KAÐITHANE REHBERÝ KAÐITHANE BELEDÝYESÝ

Transkript

1 KAÐITHANE REHBERÝ KAÐITHANE BELEDÝYESÝ 2008

2 Bu çalýþma, Kaðýthane Belediyesi Plan ve Proje Müdürlüðü ile Basýn Danýþmanlýðý nýn ortak ürünüdür. Baský Yeri Mart Matbaacýlýk Sanatlarý Tic. ve San. Ltd. Þti. Tel: (0212) Mayýs 2008 ÝkiNokta Biliþim Teknolojileri AÞ Genel Müdürlük Ýnönü Cad. Miralay Þefik Bey S 17/ Gümüþsuyu/Beyoðlu/Ýstanbul t (212) f (212) Üretim Merkezi Öðün Ýþ Mrk. Kasap Ýsmail S 5/ Hasanpaþa/Kadýköy/Ýstanbul t (216) f (216) ISBN

3 Merhaba, Hazýrlandýðý günden itibaren þimdiye kadar üç baský yapan bu çalýþmamýz, sahip olduðu iþlev ve gördüðü yoðun ilgiden dolayý karþýnýza dördüncü defa çýkýyor. Her biri ikiþer bin adet basýlan ve hýzla tükenen Kaðýthane Rehberi, yine iki bin adet basýldý. Ýlçenin fiziki, coðrafi ve demografik yapýsý, sosyo-ekonomik ve kültürel formasyonu hakkýnda güncellenmiþ bilgilerle yeniden düzenlenmiþ olan çalýþmamýz, yine bir baþvuru kitabý olacak. Çalýþmalarýmýzla açýlýp düzenlenmiþ yeni sokak ve caddeler dolayýsýyla deðiþen ilçe haritasý son haliyle rehberimizde yer alýyor. Baþvuru telefonlarýnýn güncellenmiþ hali, geçtiðimiz yýl kurulan ve belediye hizmetlerimizi hýzlandýran çaðrý merkezimiz ile Kentli Bilgi Servisi'mize ulaþýlacak telefon numaralarý ve internet adresleri de Kaðýthane Rehberi'nde elinizin altýndaki bilgilerden olacak. Ulaþýmdan güvenliðe, kuryelerden postacýlara kadar bir çok alanda iþlevsel olarak hizmet gören rehberimiz, barýndýrdýðý tarihi bilgiler, görsel malzemeler, demografik ve ekonomik istatistiklerle öte yandan okullarda öðrencilere kaynak kitap olarak iþe yaramaktadýr. Kaðýthane Rehberi, turistik zeminde; Ýstanbul ve ilçeleri hakkýnda bilgi almak, gezileri kolaylaþtýrmak ihtiyacýný karþýlamak isteyenlerin de sorularýna cevap veren bir çalýþmadýr. Ýþlevsel niteliði, barýndýrdýðý bilgiler itibariyle kitap koleksiyoncularýnýn, sahaflarýn ve kütüphanelerin de ilgisini çeken, raflardaki yerini hemen alan, bir süre sonra ülkenin ünlü kitap müzayedelerine çýkmaya baþlayan bir yaný da var çalýþmamýzýn. Kitabýn deðeri sahafta belirlenir. Kaðýthane'nin tarihi ve sosyo-kültürel yapýsý hakkýnda ortaya çýkardýðýmýz yayýnlardan biri olan rehber çalýþmamýz da, diðer ürünlerimiz gibi kýymetini bilenin elinde hemen deðerini buluyor. Tarihe, bugünden bizim söylediðimiz bir söz, yaptýðýmýz bir çalýþma olarak maloluyor. Ürettiklerimizle bugünden yarýna seslenebiliyorsak ve bu ses kaybolmuyorsa, bir yerel yönetici veya bir çalýþma sahibi olarak baþarýlý bir çabanýn içinde olmuþuz demektir. Saygýlarýmla. Fazlý Kýlýç Kaðýthane Belediye Baþkaný

