%SLAM HUKUKU ARA&TIRMALARI DERG%S% islamhukukuarastirmalar.com islamhukukuarastirmalari.org Journal of Islamic Law Studies

Transkript

1 %SLAM HUKUKU ARA&TIRMALARI DERG%S% islamhukukuarastirmalar.com islamhukukuarastirmalari.org Journal of Islamic Law Studies ' ( )* + $, Say / Number / : 4 Yl / Year / - : 2004 Nisan ve Ekim aylarnda ylda iki say çkar. Hakemlidir Sahibi / Publisher / Mustafa ÖZDEMR Mehir Vakf Genel Bakan / General Director of Mehir Wakfi / Editör / Editor-in-chief / Prof.Dr. Saffet KÖSE Say Editörleri/Guest Editors/ Y.Doç.Dr. Murteza BEDR- Dr. Muharrem Klç Editör Yardmcs / Associate editor / Dr. Muharrem Klç Yayn Kurulu / Editorial Board / Prof.Dr. Halil brahim ACAR - Dr. Ahmet AKMAN - Y.Doç.Dr. Abdüsselam ARI - Doç.Dr. Nasi ASLAN - Y.Doç.Dr.Tevhit AYENGN - Dr. Tuncay BAOLU - Y.Doç.Dr. Murteza BEDR - Y. Doç.Dr. Recep CC - Dr.A. Hakan ÇAVUOLU - Prof.Dr. amil DACI - Doç.Dr. Nihat DALGIN - Doç.Dr. Sabri ERTURHAN - Prof.Dr. H. Tekin GÖKMENOLU - Y. Doç.Dr. Menderes GÜRKAN - Dr. Hasan HACAK - Y.Doç.Dr. Abdurrahman HAÇKALI - Dr. Cengiz KALLEK - Y. Doç.Dr. Ali KAYA - Dr. Hüseyin KAYAPINAR - Dr. Muharrem KILIÇ - Prof.Dr. Ferhat KOCA - Doç.Dr. smail KÖKSAL - Doç.Dr. ükrü ÖZEN - Dr. Ali hsan PALA - Dr. Ali PEKCAN Y.Doç.Dr. zzet SARGIN - Y.Doç.Dr. Haluk SONGUR - Dr. Mustafa YAYLA - Y.Doç.Dr. Kemal YILDIZ Danma Bilim Kurulu / Advisory Scientific Board / #$ -! Prof.Dr. Hamza AKTAN - Prof.Dr. Vecdi AKYÜZ - Prof.Dr. H. Yunus APAYDIN - Prof.Dr. Fahrettin ATAR - Doç.Dr.. Hakk AYDIN - Prof.Dr. M. Akif AYDIN - Prof.Dr. Ali BAKKAL - Prof.Dr. Mustafa BAKTIR - Prof.Dr. Ali BARDAKOLU - Prof.Dr. Abdülaziz BAYINDIR - Prof.Dr. Faruk BEER - Prof.Dr. brahim ÇALIKAN -Prof.Dr. Orhan ÇEKER - Prof.Dr. Hamdi DÖNDÜREN - Prof.Dr.. Kâfi DÖNMEZ - Prof.Dr. Celal ERBAY - Prof.Dr. Mehmet ERDOAN - Prof.Dr. Mehmet ERKAL - Prof.Dr. Osman ESKCOLU - Prof.Dr. Beir GÖZÜBENL - Prof.Dr. Hasan GÜLEÇ - Prof.Dr. Hayreddin KARAMAN - Prof.Dr. Muhsin KOÇAK - Prof.Dr. Salim ÖÜT - Doç.Dr. Ahmet ÖZEL - Prof.Dr. Mehmet ENER - Prof.Dr. Salih TU - Prof.Dr. Mustafa UZUNPOSTALCI - Prof.Dr. Davut YAYLALI - Prof.Dr. Y. Vehbi YAVUZ saffetkose@selcuk.edu.tr ISSN KAPAK: Dr. Muhittin OKUMULAR BASKI - CLT elale Matbaa ve Cilt (0332) Mart 2005 Konya

