Gerçekten ters giden nedir?

Transkript

1 Şeker hastalığını konuşuyoruz No.42 Ağustos 2010 da gözden geçirilmiştir Şeker hastalığı nedir? What is diabetes - Turkish Şeker hastalığı, kanda çok fazla şekerin yer aldığı farklı rahatsızlıklar grubuna verilen addır. Pankreas ya insülin üretemez veya ürettiği insülin yeterli değildir ve doğru çalışamaz. İnsülin işini yapmazsa, kanda biriken şeker yüksek kan şekeri düzeylerine yol açar ki, bu da şeker hastalığı ile bağlantılı sağlık sorunlarına neden olur. Gerçekten ters giden nedir? Vücut, ana yakıt veya enerji kaynağı olarak, glikoz denilen özel bir şekere gereksinim duyar. Vücut, ekmekler, kahvaltı gevrekleri, pirinç, makarna, patates, süt, yoğurt ve meyve gibi karbonhidratlı yiyeceklerden glikoz üretir. Glikozun vücutta dolaşımı kan aracılığıyla olur, bu düzey çok fazla veya çok az olmamalıdır. Glikoz belirli bir düzeyin üzerine çıkarsa, bir kısmı kandan çıkıp, hücrelerin vücudunuzu doğru bir şekilde çalıştıracak enerjiyi sağlaması için vücut dokularına girmek zorundadır. Glikozun bir kısmı ise (mutfak dolaplarında yiyecek maddelerini depoladığınız gibi) karaciğerde depolanmıştır, böylece gerektiğinde daha sonra kullanılır. Glikoz düzeyi çok düşerse, karaciğerde depolanmış olan glikozun bir kısmı, düzeyi yeniden yükseltmek için kana salıverilir. İnsülin, midenin hemen altında yer alan bir beze olan pankreas tarafından üretilen bir hormondur. İnsülin, vücut hücrelerinin kapılarını (glikoz kanalları) açan ve glikozun, enerji için kullanılmak üzere kandan hücrelere geçmesini olanaklı kılan bir anahtar gibidir. Bu sürece, glikoz metobolizması denir. Şeker hastalığında, pankreas ya insülin üretemez veya ürettiği insülin doğru bir şekilde çalışamaz. İnsülinin işini yapmaması durumunda ise, glikoz kanalları kapanır. Glikoz kanda birikerek yüksek kan şekeri düzeylerine yol açar, bu da şeker hastalığı ile bağlantılı sağlık sorunlarına neden olur. İki ana tür şeker hastalığı vardır. 1. Tür, daha az yaygındır, genellikle çocukları ve genç yetişkinleri etkiler ama herhangi bir yaşta da olabilir. 2. Tür, bir yaşam biçimi hastalığıdır, şeker hastalarının yüzde ını etkiler. Genellikle yetişkinlerde olur ama gençler ve hatta çocuklar bile şimdi bu yaşam biçimi hastalığına yakalanmaktadır. Ağustos 2010 da gözden geçirilmiştir Şeker Hastalığı Eyalet/Bölge Kuruluşlarından bir şeker hastalığı bilgilendirme dizisi Telif Hakkı 2010

2 Farklı türlerde şeker hastalıkları var mıdır? İki ana tür şeker hastalığı vardır. 1. tür ve 2. tür. 1. Tür Buna, insüline bağımlı şeker hastalığı veya çocuk şeker hastalığı denirdi. Ancak bu, şeker hastalıklarını iyi bir şekilde denetleyebilmek için, 2. tür şeker hastalıkları olan yetişkinlerin de insüline ihtiyacı olduğundan, kafa karıştırıcıydı. 1. tür şeker hastalığı herhangi bir yaşta meydana gelebilirken ve gelirken, genellikle çocuklarda ve genç yetişkinlerde teşhis edilir. 1. tür şeker hastalığı, şeker hastalarının yüzde ini etkileyen, daha az görülen bir şeker hastalığı türüdür. 1. tür şeker hastalığında pankreas, insülin üreten hücrelerin vücudun kendi bağışıklık sistemi tarafından yok edilmiş olması nedeniyle, yeterli insülin üretemez. İnsülinin, yerine konulması gerekir. Bu nedenle, 1. tür şeker hastalarının, yaşayabilmek için her gün insülin almaları gerekir. Şu anda insülin sadece iğne veya insülin pompası ile verilebilir, ancak gelecekte onu almanın başka yöntemleri mümkün olabilir. En fazla kimin 1. tür şeker hastası olma ihtimali vardır? 1. tür şeker hastalığının kesin nedenini henüz bilmiyoruz ama, aile bağlantısı olduğunu biliyoruz. Bununla birlikte sadece, virüs kaynaklı enfeksiyon gibi bir şey, pankreastaki insülin üreten hücreleri yok etmesi için vücudun bağışıklık sistemini harekete geçirdiğinde meydana gelebilir. Buna otobağışıklık reaksiyonu denir.. 1. tür şeker hastalığının nedeninin yaşam biçimi ile ilişkisi yokken, sağlıklı bir yaşam biçiminin bu hastalığın denetim altına alınmasında yardımı çok önemlidir. 1. tür şeker hastalığı önlenebilir mi veya tedavi edilebilir mi? Büyük ölçüde araştırmalar sürdürülüyorsa da, bu aşamada 1. tür şeker hastalığının önlenmesi veya tedavisi için bir şey yapılamamaktadır. 2 amaç, kan şekeri düzeyini hedefe mümkün olduğunca yaklaştırmaktır

