyle yüzde 18,3 oranında artarak 7,8 milyar TL olarak gerçekleşmiştir yılı Ocak-Eylül döneminde merkezi yönetim brüt borç stoku 603,2 milyar TL düzeyinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde iç borç stoku yüzde 1,3 oranında artarak 408,2 milyar TL olurken, dış borç stoku yüzde 6,6 oranında artarak 195 milyar TL olmuştur. TL cinsinden sabit faizli borçlar 2013 yılsonuna göre 5,7 düzeyinde artış gösterirken, TL cinsinden değişken faizli borçlarda yüzde 15

18 3,6 oranında azalma görülmüştür. Döviz cinsinden ve dövize endeksli borçlar ise 2013 yılsonuna göre yüzde 6,6 oranında artarak 195 milyar TL olmuştur yılında 74,3 ay olarak gerçekleşen iç borçlanmanın ortalama vadesi, 2014 yılı ilk dokuz ayında 66,3 ay olmuştur yılında yüzde 7,9 olarak gerçekleşen TL cinsi sabit faizli iç borçlanmanın ağırlıklı ortalama maliyeti ise, 2014 yılının Ağustos ayı itibarıyla yüzde 9,7 seviyesine yükselmiştir. Tablo 18: Merkezi Yönetim Borç Stoku Milyon TL 2013 (Yılsonu) 2014 (Eylül) Değişme (%) Merkezi Yönetim Brüt Borç Stoku ,0 İç Borç Stoku ,3 Devlet Tahvili ,3 Hazine Bonosu Dış Borç Stoku ,6 Uluslararası tahvil ,0 Kredi ,6 Borç Stoku Döviz-Faiz Yapısı ,0 TL-Sabit Faizli ,7 TL-Değişken Faizli ,6 Döviz Cinsinden ve Dövize Endeksli ,6 Sabit Faizli ,1 Değişken Faizli ,0 Nakit İç Borçlanmanın Ortalama Vadesi (Ay) 74,3 66,3-10,7 Nakit İç Borçlanmanın Ortalama Maliyeti (%) 7,9 9,7 22,8 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı IV. FİYAT GELİŞMELERİ VE PARA POLİTİKASI 2014 yılı Eylül ayında TÜFE artış hızında beklentilerin altında yüzde 0,14 oranında artış kaydedilmiştir. Bu gelişmede gıda ve alkolsüz içecekler grubunda fiyatlarında beklentilerin altında kaydedilen artış etkili olmuştur. Giyim ve ayakkabı grubunda ise fiyatlar yüzde 2,28 oranında azalarak TÜFE de kaydedilen artışı sınırlamıştır. TÜFE de 12 aylık artış oranı yüzde 8,86 ya gerilemiştir. Yİ ÜFE de Eylül ayında yüzde 0,85 oranında artış kaydedilmiş ve Yİ ÜFE de yıllık artış hızı yüzde 9,84 e gerilemiştir. Eylül ayında TÜFE de kaydedilen yüzde 0,09 oranındaki artışta konut grubunda kaydedilen yüzde 0,49 oranında ve lokanta ve oteller grubunda kaydedilen yüzde 1,21 oranında artışlar etkili olmuştur. Söz konusu grupların aylık enflasyona etkisi 0,18 puan olarak gerçekleşmiştir. Giyim ve ayakkabı grubunda ise fiyatlar 2,28 oranında azalırken grubun aylık enflasyona katkısı eksi 0,18 puan olarak gerçekleşmiştir. Gıda ve alkolsüz içecekler grubu fiyatları 0,31 oranında ( katkısı 0,08), Eğitim grubu fiyatları yüzde 1,78 oranında (katkısı 0,04 puan) artarken, Alkollü içecekler ve tütün ürünleri fiyatları yüzde 1,12 oranında ( katkısı eksi 0,06 puan) azalmıştır. 16

19 Tablo yılı Eylül Ayı İtibarıyla Ana Harcama Gruplarına Göre TÜFE Yüzde Değişim Oranları Ağırlık Aylık Ocak- Eylül 12 Aylık Yıllık Ortalama (%) GENEL 100 0,77 0,14 5,01 6,43 7,88 8,86 7,32 8,54 Gıda ve alkolsüz içecek 24,45 0,74 0,31 5,44 9,55 8,73 13,95 7,90 11,88 Alkollü içecek ve tütün 5,29 0,02-1,12 15,12 7,68 15,69 3,38 12,59 5,64 Giyim ve ayakkabı 7,17-2,28-2,44-4,86-1,62 6,39 8,44 6,60 7,40 Konut 16,41 0,69 0,49 3,09 3,43 7,35 5,18 8,97 4,93 Ev eşyası 7,52 0,77 0,41 3,56 6,79 4,52 9,25 4,97 7,81 Sağlık 2,44 0,16 0,42 3,04 7,48 3,07 9,37 2,08 7,15 Ulaştırma 15,54 1,99 0,11 8,30 6,00 9,16 7,44 6,20 10,80 Haberleşme 4,70 0,08-0,05 1,75 1,95 4,45 1,40 5,97 1,23 Eğlence ve kültür 3,36 0,35 0,07 3,66 7,07 2,94 8,64 2,08 6,87 Eğitim 2,26 2,52 1,78 9,74 7,48 10,14 7,79 5,77 9,54 Lokanta ve oteller 6,58 1,48 1,21 7,27 11,73 9,13 14,43 9,21 12,13 Çeşitli