OCAK 2004 BİREYSEL EMEKLİLİK ŞİRKETLERİNDE BELGE DÜZENİ. Selin Otman Ernst & Young Vergi Bölümü

Transkript

1 OCAK 2004 BİREYSEL EMEKLİLİK ŞİRKETLERİNDE BELGE DÜZENİ Selin Otman Ernst & Young Vergi Bölümü 2001 in Ekim ayında yürürlüğe giren 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile bireysel emeklilik sisteminin yasal dayanağı oluşturulmuş ve o tarihten bu yana geçen süre içerisinde de kamu otoritesi tarafından anılan Kanunla kendisine görev olarak verilen, uygulamanın gerektirdiği temel düzenlemeleri tamamlayarak yürürlüğe koymuştur. Ancak, yukarıda bahsi geçen Kanun ve ilgili diğer mevzuat çerçevesinde bireysel emeklilik şirketlerinin faaliyetleri kapsamında düzenlemek zorunda oldukları belgelere ilişkin olarak yapılmış özel bir düzenleme bulunmadığından, anılan Kanun kapsamında faaliyet gösteren bireysel emeklilik şirketleri, belge düzeni açısından Vergi Usul Kanunu nun konu ile ilgili hükümlerine tabi bulunmaktadırlar. Vergi Usul Kanunu nun 227. maddesinde bu Kanunda aksine bir hüküm olmadıkça bu Kanuna göre tutulan ve üçüncü şahıslarla olan münasebet ve muamelelere ait kayıtların tevsikinin mecburi olduğu hükme bağlanmış; aynı Kanunun maddelerinde ise bu Kanuna göre düzenlenmesi ve alınması gereken fatura ve fatura yerine geçen vesikalar ile diğer evrak ve vesikalara ait hükümlere yer verilmiştir. Öte yandan, Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre tutulan veya düzenlenen defter ve belgelere ilaveten, muhtelif sektörlerde faaliyet gösteren mükelleflerle ilgili diğer mevzuatlarda da bu mükelleflerce tutulması veya düzenlenmesi gereken defter veya belgelere ilişkin hükümler yer almaktadır. Bu durumun sonucu olarak ortaya çıkan aynı amaca hizmet eden birden fazla belge düzenleme mecburiyetinin yaratacağı külfetleri gidermek amacıyla, Maliye Bakanlığı tarafından tarihinde sigorta şirketleri ve acentelerinin faaliyetleri sırasında düzenleyecekleri belgelerle ilgili olarak 243 seri numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği yayımlanmıştır.

2 I- Genel Olarak Sigorta Şirketlerinde Belge Düzeni a-sigorta Düzenlenmesinde Gereken Esaslar Poliçelerinin Uyulması Söz konusu Tebliği ile birlikte, sigorta şirketleri tarafından düzenlenen sigorta poliçeleri (zeyilnameler dahil) Vergi Usul Kanunu uyarınca düzenlenmesi zorunlu belgeler kapsamına alınmış, sigorta şirketlerinin bu poliçeler ve zeyilnamelere konu işlemlere ait tutarlar için ayrıca fatura düzenleme zorunluluğu ortadan kaldırılmıştır. 243 seri numaralı Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre, sigorta şirketleri tarafından düzenlenen poliçelerde aşağıda belirtilen esaslara uyulması gerekmektedir. Sigorta poliçeleri en az iki örnek olarak düzenlenmeli, ikiden fazla örnek olarak düzenlendiği takdirde her birinin kaçıncı örnek olduğu belirtilmelidir. Poliçelerde, Sigorta Murakabe Kanunu ve bununla ilgili yönetmelikler ile Türk Ticaret Kanunu uyarınca bulunması gerekli bilgilere ilave olarak sigorta şirketinin kurumlar vergisi yönünden bağlı bulunduğu vergi dairesi ve vergi numarası ile poliçe seri ve sıra numarasının da bulunması gerekmektedir. Sigorta şirketlerinin basımı için önceden izin alınması, anlaşmalı