Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Psikolojik Danışman Adaylarının Görüşleri *

Transkript

1 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice 14(3) Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. DOI: /estp Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Psikolojik Danışman Adaylarının Görüşleri * Mine ALADAĞ a Ege Üniversitesi İsmet KOÇ c Celal Bayar Üniversitesi Barış YAKA b Ege Üniversitesi Öz Bu araştırmada, psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma becerileri eğitimine ilişkin görüşlerinin ve deneyimlerinin anlaşılmasına çalışılmış; böylece başta psikolojik danışma becerileri eğitiminin ve dolayısıyla, psikolojik danışman eğitiminin niteliğinin artırılmasına katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Araştırmanın çalışma grubu, araştırmaya katılmaya gönüllü 67 psikolojik danışman adayından oluşmaktadır. Araştırmanın verileri, araştırmacılar tarafından geliştirilen üç ayrı nitel veri toplama aracıyla toplanmış ve içerik analizi kullanılarak çözümlenmiştir. Elde edilen bulgular; Psikolojik Danışma Becerileri, Spesifik Beceri Eğitimi Yöntemleri, Psikolojik Danışmanlık Algısı, Psikolojik Danışman Adayı Olmak ve Psikolojik Danışma Becerilerini Öğrenme/ Öğretme Süreçleri, şeklinde beş tema altında toplanmıştır. Araştırmanın sonucunda psikolojik danışman adaylarının görüşleri doğrultusunda, psikolojik danışma becerilerinin öğretiminde sistematik eğitim programları kapsamında çeşitli beceri eğitimi yöntemlerinin ve öğretim teknolojilerinin uyumlu bir biçimde bütünleştirilerek kullanılmasının etkili olduğu; aynı zamanda psikolojik danışma becerileri eğitiminin, psikolojik danışman adaylarının mesleki yeterliliklerini artırdığı ve mesleki kimliklerinin gelişmesini sağladığı görülmüştür. Bulgular, literatür ışığında tartışılmış ve yorumlanmış; ayrıca, psikolojik danışman eğitimcilerine ve bu konuda yapılacak yeni araştırmalara yönelik bazı öneriler sunulmuştur. Anahtar Kelimeler Mikro Beceri Eğitimi Programı, Psikolojik Danışman Adayları, Psikolojik Danışman Adaylarının Mesleki Gelişimi, Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimi, Psikolojik Danışman Eğitimi. * Bu çalışma, 3-5 Ekim 2011 tarihinde Ege Üniversitesi tarafından Selçuk, İzmir de düzenlenen XI. Ulusal Psikolojik Danışma ve Rehberlik Kongresi nde sözel bildiri olarak sunulmuştur. a b c Sorumlu Yazar: Dr. Mine ALADAĞ Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık alanında yardımcı doçenttir. Çalışma alanları arasında psikolojik danışman eğitimi, psikolojik danışma süpervizyonu, akran danışmanlığı, üniversiteye uyum ve kişilerarası ilişkiler yer almaktadır. İletişim: Ege Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı, Bornova, İzmir. Elektronik posta: mine. aladag@ege.edu.tr Dr. Barış YAKA Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık alanında yardımcı doçenttir. İletişim: Ege Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı, Bornova, İzmir. Elektronik posta: baris.yaka@ege.edu.tr Dr. İsmet KOÇ Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık alanında yardımcı doçenttir. İletişim: Celal Bayar Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı, Demirci, Manisa. Elektronik posta: ismetkoc@gmail.com

2 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Şu an için ben filizlenmeye çalışan bir tohumum. Bu senenin sonuna kadar filizlenebilmeyi ve buradan bir fidan olarak mezun olmayı ve bu alanda bu ağacı büyütmeyi hedefliyorum. (Bir Psikolojik Danışman Adayı). Uygulama ile teorik bilgiyi pratiğe aktarınca daha da etkili oluyor. Teorik bilgiyi alıyorsun (anlatım-okuma) kolaymış gibi geliyor ama uygulamaya geçince daha da zor oluyor. Kendini gözleyince eksikliğini buluyorsun düzeltme şansın oluyor geri bildirim alınca dışarıdan nasıl göründüğünü algılandığını fark ediyorsun. (Bir Psikolojik Danışman Adayı). Psikolojik danışman/terapist eğitimi psikolojik danışman/terapist adaylarını, psikolojik yardım sunma konusunda gerekli bilgiye ve beceriye sahip, mesleki kimliği gelişmiş profesyonel bir psikolojik danışman/terapist olarak yetiştirmeyi amaçlar. Psikolojik yardım sunmayı öğrenmenin, başka bir deyişle, psikolojik danışman/terapist olmanın gelişimsel bir süreç olduğu kabul edilmektedir (Hackney ve Cormier, 2005). Türkiye dışındaki literatürde 1980 lerden bu yana psikolojik danışmanların/ terapistlerin mesleki gelişimini belli aşama ve özellikler ile ortaya koyan bazı gelişim modelleri oluşturulmuştur (ör. Hogan, 1964; Loganbill, Hardy ve Delworth, 1982; Stoltenberg ve Delworth, 1987 den akt., Skovholt ve Ronnestad, 1995). Bu modellerin temel odağı, psikolojik danışmanların/terapistlerin aldıkları eğitim ve kapsamındaki süpervizyon altında yürütülen uygulamalar sayesinde gösterdikleri gelişimi anlamaktır. Söz konusu modellerin kazandırdığı anlayışla, psikolojik danışman/terapist eğitiminin geliştirilmesi ve mesleki gelişim sürecinin her aşamasında önemli rol oynayan süpervizyonun niteliğinin artırılması amaçlanmaktadır (Bernard ve Goodyear, 2004; Borders ve Brown, 2005; Ronnestad ve Skovholt, 2003). Mesleki gelişim araştırmaları kapsamında, psikolojik danışman/terapist adaylarının, eğitimleri süresince yaşadıkları deneyimler ve geçirdikleri değişimler de incelenmektedir (ör. Hill, Sullivan, Knox ve Schlosser, 2007; Ronnestad ve Skovholt, 2003). Bu araştırmaların ortak amaçları, (a) psikolojik danışman/terapist eğitimi süresince psikolojik danışman/terapist adaylarının nasıl bir değişim ve gelişim gösterdiğini anlamak, (b) eğitim programının hangi yönlerinin bu değişimi ve gelişimi harekete geçirdiğini ve desteklediğini incelemek ve (c) bu eğitim sürecinde psikolojik danışman/terapist adaylarının yaşadıkları zorlukları ve sorunları anlamaya çalışarak bunların çözülmesi için neler yapılabileceğini ortaya koymaktır. Bu araştırmaların önemli bir bölümünün psikolojik danışman/ terapist adaylarının gelişimini, uygulama ve kurum deneyimi ile kapsamındaki süpervizyon süreci açısından inceledikleri görülürken psikolojik danışman/terapist eğitimine yeni başlayan psikolojik danışman/terapist adaylarının deneyimlerini ortaya koyan veya uygulama öncesi süreci derinlemesine inceleyen araştırmaların da son yıllarda artmaya başladığı dikkati çekmektedir (ör. Folkes-Skinner, Elliott ve Wheeler, 2010; Hill, Sullivan ve ark., 2007; Woodside, Oberman, Cole ve Carruth, 2007). Bu noktada, spesifik olarak psikolojik danışma/yardım becerileri eğitimine odaklanan çalışmalar (ör. Hill, Sullivan ve ark., 2007) oldukça önemlidir; çünkü psikolojik danışma becerileri eğitimi, genel psikolojik danışman eğitiminin en önemli parçalarındandır. Psikolojik danışma becerileri eğitimi, psikolojik danışman adaylarına nasıl psikolojik danışma yapacaklarına ilişkin ilk bilgileri ve becerileri kazandıran ve psikolojik danışma sürecini anlamalarını kolaylaştıran somut ve anlaşılması kolay bir çerçeve sunmaktadır. Bu nedenle beceri eğitimi, psikolojik danışman eğitiminin ilk basamağı olarak tanımlanıp psikolojik danışma uygulaması öncesi eğitim olarak kabul edilmektedir. Ayrıca, süpervizyon altında yürütülen psikolojik danışma uygulaması için en kritik ön koşul olduğu da önemle vurgulanmaktadır (Hill ve Lent, 2006; Ladany ve Inman, 2008; Whiston ve Coker, 2000). Uluslararası literatürde psikolojik danışman eğitimcilerinin, psikolojik danışma becerileri eğitimine büyük önem verdikleri ve dolayısıyla, psikolojik danışma becerileri eğitiminin sistemli ve daha nitelikli bir şekilde yürütülmesine yönelik pek çok çalışma yürüttükleri görülmektedir. Bu çalışmalar sonucunda, becerilerin öğretilmesinde, beceri eğitimi programlarının ve kullanılan yöntemlerin etkililiği nispeten ortaya konmuştur. Ancak, daha etkili yöntemler bulmanın yanı sıra, eğitimlerin etkili olmasına aracılık ettiği düşünülen psikolojik danışman adayı ve eğitimci özellikleri ile eğitimlerin yapıldığı ortam gibi değişkenlerin test edilmesinin gerekliliği de belirtilmektedir (Hill ve Lent, 2006; Hill, Stahl ve Roffman, 2007; Hill ve ark., 2008; Ladany ve Inman, 2008). Türkiye de, başta psikolojik danışman eğitimi olmak üzere, psikolojik danışma becerileri eğitimi konusunda yapılan araştırmaların sayısı henüz oldukça sınırlı olsa da bunun son yıllarda artmaya başlaması oldukça dikkat çekici ve önemli bir gelişmedir. Psikolojik danışman eğitimi konusunda yürütülen araştırmaların büyük bir bölümünün, bireyle psikolojik danışma uygulaması (ör. Aladağ 860

3 ALADAĞ, YAKA, KOÇ / Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Psikolojik Danışman Adaylarının Görüşleri ve Bektaş, 2009; Denizli, Aladağ, Bektaş, Cihangir- Çankaya ve Özeke-Kocabaş, 2009; Zeren ve Yılmaz, 2011), grupla psikolojik danışma uygulaması (ör. Aladağ, Bektaş, Cihangir-Çankaya, Özeke-Kocabaş, Yaka, 2009; Aladağ, Bektaş, Denizli, Özeke-Kocabaş ve Yaka, 2008) ve okullarda psikolojik danışma uygulaması (ör. Özyürek, 2009) gibi uygulamalı dersler ve kapsamlarındaki süpervizyon süreci açısından yürütüldüğü görülmektedir. Bu araştırmalar sonucunda elde edilen bulgular, başta psikolojik danışman adaylarının özellikleriyle ve ihtiyaçlarıyla ilgili olmak üzere, uygulama ve süpervizyonun daha nitelikli hâle getirilmesi için önemli bilgiler sağlamaktadır. Öte yandan, psikolojik danışma becerileri eğitimine odaklanmış araştırmalar da yakın zamanda (Yaka, 2005) artış göstermeye başlamıştır. Bu araştırmaların beceri eğitimlerinin etkiliği konusunda önemli bulgular ortaya koyduğu (Aladağ ve Bektaş, 2007; Bektaş ve Aladağ, 2005; Meydan, 2010) ve Türkiye deki psikolojik danışman eğitimine sistematik psikolojik danışma becerileri eğitimi yöntemi kazandırarak (Yaka, 2011) beceri eğitiminin daha nitelikli yürütülmesine katkı sağladıkları görülmektedir. Sonuç olarak bu araştırma da başta psikolojik danışma becerileri eğitiminin ve dolayısıyla, psikolojik danışman eğitiminin niteliğinin artırılmasına katkıda bulunmak amacıyla yapılmıştır. Türkiye de, psikolojik danışma becerileri eğitimlerinin psikolojik danışman adayları tarafından nasıl deneyimlendiğine ilişkin yapılmış bir araştırma bulunmamaktadır; bu araştırmayla, psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma becerileri eğitimine ilişkin görüş ve deneyimlerinin anlaşılmasına çalışılmıştır. Böylece bu araştırmanın, psikolojik danışman adaylarının beceri eğitimiyle nasıl bir değişim ve gelişim yaşadıklarının anlaşılmasına ve psikolojik danışman olma sürecinde beceri eğitiminin nasıl bir rolü ve işlevi olduğuna ilişkin bir anlayış kazanılmasına katkı sağlaması amaçlanmıştır. Araştırma sonucunda elde edilen bulguların, psikolojik danışman eğitimcilerine psikolojik danışma becerileri eğitimlerinin daha etkili yürütülmesi konusunda ışık tutacağı düşünülmektedir. Yöntem Araştırma Modeli Daha zengin ve derinlemesine veri elde etmek amacıyla, bu araştırmada nitel araştırma desenlerinden açıklayıcı araştırma deseni kullanılmıştır (Creswell, 2003). Katılımcılar Ege Üniversitesi, Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık (RPD) Lisans Programı nda öğretim yılında üçüncü sınıfta öğrenim gören ve RPD 309 Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri dersine kayıtlanan tüm psikolojik danışman adayları araştırmaya katılmaya gönüllü olmuş ve araştırmanın çalışma grubunu oluşturmuştur. Katılımcılar, 47 si kadın 20 si erkek toplam 67 psikolojik danışman adayından oluşmaktadır. Dersin başında psikolojik danışman adaylarına araştırmanın amacı, kapsamı ve yöntemi hakkında bilgilendirme yapılmış; herhangi bir gerekçe belirtmeksizin araştırmadan istedikleri zaman çekilebilecekleri ve araştırmaya katılma durumlarının dersin değerlendirmesiyle bir ilişkisinin olmayacağı ifade edilmiştir. Eğitimin ilk aşamasının sonunda, birinci değerlendirme formu 63 psikolojik danışman adayına, ikinci aşamasının sonundaysa ikinci değerlendirme formu 51 psikolojik danışman adayına uygulanmıştır. Ayrıca, dokuzar kişilik iki ayrı gruba ayrılan 18 psikolojik danışman adayıyla odak grup görüşmeleri yapılmıştır. Odak grupta yer alan psikolojik danışman adayları, cinsiyetleri ve derse hiç devamsızlık yapmamaları dikkate alınarak gruplara seçkisiz olarak atanmışlardır. Veri Toplama Araçları Araştırmanın verileri, araştırmacılar tarafından geliştirilen üç ayrı nitel veri toplama aracıyla toplanmıştır. Psikolojik danışman adaylarının, beceri eğitiminin ilk aşaması kapsamında yer alan temel psikolojik danışma becerilerini öğrenme ve öğretme sürecine ilişkin duygu, düşünce ve deneyimlerini ortaya koymak amacıyla Temel Psikolojik Danışma Becerilerinin Öğretim Sürecine İlişkin Değerlendirme Formu kullanılmıştır. Söz konusu form; (a) öğretilen temel psikolojik danışma becerileri, (b) öğretimde kullanılan yöntemler ve (c) ilk aşama sonunda psikolojik danışma süreci, psikolojik danışmanlık ve psikolojik danışman adayı olarak kendileri hakkındaki algılarına ilişkin bilgi almayı amaçlayan üç bölümden oluşmaktadır. Eğitimin ikinci aşaması kapsamında yer alan ileri psikolojik danışma becerilerini öğrenme ve öğretme sürecine ve eğitimin bir bütün olarak yürütülüşüne ilişkin duygu, düşünce ve deneyimlerini ortaya koymak amacıyla da Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri Dersi Değerlendirme Formu kullanılmıştır. Bu form ise iki ayrı bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde; (a) öğretilen ileri psikolojik danışma becerileri, (b) öğretimde kullanılan yöntemler ve (c) ikinci aşama sonunda psikolojik danışma süreci, psikolojik 861