4 ÝÇÝNDEKÝLER DOÐAL Ýki Kaðýthane 5 YAPI Konum 6 Yeryüzü Þekilleri 8 Akarsular 11 Jeolojik Yapý 12 Doðal Güzellikler 13 Ýklim 14 Kaðýthanenin Komþu Ýlçelerle Sýnýrý 7, 8, 9 - Kaðýthane Sularý 11,12, 13 DEMOGRAFÝK YAPI Nüfus ve Nüfusun Geliþimi 17 Nüfus Yoðunluðu 19 Nüfusun Geliþme Ýndeksi 20 Nüfus Artýþ Hýzý 21 Göç 22 Kaðýthane, Ýstanbul ve Türkiye nin Nüfus Geliþimi 18 - Ýlçe Nüfusunun Geliþimi 19 - Mahallelere Göre Nüfus Daðýlýmý 20 - Kaðýthane, Ýstanbul ve Türkiye nin Nüfus Yoðunluklarý 20 - Ýstanbul da Seçilmiþ Ýlçeler Ýçin Nüfusun Geliþme Ýndeksi 21 - Kaðýthane, Ýsatanbul ve Türkiye de Yýllýk Ortalama Nüfus Artýþ Hýzlarý 21 - Ýstanbul da Seçilmiþ Ýlçeler Ýçin Yýllýk Nüfus Artýþ Hýzlarý 22 - Nüfusun Öðrenim Durumu 23 - Yaþ Grubu ve Cinsiyete Göre Nüfus 23 - Çalýþanlarýn Faaliyet Kollarýna Göre Daðýlýmý 24 - Faal ve Faal Olmayan Nüfus 25 - Ýktisaden Faal Nüfus 26 TARÝH Görkemli Geçmiþ 27 Kanuni Kaðýthanesi 30 Kaðýthane Mescidi 31 Çelebi den Öyküler 33 Öbür Çelebi den Öyküler 34 Ýlk Köþkler 35 Bir Çöküþün Baþlangýcý 36 Saraylar Vadisi 36 Trajik Son 42 II. Sadabad Sarayý Yeniden Yapýlaþma 45 Çaðlayan Sarayý 48 Kaðýthane nin Tanýklýklarý 51 Görkemden Geriye Kalan 53 Sadabad dan Son Ýzler 53 Cumhuriyet Kaðýthanesi Þiþliden Kopuþ Süresi 56 Nedim e Dair 28 - Osman Nuri Ergin den Evliya Çelebi nin Kaðýthanesi 30, 31 - Bir Ermeni Gezginden Kaðýthane 33 - Kaðýthane Alemleri 34, 35, Ýmrahor Köþkü 37, 38 - Ýstanbul un Tarihi Yapýsý 40 - Þarký 41 - Aziziye Camisi 42, 43 - Poligon Kasrý 44, 45 - Gezgin Julia Pardoe dan Kaðýthane Ýzlemleri 46 - Ahmet Rasim in Kaðýthanesi 51 - Lale Devri Bahçeciliðinde Batý Öykünmeciliði 52 - Geçmiþ Zaman Olur ki 56, 57 - Lale Devri ve Düzenin Yabancýlaþmasý 60 SOSYO Cumhuriyet Kaðýthanesini Biçimlendiren Dinamik 61 Ticaret EKONOMÝK Ýmalat Sanayi YAPI Ýþyeri Büyüklükleri 66 Sanayinin Diðer Özellikleri 67 Ýstanbul u Biçimlendiren PROST 63 - Ýstanbul un Seçilmiþ Ýlçelerinde Kayýtlý Ýþyerleri 64 - ÝTO ya Kayýtlý Ýþyerleri 64, 65 - Ýþyerlerinin Sektörel Daðýlýmý 65 - Ýþyeri Büyüklükleri 66 - ÝSO ya Kayýtlý Ýþyerleri 67, 68 - Ýþyeri ve Ýþçi Sayýsýnýn Sanayi Dallarýna Göre Daðýlýmý 68 4

5 DOÐAL YAPI Tarihi göletler ve adacýklar (Hasbahçe). Ýki Kaðýthane: Tarihte iki Kaðýthane var: Ýlki, Bizans Dönemine dek uzanan ve Osmanlý Ýmparatorluðu döneminde Saray ýn, zaman zaman da halkýn önemli bir mesire yeri olarak, 20. yy ýn ortalarýna kadar varlýðýný sürdüren Kaðýthane dir. Ýkincisi ise Cumhuriyet döneminde, 1940 lý yýllardan baþlayarak günümüze kadar süren, çarpýk kentleþmenin doðurduðu Kaðýthane dir. Bu monografide ilki salt bir tarihi mekan olarak yer alacak, ikincisi ise yaklaþýk 420 bin kiþilik nüfusuyla canlý bir yerleþim alaný olarak tasvir edilecek, incelenecek ve irdelenecektir. 5

6 Kaðýthane Belediye Baþkanlýðý binasý Konum: Kaðýthane, Türkiye nin en önemli kenti olan ve yerküre üzerindeki yeriyle dünyanýn önemli noktalarýndan biri sayýlan Ýstanbul un 39 ilçesinden biridir. Kaðýthane, Karadeniz i Marmara Denizi ne birleþtiren ve Asya ile Avrupa kýtalarýný birbirinden ayýran yeryüzünün önemli su yollarýndan olan Ýstanbul Boðazý nýn batýsýnda, Avrupa yakasýnda bulunmaktadýr. Ýstanbul un son dönem yerleþimlerinden olan Kaðýthane ve çevresindeki mahalleler, 1987 ye kadar Þiþli Ýlçesi nin birer mahallesiydi. Kaðýthane 1987 de Þiþli den ayrýlarak ilçe yapýldý. Kaðýthane ilçe alaný, yönetsel bakýmdan, kuzeyden Þiþli ye baðlý Ayazaða, güney ve güneydoðudan Þiþli ilçe topraklarýyla çevrilidir. Ýlçe, kuzeydoðuda Beþiktaþ, güneybatýda Beyoðlu, batý ve kuzeybatýda da Eyüp ilçelerine komþudur. 6