2 Yayn %lkeleri 1- Dergide yaymlanmas istenen yazlar slam Hukuku ile ilgili olmaldr: slam hukuku ile ilgili ça%da bir problem, slam hukuk tarihi, edebiyat, son dönem, daha önce yaam ya da ça%da slam hukukçularnn ve eserlerinin tantm, önceki fukahann yazm olduklar risalelerin neri ve tercümesi, sempozyum ve tez de%erlendirmeleri vb. konularda olmaldr. 2- Aratrma ilmî metotlara uygun olmaldr. 3- Aratrmaya ngilizce veya Arapça özet eklenmelidir. 4- Aratrmalar hakemlerin (en az iki hakem) olumlu görüünden sonra yaymlanr. 5- Dergide yaymlanan yazlarn dil ve içerik bakmndan sorumlulu%u yazarlarna aittir. 6- Yaymlanmayan yazlar sahiplerine iade edilmez. Principles and Regulations For Publication 1- Research submitted for publication, should be based on Islamic jurisprudence 2- Research should concentrate on issues, -questions and contemporary problem, -history of Islamic jurisprudence, -its literature, - past and contemporary Islamic legists, dealing with Islamic subjects, with their works, -critical publications and translations of treatises (unpublished manuscripts) of the past Islamic legists / jurists about various subjects, -notes on symposiums, conferences, congresses or theises etc. 3- Research should be followed scentific methods. 4- A satisfied abstract shold be attached to the research to be translated into English or Arabic. 5- Researches should be arbitrated by Islamic legists/jurists according to methods which indicates principles and procedures of arbitration 6- The opinions expressed in the articles are solely those of the authors 7- Researches which not published, will not be returned../ :+ ;<=-+ >?@ ABC07 D?E,-+ >F &'() *+',-+./ ;G*5 H5 ;I4JAK H5 6789:+ ;<=-AG D<?LM,-+ N'OAL,-+ P83(,-+H QRAS,-+H A4AT<-+ >?@./0-+ UVC ACRA^<F QRA9J `B</K H5 DB,?L-+ a^k+wae)+ 1ABG X7 Y4'OAL,-+H YB7Z<M,-+H Y4'[\M,-+ ]A^<=-AG _4'LM-+ H5.d-+ P:A9'-+ H5 P+',Kb,-+ abb<k H5 A^M,c'KH >7+Z<-+ DB,?L-+ fgac,-+ >?@./0-+ `F DBG'L-+ H5 D4hB?E)i+ Dj?-+ >-+ A^M,c'M- ;- DBF2MS7 DO8[./0-AG `F' ab3/m-+ Z@+2<- A<FH YBVVIM,-+ Q0k Y7 ab3/m-+ am4 15 ZLG l2/0-+'(ck -5 A^B=-b7 >?@ D?E,-+ >F NJ2(C,-+ l2/0?- DBRAT<-+H DB,?L-+ PAB-HbS,-+ XB,c -6 A^GA/Om *ALK :'(CK : 6M-+ l2/ Adres / Address / 2 - : Melike Hatun Çars Kat: 2 No: 233 KONYA Tel: Fax: Mehir Vakf Türkiye Gönüllü Teekküller Vakf Üyesidir.