4 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ danışmanlık ve psikolojik danışman adayı olarak kendileri hakkındaki algılarına ilişkin bilgi almayı amaçlayan üç alt bölüm yer almaktadır. İkinci bölümde ise, dersi okutan öğretim elemanı, bir psikolojik danışman adayı olarak ders kapsamındaki rol ve sorumlulukları; söz konusu dersin, aldıkları diğer lisans dersleri arasında psikolojik danışman olarak yetişmelerindeki yeri ve rolü ve ders kapsamında varsa yaşanan sorunlar ve çözüm önerilerine ilişkin bilgi almayı amaçlayan beş açık uçlu soru yer almaktadır. Ayrıca, psikolojik danışman adaylarının, temel ve ileri psikolojik danışma becerilerine ve bu becerileri öğrenme ve öğretme süreçlerine ilişkin görüşlerini alabilmek için 10 açık uçlu sorudan oluşan Yapılandırılmış Görüşme Formu kullanılmıştır. Görüşme formu, beceri eğitiminin yürütüldüğü dersten beklentiler; psikolojik danışma becerilerini öğrenmenin psikolojik danışman adaylarının kişisel, sosyal, akademik ve mesleki yaşamlarında yarattığı değişimler; beceri öğretiminde kullanılan yöntemlerin sağladığı katkılar; en iyi ve en az öğrendikleri beceriler ve bunda rol oynayan faktörler; uygulamalar sırasında psikolojik danışman ve danışan rolü oynamakla ilgili deneyimler; becerileri öğrenme sürecinde bir psikolojik danışman adayı olarak rol ve sorumlulukları; beceri eğitiminin yapıldığı dersin kredisi, yarıyılı ile ilgili düşünceleri; psikolojik danışma becerilerindeki yeterliliklerini ölçme yöntemlerine ilişkin görüşlerini; öğretim elemanının becerileri öğrenme sürecindeki etkisine ilişkin görüşlerinin sorulduğu 10 açık uçlu sorudan oluşmaktadır. Görüşme formunda yer alan sorular, araştırmanın amacı ve ilgili literatür incelenerek araştırmacılar tarafından oluşturulmuştur. Görüşme soruları mümkün olduğunca açık, anlaşılır ve yönlendirici olmayan bir şekilde ifade edilmiştir. Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimi Ege Üniversitesi RPD Lisans Programı nda psikolojik danışma becerileri eğitimi RPD 309 Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri dersi kapsamında yürütülmektedir. Psikolojik danışma becerileri eğitimi iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşamanın amacı, psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma sürecinde terapötik koşullar ile temel psikolojik danışma becerilerinin önemini ve işlevini kavramalarını; temel psikolojik danışma becerilerini etkili biçimde kullanabilmelerini ve terapötik koşulları oluşturabilmelerini sağlamaktır. Buna bağlı olarak, altı haftalık ilk aşamada, temel psikolojik danışma becerilerinin öğretimine odaklanılmış ve becerilerin öğretiminde Yaka (2011) tarafından uyarlanan Mikro Beceri Eğitimi Programı (MBEP, Microcounseling/Microtraining) (Ivey, 1971; Ivey, Packard ve Ivey, 2006) uygulanmıştır. MBEP nin en önemli ve ayırt edici niteliği her seferinde yalnızca bir becerinin öğretilmesidir (Ivey, 1971). MBEP, sosyal öğrenme kuramına dayanmakta (Daniels, 1994) ve çok sayıda spesifik beceri eğitimi yöntemini sistematik şekilde bütünleştirmektedir (Ford, 1979). Buna göre MBEP uyarınca, her hafta bir beceri öğretilmiş ve sırasıyla, anlatım, okuma, model sunma, uygulama ve geri bildirim basamakları izlenmiştir. Anlatım basamağında, öğretim elemanı tarafından o haftaki psikolojik danışma becerisi hakkında kısaca sözlü bilgi verilmiştir. Anlatımla beceri kısaca tanıtıldıktan sonra, psikolojik danışman adaylarından becerinin açıklandığı metni okumaları istenmiş ve arkasından, varsa psikolojik danışman adaylarının soruları öğretim elemanı tarafından yanıtlanmıştır. Model sunma basamağında, o haftaki beceriye ait birkaç dakikalık eğitim filmi veya filmleri izletilmiştir. Daha sonra, eğitim filmlerindeki uygulamalarla ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Uygulama basamağı kapsamında ise psikolojik danışman adayları sınıfın önünde psikolojik danışman-danışan rollerine girmiş, böylece psikolojik danışman rolündeki psikolojik danışman adayı o haftaki beceriyi -birkaç dakika boyunca- mümkün olduğu kadar çok uygulamaya çalışmıştır. Uygulama yapılırken, uygulamanın sesli video kaydı alınmıştır. Son basamak olan geri bildirim basamağı kapsamında ise, sesli video kaydı, uygulamada psikolojik danışman rolüne girmiş psikolojik danışman adayı ile öğretim elemanı ve grubun geri kalanı tarafından izlendikten sonra (Böylece, psikolojik danışman adayının kendini gözlemlemesi sağlanmıştır.), öncelikle psikolojik danışman adayı kendini değerlendirmiş ve sonrasında, dersin öğretim elemanından ve diğer psikolojik danışman adaylarından geri bildirim almıştır. Altı haftanın sonunda, psikolojik danışman adaylarının temel psikolojik danışma becerilerini, becerilerin hepsini kullanarak bütünleştirmelerini sağlamayı amaçlayan ve iki hafta süren uygulamalar yapılmıştır. Eğitimin dört haftalık ikinci aşamasında ise ileri psikolojik danışma becerilerinin öğretimine odaklanılmış ve bu aşama, ağırlıklı olarak didaktik bir yaklaşımla yürütülmüştür. Didaktik yaklaşım kapsamında, becerilerin öğretiminde büyük ölçüde anlatım yöntemi kullanılmış ve örnek psikolojik danışman tepkileri sunulmuştur. Bu aşamanın amacı ise psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma sürecinde ileri psikolojik danışma becerilerinin önemini ve işlevini kavramalarını sağlamaktır. 862

5 ALADAĞ, YAKA, KOÇ / Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Psikolojik Danışman Adaylarının Görüşleri Psikolojik danışman adaylarının becerilerinin değerlendirilmesi için çeşitli danışan ifadelerine psikolojik danışman tepkileri verilmesini ve verilen tepkilerin etkililiğinin değerlendirilmesini içeren soruların yer aldığı iki ayrı yazılı sınav yapılmıştır. Ayrıca psikolojik danışman adaylarından, sınıf arkadaşları arasından danışan olarak belirlediği bir psikolojik danışman adayı ile 15 dakikalık bir psikolojik danışma oturumu yürütmeleri ve oturumun deşifresini yaparak kullandıkları becerilerin etkililiğini değerlendirmeleri istenmiştir. Verilerin Toplanması Psikolojik danışma beceri eğitiminin altı hafta süren ilk aşaması kapsamında yer alan temel psikolojik danışma becerileri eğitimi sonunda Temel Psikolojik Danışma Becerilerinin Öğretim Sürecine İlişkin Değerlendirme Formu ; dört hafta süren ikinci aşaması sonunda ise Psikolojik Danışma İlke ve Teknikleri Dersi Değerlendirme Formu psikolojik danışman adaylarına yarıyıl sonunda dağıtılmıştır. Psikolojik danışman adaylarından, formda yer alan soruları dikkatlice okuyup soruları cevaplarken deneyimlerine ilişkin duygularını, düşüncelerini ve görüşlerini açık bir şekilde yazarak belirtmeleri istenmiştir. Formların uygulanması yaklaşık bir ders saati kadar sürmüştür. Psikolojik danışma becerileri eğitiminin tamamlanmasından bir hafta sonra iki ayrı odak grup görüşmesi yapılmıştır. Odak grup görüşmeleri ile daha güvenilir veri toplamak amacıyla bu araştırmanın ilk araştırmacısı aynı zamanda dersin yürütülmesinden sorumlu öğretim üyesi olduğu için odak grup görüşmeleri diğer iki araştırmacı tarafından yürütülmüştür. Veri kaybını önlemek amacıyla, odak grup görüşmeleri ses kayıt cihazı ve video kamera ile kayıt altına alınmıştır. Kayıt cihazlarının kullanılması konusunda psikolojik danışman adaylarından gerekli izinler alınmış ve ayrıca, kendilerinden alınan bilgilerin sadece araştırma amaçlı kullanılacağı belirtilmiştir. Bunun yanında, odak grup görüşmelerinin etkili yürütülebilmesi için kendilerinden neler beklendiğine dair psikolojik danışman adayları bilgilendirilmiştir. Her bir odak grup görüşmesi yaklaşık 90 dakika sürmüştür. katılımcılar 1 den başlayarak numaralandırılmıştır. İkinci olarak farklı veri toplama araçlarıyla elde edilen veriler bir araya getirilmiştir. Daha sonra, araştırmacılardan biri tarafından okunmuş ve hem olası kodlar hem de olası kodların hangi temalar altında birleşebileceğine ilişkin taslak temalar belirlenmiştir. Kodlama süreci tümevarım yoluyla gerçekleştirilmiştir. Öncelikle kodlara, kodlardan temalara, temalardan da örüntüye ulaşılmıştır. Bu noktada, kodların birbirleriyle ve ilgili temayla yapısal bir ilişkisinin kurulmasına çalışılmıştır. Daha sonra, üç araştırmacı bir araya gelerek olası kodları ve temaları incelemiş ve üstünde tartışmıştır. Bu sürecin sonunda kodlar ve temalar yeniden düzenlenerek son hâlini almıştır. Nitel veri seti bir kez daha her bir araştırmacı tarafından okunarak bu aşamada raporda yer alabilecek alıntılara da karar verilmiştir. Alıntılara karar vermede ölçüt olarak, yapılan alıntıların söz konusu kodu ve kodun yer aldığı temayı en iyi şekilde tanımlama ve açıklama düzeyi temel alınmıştır. Son aşamada, betimlenen temalar birbiriyle ilişkilendirilerek ve anlamlandırılmaya çalışılarak yorumlanmıştır. Geçerlik ve Güvenirlik Araştırmanın geçerliğini ve güvenirliğini artırmak amacıyla bazı stratejilerden yararlanılmıştır. Elde edilen bulguların inandırıcılığını ve tutarlılığını teyit etmek amacıyla, araştırmacı çeşitlemesi ve veri çeşitlemesi kullanılmıştır. Ayrıca araştırmanın aktarılabilirliğini ve teyit edilebilirliğini sağlamak için araştırma süreci ve bu süreçte yapılanlar ayrıntılı bir biçimde açıklanmaya çalışılmıştır. Bunun yanı sıra veri toplama araçları, ham veriler, analiz aşamasında yapılan kodlamalar ve rapora temel oluşturan notlar araştırmacılar tarafından saklanmaktadır (Rossman ve Rallis, 1998; Yıldırım ve Şimşek, 2005). Bulgular Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma becerileri eğitimine ilişkin görüşlerinin içerik analizi sonucunda beş temel temaya ulaşılmıştır. Bu temalar ve alt temaları Tablo 1 de sunulmuştur. Veri Analizi Araştırmanın verileri, içerik analizi kullanılarak çözümlenmiştir. İlk olarak katılımcılara; etik sorunları gidermek amacıyla değerlendirme formları kodlanırken PDA, odak grup görüşmeleri kodlanırken PDA-Odak Grup kısaltması verilmiş ve Psikolojik Danışma Becerileri Bu tema altında, ilk izlenim, zorlanma, kendini geliştirme/farkındalık kazanma, günlük yaşamda kullanma olmak üzere dört alt tema yer almaktadır. 863