7 Yüzölçümü bakýmýndan Ýstanbul un Adalar, Bayrampaþa, Beyoðlu,Güngören ve Zeytinburnu yla birlikte en küçük yedi ilçesinden biridir. Kaðýthane ilçe topraklarý toplam 16 km2 lik bir alan kaplamaktadýr. Ýstanbul Boðazý ný Boðaziçi ve Fatih Sultan Mehmet köprüleriyle aþan otoyollardan ilki ilçenin güneyinden, ikincisi ise kuzeyinden geçer. Bunlardan 01 (E5) Otoyolu güneyde Þiþli ilçesiyle sýnýr oluþturur. 02 (TEM) Otoyolu ise Kaðýthane Ýlçesi nin kuzey kesiminde doðu-batý doðrultusunu izler. Okmeydaný ve Hasdal kavþaklarý arasýnda uzanan bir baþka otoyol da 01 ve 02 otoyollarýný birbirine baðlar da kiþilik nüfusuyla Ýstanbul nüfusunun yüzde 3.69 unu barýndýran Kaðýthane de, ayný yýl km 2 ye kiþi düþmekteydi yýlý genel nüfus sayýmý sonuçlarýna göre nüfusu kiþidir. Bu nüfus sayýsýyla Ýstanbul nüfusunun yüzde 3.3 ünü oluþturan ilçede, km 2 ye kiþi düþmektedir. Nüfus yoðunluðu bakýmýndan Kaðýthane, yalnýz Ýstanbul un deðil, Türkiye nin de önemli yerleþimlerinden biridir. Kaðýthane nüfus yoðunluk deðeri bakýmýndan Fatih (Eminönü ilçesi ile birleþmeden önce), Güngören, Beyoðlu, Bayrampaþa ve Bahçelievler in ardýndan altýncý sýrada yer almaktadýr yýllarý arasýnda, ilçe nüfusu yüzde 21 oranýnda artýþ göstermiþtir. Nüfus artýþ oraný açýsýndan Kaðýthane, Ýstanbul un nüfusu en az artan ilçeleri arasýnda yer almaktadýr. Nüfus artýþ oranýnýn az oluþu, yeni yapýlaþmaya uygun, boþ alanlarýn olmayýþýnýn bir göstergesidir. Ne var ki Kaðýthane nüfus yoðunluðu bakýmýndan Ýstanbul un önde gelen ilçeleri arasýndaki yerini korumaktadýr. Kaðýthane nin Komþu Ýlçelerle Sýnýrlarý - A Kaðýthane,kuzeyde Þiþli ye baðlý Ayazaða, güney ve güneydoðuda Þiþli, kuzeydoðuda Beþiktaþ, güneybatýda Beyoðlu, batý ve kuzeybatýda da Eyüp ilçeleriyle komþudur. Kaðýthane-Beþiktaþ sýnýrý 02 (TEM) Otoyolu nun Büyükdere Caddesi ile kesiþtiði noktadan baþlar. Büyükdere Caddesi nin Ýnönü Caddesi ni kestiði noktada sona erer. Buradan Þiþli sýnýrý baþlar. ÝETT garajýnýn batý duvarýný takiben Dereboyu Caddesi boyunca güneye, daha sonra güneybatýya doðru Baðýþ, Bayýr ve Kavaklý sokaklarýyla batýya yönelir. Hudut Sokak la güneye yönelen Þiþli sýnýrý bir süre sonra Akgül Sokak la güneybatýya yönelerek Çaðlayan Kavþaðý na varýr. 7

8 Kaðýthane Kültür Merkezi, Kaðýthane nin Komþu Ýlçelerle Sýnýrlarý - B Çaðlayan Kavþaðý ný güneyde býrakarak 01 (E5) Otoyolu na paralel, Darülaceze Caddesi boyunca güneybatýya yönelen Þiþli sýnýrý, Okmeydaný Kavþaðý ný kuzeyde býrakarak 01 Otoyolu nun Aydýncýk Sokaðý ile kesiþtiði noktada son bulur. Kaðýthane - Beyoðlu sýnýrý, 01 Otoyolu nun Aydýncýk Sokaðý ný kestiði noktada baþlar, Etibank Caddesi boyunca önce kuzeye sonra da kuzeybatýya yönelir ve Kaðýthane Deresi nin Haliç e döküldüðü noktada son bulur. Yeryüzü Þekilleri: Ýstanbul il alaný, Marmara Havzasý nýn Doðu Marmara bölümünde yer alan iki ana peneplen arasýna sýkýþmýþ, Boðaz ve akarsu vadileri ile parçalanmýþ bir platolar topluluðudur. Ýlde Boðaziçi ile Haliç arasýný dolduran platoya Beyoðlu Platosu denilmektedir. Platonun her iki yönü aþýným sonucu önemli ölçüde taþýnmýþtýr. Bu nedenle plato yöresinde çukurluklar ve bu çukurluklarýn birleþmesinden vadiler oluþmuþtur. Kaðýthane Beyoðlu Platosu nun kuzey uzantýsýyla ayný platonun su bölümü çizgisinin batýsýnda yer almaktadýr. Galata - Beyoðlu - Þiþli - Maslak - Büyükdere yönünde giden büyük sýrt, Beyoðlu Platosu nun su bölümü çizgisini oluþturmaktadýr. Sýrtýn doðusunun sularý Boðaziçi ne, batýsýnýn sularý ise Kaðýthane Deresi aracýlýðýyla Haliç e akmaktadýr. Bu büyük sýrt ayný zamanda, kentin bu bölümünde yollarýn yönünü de belirlemektedir. Platonun sýrtýnda yer alan Tünel- Tepebaþý - Taksim - Þiþli - Mecidiyeköy - Maslak Tepesi ve Okmeydaný güzergahý, aþýným sonucu düzleþerek bugünkü görünümünü almýþtýr. 8