mal ve hizmet. Kaynak: TÜİK 4,28 0,94 0,72 2,46 8,13 3,40 7,89 6,72 5,42 Eylül ayında özel kapsamlı TÜFE göstergelerinden (I) kodlu göstergede fiyatlar, aylık bazda yüzde 0,28 oranında azalırken yıllık bazda artış oranı yüzde 9,25 e gerilemiştir. Çekirdek enflasyonda döviz kuru gelişmeleri ve maliyet yönlü baskıların ortadan kalkmasıyla son aylarda olumlu bir seyir gözlenmiştir. Yılın geri kalanında çekirdek enflasyonda sınırlı oranda bir azalış tarafımızdan beklenmektedir. Tablo 20- Eylül Ayı İtibarıyla Özel Kapsamlı TÜFE Göstergelerinin Gelişimi (Yüzde) Aylık Ocak-Eylül 12 Aylık Yıllık Ortalama Grup Kapsam TÜFE Genel 0,77 0,14 5,01 6,43 7,88 8,86 7,32 8,54 A Mevsimlik ürünler hariç 0,98 0,41 5,94 7,26 7,73 8,91 7,19 8,76 B İşlenmemiş gıda ürünleri hariç 0,82 0,18 4,89 6,16 7,75 8,05 7,37 7,91 C Enerji hariç 0,66 0,19 5,37 7,65 7,82 10,12 6,77 9,34 D (B) ve (C) 0,71 0,25 5,29 7,54 7,66 9,36 6,75 8,72 E (C) ve alkollü içkiler ile tütün ürünleri hariç 0,71 0,28 4,76 7,65 7,32 10,59 6,39 9,60 F (E) ve fiyatları yönetilen/yönlendirilen diğer ürünler, dolaylı vergiler hariç 0,71 0,29 4,82 7,36 7,45 10,43 6,45 9,57 G (F) ve (B) 0,78 0,36 4,63 7,24 7,20 9,66 6,37 8,95 (D) ve alkollü içkiler, tütün H ürünleri ile altın hariç (C), gıda ve alkolsüz I içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç Kaynak: TÜİK 0,75 0,38 4,74 7,52 7,29 9,95 6,45 9,10 0,67 0,28 4,67 6,80 6,96 9,25 5,92 8,76 17

20 Eylül ayında Yİ ÜFE yüzde 0,85 oranında artmıştır. Ana gruplarda en fazla artış yüzde 2,32 ile dayanıksız tüketim malı fiyatlarında kaydedilirken, tüketim malları fiyatlarında ise fiyatlar 0,83 oranında azalmıştır. Sanayi sektöründe fiyatların Eylül ayındaki gelişimi incelendiğinde, sektör içinde en yüksek paya sahip olan imalat sanayii fiyatlarının yüzde 0,90 oranında arttığı görülmektedir. Bu dönemde imalat sanayii içinde en yüksek ağırlığa sahip olan kalemlerden; Gıda ürünleri fiyatları yüzde 2,76 oranında, ana metaller grubu fiyatları ise yüzde 1,31 oranında artmıştır. Bu dönemde elektrik ve gaz üretimi fiyatları yüzde 0,94 oranında ve su temini fiyatlarında ise 0,16 oranında artış kaydedilirken, madencilik fiyatları ise yüzde 0,22 oranında azalmıştır. Tablo 21: Parasal Büyüklüklerdeki Gelişmeler (Milyon TL) 2014 Eylül 2013 Eylül Emisyon Rezerv Para M M M (Yüzde Değişme) 2014 Eylül/ 2014 Eylül/ 2013 Aralık 2013 Eylül Emisyon 20,1 19,6 Rezerv Para 16,2 15,2 M1 10, M2 9, M3 9, TÜFE 6,4 8,9 Kaynak: TCMB 2014 yılı Eylül ayı itibarıyla bir önceki yılsonuna göre M1 para arzında yüzde 10,8 oranında, M2 para arzında da yüzde 9,2 oranında, M3 para arzında ise yüzde 9,3 oranında artış kaydedilmiştir. Aynı dönemde emisyon hacminde 14,7 milyar TLlik, rezerv para hacminde ise 13,9 milyar TLlik artış yaşanmıştır Eylül ayında yıllık bazda rezerv para hariç parasal büyüklüklerin artış hızlarının TÜFE artış hızlarından daha yüksek gerçekleştiği gözlenmektedir yılının ikinci yarısında Fed (Amerika Merkez Bankası) in parasal genişlemeyi azaltacağına ve sonlandıracağına dair açıklamaların sonrası oluşan küresel sermaye akımlarındaki dalgalanmaların ve yılın son aylarında yaşanan yurt içi siyasi krizin etkisi ile yurt içi finansal piyasalarda ve döviz kurunda aşırı dalgalanmalar meydana gelmiştir. Yurt içi piyasada oluşan faiz oranları, Türkiye ye dair risk algısının da artmasıyla yüzde 10 un üzerine çıkmıştır. TCMB fonlama faiz oranları ile piyasa faiz oranları arasında belirgin bir fark oluşmuştur. TCMB, 28 Ocak 2014 te yaptığı ikinci bir toplantı ile gecelik borç alma ve politika faizi olan 1 hafta vadeli repo faizinde 550, gecelik borç verme faiz oranında da 425 baz puanlık artış kararı almıştır. TCMB aldığı karar sonrası piyasa fonlamasının çoğunu yüzde 10 luk faiz oranından gerçekleştirerek fonlama maliyetinin ve bankalararası gecelik borçlanma faizinin yüzde 10 ile 12 arasında, yüzde 10 seviyesine yakın oluşmasını sağlamıştır. 18

