Anahtar sözcükler: Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Fıstıkçamı (Pinus pinea L.), Orijin denemeleri.

Transkript

1

2 ÖNSÖZ Uluslararası Fıstıkçamı (Pinus pinea L) Orijin Denemesi Silva Mediterranea öncülüğünde 1996 yılında Ege, Batı Akdeniz ve Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlükleri tarafından çalışma programına alınmıştır. Fıstıkçamının doğal yayılış gösterdiği bu bölgelerde bölgesel araştırma müdürlüklerinin sorumluluğunda 6 deneme alanı tesis edilmiştir. Proje 2006 yılı Çalışma Gruplarında ve Araştırma Değerlendirme Kurulunda alınan karar gereğince Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğünün liderliğinde yürütülmektedir. Fidanların yetiştirilmesi, deneme alanlarının seçimi ve denemelerin kurulması aşamalarında yardımlarını gördüğümüz AGM ve OGM ye, ölçüm, gözlem ve koruma çalışmalarında yardımcı olan Ege, Batı Akdeniz ve Doğu Akdeniz Araştırma Müdürlüğü Personeline ve elde edilen verilerin istatistiki olarak değerlendirmelerini gerçekleştiren Proje Planlama ve İzleme Bölüm Başmühendisi M. Emin AKKAŞ a teşekkür ederiz. Projenin ilk 10 yıllık sonuçlarının Türkiye ormancılığına yararlı olmasını dileriz. Proje ekibi Ekim 2009 I

3 ÖZ Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Akdeniz Ormanları Sorunları Komitesi-(Silva Mediterranea); Akdeniz havzasındaki ülkelerin (İtalya, Fransa, İspanya, Tunus, Fas, Türkiye) fıstıkçamı orman alanlarından sağlanan tohumlarla Uluslararası Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) Orijin Denemesi nin kurulmasına öncülük etmiştir. Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Enstitüsü tarafından temin edilen Türkiye ye ait orijinlerde 1996 yılında çalışmaya dahil edilerek; Ege, Batı ve Doğu Akdeniz bölgelerinde yetişme ortamı şartları uygun ikişer farklı yörede deneme alanları kurulmuştur. Rastlantı Blokları Deneme Desenine göre ve üç yinelemeli olarak kurulan Ege ve Batı Akdeniz Bölgeleri ve tek ağaç parseline göre kurulan Doğu Akdeniz Bölgesi denemelerinde 6 x 6 m. aralık mesafe uygulanmıştır. Ege Bölgesinde 26, Batı Akdeniz Bölgesinde ve Doğu Akdeniz Bölgesi nde ise orijin kullanılmıştır. İlk on yıllık ara sonuçlara göre; Ege ve Batı Akdeniz bölgeleri ortak olarak değerlendirildiğinde yöreler arasında boy, çap ve yaşama oranı bakımından % 0.1, taç çapı bakımından % 1, yöre ve orijin etkileşimi bakımından boyda % 1, taç çapında % 5 seviyesinde istatistiki anlamda önemli farklılıklar bulunmuştur. Doğu Akdeniz de Mut deneme alanında istatistiki açıdan orijinler arasında boy da % 0,1, çap da ise % 1 istatistiki anlamda farklılıklar görülmüştür. Anahtar sözcükler: Ege Bölgesi, Akdeniz Bölgesi, Fıstıkçamı (Pinus pinea L.), Orijin denemeleri. II

4 ABSTRACT Pinus pinea L. Origin trial which was carried out by seeds obtained from Mediterranean basin was provided by FAO Silvia Mediterranean actions. Turkey s seed provenances were obtained from Directorate of Forest Tree Seeds And Tree Breeding Research. Two different experiment areas were established in Aegean, west and east Mediterranean in addition to the study in Turkey. The trial established as randomized complete block design with three replication and 6 X 6 m. spacing and 26 origins in Aegean Region, in West Mediterranean, origins in East Mediterranean Region have been planted. According to the first ten years temporary results: In Aegean and West Mediterranean Region; There were 0,1 % statistically significant differences between areas in terms of height, diameter and survival rate, 1 % crown diameter. There were 1 % statistically significant differences between areas and origins in terms of height, 5 % crown diameter. In Eastern Mediterranean Region, trial area of Mut was statistically significant differences between origins in terms of height 0.1%, diameter 1%. Key words: Aegean Region, Mediterranean Region, Pinus pinea, Origin trials. III

5 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... I ÖZ... II ABSTRACT... III İÇİNDEKİLER... IV ÇİZELGELER DİZİNİ... V ŞEKİLLER DİZİNİ... V 1. GİRİŞ LİTERATÜR ÖZETİ MATERYAL ve YÖNTEM Materyal Deneme Alanları Deneme Deseni ve Değerlendirme Yöntemi BULGULAR Deneme Alanlarına Ait Topraklar Ege Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri Batı Akdeniz Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri Doğu Akdeniz Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri Deneme Alanlarında Elde Edilen Bulgular Ege Bölgesi Denemeleri Batı Akdeniz Bölgesi Denemeleri Ege Bölgesi ve Batı Akdeniz Bölgelerinin Birlikte Değerlendirilmesi Doğu Akdeniz Bölgesi Denemeleri TARTIŞMA SONUÇ ve ÖNERİLER ÖZET SUMMARY LİTERATÜR IV

6 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge ithalat ve ihracat miktarları ve parasal değerleri... 3 Çizelge 2. Denemelerde kullanılan orijinlere ait bilgiler... 5 Çizelge 3. Denemelerde kullanılan orijinler... 6 Çizelge 4. Deneme alanları tanıtımı... 8 Çizelge 5. Ege bölgesi Kozak deneme alanı varyans analiz tablosu Çizelge 6. Ege bölgesi Koçarlı deneme alanı varyans analiz tablosu Çizelge 7. Koçarlı deneme alanındaki çap ortalamalarına ait duncan testi Çizelge 8. Ege bölgesi deneme alanlarının ortak varyans analiz tablosu Çizelge 9. İncik deneme alanı varyans analiz tablosu Çizelge 10. İncik deneme alanı boy ortalaması duncan testi Çizelge 11. İncik deneme alanı çap ortalaması duncan testi Çizelge 12. İncik deneme alanı taç çapı ortalaması duncan testi Çizelge 13. Başköy deneme alanı varyans analiz tablosu Çizelge 14. Başköy deneme alanı boy ortalaması duncan testi Çizelge 15. Başköy deneme alanı taç çapı ortalaması duncan testi Çizelge 16. Batı Akdeniz Bölgesi Ortak Varyans Analiz Sonuçları Çizelge 17. İncik-Başköy deneme alanları boy ortalaması duncan testi Çizelge 18. İncik-Başköy deneme alanları çap ortalaması duncan testi Çizelge 19. İncik-Başköy deneme alanları taç çapı ortalaması duncan testi Çizelge 20. Ege ve Batı Akdeniz Ortak varyans analiz tablosu Çizelge 21. Ege bölgesi ve Batı Akdeniz bölgesi deneme alanlarının Boy ortalamasına göre B tipi korelasyon tablosu Çizelge 22. Ege bölgesi ve Batı Akdeniz bölgesi deneme alanlarının Taç çapı ortalamasına göre B tipi korelasyon tablosu Çizelge 23. Tarsus/Turan Emeksiz Ormanı Deneme Alanı 9.Yaş Varyans Analizi 30 Çizelge 24. Mut Deneme Alanı 10. Yaş Varyans Analizi Çizelge 25. Mut Deneme Alanı 10. Yaş Boy Verileri Duncan Testi Çizelge 26. Mut Deneme Alanı 10. Çap Verileri Duncan Testi ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 1. Fıstıkçamının Doğal Yayılışı (Fady at all., 2004)... 2 V

