2007 Yılı Hazine İşlemleri Raporu

Transkript

1 T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI 2007 Yılı Hazine İşlemleri Raporu 2007 YILI GENEL UYGUNLUK BİLDİRİMİ EKİDİR. EYLÜL 2008

2 T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI 2007 Yılı Hazine İşlemleri Raporu Eylül

3 2007 Yılı Hazine İşlemleri Raporu, Sayıştay Genel Kurulunun tarih ve 5226/1 sayılı kararı ile kabul edilmiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulması uygun bulunmuştur. Sayıştay, merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. T.C. Anayasası 160. Madde 1. Fıkra T.C. SAYIŞTAY BAŞKANLIĞI, ANKARA,Eylül

4 SUNUŞ Sayıştaylar, kamu yönetiminde şeffaflığın ve hesap verme sorumluluğunun yerleşmesine ve gelişmesine katkıda bulunmak amacıyla, güvenilir ve objektif bulgular ve öneriler içeren raporlar hazırlayarak kamu yönetiminin yenilenmesine ve geliştirilmesine katkıda bulunmaktadırlar. Sayıştayların hazırladığı bu raporlardan kamu borç yönetimi ve denetimi ile ilgili olanlar ise gerek Parlamentolar gerekse kamuoyunun ilgisi sebebiyle özel bir öneme haizdir. Türk Sayıştay ının da üyesi olduğu Uluslararası Sayıştaylar Birliği (INTOSAI) de 1980 li yıllardan itibaren kamu borçlarının denetimi konusunda hazırladığı rehberler ve oluşturduğu çalışma gruplarıyla, Sayıştaylara yol göstererek bu alandaki denetimlerin nasıl geliştirileceği konusuna dikkat çekmektedir. Türk Sayıştayı 1995 yılından bu yana kamu borç yönetimi ve denetimi sonuçlarını Hazine İşlemleri Raporları ile parlamentonun bilgisine sunmaktadır. Hazine İşlemleri Raporlarımızla, Hazine Müsteşarlığı bünyesinde gerçekleştirilen iş ve işlemlerden, Devlet Borçları ve İç Ödemeler Muhasebe Birimlerince muhasebeleştirilen işlemlere ilişkin bilgiler, denetim bulguları ve öneriler her yıl Türkiye Büyük Millet Meclisinin ve kamuoyunun bilgisine sunulmaktadır. Bu çerçevede hazırlanan 2007 yılı raporunda, hazine işlemleri hakkında kapsamlı ve detaylı bulgular ve öneriler ile TBMM nin bilgisine sunulmasında fayda görülen konular yer almaktadır yılı Hazine İşlemleri Raporunun hazırlanmasında emeği geçen mensuplarımıza teşekkür eder, raporun, kamu mali sistemimizin geliştirilmesinde uygulayıcılara yol gösterici olacağını ümit ederim. Mehmet DAMAR Sayıştay Başkanı 4