9 Kaðýthane Deresi ve Sadabad mesire alaný, Belgrad Ormaný nýn bir bölümünün suyunu toplayan Kaðýthane Deresi, Kemerburgaz dan geçerek Haliç e dökülür. Havzasý büyük olmasýna karþýn yaz aylarýnda suyu azalýr. Kaðýthane Deresi, Beyoðlu Platosu nun su bölümü çizgisinin batýsýndaki sularý toplar. Ýlçenin kabaca batý sýnýrýný oluþturan 01 (E5) i 02(TEM) e baðlayan yol da bir baþka sýrtýn üzerinde uzanýr. Bu sýrt ayný zamanda ilçe topraklarýndaki ikinci su bölümü çizgisini oluþturur. Sýrtýn doðusundaki sular Kaðýthane Deresi ne, batýsýndaki sular ise Alibeyköy Deresi aracýlýðýyla Haliç e akmaktadýr. Ýstanbul il alanýnda vadi oluþumlarý son derece önemlidir. Ýl topraklarýnýn yüzde 75 i vadilerle parçalanmýþ olan platolarla kaplýdýr. Bu vadiler Ýstanbul kentinin üzerine oturduðu, doðal yapýyý oluþturmaktadýr. Avrupa yakasýnda güneye çarpýlma nedeniyle su bölümü çizgisi Karadeniz e çok yakýn bir noktadan geçmekte, bu nedenle de vadi geliþimleri Marmara ya doðru olmaktadýr. Boðaz da olduðu gibi Haliç e de her iki taraftan bir dizi vadi açýlmaktadýr. Bu vadi aðýnýn ortasýnda Haliç in devamý durumundaki iki ana vadi, Alibeyköy Deresi ile Kaðýthane nin Komþu Ýlçelerle Sýnýrlarý - C Kaðýthane-Eyüp sýnýrý, Kaðýthane Deresi nin Haliç e döküldüðü noktada baþlar, Eski Eyüp Yolu boyunca önce kuzeydoðuya uzanýr. Bir süre 01 ile 02 otoyollarýný birbirine baðlayan baðlantý yolu boyunca kuze-ye doðru uzanan Eyüp sýnýrý, Sokullu ve Alibey caddeleriyle kuzeye uza-nýþýný sürdürür. Alibeyköy Caddesi nden baþlayarak batýya yönelen Eyüp sýnýrý, bir süre sonra tam kuzeye döner, 02 Otoyolu nu keserek Kemerburgaz la sýnýr oluþturur ve Katýrcýlar Deresi ne ulaþýr. Bu noktadan baþlayarak Þiþli nin Ayazaða topraklarýyla sýnýr oluþturmaya baþlar. 9

10 Eyüp Sultan Caddesi 2008 Kaðýthane nin Ayazaða (Þiþli) ile sýnýrý, kuzeybatýda 02 Otoyolu na paralel uzanan orman sýnýrý boyunca doðuya uzanýr. Ayazaða sýnýrý, Arabacý Yokuþu nun orman sýnýrýný kestiði noktadan güneye dönerek Cesur Sokaða, buradan da doðuya dönerek Ýbrahim Karaoðlanoðlu Caddesi yle doðuya uzanýþýný sürdürür ve 02 Otoyolu ile Büyükdere Caddesi nin kesiþtiði noktada son bulur. Kaðýthane Deresi vadileri bulunmaktadýr. Kaðýthane Deresi Vadisi, kentsel alan içinde kalan en önemli vadilerden biridir. Ýhsaniye nin güneybatýsýndan baþlayan Kaðýthane Vadisi, Alibeyköy Vadisi ne paralel olarak güneydoðu yönünde uzanýr. Tabanýný geniþletmeye baþlayan vadi, ikinci bir akarsu kolunun açtýðý kuzeyden gelen bir baþka vadi ile birleþerek Kemerburgaz a varýr, doðudan güneye geniþçe bir yay çizer ve TEM yolundan baþlayarak Kaðýthane sýnýrlarý içine girer. Burada iyice daralan vadi Haliç e açýlýr. Kaðýthane ilçe topraklarý, kuzeydoðu- güneybatý doðrultusunda uzanan Kaðýthane Deresi Vadisi nin her iki yamacý boyunca uzanýr. Ýlçenin batý sýnýrýný oluþturan Beyoðlu Platosu nun su bölümü çizgisi ilçede yükseltinin en çok olduðu yerlerden geçer. Yükselti Okmeydaný nda m, Mecidiyeköy de m.dir. Daha kuzeydeki Levent-Maslak da m ye dek çýkar. Ýlçe topraklarýnda Kaðýthane Vadisi boyunca güneybatýya inildikçe, yükselti düþer, Haliç de sýfýrlanýr. 10

11 Aziziye Camii (Sadabad) 2008 Kaðýthane de ortalama yükselti m arasýnda deðiþir. Ýlçenin en yüksek noktalarý Gültepe ve Çeliktepe mahallelerinin kurulduðu alanlardýr. Akarsular: Kaðýthane Ýlçesi ndeki en önemli akarsu, ilçeye tarihi kimliðini ve adýný veren Kaðýthane Deresi dir. Kaðýthane Deresi nin antik çaðdaki adý Barbyssos tur. Belgrad Ormaný ndan kaynaðýný alan Kaðýthane Deresi, Kemerburgaz dan geçerek Haliç e dökülür. Havzasý büyük ve akýþ süresi kýsadýr. Rejimi düzensizdir. Derenin su seviyesi, kimi sonbahar ve kýþ aylarýnda yükselir. Sellenme ve taþkýnlar, vadi tabanýndaki evlerin sular altýnda kalmasýna neden olur. Yaz aylarýnda suyu azalýr. Bir zamanlarýn efsane deresi Kaðýthane, sanayileþme ve kentleþmeye paralel olarak, 1950 li yýllardan itibaren kirlenmeye baþlamýþtýr. Ýlçenin bir diðer akarsuyu da Keçi Deresi dir. Yahya Kemal ve Þirintepe mahallelerinin sýnýrýný oluþturacak biçimde kuzeybatýya doðru akan Keçi Deresi, Cendere Caddesi ni aþarak Kaðýthane Deresi ne dökülür. Keçi Deresi ne paralel akan Galata Kaðýthane Sularý - A Kaðýthane, sularýyla da ünlü bir yerdi. Osmanlý döneminde kenti besleyen önemli su kaynaklarýndan biriydi. Kaðýt imalathanelerinin burada kurulmuþ olmasý raslantý deðildir. Çünkü kaðýt üretimi bol su gerektiren bir sanayi dalýdýr. Osman Nuri Ergin, Mecelle-i Umur-i Belediyye nin 5. Cildinde Kaðýthane nin sularýný ayrý bir baþlýk halinde ele almaktadýr. Aþaðýdaki alýntý, bu bölümden özetlenmiþtir. Alýntýnýn sonunda ise Kimyager Ali Rýza Bey in Kaðýthane sularýnýn kimyasal ve fiziksel özelliklerine dair tahlili yer almaktadýr. Kaðýthane menabi sularý Cendere ile Bergosköy ü civarýnda vaki altmýþ üç menbadan toplanan sulardýr. Bu sularýn cem i için Kaðýthane vadisindeki birçok menbalar sedd ü bend edildiði gibi bütün bu menabi büyük bir hazinede kararlaþtýrýlarak cem u iddihar ve buradan da gayet kuvvetli bir makine vasýtasýyla tevzi ve sarf hazinesine sevk u tisyar olunmaktadýr. 11

