ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ Salih KAVAK YÜKSEK LİSANS TEZİ BURNAZ KUMULLARININ (ADANA) FLORA VE VEJETASYONU BİYOLOJİ ANABİLİM DALI ADANA, 2006

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BURNAZ KUMULLARININ (ADANA) FLORA VE VEJETASYONU Salih KAVAK YÜKSEK LİSANS BİYOLOJİ ANABİLİM DALI Bu tez 27/03/2006 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir. İmza... İmza... İmza.... Yrd.Doç.Dr. Halil ÇAKAN Prof.Dr.Atabay DÜZENLİ Prof.Dr. K. Tuluhan YILMAZ DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Biyoloji Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr.Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza ve Mühür Bu Çalışma Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: FEF2004YL38 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümleretabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ BURNAZ KUMULLARININ (ADANA) FLORA VE VEJETASYONU Salih KAVAK ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİYOLOJİ ANABİLİM DALI Danışman :Yrd.Doç.Dr. Halil ÇAKAN Yıl : 2006, Sayfa : 77 Jüri : Yrd.Doç.Dr. Halil ÇAKAN : Prof.Dr. Atabay DÜZENLİ : Prof.Dr. K. Tuluhan YILMAZ Bu araştırma, Erzin/Burnaz kıyı kumullarının flora ve vejetasyonunu saptamak amacıyla yürütülmüştür yılında toplanan 421 bitki örneğinin değerlendirilmesi sonucunda 45 familyaya ait 147 cins, 229 tür ve türaltı takson tespit edilmiştir. Tespit edilen taksonların 7 si endemiktir. İçerdikleri takson sayısına göre en büyük dört familya şöyledir: Leguminosae 48 takson (%20.96), Gramineae 28 takson (%12.23), Compositae 27 takson (%11.79) ve Cyperaceae 14 takson (%6.11). Taksonların fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı ise şöyledir: Akdeniz elementleri 67 takson (%29.26), Avrupa-Sibirya elementleri 12 takson (%5.24), İran-Turan elementleri 7 takson (%3.06), Kozmopolitler 4 takson (%1.75), geniş ve bilinmeyen 139 takson (%60.70). Araştırma alanının vejetasyonu kumul ve sulak alan vejetasyonu olmak üzere iki kısımda incelenmiştir. Kumullarda gelişen bitki birlikleri, embriyonik ön kumullar, hareketli kumullar, sabit ve yarı hareketli kumullar olmak üzere üç farklı kategoride değerlendirilmiştir. Sulak alan vejetasyonu ise dere kenarları ve göletler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Flora, kumul, Burnaz, vejetasyon I

4 ABSTRACT MSc THESIS FLORA AND VEGETATION OF BURNAZ SAND DUNES (ADANA) Salih KAVAK DEPARTMENT OF BIOLOGY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Supervisor : Assoc.Prof. Halil ÇAKAN Year : 2006, Pages: 77 Jury : Assoc. Prof. Halil ÇAKAN : Prof.Dr. Atabay DÜZENLİ : Prof.Dr. K. Tuluhan YILMAZ This research was carried out to determine the flora and vegetation of Burnaz/Erzin coastal sand dunes. In an evaluation of 421 herbarium specimens collected from this area in 2005, a total of 147 genera and 229 taxa belonging to 45 families were identified. Seven of the 229 taxa are endemics. The largest four families according to taxa numbers are as follows: Leguminosae 48 taxa (%20.96), Gramineae 28 taxa (%12.23), Compositae 27 taxa (%11.79) ve Cyperaceae 14 taxa (%6.11). The scattering ratios of the taxa for the phytogeographic regions are as follows: Mediterranean elements 67 taxa (%29.26), Euro-Siberian elements 12 taxa (%5.24), Irano-Turanian elements 7 taxa (%3.06), Cosmopolitans 4 taxa (%1.75),widespread and unknown scatteries 139 taxon (%60.70). The vegetation of the study area was investigated into two parts: sand dune and wetland vegetation. Plant associations on dunes were evaluated in three categories; embryonic dunes, mobile dunes and fixed and semi-mobile dunes. The wetland vegetation was classified into two groups: river banks and fresh water ponds. Keywords: Flora, dune, Burnaz, vegetation II

5 TEŞEKKÜR Tez konumun seçimi, yürütülmesi, arazi çalışmaları, bitki örneklerinin teşhisi ve sonuçların değerlendirilmesinde gösterdiği yardımlardan dolayı danışmanım Yrd.Doç.Dr. Halil ÇAKAN a çok teşekkür ederim. Arazi çalışmalarım ve herbaryum çalışmalarımda bana yardımcı olan Tuğba BOZ a, tez çalışmalarım sırasında benden hiçbir yardımı esirgemeyen Ayşe Gülbin ÖZGER e ve eğitim hayatım boyunca beni her zaman destekleyen ve yalnız bırakmayan aileme sonsuz teşekkür ederim. III

6 İÇİNDEKİLER ÖZ...I ABSTRACT...II TEŞEKKÜR...III ÇİZELGELER DİZİNİ...VI ŞEKİLLER DİZİNİ...VII 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Materyal Araştırma Alanının Tarihçesi Araştırma Alanının Jeolojisi Araştırma Alanının Jeomorfolojisi Araştırma Alanının Hidrolojisi Araştırma Alanının İklimi Metod Araştırma Alanının Vejetasyonu Kumul Vejetasyonu Embriyonik Ön Kumul Vejetasyonu Hareketli Kumul Vejetasyonu Sabit ve Yarı Sabit Kumul Tepeleri Vejetasyonu Sulak Alanların Vejetasyonu BULGULAR VE TARTIŞMA Bulgular Floristik Özellikler Araştırma Alanının Florası Araştırma Alanında En Çok Takson İçeren Familyalar Araştırma Alanında En Çok Takson İçeren Cinsler Taksonların Fitocoğrafik Bölgelere Göre Dağılımları Araştırma Alanındaki Bitkilerin Hayat Formları Araştırma Alanında Endemizm...62 IV

7 Araştırma Alanındaki Bitkilerin Tehlike Sınıfları SONUÇ VE ÖNERİLER Sonuçlar Araştırma Alanındaki Kumul Ekosistemini Tehdit Eden Faktörler...67 KAYNAKLAR...73 ÖZGEÇMİŞ...77 V

8 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Ortalama sıcaklık, en yüksek sıcaklık, en düşük sıcaklık, ortalama bulutluluk, en düşük nem, ortalama oransal nem, günlük nem, ortalama yağış miktarı...15 Çizelge 4.1. Araştırma alanındaki bitkilerin tehlike sınıfları (CR-Çok Tehlikede, VU-Zarar Görebilir, LR(nt)-Tehdit Altına Girebilir, LR(Ic)-En Az Endişe Verici, DD-Veri Yetersiz, EN-Tehlikede)...63 Çizelge 5.1. Burnaz Kumulları ve benzer alanlara ait takson sayılarının karşılaştırılması...64 Çizelge 5.2. Burnaz Kumulları ve benzer alanlara ait en fazla takson içeren ilk 7 familya Çizelge 5.3. Burnaz Kumulları ve benzer alanlara ait en fazla takson içeren ilk 6 cins Çizelge 5.4. Burnaz Kumulları ve Çukurova Deltası taksonlarının fitocoğrafik bölgelere göre dağılımlarının karşılaştırılması.66 Çizelge 5.5. Burnaz Kumulları ve Çukurova Deltası taksonlarının hayat formlarına göre dağılımlarının karşılaştırılması.66 VI