5 İÇİNDEKİLER SUNUŞ...4 İÇİNDEKİLER YILI YÖNETİM DÖNEMİ HESAPLARI VE MUHASEBE İŞLEMLERİ GENEL TESPİTLERİ Yönetim Dönemi Hesaplarının İbrazı ve Mahsup Süresi Tahsilatlarda Kullanılması Gereken Alındı Belgeleri Muhasebe Yetkililerince Alınıp Saklanması Gereken Değerler Mali İşlemlerin Tahakkuku, Belgelendirme ve Hesap Verme Sorumluluğu Kesinleşmeden Bütçe Gideri Yapılan Ödemeler Gayrisafilik İlkesine Aykırı Uygulamalar Borçların Dönem Tasnifli Olarak Muhasebeleştirilmesi Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Muhasebeleştirilmesi Yevmiye Sistemi Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) Anaparaları Devlet İç Borçlanma Senetleri Faizleri BÜTÇE LİMİTLERİ Borçlanma Limiti İkraz Limiti Garanti Limiti BORÇLANMA İŞLEMLERİ Yılı Dış Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup) Dış Borç Kullanım-Geri Ödeme- Dış Borç Stoku Dış Borçlanma (Nakit) Dış Borçlanma (Ayni-Mahsup) Dış Borç Geri Ödemeleri Dış Borç Stokuna İlişkin İstatistikler Yılı İç Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup) Yılı Devlet Tahvili İşlemleri yılı Hazine Bonosu İşlemleri İç Borçlanma, Geri Ödeme ve Stok Bilgilerine İlişkin İstatistikler Borçlanma Faizleri HAZİNE ALACAKLARI Hazine Açısından Alacak Doğuran İşlemler Hazine Alacak Verileri Hazine Alacaklarının İzlendiği Hesaplar Dış Borcun İkrazından Doğan Alacaklar Hesabı Kurumca Verilen Borçlardan Alacaklar Hesabı Diğer Kurum Alacakları Hesabı Takipteki Kurum Alacakları Hesabı Para Piyasası Nakit İşlemleri Alacakları Hesabı Risk Hesabı Risk Hesabı Alacakları Hesabı Verilen Garantiler Hesabı Gelir Tahakkukları Hesabı Muhasebe Birimleri İtibarıyla Hazine Alacakları Hazine Garantileri ve Üstlenimler Yılında Verilen Hazine Garantileri Verilen Hazine Garantilerinden Yapılan Üstlenimler Yılında Üstlenim Yapılan Hazine Garantilerine İlişkin Bilgiler Silinen Alacaklar Köprü Ticari Kredilerin Alacak Hesaplarında İzlenmemesi Bütçe Finansmanı Açısından Silinen Alacakların Sonuçları TMSF den Olan Hazine Alacakları Bütçe Dışı Avans ve Krediler Hesabında Yer Alan Alacaklar DİĞER KONULAR Teşvik Kredileri /2312 Sayılı Kararname Gereği Oluşan Hazine Alacakları Türkiye Halk Bankasından Olan Hazine Alacakları Hazineye Ait Hisse Senedi ve Tahviller

6 TABLOLAR Tablo 1: 2007 Yılı İç Borç Stokunda Yer Alan Kuponlu DİBS'lere Ait Ödeme Projeksiyonu...17 Tablo 2: 2007 Yılı Net İç Borçlanma...19 Tablo 3: 2007 Yılı Net Dış Borçlanma...19 Tablo 4: 2007 Yılı Borçlanma Limiti ve Net Borçlanma Hesaplama Tablosu...20 Tablo 5: 2007 Yılı Dış Borç İşlemlerinin Mahiyeti...22 Tablo 6: 2007 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Nakit)...23 Tablo 7: 2007 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Ayni Mahsup)...23 Tablo 8: 2007 Yılı Dış Borç Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup)...24 Tablo 9: Finansman Amacına Göre 2007 Yılı Dış Borç Stoku...26 Tablo 10: 2007 Yılı Dış Proje Kredisi Kullanımları...29 Tablo 11: 2007 Yılı Tahvil İşlemleri...32 Tablo 12: 2007 Yılı Nakit Tahvil Borçlanması ( Detay)...32 Tablo 13: 2007 Yılı Tahvil Borçlanma İşlemi Detayı (Mahsup)...33 Tablo 14: 2007 Yılı Devlet Tahvili Geri Ödemeleri ( Nakit)...34 Tablo 15: 2007 Yılı Tahvil Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup)...34 Tablo 16: 2007 Yılı Hazine Bonosu İşlemleri...35 Tablo 17: 2007 Yılı Net İç Borçlanma ve Stok Durumu...36 Tablo 18: 2007 Yılı Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı...37 Tablo 19: 2007 Yılı İç Borç Stokunun Reel Faizi...38 Tablo 20: 2007 Yılında Gerçekleştirilen En Yüksek YTL Cinsi İskontolu 10 İhaledeki Yıllık Bileşik Faiz Oranları...38 Tablo 21: 2007 Yılında Ödenen Faiz Giderleri...43 Tablo 22: Muhasebe Verilerine Göre Hazine Alacak Stoku ( )...55 Tablo 23: Devlet Borçları Muhasebe Birimi Kayıtlarına Göre Hazine Alacakları ( )...56 Tablo 24: İç Ödemeler Muhasebe Birimi Kayıtlarına Göre Hazine Alacakları ( )...57 Tablo 25: İtibarıyla Hazineye En Fazla Borcu Olan İlk On Kuruluş...57 Tablo 26: 2007 Yılında Sağlanan Hazine Garantileri...58 Tablo 27: Uzlaşma Kapsamında 2007 Yılında Silinen Alacaklar...61 Tablo 28: Köprü Ticari Kredilerden Silinen Alacaklar...62 Tablo 29:: itibarıyla TMSF'den Olan Hazine Alacakları...65 Tablo 30: TMSF den Yapılan Tahsilatlar