21 2014 yılının ikinci çeyreğindeki ekonomide yaşanan olumlu gelişmeler ve ilk çeyrek büyüme rakamlarının yüksek gelmesi piyasada TCMB nin faiz indirebileceğine dair beklentiler oluşturmuştur. Bu ılımlı ekonomik ortamda merkez bankası, yurt içi özel kesim nihai talebin ve kredi büyüme oranlarının ılımlı seyri izlemesinin de etkisiyle 22 Mayıs ve 24 Haziran tarihlerinde yaptığı PPK toplantıları sonrası haftalık repo faiz oranında sırasıyla 50 ve 75 baz puanlık indirimler uygulamıştır. Bunun yanında merkez bankası temkinli duruşunu sürdürdüğünü göstermek amacıyla koridorun üst ve alt bandında herhangi bir değişikliğe gitmemiştir yılının üçüncü çeyreğinde ABD ekonomisine dair gelen olumlu veriler ve özellikle işgücü piyasasındaki toparlanma sonrası piyasada Fed in faiz artırımına ne zaman gideceği ile ilgili spekülasyonlara yol açmıştır. Temmuz ve Ağustos aylarındaki Fed Açık Piyasa Komitesi toplantı tutanaklarında da Fed başkanlarının 2015 yılının ilk yarısında faiz artırımına gidilebileceğini belirtmeleri gelişmekte olan ülkelere olan sermaye akımlarında yeni bir dalgalanmaya yol açmış ve dolar TL karşısında aşırı değer kazanmıştır. Ancak aynı dönemde cari açığın beklentilere paralel ve kredi artış oranlarının ılımlı seyretmesi sonrası TCMB para politikası duruşunu sıkılaştırmamış ve 18 Haziran da ve 28 Ağustos ta sırasıyla 1 haftalık repo faizi ve gecelik borç alma faiz oranlarında 50 şer baz puanlık ve gecelik borç verme faiz oranında da 75 baz puanlık indirim yapmıştır. TCMB, 2014 yılı üçüncü çeyreği boyunca piyasaya yaptığı fonlamanın maliyetinin 1 haftalık repo faizi Tablo 22. Merkez Bankası Faiz Oranlarında Gelişmeler PPK Toplantı Tarihleri Faiz Kararı (1) Politika Faizi (1) Gecelik Borçlanma Gecelik Borç Verme 23.Tem.13 Değişiklik yapılmadı 4,50 3,50 6,50 20.Ağu.13 Değişiklik yapılmadı 4,50 3,50 7,25 17.Eyl.13 Değişiklik yapılmadı 4,50 3,50 7,75 23.Eki.13 Değişiklik yapılmadı 4,50 3,50 7,75 19.Kas.13 Değişiklik yapılmadı 4,50 3,50 7,75 17.Ara.13 Değişiklik yapılmadı 4,50 3,50 7,75 21.Oca.14 Değişiklik yapılmadı 4,50 3,50 7,75 28.Oca baz puan artırıldı 10,0 8,0 12,0 18.Şub.14 Değişiklik yapılmadı 10,0 8,0 12,0 18.Mar.14 Değişiklik yapılmadı 10,0 8,0 12,0 24 Nis.14 Değişiklik yapılmadı 10,0 8,0 12,0 22 May baz puan indirildi 9,5 8,0 12,0 24 Haz baz puan indirildi 8,75 8,0 12,0 17 Tem baz puan indirildi 8,25 7,5 12,0 27 Ağu.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25 25 Eyl.14 Değişiklik yapılmadı 8,25 7,5 11,25 Kaynak: TCMB (1) Merkez Bankası politika faiz oranındaki karar ve oran. 19

22 Şekil 3. Faiz Koridoru ve Ortalama Fonlama Maliyeti TCMB Faiz Koridoru BİST Repo Faizi 70 Toplam Bakiye (Milyar TL) Ortalama Fonlama Maliyeti (Sağ Eksen) Kaynak: TCMB Tablo 23. TCMB Dış Varlık ve Yükümlülükleri 2 (Milyon Dolar) Eyl.13 Ara.13 Mar.14 Haz.14 Eyl TCMB Dış Varlıkları ( 2+4 ) 132,9 137,8 128,3 134,4 133,7 2. Döviz Hesabı 110,7 117,0 107,7 113,7 114, Brüt Döviz Rezervi 108,9 115,1 105,9 111,9 112, Diğer Döviz Varlıkları 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 3. TCMB Döviz Yükümlüğü 75,0 78,8 80,1 84,3 78, Yurt Dışı Döviz Yükümlüğü 7,9 7,5 7,1 6,5 5, Yurt İçi Döviz Yükümlülüğü 67,1 71,3 73,0 77,8 