7

8 1. GİRİŞ Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) dünyada en geniş doğal yayılışını Akdeniz bölgesinde İberik yarımadasında (Portekiz, İspanya) yapmaktadır. Türkiye de ise, Ege ve Akdeniz sahillerinde denizden gelen nemli rüzgarların ulaşabildiği ılıman yörelerde, granit ana kaya üzerinde ve gevşek yapıdaki topraklarda yoğun olarak bulunmaktadır. Türkiye toplamı ha olan fıstıkçamının ha ı saf ve karışık halde doğal, ha ise ağaçlandırmalar yoluyla tesis edilmiştir (Anonim, 2006). Bu alanlar yeni ağaçlandırmalar yoluyla hızla artmaktadır. Fıstıkçamı odunundan ziyade tohumları için üretilmektedir. Yurdumuzda yaklaşık olarak 1200 ton iç fıstık elde edilmektedir. Bu üretimin ortalama 1000 tonu Ege Bölgesinden sağlanmaktadır. Ege Bölgesinde yapılan bir çalışmada, hektarda iç fıstık veriminin kg arasında değiştiği belirlenmiştir. İspanya da ise bu oran 200 kg / ha civarındadır (Bilgin ve Ay, 1997). Orijin denemeleri belirli bölgeler için en uygun orijinlerin belirlenmesi açısından önemlidir. Dolayısıyla diğer orijin denemelerinde olduğu gibi fıstıkçamı orijinlerinin Türkiye deki çeşitli ekolojik bölgelerdeki uyum ve tohum verme yeteneklerinin belirlenmesi ekonomik kaynakların gerçekçi bir şekilde yönetilmesini kolaylaştıracaktır. Türkiye de orijin denemelerine dayanmayan yabancı tür ithalleri ve bunlarla kurulan ağaçlandırmalar oldukça kötü sonuçlar doğurmuştur. Bu nedenle bir çok ülkede yabancı tür çalışmaları orijin denemeleri ile doğru sonuca ulaşana kadar uzun yıllar devam etmektedir (Ürgenç, 1982) lı yılların başında Fıstıkçamı gen kaynaklarının korunmasına yönelik ilk girişim ve proje önerisi Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü nün (FAO) Akdeniz Ormanları Sorunları Komitesi-(Silva Mediterranea) tarafından yapılmış ve fıstıkçamının doğal yayılış gösterdiği Akdeniz havzası ülkelerinde fıstıkçamı gen kaynaklarının korunması için orijin denemelerinin kurulması teşvik edilmiştir. Bu çalışmanın temel amaçları; orijinlerin adaptasyon yetenekleri ile gelişme performanslarını tespit etmek, değişik orijinlerin gen kaynaklarını korumak ve geliştirmek, orijinlerin kozalak verimlerini belirlemektir. 1

9 2. LİTERATÜR ÖZETİ Fıstıkçamı (Pinus pinea L.) coğrafi olarak Portekiz den başlar, Suriye ye kadar yayılış gösterir. Bir Akdeniz türü olan fıstıkçamı İspanya, Türkiye İtalya, Portekiz,Lübnan, Fransa,Yunanistan, Fas ve Cezayir de meşçereler oluşturmaktadır (Şekil 1). Şekil 1. Fıstıkçamının Doğal Yayılışı (Fady at all., 2004) Table 1. The Natural Distribution of Pinus pinea Fıstıkçamı Türkiye de Batı Anadolu da Bergama/Kozak ve Aydın (Mazon) bölgelerinde geniş meşçereler kurar. Ayrıca Akdeniz Bölgesinde Manavgat sahillerinde, Marmara bölgesinde Gemlik körfezi kıyılarında ve Kahramanmaraş ın Önsen köyünde yayılış göstermektedir. Bu genel yayılışı dışında, Doğu Karadeniz sahil ve iç kesimlerinde çok dar ve parçalı halde, Trabzon un Kalenema Deresi Düzköy yöresi ve bundan daha geniş olarak Artvin Çoruh vadisinde izlenmektedir. Burada Fıstıklı Köyü-Neşvikiye de orta kapalılıkta 100 hektardan büyük meşceresi bulunmaktadır (Akgül, 1991). Bir kısım araştırmacı bu türün oluşturduğu toplumların floristik yapısını ve parçalı dağılımını temel alarak bu yörelerde eski bir Akdeniz relikti olma olasılığını ileri sürmektedirler (Zohary, 1973). Anadolu da yayıldığı alanların yükseltisi m. arasında değişmektedir. Fırat (1943) ve Mirov (1967); İspanya da Akdeniz sahiline yakın Sierra de Almijara nın 2

10 güneyindeki tepelerde 1000 m ye kadar çıkan bu türün, doğu Akdeniz deki adalarda m. arasındaki yükseltilerde bulunduğunu bildirmektedirler. Türkiye başta Birleşik Arap Emirlikleri, İspanya, İsviçre, Almanya ve İsrail olmak üzere bir çok ülkeye çamfıstığı ihracat yapmaktadır yılından itibaren ise, Çin, Pakistan ve İran dan da çamfıstığı ithal edilmeye başlanmıştır. İhracat ve ithalat miktarları çizelge 1 de verilmiştir (Sülüşoğlu, 2004). Çizelge ithalat ve ihracat miktarları ve parasal değerleri Table 1. Export and import values and financial worth between the years İhracat İthalat Yıl Exports Imports Year Miktar (kg) Değer (ABD $) Miktar (kg) Değer (ABD $) Amount (kg) Value (USA$) Amount (kg) Value (USA$) ,523 11,586,172 27,580 20, ,479 16,408,290 57,787 29, ,796 6,094, , , ,983 2,262, , , ,497 3,825, ,653 1,015, ,018 10,355,524 40, ,105 İktüeren (1982); fıstıkçamının ve kızılçamın dört farklı yerdeki gelişim özelliklerine göre yaptığı çalışmada, 7 fıstıkçamı ve 23 kızılçam orijini kullanılarak çimlenme oranı, bin dane ağırlığı, nem ve fide yüzdesi, kotiledon sayısı, hipokotil boyu ve tutma oranı özellikleri belirlemiştir. Her iki türde de orijinlere bağlı olarak istatistiki olarak farklar saptanmıştır. Yirmi iki yaşındaki fıstıkçamlarında yapılan fıstık ve odun veriminin araştırıldığı bir çalışmada; budamaların tek ağaçta çap artımı üzerinde bir miktar etkisinin görüldüğü fakat birim alanda bu etkisinin ortadan kalktığı ifade edilmektedir. Şiddetli aralama yapılan parsellerde çap artımı ve fıstık verimi en yüksek düzeyde olmakta fakat birim alanda ağaç sayısı azaldığından hacim düşmektedir. Birim alanda ki fıstık veriminin ise şiddetli aralama yapılan yerlerde ağaç sayısı az olmasına karşılık diğerlerinden yüksek olduğu, Fıstıkçamının taç ve gövdelerini hızlı geliştirmeleri için yapılacak silvikültürel işlemlerin şiddetli olması gerektiği vurgulanmaktadır (Eler, 1986). Akgül ve Yılmaz (1991) tarafından yapılan çalışmada Türkiye de fıstıkçamının ekolojik özelliklerini incelemek için doğal ve yapay saf fıstıkçamı sahalarındaki ağaçlarda yaş, boy ve çap tespitleri yapılarak toprak örnekleri alınmıştır. Doğal meşcerelerde genel olarak granit, kumtaşı, mikaşist, andezit ve 3