3 2. tür Buna insüline bağımlı olmayan şeker hastalığı veya yetişkin-yaş başlangıçlı şeker hastalığı denirdi. Şeker hastalarının yüzde ını etkileyen, açık farkla en yaygın türdür. Genellikle yetişkinler etkilenirken, şimdi daha fazla genç, hatta çocuklar bile 2. tür şeker hastalığına yakalanmaktadır. 2. tür şeker hastalığı, bir yaşam biçimi hastalığıdır ve yüksek tansiyon, anormal kan yağları ve göbek bölgesinde ekstra kiloların bulunduğu, klasik elma şekilli vücut ile güçlü bir şekilde ilişkilidir. 2. tür şeker hastaları, insüline karşı dirençlidir. Bu, pankreasın insülin ürettiği ama insülinin olması gerektiği gibi çalışmadığı anlamını taşır. Pankreas, daha fazla insülin üretmek için daha çok çalışır. Sonuçta, glikoz dengesini olması gerektiği gibi korumak için daha fazlasını üretemez ve kan şekeri düzeyleri artar. Sağlıklı bir yaşam biçimini benimsemek tablet ve/veya insülin ihtiyacını geciktirebilir. Ancak, tabletlere ve/veya insüline ihtiyacınız olursa bunun hastalığın doğal ilerlemesi olduğunu bilmek önemlidir. İhtiyaç duyulur duyulmaz tablet ve/veya insülin alarak, şeker hastalığının neden olduğu komplikasyonlar azaltılabilir. En fazla kimin 2. tür şeker hastası olma ihtimali vardır? 2. tür şeker hastalığına yakalanmanın tek nedeni yoksa da, çok iyi bilinen risk etkenleri vardır. Bunlardan bazıları değiştirilebilir, bazıları değiştirilemez. DEĞİŞTİRİLEMEYEN RİSK ETKENLERİ 2. tür şeker hastası olma olasılığı en çok olanların çoğunlukla şu risk etkenleri vardır: Aile geçmişinde şeker hastalığı Yaş yaşlandıkça risk artar Aborijin veya Torres Boğazı Adalı kökenine sahip olanlar Melanezya, Polinezya, Çinli veya Hint yarımadalılar gibi etnik kökenlere sahip olanların 2. tür şeker hastası olma olasılığı daha fazladır. Şu koşullardaki kadınlar:: > > ağırlığı 4.5 kilodan (9lb) fazla bir çocuk doğuranlar veya gebelik şekeri olanlar > > Polikistik Yumurtalık Sendromu denilen rahatsızlığı olanlar. DEĞİŞTİRİLEBİLEN RİSK ETKENLERİ Yaşam biçimi Kilo > > bedensel etkinlik düzeyi Tansiyon > > yediğimiz yiyeceklerin türü Kolesterol Sigara içmek 2. tür şeker hastalığı önlenebilir mi? 2. tür şeker hastalığı riski taşıyanlar, sağlıklı bir yaşam biçimi uygulayarak bu hastalığa yakalanmayı geciktirebilir ve hatta önleyebilirler. Bu, özellikle şeker hastalığı riski taşıdıkları kendilerine söylenirse, düzenli fiziksel etkinlikleri, sağlıklı yiyecek seçimleri yapmayı ve sağlıklı kiloyu içerir. 3