3 ÇNDEK NDEKLER Editör den...7 Oryantalizm ve slam Hukuku...11 Y.Doç.Dr. Murteza BEDMR I. Klasik Figürler Christiaan Snouck Hurgronje ve slam Hukuku le lgili Görü?leri...45 Dr. Hasan HACAK Joseph Schacht ve slâm Hukuku...63 Doç.Dr. Talip TÜRCAN slam Hukukçusu ve Hukuk Tarihçisi Noel J. Coulson: HayatA, Eserleri Ve Görü?- leri Prof.Dr. Ferhat KOCA George Makdisî...87 Dr. Tuncay BAOOPLU Türk Hukuk ve Kültür Tarihçisi UrAel Heyd: HayatA, Eserleri Ve Görü?leri Prof.Dr. Ferhat KOCA John Wansbrough ve Ahkâm Tefsiri Y.Doç.Dr. Msmail ALBAYRAK Sir James Norman Dalrymple Anderson M.E. Yapp (çev. Dr. Muharrem KILIÇ) II. ÇaFda? Klasik Figürler BatAda slam Hukuku Ara?tArmalarAnda FarklA Bir Ses: Wael B. Hallaq Doç.Dr. Bilal AYBAKAN Klasik Oryantalist GeleneFe Ele?tirel Bir BakA?: David Stephan Powers ÖrneFi Dr. Muharrem KILIÇ Norman Calder Mehmet TOPRAK John Burton (1929- ) The Collection of the Qur'an AdlA Eseri Özelinde Y.Doç.Dr. Haluk SONGUR Marie Bernand ( ) ve FAkAh Usûlü le lgili ÇalA?malarA Dr. Ali Mhsan PALA Baber Johansen: ÇalA?malarAna Dair Tasvîrî Bir Sunu? Mrfan MNCE Mukayeseli Hukukçu Olarak John Makdisi Y.Doç.Dr. Haluk SONGUR Harald Motzki: HayatA, lmi Qahsiyeti ve The Origins of Islamic Jurisprudence AdlA Eseri Y.Doç.Dr. Özcan HIDIR III. Genç Ku?ak Oryantalistler Christopher Melchert ve Mezheb: Gelenekçi Bir Oryantalistin slam Hukuk Tarihi ve Ehl-i Sünnet Yorumu Dr. Ali Hakan ÇAVUOOPLU A. Kevin Reinhart: Biyografi ve Genel Yakla?Amlar Dr. Muharrem KILIÇ

4 Bernard Haykel Dr. Oevket TOPAL IV. Çe?itli Konu ve Figürler Roma Hukuku nun slâm Hukuku Üzerine Tesiri Konusunda QarkAyatçAlarAn Görü?leri Y.Doç.Dr. Oükrü Selim HAS Islam and Human Rights AdlA KitabA Özelinde Ann Elizabeth Mayer in slâm ve nsan HaklarA HakkAndaki Görü?leri Y.Doç.Dr. Tevhit AYENGMN Kar?Ala?tArmalA Din ÇalA?masA BaFlamAnda Bir slam Hukuku OkumasA: Jacob Neusner-Tamara Sonn Y.Doç.Dr. Fuat AYDIN David Pearl Doç.Dr. H. Mehmet GÜNAY Aleksandr Mirza KâzAm-Bey ( ) Azeri Kökenli QarkiyatçATürk Bilim AdamA Doç.Dr. Muhit MERT V. Ülke DeFerlendirmeleri Amerikan Üniversitelerinde slam Hukukunun Kurumsal VarlAFA Dr. Eyyüp Said KAYA Son Dönem FransAzca Konu?an Bilim AdamlarAnAn Ürettikleri Literatürde Modern Hukuk ve Arap ToplumlarA Baudouin Dupret (çev. Dr. Muharrem KILIÇ) spanya da slam Hukuku Ara?tArmalarA Maribel Fierro (çev. Dr. Ali Hakan ÇAVUOOPLU) Almanya da slam Hukuku Ara?tArmalarA: slam Hukukuna Dair Son Zamanlarda YayAnlanan KitaplarAn DeFerlendirilmesi Hilmar Krüger (çev. Y.Doç.Dr. Murteza Bedir) VI. Bibliyografya ve Ansiklopedi Index IslamAcus a Göre BatAda slam Hukuku ÇalA?malarA BibliyografyasA ( ) Adem YIPIN Klasik Oryantalizmin HülasasA: The Encyclopaedia of Islam (New Edition) (FAkAh Maddeleri Üzerine Bir DeFerlendirme) Oenol SAYLAN - Ömer Faruk OCAKOPLU BatAta mamiyye FAkhA ile lgili ÇalA?malar (Bibliyografya) Mehmet TOPRAK Sempozypum DeFerlendirmeleri Zekat NisabA ve Fitre MiktarAnAn Güncel Parasal DeFerinin Belirlenmesi TartA?malA lmi ToplantA (2-3 Ekim 2004, Mudanya-Bursa) Prof. Dr. Ferhat KOCA Tarihte ve Günümüzde Ehl-i Sünnet Sempozyumu (3-5 AralAk 2004, Eresin TopkapA Hotel, stanbul) AyRe Gürdal