6 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Tablo 1. Psikolojik Danışman Adaylarının Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Görüşleri Temalar Psikolojik danışma becerileri Spesifik beceri eğitimi yöntemleri Psikolojik danışmanlık algısı İlk izlenim İşlev Kavrama Model oluşturma Farkındalık Gelişme Zorlanma Etkililik Alt Temalar Farkındalık kazanma/ kendini geliştirme Günlük yaşamda kullanma Sürecin karmaşıklığı Yardım anlayışı Mesleki sorumluluk Uzmanlık Psikolojik danışman adayı olmak Kaygı ve güvensizlik yerine keyif alma ve güven Öz eleştiri Yetersizlik Gelişme ihtiyacı Mesleği tanıma, sevme ve heyecan duyma İnanç Psikolojik danışma becerilerini öğrenme-öğretme süreçleri Beklentiler Beceri eğitiminin önemi ve rolü Öğretim elemanı Etkili öğretici Yapıcı Geribildirim Model olma Psikolojik danışman adaylarının rol ve sorumlulukları Değerlendirme Sorunlar ve öneriler İlk İzlenim: Psikolojik danışman adayları, becerileri tanımaya ve öğrenmeye başladıklarında becerilere ilişkin edindikleri ilk izlenimlerden bahsetmişlerdir. Temel psikolojik danışma becerilerinden dikkati verme, soru sorma, duygu yansıtma ve özetleme becerilerine ilişkin ilk izlenimlerinin olumlu olduğunu ifade etmişlerdir. Söz konusu becerilerin psikolojik danışma süreci için ne kadar önemli, gerekli, yararlı olduğunu düşündüklerini belirtmişlerdir. Dikkati verme becerisinin psikolojik danışma sürecinin en önemli basamağı olduğunu düşünüyorum. (PDA 58). Soru sorma becerisinin danışanın sorununu daha net anlayabilmek için etkili olduğunu gördüm. (PDA 9). Konuların toparlanması ve danışanı anlayıp anlamadığımızı bilmemiz için özetleme çok önemli. (PDA 4). Ancak, asgari düzeyde teşvik etme ve içerik yansıtma becerilerine ilişkin ilk izlenimlerinin ise olumsuz olduğunu dile getirmişlerdir. Söz konusu becerilerin onlara yapmacık, itici, komik, saçma, tuhaf, gereksiz göründüğünü belirtmişlerdir. Bu becerinin (asgari düzeyde teşvik etme) yapmacık olduğunu düşünüyorum. (PDA 9). Bu konu (içerik yansıtma) öğrendiğimiz günden itibaren bana çok komik gelmişti. Söyleneni farklı kelimelerle de olsa danışana yansıtmak tuhafıma gitti. (PDA 5). İleri psikolojik danışma becerilerinden yüzleştirme, anlık olma ve kendini açma becerilerine ilişkin olarak edindikleri ilk izlenimleri ise tehlikeli, karışık, korkutucu, uzmanlık gerektiren olarak dile getirmişlerdir. Yüzleştirme bana biraz tehlikeli bir beceri gibi geldi. Nerde nasıl kullanılması gerektiği konusunda dikkatli olunması gerekiyor. Ters bir etki de yaratabilir. (PDA 7). Bir yandan o güveni danışana hissettirip diğer yandan da tutarsızlıklarını dile getirmek ve danışanı sarsmak profesyonellik gerektiren bir şey diye düşünüyorum. (PDA 17). Anlık olma tıpkı yüzleştirme gibi zor ve tedirgin edici çünkü gerçekten ilişki hakkında konuşmanın rahatsız edici bir boyutu da var. (PDA 3). Anlık olmanın arkasından ne çıkacağı belli değil her an her şeye hazırlıklı olmak lazım. (PDA 6). Kendini açma bana çok karışık geldi çünkü neyi anlatıp neyi anlatmayacağımızda önemli her şeyi anlatamıyoruz. (PDA 1). Bilgi verme/öneride bulunma becerisine ilişkin olarak ise danışanlara öneride bulunmayacaklarını sandıklarını ve psikolojik yardımın öneride bulunmayı kesinlikle kapsamadığını düşündüklerini o yüzden de beceriyi öğrenmeye başladıklarında bir şaşkınlık yaşadıklarını belirtmişlerdir. Hiç öneri vermeyeceğiz sanıyordum psikolojik danışma sürecinde hâlâ öneri vermeyi kafamda yerleştiremedim. Sanki hâlâ vermeyecekmişiz gibi geliyor. (PDA 1). 864

7 ALADAĞ, YAKA, KOÇ / Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Psikolojik Danışman Adaylarının Görüşleri Ancak psikolojik danışman adayları, temel psikolojik danışma becerilerinin eğitimi kapsamında izlenen eğitim filmleri, yapılan uygulamalar ve sonrasında alınan geri bildirimlerle becerileri daha iyi tanımaya ve anlamaya başladıklarında ilk izlenimlerinin değişmeye başladığını ve izlenimlerinin, her bir becerinin psikolojik danışma sürecindeki öneminin ve işlevinin kendine özgü ve önemli olduğu yönünde değiştiğini belirtmişlerdir. Asgari düzeyde teşvik etme anlatılırken çok yararlı bir beceri gibi gelmemişti ama izlediğim video ile ne kadar işlevsel olduğunu gördüm. (PDA 20). İçerik yansıtma ilk zamanlar çok yapay dururken bir süre sonra kendimi günlük hayatta da içerik yansıtırken bulmak ilginçti. (PDA 29). Başlarda gereksiz geldi açıkçası hatta gereksiz ve saçma ama uygulamalar ne kadar işlevsel olduğunu gösterdi bizlere. (PDA 54). Dersten önce yüzleştirmenin çok riskli olabileceğini düşünüyordum fakat uygun kullanıldığında çok faydalı olduğunu gördüm. (PDA 21). Zorlanma (zorluk, kolaylık, sıklık, zamanlama, etki, sonuç): Psikolojik danışman adayları, bazı psikolojik danışma becerilerini kullanma konusunda zorluklar yaşadıklarını belirtmişlerdir. Bu zorlukların, beceriyi ne sıklıkta ve ne zaman kullanmaları gerektiği ile becerinin nasıl bir etki yaratacağı konularında olduğunu ifade etmişlerdir. Dikkati verme becerisi kapsamında yer alan sözel olmayan davranışlar (göz teması, beden dili ve sesin nitelikleri) ve bunları kullanma konusunda herhangi bir zorluk yaşamadıklarını, aksine bu davranışlar ile dikkati vermenin en kolay uygulanan beceri olduğunu belirtmişlerdir. Diğer yandan, dikkati verme becerisi kapsamında yer alan sözel takibin diğer becerileri etkili kullanabilmek için son derece önemli olduğunu ancak diğer yandan yapılmasının oldukça zor olduğunu, ne söylemeliyim, ne tepki vermeliyim diye düşünerek ve bu düşüncelerin onlarda yarattığı tedirginlik ve baskı ile danışanın anlattıklarına odaklanmakta zorlandıklarından bahsetmişlerdir. Tam anlamıyla kendimizi tüm dikkatimizi danışanın anlattıklarına vermediysek ipin ucunu kaçırıyoruz. (PDA 13). Psikolojik danışman adayları asgari düzeyde teşvik etme becerisiyle ilgili ise beceriyi ne sıklıkta kullanacakları konusunda zorluk yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Genelde gereğinden fazla kullandıkları için becerinin, oturumdaki doğallığını ve işlevini kaybetmesine yol açtıklarını belirtmişlerdir: Bu teşvikler çok tekrarlanırsa komik bir hâle geliyorum. Burada bir sıkıntım var. (PDA 24). Psikolojik danışman adayları en çok zorlandıkları becerilerin soru sorma ve duygu yansıtma olduğunu belirtmişlerdir. Özellikle soru sorma becerisini etkili kullanmanın fazladan bilişsel enerji istediğini belirtmişlerdir. Neyi soracağını bilememe, konuya ilişkin soru sormakta zorlanma, sözel takibi bozmadan ve çok sorgulayıcı olmadan soru sorma sıkıntısı yaşama, odağı kaybetmekten korkma, zamanlamayı ayarlayamama, çok soru sorma ve peş peşe soru sorma gibi zorluklar yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Sözel takibi etkili yaptıklarında soru sormanın biraz daha kolaylaştığının altını çizmişlerdir. Soru sormak aslında kolaydır ama psikolojik danışma sürecinde zor ve karmaşık bir durummuş gibi algıladım. Sorduğumuz bir soru ile konuyu bambaşka bir noktaya getirebiliriz. Bunun için bilişsel enerji harcamak lazım. (PDA 35). Çok zor bence çünkü süreç sorularımızla şekilleniyor o yüzden bilinçli kullanmamız lazım. (PDA 56). Ben de soru sormada iyi değilim. Şeyi düşünüyorum. Soru sorunca odak kaybı olacak mı olmayacak mı, zamanlama sorunum var. Problemliyim soru sormada. (PDA 2 Odak Grup). Psikolojik danışman adayları duygu yansıtma becerisine ilişkin olarak da özellikle duygularını isimlendirme konusunda zorluk yaşadıklarını belirterek, bu zorluğu duygu dağarcıklarının kısıtlı olması ve kendi duygularını anlama, sorgulama ve ifade etme sorunu ile ilişkilendirmişlerdir. Ayrıca karmaşık ve yoğun duyguları anlamak ve ayırt etme konusunda da zorluk yaşadıklarından bahsetmişlerdir. Diğer yandan, danışanın olumsuz duygularını nasıl ele alacaklarını bilemediklerini ve alacakları tepkiler konusunda kaygı ve korku yaşadıklarını belirtmişlerdir. Duyguları tam bilemediği fark ettim daha doğrusu kelime haznemin olmadığını bir durum karşısında danışana üzülüyorsun demenin kolay olduğunu ama hayal kırıklığına uğramışsın çaresiz hissetmişsin gibi çeşitlendirmeleri yapamadığımı fark ettim. Genelde genel duyguları kullanıyorum ve nedenini bilmiyorum. (PDA 2). Bu zorlanmanın nedenini birkaç yıl önce fark ettiğim bir şeye dayandırıyorum: bende kendime çok fazla ne hissettiğimi sormuyorum. (PDA 21). Danışanın kabul etmediği duygularını yansıttığımda ters tepki almaktan ve bu durumu toparlayamamaktan korkuyorum. (PDA 56). 865

8 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Psikolojik danışman adayları içerik yansıtma becerisi ile ilgili yaşadıkları zorlukların, hangi cümleleri kullanacağını bilememe, kendi cümlelerini kuramama, yansıtma yaparken papağan gibi tekrarlama, danışanın konuşmasını nerede kesip yansıtma yapacağını bilememe gibi zorluklar olduğunu ifade etmişlerdir. Sözün neresine dâhil olup içerik yansıtmalı tereddütlerim var. (PDA 3). Kendi cümlelerimle söylemek için kelime arayışı içine giriyorum ama bu bazen çok alakasız kelimeler kullanmama neden oluyor. (PDA 46). Gerçekten çok zor geliyor çünkü danışanla aynı kelimeleri kullandığımda sıkıcı ve gereksiz tekrarlar yapmış olabileceğimi düşünmek beni rahatsız ediyor. (PDA 57). Özetleme becerisine ilişkin olarak en çok yaşadıkları zorluğun ise konuyu toparlamak ve danışanın anlattıklarını bütünleştirmek olduğunu dile getirmişlerdir. Burada bir romanı okuyup neyi anladın neyi anlatıyordu bu roman cevabı gibi bir anlayış yarattı bende. Diğerlerine göre zorlandığım bir beceri ama oturacağını biliyorum deneyimle. (PDA 2). Oldukça zor. Danışanın anlattığı önemli kısımları kafamızda bir yere oturtmak ve bütün hâlinde sunmamız gerekiyor. (PDA 11). Psikolojik danışman adaylarının genel olarak ileri psikolojik danışma becerilerinin kullanılması konusunda yaşadıkları zorluklara bakıldığında, yüzleştirme becerisini kullanmanın onlar için oldukça korkutucu ve zor olduğunu, özellikle danışandan alacakları tepki konusunda kaygı yaşadıklarını, yüzleştirme yaparken kullanacakları dil ve zamanlama konusunda zorlandıklarını ifade etmişlerdir. Bu becerinin uygulama aşamasında danışanla aramızdaki ilişkiyi bozmasından endişelendiğimi söyleyebilirim. (PDA 9). Öğrendiğim kadarıyla etkili ama ben bunu yaparken çok zorlanıyorum sanki karşı tarafı yargılıyor ya da suçluyor gibi hissediyorum. (PDA 39). Suçlamadan yargılamadan uygun kelimeleri bularak yapmak biraz zor. (PDA 48). Kendini açma becerisine ilişkin olarak ise neyi ne kadar açacakları konusunda zorluk yaşadıklarını belirtmişlerdir. Diğer yandan, bazı psikolojik danışman adayları kendini açmanın, kullanmak istemeyecekleri bir beceri olduğunu, bir yabancıya-danışana kendilerini açmaktan çekineceklerini veya rahatsız olacaklarını ifade etmişlerdir. Bu beceriyi tam oturtamadım. Çünkü psikolojik danışman rolümle kendi ben rolüm, değerlerim karışıyor. Ne zamanlar nasıl kendimi açmam gerekiyor sorusuna tam cevap veremiyorum. (PDA 25). Belki de beni en çok zorlayan zorlayacak beceri. Çünkü danışana ne kadar açmamız gerektiği ile ilgili sınırları belirlemek zor bence. (PDA 38). Psikolojik danışman adayları, anlık olma becerisinin, uzmanlık ve birden fazla becerinin bütünleştirilerek kullanılmasını gerektirdiği için karmaşık olduğundan bahsetmişlerdir. Ayrıca, anlık olma tepkisi verirken kendi kişisel tepkilerini nasıl kontrol edeceklerini bilemedikleri için de zorlandıklarını ifade etmişlerdir. Bu beceri bana göre en zorlarından biri. Psikolojik danışmanın sürekli algılarının açık olması dikkati olması ve pratik düşünebilmesi gerekiyor. (PDA 9). Bence profesyonellik gerektiriyor anlık olmayı gerektirecek durumu yakalamak zor. (PDA 24). Anlık olma çok zorluyor beni. Gerçekten o an gelişen bir şey ve insanlar ne yapacağını bilemiyor. Ki o gün çok asabiyseniz sorunlarınız varsa çok şey ortaya çıkabiliyor. O an kendi düşüncelerimi biraz yumuşatabilirim. O kafamda çok net değil yani. Böyle bir şeyle karşılaşsam ne yaparım bilmiyorum yani. (PDA 5-Odak Grup). Genel olarak değerlendirildiğinde, psikolojik danışman adaylarının temel psikolojik danışma becerileri arasında en çok zorlandıkları becerilerin ve konuların sözel takip, soru sorma ve duygu yansıtma; ileri psikolojik danışma becerileri arasında ise yüzleştirme ve anlık olmanın olduğu görülmektedir. Farkındalık Kazanma/Kendini Geliştirme: Psikolojik danışman adayları temel psikolojik danışma becerilerinin eğitimi kapsamında izlenen eğitim filmleri, yapılan uygulamalar ve sonrasında alınan geri bildirimler ile becerileri daha iyi tanımaya ve anlamaya başladıklarını; becerilerin önem ve işlevine ilişkin farkındalık kazanarak, bahsedilen zorluklarla baş ederek becerileri etkili kullanma konusunda eğitim sürecinde kendilerini geliştirdiklerini ifade etmişlerdir. Farkındalık kazanma konusunda, söz konusu becerilerin kendileri tarafından hâlihazırda kullanılıp kullanmadığı, ne sıklıkta kullanıldığı, bunun kendi ilişkilerine ilişkin etkilerini de sorgulayarak farkındalık geliştirdiklerini dile getirmişlerdir. Dersle birlikte dikkati verme konusundaki algılarımın tamamıyla değiştiğini söyleyebilirim. Eskiden danışanla göz göze gelmenin danışanı ne kadar rahatsız edeceğini düşünüyordum. (PDA 53). Hep sorgulayıcı bir şekilde soru sorardım ama şimdi böyle bir şey yok. Soruyu daha nazik 866