73, Hazine 5,2 5,1 5,2 6,4 1, Bankalar 61,9 66,2 67,8 71,4 71, Zorunlu Karşılıklar 54,0 58,3 58,8 63,1 63, Serbest Rezervler 7,9 7,9 9,0 8,2 8,4 4. Altın Hesabı 22,2 20,8 20,6 20,7 21,7 5. Altın Yükümlüğü 16,9 16,2 15,7 16,0 16,9 6. Net Altın Pozisyonu ( 4-5) 5,3 4,7 5,0 4,7 4,8 7. Net Döviz Pozisyonu ( 2-3 ) 35,7 38,2 27,6 29,4 35,8 8. TCMB Net Dış Varlık Pozisyonu ( 6+7) 41,0 42,8 32,5 34,1 40,6 Kaynak: TCMB 2014 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla Merkez bankası brüt döviz rezervi 112,8 milyar dolar, altın rezervi ise 21,7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde Bankanın döviz yükümlülükleri 78,8 milyar dolar, altın yükümlülükleri ise 16,9 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 20

23 Banka 2014 yılının ilk dokuz ayında düzenlediği döviz satım ihalelerinde toplamda 7,49 milyar dolar, 23 Ocak 2014 tarihinde yaptığı doğrudan müdahaleyle de 3,15 milyar dolar piyasaya döviz likiditesi sağlamıştır. Bu gelişmelere paralel olarak net döviz pozisyonunda 2014 yılının ilk yarısında belirgin bir düşüş gözlemlenmiştir. Net döviz pozisyonunda 2014 yılının üçüncü çeyreğinde gözlemlenen artış ise bu dönemde ihracat reeskont kredilerinin döviz rezervlerine olan katkısındaki artıştan ve döviz yükümlülüklerindeki azalıştan kaynaklanmaktadır. V. MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER Küresel büyümeye ilişkin kaygılar devam etmesine rağmen, Fed in yakın zamanda faiz artırımı yapacağına dair sinyal vermemesi, uzun vadeli faiz tahminini aşağı yönlü güncellemesi ve Avrupa Merkez Bankasının para politikasını gevşetici bir dizi önlem almasının etkisiyle küresel risk iştahı toparlanma eğilimine girmiş; risk primi, tahvil-bono, hisse senedi ve döviz piyasalarında oynaklık belirgin olarak düşüş göstermiştir. Küresel faktörlere ek olarak, TCMB nin sıkı para politikası duruşu ve makro ihtiyati önlemlerin dengelenme sürecine olumlu katkısı Türkiye nin finansal göstergelerini olumlu yönde etkilemiştir. Tablo 24. Merkez Bankası TL Karşılık Oranlarında Gelişmeler (Vade Ayrımı Sonrası) (Yüzde Oran) Karar Tarihi Vadesiz, ihbarlı mevduatlar ve özel cari hesaplar 1 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları(1 ay dâhil) 3 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (3 ay dâhil) 6 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (6 ay dâhil) 1 yıla kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli mevduatlar/katılma hesapları ile birikimli mevduatlar/katılma hesapları ,25 11, ,25 11, , ,25 11, ,25 8, ,25 6, yıla kadar vadeli diğer mevduatlar ,25 11,5 1-3 yıl arası vadeli diğer yükümlülükler yıldan uzun vadeli diğer yükümlülükler Özel fon havuzları Piyasadaki fon büyüklüğüne etkisi -7,6 Milyar TL Kaynak: TCMB -9,8 Milyar TL Vadesine karşılık gelen oranlar -19,1 Milyar TL -1,5 Milyar TL 3,2 Milyar TL 11 Milyar TL -1,4 Milyar TL -1,4 Milyar TL Para politikası ve makro ihtiyati politika aracı olarak kullanılan zorunlu karşılıkların daha sade bir yapıya kavuşturulması amacıyla 2013 yılı sonunda zorunlu karşılığa tabi yükümlülüklerin hesaplanmasında değişikliğe gidilerek para politikası üzerinde doğrudan etkisi bulunmayan ve operasyonel süreçlerin etkinliğini azaltan küçük tutarlı birçok kalem zorunlu karşılık yükümlülüğü kapsamı dışında bırakılmıştır. TL zorunlu karşılık oranlarına ilişkin TCMB tarafından en son 19 Şubat 2013 tarihi itibarıyla değişiklik gerçekleştirilmiştir. YP yükümlülüklere ayrılan zorunlu karşılıklar için 21