9 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Araştırma alanının coğrafik haritası...10 Şekil 3.2. Araştırma alanının jeolojik haritası 13 Şekil 3.3. Erzin ilçesinin iklim diyagramı..16 Şekil 3.4. Embriyonik kumul bitkilerinden Ipomoea stolonifera...19 Şekil 3.5. Hareketli kumul bitkilerinden Euphorbia paralias ve Echinops viscosus.20 Şekil 3.6. Sabit ve yarı sabit kumul tepelerinden genel bir görünüş..21 Şekil 3.7. Erica manipuliflora topluluğundan genel bir görünüş...21 Şekil 3.8. Saccharum ravennae Asphodelus aestivus topluluğu..22 Şekil 3.9. Araştırma alanındaki dere kenarından genel bir görünüş...23 Şekil Araştırma alanındaki göletlerden genel bir görünüş 23 Şekil Araştırma alanındaki bataklıklardan genel bir görünüş 24 Şekil 4.1. Araştırma alanında en çok takson içeren familyaların grafiği 59 Şekil 4.2. Araştırma alanında en çok takson içeren cinslerin grafiği.60 Şekil 4.3. Taksonların fitocoğrafik bölgelere göre grafiği.61 Şekil 4.4. Taksonların hayat formları grafiği.62 Şekil 5.1. Araştırma alanındaki tatil sitelerinden genel bir görünüş..68 Şekil 5.2. Burnaz kumullarının barakalar yıkılmadan önceki görünümü..68 Şekil 5.3. Barakaların yıkılmasından sonra kumulların genel görünümü..69 Şekil 5.4. Araştırma alanında kum alımı 70 Şekil 5.5. Ağaçlandırma yapılmış kumullardan genel bir görünüm...71 Şekil 5.6. Araştırma alanında kumul bitki örtüsünün yakılması 72 VII

10 1. GİRİŞ Salih KAVAK 1. GİRİŞ Kıyı kumulları doğada görülen en dinamik yapılardan biridir. Kıyı şeridinin gerisine dek uzanarak kumul sırtları oluşturur ve sürekli değişim geçirirler; jeomorfolojik ve ekolojik özellikleriyle çeşitli kurak ve sulak alan ortamları meydana getirirler. Kumullar; akarsu deltaları, lagün, haliç ve tuzlaların varlığı için gereklidir; deniz kaplumbağaları, fokları, pek çok kuş türü gibi yalnız kıyı şeridinde bulunan nadir ve nesli tükenme tehlikesi altındaki hayvan türleri ile bitkilerin korunması açısından yaşamsal önem taşırlar (Ongan, 1997). Son yıllarda artan flora ve vejetasyon çalışmaları sayesinde ülkemizin flora ve vejetasyon yapısı daha iyi bilinir hale gelmiştir. Ancak bu çalışmalar daha çok sulak alan veya kumul ekosistemlerinin dışındaki alanlar da yoğunlaşmıştır. Bu nedenle, kumul ekosistemlerinin flora ve vejetasyonu hala yeterince bilinmemektedir. Kendine özgü yaşam alanları ile çok sayıda bitki ve hayvan türünü içeren ve kumulları da içine alan kıyısal ekosistemler günümüzde çok sayıda tehdit faktörü ile karşı karşıyadır. Avrupa daki tüm bitki türlerinin yarısından fazlasının kıyı zonunda bulunduğu ve bunların büyük çoğunluğunun da Akdeniz havzasına özgü türler olduğu bilinmektedir. Ülkemizde ise nüfusun yarıdan fazlasının 8333 km uzunluğundaki kıyı alanlarında yaşadığı düşünüldüğünde kıyı alanlarının gerek ekolojik, gerek ekonomik ve gerekse doğa koruma açısından ne derece önemli olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle ülkemizin Akdeniz kıyısında bulunan kıyı kumullarının büyük bir çoğunluğu, turizm, tarım ve yerleşim amacıyla yok edilmiştir. Sınırlı sayıda kalan kumul alanlarından birisi de Doğu Akdeniz Bölgesindeki Çukurova Deltası nın doğusunda bulunan Burnaz kumullarıdır. Burada bulunan kumullar üzerinde de halen turizm veya tarım gibi etkilerin bulunmasına rağmen doğal özelliklerini ve yapısını koruyabilen nadir alanlardan birisidir. Burnaz kumullarının batısında yer alan Çukurova Deltasında Çakan ve ark., (2003) tarafından yapılan flora ve vejetasyon çalışmasında IUCN tehdit kategorilerine göre 31 endemik olmak üzere toplam 63 nadir bitki türünün saptanmış 1

11 1. GİRİŞ Salih KAVAK olması da bölgenin biyolojik çeşitlilik bakımından ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Yine aynı şekilde araştırma alanının kuzeyinde yer alan uluslar arası öneme sahip Özel Çevre Koruma Alanı olan Göksu Deltası'nın (İçel-Silifke) kumul, tatlı-tuzlu su içi, bataklık-nemli yerler, tuzlu kurak alanlar ve tarım alanları gibi farklı habitatlarda yetişen endemik ve nadir bitki türlerini de içine alan çok sayıda bitki türünü saptamışlardır. Bu iki çalışma Doğu Akdeniz Bölgesinde yer alan kumulların bitki çeşitliliği bakımından ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. Bu çalışmalar dışında Çetik (1982) Sorgun (Manavgat), Kemer, Lara (Antalya) ve Kavaklı (Finike) Kumullarının bitki örtüsünün, kum tanelerinin büyüklüğüne, denizden uzaklığına, hareketli veya hareketsiz oluşuna, taban suyuna ve biotik faktörlerin etkenlik oranına göre değiştiğini belirlemiştir. Gehu ve ark. (1992) Türkiye nin Akdeniz kıyısında yer alan kıyısal kumullarla ilgili yürütmüş oldukları çalışmalarla ülkemizdeki kıyısal kumullara ait bitki örtüsünün fitososyolojik yapısı ilgili yeni sintaksonomik birimler ortaya koyarak bu konuda önemli katkılar getirmişlerdir. Vural ve ark.( 1995) Özel Çevre Koruma alanı olan Köyceğiz-Dalyan (Muğla) bölgesinde yürüttükleri vejetasyon çalışmasında Orman ve Çalı vejetasyonunun yanı sıra tuzlu bataklıklar ve kumulların bitki örtüsünü de inceleyerek bu alanlara ait çok sayıda bitki birliğini ortaya koymuşlardır. Kılınç ve ark. (1997) Orta Karadeniz Bölgesinde yapmış oldukları flora ve vejetasyon çalışmasında bölgeye özgü çok sayıda kumul bitki türleri ile kumul vejetasyonuna ait bitki birliklerini saptamışlardır. Bal ve Uslu (1996), Suriye sınırından Anamur a kadar olan Doğu Akdeniz kıyı şeridindeki 16 adet kumul tepesini eski ve yeni hava fotoğraflarını kullanarak kum tepelerinin kapladığı alanları, yüksekliklerini, kıyı erozyonu ve sedimantasyonu tespit etmişlerdir. Ayrıca, genel olarak çalışma alanındaki kumullarda yer alan bitki topluluklarını ve kumulların değişimine neden olan çevresel problemleri incelemişlerdir. Uslu (1977) Mersin ve Silifke arasında yer alan kıyısal kumullar ve maki vejetasyonunun bitki ekolojisi ve sosyolojisi yönünden araştırılması adlı eserinde kumullara ait çeşitli bitki birliklerini saptamıştır. Flora ve vejetasyon çalışmaları dışında, kumul erozyonu, kumulların genel özellikleri, biyotop sınıflandırması ve kumulların karşı karşıya kaldığı çevresel 2