9 ALADAĞ, YAKA, KOÇ / Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Psikolojik Danışman Adaylarının Görüşleri ve uygun dille soruyorum. (PDA 1). Öncelikle kendi duygularımı isimlendiriyorum. Duyguları tanımaya çalışıyorum. Zaman zaman tanıdığım duygularla duygu yansıtma yapmaya çalışıyorum. (PDA 34). Ben de temel becerileri daha iyi öğrendiğimi düşünüyorum. Temel becerilerden, içerik yansıtma, dikkati verme, özetlemeyi iyi yapabildiğimi düşünüyorum. (PDA 6- Odak Grup). Günlük Yaşamda Kullanma: Psikolojik danışman adaylarının temel psikolojik danışma becerilerini günlük yaşamlarında da kullanmaya başlamalarıyla, bunun ilişkilerine olumlu katkısını fark etmelerinin ve bu konuda çevrelerinden olumlu tepkiler almalarının becerilerin kullanımını daha fazla artırdığını belirtmişlerdir. Ancak, kazanmaya başladıkları becerilerle çevredekileri daha dikkati dinlemeye başladıklarını, anlatılanlara boş vermeyi veya konuşmaları geçiştirmeyi bıraktıkları için de bu konuda bir yorgunluk yaşadıklarını dile getirmişlerdir. Aynı zamanda, psikolojik danışman adayları, becerileri günlük hayatta kullanıp kullanmama ile ilgili bir karışıklık yaşadıklarını, birey olarak kendi kimlikleri ile psikolojik danışman kimliği arasında karmaşa yaşadıklarını ve bocaladıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca, çevrelerinden gelen bize psikolojik danışmanlık yapma gibi tepkilerle becerileri nerede ve ne zaman kullanacakları konusunda çelişki yaşadıklarından da bahsetmişlerdir. Artık etrafımda benimle konuşan kişilere ve kendim bir şeyler anlatırken daha dikkatli davranıyorum. (PDA 52). Özetlemeyi farkında olmadan günlük hayatta da kullanıyorum. Gerçekten de sorunu anlaşılır kıldığı için önemli. (PDA 28). Günlük hayatımda da sürekli ne hissettiklerini sorarak belli duyguları yakalamaya çalışıyorum. (PDA 48). Etkili dinleme konusunda çok yol kat ettiğimi düşünüyorum. Karşımdakilerin de bunu hissettiğini de anlıyorum. Daha fazla dinlediğimi fark ettikleri için daha fazla anlatmaya başlıyorlar. Dersin başına göre şuan daha etkili tepkiler verdiğimi düşünüyorum. Ben etkili tepkiler verdikçe karşımdaki daha çok anlatmaya başlıyor. Ondan sonra ben de aynı şekilde acaba dursam mı duygu yansıtsam mı şeklinde ikileme düştüm. Arkadaş olmaktan çıkıyor muyum? Böyle mi olmalıydı diye ikilemde kaldım aynı şekilde. (PDA 4- Odak Grup). Spesifik Beceri Eğitimi Yöntemleri Psikolojik danışman adaylarının spesifik beceri eğitimi yöntemlerine ilişkin görüşleri işlev ve etkililik olmak üzere iki alt tema altında toplanmıştır. İşlev: Psikolojik danışman adaylarının MBEP kapsamında yer alan anlatım, okuma, model sunma, uygulama, kendini değerlendirme ve geri bildirim yöntemlerine ve ileri becerilerin öğretiminde kullanılan anlatım ve sözlü olarak örnek psikolojik danışman tepkileri sunma (model sunma) yöntemlerine ilişkin görüşleri, spesifik beceri eğitimi yöntemleri teması kapsamında yöntemlerin işlev ve etkililikleri açısından dört alt tema altında toplanmıştır. Bu alt temalar kavrama, model oluşturma, farkındalık, gelişme alt temalarıdır. Kavrama: Psikolojik danışman adayları, beceri eğitimi yöntemlerinden anlatım ve okuma yöntemlerinin becerileri kavramak için oldukça etkili ve yardımcı yöntemler olduğunu ifade etmişlerdir. Anlatım yöntemi ile beceriye ilişkin kısa, öz bilgiler verilmesini yararlı bulduklarını ifade ederken anlatım sırasında beceriye ilişkin verilen örneklerin becerinin daha iyi kavranmasını sağladığını söylemişlerdir. Okuma yöntemini ise anlatım sırasında anlaşılmayan veya kaçırılan yerlerin tamamlanması, anlatılanların pekiştirilmesi ve kalıcılığının sağlanması açısından oldukça etkili bulduklarını ifade etmişlerdir. Anlatmanın en güzel yanı konunun havada kalmaması. Örneklerle pekiştirildiği için zihnimizde kalıcı bir yer ediniyor. (PDA 5). Okuma anlatılanların pekiştirilmesini sağlıyor. Hocanın anlattığı yerleri kaçırdığım oluyor okuma kısmında bunu görebiliyorum. (PDA 4). Model Oluşturma: Psikolojik danışman adayları, özellikle eğitim filmi izlemenin becerilerin zihinlerinde somutlaşması ve becerilere ilişkin bir model oluşturması açısından etkili ve yararlı bulduklarını belirtmişlerdir. Her ne kadar anlatım ve okuma yöntemleri, becerileri kavramaları konusunda yardımcı olsa da söz konusu yöntemlerin soyut düzeyde kaldığını, ancak eğitim filmleri ile becerilerin somutlaşmaya ve anlam kazanmaya başladığını ifade etmişlerdir. Ayrıca eğitim filmlerinin, ilk başta yapay gelen becerilerin nasıl doğal bir şekilde kullanılabileceğini psikolojik danışman adaylarının görmelerine yardımcı olduğunu belirtmişlerdir. Bunun yanında psikolojik danışman adayları, sözlü olarak örnek psikolojik danışman tepkisi sunmanın da becerilerin somutlaştırılması için yararlı ve etkili bir yöntem olduğunu ifade etmişlerdir. Özellikle anlatım yönteminden sonra kullanılan bu yöntemin, becerilerin pekişmesi için yararlı olduğunu dile getirmişlerdir. Okumadan sonra acaba bu nasıl uygulanır diye düşündüğümüz becerinin kullanımını izlemek ve ne kadar doğal olduğunu görmek açısından çok 867

10 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ işimize yarıyor. Ayrıca görsel bir şeylerin olması dikkatimizi daha çok yoğunlaştırmamızı sağlıyor. (PDA 20). Eğitim filmi ile örneklendirme yapılması biz uygulamaya başlamadan önce nasıl yapıldığını nelerin etkili olduğunu görmemizi sağlıyor. Birkaç defa üst üste izlememiz ve hocanın da yorum yapması bunun işlevselliğini artırıyor. (PDA 59). Daha sonra tabi ilk kez videoyla ders görmeye başladık. O örnek videolar etkili geldi bana. En azından kafamda canlandı hocanın anlattıkları. (PDA 7- Odak Grup). Farkındalık: Psikolojik danışman adayları, uygulama sonrasında kendini gözlemleme ve değerlendirmeyi, becerileri nasıl kullandıklarına ilişkin farkındalık sağlaması açısından oldukça yararlı ve etkili bulduklarını ifade etmişlerdir. Özellikle uygulama sırasında heyecandan ne yaptıklarını fark edemediklerini ve anlayamadıklarını ancak uygulama sonrasında kendini videodan izlemenin, kendi performansları konusunda farkındalık kazanmaları ve bir değerlendirme yapmaları için oldukça yararlı olduğunu söylemişlerdir. Uygulamaya ilişkin olarak psikolojik danışman adayları, danışan olmanın onlar için psikolojik danışman olmaya nazaran daha rahat ve kolay geldiğini ifade ederek danışan olmanın, danışanların pek çok farklı sorunu olabileceğine ilişkin farkındalık kazanmalarına yardımcı olduğunu belirtmişlerdir. Ayrıca psikolojik danışman adayları, uygulama sonrasında aldıkları geri bildirimlerin de becerileri etkili kullanıp kullanmadıkları konusunda güçlü yanlarını ve geliştirmeleri gereken yanlarını görmeleri, becerileri nasıl daha etkili kullanabileceklerine ilişkin alternatifleri duymaları ve farklı bakış açıları kazanmaları açısından önemli bir farkındalık kazandırdığını ifade etmişlerdir. Ben kendimi son derece rahatmış gibi gösterdiğimi düşünsem de karşımdakine bunu belli ettiğimi ve gergin göründüğümü fark ettim. Beden dilim ses tonum nasıl konuştuğum ve nerelerde hata yaptığımın farkında olmamı sağladı. (PDA 10). Heyecandan aslında tam olarak ne yaptığımızı bilemiyoruz. Onu tekrar izlemek ve niye onu yapmışım gibi sorular sormak bunlara cevap bulursak bir dahakine daha dikkatli olabiliyoruz. (PDA 49). Kimi zaman olumlu kimi zaman olumsuz geri bildirimler kendime bakmamı sağladı. İlk deneyimim de olumsuz olduğunu hissetmeme rağmen olumlu geri bildirim almak beni heveslendirdi. Olumsuz geri bildirimlerle de etkisiz davranışlarımızın farkına vardım ve değiştirme fırsatı buldum. (PDA 38). Dersi anlatan hocamız tarafından ve sınıftaki arkadaşlarımızdan gelen geri bildirimlerle yapabileceklerimiz ve yaptıklarımız konusunda da farklı bakış açıları olması ve farkındalık yaratması yönüyle geri bildirim etkilidir. (PDA 36). Gelişme: Psikolojik danışman adayları uygulama, kendini gözlemleme ve değerlendirme ve geri bildirim yöntemlerini, becerileri kullanma konusunda kendilerini geliştirmeleri ve ilerleme kaydetmeleri açısından oldukça etkili ve yararlı bulduklarını belirtmişlerdir. Yapılan uygulamalar sonrasında hem kendilerinin hem de diğer psikolojik danışman adaylarının videolarını izlemenin, eğitimin başından bu yana nasıl bir gelişim gösterdikleri konusunda somut bir gösterge sağladığını ifade etmişlerdir. Sınıf önünde olunca biraz geriliyorum ama çok da iyi oluyor çünkü beni daha da cesaretlendirdi. Artık daha rahat konuşabiliyorum ve kendime de güvenim arttı. (PDA 4). Derste uygulama yapmak ve o beceriyi deneyimlemek okumanın ve film izlemenin çok ötesinde deneyimler sağladı. Film izlerken ya da okuma yaparken soyut kalan beceriler uygulama sırasında tam anlamıyla yerleşti. Becerilerdeki eksiklerimi görme, danışan karşısındaki duygularımızı deneyimleme açısından bize çok şey kattığını düşünüyorum. (PDA 16). Yaptığımız uygulamada kendimizi gözlemlemek bana çok şey öğretti. Kendimi değerlendirmek gözlemim üzerine düşünmek beceriyi daha iyi anlamamı sağladı. (PDA 23). Genel olarak değerlendirildiğinde psikolojik danışman adayları, psikolojik danışma becerilerini öğrenme sürecinde her bir yöntemin kendine özgü işlevi/işlevleri olduğunu belirtmişlerdir. Uygulama ile teorik bilgiyi pratiğe aktarınca daha da etkili oluyor. Teorik bilgiyi alıyorsun (anlatım-okuma) kolaymış gibi geliyor ama uygulamaya geçince daha da zor oluyor. Kendini gözleyince eksikliğini buluyorsun düzeltme şansın oluyor geri bildirim alınca dışarıdan nasıl göründüğünü algılandığını fark ediyorsun. (PDA 36). Etkililik: Psikolojik danışman adayları her bir yöntemin, becerileri öğrenmelerinde farklı işlevi/ işlevleri olduğunu belirtmekle birlikte, psikolojik danışma becerilerini öğrenmelerinde en çok katkı sağlayan ve en etkili buldukları yöntemin uygulama olduğunu ve bunu, kendini gözlemleme ve değerlendirme ile birlikte geri bildirimin takip ettiğini ifade etmişlerdir. Her ne kadar anlatma yapılsa, üzerinde konuşulsa da ya da örnek filmler izlense de bunların hepsi hep soyut kalıyordu ama tahtaya çıkıp senaryodan da olsa bir danışan karşısında tepki 868