7 GRAFİKLER Grafik 1:Yıllar İtibarıyla ABD Doları Cinsinden Dış Borç Stoku...26 Grafik 2: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi...27 Grafik 3: Yıllar İtibarıyla Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku...27 Grafik 4: Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku...28 Grafik 5: Yıllar İtibarıyla Uluslararası Kuruluşlara Göre Dış Borç Stoku Kompozisyon...28 Grafik 6: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Faiz Kompozisyonu...29 Grafik 7: 2007 Yılında Nakit İç Borçlanmanın Senet Türlerine Göre Dağılımı...37 Grafik 8: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Reel Faizi (%)...39 Grafik 9: Yıllar İtibarıyla İç Borç Servisi*...39 Grafik 10: Yıllara Göre İç Borç Stokunun Bileşimi...40 Grafik 11: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Yapısı...40 Grafik 12: 2007 Yılı İç Borç Stok Yapısı...41 Grafik 13: Stokun Vadeye Kalan Ay Ortalaması...42 Grafik 14: Yıllar İtibarıyla İç Borç Stokunun Para Birimlerine Göre Değişimi...42 Grafik 15: İç Borç Stokunun GSYİH İçindeki Payı (%)*...43 Grafik 16: Yıllarında Borç Faizlerinin Bütçe Gelir ve Giderine Oranı...44 Grafik 17: Hazine Alacak Stoku...46 Grafik 18: Hazine Alacak Stokunun Kaynak Dağılımı...46 Grafik 19: Vadesi Geçmiş ve Vadesi Gelecek Hazine Alacakları...47 Grafik 20: Vadesi Geçmiş Alacakların Dağılımı...47 Grafik 21: Verilen Hazine Garantileri ( ) ( Milyon ABD Doları)...58 Grafik 22: Hazine Garantileri Nedeniyle Yapılan Üstlenimler ( )...59 Grafik 23: Döneminde En Yüksek Miktarda Üstlenim Yapılan On Kuruluş (Milyon ABD Doları)...59 Grafik 24: Kuruluş Bazında 2007 Yılı Üstlenimleri