12 1. GİRİŞ Salih KAVAK problemleri konu alan çok sayıda çalışmada bulunmaktadır (Altan ve ark., 2002; Uzun ve ark. 1995). Burnaz kumullarının batısında uzanan Çukurova kıyı alanında yürütülen fitososyolojik çalışmalar sonucunda; tarım, rekreasyon ve ağaçlandırmaya konu olan kıyı kumulları florası yaşam formları yönünden incelenmiştir. Tarım yapılan kumullarda tek yıllık türlerin doğala yakın kumullara oranla arttığı, buna karşılık kumula özgü doğal bitki topluluklarını temsil eden çok yıllık türlerin ise önemli oranda azaldığı saptanmıştır. Bu bulgular alan kullanımlarının, özgül kumul florası üzerindeki etkilerini ortaya koymaktadır (Yılmaz 2002). Burnaz kumullarında yürütülen bu flora ve vejetasyon çalışması ile bölgenin kıyısal kumullarının bitki çeşitliliği ve örtüsü incelenmiştir. Ülkemizdeki nadir kumul bitkileri barındıran bu tür ekosistemlerin korunmasında bilimsel yaklaşımın geliştirilmesi amaçlanmıştır. 3

13 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Salih KAVAK 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Ranwell (1972), Kumul ekosistemlerin oluşumu, kumul bitki topluluklarının yapısı ve fonksiyonları ile ilgili ilk bilgileri belirtmiş, sulak alanlar, tuzcul bataklıklar ve kumulların birbirleriyle olan ilişkileri ile bitki topluluklarının özelliklerini tanımlamıştır. Uslu (1977), Mersin ve Silifke arasında yer alan kıyısal kumullar ve maki vejetasyonu bitki ekolojisi ve sosyolojisi yönünden araştırmış ve bu çalışma sonucunda kumullara ait çeşitli bitki birliklerini saptamıştır. Çetik (1982), Sorgun (Manavgat), Kemer, Lara (Antalya) ve Kavaklı (Finike) kumullarında yürüttükleri çalışma sonucunda kumulların bitki örtüsünün kum tanelerinin büyüklüğüne, denizden uzaklığına, hareketli veya hareketsiz oluşuna, taban suyuna ve biotik faktörlerin etkenlik oranına göre değiştiğini saptamışlardır. Doing (1985), Yeryüzünde farklı kıtalarda bulunan kumullardaki zonlaşma ve süksesyonu üzerine yaptığı çalışmada en önemli kumul türlerini ve bunların yer aldığı süksesyonal aşamaları belirlemiştir. Buna bağlı olarak, kumullardaki bu kompleks oluşumu 6 zona veya habitata ayırmıştır. Bu zonları floristik, jeomorfolojik, ekolojik (kum hareketleri, tuzluluk, organik madde) ve iklimsel özellikler üzerine oturtmuştur. Langeveld (1990), Çukurova Deltası nın sahip olduğu lagünler, tuzlu bataklıklar, kumullar ve ayrıca bitki ve hayvanları hakkında bilgiler vererek uluslar arası önemini belirtmiştir. Corre (1991), Fransa kıyılarında yer alan denizsel kumullar ve vejetasyonun iklimsel değişimlerle olan özellikleri üzerinde yaptığı çalışmada, kıyısal bölgelerde meydana gelen fırtınalar, yüksek rüzgar hızı ve kum taneciklerine bağlı olarak oluşan kumul tepeleri tiplerini tanımlamıştır. Gehu ve ark. (1992), Türkiye nin Akdeniz kıyılarında yaptıkları çalışmalar sonucunda kıyısal kumullara ait bitki örtüsü fitososyolojik yapısı ile ilgili yeni sintaksonomik birimler ortaya koymuşlardır. 4

14 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Salih KAVAK Kılınç ve Karaer (1994), Sarıkum (Sinop) kumulunda vejetasyonun gelişimi (süksesyonu) araştırımışlar ve alanın kumul vejetasyonu Braun Blanquet yöntemine göre sınıflandırmışlardır. Uslu ve Bal (1994), Bu çalışmayı Çanakkale, Saros Körfezi Kavak çayı ağzındaki Kavak kıyı kumulunda yürütmüşlerdir. Alana ait 1939 ve 1990 yıllarında çekilmiş ilk ve son hava fotoğraflarını karşılaştırmışlar ve kumul alanının 1.739,835 ha dan 588,354 ha a düştüğünü belirlemişlerdir. Kavak kıyısında yaptıkları araştırma sonucu 27 bitki türü ve 8 bitki birliği tespit etmişler, bitki birliklerinden ikisinin Kavak kumulu ve Kuzeybatı Anadolu daki bazı kıyı kumulları için endemik olduğunu belirtmişlerdir. Bu nedenlerden dolayı alanın kumul yönetiminde koruma ön planda olması gerektiğini vurgulamışlardır. Serteser (1994), Tuzla ile Akyatan Gölünün denize bağlandığı dalyan boğazı arasında yürüttüğü bu çalışmada Kıyı Kumul Vejetasyonunda; Salsolo Cakiletum aegyptiacae, Ipomoeo stoloniferae Sporoboletum virginici, Ipomoeo stoloniferae Elymetum farcti, Cypero capitati Helianthemetum stipulati, Cyperus capitatus grupmani, Psuedorlaya pumila bitki topluluğu, Saccharum ravennae bitki topluluğu; Kıyı Tuzcul Vejetasyonda; Artrocnemo glauci Holocnemetum strobilacei, Puccinellio festuciformis Arthrocnemetum perennis, Arthrocnemetum fruticosi, Aeluropetum littoralis, Cressa cretica bitki topluluğu, Suaeda maritima bitki topluluğu ve Kıyı Maki Vejetasyonunda; Pistacio palaestinae Rhamnetum graeci bitki birlikleri ile toprak ilişkisini araştırmıştır. Düzenli ve ark. (1996), Uluslar arası öneme sahip Özel Çevre Koruma Alanı olan Göksu Deltası nın (İçel Silifke) kumul, tatlı-tuzlu su içi, bataklık-nemli yerler, tuzlu kurak alanlar ve tarım alanları gibi farklı habitatlarda yetişen bitki türlerini belirleyerek deltanın florasını çıkarmışlardır. Meulen ve Salman (1996), Kumulların doğal değerlerinin yönetimi, korunması ve restorasyonunun ele alındığı bu çalışmada, Akdeniz havzasında yer alan kıyı kumullarının ekolojik özellikleri, kumul erozyonu, kumul stabilizasyonu, ağaçlandırma, tarım, şehirleşme, rekreasyon gibi karşı karşıya olduğu problemler ortaya konmuştur. Yönetim planlamasında, sürdürülebilir kullanım, geniş grupların 5