11 ALADAĞ, YAKA, KOÇ / Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Psikolojik Danışman Adaylarının Görüşleri vermeye çalışmak daha sonra bunu izleyerek değerlendirip geri bildirim almak daha somut ve kalıcı oldu. Anlatım okuma da önemli temeli onlar oluşturuyor ama yaşantı daha somutlaştırıyor. (PDA 20). Psikolojik Danışmanlık Algısı Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma becerileri eğitimi ile değişen psikolojik danışmanlığa ve psikolojik danışma sürecine ilişkin algıları dört tema altında toplanmıştır. Bunlar, sürecin karmaşıklığı, yardım anlayışı, mesleki sorumluluk ve uzmanlık temalarıdır. Sürecin Karmaşıklığı: Psikolojik danışman adayları, psikolojik danışma sürecinin düşündükleri kadar kolay bir süreç olmadığını, zor ve karmaşık göründüğünü belirtmişlerdir. Ayrıca, psikolojik danışma sürecini etkili bir şekilde yürütebilmek için eğitim kapsamındaki becerilerin önemli olduğunu ancak tek başlarına yeterli olmadığını fark ettiklerini de ifade etmişlerdir. Sürece ilişkin algım tamamen değişmiş durumda. Başlangıçta pek de zor görünmeyen bu süreç çok yorucu olabiliyor. Büyük dikkat ve bilişsel enerji harcamamız gerekiyor. (PDA 8). Bu sürecin aslında göründüğü kadar basit olmadığını fark ettim. Karmaşık bir süreç olduğunu ve becerileri ne kadar iyi kullanırsak sürecin o kadar rahat ilerleyeceğini fark ettim. (PDA 38). Üst düzey becerilerle beraber bu konunun karmaşıklaştığını ve zorlaştığını gördüm. Psikolojik danışman adayı olarak çok daha fazla çabalamam gerektiği algısına sahip oldum. (PDA 3). Yardım Anlayışı: Psikolojik danışman adayları, beceri eğitimi ile profesyonel yardım algılarının değiştiğini ifade etmişlerdir. Profesyonel yardımın, danışanı sadece dinlemek, onu onaylamak veya danışanın sorunlarına basitçe çözüm sunmak olmadığını fark ettiklerini belirtmişlerdir. Bunun yanı sıra, psikolojik yardımın yararlı olacağına dair inançlarının arttığını ifade etmişlerdir: Ben psikolojik danışma sürecinde yoğunlukla psikolojik danışmanların konuştuğunu düşünürdüm. Ama aslında psikolojik danışmanların danışanları konuşturarak onların problemlerine ilişkin bilgi toplamasının bu kadar önemli olduğunu bilmiyordum. Bu süreçte danışana yardım etmek için bu kadar farklı geniş becerilerin olacağını tahmin etmemiştim. Psikolojik danışman denince aklıma hep psikolojik danışman danışanın sorununa çözüm bulur danışanda bu çözüme uyar gibi kalıp yargılarım vardı. (PDA 62). Psikolojik danışma sürecinin faydalı olacağına dair inancım arttı. Eskiden bu sürecin Güzin Ablalıkla yürütüldüğünü düşünürdüm. Yönlendirici bir misyonu olduğunu düşünürdüm önceden ama algım tamamen değişti. Psikolojik danışman danışanı anlayan ona destek olan ve kendisi için çözümler üretip bunları uygulamasını sağlayan bir uzman. (PDA 21). Eskiden ben bir psikolojik danışman adayı olarak bir sorunum olduğunda aklıma bir profesyonelden yardım alma fikrini son çare olarak görüyordum. Ama dersteki becerileri günlük hayatta kullandım ve çok büyük etkilerini gözlemledim. Bu konudaki algım değişti son çare olarak görmüyorum. (PDA 51). Mesleki Sorumluluk: Psikolojik danışman adayları, psikolojik danışmanlık mesleğinin zor; ciddi, önemli ve büyük sorumluluk isteyen bir meslek olduğunu anladıklarını ifade etmişlerdir. Çok zor ve önemli bir meslek. Deneyimlerle becerilerle daha rahat ve daha etkili olabileceğimiz ve danışana yardımcı olabileceğimiz bir dal. İnsan psikolojisi ve insan sorunları çok çeşitli olduğu için geniş bir açıya sahip olmalıyız. Kolaymış gibi görünen ama çok ince ayrıntıları olduğunu düşünüyorum. (PDA 4). Önemli bir görev bence. Çok fazla sorumluluk var. Sürekli insanın kendisini geliştirmesi gereken bir meslek. Sadece bir şeyleri öğrenmek yeterli değil insanın bir de bunları uygulaması önemli olan. (PDA 18). Uzmanlık: Psikolojik danışman adayları, psikolojik danışmanlığın profesyonel, uzmanlık isteyen bir meslek olduğunu kavradıklarını ifade etmişlerdir. Aldıkları beceri eğitiminin bu uzmanlığı sağlayabilmek için bir başlangıç olduğunu, geliştirmeleri ve öğrenmeleri gereken çok daha fazla bilgi ve beceri olduğunu anladıklarını belirtmişlerdir. Psikolojik danışmanlığın sanılandan çok daha zor bir meslek olduğunu öğrendim. Bu beni mutlu etti çünkü uzmanlık gerektiren bir mesleğin içinde olduğumu bu dersle birlikte hissettim. (PDA 8). Psikolojik danışmanlık çok güzel fakat aynı zamanda da zor bir meslek. Becerileri kullanabilmek, istekli olmak, sürece inanmak gerekir. Yardım mesleği olduğu için psikolojik danışmandan pek çok yeterlilik isteyen bir meslek. (PDA 49). Psikolojik Danışman Adayı Olmak Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma becerileri eğitimi ile değişen psikolojik danışman adayı olmakla ilgili görüşleri altı tema altında 869

12 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ toplanmıştır. Bunlar, kaygı ve güvensizlik yerine keyif alma ve güven; öz eleştiri; yetersizlik; gelişme ihtiyacı; mesleği tanıma, sevme ve heyecan duyma ile inanç temalarıdır. Kaygı ve Güvensizlik Yerine Keyif Alma ve Güven: Psikolojik danışman adayları, beceri eğitimi sürecinin başlarında yoğun bir kaygı yaşadıkları belirtmişlerdir. Bu yoğun kaygının, özellikle becerilerin uygulanması sırasında yaşandığını ifade etmişlerdir. Becerileri sınıf ortamında uygularken gerek öğretim elemanı gerekse diğer psikolojik danışman adayları tarafından izlenmenin ve uygulama sonrasında değerlendirilecek olmanın, kaygılarını artırdığını belirtmişlerdir. Bunun yanında psikolojik danışman adayları, uygulama sonrasında kendilerini izlemenin, onlarda heyecan, şaşkınlık, tedirginlik ve utanç uyandırdığını belirtmiş; ancak çoğu, bu duyguların eğitim ilerledikçe azaldığını ifade etmiştir. Yaşadıkları kaygı ve diğer olumsuz duygular, eğitim ilerledikçe azalırken daha sonrasında, becerilerle ilgili uygulama yapmanın onlar için oldukça keyifli ve eğlenceli olmaya başladığını ifade etmişlerdir. Bazı psikolojik danışman adayları ise kaygı ve heyecanları çok fazla azalmasa bile eğitim sürecinde bununla baş etmeyi öğrendiklerini belirtmişlerdir. Uygulama kısmını çok seviyorum. Hem eğlenceli oluyor hem de deneyim kazandırıyor. Uygulamayı izlemek kadar bu uygulamayı yaparken de rahat olabilsem keşke. Herkesin senin söylediklerine dikkat kesilmesi biraz rahatsız edici ve çok heyecana sokuyor insanı. (PDA 5). İşte en zorlandığım kısım bu. Çok zorlandığım ve çekindiğim için bir türlü kalkıp o sandalyeye oturamıyorum (PDA 10). Kameradan tepkilerini görmek güzeldi. İlk başta çok zor olsa da zamanla tedirginlik azaldı. (PDA 48). Kendimi izlemek ilk başlarda beni çok utandırmıştı ama sonra bu kısmı sevmeye başladım. (PDA 4). Kendimi izlerken hem heyecanlanıyorum hem de tedirgin oluyorum ama sonuçta farkındalık kazanmak ve kendini düzeltmek mutlu ediyor insanı. (PDA 50). Uygulamalar zordu ilk başlarda ama bir o kadar da keyifliydi. (PDA 47). Öz Eleştiri: Bazı psikolojik danışman adayları becerileri öğrenme sürecinde, uygulama sonrasında kendilerini gözlemleme ve değerlendirmenin öz eleştiri becerilerini geliştirmelerine yardımcı olduğunu belirtmiştir. Ancak, psikolojik danışman adaylarının çoğu, hatalara odaklanan, olumsuzları vurgulayan bir eleştirel yaklaşımlarının olduğunu ifade etmiştir. Genel olarak eleştirel bir bakış açısıyla kendimizi gözlüyoruz ve hatalarımızı ön plana çıkarıyoruz. (PDA 8). Sürekli olumsuz anlamda eleştiriler yapıyorum kendimle ilgili. Yaptığım iyi bulduğum şeyleri söyleyemiyorum. Bazen komik geliyor ama çok da yararlı oluyor. Öz eleştiri becerisini de kazandırıyor. (PDA 4). Sınıf içinde kendimi değerlendirmem objektif olmuyor gibi geliyor. Ben kendimi beğensem iyi olduğumu düşünsem bile bunu söylemeye çekiniyorum. Yanlış algılanmaktan korkuyorum. Bu nedenle hatalarıma odaklanıyorum. (PDA 31). Genel olarak hepimiz eksik yanlarımızı bulmak konusunda uzmandık. Ben de öyle. Hocamızın verdiği geri bildirimler gene de cesaretlendirici ve iyi kullandığımız becerileri fark ettirmeye yönelik. Bu da kendisinin eksik yanlarını görmeye meyilli acemi psikolojik danışmanlar için gurur verici. (PDA 61). Yetersizlik: Psikolojik danışman adayları, kendilerini etkili bir psikolojik danışman olma konusunda henüz oldukça yetersiz hissettiklerini belirterek kendilerini psikolojik danışman aday adayı olarak gördüklerini ifade etmişlerdir. Etkili bir psikolojik danışman olma yolunun henüz çok başında olduklarını hissettiklerini dile getirmişlerdir. Bu dersle birlikte hangi yeteneklere sahip olmamız gerektiğini ve en çok hangi davranışları geliştirmemiz gerektiğini görüyoruz. Açıkçası ben bu yeteneklere tam olarak sahip olabilir miyim emin değilim. Kendimi yetersiz hissediyorum. (PDA 20). Üçüncü sınıfta olmama rağmen daha çok yetersiz olduğumu ve daha kırk fırın ekmek yemem gerektiğini düşünmeye başladım. (PDA 46). Daha çok şey kazanmam gerek bunun zamanla olacağını biliyorum ama açıkçası sınavdan sonra benden psikolojik danışman olmaz diye düşünmeye başladım. Bunu zamanla aşmayı çok istiyorum ama bu düşünce beni rahatsız ediyor. (PDA 18). Gelişme İhtiyacı: Psikolojik danışman adayları, kendilerini etkili bir psikolojik danışman olma konusunda henüz oldukça yetersiz hissettiklerini belirterek kendilerini bu konuda geliştirmeleri gerektiğini ve daha çok bilgi ve beceri kazanmaya, daha çok öğrenmeye ihtiyaçları olduğunu belirtmişlerdir. Kendilerini daha da çok geliştirme ve öğrenme zorunluluğu ve isteği içinde hissettiklerini ifade etmişlerdir. Gelişmek için geri bildirimin ve sürekli kendini geliştirmenin önemini ve gerekliliğini anladıklarını belirtmişlerdir. Psikolojik danışman adayı olarak çok daha fazla çabalamam gerektiği algısına sahip oldum. (PDA 3). Çok fazla beceri kazanmam ve araştırmam gerekli sürekli. (PDA 50). Daha çok yolun 870

13 ALADAĞ, YAKA, KOÇ / Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Psikolojik Danışman Adaylarının Görüşleri başında olduğumu hissediyorum. Ama çok daha başarılı olacağımı ve iyi yerlere geleceğimi biliyorum. Eksiklerimi ve yanlışlarımı düzeltecek ve tamamlayacağım. Bunun için öğrenmeye ve çalışmaya devam ediyorum. (PDA 11). Mesleği Tanıma, Sevme ve Heyecan Duyma: Psikolojik danışman adayları, psikolojik danışma becerileri eğitimi ile mesleklerini daha iyi tanımaya ve sevmeye başladıklarını ifade ederek mesleklerini yapmak için büyük bir heyecan duyduklarını dile getirmişlerdir. Mesleğim hakkında heyecanlanmaya başladım. Artık tam olarak mesleğe girmeye başladım. Uygulamalara yaklaşmak beni hem korkuttu hem de heyecanlandırdı. (PDA 44). Bu mesleği çok sevdiğimi ve bu görevi yapmak istediğimi bir kez daha anladım. (PDA 19). Bu mesleği yapabileceğimi düşünüyorum. Gün geçtikçe psikolojik danışmanlık mesleğine ilişkin isteğim artıyor ve bu durum beni heyecanlandırıyor. (PDA 37). İnanç: Psikolojik danışman adayları, kendilerini etkili bir psikolojik danışman olma konusunda henüz oldukça yetersiz hissetseler ve daha çok öğrenmeye ve gelişmeye ihtiyaçları olduğunu fark etseler de ileride iyi bir psikolojik danışman olacaklarına inandıklarını belirtmişlerdir. Diğer yandan, birkaç psikolojik danışman adayı, mesleğin kendilerine uygun olmadığını fark ettiklerini ifade etmişlerdir. Bu mesleğin kişilik özelliklerime uygun olduğunu düşünüyorum. Bu becerileri uyguladıkça bunu yapabileceğime ilişkin kendime dair inancım arttı. (PDA 41). Bugün acemiyim belki ama bir gün bu işi gerçekten iyi yapabileceğime inanıyorum. Çünkü bunu istiyorum. (PDA 6). Zamanla iyi bir psikolojik danışman olacağıma inanıyorum. Becerileri uygularken kullanırken çok zorlanmadım bu da benim kendime olan güvenimi biraz artırdı. Kendimi geliştirerek etkili bir psikolojik danışman olacağımı düşünüyorum. (PDA 15). Psikolojik Danışma Becerilerini Öğrenme-Öğretme Süreçleri Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma becerilerini öğrenme ve öğretme süreçlerine ilişkin görüşleri altı tema altında toplanmıştır. Bunlar, beklentiler, beceri eğitimin önemi ve rolü, öğretim elemanı, psikolojik danışman adaylarının rol ve sorumlulukları, değerlendirme, sorunlar ve öneriler temalarıdır. Beklentiler: Bazı psikolojik danışman adayları, söz konusu eğitimin teorik bir ders olarak yürütüleceğini beklediklerini ancak eğitimin, özellikle de ilk aşamasının uygulama odaklı olmasından oldukça memnun kaldıklarını belirtmişlerdir. Bazı psikolojik danışman adayları ise ders hakkında üst sınıflardan bilgi aldıklarını ve bu nedenle de kamera kaydı ve uygulamalar ile ilgili kaygı duymaya başladıklarını ifade etmişlerdir. Özellikle eğitimin ilk aşamasında temel psikolojik danışma becerilerinin MBEP ile öğretiminden oldukça memnun kaldıklarını, yapılan uygulamaların beklentilerini yüksek düzeyde karşıladığını ifade etmişlerdir. Ancak eğitimin ikinci aşamasında yer alan ileri psikolojik danışma becerilerinin ağırlıklı olarak didaktik bir şekilde öğretilmesinden memnun kalmadıklarını, uygulama fırsatı sağlamadan yürütülmüş olmasından dolayı beklentilerinin karşılanmadığını dile getirmişlerdir. Ben de ilk başta teorik bir ders bekliyordum, beklentilerim çok yüksek değildi açıkçası. Çünkü teorik olacağı için çok etkili olabileceğini düşünmüyordum ama sonra derste uygulamaların yoğun bir şekilde yapılması beklentilerim çok üstünde oldu temel düzeyde. Ama daha sonra daha fazla uygulama bekliyorduk ilerde düzey becerilerde. Ama o konularda uygulama yapılmadı, teorik olarak yapıldı. Birkaç örnekle geçildi. O yüzden ileri düzeyde beklentilerimi karşılamadı. (PDA 5-Odak Grup). Teorik olarak ileri düzey becerilerin iyi anlatıldığını düşünüyorum. Uygulamanın olmaması ve sürenin kısıtlı olması bu konunun tam yerleşmemesine neden oldu. (PDA 5). Beceri Eğitiminin Önemi ve Rolü: Psikolojik danışman adayları söz konusu eğitimin yürütüldüğü dersin şimdiye kadar aldıkları lisans dersleri arasında kendileri için en temel mesleki derslerden biri olduğunu belirtmişlerdir. Söz konusu eğitimin yürütüldüğü dersin psikolojik danışmanlık mesleğini tanıdıkları ilk somut ders olduğunu; kendilerini ilk defa psikolojik danışman olarak görmeye ve hissetmeye başladıklarını; alacakları diğer dersler için de temel oluşturan bir ders olduğunu belirtmişlerdir. Ben ilk defa bu dersle psikolojik danışman adayı olduğumu hissettim. Bu ders bir eşik. Ne kadar zor ama bir o kadar da hayati bir mesleğimizin olduğunun farkına varmamızı sağlayan bir eşik. Adayı olduğumuz mesleğin ceketini giydiğimiz bir ders. (PDA 6). En önemli ders olduğunu fark ettim mesleği tanımam açısından. Üç yıl boyunca gördüğüm bu bir ders temeli oluşturdu gibi görüyor ve hissediyorum. (PDA 25). Bir psikolojik danışman ne yapar sorusunun cevabını ilk defa bu dersle beraber ayrıntılı bir şekilde aldık. PDR okuyorum ancak ne olacağım nasıl bir meslek beni bekliyor ne yapmam gerekiyor gibi pek çok sorunun cevabını buldum. (PDA 31). 871

