Türkiye de Sağlık Bilimlerinde Doktora Eğitimi

Transkript

1 Türkiye de Sağlık Bilimlerinde Doktora Eğitimi Doç. Dr. Zübeyde Erbayraktar Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü 27. Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri Enstitüleri Toplantısı 08/05/2015

2 Doktora yolculuğu. bilim dünyasında zorlu bir yolculuktur. Danışmanın görevi, bu yolculukta öğrenciye rehberlik etmek, yanında olmak (eşlik etmek) ve hedefine ulaşmasını sağlamaktır. Etik Kurallar Sınavlar Jüriler Tez Savunması Kariyer Planlaması Zaman Yönetimi Öğrenci Dersler ve Tez Çalışması

3 daha iyiye, en iyiye Lisansüstü eğitim, ülkeye hizmet etme potansiyeli en yüksek bir grup meslek sahibini, en üst seviyede eğitmek amacını taşır. Kendi yaşıtları arasında girdikleri üniversite maratonunun ardından, mezun olduktan sonra kendi meslektaşları arasında daha da üst bir eğitim almak için üniversitemize gelen bu seçkin öğrencilerin, gelecekte önemli keşiflere imza atmaları, insanlığın hizmetine yeni düşünceler, araçlar ve olanaklar sunabilmeleri ve kendilerinden sonra gelecek nesli eğitebilmeleri burada edinecekleri yeni yetenekler, görüş ve formasyon ile mümkündür. Bu aşamada eğitim artık büyük sınıflarda, kitlesel şekilde yapılamaz. Bireysel nitelikte ve kişiye özel olmak zorundadır. Burada danışman, öğrenciyi alıp onu süreç içinde dönüştürerek kendi gibi bir bilim insanı yapacak olan yol gösterici, kılavuzdur. Her zaman en iyi araştırıcılar, en iyi danışmanlar olmayabilir. Ama iyi araştırıcılar, iyi danışman haline gelebilirler. Danışmanlık becerileri geliştirilebilen, öğrenilebilen nitelikler arasındadır Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri Enstitüleri Toplantısı,

4 walking the PhD journey together

5 Doktorada Başarıya Yolculuk: Etkin doktora eğitiminin sağlanması Bilimsel düşünce ve becerilerin kazanılması Kendisini ve zamanını yönetme Liderlik özelliklerinin ön plana çıkarılması Alanında yeterli olacak şekilde donatılması Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri Enstitüleri Toplantısı, 2015

6 Yükseköğretim Sistemi ALES ALES Doktora Tezli/Tezsiz YL Hemşirelik, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon, Beslenme ve Diyetetik, Spor Bilimleri, 4 yıllık fakülte. Tezli/Tezsi z YL Hazırlık ALES Doktora TUS Diş Hekimliği, Eczacılık, Veteriner Hekimlik Mecburi Hizmet Uzmanlık (3-6 yıl) Tezli/Tezsi z YL Tıp Doktora MD, PhD Mecburi hizmet ÖSS/ÖYS

7 Doktoralı araştırıcı yetiştirmek: Lise yıllık bir yatırım

8 Doktora eğitimi? Sübvansiyon mu, yoksa yatırım mı?

9 Doktora nedir? Doktoranın özü, araştırma yoluyla eğitimdir (araştırma için eğitim değil!)- Training by research for research Eurodoc 2005 Eğitim araştırma

10 Doktora eğitimi bir üniversite için üniversal (evrensel) bilim yapma göstergesidir Önemli ve büyük üniversiteler doktora eğitimleri ve doktora öğrencisi sayıları ile değerlendirilirler

11 İyi üniversite=araştırma Üniversitesi=Lisansüstü Eğitim Sıra Üniversite Ülke Lisans Lisansüstü Lisansüstü/Lisans 1/2/1 Harvard University ABD ,42 2/9/6 California Institute of Technology ABD ,92 3/5/4 Massachusetts Institute of Technology ABD ,78 4/13/3 Stanford University ABD ,47 5/10/7 Princeton University ABD ,57 6/1/5 University of Cambridge İngiltere ,76 6/6/10 University of Oxford İngiltere ,56 8/28/2 University of California Berkeley ABD ,29 9/7/26 Imperial College London İngiltere ,83 10/3/11 Yale University ABD ,53 11/35/13 University of California Los Angeles ABD ,96 12/8/9 University of Chicago ABD ,40 13/17/18 Johns Hopkins University ABD ,69 14/16/12 Cornell University ABD ,11 15/19/23 Swiss Fed. Institute of Technology Zurich İsviçre ,46 15/15/22 University of Michigan ABD ,34 17/29/27 University of Toronto Kanada ,87 18/11/8 Columbia University ABD ,36 19/12/15 University of Pennsylvania ABD ,00 20/34/58 Carnegie Mellon University ABD ,17 Kaynak: The Times Higher Education Top 200 University List (2010), US News & World Report World s Best Universities (2011), Shanghai University Ranking (2010)