24 ise son olarak 16 Mayıs 2013 tarihinde değişikliğe gidilmiştir. TL ve YP yükümlülüklere ilişkin oranlar Tablo 24 ve Tablo 25 te yer almaktadır. Tablo 25. Merkez Bankası YP Karşılık Oranlarında Gelişmeler (Vade Ayrımı Sonrası) (Yüzde Oran) Karar Tarihi Vadesiz, ihbarlı mevduatlar ve özel cari hesaplar 12 11, , ,5 13,0 1 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları(1 ay dâhil) 12 11, , ,5 13,0 3 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (3 ay dâhil) 6 aya kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları (6 ay dâhil) 12 11, , ,5 13, , , ,5 13,0 1 yıla kadar vadeli mevduatlar/katılma hesapları 12 11, , ,5 13,0 1 yıl ve 1 yıldan uzun vadeli DTH/yabancı para katılma hesapları ile birikimli DTH/yabancı para katılma hesapları 3 yıla kadar vadeli yabancı para diğer yükümlülükler (3 yıl dâhil) 10 9, ,5 9 9, , yıldan uzun vadeli yabancı para diğer yükümlülükler 9 8, Özel fon havuzları Piyasadaki fon büyüklüğüne etkisi 590 Milyon Dolar Kaynak: TCMB 930 Milyon Dolar Vadesine karşılık gelen oranlar 1,3 Milyar Dolar -850 Milyon Dolar -900 Milyon Dolar -940 Milyon Dolar -1 Milyar Dolar Şekil 4. TL Zorunlu Karşılıkların YP Olarak Tutulmasına İlişkin Üst Sınır ve Katsayılardaki Tarihsel Gelişim (1) (1) Sütun içindeki rakamlar dilime ilişkin katsayıları ifade etmektedir. Sıkı para politikası duruşunun ve alınan makro ihtiyati önlemlerin etkisiyle kredi büyüme hızları yavaşlamaya devam etmektedir. Kredi büyümesinde gözlenen yavaşlama daha çok tüketici 22

25 kredilerinden kaynaklanmakta, ticari krediler ise geçmiş yıllardaki ivmesini kaybetse de artmaya devam etmektedir yılı Eylül ayı itibarıyla bir önceki yılın aynı ayına göre tüketici kredileri sınıfındaki taşıt kredileri ve bireysel kredi kartlarının azalmaya başladığı dikkat çekmektedir. Aynı dönemde halen bankaların en önemli fon kaynağı olan toplam mevduatın tüm alt kalemlerinde artışın yavaşladığı görülmektedir. Ayrıca, Eylül ayında yabancı para mevduatın toplam mevduat içindeki payı yüzde 39,2 seviyesinde gerçekleşerek tasarruf mevduatını geride bırakmıştır. Tablo 26. Bankacılık Sektörü Mevduat ve Kredilerinin Türlerine Göre Dağılımı Milyon TL Aralık 2013 Eylül 2014 Aralık 2012 ye göre yüzde değişim Yüzde Pay Milyon TL Eylül 2013 e göre yüzde değişim TOPLAM KREDİLER (1) 997,8 34, ,2 21,2 100 Ticari 666,2 40,0 66,8 784,7 28,1 69,4 Tüketici 331,6 24,9 33,2 346,6 8,1 30,6 Konut 110,3 28,0 11,1 120,0 12,9 10,6 Taşıt 8,6 7,5 0,9 6,9-17,6 0,6 Diğer 129,3 29,0 13,0 144,6 17,6 12,8 Bireysel Kredi Kartları 83,4 17,3 8,4 75,0-9,5 6,6 Taksitli 47,4 23,4 4,8 33,8-29,7 3,0 Taksitsiz 36,0 10,1 3,6 41,2 18,4 3,6 TOPLAM MEVDUAT 927,9 24, ,3 15,2 100 Tasarruf 348,5 13,5 37,6 379,8 10,8 37,8 Döviz Tevdiat 344,3 39,4 37,1 393,8 28,3 39,2 Ticari 147,8 22,1 15,9 144,7 4,4 14,4 Resmi 46,9 22,3 5,1 41,3-7,0 4,1 Diğer (2) 40,3 16,9 4,3 45,7 14,4 4,5 Kaynak: TCMB (1) Mali olmayan kesime verilen kredileri ifade eder. TCMB tarafından verilen krediler dahil değildir. (2) Yurtdışı yerleşiklerin vadeli ve vadesiz hesaplarını da içermektedir. Yüzde Pay TCMB nin faiz koridorunun üst bandını 2012 yılının başlarından itibaren kademeli olarak aşağı çekmesi 2013 yılının ortalarına kadar faizlerin düşmesine yol açmıştır. Ancak 2013 yılı Mayıs ayında Fed in tahvil alımını azaltabileceğine ilişkin haberin ardından TCMB faiz koridorunu, aşağı ve yukarı yönlü genişleterek faiz oranlarındaki oynaklığı artırmış ve faiz oranları yeniden yükselişe geçmiştir. Özellikle 2014 yılı Ocak ayında alt bant, üst bant ve 1 haftalık repo faizinin öngörülemeyen düzeyde artırılması faiz oranlarındaki artışı belirgin hale getirmiştir. Ancak