matbaalara bastırılması veya notere tasdik ettirilmesi zorunlu değildir. Buna karşılık, sigorta şirketleri Ocak-Haziran ve Temmuz-Aralık olmak üzere altışar aylık dönemler itibariyle bastırdıkları sigorta poliçelerinin seri ve sıra numaraları ile bunlardan poliçe düzenleme yetkisine sahip acentelere gönderilenlere ilişkin bilgileri detaylı olarak her altı aylık dönemin bitimini izleyen ayın son günü mesai saati bitimine kadar kurumlar vergisi yönünden bağlı bulundukları vergi dairelerine taahhütlü olarak göndermek veya elden teslim etmek zorundadırlar. b-sigorta Komisyon Gider Belgelerinin Düzenlenmesinde Uyulması Gereken Esaslar Öte yandan, yukarıda bahsedilen Tebliğ ve 246 seri numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile birlikte, sigorta acente ve prodüktörleri ile sigorta ve reasürans brokerleri tarafından sigorta şirketlerine sağlanan hizmetler nedeniyle ödenen komisyon bedelleri için ise sigorta şirketleri tarafından Sigorta Komisyon Gider Belgesi düzenleme zorunluluğu getirilmiştir. Buna göre, sigorta acente ve prodüktörleri ile sigorta ve reasürans brokerlerinin komisyon bedelleri için ayrıca fatura düzenlemelerine gerek bulunmamaktadır. Komisyon gider belgelerinin aşağıda yer alan usul ve esaslara göre düzenlenmesi gerekmektedir. belgelerinin, Vergi Usul Kanunu Uyarınca Vergi Mükellefleri tarafından Kullanılan Belgelerin Basım ve Dağıtımı Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre Maliye bakanlığı ile anlaşmalı matbaalara bastırılması veya notere tasdik ettirilmesi gerekmektedir. Defterdarlıklarla anlaşmalı matbaa işletmecileri her belge basımından, noterler her belge tasdikinden önce, mükelleflerden vergi dairesi yetkilisinin mührünü ve imzasını taşıyan, mükellef olduklarını ve belge bastırmalarında sakınca bulunmadığını belirten bir yazı istemektedirler. Her bir hesap döneminde ilk kez sigorta gider belgesi bastırmak veya tasdik ettirmek isteyen sigorta şirketlerinin, söz konusu izin yazısını almak üzere vergi dairelerine verecekleri dilekçelerinin ekine, bağlı oldukları oda veya mesleki teşekkülden müracaat tarihi itibariyle faal olduklarını belgeleyen yazıyı da eklemeleri gerekmektedir. Aynı hesap dönemi içinde daha sonra yapılacak müracaatlarda bu belgeye ihtiyaç bulunmamaktadır. belgelerinin işlem bazında veya en çok bir aylık dönemler itibariyle tahakkuk edecek komisyonlar için tek belge şeklinde düzenlenmesi mümkün bulunmaktadır. belgelerinde, sigorta şirketinin unvanı, vergi dairesi, vergi numarası ile seri ve sıra numarasının matbaa baskılı olarak yer alması; ayrıca bu belgelere verilen hizmetin mahiyeti, hizmet bedeli, ödeme yapılacak acente veya prodüktörün adısoyadı/unvanı ile vergi dairesi ve vergi numarasının da kaydedilmesi gerekmektedir. Sigorta gider belgelerinin en az iki örnek olarak düzenlenmesi ve bir örneğinin hizmeti sunan acente veya prodüktöre verilmesi zorunludur. c-fatura Kullanma Mecburiyeti Vergi Usul Kanunu nun 232. maddesinde birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerin sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek; satın aldıkları emtia veya hizmetler için de fatura istemek ve almak zorunda oldukları hüküm altına alınmıştır.