4 Ön-şeker hastalığı nedir? Bir kişinin kan şekeri düzeyi normalden fazla ancak şeker hastası olarak teşhis edilebilecek kadar fazla değilse, o kişiye ön-şeker hastası denir. Yüksek 2. tür şeker hastalığı riski ile bağlantılı üç yaygın koşul vardır: Gizli Şeker (IFG), Bozuk Glikoz Toleransı (IGT) ve Gebelik Şekeri. 1. Gizli Şeker (IFG) Bu rahatsızlık, açlık* kan şekeri düzeyi (kan genellikle koldan alınır) normalden fazla ise ama tatlı bir içecekten sonra (Ağızdan Glikoz Toleransı Testi) bu düzey, Bozuk Glikoz Toleransı veya şeker hastalığı denebilecek düzeyde değilse, teşhis edilir. 2. Bozuk Glikoz Toleransı (IGT) Bu rahatsızlık, tatlı bir içecek içtikten sonra Ağızdan Glikoz Toleransı Testi nin sonuçları 7.8 mmol/l den fazla ancak 11 mmol/l den düşük bir kan şekeri düzeyi gösteriyorsa, teşhis edilir. Kimin IFG veya IGT olma ihtimali en fazladır? Bu iki rahatsızlık en fazla ailelerinde 2. tür şeker hastalığı geçmişi olanlar, etkin olmayanlar ve kilolu olanlarda yaygındır. En fazla risk taşıyanlar göbek etrafında aşırı kilosu olanlardır. 3. Gebelik şekeri Gebelik şekeri, gebelik sırasında meydana gelir ve genellikle bebek doğduktan sonra geçer. Gebelikte döleşi, bebeğin büyümesi ve gelişmesi için hormonlar üretir. Gebelik şekeri, bu hormonların aynı zamanda annenin insülininin hareketini engellediği için meydana çıkar. Buna, insülin direnci denir. Glikozun kandan, enerji için kullanıldığı hücrelere geçebilmesi için gebe kadının fazladan insüline ihtiyacı vardır. Bir kadın gebe kaldığında, normalden 2 veya 3 kez daha fazla insüline ihtiyacı olur. Vücut bu kadar insülini üretemezse, şeker hastalığı oluşur. Gebelik bittiğinde ve insülinin normale dönmesi gerektiğinde, şeker hastalığı genellikle geçer ama, yaşamda genellikle daha sonra geri döner. Kimin gebelik şekeri olması ihtimali en fazladır? Tüm gebe kadınların yüzde 5 ile 8 arasında bir oranı, gebeliklerinin 24 üncü ile 28 inci haftalarında gebelik şekerine yakalanır. En fazla risk taşıyanlar, aile geçmişlerinde 2. tür şeker hastalığı olan ve kilolu olan 30 yaşından büyük kadınlardır. Aborijin veya Torres Boğazı Adalı kadınların olduğu gibi, Hint, Vietnamlı, Çinli, Ortadoğulu ve Polinezyalı/Melanezyalıları içeren belirli etnik kökene sahip kadınlar da yüksek risk taşır. Bilgilendirme belgesine başvurun. * Açlık demek, testten 8 saat önceden itibaren hiçbir şey yememek ve içmemektir. Ön-şeker hastalığı bilgilendirme belgesine başvurun. 4

5 Şeker hastalığının ana belirtileri nelerdir? 1. tür şeker hastalığında belirtiler çoğu kez ani olarak meydana gelir ve yaşamı tehdit edici olabilir, o nedenle genellikle oldukça çabuk teşhis edilir. 2. tür şeker hastalığında birçok kişide hiçbir belirti görülmez, kimi işaretler ise, yaşlanma belirtileri olarak görüldüğünden fark edilmez. O nedenle, belirtilerin farkına varılana değin şeker hastalığının komplikasyonları ortaya çıkabilir. Yaygın belirtiler şunlardır: Olağandan daha fazla susamak Tuvalete, özellikle geceleri, daha fazla gitmek Kendini yorgun ve halsiz hissetmek Daima açlık hissetmek Kesiklerin yavaş yavaş iyileşmesi Kaşınmak, cilt enfeksiyonları veya kızarıklıkları Kiloda değişiklikler Açıklanamayan kilo kaybı (1. tür) Değişken ruh hali Baş dönmesi Başağrıları Bacaklarda veya ayaklarda ağrı veya karıncalanma Şeker hastalığı nasıl denetlenir? 1. tür ve 2. tür şeker hastalıklarında tedavinin amacı, kan şekeri düzeylerinizi hedefe mümkün olduğunca yaklaştırmaktır. 1. tür şeker hastaları için: her gün insülin iğnesi ve sağlıklı bir yaşam biçimi. 2. tür şeker hastaları için: başlarda sadece sağlıklı yiyecekler ve düzenli bedensel etkinliklere, daha sonra bazen tabletler ve/veya insüline gereksinim duyulabilir. Neyi, nasıl amaçlarım? İdeal olan, kan şekerinin hedefe en yakın düzeyde tutulmasıdır. Bu, gözleri, böbrekleri ve sinirleri etkileyebilecek uzun süreli olası sorunların yanı sıra, çok düşük veya yüksek kan şekeri düzeylerinin kısa süreli etkilerinin engellenmesine de yardımcı olacaktır. Kan Şekerinin İzlenmesi bilgilendirme belgesine başvurun. Tansiyonunuzu ve kolesterolünüzü salık verilen sınırlar içerisinde tutmak da kalp krizi ve felç gibi sorunların önlenmesinde yardımcı olur. 1. tür şeker hastalığı 2. tür şeker hastalığı Hedef glikoz düzeyleri Yemeklerden önce 4-6 mmol/l Yemeklerden sonra 4-8 mmol/l* Yemeklerden önce 6-8 mmol/l Yemeklerden sonra 6-10 mmol/l* * Bir yemeğe başladıktan 2 saat sonra. 5