8 YILI YÖNETİM DÖNEMİ HESAPLARI VE MUHASEBE İŞLEMLERİ GENEL TESPİTLERİ Hazine Müsteşarlığı bünyesindeki mali işlemler, dört farklı muhasebe birimi tarafından gerçekleştirilmektedir. Bunlar Devlet Borçları, İç Ödemeler, Dış Ödemeler ve Başbakanlık Merkez Muhasebe Birimleridir. Devlet Borçları ve İç Ödemeler Muhasebe Birimleri esas itibarıyla alacak, iç ve dış borçlanma, borç verme ve transfer harcamaları niteliğindeki iş ve işlemlerin muhasebeleştirilmesini gerçekleştirmektedir. Hazine İşlemleri Raporunda yer alan konu ve incelemelerin çerçevesini bu iki muhasebe birimince yürütülen iş ve işlemler oluşturmaktadır. Ancak, 4059 sayılı Kanun ve diğer kanunlarla Hazine Müsteşarlığına verilen görev ve yetkiler kapsamında yürütülmekte olan mali işlemlerden bu muhasebe birimlerine intikal ettirilmeyen işlemler hakkında görüş bildirilememektedir. Bu bölümde, muhasebe birimlerine ait 2007 yılı yönetim dönemi hesapları, muhasebe kayıtları ile buna bağlı olarak tahakkuk birimlerinde yapılan diğer kayıtların incelenmesi sonucu tespit edilen genel nitelikli hususlara yer verilmektedir Yönetim Dönemi Hesaplarının İbrazı ve Mahsup Süresi Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler ve Devlet Borçları Muhasebe Birimlerinin 2007 yılı Yönetim Dönemi Hesapları ile ilgili olarak aşağıdaki hususlar tespit edilmiştir: Hazine Müsteşarlığı İç Ödemeler ve Devlet Borçları Muhasebe Birimlerince 2007 yılı Yönetim Dönemi Dosyalarının en geç Şubat ayı sonunda Sayıştay Başkanlığına gönderilmesi gerekirken dosyalar, İç Ödemeler Muhasebe Birimince , Devlet Borçları Muhasebe Birimince tarihinde Sayıştay Başkanlığına gönderilmiştir. Mahsup süresinin uzatılması 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu nun mahsup dönemini düzenleyen 51 inci maddesinde ve Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nin 509 uncu maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu mevzuat hükümlerine istinaden mahsup süresi belli şartlarla Maliye Bakanlığı tarafından uzatılabilmektedir. Hazine Müsteşarlığı tarafından mahsup süresinin tarihine kadar uzatılması talep edilmiş ve Maliye Bakanlığınca Bütçe giderlerini ilgilendirmeyen işlemlere ilişkin olmak kaydıyla tarihine kadar sürenin uzatılması uygun bulunmuştur. 8

9 Uzatılan mahsup süresinde, sadece mahsup işlemleri gerçekleştirilmesi gerekirken, yapılan incelemelerde dönem içi ve dönem sonu işlemlerinin gerçekleştirildiği anlaşılmıştır. Ancak, Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin 509 uncu maddesinde; Yönetim dönemi, bir mali yılın başından sonuna kadar yapılan bütün işlemler ile mali yıl geçtikten sonra, mahsup dönemi içinde önceki mali yıla ilişkin olarak yapılan mahsup işlemlerini kapsar. hükmü yer almaktadır. Bu uygulama, geçmiş yıllarda da tekrarlanmış olup, zamanında yapılmayan kayıtlar nedeniyle yönetim dönemi belge ve cetvellerinin Sayıştaya verilme süresi geciktirilmiştir. Mahsup süresinin uzatılması ve bu sürede geçmişe yönelik işlemler gerçekleştirilmesi sonucunda muhasebe ilkelerine aykırı olarak; Yönetim dönemi dosyası ile mali tablolar tam ve doğru olarak süresinde hazırlanmamıştır. Geçmiş yıl hesapları, uzatılan mahsup süresi sonuna kadar kapatılmamış, dönem sonu geçici ve kesin mizan cetvelleri düzenlenmemiş, dolayısıyla bir sonraki yıla ait açılış kayıtları yapılamamıştır. Açılış kayıtları yapılamayan yeni yıldaki muhasebeleştirme işlemleri de sistemli ve zamanında gerçekleştirilememiştir. İncelemelerde geçmiş aylarda yevmiye kayıtları boş bırakılarak veya geçmiş kayıtlar düzeltilerek gecikmeli olarak tekemmül ettirilen işlemler tespit edilmiştir. Sonuç olarak, usulüne uygun şekilde işletilmeyen muhasebeleştirme ve raporlama süreci, muhasebe kayıtlarının ve buna bağlı hazırlanan mali tabloların doğruluğunu ve güvenirliğini zedelemekte ve bu durum, mali tablolara dayanılarak yapılan denetimler açısından güvenli bir zemin oluşturmamaktadır. Öneri: Mevcut muhasebeleştirme sürecinin gözden geçirilerek, mali işlemlerin sistemli, zamanında, eksiksiz, tam ve doğru şekilde muhasebeleştirilmesinin sağlanması ve mahsup süresinin, önceki yıl dönem içi ve dönem sonu işlemlerine dönük kayıtların yapılması amacıyla kullanılmaması için gerekli tedbirlerin alınması, Yönetim Dönemi dosyalarının mevzutta belirtildiği şekilde her yıl en geç şubat ayı sonunda Sayıştay Başkanlığına gönderilmesi gerekmektedir. 9