15 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Salih KAVAK katılımı, yönetim planı ve çevresel etki değerlendirme gibi etkenlerin yer almasını savunmaktadır. Avis ve Lubke (1996), Doğu Cape (Güney Afrika) kıyı kumullarındaki çalışmada kıyı kumul vejetasyonu serisini ve dinamiğini TWİNSPAN ve DECORANA programlarını kullanarak ortaya koymuşlardır. Kılınç ve ark. (1997), Orta Karadeniz Bölgesinde yapmış oldukları flora ve vejetasyon çalışmasında bölgeye özgü çok sayıda kumul bitki türleri ile kumul vejetasyonuna ait bitki birliklerini saptamışlardır. Sümbül ve Göktürk (1997), Antalya kıyılarında yaptıkları bu çalışma sonucu yaklaşık 1500 ün üzerinde bitki türünün varlığını, 5 türün ise önceden Antalya da mevcut olduğu, ancak artık yaşamadığını belirlemişlerdir. Ayrıca Antalya kıyılarında tespit edilen bitki türlerinin 79 tanesinin endemik olduğunu ve bu endemik türlerin de 23 tanesinin yalnız Antalya kıyılarında (kumullarda ve falezlerde) yaşadığını tespit etmişlerdir. Kuleli (1998), Adana Hatay il sınırından Yumurtalık a kadar olan kıyı bölgesinde gerçekleştirdiği çalışmada araştırma alanındaki gelişme eğilimlerinin başta su ürünleri olmak üzere deniz ortamına etkilerini incelemiştir. Çalışma sonucunda çeşitli kıyı kullanımlarının özellikle deniz ekosistemi üzerinde ortaya çıkarabileceği etkileri belirlemede kullanılacak coğrafi bilgi sistemi ve buna bağlı kıyı yönetim planı ortaya çıkarmıştır. Alphan (1998), Yumurtalık Dalyan Çamlığı Tabiatı Koruma Alanı nı biyoçeşitlilik açısından incelemiş ve bu araştırma sonucunda koruma alanı sınırları içindeki orman varlığının yanı sıra lagünler ve kıyıdaki kumul alanlarının, biyoçeşitlilik açısından büyük önem taşıdığını, lagün alanlarının büyük ölçüde doğallığını koruduğunu, kıyı boyunca uzanan kumul alanlarının ise doğala yakın özellikler taşıdığını belirlemiştir. Karaömerlioğlu (1999), Doğu Akdeniz Bölgesi nin sahip olduğu bitki türlerini ve bunların botaniksel özelliklerini ortaya koymuştur. Bu çalışma sonucunda 145 familya ya ait 927 cins ve bu cinslere ait toplam 4106 tür ve tür altı düzeyde takson saptamıştır. 6

16 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Salih KAVAK Güzelmansur (2000), Erzin ilçesi Sarımazı Burnaz Halk plajları ve Gaziantep Tatil Siteleri kıyı şeridindeki alan kullanımlarının çevreye etkileri ve alternatif alan kullanımlarının önerilmesi amacıyla yürüttüğü çalışma sonucu araştırma alanındaki kıyı kullanımının çok yoğun ve doğal potansiyel ile çelişen bir yapıda olduğunu saptamıştır. İzcankurtaran (2000), Karataş ilçesi Tuzla kıyı şeridindeki plaj kullanımının çevreye etkileri ve alternatif kullanım paterninin önerilmesi amacıyla yürüttüğü çalışma sonucu alandaki kıyı kullanımının çok yoğun ve doğal potansiyel ile çelişen bir yapıda olduğunu saptamıştır. Artar (2001), Çukurova Deltası nda yürüttüğü biyotop haritalaması çalışmasında 33 farklı biyotop tipi bulmuştur. Çalışması sonucunda deltada yıllar itibariyle varolan önemli habitatların azaldığını, kumul ve tuzlu bataklık çayırlık ve sazlık alanların gün geçtikçe tarım alanlarına dönüştürüldüğünden yola çıkarak deltada bütüncül bir koruma kullanım ilkeleri önerisi getirmeye çalışmıştır. Aytok (2001), Karataş Tuzla kıyı kumullarındaki araştırmasında tarımsal aktivitelerin kumul ekosistemi üzerindeki etkileri araştırmıştır. Araştırma sonucunda tarımsal aktivitelerin kumul ekosisteminde bitki yetişme ortamı koşullarını değiştirdiğini buna paralel olarak da kumullarda yayılan özgün bitki örtüsünün floristik kompozisyon ve populasyon yoğunluğu açısından değiştiğini gözlemlemiştir. Tzatzanis ve ark. (2001), Batı Crete (Yunanistan) kıyı kumullarında yürüttükleri çalışmada doğal kıyı kumulları üzerindeki insan etkileri ve vejetasyon arasındaki ilişkileri ortaya koymuşlardır. Altan ve ark. (2002), Silifke İskenderun arasındaki kıyı bölgesini tarayarak doğal potansiyeli ve kullanım biçimleri ile talepler açısından örnek alanlar seçmişlerdir. Bu alanlarda mevcut veriler ve yeni verilerin elde edilmesi ve biyotopların araştırılması ile ekolojik planlamaya temel oluşturacak doğal potansiyeli belirlemişlerdir. Doygun ve ark. (2003), Hatay, Burnaz kıyı kumulları örneğinde kıyı kumullarındaki arazi örtüsü/alan kullanımı (AÖ/AK) değişimleri ve değişimlerin kıyı zonunda oluşturduğu etkileri uzaktan algılama yöntemi ile araştırmışlardır. Bu 7

17 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Salih KAVAK çalışma sonucunda 1972 ve 2000 yılları arasında kıyı kumulları %6,7, kumul vejetasyonu %85 ve tarım alanları %12 oranında artarken sazlık bataklık alanlar %57 oranında azaldığını yazlık konutların kapladığı alanların ise 10 kat kadar arttığını belirlemişlerdir. Çakan ve ark. (2003), Çukurova Deltası nda (Yumurtalık Lagünü, Akyatan, Ağyatan ve Tuz Gölü) yürüttükleri çalışmada 75 familya ve 317 cinse ait tür ve tür altı seviyesinde 600 takson tespit etmişler, bu taksonlardan 25 i endemik olmak üzere toplam 54 taksonun IUCN-2001 kriterlerine göre tehdit altında olduklarını belirtmişlerdir. Ayrıca bilim dünyası için yeni bir takson olan Tamarix düzenli Çakan&Zielinski yi saptamışlardır. Serteser (2004), Ceyhan Detası (Adana) kıyı kumullarında yürüttüğü çalışmada yaklaşık 100 vasküler bitki toplamış; kumul, halofit ve litoral maki vejetasyonu olmak üzere 3 tip vejetasyonun hakim olduğunu belirtmiştir. Ayrıca çalışma alanını jeoloji, iklim, toprak, flora, vejetasyon ve özellikle de bitki örtüsü ile toprak ilişkisi yönünden değerlendirmiştir. Karataş (2004), Karataş Tuzla kıyı kumullarında yürütmüş olduğu bu çalışmada kumullardaki süksesyonal gelişimde arbuskular mikorizal kolonizasyonun vejetasyon yapısı ve toprak yapısı ile olan ilişkilerini incelemiştir. Çalışma sonucunda kumullara özgü 30 familyaya ait 5 i endemik olmak üzere toplam 64 kumul bitkisi saptanmış, bu taksonlardan 16 sının mikorizasız 48 inin ise arbuskular mikorizal kolonizasyona sahip olduğunu tespit etmiştir. Altınözlü (2004), Yumurtalık Lagünü Tabiatı Koruma alanında yapmış olduğu flora çalışması sonucu 65 familyaya ait 186 cins ve 234 tür tespit etmiştir. Tespit edilen bitkilerin 234 türün 223 ünün doğal olduğunu 11 inin ise kültür bitkisi olduğunu belirtmiş 3 türün endemik olduğunu saptamıştır. Yılmaz ve Serbest (2004), Saros Körfezi kıyı kumullarında yürüttükleri çalışmada Netcad programını kullanarak kıyı kumullarının uzunluklarını ve alanlarını hesaplamışlar, üzerlerindeki çevresel etkileri belirleyerek farklı ölçütlerde değerlendirmişlerdir. 8