11 kuvarsit ana kayalarının üzerinde geliştiği ayrıca sığ, ağır karakterli, drenaj şartları kötü, organik madde miktarı yetersiz ve kil oranı % 25 den fazla olan topraklarda yetersiz gelişme gösterdiği tespit edilmiştir. Avcıoğlu (1993), Tarsus-Turan Emeksiz arboretumunda kızılçam, sahilçamı ve fıstıkçamının on birinci ve yirmi ikinci yıllarındaki hacim artımlarını karşılaştırmıştır. Bu çalışmanın sonucuna göre on birinci yılda birinci sırayı sahilçamı ikinci sırayı fıstıkçamı üçüncü sırayı kızılçam almıştır. Fakat yirmi ikinci yılda yapılan ölçüm sonucunda sıralama tamamen değişmiş fıstıkçamının birinci sırayı aldığı tespit edilmiştir. Batı Anadolu da fıstıkçamı (Pinus pinea L.) nın gelişmesini etkileyen faktörlerin incelendiği bir çalışmada; kum içeriğinin % 60 veya üzerinde olması, kil içeriğinin % 20 yi, toz ve kil içeriğinin ise % 40 ı geçmemesi, yeterli toprak derinliğinin 100 cm den fazla olması, taban suyu seviyesinin 150 cm den yukarda olmaması şartları aranması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca Fıstıkçamı gelişimi üzerinde aralık ve mesafenin önemli olduğu, sık dikilmiş alanlarda gelişmelerin oldukça zayıf kaldığı belirtilmiştir. Bu nedenle ilk yıllarda odun hammaddesi eldesi düşünülmüyorsa aralık mesafenin en az 10x10 m olması önerilmiştir (Kılcı ve ark., 2000). Fıstıkçamı biyolojisi ve gençleştirilmesi ile ilgili olarak İktüeren (1974); 1000 dane ağırlıklarının orijinlere ve yıllara göre, özellikle yağışlı yıllarda arttığını tespit etmiştir. Çam fıstığının tadı aylara göre farklılık göstermemiş, fakat orijinlere göre değiştiği tespit edilmiştir. Çamfıstığı üretimini amaçlayan üreticilerin hasadı Mayıs ayında yapmaları tohum ağırlığı yönünden yararlı olacağı belirtilmiştir. 4

12 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1. Materyal Denemelerde 11 adeti yerli ve 15 adeti yabancı olmak üzere toplam 26 adet farklı fıstıkçamı (Pinus pinea L.) orijini kullanılmıştır. İspanya, İtalya, Yunanistan, Lübnan ve Fransa ya ait kullanılan yabancı orijinler, FAO Silva Mediterranea grub koordinatörü Bruno FADDY den, yerli orijinler ise Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından temin edilmiş ve (1+0) yaşlı tüplü fidanlar şeklinde araziye aplike edilmiştir. Çizelge 2. Denemelerde kullanılan orijinlere ait bilgiler Table 2. Data about the provenances which is used in trials Sıra No Orijin Ülke Yükseklik (m) Yağış (mm) Ana Kaya- Toprak Tipi Bin dane ağırlığı (gr) 1 Brignoles-Le Val Fransa Kalker 921,6 2 Saintes Maries Fransa Kum 817,2 3 Bkassine Lübnan Bazalt 870,8 4 St Aygulf Fransa Feniglia İtalya Deniz kumulu 647,6 6 Andalucia occidentalis İspanya Kalsik luvisol 591,6 7 Chalkidiki Agios Nikolaos Yunanistan Granit 516,8 8 Beit Mounzer Lübnan Bazalt 678,4 9 St. Raphael Fransa ,8 Distik 10 Cordillera central İspanya kambisol 544,4 granit 11 Muğla Yatağan- Katrancı Türkiye ,1 Gnays 565,6 12 Çanakkale Eceabat Türkiye ,1 Kumtaşı 569,6 13 Denizli Türkiye 650 Kireçtaşı 710,2 14 Antalya Kumluca Türkiye 5 986,3 Kalker 717,2 15 Qsaibe Lübnan Bazalt 718,0 16 Meseta Castellana İspanya Kalsik kambisol 637,6 17 Cataluna İspanya Humik kambisol 770,8 18 Kornael Lübnan Bazalt 652,8 19 Villeneuvette (Hérault) Fransa Kalker 733,6 20 Bergama Kozak Türkiye ,1 Granit 705,6 5

13 Çizelge 2 devam Sıra No Orijin Ülke Yükseklik (m) Yağış (mm) Ana Kaya- Toprak Tipi Bin dane ağırlığı (gr) 21 Antalya Serik Belek Türkiye Deniz kumulu 780,9 22 Edremit Atkayası Türkiye Gnays 23 Yalova Dumanlıdağ Türkiye ,4 Granit Aydın Koçarlı Türkiye 450 Gnays 25 Artvin Türkiye ,3-719,4 26 K.Maraş Elmacık Türkiye ,5 Kalker Fidan üretim aşamasında karşılaşılan sorunlar nedeni ile bazı orijinlerden fidan üretilememiş, dolayısıyla deneme alanların tümünde eşit orijin kullanılamamıştır (Çizelge 3). Çizelge 3. Denemelerde kullanılan orijinler Table 3. The provenances used in trials ORİJİNLER Batı Akdeniz Ege Doğu Akdeniz Başköy incik Koçarlı Kozak Mut Turan 1 Fransa-Brignoles-Le Val (Var) x x x x x x 2 Fransa-Saintes-Maries (B.du Rh.) x x x x x x 3 Fransa-St Aygulf (Var) x x x x x x 4 Fransa-St Raphaël (var) x x x x x x 5 Fransa-Villeneuvette (Hérault) x x x x x x 6 İspanya-Andalucia occidental x x x x x x 7 İspanya-Cataluna x x x x x x 8 İspanya-Cordillera Central x x x x 9 İspanya-Meseta Castellana x x x x x x 10 İtalya-Fenignlia 67 x x x x x x 11 Lübnan-Beit Mounzer (Maddath Jebbel) x x x x x 12 Lübnan-Bkassine x x x x x 13 Lübnan-Kornael x x x x x x 14 Lübnan-Qsaibe x x x x x 15 Türkiye Antalya-Kumluca x x x x x x 16 Türkiye-Antalya Serik Belek x x x 17 Türkiye-Artvin Artvin x x 18 Türkiye-Aydın Koçarlı x x 6

14 Çizelge 3 devam ORİJİNLER Batı Akdeniz Ege Doğu Akdeniz Başköy incik Koçarlı Kozak Mut Turan 19 Türkiye-Bergama Kozak x x 20 Türkiye-Bursa-Yalova Dumanlıdağ x x x x x x 21 Türkiye-Çanakkale Milli Park x x x x x x 22 Türkiye-Denizli Kepentepe x x 23 Türkiye-Edremit Atkayası x x 24 Türkiye-K.Maraş Elmacık x x 25 Türkiye-Muğla-Yatağan Katrancı x x x x x x 26 Yunanistan-Chalkidiki Agios ikolaos x x x x x x 3.2. Deneme Alanları Fidanlar, Ege Bölgesinde Muradiye, Batı Akdeniz Bölgesinde Antalya- Zeytinköy ve Doğu Akdeniz Bölgesinde araştırma müdürlüğünün fidanlıklarında üretilmiştir (Çizelge 4). Deneme alanları ise; I)-Ege Bölgesinde; Bergama-Kozak, Koçarlı-Yığıntaş ve Torbalı-Atizi yörelerinde 3 adet, (Ancak Torbalı-Atizi 2002 yılında yaşanan aşırı kurumalar nedeniyle değerlendirilemediğinden projeden çıkarılmıştır). II)-Batı Akdeniz Bölgesinde; Antalya Orman İşletme Müdürlüğü, Döşemealtı ve Asar Orman İşletme şeflikleri sınırları dahilindeki Başköy ve İncik yörelerinde 2 adet, III)-Doğu Akdeniz Bölgesinde; Tarsus Turan Emeksiz Ormanı ile Mut Hacınoğlu yöresinde olmak üzere 2 adet, Olarak belirlenmiş ve toplam 6 deneme alanında çalışmalar yürütülmüştür. 7