12 Araştırma İnovasyon Refah

13 Doktoralı araştırıcı sayısı, bilimsel araştırma ve refah arasında bir ilişki vardır. Türkiye nin hedefi 2007 de civarında olan doktoralı araştırıcı sayısını 2023 e kadar lere çıkarmaktır. (Bu sayıya 2010 itibariyle ulaşılmış olduğu açıklandı)

14 Bilgi Refah Citation intensity: Toplam atıf sayısı/gsmh Kaynak: Reichert Consultants Wealth intensity: Satın alma paritesi olarak kişi başına düşen GSMH 1995 Türkiye toplam: 2686 (17517) Iran: 489 (6719) China: (87934)

15 Bin kişiden ancak 3 ü doktoralı Bitirilen eğitim düzeyi (15+ Nüfus) Yüzde Okuma yazma bilmeyen 5% Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen 7% İlkokul mezunu 26% İlköğretim mezunu 21% Ortaokul veya dengi okul mezunu 5% Lise veya dengi okul mezunu 21% Yüksekokul veya fakülte mezunu 12% Yüksek lisans mezunu 1% Doktora mezunu 0,3% Bilinmeyen 3% Toplam 100% Kaynak: TÜİK, 2013

16

17 LUX CHE DEU USA GBR ISR CAN ISL FIN FRA NLD AUS NOR KOR ESP BEL IRL SVN DNK LTU HUN TWN GRC BLG PRT HRV LVA TUR Women Men Cinsiyet ayrımı olmadan tüm doktoralı mezunlar Türkiye de doktoralı mezun açığı var! Çalışan nüfus içinde doktoralıların oranı düşük OECD üyesi bilgi ekonomisi ülkelerle karşılaştırıldığında Türkiye nin geride kaldığı alanlar: Yüksek öğretim alan erişkin nüfus oranı, Fen bilimlerinde doktora eğitimi alanların sayısı, Toplam istihdam içinde fen ve mühendislik alanlarında istihdam edilenlerin sayısı, Patent başvuruları Önemli bilim dergilerinde yapılan yayın sayıları Kaynak: OECD Veritabanı, 2009

18 OECD ülkelerinde doktora mezunlarının artış hızı ( ) CAREERS OF DOCTORATE HOLDERS: EMPLOYMENT AND MOBILITY PATTERNS, STI WORKING PAPER 2010/4, Statistical Analysis of Science, Technology and Industry, Laudeline Auriol (OECD)

19 Türkiye de nüfus başına düşen doktoralı sayısı düşüktür. Bu açığın kapatılması gereklidir. Orta-gelir tuzağına düşmemek ve inovasyona dayalı bilgi ekonomisine dönüşebilmek için olmazsa olmaz bir koşul

20 Doktoralılar nerede istihdam ediliyor? % Other/Unknown Business enterprise Government Higher education 100 Only recent doctorate graduates (three previous years) Doktoralıların büyük çoğunluğu üniversitelerde istihdam ediliyor Özel sektörde istihdam düşük: araştırıcı talebi yok? Araştırmadan çok, öğretmenlik yapıyorlar Kaynak: OECD Veritabanı, 2009

21 Türk Yüksek Eğitim Alanı ( ) Program Öğrenci sayısı Yüzde Ön Lisans * 32,00% Lisans * 61,55% Yüksek Lisans ,15% Doktora ,30% Toplam ,00% * Açık öğretim dahildir Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi,

22 Türk Yüksek Eğitim Alanı ( )

23 Türk Yüksek Eğitim Alanı Profesör Doçent Y. Doçent Ankara İstanbul İzmir Antalya Eskişehir Kayseri Konya Trabzon Toplam Toplam (TR) Profesör Doçent Y. Doçent Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi,

24 Türk Yüksek Eğitim Alanı Profesör Doçent Y. Doçent Ankara 20,31% 14,53% 8,77% İstanbul 24,96% 19,35% 20,38% İzmir 8,78% 6,91% 5,59% Antalya 1,81% 1,62% 1,66% Eskişehir 2,56% 3,34% 2,43% Kayseri 1,94% 3,00% 1,26% Konya 3,03% 2,99% 3,09% Trabzon 1,79% 1,98% 1,36% Toplam 65,17% 53,72% 44,53% Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi,