14 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Öğretim Elemanı: Psikolojik danışman adayları, psikolojik danışma becerilerini öğrenmelerinde becerilerle ilgili bilgiyi kısa, öz ve pek çok örnekle öğretmesi nedeniyle öğretim elemanın etkili bir öğretici olarak gördüklerini ifade etmişlerdir. Bununla birlikte becerileri öğrenme sürecinde öğretim elemanından aldıkları geri bildirimi çok önemsediklerini ve yararlı bulduklarını belirtmişlerdir. Öğretim elemanının, uygulamalar sonrasında becerileri nasıl kullandıklarına ilişkin hem etkili bulduğu yönleri hem de geliştirmeleri gereken yönleri belirtmesinin ve geri bildirimi daha çok olumlu yönlerine odaklı bir şekilde vermesinin kendilerini iyi hissetmelerini sağladığını ve cesaretlendirdiğini belirtmişlerdir. Ayrıca psikolojik danışman adayları, becerileri öğrenme sürecinde kendileri için öğretim elemanının psikolojik danışmanlık deneyimi ile iyi bir model olduğunu ifade etmişlerdir. Becerilerin kısa, öz ve nokta atışlarla anlatımını oldukça etkili buluyorum. Sayfalar dolusu notlara kıyasla daha dikkat çekici ve ilgi uyandırıcı. (PDA 13). Öğretim elemanından alınan geri bildirimler beceriyi daha iyi özümseyebilmek açısından çok yapıcı ve yararlıydı. Aldığım geri bildirimler sadece olumsuz yönlere yönelik değil olumluları da vurgulayan bir şekildeydi. (PDA 16). Öğretmenimizin bir psikolojik danışman olduğunu bildiğim için kendisini örnek aldım en başta. Gerçek danışan hikâyelerini anlatırken verdiği tepkiler faydalı oldu. Teoriyi pratiğe aktarma konusunda bizlere iyi bir örnek oldu. (PDA 14). Bize sunduğu örnekler ve becerileri kullanırken ki doğallığı becerileri daha çok benimsememiz için etkili oldu. (PDA 34). Psikolojik Danışman Adaylarının Rol ve Sorumlulukları: Psikolojik danışman adayları, becerileri öğrenme sürecinde kendilerinin en önemli rol ve sorumluluklarının eğitimin verildiği derse düzenli devam etmek ve eğitim kapsamında yapılan beceri uygulamalarına hem psikolojik danışman hem de danışan olarak gönüllü katılmak olduğunu ifade etmişlerdir. Ayrıca, psikolojik danışman olmanın ağır bir sorumluluk olduğunu ve bu sorumluluğu psikolojik danışman adayı olarak şimdiden hissetmeye başladıklarını ifade etmişlerdir. Buna bağlı olarak, daha fazla öğrenme ve kendilerini geliştirmenin de sorumluluğunu hissettiklerini belirtmişlerdir. Derse katılmak ve dersin uygulama aşamasında gönüllü olarak yer almak olduğunu düşünüyorum. Bütün adayların bu becerileri kazanmak için uygulamaya katılma sorumluluğunu alması gerektiğini düşünüyorum. (PDA 5). Kesinlikle çok fazla gözlem ve araştırma yapmamız gerekiyor. Bence bu becerilerin günlük hayatımıza en azından bir kısmını aktarmak gerekiyor ki geliştirebilelim. (PDA 35). Daha fazla mesleki kitaplara yönelmem bilgi sahibi olmam lazım. (PDA 49). Değerlendirme: Psikolojik danışman adayları, becerilerinin değerlendirilmesinde yapılan yazılı sınav kapsamında çok fazla danışan ifadesi olduğunu, danışan ifadelerine odaklanmakta zorlandıklarını, yazılı olarak verilen danışan ifadelerine karşılık nasıl bir psikolojik danışman tepkisi vereceklerini bilemediklerini belirterek sınavı zor bulduklarını ve uygun bir ölçme yöntemi olarak bulmadıklarını ifade etmişlerdir. Ancak psikolojik danışman adayları, becerilerinin değerlendirilmesinde, yürüttükleri psikolojik danışma oturumundaki performanslarının değerlendirmeye alınmasının, başka bir deyişle uygulamalı bir sınav yapılmasının hem daha öğretici hem de daha uygun bir ölçme yöntemi olacağını söylemişlerdir. Kalem kâğıt kullanılarak yapılan sınav klasik bir ders olmadığı için biraz etkisiz kalıyor bence. Çünkü tamam kavram bilgisi de soruluyor bir tane. Onu yazabiliriz ama danışan tepkisine psikolojik danışman tepkisi vermemiz isteniyor ve bir saatlik bir süremiz var. Yarım saat düşünüp tepkiyi yazabiliriz yani ama, bu etkili değil. Sonuçta doğal gelişen bir süreç ve bizim direk cevap vermemiz gerekirdi danışana. Bunun sınavı nasıl olabilir. Belki o kâğıtların okunma süresini nedir bilmiyorum ama 15 er dakikalık ödev aldık mesela, acaba onun gibi 15 dakikalık mülakatlar hâlinde, işte hocanın yanına gidip bir danışan olsa. Notla ölçülen bir şey olmaması gerekiyor. Bu sefer şunu belirt, şunu belirt diye aklımızda tutma imkânımız var. Uygulamaya yönelik bir ölçme getirilirse daha etkili olabileceğini düşünüyorum. (PDA 9-Odak Grup). Gerçekten sınava girmemiz şey olmuyor yani, verilen tepkilerin gerçekten tam olarak ne olduğunu hissedemiyoruz. Mesela duygu yansıtma yapacak olsak belki bir insanın söyledikleriyle davranışlarını karşılaştırmamız gerekir. Hani o an belki görsek daha etkili olacak ama duygusu ne tam olarak anlayamıyoruz. O yüzden biraz sorunlu oldu. (PDA 5-Odak Grup). Sorunlar ve Öneriler: Psikolojik danışman adayları, eğitim kapsamında yaşadıkları en temel sorunun ileri psikolojik danışma becerilerinin öğretiminde temel psikolojik danışma becerilerinin öğretiminde kullanılan yöntemin (MBEP nin) kullanılmaması olduğunu ifade etmişlerdir. İleri psikolojik danışma becerileri eğitiminin ağırlıklı olarak didaktik bir 872

15 ALADAĞ, YAKA, KOÇ / Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Psikolojik Danışman Adaylarının Görüşleri yöntemle yürütülmüş olması; becerilere ilişkin bir model görme ve uygulama yapıp geri bildirim alma fırsatlarının olmaması; ileri becerilerin peş peşe ve birden fazlasının bir arada öğretilmiş olması nedeniyle eğitimin ikinci aşamasının etkisiz kaldığını belirtmişlerdir. Üst düzey becerileri öğrenirken temel becerileri öğrenirken aldığım zevki alamadığımı söyleyebilirim. Temel becerilerde birçok yöntemi bir arada görüyorduk ve daha etkili oluyordu. Sadece anlatım olunca dersten zaman zaman koptuğumu söyleyebilirim. Ancak verilen örnekler dikkatimi toparlamamı sağladı. (PDA 9). Temel becerilerle ileri düzey beceriler arasında fark vardı. İşlenişle ilgili sürenin kısıtlı olması ile ilgili problem vardı. O yüzden benim için ikinci bölüm pek tatmin edici değildi. (PDA 7-Odak Grup). Psikolojik danışman adayları, beceri eğitiminin yürütüldüğü dersin bir yarıyıl ve ders saatinin de az olmasının, becerileri öğrenme konusunda bir sınırlılık yarattığını belirtmişlerdir. Bunun yanında, sınıfların kalabalık olması nedeniyle her psikolojik danışman adayının, her bir temel psikolojik danışma becerisinde uygulama yapma ve geri bildirim alma fırsatı bulamadığını ifade etmişlerdir. Ayrıca bazı psikolojik danışman adayları, uygulamalar sırasında danışan rolü oynama ve hikâye bulma konusunda zaman zaman sıkıntı yaşadıklarını ve bu durumun da uygulama sırasında akıcılığı bozduğu için sıkıntı yarattığını ifade etmişlerdir. Sınıf mevcudunun fazla, zamanın kısa olmasından dolayı herkes neredeyse sadece bir defa çıkabildi. Daha fazla pratik şansı olsa daha iyi olurdu. (PDA 35). Ben danışan olduğumda senaryo yazmıştım. Uydurmuştum. Onu yürütecektim ama 5 dakika oldu. Ondan sonrası tıkandı. (PDA 6-Odak Grup). Senaryo yazdığın zaman senaryo hiçbir yere gitmiyor, sürekli aynı yerde dönüyorsunuz. Kısırlaşıyor hikâye ve o da zorlanıyor. (PDA 5-Odak Grup). Bahsedilen sorunlara ilişkin psikolojik danışman adaylarının önerileri şöyledir: (a) İleri psikolojik danışma becerilerinin öğretiminde de temel psikolojik danışma becerilerinin öğretiminde kullanılan MBEP kullanılmalıdır; (b) psikolojik danışma becerileri eğitiminin yapıldığı söz konusu ders, ilk yarıyıl temel ve ikinci yarıyıl ileri psikolojik danışma becerilerinin öğretilmesi için iki yarıyıl hâlinde yürütülmelidir; (c) her beceriye ilişkin uygulama yapılabilmesi ve daha çok uygulama fırsatı yakalanması için dersin haftalık saati artırılmalıdır; (d) ders kapsamında beceri eğitimi için psikolojik danışman adayları küçük gruplara bölünmelidir; (e) uygulama için ayrı bir ders saati ayarlanmalıdır; (f) becerilerin hem etkili hem etkisiz kullanımlarının sergilendiği daha çok ve daha uzun yerli eğitim filmleri çekilip kullanılmalıdır. Üst düzey becerileri işlerken de uygulamaya yer verilse görsel olarak örnekler verilse daha etkili olurdu. (PDA 19). Temel düzey becerilerin işlendiği şekilde ileri düzey becerilerinde işlenmesini isterdim. (PDA 29). Eğitim filmi etkiliydi fakat azdı daha çok eğitim filmi izlemeliyiz. (PDA 10). Yaşadığım tek sorun daha fazla uygulamaya katılabilmek ve her beceri ile ilgili bir uygulama yapabilmek isterdim. Bu sorun için yapılabilecek grup daha küçük gruplara ayrılabilir, bu dersin dışında sadece uygulama yapılabilecek bir ders konabilir ya da ders saati uzatılabilir ve o sürede uygulama yapıp geri bildirim alınabilir. (PDA 20). İşte ben de yarıyıla yayılmasının yanı sıra ders saatlerinin artırılmasını düşünüyorum. Çünkü ödevler yetmiyor. Hepimiz birer kere psikolojik danışman olabildik. Çok yeterli gelmedi bana. Onlar artırılabilir. Örnekler artırılabilir. O zaman kendimizi daha iyi görebilirdik, yetiştirebilirdik. (PDA 8-Odak Grup). Tartışma Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma becerileri eğitimiyle ilgili görüşlerine ilişkin elde edilen bulgular, literatür ve araştırmacıların psikolojik danışma becerileri eğitimine ilişkin deneyimleri ışığında tartışılmış ve yorumlanmıştır. Psikolojik danışma becerilerine ilişkin elde edilen bulgular, psikolojik danışman adaylarının, bazı psikolojik danışma becerilerinin işlevlerini kavrama veya bu becerileri kullanma konusunda zorluklar yaşadıklarını, ancak eğitim sürecinde eğitimin amacına paralel olarak temel psikolojik danışma becerilerini etkili kullanma konusunda kendilerini geliştirdiklerini ortaya koymuştur. Psikolojik danışman adaylarının yaşadıkları zorlukların, becerileri ne sıklıkta ve ne zaman kullanmaları gerektiği, becerinin danışan üzerinde nasıl bir etki yaratacağı ve kendi kişisel tepkilerini nasıl kontrol edecekleri ile ilgili olduğu görülmüştür. Yaşanan bu zorlukların becerileri yeni öğrenmeye başlayan psikolojik danışman/terapist adaylarının yaşadıkları yaygın zorluklar olduğu görülmektedir (Hill ve O Brien, 1999; Hill, Sullivan ve ark., 2007; Ivey ve Ivey, 2003). Psikolojik danışman adaylarının bazı psikolojik danışma becerilerine ilişkin olumsuz ilk izlenimlerinin ve yaşadıkları zorlukların başlıca nedeninin, 873