15 Çizelge 4. Deneme alanlarının tanıtımı Table 4. Identification of Trials Deneme Alanı Bölge Müd./ İşletme Müd. Mevki Kullanılan orijin sayısı Her bir orijinin temsil edildiği fidan sayıları Deneme Deseni Yineleme sayısı Enlem Boylam Rakım (m) Denizden uzaklık (km) Anakaya En yüksek sıcaklık ( o C) En düşük sıcaklık ( o C) Toplam Yağış (mm) Ege Batı Akdeniz Kozak Koçarlı Başköy İncik İzmir B.M./ Bergama İ. M. Muğla B. M./ Aydın İ. M. Antalya B.M./ Merkez İ. M. Antalya B.M./ Merkez İ. M. Kozak Şefliği/ Karaveliler Köyü merası Koçarlı Şefliği/ Yığıntaş Mevki Döşemealtı Şefliği/ 835 no lu bölmede Asar Şefliği/ 716 no lu bölmede Rastlantı Blokları Sıra Parsel Rastlantı Blokları Sıra Parsel Rastlantı Blokları Kare Parsel Rastlantı Blokları Kare Parsel Granit Gnays Kireçtaşı Kireçtaşı 2000 Temmuz 36,6 o C 2000 Temmuz 38,3 0 C 1998 Ağustos 37 0 C 1998 Ağustos 37 0 C 2000 Ocak 0,4 o C 2000 Ocak 0,7 0 C 2000 Ocak 3,9 0 C 2000 Ocak 3,9 0 C 629,02 664, , ,85 8

16 Deneme Alanı Bölge Müd./ İşletme Müd. Mevki Kullanılan orijin sayısı Her bir orijinin temsil edildiği fidan sayıları Deneme Deseni Yineleme sayısı Enlem Boylam Rakım (m) Denizden uzaklık (km) Anakaya En yüksek sıcaklık ( o C) En düşük sıcaklık ( o C) Toplam Yağış (mm) Doğu Akdeniz Tarsus Mut Mersin B. M./ Tarsus İ. M. Mersin B. M./ Mut İ. M. Karabucak Şefliği/ 67 no lu bölmede Turan Emeksiz kumul ağ. Merkez Şefliği/ 100 no lu bölmede Tek ağaç Kum Tek ağaç ' 45'' ' 04'' Kireçtaşı (alüviyalkollivüyal depo) 1999 Ağustos 38,5 0 C 2000 Temmuz 39,3 0 C 1985 şubat -3 0 C 2000 Ocak 0,3 0 C 665,50 355,72 9

17 3.3. Deneme Sahalarında Yapılan İş ve İşlemler Deneme sahalarında dikimden önce toprak hazırlığı yapılmış, 1+0 yaşlı tüplü fidanlarla çukur dikimi yöntemiyle dikilmiştir. Tarsus-Turan Emeksiz deneme alanı 1995 yılı sonbaharında, diğerleri 1996 kışında tesis edilmiştir. Turan, Mut, İncik ve Başköy de toprak işleme makine ile yapılmış Kozak ve Koçarlı da ise sahanın eğimli ve kırıklı yapıda olması nedeniyle bu işlem işçi ile yaptırılmıştır. Bakım çalışmaları Mut deneme alanında makine ile diğer deneme alanlarında ise işçi yardımıyla yapılmaktadır. Denemelerde 1996 yılı vejetasyon mevsimi sonunda boy ölçümlerine başlanmıştır. Boyları 1,30 cm den büyük olanların çapları mm hassasiyetinde kumpasla, boylar cm hassasiyetinde lata ile ölçülmüştür. Orijinlerin yaşama oranları sayımla belirlenmiştir Deneme Deseni ve Değerlendirme Yöntemi Denemeler Ege ve Batı Akdeniz bölgelerinde rastlantı blokları deneme desenine göre, Doğu Akdeniz Bölgesinde ise, rastlantı blokları deneme desenine uygun olacak şekilde tek ağaç parselli olarak tesis edilmiştir. Elde edilen verilerin değerlendirilmesinde TARİST (Akkaş, 1994) istatistik değerlendirme programı kullanılmış, yaşama oranlarına arcsinüs dönüşümleri yapılmıştır. Her Deneme Alanı İçin Kullanılan Model: Veriler tek faktörlü tesadüf blokları (Tarist; model 7) deneme desenine göre değerlendirilmiştir. Ortalamaların karşılaştırılması ve farklılıkların belirlenmesinde ise Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi uygulanmıştır. Değerlendirmelerde kullanılan varyans analiz modeli ve istatistik değerlendirme formülü aşağıda verilmiştir. Varyans analizinde serbestlik dereceleri: Y ij = µ+ O j +B i + E ij Eşitlikte; µ = Genel ortalama, O j = Orijinlerin etkisi, B i = Blokların etkisi E ij = Orijin blok etkileşimi (hata) olarak tanımlamaktadır. 10

18 Ortak Deneme Alanı Değerlendirmeleri İçin Kullanılan Model: Veriler bir faktör tesadüf blokları yer üzerine kombine (Tarist; model 15) deneme desenine göre değerlendirilmiştir. Ortalamaların karşılaştırılması ve farklılıkların belirlenmesinde ise Duncan Çoklu Karşılaştırma Testi uygulanmıştır. Değerlendirmelerde kullanılan varyans analiz modeli ve istatistik değerlendirme formülü aşağıda verilmiştir. Varyans analizinde serbestlik dereceleri: Y ijk = µ+ L j +E ij +O k +(LxO) jk +E ijk Eşitlikte; µ = Genel ortalama L j = Deneme alanı etkisi E ij = i. deneme alanında j. Bloğun etkisi O k = k. orijin etkisi, (LXO) jk = Deneme alanı orijin etkileşimi E ijk = Hata olarak tanımlamaktadır. Deneme alanları arasındaki B tipi korelasyon değerleri hesaplanmıştır. B tipi korelasyonlar boy (cm), taç çapı (cm) değerleri üzerinden hesaplanmış, hesaplamalarda aşağıdaki eşitlik kullanılmıştır (Burdon, 1977). 2 σ 0 Rb = 2 2 ( σ 0 + σ 10 ) Eşitlikte: Rb= Orijin düzeyinde B tipi korelasyon 2 σ 0 = Orijinler arası farklılıktan kaynaklanan varyans, 2 σ 10 = Orijinle-çevre etkileşimi varyans değeri olarak tanımlanmaktadır. 11