son dönemlerde yurtiçi ve yurtdışı finansman koşullarının daha az sıkı hale gelmesi ile birlikte faiz oranlarının kademeli olarak düşmeye başladığı görülmektedir yılı Haziran ayında TCMB tarafından 1 hafta vadeli repo ihale faiz oranının düşürülmesi, kredi faiz oranlarının da düşme eğilimini sürdürmesine neden olmaktadır yılı Eylül ayı itibarıyla takipteki alacakların toplam kredilere oranı 10 baz puanlık artışla yüzde 2,9 oranında seyretmektedir. Yüzde 119,3 olarak gerçekleşen mevduatın krediye dönüşüm oranı süregelen artışını devam ettirmektedir. Yabancı para net genel pozisyonu/özkaynak standart oranının yüzde -0,8 ile mevzuatta belirtilen yasal orandan oldukça aşağıda olması bankacılık sektörünün döviz riskinin düşük olduğunu göstermektedir. Aktif ve özkaynak kârlılıkları sırasıyla yüzde 0,9 ve yüzde 8,4 olarak gerçekleşmiş olup bir önceki yılın aynı ayına kıyasla oranlardaki düşüşün net faiz marjlarındaki daralmadan kaynaklandığı değerlendirilmektedir yılı Temmuz ayından itibaren Basel II standartlarının uygulandığı sektörün sermaye yeterlilik oranları uzun 23

26 süredir azalma eğilimine girmiş ancak son aylarda yükselmeye başlayarak yüzde 16,3 seviyesini korumuştur. Toplam likidite yeterlilik oranının yüzde 143,2 ile asgari yükümlülüğün oldukça üzerinde olması sektörün yüksek miktarda likit varlıkla çalıştığını göstermektedir. Tablo 27. TL Kredilere Uygulanan Ortalama Faiz Oranları (Akım Veriler) (Yüzde) İhtiyaç Kredileri Taşıt Kredileri Konut Kredileri TÜKETİCİ KREDİLERİ TİCARİ KREDİLER 2010 Aralık 12,0 9,7 9,6 10,8 8, Aralık 19,7 12,1 14,4 17,6 14, Aralık 14,2 11,0 10,1 12,3 11, Aralık 13,6 10,9 10,6 12,4 11, Ocak 14,9 12,9 11,3 13,5 12, Şubat 16,5 15,0 12,9 15,3 15, Mart 17,0 15,2 13,5 15,8 15, Nisan 16,8 14,8 13,4 15,8 14, Mayıs 16,6 14,3 12,9 15,4 13, Haziran 15,9 13,2 12,2 14,6 13, Temmuz 15,2 12,8 11,4 13,8 11, Ağustos 15,1 12,8 11,0 13,5 12, Eylül 14,8 12,7 10,9 13,2 11,9 Kaynak: TCMB Tablo 28. Bankacılık Sektörüne İlişkin Seçilmiş Göstergeler Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı Mevduatın Krediye Dönüşüm Oranı Net YP Genel Pozisyonu/ Özkaynak Net Faiz Geliri /Ort. Varlıklar Sermaye Yeterlilik Oranı (Yüzde) Likidite Yeterlilik Oranı Aktif Kârlılığı Özkaynak Kârlılığı 2010 Aralık 3,7 88,5 0,1 0,3 1,8 4,3 19,0 165, Aralık 2,7 101,0 0,4 1,7 15,5 3,5 16,6 151, Aralık 2,9 106,1 2,0 1,8 15,7 4,1 17,9 157, Ocak 2,9 106,5 2,0 0,2 1,4 0,4 17,8 156, Şubat 3,0 107,0 1,7 0,3 2,4 0,7 17,6 154, Mart 3,0 108,8 2,1 0,5 3,9 1,1 17,4 153, Nisan 3,0 109,8 2,8 0,6 5,0 1,4 17,3 155, Mayıs 2,9 111,2 1,8 0,8 6,3 1,7 16,8 149, Haziran 2,8 113,3-0,6 0,9 7,7 2,0 16,3 147, Temmuz 2,8 112,0-0,1 1,1 9,4 2,3 16,0 148, Ağustos 2,8 112,9-0,7 1,2 10,2 2,6 15,5 146, Eylül 2,7 113,0 0,1 1,3 11,3 2,9 15,7 146, Ekim 2,8 113,5 1,0 1,4 12,4 3,1 15,8 148, Kasım 2,8 114,2 1,2 1,5 13,4 3,4 15,6 147, Aralık 2,7 114,1-0,5 1,6 14,2 3,7 15,3 146, Ocak 2,7 114,9-0,5 0,1 0,7 0,3 15,0 142, Şubat 2,8 115,4 0,6 0,2 1,6 0,5 15,4 141, Mart 2,8 116,3 1,6 0,3 3,0 0,8 15,7 142, Nisan 2,8 115,8 1,6 0,4 3,9 1,1 16,1 143, Mayıs 2,8 118,2 2,3 0,6 5,1 1,4 16,3 143, Haziran 2,8 118,8 2,0 0,7 6,3 1,7 16,3 143, Temmuz 2,8 117,2 0,5 0,8 7,3 2,0 16,3 144, Ağustos 2,9 119,3-0,8 0,9 8,4 2,3 16,3 143,9 Kaynak: BDDK 2014 yılı Eylül ayı itibarıyla yurtiçi yerleşiklerin yatırım portföyleri arasında en yüksek orana sahip kalem yüzde 40,4 oranı ile Türk parası mevduattır. Bunu, yüzde 23,1 ile devlet iç borçlanma senetleri ve yüzde 22,1 ile yabancı para mevduat takip etmektedir yılsonu ile karşılaştırıldığında Türk parası mevduat, repo ve eurobondun portföydeki ağırlığının azaldığı görülürken, payında en fazla artış olan menkul kıymet hisse senedi olarak kaydedilmiştir. 24