12 Kaðýthane Sularý - B Kaðýthane Sularý nýn muhtelif numunelerini tahlil etmiþ olan Kimyager Ali Rýza Bey merhum diyor ki: Kaðýthane Menba Sularý en saf sular sýnýfýna dahildir. Bugün Dersaadet te kullanýlan çeþme sularýnýn hepsine faik olduðu gibi þehrimizde fýçýlar veya þiþeler içinde pahalýca satýlan menabi sularýndan bir kýsmýna da tamamiyle muadil ve hatta bazýlarýndan daha saf ve sýhhidir. Bu beyan en emin þerait-i fenniye dahilinde icra kýlýnan ve tahliattan istinbat edilen bir hakikat-i fenniye olduðundan azade-i þekk ü irtiyabdýr. Deresi de Cendere Caddesi ni aþtýktan hemen sonra Kaðýthane Deresi ne dökülür. Her iki akarsu da sanayi ve evsel atýklar nedeniyle aþýrý kirlenmiþ durumdadýr. Jeolojik Yapý: Ýstanbul il alanýný oluþturan Marmara Havzasý nýn Doðu Marmara Bölümü nde, çeþitli yaþta jeolojik oluþumlar yer almasýna karþýn, Kaðýthane ilçe alaný 1. Zaman Devoniyen sistemine baðlýdýr. Ýlçe alanýnýn güneyinde ise 1. Zaman Karbonifer sistemine baðlý oluþumlar yer alýr. Kaðýthane ilçe alanýnýn büyük bir bölümünü kaplayan Devoniyen alanlar, baþlýca killi þist ve grovak katmanlardan oluþur. Bu katmanlar içinde yer yer andezit ve diabaz oluþumlar göze çarpar. Kaðýthane Deresi nin yataðý dolgu ve alüvyonla kaplýdýr. Hasbahçe

13 Tarihi kuðulu göl ve adacýðý Doðal Güzellikler: Ýstanbul un tarihte kalmýþ doðal deðerlerinin en önemlilerinden biri de, Haliç ve yöresidir. Haliç in Kaðýthane Deresi yle birleþtiði nokta ve Kaðýthane Deresi Vadisi, eski Ýstanbul un en çok ilgi gören mesirelerindendi. Kaðýthane yöresi, cirit oyunlarýnýn, ok atýþlarýnýn ve yarýþmalarýn düzenlendiði bir eðlence yeriydi. Sadabad adýyla da bilinen Kaðýthane nin laleler, çýnar ve kavak aðaçlarýyla süslenmiþ mesiresi, ilkbahar mevsimiyle canlanmakta ve yapay çavlanlarla enfes bir görünüm kazanmaktaydý. En parlak dönemini Kanuni ve III. Ahmed zamanýnda yaþayan bu mesire yerinde Sadabad Kasrý, Ýmrahor Köþkü, Kaðýthane Köþkü, Koþu Köþkü, Çadýr Köþkü gibi çok deðerli yapýlar bulunmaktaydý. Yoðun bir doða kirlenmesiyle 1940 lý yýllarla birlikte yok olan eski Kaðýthane Mesiresi nden yalnýzca bazý yapýlarýn temel kalýntýlarý günümüze ulaþabilmiþtir. Yöredeki yapýlarýn çoðu II. Dünya Savaþý sýrasýnda çeþitli Kaðýthane Sularý - C Fi l-hakika etýbba-yý meþhure ve merufe tarafýndan: Bir þehrin ahval-i sýhhiyye-i umumiyesi sarfeylediði sularýn evsaf ve mikdarýna tabidir ve Bir þehre gelen suyun en emin miyarý o þehirde görülecek kara hummadýr gibi kavanýn-i sýhhiyye-i ictimaýyyeyi mu lin metin esaslar vaz edilmiþtir. Kaðýthane Sularý nýn hýn-i isalesinde tutulan istatistiðe nazaran Beyoðlu cihetinde ilk senede tifo hastalýðý yüzde on-onbeþ, ikinci senede yüzde yirmi-yirmibeþ, üçüncü senede yüzde elli, dördüncü ve beþinci senelerde yüzde yetmiþ tenakus etmiþti. Bugün ise derece-i tenakusun daha ziyade olmasý muhtemeldir. 13