18 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal Bu araştırma Hatay iline bağlı Erzin ilçesi sınırlarında bulunan Burnaz kumullarında yürütülmüştür (Şekil 3.1). Bölge, yoğun endüstriyel kullanım baskısı altındaki İskenderun Körfezi kıyı şeridinde henüz doğal yapıyı barındıran bir ada şeklinde kalmış nadir bir alandır. Alanın sınırlarını batıda Serbest Bölge II. Etap ı, doğuda ise Gaziantepliler tatil siteleri belirlemektedir. Kuzey sınırı Aşağı Burnaz Köyü ve tarım alanları oluşturmaktadır. Kıyıdan iç kesimlere doğru doğal görünümünü kısmen yitirmiş kumul tepeleri yer almaktadır. Burnaz kıyı zonunda daha önceleri belediyeye belli miktarda kira verme karşılığı yapılmış olan 1000 civarında baraka bulunmaktaydı yılında alınan karar sonucu bu barakaların hepsi yıkılmıştır (Şekil 3.2). Yalnızca belediyeye ait daha önceden otel olarak daha sonra ise belediye bekçilerinin kullandığı betonarme bina kalmıştır. Belediye, barakaların yıkılmasından sonra kumul tepelerinin gerisinde daha modern prefabrik evler inşa etmiş ve satışa sunmuştur. Araştırma alanının doğu sınırını belirleyen Serbest Bölge II. Etabı tel örgülerle çevrilmiş durumdadır ve buraya giriş çıkış yasaklanmıştır. Çevrilmiş bölge içerisinde doğal yapısı bozulmamış kumul alanlar ve kum tepeleri mevcuttur. Ancak girişin yasak olması nedeniyle bu bölgenin flora ve vejetasyonu araştırılamamıştır. Bu etabın batısında, kıyı boyunca Toros Gübre Fabrikası ve BOTAŞ tesisleri yer almaktadır. İskenderun Körfezi balıkçılık yönünden oldukça zengin bir faunaya sahiptir. Bu nedenle kıyı boyunca balıkçı kulübelerine rastlamak mümkündür. Yöre halkı tarım ve hayvancılıkla geçindiği için kumul alanlar hem tarım alanı açmak hem de hayvanların otlatılması için büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Bu tahribat kum tepelerinin düzleştirilmesi ve kumul bitki örtüsünün yakılması yoluyla olmuştur. Alanın birçok yerinde ilk kumul tepelerinin hemen arkasında büyüklü küçüklü göller oluşmuştur. Ayrıca bölgedeki kamu kuruluşları ve vatandaşlar tarafından kum alımı sonucu göletler ve bataklık alanlar oluşmuştur. 9

19 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Şekil 3.1. Araştırma alanının coğrafik haritası (Pelen, 1995) 10

20 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Kumul alanlarının ve sulak alanların bir arada olması nedeniyle buralara özgü farklı süksesyonal aşamalarını gösteren alanlar bulunmaktadır. Araştırma bu iki alanda yer alan bitkilerin toplanıp teşhis edilmesiyle yapılmıştır. İklimle ilgili veriler, Güzelmansur (2000) un Erzin yöresinde yapmış olduğu çalışmadan alınmıştır. Alanın jeolojisi ile ilgili bilgiler Pelen (1995) in Erzin bölgesinde yaptığı çalışmadan alınmıştır Araştırma Alanının Tarihçesi İssos, binlerce yıldan beri değişik söylencelere tanıklık etmiş olup Akdeniz in doğu kesiminde ve dolayısıyla Erzin sınırları içerisinde yer alır. Şehrin kalıntılarına Erzin e 7 km mesafedeki İstasyon mevkiinde rastlamak mümkündür. Mezopotamya yı Yunan kültürüne, Anadolu yu İslam ülkelerine bağlayan merkez konumundaki İssos; Bizans, Geç Hitit, Selaukos, Pers ve Osmanlı İmparatorluğu na ev sahipliği yapmıştır. Bölgesel olarak çok önemli bir konuma sahip olmasına rağmen günümüzde işlevsiz günlerini yaşamaktadır. Oluşumu itibariyle mimari özelliği, kendinden sonraki zamanlara öncülük eden bir özelliğe sahip olan İssos kalıntılarının içinde 1 2 km uzunluğunda, yüksekliği ise yer yer 7 8 m olan ve hala ayakta kalmayı başaran su kemerleri bulunmaktadır. Bu yapı Akdeniz e gelen Cenevizli gemicilere Amanosların eteklerinden su iletme projesinin ürünüdür. M.Ö.333 yılında Büyük İskender ve Pers kralı III.Darius orduları arasındaki büyük bir savaşa sahne olan bölge, asıl altın çağını Roma döneminde yaşamış ve bu zamandaki imar faaliyetleriyle yeni bir kimlik kazanmıştır. Arkeolojik kalıntıların önemli bir kısmı metrelerce toprak altında kalmış ve kapsamlı bir kazı çalışmasını bekler durumdadır. Fakat arazinin volkanik yapısı, deprem ve denizden esen rüzgârlarla gelen kumlar gibi doğal zararların yanı sıra bu değerli kalıntılara esas büyük zararı içinden geçen yollar ve çevre yerleşim birimleri vermiş, her ne kadar bölge sit alanı olarak ilan edilse de yağmalar önlenememiştir (Anonymous, 2006). 11

21 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Araştırma Alanının Jeolojisi Erzin Ovası nın batısında geniş alanlarda görülen kıyı kumulları, özellikle Yanıkdeğirmen (Burnaz) Çayı dolaylarında geniş alanlar kaplamaktadır (Şekil 3.2). Burada kıyı kumulları ova içlerine doğru 1-2 km ilerlemiştir. İnce kum ve siltten oluşan bu kumullar, hava fotoğraflarında beyaz tonları ile alüvyoner örtüden kolaylıkla ayırt edilebilmektedir. Ova içlerine doğru ilerlemiş olan eski kumullar bitki örtüsü nedeniyle duyarlılık kazanmıştır. Buna karşılık kıyı şeridi boyunca izlenen kumullar güney ve güneydoğuya doğru giderek incelmektedir. Kıyı kumullarının kalınlığı 4 26 m arasında değişmektedir (Muttalip I Petrol ve DSİ nolu Araştırma kuyusu). Burnaz kaynağı güneyindeki söz konusu kıyı kumulları 6 9 m yükseltili tepeleri oluşturur. Araştırma alanında kıyı kumulları, Burnaz Deresi nin batısında bulunmakta ve kıyı boyunca araştırma alanının güney sınırına kadar uzanmaktadır (Pelen, 1995) Araştırma Alanının Jeomorfolojisi Araştırma alanı kumul, sazlık bataklık ve tarım alanlarından oluşmaktadır ve topografik yapısı genel olarak düzdür. Sahilden itibaren 20 m iç kesimlerde kumul tepeleri başlamaktadır. Kum tepelerinin ortalama yükseklikleri 3 4 m dir. Kum tepeleri arasında çöküntü alanlarının oluştuğu ve taban suyunun yüksek olduğu yerlerde göller oluşmuştur. Ayrıca köylüler ve kamu kuruluşlarınca alandan kum alınması sonucu oluşan çukur alanlarda yağmur sularının birikmesiyle küçük göletler oluşmuştur. Kumul alanlar 1 2 km içerilere kadar ilerlemekte, tarlalar, narenciye bahçeleriyle ve okaliptüs ağaçlandırma alanlarıyla sınırlanmaktadır. 12