27 Tablo 29. Yurtiçi Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku (Milyon TL) Özel Tarih TP Mev. YP Mev. (1) Repo DİBS (2) Euro Bond (3) Yat. Fonu Hisse Sen. Sektör Borç. Sen. Em. Yat. Fonu Toplam 2006 Ara Ara Ara Ara Ara Ara Ara Ara Oca Şub Mart Nis May Haz Tem Ağu Eyl Toplam İçindeki Pay (Yüzde) 2006 Ara. 30,3 18,3 2,8 40,4 0,8 3,7 3,3 0,0 0, Ara. 33,1 16,9 3,2 36,5 0,6 3,9 5,2 0,0 0, Ara. 35,8 17,7 1,9 34,3 0,6 3,1 6,0 0,1 0, Ara. 35,2 16,3 2,3 36,1 0,6 3,2 5,5 0,1 0, Ara. 38,9 15,0 3,1 32,6 0,5 3,1 5,6 0,2 0, Ara. 39,3 17,3 2,7 29,2 0,5 2,7 6,0 1,2 1, Ara. 40,8 17,8 2,1 27,2 0,4 2,4 5,8 2,2 1, Ara. 40,8 20,9 3,7 23,0 0,5 2,1 5,1 2,4 1, Oca. 40,7 22,7 2,1 23,1 0,5 2,1 4,9 2,4 1, Şub. 40,1 23,3 2,0 23,2 0,5 2,0 5,0 2,4 1, Mart 39,4 22,8 2,7 23,5 0,5 2,0 5,1 2,4 1, Nis. 39,5 22,6 2,2 23,7 0,4 2,1 5,3 2,5 1, May. 39,4 22,1 2,2 24,0 0,4 2,3 5,5 2,5 1, Haz. 40,6 21,3 2,2 23,6 0,4 2,2 5,6 2,5 1, Tem. 41,8 20,8 1,7 23,3 0,4 2,2 5,6 2,6 1, Ağu. 40,4 22,1 1,9 23,1 0,4 2,2 5,5 2,7 1,7 100 Kaynak: TCMB, BDDK, MKK, EGM (1) Yabancı para cinsinden mevduatlara 28 Aralık 2012 tarihli verilerden itibaren Kıymetli Maden Depo Hesapları verisi eklenmiştir. (2) DİBS'lerin TCMB tarafından Resmi Gazete'de ilan edilen değerlerini yansıtmaktadır. (3) Veriler ayın son Cuma günü itibarıyla olup bankalar emanetinde tutulan piyasa değerlerini ifade eder yılı Eylül ayı itibarıyla yurtdışı yerleşiklerin portföy tercihlerini ağırlıklı olarak yüzde 37,3 oranında hisse senetleri, yüzde 33,1 oranında devlet iç borçlanma senetleri ve yüzde 15 oranında da yabancı para mevduat oluşturmaktadır. Portföyün içinde reponun payı yüzde 8,2 iken, diğer sınıfına giren menkul değerlerin payı yalnızca yüzde 1,2 olarak gerçekleşmiştir yılsonu ile karşılaştırıldığında devlet iç borçlanma senetleri ve reponun portföydeki ağırlıklarının azaldığı; mevduat, hisse senedi ve diğer menkul kıymetlerin paylarının ise sınırlı ölçüde arttığı görülmektedir. 25

28 Tablo 30. Yurtdışı Yerleşiklerin Portföy Yatırım Stoku Tarih TP Mevduat YP Mevduat (1) Hisse Senedi (Milyon Dolar) DİBS Repo Diğer (2) Toplam 2011 Ara Ara Ara Oca Şub Mart Nis May Haz Tem Ağu Eyl Toplam İçindeki Pay (Yüzde) 2011 Ara. 4,0 10,8 39,1 38,2 7,3 0, Ara. 3,7 9,0 43,2 37,4 5,8 0, Ara. 4,3 14,7 35,3 36,0 8,5 1, Oca. 4,5 14,9 34,3 36,1 9,2 1, Şub. 4,3 15,2 35,1 35,9 8,2 1, Mart 4,1 13,5 39,4 34,2 7,6 1, Nis. 4,1 14,0 39,9 33,9 7,1 1, May. 4,2 13,4 40,8 33,1 7,3 1, Haz. 4,2 13,4 38,3 34,3 8,6 1, Tem. 4,4 12,7 39,9 33,8 8,1 1, Ağu. 4,6 12,8 40,1 33,1 8,2 1, Eyl. 5,3 15,0 37,3 33,1 8,2 1,2 100 Kaynak: MKK, TCMB (1) Yabancı para cinsinden mevduatlara 28 Aralık 2012 tarihli verilerden itibaren Kıymetli Maden Depo Hesapları verisi eklenmiştir. (2) Haziran 2011'e kadar olan veriler Özel Sektör Borçlanma Senetleri ve Yatırım Fonlarını içermekte; Haziran 2011 sonrasında ise bunlara Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler, Varlık Teminatlı Menkul Kıymetler ve Kira Sertifikaları da dahil edilmektedir yılı Haziran ayı itibarıyla hanehalkı finansal yükümlülükleri incelendiğinde söz konusu miktarın bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 13 oranında artarak 359,5 milyar TL seviyesinde gerçekleştiği görülmektedir. Hanehalkı finansal yükümlülüklerinin artmaya devam etmekle birlikte makro ihtiyati tedbirlerin etkisiyle büyük oranda ivme kaybettiği değerlendirilmektedir. Söz konusu yükümlülüklerin GSYH ya oranı da 2013 yılsonunda yüzde 22,4 iken 2014 yılı Haziran ayında yüzde 21,7 ye gerilemiştir yılı Eylül sonu itibarıyla BIST-100 Endeksi aylık bazda yüzde 6,7 oranında gerilerken, yıllık bazda yüzde 0,6 oranında yükselmiştir. Reel bazda getiri incelendiğinde ise, TÜFE ye göre yıllık bazda yüzde 7,6; ÜFE ye göre ise yıllık bazda yüzde 8,4 reel kayıp gerçekleşmiştir. BIST 100 endeksi dolar bazında aylık yüzde 11,6, yıllık bazda ise yüzde 10 oranında gerilemiştir. 26