10 1.2. Tahsilatlarda Kullanılması Gereken Alındı Belgeleri Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılan tahsilatlarda Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinde düzenlenen alındı belgeleri kullanılmamaktadır. Tahsilatlar banka hesaplarına yatırılmakta, yatırılan tahsilatlara ait banka dekontları muhasebe birimine intikal ettirildiğinde, dekontun açıklama bölümlerinden tahsilatın niteliği ayrıştırılmaya çalışılmaktadır. Ancak açıklamanın eksik ya da yetersiz olduğu hallerde ayrıştırılamayan tahsilatlar, kaydedilmesi gereken hesaplara kaydedilememekte ya da yanlış kaydedilmektedir. Tahsilatların doğru hesaplara kaydedilememesi durumunda, hem bilanço hesapları hem de faaliyet hesapları yıl sonunda gerçek değerleri göstermemektedir. Banka hesaplarına intikal eden fakat niteliği anlaşılamayan bu nevi tutarlar emanet hesaplarına kaydedilmektedir. Ayrıca alındı belgesi düzenlenmeksizin yapılan tahsilatlar, muhasebeleştirilmesi esnasında, tahsilatta yer alan vergiler, gecikme faizi, gecikme cezası gibi unsurlar ayrıştırılmasını da zorlaştırmakta veya imkânsızlaştırmaktadır. Muhasebe kayıtları bu yönüyle tahsilatlar yönünden tam bir güvence sağlamamaktadır. Öneri: Muhasebe birimlerince izlenen alacak veya gelirlerin ilgili hesaplara doğru miktar, tutar, vade ve yatıranın kimliği gibi Yönetmelikte belirtilen alındı belgelerindeki bilgileri içerecek şekilde bir tahsilat yöntemine bağlanması gerekir. Bu yöntemde, Yönetmelikte örnekleri bulunan alındılar kullanılabileceği gibi, yetersiz kalması halinde yeni alındı belgeleri de düzenlenebilir Muhasebe Yetkililerince Alınıp Saklanması Gereken Değerler 5018 sayılı Kanunun 61 inci maddesinde; gelirlerin ve alacakların tahsili, giderlerin hak sahiplerine ödenmesi, para ve parayla ifade edilebilen değerler ile emanetlerin alınması, saklanması, ilgililere verilmesi, gönderilmesi ve diğer tüm malî işlemlerin kayıtlarının yapılması ve raporlanması işlemleri muhasebe hizmeti ; bu işlemleri yürütenler de muhasebe yetkilisi olarak tanımlanmaktadır. Bu hükme göre; İç Ödemeler Muhasebe Birimine intikal eden para ve parayla ifade edilebilen değerlerin muhasebe yetkilisince alınması, saklanması ve gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Ancak, mevcut hesap planında 10-Hazır Değerler, 11- Menkul Kıymet ve Varlıklar ile 21- Menkul Kıymet ve Varlıklar hesap gruplarında kayıtlı olup, muhasebe birimi kasa veya veznelerinde saklanması ve dönem sonlarında tutanağa bağlanması gereken değerlerin usulüne uygun alınıp saklanmadığı, dönem sonlarında usulüne uygun sayımlarının yapılmadığı tespit edilmiştir. 10