22 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Şekil 3.2. Araştırma alanının jeolojik haritası (Pelen, 1995) 13

23 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Araştırma Alanının Hidrolojisi Araştırma alanında sürekli akan tek dere yaklaşık 3.5 km uzunluğundaki Burnaz Çayı dır. Ortalama debisi 1667 L/s dir. Gerçekte bu derenin tüm suyu Burnaz grup kaynaklarının suyundan oluşmuştur. Araştırma alanında bataklıklar genellikle sahil boyunca uzanırlar. Burnaz grup kaynaklarının boşalım sahasında ve Yeniköy kaynağının boşalım yaptığı noktalarda da bataklıklar oluşmuştur. Bataklık sahalar, yer altı suyunun topografya ile kesişmesinden oluşabildiği gibi deniz kıyısındaki kumullarından çevredeki kamu kuruluşları ve vatandaşlar tarafından kum alınması nedeniyle de bataklıklar oluşabilmektedir (Pelen, 1995) Araştırma Alanının İklimi Araştırma alanı, Akdeniz İklim Kuşağı içinde yer almakta, yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı bir iklim karakteri sergilemektedir. Yıllık ortalama sıcaklık, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Erzin Meteoroloji İstasyonu nun 1995 yılı verilerine göre 18.4 ºC dolaylarındadır. Yılın en sıcak geçen ayı Eylül ayıdır. Sıcaklık değeri; 40.2 ºC dir. Yıllık en düşük sıcaklık Kasım ayında ve 0.2 ºC dir (Güzelmansur, 2000). Yıl boyunca yüksek nem vardır. Bağıl nem ortalaması yılın tüm aylarında %60 ın altına düşmemektedir. Çalışma alanındaki yıllık yağış toplamı dir. En fazla yağış düşen aylar 82.3 mm ve 54.1 mm ile Ocak Mart aylarıdır. En az yağış düşen ay ise 0 mm ile Ağustos ayıdır (Çizelge 3.1). Araştırma alanı Akdeniz ikliminde olduğundan dolayı Akdeniz iklim katlarını ve kuraklık derecesini hesaplamak için Akman tarafından Emberger kuraklık indeksine göre hazırlanan formül kullanılmaktadır: 2000 P Q = (M+m+546,4) (M-m) 14

24 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK P = Yıllık yağış miktarı M = En sıcak ayın maksimum sıcaklık ortalaması m = En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalaması 2000 = sabite M-m = Evapotranspirasyonu gösteren yıllık sıcaklık farkı Erzin Meteoroloji İstasyonu verilerine bu formülün uygulanması sonucu Erzin için yağış sıcaklık emsali (Q) 78,86 olarak bulunmuştur. Araştırma alanı yağış sıcaklık emsaline (Q) göre Az Yağışlı Akdeniz Biyoiklim Katı na girmektedir. Çizelge 3.1. Ortalama sıcaklık, en yüksek sıcaklık, en düşük sıcaklık, ortalama bulutluluk, en düşük nem, ortalama oransal nem, günlük nem, ortalama yağış miktarı (DMİGM, 1995: Güzelmansur, 2000 den) Aylar Ort.Sıc.( C) En Yük. En Düş. Ort.Bulut. Ort.Oransal Sıc.(ºC) Sıc.(ºC) (0-10) Nem(%) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Ort.Yağış Mik. (mm.) 15

25 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Erzin (1995) 18.4 ºC mm sıcaklık (oc) Ort. Sıc. Ort.Yağ. O Ş M N M H T A E E K A Aylar yağış (mm) Şekil 3.3. Erzin ilçesinin iklim diyagramı Erzin ilçesine ait Şekil 3.3 de verilen iklim diyagramı incelendiğinde en yağışlı ayların Ocak ve Kasım ayları olduğu görülmektedir. Haziran ve Ekim ayları arası yağışın en az, sıcaklığın ise en yüksek olduğu görülmekte bu aylar arası kurak geçmektedir. Ağustos ayında hiç yağış görülmemektedir Metod Araştırma materyali olan bitkiler 2005 yılının Mart ve Temmuz ayları arasında ayda en az iki kez araziye çıkılarak toplanmıştır. Toplama yöntemlerine uygun olarak toplanan bitki örnekleri arazide etiketlenip numaralandırılmış ve kurutma kağıtları arasına konularak preslenmiştir. Bitkiler tamamen kuruyana kadar belirli aralıklarla kurutma kağıtları değiştirilmiş ve sağlıklı kurumaları sağlanmıştır. Bitki örneklerin teşhisinde temel olarak 11 ciltlik Flora of Turkey and East Aegean Islands (P.H.Davis ) olmak üzere Flora of Syria, Palestina and Sinai (George & Post ), Flora of Iraq (Guest, ), Türkiye Sulak 16

26 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Alan Bitkileri ve Bitki Örtüsü (Seçmen ve Leblebici 1997), Ikonographie Der Flora Des Süd Döstlichen Mitteleuropa (Sandor ve ark., 1979) kaynaklarından yaralanılmıştır. Bu örneklerin tamamı Ç.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Herbaryumu nda teşhis edilmiştir. Bitki listesi Türkiye Florası ındaki filogenetik sınıflandırma ve isimlendirmeye göre hazırlanmıştır. Listede her bitkinin toplandığı yerin Türkiye Florası ndaki grit sistemine göre karesi, lokalitesi, habitatı, denizden yüksekliği, toplanma tarihi, toplayanın taksona verdiği sayı numarası, fitocoğrafik bölgesi, endemiklik durumu ve hayat formu verilmiştir. Hayat formlarının saptanmasında Raunkiaer in sınıflandırması ve kriterleri esas alınmıştır. Sınıflandırmada kullanılan temel hayat formları: Terofitler (Tek yıllık bitkiler), Hemikriptofitler (Yarı değişkenler), Kriptofitler [Geofitler (Gizli bitkiler), Hidrofitler (Su bitkileri)], Kamefitler (Sathi, cüce bitkiler) ve Fanerofitler (Ağaç ve ağaççıklar) dir. Taksonların fitocoğrafik elementleri ise İran Turan elementi (Ir Tur. el.), Akdeniz elementleri (Medit. el., E.Medit. el., W.Medit. el.), Avrupa Sibirya elementi (Euro Sib. el. ), Kozmopolitler (Kozm.) kısaltmaları ile gösterilmiştir. Teşhis edilen taksonların IUCN kategorileri Ekim ve ark. (2000) na göre belirlenmiştir. Araştırma alanındaki taksonların tehlike sınıfları şöyledir: CR Critically Endangered Çok Tehlikede, EN Endangered Tehlikede, VU Vulnerable Zarar Görebilir, LR Lower Risk Az Tehdit Altında ( cd Conservation Dependent Koruma Önlemleri Gerektirenler, nt Near Threatened Tehdit Altına Girebilir, Ic Least Concern En Az Endişe Verici), DD Data Deficient Veri Yetersiz Araştırma Alanının Vejetasyonu Araştırma alanında sahil kesiminin turizm amaçlı, kıyıdan iç kesimlerde ise tarım amaçlı kullanımlar sonucu doğal vejetasyon büyük ölçüde tahribe uğramıştır. Alanın vejetasyonu Davis (1971) e göre Tethys alt aleminin Akdeniz Flora Bölgesinde içerisinde yer almaktadır (Yılmaz, 1996). 17