3 II- Bireysel Emeklilik Şirketleri Açısından Değerlendirme Bilindiği üzere, Bireysel Emeklilik Şirketinin gelirleri, kendi mevzuatında yapılan açıklamalara göre, giriş aidatı, yönetim gideri, fon işletim gideri, özel hizmetler için yapılan yönetim gideri ve giriş aidatının ödenmemesi veya katkı payı ödemesine ara verilmesi halinde fonlardan yapılan kesintilerden ve diğer gelirlerden oluşmaktadır. Bireysel Emeklilik Şirketlerinin, söz konusu gelirleri için hangi belgelerin düzenleneceği konusunda ise, herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Konu ile ilgili özel bir düzenleme olmaması nedeniyle bireysel emeklilik işlemlerinin belge düzeniyle ilgili olarak genel düzenlemelere tabi olması gerektiği şeklinde bir anlam çıkabilmektedir. Ancak, gerek uygulamalar ve gerekse Bireysel Emeklilik mevzuatının yapısı dikkate alındığında, belge düzeniyle ilgili genel düzenlemelerin bireysel emeklilik uygulamalarıyla ilgili ihtiyaca cevap vermeyeceği anlaşılmaktadır. Bu nedenle Maliye Bakanlığı nca konu ile ilgili özel bir düzenleme yapılmasına ihtiyaç olduğu kanaatindeyiz. BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNİN KATILIMCI PROFİLİ Neşe Heriş Ernst & Young Vergi Bölümü Dünyanın pek çok ülkesinde, kişilerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi suretiyle emeklilik dönemlerinde ek bir gelir elde etmelerini, dolayısıyla refah düzeylerini yükseltilmeyi amaçlayan Bireysel Emeklilik Sistemi 2003 yılının Ekim ayıyla beraber Türkiye de de faaliyete geçmiş bulunmaktadır. Devletin sosyal güvenlik yükünü bir ölçüde özel kuruluşlara devreden sistemin, ekonomiyi ve sermaye piyasalarını da olumlu olarak etkilemesi beklenmektedir. Uzun vadeli kaynak yaratmak suretiyle istihdamın artırılması, ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulması, mali sektörde uzun vadeli fonların artarak kurumsal yatırımcıların gelişmesi ve sermaye piyasalarının derinleşmesine dolaylı olarak olanak sağlanması, sistemden beklenen olumlu etkiler arasında sayılabilir. Türkiye de, 2003 yılının Ekim ayında poliçe üretimine başlayan bireysel emeklilik sistemine, 2004 yılının Ocak ayı itibariyle katılan kişi sayısı 39 bin 528 e ulaşmış bulunmakta; emeklilik yatırım fonu varlıkları toplamı ise henüz kuruculara iade edilmemiş avanslar dahil 37 trilyon lirayı aşmaktadır. Faaliyette bulunmalarına izin verilen 11 emeklilik şirketinin üyelerinin yatırımlarını yönlendirdiği emeklilik yatırım fonlarının sayısı ise 72 ye ulaşmış durumdadır. Bireysel emeklilik şirketlerinin emeklilik planlarını yakın bir zamanda katılımcılara sunmaya başlaması ve grup emeklilik sözleşmelerinin henüz aktif bir şekilde sistemde yerini almamasına rağmen, şu anki katılım seviyesinin önemli bir düzeyde gerçekleştiği gözükmektedir. Bununla beraber, bireysel emeklilik sistemi uygulamasına yeni başlayan ülkelerde, orta ve uzun vadede emeklilik yatırım fonu varlıklarının toplam değerinin gayrı safi milli hasılaya oranı yüzde 5-10 arasında değişmekle beraber, Türkiye nin orta vadede bu orana ulaşması için daha yolun başında olduğu gözlemlenmektedir. Katılımcıların Tercihleri Emeklilik Gözetim Merkezi'nden alınan verilere göre, katılımcıların yatırım yaptıkları fonların dağılımında tahvil ve bono fonlarının ağırlık kazandığı görülmektedir. Bu fonları likit ve hisse ağırlıklı fonlar izlemektedir. Reponun getirisinin düşük olması nedeniyle tahvil ve bono fonları tercih edilmekte olup, yabancı menkul kıymetlere olan ilgi ise nispeten daha az olmaktadır. Sisteme dahil olanların büyük bölümünü üniversite mezunları oluştururken sözleşmelerin yüzde 71 ile en büyük bölümünün, TL cinsinden yapılan sözleşmelerden oluştuğu gözlemlenmektedir. Sistemin faaliyete geçmesinden itibaren geçen 3 aylık sürede dolar cinsinden yapılan sözleşmelerin toplamdaki payı yüzde 22 iken, Euro ile yapılan sözleşmelerin toplamdaki payı yüzde 7 ile sınırlı kalmıştır. Yaş profili açısından bakıldığında, katılımcıların yüzde 6'sının yaş, yüzde 35'inin yaş, yüzde 33'ünün yaş, yüzde 24'ünün yaş, yüzde 2'sinin ise 56 yaş ve üzeri yaş aralıklarında bulunduğu görülmektedir. Geniş kesimlere yayılmayı hedefleyen sistemde ilk 3 aylık veriler, sisteme girenlerin