14 Tarihi göletlerin günümüzdeki görüntüsü. Kaðýthanede laleler devlet kurumlarýna ait tesislerinin inþasý için yýkýlmýþ, kalaný da çürümeye terk edilmiþtir. Ýklim: Kaðýthane Ýlçesi nin iklimi, Ýstanbul ikliminin özelliklerini gösterir. Gezici hava hareketlerinin etkisi altýnda bulunan ilçe iklimi, Akdeniz ve Karadeniz iklimleri arasýnda bir geçiþ niteliði gösterir. Ýstanbul il ikliminde gözlenen üç ana hava tipi Kaðýthane Ýlçesi nde de etkilerini gösterir. Bunlar kuzey ve güneyden sokulan hava kütleleriyle, sakin nitelikteki hava tipleridir. Bu üç hava tipi arasýnda en çok etkili olaný kuzeyden gelen hava kütleleridir. Akdeniz ve Karadeniz iklimleri arasýnda bir geçiþ niteliði gösterdiðinden Kaðýthane de sýcaklýk, bu geçiþ niteliðini yansýtan bir özellik gösterir. Kimi yýllarda ocak ve þubat aylarý ýlýk geçerken, kimi yýllarda da sýcaklýk mevsim normallerinin altýna düþmektedir. Kaðýthane de yükselti, güneye doðru inildikçe azalýr. Bu nedenle sýcaklýk Ýstanbul un diðer ilçelerine oranla daha yüksektir. Sýcaklýk deðerlerinin Ýstanbul ortalamalarýndan yüksek oluþunda, Kaðýthane nin bir vadi içinde kalmasý önemli rol oynamaktadýr. 14

15 Kaðýthane de yýllýk ortalama sýcaklýk C dir. Yýlýn en sýcak ayý Aðustos, en soðuk ayý da Ocak ayýdýr. Ortalama açýk günler sayýsý 76.3, ortalama bulutlu günler sayýsý 202.6, ortalama kapalý günler sayýsý 86.4, ortalama yaðýþ miktarý mm, ortalama kar yaðýþlý günler sayýsý 7.8, ortalama sisli günler sayýsý 13.3, ortalama dolulu günler sayýsý 0.8, ortalama kýraðýlý günler sayýsý 12.1, ortalama rüzgar hýzý 3.5 m/sn, en hýzlý rüzgar yönü kuzey, ortalama toprak sýcaklýðý ise C dir. Kýþ mevsimi süresi, Aralýk ayýndan baþlayarak Mart ayý sonuna dek uzanan günleri kapsar. Kýþ süresi içinde ýsýnýn sýfýrýn altýna düþtüðü günler sýnýrlýdýr. Ýlçedeki yaðýþ rejimi, geçiþ tipi iklim özelliklerine uygundur. Yazlarý kurak, kýþlarý bol yaðýþlý geçer. Yaz aylarýndaki yaðýþýn azlýðý ile Akdeniz, yýl içindeki yaðýþlý günlerin çokluðu ile de Karadeniz yaðýþ rejiminin gözlemlendiði Kaðýthane de yýlýn en yaðýþlý aylarý Aralýk ve Ocak, en kurak aylarý da Temmuz ve Aðustos tur. Kaðýthane de egemen rüzgar yönü, Kaðýthane Deresi Vadisi nin uzanýþýna uygun olarak, kuzey ve kuzeydoðudur. Bu yönlerden esen yýldýz ve poyraz soðuk ve sert rüzgarlardýr. Genellikle fýrtýna biçiminde esen bu rüzgarlar, kýþýn yaðmur ve kar yaðýþlarýna neden olmakta, yazýn da serinletici etki yapmaktadýr. Yýl içindeki esme sayýlarý 1400 dür. Bitki Örtüsü: Kentsel alan içinde kalan Kaðýthane de bitki örtüsü çok az yerde görülür. Kaðýthane Deresi nin Haliç e yakýn yerlerinde büyük aðaçlar bulunur. Bu aðaçlar, sanki geçmiþ Kaðýthane günlerine özlem duymaktadýr. Bir zamanlar dünyanýn en güzel köþelerinden biri olan Kaðýthane mesiresinden geriye kalan ve gölgeleriyle insanlara huzur veren, iþte bu aðaçlardýr. Kemerburgaz a dek uzanan dereboyu yakýn zamana kadar sebze bahçeleriyle doluydu. Buralarda çiçek ekimi de önemli bir yer tutardý. Kaðýthane Vadisi nin güney yamaçlarýnda ve düz alanlarda kurulan seralarda mevsimlik çiçekler yetiþtirilirdi. Günümüzde Kaðýthane nin ana yerleþim alanlarý içinde Anýt aðaç, Sadabad

16 Kaðýthane Futbol Sahasý Hasbahçe kalmýþ olan Çaðlayan, Gültepe ve Çeliktepe mahalleleri, 50 yýl öncesine kadar fundalýklar, dutluklar, sebze ve çiçek bahçeleriyle kaplýydý. 16 Mevsim çiçekleri ile Kaðýthane de çevre düzenlemesi örneði 2008.