25 Doktoralı mezunlar yüksek öğretimden mezun olanların %10 undan azdır. Bitirebilme oranı düşüktür Öğrenci Sayısı Mezun Sayısı Yeni/Mezun Oranı Yüksek Öğretim (Toplam) % Yüksek Lisans % Doktora % Tıpta Uzmanlık % Başarı oranı: Doktora en düşük Tıpta Uzmanlık en yüksek

26 Doktora Öğrencileri Hangi Şehirlerde? Bölge Doktora Öğrencisi Sayısı Akdeniz Doğu Anadolu Ege Güneydoğu Anadolu 652 İç Anadolu Karadeniz Marmara TOPLAM Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, Şehir Doktora Öğrencisi Sayısı Ankara İstanbul İzmir Antalya 743 Eskişehir Kayseri Konya Erzurum Trabzon Toplam Diğer

27 100'den fazla doktora öğrencisi olan Sağlık Bilimleri Enstitüleri TOPLAM YÜKSEK DOKTORA DOKTORA LİSANS (%) İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ GAZİ ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ MARMARA ÜNİVERSİTESİ EGE ÜNİVERSİTESİ SELÇUK ÜNİVERSİTESİ ERCİYES ÜNİVERSİTESİ ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TOPLAM TÜRKİYE SBE TOPLAMI SBE ÖĞRENCİLERİNİN YÜZDE PAYI 7% 6% 11% LİSANSÜSTÜ ENSTİTÜLER TÜRKİYE TOPLAMI Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi,

28 Yeni Kayıtlar Yeni Kayıt TOPLAM YÜKSEK DOKTORA DOKTORA LİSANS (%) İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ GAZİ ÜNİVERSİTESİ ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ MARMARA ÜNİVERSİTESİ EGE ÜNİVERSİTESİ SELÇUK ÜNİVERSİTESİ ERCİYES ÜNİVERSİTESİ ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İNÖNÜ ÜNİVERSİTESİ YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TOPLAM TÜRKİYE TOPLAMI SBE ÖĞRENCİLERİNİN YÜZDESİ 8% 7% 11% BÜTÜN ENSTİTÜLER TOPLAMI

29 Bulunduğu Şehir Sayı İstanbul 30 Ankara 14 İzmir 7 Antalya 2 Eskişehir 2 Kayseri 2 Gaziantep 2 Konya 2 Trabzon 2 Diğer 50 Toplam 111 Aktif Enstitüler 67 Doktora öğrencisi olan enstitüler 53 Sağlık Bilimleri Enstitüleri Toplam Enstitü Sayısı: Büyük İl Diğer Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi, 2014

30 Doktora eğitimi çekici olmaktan uzaktır Mezun ( ) Yeni Kayıt ( ) Yeni Kayıt/Mezun (%) Tıp* %47 Diş Hekimliği** %67 Eczacılık %50 Veterinerlik %36 Hemşirelik %71 * Tıp alanlarında doktora yapan her bir kişiye karşın dört kişi uzmanlık programlarından mezun olmaktadır (2007) Hekim olmayanlar için tıp alanında doktora yapmak bir mesleki avantaj sağlamaktadır ** 2012 yılından itibaren diş hekimliğinde uzmanlık programları uygulanmaktadır

31 Programlar Sağlık bilimleri, fen ve sosyal bilimlere göre, hem anabilim dalı hem de program sayıları bakımından daha zengindir. Programlar bilim alanlarına göre değil, daha çok meslek dallarına göre tanımlanmıştır.

32 SCI Kapsamındaki yayın sayılarında artış sürüyor, tıbbın oranı azalıyor TÜRKİYE TOPLAM TIP FAK. ECZ. FAK. 45% 40% 35% 30% 25% TIP/TR ORANI ECZ/TR Oranı % % 10% % % Yayın sayısındaki artış tıp ve eczacılık fakültesi adresler için Türkiye geneli ile uyumludur. Tıp fakülteleri için korelasyon katsayısı 0,94, Eczacılık Fakülteleri için 0,84 tür. Kaynak: ISI Web of Knowledge,

33 Temel Sorunlar

34 Fragmantasyon Tıbbi temel bilimler altında kapsayıcı olarak ele alınması gereken bilim dalları fragmante hale gelmiştir. Programlar anabilim dalları içine hapsolmuştur. Bu tip bölünmeler sonucu anabilim dalları birbiri ile ilişki kurmamakta ve ortak bir platform oluşturamamaktadır. Aynı dalda eğitim gören farklı anabilim dalı öğrencileri birbirlerini tanımamakta, işbirliği ve etkileşme şansı bulamamaktadır.