19 4. BULGULAR 4.1 Deneme Alanlarına Ait Topraklar Ege Bölgesinde Kozak ve Koçarlı, Batı Akdeniz Bölgesinde İncik ve Başköy, Doğu Akdeniz Bölgesinde Mut deneme alanlarına ait toprak örneklerinin analizi Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü laboratuarında yapılmıştır. Turan deneme alanına ait toprak örneklerinin analizi ise Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Laboratuarında yapılmıştır Ege Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri Ana kayası granit olan Kozak deneme alanına ait topraklarda yapılan analizlere göre; Kozak ta kurulan denemenin toprak türü kumlu balçık olup kimyasal özellikleri açısından, kireçsiz, tuzsuz, toprak reaksiyonu orta şiddetli asit ve organik maddece fakirdir. Ana kayası gnays olan Koçarlı deneme alanına ait topraklarda yapılan analizlere göre; toprak türü balçıklı kum olup, toprağın kimyasal özellikleri az kireçli, tuzsuz, toprak reaksiyonu orta şiddette asit ile nötr arasında değişmektedir. Ayrıca saha orta düzeyde organik maddeye sahiptir (EK 2.) Batı Akdeniz Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri İncik deneme alanına ait topraklarda yapılan analizlere göre; Ana kaya kireçtaşı olup iskeletçe zengin 1-1,5 m toprak derinliğine sahip alanın mineral toprağın altında gevşek ana materyal yer almaktadır. Yağışın fazla olması nedeniyle kireçler yıkanmış bu yüzden toprak reaksiyonunun düşük olduğu belirlenmiştir. İskeletçe zengin olduğu için toprak geçirgenliği fazladır. Toprak bünyesi kil olup, az kireçli, tuzsuz, toprak reaksiyonu olarak orta şiddette asit ile nötr arasında değişmektedir. Orta düzeyde organik maddeye sahiptir (Ek 2.). Başköy deneme alanına ait topraklarda yapılan analizlere göre; Ana kaya kireçtaşı olup yatay tabakalı ve ana kaya çatlakları daha az olduğundan köklerin derinlere gitmesini sınırlamaktadır. Toprak türü kil olup, toprağın kimyasal özellikleri az kireçli, tuzsuz, toprak reaksiyonu nötr ile hafif alkali arasında değişmektedir. Ayrıca toprakta orta düzeyde organik madde vardır (EK 2.) Doğu Akdeniz Bölgesi Deneme Alanları Toprak Özellikleri Mut deneme alanına ait topraklarda yapılan analizlere göre; Mut ta kurulan denemenin toprak türü balçık, kumlu-balçık, kumlu-killi-balçık, killi-balçıktır. Kimyasal özellikleri açısından, aşırı kireçli, tuzsuz, toprak reaksiyonu orta alkali olup organik maddece düşük-orta düzeydedir (Ek 2.). 12

20 Turan deneme alanı ise kumlu toprak olup, toprağın kimyasal özellikleri yüksek kireçli, az tuzlu, toprak reaksiyonu orta alkalidir. Ayrıca orta düzeyde organik maddeye sahiptir (EK 2.) Deneme Alanlarında Elde Edilen Bulgular Ege Bölgesi Denemeleri Denemelerin onuncu yılında elde edilen verilere uygulanan varyans analizleri sonucunda; Ege bölgesindeki deneme alanlarında Kozak bölgesinde orijinler arasında, boy, çap, taç çapı ve yaşama oranı bakımından istatistiki yönden anlamlı bir farklılığa rastlanılmamıştır (Çizelge 5.). Koçarlı deneme alanında ise çap ortalamaları yönünden % 5 alfa seviyesinde önemli farklılıklar bulunmuştur (Çizelge 6.). Verilen çizelgelerdeki istatistiki anlamda farklılıkların önem dağılımı aşağıdaki gibidir. * = Önemli % 5 alfa seviyesinde (significant at alfa level %5) ** = Önemli % 1 alfa seviyesinde (significant at alfa level % 1) *** = Önemli % 0.1 alfa seviyesinde (significant at alfa level % 0.1) ns = Önemsiz ( not significant ) Çizelge 5. Ege bölgesi Kozak deneme alanı varyans analiz tablosu Table 5.The analysis of variance at Kozak trial in Aegean Region VARYASYON KAYNAĞI Source of variation SERBESTLİK DERECESİ Degres of freedom Boy Ort. Height F ORANI/KARELER ORTALAMASI Ratio of F/average of the squares Çap Ort. Diameter Taç Çapı Ort. Crown Diameter Yaşama Oranı Survival Rate Yineleme Replication * * ** ** Orijin Origin ns ns ns ns Hata Error Genel General

21 Çizelge 6. Ege bölgesi Koçarlı deneme alanı varyans analiz tablosu Table 6. The analysis of variance at Koçarlı trial in Aegean Region VARYASYON KAYNAĞI Source of variation Yineleme Replication Orijin Origin Hata Error Genel General SERBESTLİK DERECESİ Degres of freedom 2 25 Boy Height 3.916* ns F ORANI/KARELER ORTALAMASI Ratio of F/ average of the squares Çap Diameter 0.794ns * Taç Çapı Crown Diameter 0.193ns ns Yaşama Oranı Survival Rate 0.818ns ns Koçarlı deneme alanındaki çap ortalamalarına uygulanan Duncan testine göre orijinlerin beş farklı grup oluşturdukları belirlenmiştir. İlk grubu oluşturan orijinlerden bazıları; Muğla-Yatağan-Kantarcı-Türkiye (114,93 mm), Brignoles-Le Val-Fransa (91,57 mm), Artvin-Türkiye (86,17 mm), Saintes-Maries- Fransa (85,37 mm), Antalya-Serik- Belek-Türkiye (83,32 mm) orijinleridir. Son grubu oluşturan orijinlerden bazıları; Antalya-Kumluca-Türkiye (29,30 mm) Cataluna-İspanya (35,17 mm), Andalucia-Occidentalis-İspanya (43,67 mm) dır. 14

22 Çizelge 7. Koçarlı deneme alanındaki çap ortalamalarına ait Duncan testi Table 7. Duncan test of diameter means in Koçarlı trial Muğla Yatağan-Katrancı (TR) Brignoles-Le Val (FR) Artvin (TR) Saintes Maries (FR) Antalya Serik Belek (TR) Denizli (TR) Edremit Atkayası (TR) Qsaibe (LB) St Aygulf (FR) Feniglia (IT) Aydın Koçarlı (TR) Cordillera central (IS) Çanakkale Eceabat (TR) Yalova Dumanlıdağ (TR) Beit Mounzer (LB) Bergama Kozak (TR) K.Maraş Elmacık (TR) Meseta Castellana (IS) Villeneuvette (Hérault) (FR) Bkassine (LB) St. Raphael (FR) Kornael (LB) Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) Andalucia occidentalis (IS) Cataluna (IS) Antalya Kumluca (TR) Hko= dir Kozak ve Koçarlı deneme alanı ortak değerlendirildiğinde, boy, çap ve taç çapı bakımından deneme alanları arasında fark % 5 alfa seviyesinde önemli bulunmuştur. Yaşama oranları bakımından deneme alanları arasında % 1 alfa seviyesinde fark saptanmıştır (Çizelge 8.). Boy, çap ve taç çapı ve yaşama oranlarına uygulanan duncan testi sonucunda Kozak deneme alanında gelişen orijinlerin Koçarlı deneme alanında gelişen orijinlerden daha iyi gelişme gösterdiği 15

23 görülmüştür. Kozak ta yaşama oranı % 74, 36, Koçarlı da % 50, 05 dir. Bergama- Kozak deneme alanındaki fidanların boy, çap, taç çapları ve yaşama oranları Koçarlı deneme alanından daha yüksektir. Çizelge 8. Ege bölgesi deneme alanlarının ortak varyans analiz tablosu Table 8. The analysis of variance at combined trials in Aegean Region VARYASYON KAYNAĞI Source of variation Deneme Alanı Location Blok (Deneme alanı) Block ( Location) Orijin Origin Den.Al x Orijin Location x Origin Hata Error Genel General SERBESTLİK DERECESİ Degrees of freedom Boy Ort. Height * ** ns ns F ORANI/KARELER ORTALAMASI Ratio of F/ average of the squares Çap Ort Diameter * * ns ns Taç Çapı Ort. Crown Diameter * * ns ns Yaşama Oranı Survival Rate ** * ns ns Batı Akdeniz Bölgesi Denemeleri Denemelerin onuncu yılında İncik deneme alanında elde edilen verilere yapılan varyans analizine göre orijinler arasında boy, çap ve taç çapı verilerinde % 5 alfa seviyesinde farklılık bulunmuştur. 16