16 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ psikolojik danışman adaylarının beceri eğitimine başlamadan önce geliştirdikleri yardım anlayışları ve yardım sunma tarzları ile ilgili olduğu düşünülmektedir. Gerek literatürde belirtildiği (ör. Hill ve O Brien, 1999; Hill, Stahl ve ark., 2007; Ivey ve Ivey, 2003; Ronnestad ve Skovholt, 2003; Skovholt ve Ronnestad, 2003; Yaka, 2011) gerekse bu araştırmanın araştırmacıları tarafından sıklıkla gözlemlendiği gibi, henüz psikolojik danışma becerileri eğitimi almamış psikolojik danışman adayları birine yardım etmek istediklerinde genellikle karşısındakinin anlattıklarını ilgiyle dinlemekte; ancak, amaçsız bir biçimde karşısındakinden daha çok konuşma, etkisizce pek çok kapalı uçlu soru sorma, kişinin sorununu tam olarak kavramadan hemen çözüm bulmaya girişme ve bu yönde öğüt verme eğilimi göstermektedirler. Psikolojik danışman adaylarının bu etkisiz ve yardımcı olmayan dinleme eğiliminin, onların beceri eğitiminin başında bocalamalarına yol açtığı düşünülmektedir. Diğer bir nedenin de yine psikolojik danışman adaylarının mesleki gelişim özellikleri ile ilgili olduğu söylenebilir. Mesleki gelişimin başlarında yer alan psikolojik danışman adayları, danışandan çok kendilerine, kendi duygu ve düşüncelerine odaklanmaktadır ve bu durum öncelikle, danışanlarını etkili bir biçimde dinlemelerine engel olmaktadır (Ronnestad ve Skovholt, 2003; Hill ve O Brien, 1999). Başka bir deyişle, psikolojik danışman adayları dikkatlerini danışana verip onun anlattığını dinleyip anlamaya çalışmak yerine, dikkatlerini kendilerine ve hangi beceriyi kullanacaklarına vermektedir. Bu sebeple psikolojik danışman adayları için beceriler, danışanlarını etkili dinlemek için bir araç olmaktan ziyade bir amaca dönüşmektedir. Benzer şekilde, psikolojik danışman adaylarının ileri psikolojik danışma becerilerini tehlikeli, korkutucu, karmaşık olarak algılamalarının ve yaşadıkları zorlukların da mesleki gelişim özellikleri ile ilgili olduğu düşünülmektedir. Ronnestad ve Skovholt (2003), psikolojik danışman adaylarının birine yardım ederken daha çok sempati gösteren bir arkadaş rolü üstlendiklerini ve resmî eğitim almaya başladıklarında da aşina oldukları bu arkadaş rolü ile henüz tam olarak kavramadıkları profesyonel psikolojik danışman rolü arasında bocaladıklarını belirtmektedirler. Buna bağlı olarak, bu araştırmada da psikolojik danışman adayları için yüzleştirme ve anlık olma gibi ileri psikolojik danışma becerilerinin hem alışık olmadıkları hem de aşina oldukları sempati gösteren arkadaş rolüyle bağdaştıramadıkları beceriler olması nedeniyle, onlara karmaşık ve korkutucu göründüğü düşünülmektedir (Skovholt ve Ronnestad, 2003; Ronnestad ve Skovholt, 2003). Kuşkusuz bu noktada yaşanan zorluğun, ileri psikolojik danışma becerilerinin doğasından kaynakladığı da dikkate alınmalıdır. Nitekim literatürde psikolojik danışma becerileri, temel ve nispeten basit düzeyden daha ileri ve karmaşık düzeye doğru sıralanan farklı türde yeterlilikler bütünü olarak tanımlanmaktadır (Cormier ve Nurius, 2003; Seligman, 2005; Whiston ve Coker, 2000). Diğer yandan bu araştırmada, ileri psikolojik danışma becerilerinin, eğitim kapsamında temel becerilerin öğretiminde kullanılan MBEP gibi sistematik bir yöntemle öğretilmemesinin de psikolojik danışman adaylarının edindikleri izlenimlerin, yaşadıkları zorlukların ve bu becerileri yeterince geliştirememelerinin açık bir nedeni olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Nitekim araştırmada yer alan psikolojik danışman adaylarının hemen hepsi, bu duruma dikkat çekmiştir. Spesifik beceri eğitimi yöntemlerine ilişkin elde edilen bulgular değerlendirildiğinde psikolojik danışman adayları, anlatım ve okuma yöntemlerini becerilerin kavranması; eğitim filmi veya sözel olarak örnek psikolojik danışman tepkisi sunulmasını, model oluşturması; sesli video kaydı ile uygulama yapılıp sonrasında kendini gözlemleme ve değerlendirme yapılmasını ve arkasından geri bildirim alınmasını, becerilerdeki performansa ilişkin farkındalık sağlaması açısından oldukça etkili ve yararlı bulduklarını ifade etmişlerdir. Bu nedenle, Yaka (2011) tarafından uyarlanan MBEP nin, psikolojik danışman adaylarının temel psikolojik danışma becerilerindeki etkililik düzeylerini artırmada etkili olduğu bulgusuna paralel olarak, bu araştırma sonucunda da psikolojik danışman adaylarının görüşleri doğrultusunda MBEP nin ve kapsamında yer alan her bir yöntemin etkili bulunduğu söylenebilir. Ayrıca, bilindiği gibi bu yöntemlerin oluşturduğu basamakları içeren MBEP, temelini sosyal öğrenme kuramının oluşturduğu oldukça sistematik yapılandırılmış bir programdır (Daniels, 1994). Buna bağlı olarak, beceri eğitimi yöntemlerine ilişkin elde edilen bulguların sosyal öğrenme kuramının temel ilkeleri ve öğrenme süreçleriyle de bağlantılı bir yapıda olduğu düşünülmektedir. Başka bir deyişle, anlatım ve okuma gibi yöntemlerin psikolojik danışman adaylarının dikkatini beceriye vermesini ve bilgi işleme sürecini başlattığı; eğitim filmi gösterilmesinin becerinin görsel ve sembolik formlarda kodlanmasını sağladığı ve bilgiyi bellekte depolamak üzere dönüştürdüğü; uygulama, kendini değerlendirme ve geri bildirim gibi yöntemlerin ise becerileri davranışa dönüştürdüğü, geliştirilmesini sağladığı ve bunun yanında, psikolojik danışman adaylarının beklenti ve öz yeterliliğini artı- 874

17 ALADAĞ, YAKA, KOÇ / Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Psikolojik Danışman Adaylarının Görüşleri rarak bir sonraki uygulama için motive ettiği ileri sürülebilir (Bandura, 1997; Ivey, Gluckstern ve Ivey, 1997; Ivey ve ark., 2006). Diğer yandan psikolojik danışman adayları, becerileri öğrenmelerinde en çok katkı sağlayan yöntemin başta uygulama olmak üzere, kendini gözlemleme ve değerlendirme ile geri bildirim yöntemleri olduğunu belirtmişlerdir. Bu bulgular, beceri öğretiminde her ne kadar anlatım, okuma ve model sunma yöntemleri önemli olsa da uygulama, kendini gözlemleme ve değerlendirme ile geri bildirim yöntemlerinin anahtar yöntemler olduğunu göstermektedir. Ayrıca Hill, Stahl ve arkadaşları (2007) tarafından ortaya atılan uygulama ve geri bildirim yöntemlerinin birlikte becerilerin öğrenilmesinde anlatım ve model olma yöntemlerinin ötesinde etkili olduğu, hipotezinin bir kanıtı olarak bu bulgunun önemli ve literatürdeki ilk bulgulardan biri olduğu söylenebilir. Bir psikolojik danışman adayının yolu bilmek ile yolu yürümek aynı şey değildir ifadesi, bu yaşantısal yöntemlerin becerilerin öğrenilmesindeki rolünü ve önemini ortaya koymaktadır. Elde edilen bu bulgu, psikolojik danışman/terapist eğitimine yeni başlayan psikolojik danışman/terapist adaylarının deneyimlerini ortaya koyan veya uygulama öncesi süreci detaylı ve derinlemesine inceleyen araştırmaların bulguları ile benzerlik göstermektedir (Folkes-Skinner ve ark., 2010; Furr ve Carroll, 2003; Hill, Sullivan ve ark., 2007; Woodside ve ark., 2007). Öte yandan, özellikle yetişkin eğitimi literatüründe acemilikten uzmanlığa geçiş sürecinde ve spesifik olarak psikolojik danışman/terapist eğitiminde, kendini değerlendirmenin rolüne oldukça dikkat çekilmektedir (Bennett-Levy, 2006; Etringer ve Hillerbrand, 1995; Hill, Stahl ve ark., 2007). Aslında kendini değerlendirmenin üst bilişsel bir beceri olduğu; kişinin kendi düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını ve bunların sonuçlarını gözlemlemesini, yorumlamasını ve değerlendirmesini kapsadığı belirtilmektedir (Bennett-Levy, 2006). Bu araştırmada da bir psikolojik danışman adayının Heyecandan aslında uygulamada tam olarak ne yaptığımızı bilemiyoruz. Uygulamayı tekrar izlemek ve niye onu yapmışım gibi sorular sormak ve bunlara cevap bulursak bir dahakine daha dikkatli olabiliyoruz. ifadesi, kendini değerlendirmenin öğrenmedeki rolünü göstermektedir. Buna bağlı olarak, beceri eğitiminde kendini değerlendirmenin güçlü bir farkındalık ve öz eleştiri deneyimi sunduğu ve bu sayede psikolojik danışman adaylarının kendi deneyimlerinden öğrenme fırsatı yakaladıkları söylenebilir (Bennett- Levy, 2006; Hill, Stahl ve ark., 2007). Nitekim bu araştırmanın araştırmacıları tarafından yürütülen psikolojik danışma becerileri eğitiminde video kaydı ile -psikolojik danışman adayının kendini gözlemlemesi sağlanarak- kendini değerlendirme yöntemi kullanıldığından bu yana, psikolojik danışman adaylarının etkili öz değerlendirmeler yaptıkları ve bu nedenle de öğretim elemanı olarak geri bildirim verme miktarında bir azalma olduğu gözlemlenen çarpıcı değişimlerden biri olmuştur. Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışmanlık algısına ilişkin elde edilen bulgular değerlendirildiğinde, söz konusu beceri eğitimiyle birlikte psikolojik danışman adayları profesyonel yardım anlayışlarının değiştiğini ve psikolojik danışmanlık mesleğini zor, büyük sorumluluk ve uzmanlık isteyen bir meslek olarak görmeye başladıklarını ifade etmişlerdir. Bir diğer çarpıcı bulgu da beceri eğitimi sonrasında psikolojik danışman adaylarının psikolojik yardımın yararlı olacağına ilişkin inançlarının arttığını ve kendileri için psikolojik danışma alma konusundaki görüşlerinin değiştiğini ifade etmeleridir. Elde edilen bu bulgular psikolojik danışmanların mesleki gelişim sürecine ilişkin geliştirilen modellerin ve psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma uygulaması öncesinde psikolojik danışman olmayı öğrenme sürecindeki deneyimlerini anlamak için yürütülen bazı nitel araştırma bulgularıyla paralellik göstermektedir. Örneğin, Ronnestad ve Skovholt (2003), psikolojik danışman eğitimi almaya başladıkları ilk yılın sonunda psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışmanın göründüğünden zor bir iş olduğunu ve sahip oldukları yardım etme tanımlarının ve yardım etme yollarının bundan böyle uygun ve geçerli olmadığını fark ettiklerini belirtmektedir. Benzer şekilde Woodside ve arkadaşları (2007), psikolojik danışma öğrencilerinin psikolojik danışma uygulaması öncesinde aldıkları dersler sonunda profesyonel psikolojik yardımın ve psikolojik danışmanın ne demek olduğuna ilişkin yeni tanımlar yaptıklarını ve yeni bir anlayış oluşturduklarını belirtmişlerdir. Diğer yandan, psikolojik danışman adaylarının beceri eğitimi ile psikolojik danışma ve psikolojik danışma süreci ilgili düşünce ve bilgi yapılarında anlamlı değişimler olduğunu gösteren bu bulgu, beceri eğitimi sonunda psikolojik danışman adaylarının bilişsel gelişimlerinde de değişimler yaşandığını gösteren araştırma bulguları ile paralellik göstermektedir (Duys ve Hedstrom, 2000; Fong ve Borders, 1997). Genel olarak bakıldığında, Ronnestad ve Skovholt (2003), mesleki gelişim için işin karmaşıklığını fark etmenin uzmanlaşma yolunda gelişmek ve olgunlaşmak için oldukça kritik bir dönüm olduğunu vurgulamaktadırlar. Buna bağlı olarak, bu araştırma bulgularından yola çıkarak, bece- 875