35 Dilüsyon Türkiye nin insan gücü kapasitesinden fazla sağlık bilimleri enstitüsü vardır Araştırma yapılması mümkün olmayan yerlerde doktora yapılması eğitim kalitesini etkilemektedir Program sayısı çok fazladır

36 Asimetrik talep Lisansüstü eğitime olan talep alanlara göre farklılık göstermektedir. Bazı alanlarda (mesleklerde) gerek yüksek lisans, gerekse doktora daha çok bir uzmanlık eğitimi olarak algılanmaktadır. Özellikle hemşirelik, fizyoterapi ve veteriner hekimlik gibi uygulamalı alanlarda lisansüstü eğitim adeta tıpta uzmanlık benzeri bir karakter kazanmıştır.

37 Tıp ve veteriner hekimlik alanında programlardan ayrılma oranı yüksektir Kadro azlığı ve maddi destek eksikliği nedeniyle, doktora öğrencileri iş bulduklarında tercih yapma durumunda kalmaktadır. Tıp Fakültesi mezunu doktora öğrencileri gelecekte Sağlık Bakanlığı tarafından uzman sayılmama kaygısı nedeniyle, TUS sistemine yönlenmektedir. Yeterli İngilizce öğrenimi olmadan doktoraya başlayanlar, başarısız olarak eğitimi bırakmaktadır. Yarı zamanlı doktora öğrencileri orta vadede programı sürdürememektedir. Askerlik tecili yaptırabilmek gibi diğer nedenlerle doktoraya başlayanlar, kendilerince uygun gördükleri zamanda (daha iyi iş koşulları bulmak, vb.) ilişik kesmektedir.

38 Eğitim süresi gereksiz yere uzatılmaktadır

39 Toplam mezun içindeki oranı (%) Mezun Sayısı Artmasına Rağmen, Mezunlar İçinde, Doktoralı Oranı Artmamakta!!! YL Mezun Oranı DR Mezun Oranı Ders yılı Kaynak: ÖSYM

40 Doktoralı Mezun sayısı Mezun sayıları artıyor ama eksiği tamamlamakta yetersiz ? Tıp Diş Hekimliği Eczacılık Veterinerlik Hemşirelik Kaynak: YÖK Bilgi Sistemi,

41 Temel Tıp Bilimlerinde Uzmanlık Derecesi Alanlar ( ) FARMAKOLOJİ ANATOMİ FİZYOLOJİ HİSTOLOJİ BİYOKİMYA MİKROBİYOLOJİ

42 Eğitimin artı değeri nedir? Kariyer yolları? Tezin değeri var mı? Araştırıcı istihdam ediliyor mu? Üniversitenin görevi nedir? İlla doktora programı açmak gerekli mi?

43 Doktora Ekosistemi İnterdisipliner, Mükemmelliyetçi araştırmaların yapıldığı, Cazip kurumsal ortamı olan, Endüstriyle yakın ilişki içinde, Bilim camiasına entegre, Aktarılabilir becerilerin kazandırıldığı, Kalite güvencesi sisteminin kurulduğu,

44 Ne lazım? Kritik kütle Çalışma koşulları Rekabetçi araştırma grupları Yaratıcı fikirlerin uçuştuğu bir ortam Çok pahalı! AB: 1 milyon Doktora öğrencisi için 800 milyon Avro lazım...

45 Kaynaklar Yetkin Y ve Yetkin A. Lisansüstü Eğitimde Niteliklilik. Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(1-2):43-47,2007. Güner-Akdoğan, G. Orer, H & Yıldız, S. PhD Education Programmes in Graduate Schools of Health Sciences in Turkey. Orpheus, Vienna, April, Conference Book. Nerad M, Heggelund M (eds): Toward a Global PhD, Univ Washington Press 2008 ORPHEUS consensus documents 2004, 2005, 2007, 2009, 2010, 2011, and 2012 ( click on "documents") TRENDS V, European Universities Association (see Realising the European Higher Education Area. Communiqué of the Conference of Ministers responsible for Higher Education in Berlin on 19 September 2003 (see "Doctoral Programmes for the European Knowledge Society" Bologna Seminar, Salzburg, 3-5 February 2005, see "Matching Ambition with Responsibilities and Resources". Bologna Seminar, Nice, 7-9 December 2006, see Brentel H. Establishing a Doctoral School. Bologna Handbook (BH1), , C pp1-12. Salzburg I Salzburg II recommendations: European Universities achievements since 2005 in implementing the Salzburg principles. European Universities association-council for Doctoral Education and Report of Mapping Exercise on Doctoral Training in Europe:"Towards a common approach", 27 June Türkiye Üniversiteleri Sağlık Bilimleri Enstitüleri Toplantısı, 2014

46 Teşekkürler