24 Çizelge 9. İncik deneme alanı varyans analiz tablosu Table 9. The analysis of variance in İncik trial VARYASYON KAYNAĞI Source of variation SERBESTLİK DERECESİ Degres of freedom Boy Ort. Height F ORANI/KARELER ORTALAMASI Ratio of F/ average of the squares Çap Ort. Diameter Taç Çapı Ort. Crown Diameter Yaşama Oranı Survival Rate Yineleme Replication Orijin Origin Hata Error Genel General ns * ns * ns * ns ns İncik deneme alanında hangi orijin yada orijin gruplarının farklı olduğunu test etmek için uygulanan Duncan Çoklu Karşılaştırma testlerine göre boy bakımından 5 farklı grup oluşmuştur. İlk grubu oluşturan orijinlerden bazıları; Chalkidiki Agios Nikolaos- Yunanistan (533,65 cm), Andalucia occidentalis-ispanya (476,11 cm), Saintes- Maries-Fransa (463,55 cm), Villeneuvette (Herault)-Fransa (456,30 cm) dır. Son grubu oluşturan orijinler; Antalya-Kumluca-Türkiye (334,52 cm), Yalova- Dumanlıdağ-Türkiye (357,28 cm), Muğla-Yatağan-Kantarcı-Türkiye (364,81 cm), Cataluna-İspanya (414,95 cm) dır. 17

25 Çizelge 10. İncik deneme alanı boy ortalamaları duncan testi Table 10. Duncan test of height means in İncik trial Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) Andalucia occidentalis (IS) Saintes Maries (FR) Villeneuvette (Hérault) (FR) Brignoles-Le Val (FR) St. Raphael (FR) St Aygulf (FR) Çanakkale Eceabat (TR) Meseta Castellana (IS) Feniglia (IT) Kornael (LB) Cataluna (IS) Muğla Yatağan-Katrancı (TR) Yalova Dumanlıdağ (TR) Antalya Kumluca (TR) Hko= dir Çap ortalamalarına uygulanan duncan testine göre 5 grup oluşmuştur ve ilk grubu oluşturan 10 orijin sırasıyla; Chalkidiki Agios Nikolaos-Yunanistan (146,19mm), Andalucia occidentalis- İspanya 126,67 mm, St-Aygulf-Fransa (125,87 mm), Saintes-Maries-Fransa (121,73 mm) St. Raphael-Fransa ( mm), Villeneuvette (Hérault)-Fransa ( mm), Meseta Castellana- İspanya ( mm), Kornael-Lübnan ( mm), Çanakkale Eceabat- Türkiye ( mm,) ve Brignoles-Le Val - Fransa ( mm) dır. Son grubu oluşturan orijinlerden bazıları ; Antalya-Kumluca-Türkiye (79,17 mm), Yalova- Dumanlıdağ-Türkiye (90,67 mm), Muğla-Yatağan-Kantarcı-Türkiye (93,85 mm), Feniglia-İtalya (110,99 cm) Cataluna - İspanya ( mm) dır. 18

26 Çizelge 11. İncik deneme alanı çap ortalamaları duncan testi Table 11. Duncan test of diameter means in İncik trial Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) Andalucia occidentalis (IS) St Aygulf (FR) Saintes Maries (FR) St. Raphael (FR) Villeneuvette (Hérault) (FR) Meseta Castellana (IS) Kornael (LB) Çanakkale Eceabat (TR) Brignoles-Le Val (FR) Cataluna (IS) Feniglia (IT) Muğla Yatağan-Katrancı (TR) Yalova Dumanlıdağ (TR) Antalya Kumluca (TR) Hko= dir Taç çapı ortalamalarına göre orijinler 3 farklı grup oluşturmuştur. Buna göre ilk grubu oluşturan orijinler; Chalkidiki Agios Nikolaos-Yunanistan (310,79 cm), Andalucia occidentalis-ispanya (298,28 cm), Saintes-Maries-Fransa (193,86 cm), Villeneuvette (Herault)-Fransa (292,34 cm), St Aygulf-Fransa ( cm), Meseta Castellana-İspanya ( cm), St. Raphael-Fransa ( cm), Çanakkale Eceabat-Türkiye ( cm), Cataluna-Ispanya ( cm), Kornael-Lübnan ( cm), Brignoles-Le Val-Fransa ( cm) ve Feniglia- İtalya ( cm) dır. Son grubu oluşturan orijinlerden bazıları; Antalya- Kumluca-Türkiye (209,09 cm), Yalova-Dumanlıdağ-Türkiye (216,28 cm). 19

27 Çizelge 12. İncik deneme alanı taç çapı ortalamaları duncan testi Table 12. Duncan test of crown diameter means in İncik trial Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) Andalucia occidentalis (IS) Saintes Maries (FR) Villeneuvette (Hérault) (FR) St Aygulf (FR) Meseta Castellana (IS) St. Raphael (FR) Çanakkale Eceabat (TR) Cataluna (IS) Kornael (LB) Brignoles-Le Val (FR) Feniglia (IT) Muğla Yatağan-Katrancı (TR) Yalova Dumanlıdağ (TR) Antalya Kumluca (TR) Hko= dir Başköy deneme alanında 10. yılda elde edilen verilere uygulanan varyans analizine göre boy bakımından orijinler arasında % 5 alfa seviyesinde, taç çapı olarak orijinler arasında % 1 alfa seviyesinde istatistiki güven düzeyinde farklılıklar görülmüştür (Çizelge 13.). 20

28 Çizelge 13. Başköy deneme alanı varyans analiz tablosu Table 13. Analysis of variance in Başköy trial VARYASYON KAYNAĞI Source of variation SERBESTLİK DERECESİ Degres of freedom F ORANI/KARELER ORTALAMASI Ratio of F/ average of the squares Yineleme Replication Orijin Origin Hata Error Genel General Boy Ort. Height 6.401** * Çap Ort. Diameter 9.333*** ns Taç Çapı Ort. Crown Diameter 8.311** *** Yaşama Oranı Survival Rate 2.325ns ns Başköy de boy ortalamalarına uygulanan Duncan testinde 3 grup oluşmuştur. İlk grupta yer alan 11 orijin sırasıyla; Feninglia-İtalya (392,51 cm), Cataluna-İspanya (390,93 cm), Brignoles-le-val- Fransa (375,48 cm), St-Aygulf- Fransa (371,28 cm), Meseta Castellana-İspanya ( cm), Andalucia occidentalis-ispanya ( cm), Qsaibe-Lübnan ( cm), Cordillera central-ispanya ( cm), Villeneuvette (Hérault) -Fransa ( cm), Kornael-Lübnan ( cm), Saintes Maries Fransa ( cm) orijinlerindedir. 21