4 çoğunluğunun üst gelir gurubundan olduğunu da ortaya koymaktadır. Katılımcıların %90 ı gibi geniş bir kısmının aylık ödeme yapmayı tercih ettiği görülmektedir. Birikimlerini genelde kısa süreli finansal yatırımlarda değerlendirmeyi seçen ve Avrupa ülkelerine nazaran yaş ortalaması daha genç olan Türk toplumunun, uzun vadede gelir getirmesi beklenen bir yatırım aracı olan Bireysel Emeklilik sistemini benimsemesi için biraz zamana ihtiyaç bulunmaktadır. Ancak bu arada sisteme erken katılanların getirilerinin daha yüksek olacağı da göz ardı edilmemelidir. Soru & Cevap Hayat sigorta poliçelerinin iştira edilmesi durumunda elde edilecek gelirin vergilendirilmesinde, poliçe düzenlenme tarihi ya da poliçe başlangıç tarihi mi yoksa sözleşme kabul tarihinde yürürlükte olan Gelir Vergisi Kanunu hükümleri mi esas alınacaktır? yürürlüğe girmeden önce akdedilmiş şahıs sigorta poliçelerinin ilgili olduğu prim ve ödemeler için Gelir Vergisi Kanunu nun 23, 25, 63, 75, ve 94. maddelerinin bu kanunla değişiklik yapılmadan önceki hükümlerinin uygulanacağı belirtilmiştir. Diğer taraftan 216 Seri numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliği ne göre ile tarihleri arasında akdedilen özel hayat sigortası poliçelerinin iştira tazminat ödemelerinin, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu nu 75.maddesinin ikinci fıkrasının 6 numaralı bendi çerçevesinde menkul sermaye iradı sayılacağı ve elde edenlerce Gelir Vergisi Kanunu nun 4369 sayılı Kanunla değişik 85 ve 86. maddeleri hükümleri çerçevesinde yıllık beyannameyle beyan edileceği belirtilmiş bulunmaktadır. Türk Ticaret Kanunu nun 1266.maddesi uyarınca, sigorta poliçe ve ilmühaberlerinde düzenleme (akdedilme) tarihinin mutlaka yer alması gerekmektedir. Sigorta poliçelerinin 4697 sayılı Kanunda eski ve yeni hükümlere tabi olmaları açısından düzenleme tarihi esas alınarak ayırıma tabi tutulması büyük ölçüde bu zorunluluktan kaynaklanmaktadır. oynamayacağını düşünmek yanlış olmayacaktır. Hayat sigorta poliçelerinde iştira bedeli, sigorta ettirenin sigorta sözleşmesini sona erdirerek poliçenin kar paylı birikim kapitalini alması anlamına gelmektedir. Bilindiği üzere, Bazı Vergi Kanunlarında Değişiklik Yapılmasına Dair 4697 sayılı Kanunun Geçici 1.maddesine göre tarihinden önce akdedilmiş şahıs sigorta poliçelerinin, ilgili olduğu prim ve ödemeler bakımından bu kanun Bu çerçevede, uygulama sırasında vergilendirmede kullanılacak hükümlerin poliçenin düzenleme tarihinde yürürlükte olan hükümler olması gerekecektir. Söz konusu durumu bir örnekle açıklamak gerekirse, poliçe tanzim tarihi ve poliçe başlangıç tarihi olan bir poliçeye ait iştira bedelinin vergilendirilmesinde tarihinden sonraki hükümler uygulanmalıdır. Bu durumda sigorta başvuru tarihinin den önce ya da sonra olmasının vergilendirmede bir rol

5 Burada yer alan bilgiler yalnızca genel bilgi vermek amacıyla hazırlanmıştır. Ernst & Young bu çalışmayla hukuki, vergisel veya muhasebe ile ilgili bir danışmanlık hizmeti vermemektedir. Okuyucuların, belirli konular için herhangi bir karar vermeden önce profesyonel bir danışmana başvurmaları gerekmektedir. Yer vermemizi istediğiniz konular için lütfen bizimle irtibata geçiniz. Mail adresimiz: Bize ulaşabileceğiniz diğer adresler: Ernst & Young All Rights Reserved. Ernst & Young is a registered trademark İstanbul Merkez Ofis: Büyükdere Caddesi Beytem Plaza Kat Şişli, İstanbul Tel: Fax: istanbul.office@tr.ey.com İzmir Ofis: Akdeniz Mahallesi Halk Sig.İş Mrk. Halit Ziya Bulvarı No:74 Kat Alsancak, İzmir Tel: Fax: izmir.office@tr.ey.com Ankara Ofis: Reşit Galip Caddesi No:53 D: Gaziosmanpaşa, Ankara Tel: Fax: ankara.office@tr.ey.com Bursa Ofis: Kükürtlü Cad. Tan İş Merkezi No: 67 B Blok D: Bursa Tel: Fax: bursa.office@tr.ey.com