27 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Araştırma alanının vejetasyonu kumul ve sulak alan vejetasyonu olmak üzere iki kısımda incelenmiştir Kumul Vejetasyonu Araştırma alanının tamamında kumul vejetasyonu kıyı boyunca Serbest Bölge II. Etabı ndan Burnaz Deresi ne kadar uzanmaktadır. Burnaz Deresi nin doğusunda kalan kumul alanlar tatil sitelerinin inşa edilmesi nedeniyle tahrip edildiğinden kumul vejetasyonu da yok olmuştur. Kumullarda gelişen bitki birlikleri 1- Embriyonik ön kumul, 2- Hareketli kumul, 3- Sabit ve yarı hareketli kumullar olmak üzere üç farklı kategoride değerlendirilmiştir Embriyonik Ön Kumul Vejetasyonu Genellikle bitki örtüsünün bulunmadığı dalga sınırı kuşağına yakın alanlarda oluşan ön kumul kuşağı, embriyonik kumul tepelerinin oluştuğu geniş kumul düzlükler olarak alanda yer almaktadır. Bu zonda gelişen bitki birlikleri kumul tepeleri ve sahil arasında meydana gelen hareketli bir sistem içerisinde yaşayabilen ve floristik olarak zengin olmayan bitki birliklerine sahiptir. Bu birlikler içerisinde Ipomoea stolonifera (Cyr.) J.F. Gmelin, Cyperus capitatus Vandelli gibi geofitik türler yer almaktadır (Şekil 3.4). 18

28 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Şekil 3.4. Embriyonik kumul bitkilerinden Ipomoea stolonifera Hareketli Kumul Vejetasyonu Hareketli kumullar embriyonik kumulların hemen arkasında küçük kumul tepeleri halinde yer almaktadır. Rüzgar etkisine maruz kalan bu zonda kumullar sürekli hareket halindedir. Bu sistem içerisinde kum tarafından gömülmeye dayanıklı türler yer almaktadır. Cakile maritima Scop., Euphorbia paralias L., Echinops viscosus D.C. subsp. bithynicus (Boiss.) Rech. bu sisteme uyum sağlamış türler arasında yer almaktadır (Şekil 3.5). 19

29 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Şekil 3.5. Hareketli kumul bitkilerinden Euphorbia paralias ve Echinops viscosus Sabit ve Yarı Sabit Kumul Tepeleri Vejetasyonu Ön kumul kuşağının gerisinde olan ikinci kumul tepeleri ön kumul kuşağına göre daha durağan ve kumul hareketlerinin az olduğu alanlardır. İç kesimlere doğru gidildikçe kumullar sabitleşmekte ve yer yer bataklık ve sulak alanlar yer almaktadır. İkinci kumul tepelerinden sonra ise kumul tepeleri yerini tarım alanlarına bırakmaktadır. Bu kumul serilerindeki birlikler floristik açıdan zengin olup otsu türlerin yanı sıra Echium angustifolium Miller gibi hemikriptofit türler, Polygonum equisetiforme Sibth.&Sm., Helianthemum stipulatum (Forssk.) Christensen, Thymelea hirsuta (L.) Endl., Pistacia lentiscus L., Rubus sanctus Schreber, Myrtus communis L. ve Vitex agnus castus L. gibi fanerofit türler yoğun olarak görülmektedir (Şekil 3.6). 20

30 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Şekil 3.6. Sabit ve yarı sabit kumul tepelerinden genel bir görünüş Kumul tepelerinin arasında kalan alanlarda kum ambarları olarak bilinen kumul çöküntülerinde taban suyunun yüksek olması nedeniyle kumul tepelerine göre daha fazla tür çeşitliliğine sahiptir. Juncus littoralis C.A. Mayer, Schoenus nigricans L., Blackstonia perfoliata (L.) Hudson subsp. perfoliata, Centaurium spicatum (L.) Fritsch ve Juncus bufonius L. gibi türler bu birliğin floristik kompozisyonuna katılmaktadır. Şekil 3.7. Erica manipuliflora topluluğundan genel bir görünüş 21

31 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Şekil 3.7 de görüldüğü gibi kum tepelerinin kuzeyindeki rüzgardan korunmuş düz alanlarda ise Saccharum ravennae (L.) Murray, Erica manipuliflora Salisb., Trachomitum venetum (L.) woodson subsp. sarmatiense (Woodson) Avetisian ve Asphodelus aestivus Brot. gibi türler yer almaktadır. Şekil 3.8 de bu alanlarda bulunan Saccharum ravennae ve Asphodelus aestivus topluluğu görülmektedir. Şekil 3.8. Saccharum ravennae Asphodelus aestivus topluluğu Sulak Alanların Vejetasyonu Araştırma alanında sulak alan vejetasyonu dere kenarları ve göletler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Araştırma alanı içerisinde yaz aylarında suyu çekilen fakat hiç kurumayan, denize boşalan dereler mevcuttur (Şekil 3.9). Bu dere kenarlarında Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steudel, Arundo donax L., Cyperus longus L. gibi geofit türler vejetasyonun genel türlerini oluşturmaktadırlar. 22

32 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Şekil 3.9. Araştırma alanındaki dere kenarından genel bir görünüş Taban suyunun yüksek olduğu yerlerde doğal olarak oluşan ve ayrıca alanda kum alınması sonucu suyun buralarda birikerek oluşturduğu göletler bulunmaktadır (Şekil 3.10). Bu göletlerde Typha domingensis Pers., Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steudel gibi geofit türler vejetasyona hakimdir. Şekil Araştırma alanındaki göletlerden genel bir görünüş 23

33 3. MATERYAL VE METOD Salih KAVAK Dere kenarları ve göletlerin çevrelerinde yılın belli dönemlerinde su altında kalan, yaz aylarında ise suların çekilmesiyle bataklık haline gelen alanlar mevcuttur (Şekil 3.11). Bu bataklıklarda Glycyrrhiza echinata L., Oenanthe silaifolia Bieb., Euphorbia palustris L., Juncus littoralis C.A.Mayer, Juncus hybridus Brot., Cyperus longus L., Bolboschoenus maritimus (L.) Palla var. maritimus gibi türler vejetasyonun genel türlerini oluşturmaktadırlar. Şekil Araştırma alanındaki bataklıklardan genel bir görünüş 24

34 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Salih KAVAK 4. BULGULAR VE TARTIŞMA 4.1 Bulgular Floristik Özellikler Araştırma alanında 45 familya ve 147 cinse ait 229 takson tespit edilmiştir. Bunların 160 ı tür, 31 i alt tür ve 38 i varyete düzeyindedir Araştırma Alanının Florası Divisio: SPERMATOPHYTA Subdivisio: ANGIOSPERMAE Classis: DICOTYLEDONEAE (MAGNOLIOPSIDA) RANUNCULACEAE Clematis flammula L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 383, Medit. el., Hayat formu: Fanerofit Ranunculus marginatus d'urv. var. trachycarpus C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 75; Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 181; Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 292; Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 307, Hayat formu: Terofit R. scandicinus (Boiss.) Davis C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 174, E.Medit. el., Hayat formu: Terofit R. muricatus L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı Otel arası, kısmen bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 25, Hayat formu: Terofit 25