17 Bir 23 Nisan Ziyareti, DEMOGRAFÝK YAPI Nüfus ve Nüfusun Geliþimi: Kâðýthane, 1955'e kadar nüfusu 5 binin altýnda olan küçük bir köydü yýlýnda Beyoðlu'ndan ayrýlarak ilçe olan Þiþli'nin Merkez Bucaðý'na baðlandý. Uzun süre köy statüsünü korudu. Kâðýthane'nin geliþimi, yöredeki sanayi kuruluþlarýnýn çevresinde gecekondu mahallelerinin oluþmasý ile baþladý. Öte yandan, 1950'li yýllarda Ýstanbul'da baþlatýlan imar çalýþmalarý sýrasýnda evleri ve arsalarý istimlâk edilenlerden bir bölümüne de, Kâðýthane Köyü'ne ait arazilerden yer verildi. Bu uygulama, vadi yamaçlarýnýn gecekondularla dolmasýna neden oldu. Nüfus artýþý, özellikle 1960'lý yýllarla birlikte büyük bir ivme kazandý. Bu da, baþta inþaat sektörü olmak üzere, temel ihtiyaç mallarýnýn pazarlamasýna yönelik ticari etkinlikleri canlandýrdý. Köy içindeki çarþý geliþti. Çarþý çevresinde çok katlý apartmanlar yükseldi. Hýzla büyüyen Kâðýthane'de belediye kurulmasý da, bu döneme rastlar. 17

18 Kaðýthane nin asýl geliþimi, dere vadisinin sýrtlarýnda hemen hepsi de tepe olarak adlandýrýlan gecekondu mahallelerinin kurulmasýyla gerçekleþti. Çeliktepe, Gültepe, Þirintepe, Harmantepe, Örnektepe, Çaðlayan, Yahya Kemal ve Hürriyet gibi mahalleler, kýsa zamanda gecekonduyla apartman arasýnda, adlandýrýlmasý oldukça güç konutlarla doldu. Kaðýthane ve çevresindeki mahalleler 1987 ye deðin Þiþli Ýlçesi ne baðlý köy statüsünü korudu. Kaðýthane, 1987 de Þiþli den ayrýlarak ilçe yapýldý. Kaðýthane de km 2 ye düþen kiþi sayýsý, her dönemde Ýstanbul genelinin çok üzerinde olmuþtur. Kâðýthane ilçesi nüfus varlýðý bakýmýndan Ýstanbul'un önemli ilçeleri arasýnda yer alýr. 1997'de kiþilik nüfusuyla, Ýstanbul il nüfusunun yüzde 3.4'ünü barýndýran Kaðýthane, bu nüfus varlýðýyla, Ýstanbul'un 9. kalabalýk ilçesiydi. 2007'de yapýlan Adrese Dayalý Nüfus Sayýmý sonuçlarýna göre, nüfusu 'dur. Buna göre Kâðýthane, Ýstanbul il nüfusunun yüzde 3.32'dir. Aradan geçen on yýl içinde Kâðýthane, nüfus varlýðý bakýmýndan Ýstanbul'un 13. ilçesi konumuna gerilemiþtir. Kâðýthane'nin nüfus varlýðý bakýmýndan önemini sergilemek için, onu Türkiye ölçeðinde il ve kent nüfuslarýyla karþýlaþtýrmamýz yeterlidir. 2007'deki Adrese Dayalý Nüfus Sayýmý verilerine göre, Kâðýthane il olsaydý, illerin Kaðýthane, Ýstanbul ve Türkiye nin Nüfus Geliþimi Yýl Kaðýthane Ýstanbul Türkiye

19 Daha yeþil bir Kaðýthane ye doðru. nüfus büyüklüklerine göre sýralamasýnda 45. sýrada yer alýrdý. Bu sonuca göre Kâðýthane, Türkiye'nin 36 ilinden daha kalabalýk bir yerleþimdir. Kaðýthane böylesi bir sýralamada, örneðin, Artvin, Erzincan, Nevþehir ve Karabük'ün önünde yer almaktadýr. Ýlçe merkezlerinin nüfus büyüklükleri sýralanýþýnda ise, Kaðýthane Türkiye sýralamasýnda 39. sýrada yer almaktadýr (2007 Adrese Dayalý Nüfus Sayýmý). Yine ayný nüfus sayýmýna göre Kaðýthane'nin, Türkiye'nin 51 il merkezinden daha kalabalýk olduðu anlaþýlmaktadýr. Bir baþka deyiþle, Kaðýthane eðer il merkezi olsaydý, Türkiye'nin 30. büyük il merkezi olurdu. Buna göre Kaðýthane, 2007'de nüfus büyüklüðü bakýmýndan 2 Ordu, 2 Niðde, 2 Kýrýkkale, 4 Burdur, 4 Yozgat, 8 Sinop ve 10 Artvin'e eþ deðerdir. Nüfus Yoðunluðu: Kaðýthane nin nüfus varlýðýnýn önemine iliþkin bir baþka gösterge de ilçe, Ýstanbul ve ülke nüfus yoðunluklarýnýn karþýlýklý durumudur. Kaðýthane de km2 ye düþen kiþi sayýsý, her dönemde Kaðýthane Ýlçe Nüfusunun Geliþimi* Yýl Nüfus * 1990 öncesi nüfus deðerleri Þiþli Ýlçesi nüfus verilerinden derlenmiþtir. Bu derleme için, Kaðýthane Ýlçesi nin günümüzdeki mahalleleri esas alýnmýþtýr. 19