5 editör den Oryantalizm, Modern Bat medeniyetinin kendi drndaki toplumlar tanma, tanmlama ve nihayetinde hegemonyas altna alma çabalarnn bir uzants olarak ortaya çkmr ve bu medeniyetin bilimsel kayglar tarafndan yönlendirilmirtir. Bu amaç ve kayg ile ortaya çkan Oryantalist çalrmalarn, Müslüman dünyay ilgilendiren yönünün ülkemizde son zamanlarda hem felsefiteorik hem de diuer düzlemlerde konu edildiuini görmekteyiz. Batl oryantalist çalrmalarn öncelikli varlk nedenini olurturan amaçlarn belirleyiciliui dourultusunda, ilk batl Mslâm arartrmaclarnn ötekilertiren önyargl bir bakr açsna sahip olduklar gözlenmektedir. Ancak bugün batl Mslâm arartrmaclarnn kendi önyarglarnn belirli oranda farkna varmr olmalar sevindirici bir durumdur. Bunun karrsnda Müslüman zihnin de korku ve önyarglarndan arnabildiui oranda daha saulkl bir iletirim ortamnn doumas mümkün olabilecektir. Bilginin nerede olursa olsun alnmasnn gerekliliuini öngören bir medeniyete ait olurumuz bizi bu alanda daha cesur davranmaya mecbur klmaktadr. Tabiatyla hakim medeniyetin hegemonik taleplerini göz ard etmeksizin, tartrma ve bilgi üretme alanlarnda etkin bir biçimde var olmamz zorunludur. Ne kadar yanl ve hasmane dürtülerle hareket ederse etsin oryantalizm kendi medeniyetimize drardan bakabilme imkann bize sunmurtur. Yalnzca bu imkan bile, onu hesaba katmamz için yeterli bir gerekçe olurturmaktadr. Ancak daha da önemlisi, oryantalizm egemen olan bu medeniyetin bir kompartmandr ve bararsn arkasnda kendisini destekleyen güçlü bir birikimden almaktadr. Buna karrn Müslüman dünyann bilimsel çabalar, maalesef bu güçlü desteui son yüzyllarda kaybetmenin verdiui bir özgüven eksikliui nedeniyle, bilimsel bilginin teorisi ve yöntemi açsndan bir zaaf yaramaktadr. Bu borluuun Oryantalist çalrmalar tarafndan doldurulduuunu görüyoruz. Bu yüzden Müslüman dünyann bir an önce kendisini kerfetmesi ve bu kerfe uygun bir paradigma ve yöntem gelirtirmesi elzemdir. Ancak bunu gerçeklertirirken son iki yüzyldr yaradklarmz yok saymak mümkün deuildir. Bu noktada oryantalizmin metodolojik düzeyde bir katksndan söz edebiliriz. Oryantalist çalrmalarn, Mslâm hukuku çalrmalarnda bize farkl bir açlm getirdiui açktr. Belki de en önemlisi, Mslâm hukukunun douasna dönük olarak daha derinlemesine bir çalrma içine girmemizin gerekliliuinin ortaya çkmasdr. Nitekim bugün Mlahiyat fakültelerinde okutulan Mslâm hukuku derslerinin böyle bir arartrma ve bunun getireceui yeni bakr açlaryla zenginlertirilmesi bu derslerin geleceui açsndan zorunlu görünmektedir. Her ne kadar fkh tarihi, N. Calder in da gözlemlediui gibi, fakihlerin fkha dair inceleme ve öuretim faaliyetinde toplumsal pratiui ya da pozitif hukuku dikkate almak zorunda olmayabileceklerini ve bu olgunun onlar fkh üretim faaliyetinden hiç