11 Muhasebe Biriminde işlem gören hesaplardan 2007 sonu itibarıyla 217- Menkul Varlıklar Hesabı nın; ayrıntı kodu ,35 YTL tutarında altın, ayrıntı kodu ,33 YTL tutarında Kıymetli Maden Harici Menkul Varlık, için dönem sonlarında sayım tutanağı usulüne uygun düzenlenmemiştir. Bu menkul kıymetlerden kaybolan, değeri artan ya da azalan olup olmadığı değerlendirilmemiştir Konvertibl olmayan paralar hesabı dönem sonunda bakiye vermemekle birlikte, hesaba yılı içerisinde 1.332,47 YTL tutarında kayıt yapılmış, ancak bunlar hakkında bir değer tespiti işlemi gerçekleştirilmeden gerekçesiz şekilde hesaplardan çıkarılmıştır. Çeşitli muhasebe birimlerinden konvertibl olmadıkları için Hazineye gönderilen çeşitli ülkelere ait paralar, bu muhasebe birimi tarafından hesaplara alınmakta, ancak aynı yevmiye ile yeniden hesaplardan çıkarılmaktadır. Yukarıda bahsedilen konvertibl olmayan paraların, muhabir bankalar aracılığıyla ilgili ülkelerde konvertibl paralarla değiştirilebilme imkânı mevcuttur. Bu imkân araştırılmadan söz konusu paraların hesaplardan çıkarılması uygun değildir. Öneriler: Muhasebe yetkilisince alınıp saklanması gereken değerlerin, usulüne uygun olarak alınması, saklanması ve dönem sonunda oluşturulacak komisyonlar tarafından sayımlarının yapılarak tutanağa bağlanması gerekmektedir. Konvertibl olmayan paraların konvertibl paralarla değiştirilmesine ilişkin usul ve esaslar belirlenmelidir. Konunun ayrıca iç denetim birimince incelenerek raporlanması yerinde olacaktır Mali İşlemlerin Tahakkuku, Belgelendirme ve Hesap Verme Sorumluluğu 5018 sayılı Kanunun 50 nci ve Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nin 15 inci maddelerine göre; muhasebeleştirme işlemlerinin kanıtlayıcı belgelere dayandırılması zorunludur. Kanıtlayıcı belgeler, muhasebeleştirme belgesinin hazırlanmasını gerektiren ve ilgili mevzuatında belirtilen belgelerden oluşur. Hesap verme sorumluluğu açısından muhasebe kayıtları birincil derecede öneme sahiptir. İlgili birimlerin hazırlayacakları mali istatistiklerin de 11

12 muhasebe kayıtlarındaki verilere dayanması gerekmektedir. Bu durum ise her bir mali iş veya eylemin, genel kabul görmüş muhasebe kavram ve ilkeleri uyarınca muhasebeleştirilmesi ile mümkündür. Mali işlemlerin muhasebeleştirilmesinde, hesap verme sorumluluğunun gerçekleştirilebilmesi için, bu işlemlerde görevli ve yetkili olanların, kanıtlayıcı belgelerde adı, soyadı, görev unvanı ve imzalarının bulunması gerekir. Ancak, Hazine Müsteşarlığı muhasebe birimlerince gerçekleştirilen mali işlemlerden, borçlanma işlemlerinin, gelirlerin, alacakların ve varlıkların muhasebeleştirmesinde kullanılan muhasebe fişlerinin birçoğunda; onay, sözleşme, hesaplama tablosu, tahakkuk cetveli gibi mali işlemin dayanağını gösteren kanıtlayıcı belgeler; ya hiç eklenmemekte ya da ekli belgeler işlemin mahiyetini tam olarak açıklayıcı nitelikte bulunmamaktadır. Bu durum sorumlulukların tam olarak tayin edilmesini de zorlaştırmaktadır. Öneriler: Mali sonuç doğuran işlemlerin kayıt dışında kalmasının önlenmesi, sağlıklı ve güvenilir bir biçimde muhasebeleştirilmesi için; hazine birimlerinin iş süreçleri belirlenip, görev tanımları yapılarak bunlar tarafından yürütülen mali işlemlerin hangi muhasebe birimince gerçekleştirileceği tespit edilmelidir. Bu çerçevede ilgili hizmet birimleri, kendi faaliyet konusunu oluşturan iş ve hizmetlerden, muhasebe ile ilişkilendirilmesini gerektiren konular hakkında kapsamlı bir çalışma yapmalı ve bunların doğru, tam ve zamanında muhasebeleştirilmesi için gerekli önlemler 5018 sayılı Kanunun 7 nci maddesi uyarınca kurum üst yönetimince alınmalıdır. Müsteşarlık bünyesinde faaliyet gösteren birimler, gerçekleştirdikleri iş ve işlemlerin muhasebe birimine doğru, tam ve gerçeği yansıtır biçimde intikal ettirilmesini teminen; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun; Kayıt zamanı başlıklı 50 nci maddesi hükmü uyarınca, işlemlerin kanıtlayıcı belgelere dayanması, Hesap verme sorumluluğu başlıklı 8 inci maddesi hükmü uyarınca, görevli ve yetkili olanların tamamının sorumluluğunun tespitini sağlayacak belge düzeninin oluşturulması, sağlanmalıdır. 12