35 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Salih KAVAK R. rionii Lagger C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin doğusu, su içi, 0.5 m, , Kavak 35, Hayat formu: Hidrofit PAPAVERACEAE Papaver rhoeas L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Aşağı Burnaz köyü güneyi, yol kenarı, 0.6 m, , Kavak 418, Hayat formu: Terofit Hypecoum procumbens L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin doğusu, sulak alan kenarı, sabit kumul, 0.5 m, , Kavak 37; Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 164, Medit. el., Hayat formu: Terofit Fumaria densiflora DC. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı Otel arası, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 22, Hayat formu: Terofit CRUCIFERAE/BRASSICACEAE Brassica tournefortii Gouan C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı Otel arası, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 12, Hayat formu: Terofit Hirschfeldia incana (L.) Lag.-Foss. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Aşağı Burnaz köyü güneyi, tarlalarla kumul tepeleri arası, çakıllı kumlu alan, 0.6 m, , Kavak 248; Aşağı Burnaz köyü güneyi, göller arası, çakıllı kumlu alan, 0.6 m, , Kavak 350, Hayat formu: Hemikriptofit Raphanus raphanistrum L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin doğusu, kumul çöküntüsü, 0.5 m, , Kavak 39; Serbest Bölge sınırı Otel arası, kısmen bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 237, Hayat formu: Terofit 26

36 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Salih KAVAK Cakile maritima Scop. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Otelin batısı, hareketli kumul, 0.5 m, , Kavak 1; Otelin doğusu, hareketli kumul, 0.5 m, , Kavak 53; Serbest Bölge sınırı, hareketli kumul, 0.5 m, Kavak 201; Aşağı Burnaz köyü güneyi, hareketli kumul, 0.5 m, , Kavak 380, Hayat formu: Terofit Capsella bursa-pastoris (L.) Medik C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı Otel arası, geçici bataklık alan, 0.5 m, Kavak 6; Serbest Bölge sınırı Otel arası, geçici bataklık alan, 0.5 cm, Kavak 23, Hayat formu: Terofit Cardamine hirsuta L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı Otel arası, kısmen bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 31, Kozmopolit, Hayat formu: Terofit Maresia nana (DC.) Batt. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin doğusu, kumul çöküntüsü, 0.5 m, , Kavak 50, Hayat formu: Terofit CISTACEAE Cistus salviifolius L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Aşağı Burnaz köyü güneyi, kumul çöküntüsü, 0.6 m, , Kavak 70, Hayat formu: Fanerofit Helianthemum stipulatum (Forsk.)C.Christensen C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Balıkçı barakaları arkası, kumul tepesi, 0.6 m, , Kavak 15; Aşağı Burnaz köyü güneyi, kumul tepesi, 0.7 m, , Kavak 276; Prefabrik evlerin doğusu, hareketli kumul, 0.5 m, , Kavak 323; Göllerin güneyi, kumul tepesi, 0.7 m, , Kavak 369, Medit. el, Hayat formu: Fanerofit Fumana thymifolia (L.) Verlot var. thymifolia C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Aşağı Burnaz köyü güneyi, kumul tepesi, 0.7 m, , Kavak 67, Hayat formu: Fanerofit 27

37 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Salih KAVAK CARYOPHYLLACEAE Minuartia mesogitana (Boiss.) Hand.-Mazz. subsp. mesogitana C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 165, E.Medit. el., Hayat formu: Terofit M. mediterranea (Ledeb.) K.Maly C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı, yıkıntılar arası, kısmen bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 11, Medit. el., Hayat formu: Terofit Cerastium glomeratum Thuill. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı, yıkıntılar arası, kısmen bataklık alan, 0.5 m, Kavak 17, Kozmopolit, Hayat formu: Terofit Spergularia marina (L.) Gris. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin etrafındaki kumul alan, 0.5 m, , Kavak 126; Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 306. Hayat formu: Terofit S. maritima (L.) C.Presl C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Aşağı Burnaz köyü güneyi, tarlalarla kumullar arası, çakıllı kumlu alan, 0.6 m, , Kavak 261, Hayat formu: Terofit Polycarpon tetraphyllum (L.) L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin etrafı, çakıllı kumlu alan, 0.5 m, , Kavak 107, Hayat formu: Terofit Loeflingia hispanica L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin etrafı, çakıllı kumlu alan, 0.5 m, , Kavak 148, Hayat formu: Terofit Dianthus strictus Banks&Sol. var. strictus C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evleri kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 90; Aşağı Burnaz köyü güneyi, hareketli kumul, 0.7 m, , Kavak 252; Prefabrik evlerin doğusu, hareketli kumul, 0.5 m, , Kavak 360, Hayat formu: Hemikriptofit 28

38 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Salih KAVAK Silene urvillei Schott. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin etrafındaki kumul alan, 0.5 m, , Kavak 105, E.Medit. el., Endemik, Hayat formu: Terofit S. kotschyi Boiss. var. maritima Boiss. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı doğusu, kısmen hareketli kumul, 0.5 m, , Kavak 203; Aşağı Burnaz köyü güneyi, kumul tepesi, 0.6 m, , Kavak 257; Aşağı Burnaz köyü güneyi, Eucalyptus topluluğu güneyi, kumul tepesi, 0.6 m, , Kavak 277; Prefabrik evlerin doğusu, kısmen hareketli kumul, 0.5 m, Kavak 330; Balıkçı barakaları doğusu, hareketli kumul, 0.5cm, , Kavak 379, Hayat formu: Terofit S. pompeipolitana Gay ex Boiss. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin etrafındaki kumul alan, 0.5 m, , Kavak 145, E.Medit. el., Endemik, Hayat formu: Terofit ILLECEBRACEAE Paronychia argentea Lam. var. argentea C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı, çakıllı kumlu alan, 0.5 m, , Kavak 14; Prefabrik evlerin etrafı, çakıllı kumlu alan, 0.5 m, , Kavak 151; Aşağı Burnaz köyü güneyi, göl kenarı, çakıllı kumlu alan, 0.6 m, , Kavak 250, Hayat formu: Hemikriptofit POLYGONACEAE Polygonum equisetiforme Sibth.&Sm. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı, kısmen hareketli kumul, 0.5 m, , Kavak 28; Prefabrik evlerin doğusu, kısmen hareketli kumul, 0.5 m, , Kavak 332; Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 396, Hayat formu: Hemikriptofit Rumex conglomeratus Murray C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin etrafı, çakıllı kumlu alan, 0.5 m, , Kavak 147, Hayat formu: Hemikriptofit 29

39 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Salih KAVAK R. pulcher L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 179, Hayat formu: Hemikriptofit CHENOPODIACEAE Beta adanensis Pamuk C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin etrafındaki kumul alan, 0.5 m, , Kavak 150, Ir.-Tur. el., Endemik, Hayat formu: Geofit Salsola kali L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin kuzeyi, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 298, Hayat formu: Terofit S. ruthenica Iljin C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı doğusu, sabit kumul, 0.5 m, , Kavak 355, Hayat formu: Terofit S. tragus L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı, kumul alan, 0.5 m, , Kavak 200; Serbest Bölge sınırı doğusu, sabit kumul, 0.5 m, , Kavak 216, Hayat formu: Terofit AIZOACEAE Mesembryanthemum nodiflorum L. C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge 2. etap sınırı, ev yıkıntıları arası, 0.5 m, , Kavak 205, Hayat formu: Terofit TAMARICACEAE Tamarix smyrnensis Bunge C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Prefabrik evlerin doğusu, su kenarı, 0.6 m, , Kavak 94, Hayat formu: Fanerofit GUTTIFERAE Hypericum polyphylum Boiss.&Bal. subsp. polyphylum C6 Hatay: Erzin, Burnaz sahili, Serbest Bölge sınırı Otel arası, bataklık alan, 0.5 m, , Kavak 358, E.Medit. el., Endemik, Hayat formu: Hemikriptofit 30