29 Çizelge 14. Başköy deneme alanı boy ortalamaları duncan testi Table 14. Duncan test of height means in Başköy trial Feniglia (IT) Cataluna (IS) Brignoles-Le Val (FR) St Aygulf (FR) Meseta Castellana (IS) Andalucia occidentalis (IS) Qsaibe (LB) Cordillera central (IS) Villeneuvette (Hérault) (FR) Kornael (LB) Saintes Maries (FR) St. Raphael (FR) Çanakkale Eceabat (TR) Yalova Dumanlıdağ (TR) Bkassine (LB) Beit Mounzer (LB) Antalya Kumluca (TR) Muğla Yatağan-Katrancı (TR) Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) Hko= dir Taç çapı ortalamalarına yapılan duncan testine göre 6 grup oluşmuştur. İlk grupta yer alan orijinler; Cataluna-İspanya (251,02 cm), Andalucia occidentalis- Yunanistan (241,39 cm), Meseta Castellana-İspanya (239,45 cm), Cordillera Central-İspanya (238,67 cm), Feniglia-Italya ( cm), St Aygulf-Fransa ( cm), Villeneuvette (Hérault)-Fransa ( cm), QsaibeLübnan ( cm), Brignoles-Le Val-Fransa ( cm), Kornael-Lübnan ( cm), Saintes Maries-Fransa ( cm) orijinleridir. 22

30 Çizelge 15. Başköy deneme alanı taç çapı ortalamaları duncan testi Table 15. Duncan test of crown diameter means in Başköy trial Cataluna (IS) Andalucia occidentalis (IS) Meseta Castellana (IS) Cordillera central (IS) Feniglia (IT) St Aygulf (FR) Villeneuvette (Hérault) (FR) Qsaibe (LB) Brignoles-Le Val (FR) Kornael (LB) Saintes Maries (FR) St. Raphael (FR) Bkassine (LB) Antalya Kumluca (TR) Beit Mounzer (LB) Çanakkale Eceabat (TR) Yalova Dumanlıdağ (TR) Muğla Yatağan-Katrancı (TR) Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) Hko= dir

31 Çizelge 16. Batı Akdeniz Bölgesi Ortak Varyans Analiz Sonuçları Table 16.The analysis of variance at combined trials in West Mediterranean Region VARYASYON KAYNAĞI Source of variation Deneme Alanı Location Blok (Deneme alanı) Block ( Location) Orijin Origin Den.AlXOri Location XOri. Hata Error Genel General SERBESTLİK DERECESİ Degres of freedom Boy Ort. Height ** ns *** ** F ORANI/KARELER ORTALAMASI Ratio of F/ average of the squares Çap Ort. Diameter ** ** *** ** Taç Çapı Ort. Crown Diameter ** ** *** ** Yaşama Oranı Survival Rate * ns ns n İncik ve Başköy deneme alanları birlikte değerlendirildiğinde boy, çap ve taç çapı bakımından deneme alanları arasında % 1, orijinler arasında % 0.1, deneme alanları ve orijinler etkileşimi bakımından % 1 alfa seviyesinde farklılık görülmüştür.yaşama oranı bakımından sadece deneme alanları arasında % 5 alfa seviyesinde önemli farklılık görülmüştür. Farklılık görülen verilere duncan testi uygulanmıştır (Çizelge 17). Başköy deneme alanındaki fidanların yaşama oranı İncikten daha iyidir. Fakat, boy, çap ve taç çapı ortalamaları İncik deneme alanında daha yüksektir. 24

32 Çizelge 17. İncik-Başköy deneme alanları boy ortalamaları duncan testi Table 17. Duncan test of height means in İncik and Başköy trials Feniglia (IT) Andalucia occidentalis (IS) Brignoles-Le Val (FR) St Aygulf (FR) Cataluna (IS) Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) Meseta Castellana (IS) Villeneuvette (Hérault) (FR) Saintes Maries (FR) Kornael (LB) St. Raphael (FR) Çanakkale Eceabat (TR) Yalova Dumanlıdağ (TR) Muğla Yatağan-Katrancı (TR) Antalya Kumluca (TR) Hko= dir Boy ortalamalarına uygulanan duncan testine göre 3 grup oluşmuştur ilk grubu oluşturan orijinler; Feninglia-İtalya (411,05 cm), Andalucia Occidentalis- İspanya (408,35 cm), Brignoles Le-Val-Fransa (405,69 cm), St Aygulf-Fransa ( cm), Cataluna-İspanya ( cm), Chaldiki Agios Nikolaos- Yunanistan ( cm), Meseta Castellana Ispanya ( cm), Villeneuvette Fransa ( cm), Saintes-Maries-Fransa ( cm), Kornael- Lübnan ( cm), St. Raphael-Fransa ( cm), Çanakkale-Eceabat- Türkiye ( cm) almıştır. Son grubu oluşturan orijinler, Antalya Kumluca- Türkiye (325,25 cm), Muğla Yatağan Katrancı-Türkiye (332,32 cm) ve Yalova Dumanlıdağ-Türkiye (336,24 cm) dir. 25

33 Çizelge 18. İncik-Başköy deneme alanları çap ortalamaları duncan testi Table 18. Duncan test of diameter means in İncik and Başköy trials St Aygulf (FR) Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) Andalucia occidentalis (IS) Feniglia (IT) Cataluna (IS) Villeneuvette (Hérault) (FR) Meseta Castellana (IS) Kornael (LB) Saintes Maries (FR) Brignoles-Le Val (FR) St. Raphael (FR) Çanakkale Eceabat (TR) Yalova Dumanlıdağ (TR) Muğla Yatağan-Katrancı (TR) Antalya Kumluca (TR) Hko= dir Çap ortalamalarına uygulanan duncan testine göre 4 grup oluşmuştur. ilk grubu oluşturan orijinler; St Aygulf-Fransa (104,03 mm), Chalkidiki Agios Nikolaos-Yunanistan (102,99 mm), Andalucia occidentalis-ispanya (101,22 mm), Feniglia-İtalya ( mm), Cataluna-İspanya ( mm), Villeneuvette- Fransa ( mm), Meseta Castellana İspanya (99.418mm), Korneal-Lübnan (98.400mm), Saintes-Maries Fransa (98.054mm), Brignoles-LeVal-Fransa (97.296), St. Raphael-Fransa ( mm) ve Çanakkale-Eceabat-Türkiye ( mm) dır. Son grubu oluşturan orijinlerin tümü; Antalya Kumluca-Türkiye (77,84 mm), Muğla Yatağan Katrancı-Türkiye (79,07 mm), Yalova Dumanlıdağ-Türkiye (81,87 mm) dir. 26

34 Çizelge 19. İncik-Başköy deneme alanları taç çapı ortalamalsrı duncan testi Table 19. Duncan test of crown diameter means in İncik and Başköy trials Andalucia occidentalis (IS) Meseta Castellana (IS) Cataluna (IS) Villeneuvette (Hérault) (FR) St Aygulf (FR) Saintes Maries (FR) Feniglia (IT) St. Raphael (FR) Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) Kornael (LB) Brignoles-Le Val (FR) Çanakkale Eceabat (TR) Muğla Yatağan-Katrancı (TR) Antalya Kumluca (TR) Yalova Dumanlıdağ (TR) Hko= dir Taç çapı ortalamalarına uygulanan duncan testine göre 5 grup oluşmuştur. İlk grubu oluşturan orijinler; Andalucia occidentalis-ispanya (264,14 cm), Meseta castellana-ispanya (256,96 cm), Cataluna-İspanya (254,98 cm), Villeneuvette (Herault)-Fransa (254,92 cm), St. Aygulf-Fransa ( cm), Saintes-Maries- Fransa ( cm), Feniglia-İtalya ( cm), St. Raphael Fransa ( cm), Chalkidiki Agios-Yunanistan ( cm), Korneal-Lübnan ( cm) ve Brignoles Le Val-Fransa ( cm) dır. Son grubu oluşturan orijinler; Yalova Dumanlıdağ-Türkiye (206,40 cm), Antalya Kumluca-Türkiye (208,16 cm), Muğla Yatağan Katrancı-Türkiye (209,17 cm), Çanakkale Eceabat- Türkiye (227,78 cm) dir. 27