6 de geri brakmadun gösterse de, bugün fkh hiç olmadu kadar teori-pratik sorunuyla karr karryadr. Bu sorunu fkh tamamen ya da ksmen bir kenara iterek bertaraf etmek kolayc bir tutumun ifadesidir. Köken olarak fkhn ortaya çkrnn, insan davranrlarnn helal, haram, vacib gibi dini nitelikli kategorik hükümlerle belirlenmesine dayanyor olmas nedeniyle, bu kolayc tutum ilgili sorunu çözmekten uzak görünmektedir. Kald ki fkh, Ebû Hanife ye atfedilen tanma göre, kirinin lehine ve aleyhine olan Reyleri bilmesi dir ki, bu niteliuiyle de Müslüman kimliuin hayati bir parças olduuu açktr. Peki bununla Mslâm hukukunun karr karrya kaldu sorunu ancak Oryantalistlerin yardmyla çözebileceuimizi mi ima ediyoruz? Asla, çünkü Oryantalistlerin Mslâm a ve özelde Mslâm Hukukuna ilgileri, bütünüyle tarihsel kayglardan hareket etmektedir. BaRka bir ifadeyle, özellikle 19. yy. ve 20. yüzyln büyük bir bölümünde yaramr olan Oryantalistler, Mslâm medeniyetini vadesini doldurmur ve büyük ölçüde tarihte kalmr bir olgu olarak görmekteydiler. Do- Ual olarak onlarn bu alana ilgisi bir tarihçinin konusuna olan ilgisinden çok da farkl deuildir. MRte tam da bu nokta, Oryantalist çalrmalarn bir katksnn olabileceui yerdir. Zira günümüzde Müslümanlarn Mslâm dürüncesine dönük çalrmalarndaki en temel noksanlklardan birisi ve belki de en önemlisi tarihsel derinlik eksikliuidir. Mslâm hakknda ileri sürülebilecek hiç bir ciddi iddia, Müslümanlarn tarihsel tecrübelerini göz ard ederek barar kazanma Ransna sahip olamaz. Oryantalist çalrmalar, Mslâm n sosyal, siyasal, kültürel ve entelektüel tarihine drardan yaptklar bakrla, bu alanlarn anlarlmasna son yüzylda oldukça deuerli katklar da bulunmurlardr. Son yüzyllarda Müslüman bakr açs yer yer oldukça ideolojik bir niteliue bürünmür ve Mslâm tarihini herkes kendi ortodoksisi perspektifinden görme euilimine girmirtir. Mesela, Mslâm hukukuna yönelik çalrmalara sünni olmayan mezheplerin katklar, ancak Oryantalistlerin bu ekollerin Mslâm hukuk teorisinin olurumunda oynadklar rolü göz önüne sermelerinden sonradr ki, Müslümanlarn ilgisine mazhar olabilmirtir. Bundan da önemlisi, çouu Müslüman arartrmac için özellikle son yüz elli yl içinde deuerini yitirmir olan klasik Mslâmi metinler, Oryantalistlerin bu metinler üzerinde yaptklar titiz çalrmalar meyvesini verdikçe, Müslümanlar tarafndan tabiri caizse yeniden kerfedilmirtir. Yine bunun kadar önemli bir barka katk da geleneksel Müslüman bakr açsn adeta bir huniyi tersine çevirircesine deuirtiren bakr açs