18 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ ri eğitimi ile psikolojik danışman adaylarının RPD lisans programında okuyan üniversite öğrencisi olma rolünden çıkıp birer psikolojik danışman adayı olarak profesyonel psikolojik danışman kimliği oluşturma yolunda bir olgunlaşma gösterdikleri ve önemli bir değişim yaşamaya başladıkları söylenebilir. Nitekim psikolojik danışman adayları beceri eğitiminin yürütüldüğü dersin şimdiye kadar aldıkları lisans dersleri arasından kendileri için en temel mesleki derslerden biri olduğunu, bu dersle beraber mesleklerini somut olarak tanımaya başladıklarını ve kendilerini ilk defa psikolojik danışman olarak görmeye başladıklarını ifade etmişlerdir. Psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışman adayı olmakla ilgili görüşleri değerlendirildiğinde, psikolojik danışman adayları kendilerini henüz yetersiz hissettiklerini ve gelişmeye ihtiyaçları olduğunu fark ettiklerini, ancak bu eğitimle birlikte mesleklerini daha iyi tanımaya ve sevmeye başlayarak etkili psikolojik danışmanlar olacaklarına ilişkin inanç duyduklarını belirtmiştir. Diğer yandan bazı psikolojik danışman adayları ise bu mesleğin kendilerine pek uygun olmadığını fark ettiklerini belirtmiştir. Bir psikolojik danışman adayının Şu an için ben filizlenmeye çalışan bir tohumum. Bu senenin sonuna kadar filizlenebilmeyi ve buradan bir fidan olarak mezun olmayı ve bu alanda bu ağacı büyütmeyi hedefliyorum. ifadesinin bu temayı temsil eden anlamlı bir benzetme olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte, psikolojik danışman adayları beceri eğitimi sürecinde yoğun bir performans kaygısı yaşadıklarını ve bu kaygıya heyecan, şaşkınlık, tedirginlik ve utanç gibi pek çok duygunun da eşlik ettiğini ifade etmiştir. Bazı psikolojik danışman adayları süreç içinde kaygılarının azalarak keyif ve eğlenceye dönüştüğünü bazıları ise kaygıları çok fazla azalmasa bile bununla baş etmeyi öğrendiklerini belirtmiştir. Diğer yandan, psikolojik danışman olmanın ağır bir sorumluluk olduğunu ve bu sorumluluğu şimdiden hissetmeye başladıklarını ifade etmiştir. Bu bulgulardan yola çıkarak gelişim modellerinin ve bu konuda yapılan araştırmaların vurguladığı gibi psikolojik danışman olma sürecinin bir yolculuk olduğu ve psikolojik danışma becerileri eğitiminin bu yolculuğu şekillendiren önemli ve kritik duraklarından biri olduğu savunulabilir. Aynı zamanda bu sürecin veya yolculuğun stresli, duygusal yönden yoğun ve kaçınılmaz olarak kimlik, öz farkındalık, yeterlilik konularında anlamlı değişimleri içerdiği söylenebilir (Folkes- Skinner ve ark., 2010; Hill, Sullivan ve ark., 2007; Ronnestad ve Skovholt, 2003; Skovholt ve Ronnestad, 2003Woodside ve ark., 2007;). Psikolojik danışma becerilerini öğrenme ve öğretme süreçlerine ilişkin olarak psikolojik danışman adayları, öğretim elemanının etkili bir öğretici ve psikolojik danışma deneyimiyle iyi bir model olduğunu, geri bildirim verme tarzını yapıcı bulduklarını ifade etmişlerdir. Elde edilen bu bulgular hem psikolojik danışmanların mesleki gelişimini ortaya koyan gelişim modellerini ve bu modeller kapsamında ele alınan süpervizyon süreçlerini (Ronnestad ve Skovholt, 2003; Skovholt ve Ronnestad, 1993, 2003) hem de literatürde önemi sıklıkla vurgulanan etkili süpervizör ve süpervizörün geri bildirim özelliklerini (Bernard ve Goodyear, 2004; Borders ve Brown, 2005) desteklemektedir. Hill, Sullivan ve arkadaşları (2007) tarafından doktora öğrencileri ile beceri eğitimi kapsamında yürütülen nitel çalışmanın bulguları da öğretici, destekleyici, ifade etmeyi kolaylaştırıcı süpervizörün etkili bulunduğunu ortaya koymuştur. Ronnestad ve Skovholt (2003), hem öğretici hem de süpervizör rolleri ile psikolojik danışman eğitimcilerinin psikolojik danışman adaylarının gelişimi üzerinde çok büyük bir etkiye sahip olduğunu; psikolojik danışman adaylarının gelişimlerinde öğretim elemanlarına bağımlı oluşlarının, bu etkiyi daha da anlamlı hâle getirdiğini belirtmektedir. Bir psikolojik danışman adayının Uygulama bitip videoyu izlerken ister istemez gözünüz hocaya takılıyor. Mimiklerinden becerileri doğru yapıp yapmadığınıza ilişkin ipuçları toplamaya çalışıyorsunuz. ifadesi, bu süreçte öğretim elemanlarının etkisini daha fazla göz önüne sermektedir. Öte yandan, bu araştırmada psikolojik danışman adayları, uygulama ve değerlendirme sürecinde yoğun bir performans kaygısı yaşadıklarını ve hatalara odaklanan, olumsuz taraflarını vurgulayan bir eleştirel yaklaşımları olduğunu belirtmişlerdir. Bu durum, söz konusu eğitim kapsamında araştırmacılar tarafından da gözlemlenmektedir; psikolojik danışman adayları, uygulama sonrasında kendilerini videoda izledikten sonra sıklıkla neyi etkili yapamadıklarını ifade etmeye başlamaktadır. Bu nedenle, öğretim elemanının olumlu geri bildirim vermesinin, psikolojik danışman adaylarının kaygılarını azaltma ve becerilere ilişkin yeterliliklerini artırma konusunda oldukça kritik olduğu söylenebilir. Psikolojik danışman adaylarının Genel olarak hepimiz eksik yanlarımızı bulma konusunda uzmandık. Hocamızın verdiği geri bildirimler gene de cesaretlendirici ve iyi kullandığımız becerileri fark etmeye yönelik bu da eksik yanlarını görmeye meyilli acemi psikolojik danışmanlar için gurur verici. ifadesi ile öğretim görevlisi bize olumlu ve iyimser yaklaştığı için geri bildirimleri incitmiyor, hevesimizi kırmıyor, eksik yanlarımı görmüş oluyorum ifadesinin, bu durumu iyi yansıttığı düşünülmektedir. 876

19 ALADAĞ, YAKA, KOÇ / Psikolojik Danışma Becerileri Eğitimine İlişkin Psikolojik Danışman Adaylarının Görüşleri Psikolojik danışman adayları, becerilerinin değerlendirilmesinde yapılan yazılı sınavı uygun bir ölçme yöntemi olarak bulmadıklarını ifade etmiştir. Ancak psikolojik danışman adayları, becerilerinin değerlendirilmesinde, yürüttükleri bir psikolojik danışma oturumundaki performanslarının değerlendirmeye alınmasının hem daha öğretici hem de daha uygun bir ölçme yöntemi olacağını söylemiştir. Psikolojik danışman adaylarının becerilerinin değerlendirilmesi konusundaki bu görüşleri, becerilere ilişkin yeterliliğin ölçülmesinde performansa dayalı ölçme tekniklerinin (ör. video testi, rol oynama/simülasyon testi) geliştirilip uygulanmasının altını çizen psikolojik danışman eğitimi ve özellikle beceri eğitimi literatürünü yansıtır niteliktedir (Hill ve Lent, 2006; Smith ve Van Der Molen, 1996a, 1996b). Bu araştırmada, beceri eğitimi sonunda psikolojik danışman adaylarından 15 dakikalık bir psikolojik danışma oturumu yürütmeleri ve oturumun deşifresini yaparak kendilerini temel beceriler konusunda değerlendirmeleri istenmiştir. Bu değerlendirme ile psikolojik danışman adayları, gerçeğe yakın bir oturum yürütme fırsatı yakalamış, sonrasında kendilerini videodan seyretme ve yaptıkları deşifre üzerinden tek tek beceriler konusunda kendilerini değerlendirme fırsatı bulmuşlardır. Video kaydı, süreci gözlemleyerek ne yaptıklarını ve hangi amaçla yaptıklarını sorgulamalarını sağlamıştır. Nitekim psikolojik danışman adayları, becerileri ne kadar doğru kullandıklarına veya ne kadar iyi bir oturum yürüttüklerine göre değil, bu ödevi ne kadar titizlikle, üzerinde emek harcayarak yapıp kendilerini ne kadar etkili değerlendirdiklerine göre değerlendirilmiştir. Psikolojik danışman adaylarının görüşleri doğrultusunda, bu uygulamanın yarıyıl içinde farklı zamanlarda yapılması hem beceriler konusunda kaydedilen gelişmenin değerlendirilmesini ve fark edilmesini sağlaması hem de eğitim sonunda bir değerlendirme yöntemi olması açısında da daha işlevsel olabilir (Hill, 2004; Hill, Stahl ve ark., 2007). Psikolojik danışman adayları, eğitim kapsamında beceri eğitiminin yürütüldüğü dersin yarıyıl sayısına, ders saatine, dersi alan öğrenci sayısına, uygulama ve geri bildirim alma sıklığına ilişkin sorunlar yaşadıklarını belirtmiş ve bu sorunların çözümüne yönelik oldukça ayrıntılı öneriler sunmuştur. Yaşanan sorunların ve sunulan önerilerin, Türkiye de psikolojik danışma becerileri ve eğitimi konusunda yapılan araştırmaların (ör. Aladağ, 2013; Aladağ ve Bektaş, 2007; Meydan, 2010; Yaka, 2011) sonuçları ve önerileri ile paralellik göstermesi oldukça dikkat çekici ve önemli görülmektedir. Buna bağlı olarak tüm bu araştırmalar sonucunda belirtilen önerileri burada yeniden sıralamanın önemli olduğu düşünülmektedir. Bunlar: (a) Becerilerin öğretiminde MBEP nin veya MBEP gibi sistematik eğitim programlarının kullanılması; (b) psikolojik danışma becerileri eğitiminin yapıldığı söz konusu dersin, ilk yarıyıl temel ve ikinci yarıyıl ileri psikolojik danışma becerilerinin öğretilmesi için iki yarıyıl hâlinde yürütülmesi; (c) psikolojik danışman adaylarının her beceriye ilişkin uygulama yapabilmeleri ve daha çok uygulama fırsatı yakalamaları için ders saatinin artırılması; (d) ders kapsamında beceri eğitimi için psikolojik danışman adaylarının küçük gruplara bölünmesi; (e) uygulama için ayrı bir ders saati ayarlanması; (f) becerilerin hem etkili hem etkisiz kullanımlarının gösterildiği daha çok ve daha uzun, yerli eğitim filmi gösterilmesidir. Tüm bu bulgular ve tartışmalar ışığında, araştırmadan elde edilen nitel bulgular bütün olarak değerlendirildiğinde, temalar arasında karşılıklı etkileşimsel bir yapının var olduğu söylenebilir. Başka bir deyişle, psikolojik danışman adaylarının mesleki gelişim özellikleri ve buna bağlı olarak, sahip oldukları yardım anlayışları ve bu anlayışla paralel, üstlendikleri yardım eden rolleri, becerileri öğrenme süreçlerini etkilemektedir. Buna karşılık, becerileri öğrenme süreçleri de psikolojik danışman adaylarının yardım anlayışlarını ve yardım eden rollerini etkileyerek mesleki gelişimlerini ve mesleki kimliklerini yeniden yapılandırmaktadır. Sonuç olarak, psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışma becerileri eğitimine ilişkin görüş ve deneyimleri ortaya koyularak başta psikolojik danışma becerileri eğitiminin ve dolayısıyla, psikolojik danışman eğitiminin niteliğinin artırılmasına katkıda bulunmak amacıyla yapılan bu nitel araştırmanın, özgün bulgularla literatüre katkıda bulunduğu söylenebilir. Ancak, elde edilen bulguların, bu araştırmanın bir RPD lisans programı kapsamında yürütülen psikolojik danışma becerileri eğitimini alan psikolojik danışman adayları ile gerçekleştirildiği sınırlılığının dikkate alınarak yorumlanmasının önemli olduğu düşünülmektedir. Yine de araştırmanın bulgularından yola çıkarak psikolojik danışman eğitimcilerine ve bu konuda yapılacak yeni araştırmalara yönelik bazı öneriler sunmak mümkündür: (i) Psikolojik danışma becerilerinin öğretiminde, MBEP nin kullanılmasının etkili olduğu görülmektedir. Bununla birlikte, beceri öğretiminde kullanılan her bir spesifik yöntemin kendine özgü işlev ve katkıları göz önünde bulundurularak, çeşitli yöntemlerin ve öğretim teknolojilerinin uyumlu bir biçimde bütünleştirilerek kullanılması, beceri eğitimlerinin etkililiğinin artı- 877

20 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ rılması açısından yararlı olabilir. Ayrıca, MBEP gibi başka sistematik eğitim programlarının geliştirilip kullanılmasının da yararlı olacağı düşünülmektedir. (ii) Beceri eğitimi sürecinin yaşantısal kısımlarında, psikolojik danışman adaylarının yaşantıları arasında belirgin olarak ortaya çıkan performans kaygısının ve olumsuz öz eleştiri eğiliminin, psikolojik danışman eğitimcilerinin beceri eğitimi sürecinde ilgilenmeleri gereken başlıca konulardan olduğu düşünülmektedir. Psikolojik danışman adayları, beceri eğitimi sürecinin başında bu konuda bilgilendirilerek onların hazırlıklı olmaları sağlanabilir. Bunun yanında psikolojik danışman adaylarına, performanslarıyla ilgili yapıcı değerlendirme ve öz eleştiride bulunmalarının da öğretilmesi yararlı olabilir. Böylece psikolojik danışman adayları, beceri eğitiminden daha verimli biçimde yararlanabilirler. (iii) Psikolojik danışman adaylarının görüşleri, psikolojik danışma becerileri eğitimi süresince psikolojik danışman adaylarının mesleki yeterlilik ve kimlik gelişimi konusunda son derece önemli değişimler yaşadıklarını ortaya koymuştur. Oysa Türkiye de psikolojik danışman adaylarının mesleki gelişim sürecini gösteren modeller henüz mevcut değildir. Bu nedenle, psikolojik danışman adaylarının psikolojik danışman eğitimi sürecince yaşadıkları mesleki gelişimi ortaya koyan araştırmaların yapılmasının oldukça yararlı olacağı düşünülmektedir. 878