6 Kim bana yardımcı olacak? Şeker hastalığı gibi yaşam boyu süren bir rahatsızlık en iyi şekilde, sizin en önemli üyesi olduğunuz bir şeker hastalığı destek ekibi ile denetlenir. Diğer üyeler doktorunuz, şeker hastalığı eğitmeni, beslenme uzmanı ve ayak sağlığı uzmanıdır. Gereksinimlerinize bağlı olarak bu ekip ayrıca tıbbi uzmanları, egzersiz fizyoloğunu ve danışmanları da içerebilir. Ekibiniz, şeker hastalığı hakkında bilmeniz gereken her şeyi öğrenmenize yardımcı olacaktır. Size yardımcı olacaklardır ve dinç ve sağlıklı bir yaşam için günlük kararlar vermek için onların kılavuzluğu sayesinde kendinize güven duyacaksınız. Şeker hastalığınızın bakımı için temel kurallar Şeker hastalığınızın bakımı için atabileceğiniz birçok adım vardır. İşte kimi ipuçları: Bölgenizdeki şeker hastalığı ekibi ile bağlantı kurun. Kimi durumlarda doktorunuzun sizi havale etmesi gerekebilir. Kan şekeri düzeylerinizi düzenli olarak ölçün. İnsülininizi daima alın (gerek duyanlar için). Doktorunuz şeker hastalığınızın, tansiyonunuzun ve/veya kolesterolünüzün denetlenmesine yardımcı olması için size tabletler verirse, bunları aldığınızdan emin olun. Mümkün olduğunca ve olabildiğinizce sık etkin olun. Sağlıklı bir yeme planını izleyin. Daha sağlıklı bir vücut kilosuna ve biçimine ulaşın (Daha Az Kilo, Daha Sağlıklı Biçim bilgilendirme belgesine başvurun.) Olumlu bir zihinsel tavrı koruyun. İhtiyaç duyduğunuzu hisseder etmez, yardım istemekten korkmayın. Avustralya nın önde gelen şeker hastalığı kuruluşuna katılmak ister misiniz? > Beslenme hizmetleri > Ücretsiz dergiler > Çocuk hizmetleri > Eğitimsel yayınlar > Ürün ucuzlukları > Destek grupları Daha fazla bilgi için numaralı telefonu arayın veya Eyalet/Bölge Kuruluşunun internet sitesi: ACT NSW NT QLD SA TAS VIC WA Bu şeker hastalığı bilgilendirme belgesinin tasarımı, içeriği ve yayını şu kuruluşlarca yapılmıştır: > ACT Diabetes ACT > NSW Australian Diabetes Council > NT Healthy Living NT > QLD Diabetes Australia Queensland > SA Diabetes SA > TAS Diabetes Tasmania > VIC Diabetes Australia Vic > WA Diabetes WA Bu bilgilendirme belgesinin asıl tıbbi ve eğitimsel içeriği Health Care and Education Committee of Diabetes Australia Ltd. tarafından gözden geçirilmiştir. Bu yayının asıl şekliyle fotokopisine sadece eğitimsel amaçlarla izin verilmiştir. Üçüncü kişiler tarafından başka şekillerde yeniden yayını yasaktır. Bu bilgilendirme belgesine ilişkin herhangi bir konu hakkında lütfen adresinden veya numaralı telefondan Ulusal Yayınlar la ilişkiye geçin. Sağlık profesyonelleri: Bu kaynağın çok sayıda kopyası için listede görülen Eyaletinizdeki/ Bölgenizdeki Şeker Hastalığı Kuruluşu ile ilişkiye geçin. Ağustos 2010 da gözden geçirilmiştir Şeker Hastalığı Eyalet/Bölge Kuruluşlarından bir şeker hastalığı bilgilendirme dizisi. Telif Hakkı 2010