35 Ege Bölgesi ve Batı Akdeniz Bölgelerinin Birlikte Değerlendirilmesi Ege ve Batı Akdeniz denemelerinde ortak kullanılan orijinlere uygulanan varyans analizine göre deneme alanları arasında boy ve çap bakımından % 0.1, taç çapı bakımından % 1, deneme alanı ve orijin etkileşimine göre boyda % 1, taç çapında % 5 alfa seviyesinde önemli farklılık bulunmuştur. Yaşama oranlarının değerlendirilmesine göre deneme alanları arasında % 0.1 alfa seviyesinde önemli farklılık bulunmuştur (Çizelge 20.). Çizelge 20. Ege ve Batı Akdeniz Ortak varyans analiz tablosu Table 20. The analysis of variance results at combined trials in Aegean and West Mediterranean regions VARYASYON KAYNAĞI Source of variation Deneme Alanı Location Blok (Deneme alanı) Block ( Location) Orijin Origin Den.AlXOri Location XOri. Hata Error Genel General SERBESTLİK DERECESİ Degres of freedom F ORANI/KARELER ORTALAMASI Ratio of F/ average of the squares T. Çap Ort. Çapı Ort. Diameter Crown Diameter Boy Ort. Height *** * ns ** *** ns ns ns ** *** ns * Yaşama Oranı Survival Rate *** ns ns ns Duncan testlerine göre yaşama oranı ortalamalarına sahip en iyi deneme alanları Başköy ve Kozak, en kötü deneme alanları İncik ve Koçarlı dır. Taç çapı ortalamaları en iyi Kozak deneme alanında, en kötü Başköy deneme alanında, boy ve çap gelişimi bakımından en iyi deneme alanı İncik, en kötü deneme alanı Koçarlı dır. 28

36 Elde edilen sonuçlara B tipi korelasyon uygulandığımda, yöreler arasında orijin çevre etkileşimi bakımından önemli bir farklılık vardır. (Çizelge 23-24). Çizelge 21. Ege ve Batı Akdeniz Bölgesi deneme alanlarının boy ortalamalarına göre B tipi korelasyon tablosu Table 21. B type corelation table of height means in Aegean and West Mediterranian regions Kozak Koçarlı İncik Başköy Kozak - 0,49 0,40 0,43 Koçarlı - 0,40 0,54 İncik - 0,55 Başköy - Çizelge 22. Ege ve Batı Akdeniz bölgesi deneme alanlarının taç çapı ortalamalarına göre B tipi korelasyon tablosu Table 22. B type corelation table of crown diameter means in Aegean and West Mediterranian regions Kozak Koçarlı İncik Başköy Kozak - 0,37 0,57 0,47 Koçarlı - 0,57 0,41 İncik - 0,62 Başköy Doğu Akdeniz Bölgesi Denemeleri Turan da onuncu yıl verileri alınamadan saha, aralama kesimi sonucu Orman İşletme Müdürlüğü tarafından kesilmiştir. Turan deneme sahasının 9 yıllık verileri, Mut deneme sahasının on yıllık verileri değerlendirilmiştir. Bu nedenle her iki deneme alanı birbiriyle karşılaştırılamamıştır. Ayrıca Mut deneme deseni diğer deneme alanlarından farklı olduğundan birlikte değerlendirilememiştir. Turan ve Mut ta elde edilen verilere uygulanan varyans analizine göre Turan deneme alanında test edilen orijinler arasında boy ve çap değerleri bakımından fark yoktur (Çizelge 24). Mut deneme alanında orijinler arasında boy bakımından % 0,01 alfa seviyesinde, çap bakımından % 1 alfa seviyesinde önemli farklılık bulunmuştur (Çizelge 25-26). 29

37 Çizelge 23. Tarsus/Turan Emeksiz Ormanı Deneme Alanı 9.Yaş Varyans Analizi Table 23. The analysis of variance of 9 th years in Turan Emeksiz trial. VARYASYON KAYNAĞI Source of variation SERBESTLİK DERECESİ Degres of freedom F ORANI/KARELER ORTALAMASI Ratio of F Boy Height Çap Diameter Yineleme Replication Orijin Origin Hata Error Genel General *** ns *** ns Çizelge 24. Mut Deneme Alanı 10. Yaş Varyans Analizi Table 24. The analysis of variance of 10 th years in Mut trial. VARYASYON KAYNAĞI Source of variation Yineleme Replication Orijin Origin Hata Error Genel General SERBESTLİK DERECESİ Degres of freedom F ORANI/KARELER ORTALAMASI Ratio of F Boy Height 5.225*** *** Çap Diameter 2.668*** ** Taç Çapı Crown Diameter *** ns

38 Mut deneme alanındaki boy ortalamalarına uygulanan duncan testine göre en iyi boy gelişimi gösteren iki orijin sırasıyla; Feniglia-İtalya (455,39 cm) ve Brignoles_Le Val-Fransa ( 429,58 cm) dır. En düşük boy gelişimi yapan orijinlerden bazıları; Muğla Yatağan Katrancı_Türkiye ( 385,22 cm), Bkassine- Lübnan (386,154 cm), Qasibe-Lübnan (388,750 cm), Yalova Dumanlıdağ-Türkiye ( 390,00 cm) dir. 31

39 Çizelge 25. Mut Deneme Alanı 10. Yaş Boy Verileri Duncan Testi Table 25. Duncan test of 10 th years of heights in Mut trial Feniglia (IT) Brignoles-Le Val (FR) Saintes Maries (FR) Villeneuvette (Hérault) (FR) Meseta Castellana (IS) Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) Çanakkale Eceabat (TR) Kornael (LB) St Aygulf (FR) St. Raphael (FR) Andalucia occidentalis (IS) Beit Mounzer (LB) Cataluna (IS) Antalya Kumluca (TR) Yalova Dumanlıdağ (TR) Qsaibe (LB) Bkassine (LB) Muğla Yatağan-Katrancı (TR) Hko= dir Mut deneme alanında çap verilerine uygulanan duncan testine gören ilk grubu oluşturan orijinler; Feniglia-İtalya (110,89 mm), Brignoles-Le Val-Fransa (105,89 mm), Meseta castellena-ispanya (102,27 mm), Villeneuvette-Fransa ( mm), Kornael-Lübnan ( mm), Çanakkale-Eceabat-( mm) dır. Son grubu oluşturan orijinlerden bazıları; Andalucia occidentalis-ispanya (88,15 mm), Cataluna-İspanya (90,04 mm), St. Raphael-Fransa (90,15 mm) dır 32

40 Çizelge 26. Mut Deneme Alanı 10. Yaş Çap Verileri Duncan Testi Table 26. Duncan test of 10 th years of diameters in Mut trial. Feniglia (IT) Brignoles-Le Val (FR) Meseta Castellana (IS) Villeneuvette (Hérault) (FR) Kornael (LB) Çanakkale Eceabat (TR) Antalya Kumluca (TR) Chalkidiki Agios Nikolaos (YU) Saintes Maries (FR) St Aygulf (FR) Qsaibe(LB) Yalova Dumanlıdağ (TR) Muğla Yatağan-Katrancı (TR) Bkassine (LB) Beit Mounzer (LB) St. Raphael (FR) Cataluna (IS) Andalucia occidentalis (IS) Hko= dir