20 Ýstanbul genelinin çok üzerinde olmuþtur. Kaðýthane, Ýstanbul'un en yoðun 6. ilçesidir. Nüfus yoðunluðu bakýmýndan Fatih, Güngören, Beyoðlu, Bayrampaþa ve Bahçelievler'i izlemektedir. 2007'de ilçenin nüfus yoðunluðu km2'ye kiþidir. Bu Ýstanbul nüfus yoðunluðunun (km2'ye 2419 kiþi) 12.3, Türkiye nüfus yoðunluðunun (km2'ye 92 kiþi) 324 katýdýr. Bir yol çalýþmasý 2008 Ýstanbul nüfusunun geliþmesi, ilçelerin büyüklükleri, yoðunluklarý ve geliþme hýzlarý arasýnda tam bir paralellik olmadýðý görülmektedir yýlý verilerine göre, nüfus büyüklüðü bakýmýndan Kâðýthane, 13. sýrada, nüfus yoðunluðu bakýmýndan 6. sýrada yer almaktadýr. Kaðýthane nin Mahallelere Göre Nüfus Daðýlýmý Mahalle Çaðlayan Çeliktepe Emniyet Ev Gültepe Gürsel Hamidiye Harmantepe Hürriyet M.Akif Ersoy Merkez Nurtepe Ortabayýr Sanayi Seyrantepe Þirintepe Talatpaþa Telsizler Y. Kemal Yeþilce Nüfusun Geliþme Ýndeksi: Nüfusun geliþmesi bakýmýndan sýralama bütünüyle deðiþiktir arasýnda en önemli büyüme, nüfusu bu dönemde 60 katýna yaklaþan Baðcýlar ile 26 katýna yaklaþan Büyükçekmece'de gerçekleþmiþtir. Ayný dönemde Kadýköy ün nüfusu 3, Bakýrköy ün nüfusu 1.3 katýna çýkmýþ; Fatih ve Beyoðlu nun nüfusunda artýþ olmamýþ, Eminönü nün nüfusu da yarý yarýya azalmýþtýr. Kaðýthane nin nüfusu ise arasýnda ancak 2.4 kat artmýþtýr. Kaðýthane, Ýstanbul ve Türkiye nin Nüfus Yoðunluklarý (kiþi/km2) Yýl Kaðýthane Ýstanbul Türkiye

21 Ýstanbul da Seçilmiþ Ýlçeler Ýçin Nüfusun Geliþme Ýndeksi (1970 = 100) Ýlçeler Baðcýlar Bakýrköy Beyoðlu Eminönü Fatih Kaðýthane Kadýköy Büyükçekmece Nüfus Artýþ Hýzý: Yýllýk ortalama nüfus artýþ hýzlarý bakýmýndan Ýstanbul'un seçilmiþ ilçelerinde tümüyle deðiþik bir sýralama görülmektedir döneminde, yýllýk ortalama nüfus artýþ hýzý en büyük deðerde gerçekleþen ilçe, binde le Büyükçekmece olmuþtur. Nüfus artýþ hýzý Sultanbeyli de binde 75.82, Baðcýlar da binde 64.66, Pendik te binde oranýnda gerçekleþirken, Kaðýthane de bu oran binde olmuþtur. Bu artýþ oraný ile Kaðýthane, orta sýralarda yer bulmuþtur. Kaðýthane okçuluk müsabakalarýndan. Kaðýthane'de, yýllarý arasýnda, sayým dönemlerinde gerçekleþen yýllýk ortalama nüfus artýþ hýzlarý, ilçedeki nüfus deðiþiminin deðiþik evrelerini ortaya koymaktadýr. Kaðýthane'nin nüfusu yýllarý arasýnda, 15 yýl gibi kýsa bir zaman dilimi içinde, olaðanüstü bir Kaðýthane, Ýstanbul ve Türkiye de Yýllýk Ortalama Nüfus Artýþ Hýzlarý (Binde) Yýllar Kaðýthane Ýstanbul Türkiye

22 Ýstanbul da Seçilmiþ Ýlçeler Ýçin Yýllýk Nüfus Artýþ Hýzlarý ( ) Ýlçeler Artýþ Hýzý (Binde) Büyükçekmece Sultanbeyli Pendik Avcýlar Baðcýlar Kaðýthane Üsküdar Fatih Bakýrköy Sadabad Evleri, hýzla büyümüþtür. Nüfus artýþ hýzý, 1970'li yýllardan itibaren azalmaya baþlamýþ, döneminde iniþli çýkýþlý bir grafik çizmiþtir. Nüfus artýþ hýzýnýn en düþük olduðu dönem, dönemidir. Kaðýthane nin nüfus artýþ hýzý, 1975 e kadar Ýstanbul ortalamasýnýn çok üzerinde gerçekleþmiþ, izleyen yýllarda ise gerisinde kalmýþtýr. Göç: Ýstanbul, her zaman iç göç hareketlerinin yöneldiði en önemli kent olmuþtur. Ýstanbul a yönelik yoðun göç hareketi, nüfusun yerleþme biçimini çarpýcý bir biçimde etkilemiþtir. Göç yoluyla gelen nüfus, yerleþme alanlarýný geniþletmiþ ve metropoliten bir bölge haline gelen ilde, eski kentsel merkezlere eklemlenen yeni kentsel alanlar ve gecekondu bölgeleri oluþturmuþtur. Özellikle 1950 li yýllarla birlikte baþlayan ve ardý arkasý kesilmeyen göç dalgalarýna baðlý olarak Ýstanbul a yýðýlan nüfus kentsel alana, yani ilçe merkezlerine sýðamaz olunca, sonradan gelenler kýrsal alana yayýlmýþ ve kent merkezini çepeçevre sarmýþtýr. Bu yayýlma baþlýca iki biçimde gerçekleþmiþtir. Bir yandan eski yerleþme birimleri büyürken, öbür yandan da bütünüyle yeni yerleþme merkezleri oluþmuþtur. Yeni yerleþme birimleri, doðal 22