29 Aralık 10 Mart 11 Haziran 11 Eylül 11 Aralık 11 Mart 12 Haziran 12 Eylül 12 Aralık 12 Mart 13 Haziran 13 Eylül 13 Aralık 13 Mart 14 Haziran 14 Eylül 14 TL Dolar Ekonomik Gelişmeler Ekim 2014 Tablo 31. BIST 100 Endeksinin Getirisi (Yüzde Değişim) Aylık Bazda Yıllık Bazda Dolar Bazında Nominal Reel Getiri Nominal Reel Getiri Nominal Getiri Getiri ÜFE TÜFE Getiri ÜFE TÜFE Aylık Yıllık 2007 Aralık 2,4 2,3 2,2 42,0 34,0 31,0 3,5 72, Aralık 4,5 8,3 4,9-51,6-55,3-56,1 7,3-63, Aralık 16,5 15,7 15,9 96,6 85,6 84,6 16,1 101, Aralık 1,0-0,3 1,3 24,9 14,8 17,4-1,5 20, Aralık -6,0-6,9-6,5-22,3-31,5-29,7-8,4-36, Aralık 7,0 7,2 6,6 52,6 48,9 43,7 7,0 62, Aralık -10,5-11,5-10,9-13,3-19,0-19,3-15,2-27, Ocak -8,8-11,7-10,5-21,5-29,1-27,1-14,4-39,3 Şubat 1,1-0,3 0,7-21,2-29,8-26,9 3,7-36,0 Mart 11,5 10,7 10,2-18,8-27,7-25,1 14,4-31,9 Nisan 5,9 5,8 4,5-14,1-24,0-21,5 7,9-27,1 Mayıs 7,3 7,9 6,9-7,8-17,1-15,9 8,6-16,9 Haziran -1,0-1,1-1,3 5,5-3,9-3,4-2,5-6,7 Temmuz 4,7 3,9 4,2 12,0 2,3 2,4 4,1 1,3 Ağustos -2,2-2,7-2,3 21,0 10,1 10,4-3,4 13,8 Eylül -6,7-7,5-6,8 0,6-8,4-7,6-11,6-10,0 Kaynak: TÜİK, Borsa İstanbul Şekil 5: BIST 100 Endeksi 100,000 90,000 80,000 70,000 60,000 50,000 40,000 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 1,500 BIST 100 Endeksi (TL) 30 Günlük Hareketli Ortalama (TL) BIST 100 Endeksi (dolar) Kaynak: Borsa İstanbul 2013 yılı sonunda yüksek seviyede gerçekleşen BIST-100 Endeksinin getiri oynaklığı, 2014 yılı başından itibaren gerileme eğilimine girmiştir. Bu gerileme eğilimi Eylül ayında da devam etmiştir yılının Ağustos ayından itibaren 2014 yılının ilk aylarına kadar cari açığı olan diğer ülkelerle karşılaştırıldığında yüksek seviyede gerçekleşen TL nin dolar karşısındaki opsiyonların ima ettiği oynaklığında, 2014 yılı ikinci çeyreğinde TCMB nin sıkı para politikasının ve yurtiçi politik 27

30 belirsizliğin azalmasının da etkisiyle gerileme görülmüştür yılı üçüncü çeyreğinde ise söz konusu oynaklıkta bir miktar artış görülmüştür. Şekil 6: Borsa Günlük Getirilerinin Standart Sapması Kaynak: Reuters * Gri taralı alan Türkiye, Brezilya, Şili, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Meksika, Polonya, G. Afrika, Endonezya, Kolombiya, Hindistan, Rusya ve Çin in borsa endekslerinin o aydaki günlük getiri gerçekleşmelerinin standart sapmalarının bulunduğu aralığı göstermektedir. ** Ay sonu standart sapma değeri son 20 iş günü hisse senedi getirilerinden hesaplanmıştır. Şekil 7: Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı (1 Ay Vadeli) Şekil 8: Opsiyonların İma Ettiği Kur Oynaklığı (1 Yıl Vadeli) Kaynak: Reuters * Gri taralı alan cari açığı olan gelişmekte olan ülkelerden Türkiye, Brezilya, Şili, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Meksika, Polonya, G. Afrika, Endonezya, Kolombiya'nın paralarının dolar karşısındaki opsiyonların ima ettiği oynaklıklarının bulunduğu aralığı göstermektedir yılı Haziran ayı sonunda yüzde 8,1 seviyesinde olan Türkiye nin 2 yıl vadeli DİBS faizi, 2014 yılı Eylül sonu itibarıyla yüzde 9,8 e yükselmiştir. 28