olmurtur. Oryantalistler Müslümanlara, dürünce ve ilim tarihlerinin barlangç, gelirme, olgunlarma vb. aramalardan geçtiuini, bu aramalarn her birinin kendine özgü hususiyetlerinin olduuunu ve belirli bir dürünce ve alglayrn son aramadaki görünümünün ilk aramada ayniyle mevcut olmayabileceuini hatrlatmrtr. Oryantalist çalrmalar, Müslüman akademik çevreye tarihsel bir bilinç ve derinlik kazandran buna benzer bir çok katklar saulamrtr. Bu nokta da sorulmas gereken soru Rudur: Bir felsefe ve bakr açs olarak Oryantalizmin kuramsal mahzurlarn göz ard etmeden, bu çalrmalarn hem maddi hem de me-

7 todik katklarn ihmal etmemiz douru olur mu? Bu yüzden Oryantalist çalrmalarn akademisyenler tarafndan ihmal edilmesi bir tarafa, ksa zamanda öurenilmesi ve bir an önce arlmas gereklidir. Bu, bir yandan bize zaman kazandrrken diuer yandan da baz Müslüman arartrmaclarn günümüzde bilerek ya da bilmeyerek Oryantalistlerin ulartklar sonuçlar çouu zaman bu arka plan vermeden kendi fikirleriymirçesine ortaya koymalarnn önüne geçilmesine, barka bir ifadeyle daha bilinçli bir bilimsel ortamn olurturulmasna katk saulayacaktr. Bu amaç dourultusunda dergimizin Oryantalist Mslâm Hukukçular özel saysnda Mslâm hukuku alannda Bat da yaplmr çalrmalarn bir panoramasn ber ana bölüme ayrarak sunmaya çalrtk. Klasik oryantalist figürler barlun taryan birinci bölümde, 19. yy.da Bat üniversitelerinde Mslâm hukuk çalrmalarnn ortaya çkrndan, 20. yüzyln ortalarna kadar uzanan genir zaman diliminde yarayan önemli Rahsiyetler yer almaktadr. ÇaUdaR Klasik Figürler barl- Un taryan ikinci bölümde, halen yaramakta olan ama Oryantalist dünyada fikirleriyle ve yazlaryla klasiklermir olan baz figürler konu edilmirtir. Genç KuRak Oryantalistler barlun taryan üçüncü bölümde ise yeni kurak bilim adamlarndan bir kaç örneue yer verilmirtir. Dördüncü bölümde dourudan oryantalist platformda yer almayan ancak bir Rekilde bu kapsamda deuerlendirilmesi gereken çeritli isimler ve konular yer almaktadr. Ülke deuerlendirmeleri adn taryan berinci bölümde Amerika, Fransa, Almanya ve Mspanya daki Mslâm hukuku çalrmalarna dair genel bir panorama sunulmurtur. Son olarak, sundu- Uumuz Oryantalist panoramann tamamlanmas yönünde, Oryantalist çalrmalarn önemli bir platformu olan Encylopaedia of Islam (ikinci edisyon) üzerine bir çalrma ve bir de iki bibliyografya çalrmas yer almaktadr. Bu noktada özellikle Index Islamicus temelli bibliyografya çalrmasnn önemli bir borluuu dolduracau kansndayz. Oldukça zengin içerikle bu özel sayy okurlarmza sunmamza raumen, saynn yine de eksik kaldun düründüuümüz bir çok konu ve figürün olduuunu belirtmek isteriz. Bu özel saynn bundan sonra yaplacak olan çalrmalara öncülük etmesi ve bu eksikliklerinin tamamlanmas temennisiyle SayA Editörleri Y. Doç. Dr. Murteza BEDMR Dr. Muharrem KILIÇ