13 1.5. Kesinleşmeden Bütçe Gideri Yapılan Ödemeler 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun 33 üncü maddesine göre; bütçeden bir giderin yapılabilmesi için iş, mal veya hizmetin belirlenmiş usul ve esaslara uygun olarak alındığının veya gerçekleştirildiğinin, görevlendirilmiş kişi veya komisyonlarca onaylanması ve gerçekleştirme belgelerinin düzenlenmiş olması gerekmektedir. Ancak yapılan incelemelerde, ilgili mevzuat hükümlerine göre gerçekleşme belgeleri olmadan ve gider kesinleşmeden bütçe gideri kaydı yapıldığı tespit edilmiştir. Bu şekilde yapılan ödemelere örnek olarak, gelir kaybı ödemeleri gösterilebilir. 2006/11201 ve 2006/11448 sayılı Bakanlar Kurulu Kararnameleri; tahmini gelir kayıplarının Hazine Müsteşarlığınca ilgili kuruluşlara avans olarak ödenmesini, sonrasında Hazine Kontrolörleri Kurulunca yapılan inceleme neticesinde ödemelerin kesinleştirilmesini düzenlemiştir. Ancak uygulamada tahmini gelir kayıpları, kesinleşmeden bütçe gideri yapılarak bütçe emanetleri hesabına alınmakta ve gelir kayıplarının kesinleşmesini müteakip emanet hesaplarından ödenmektedir. Söz konusu uygulama ile aylar itibarıyla bütçe giderleri olması gerekenden fazla gösterildiğinden, bu durum, muhasebenin dönemsellik ilkesine aykırılık oluşturmaktadır. Öneri: Bütçe gideri, ödemelerin kesinleşmesi ve belgelerin tamamlanmasını müteakip yapılmalıdır Gayrisafilik İlkesine Aykırı Uygulamalar 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun Bütçe ilkeleri başlıklı 13 üncü maddesi ile; Tüm gelir ve giderlerin gayrisafi olarak bütçede gösterileceği ve belirli gelirlerin belirli giderlere tahsis edilemeyeceği esası kabul edilmiştir. Ancak borç idaresi dışında Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılan birçok uygulamada bu ilkeye aykırı işlemler gerçekleştirilmektedir. Değişik örnekleri olmakla birlikte kuruluşlardan tahsil edilip gelir kaydedilmesi gereken tutarlar bu kuruluşların alacağı niteliğindeki başka bir tutardan mahsup edilerek muhasebeleştirilebilmektedir. Bu durum belirtilen bütçe ilkesinin yanında muhasebenin genel ilkelerine de aykırılık oluşturmaktadır. Müsteşarlığın bu işlemleri bütçe ve muhasebe ilkelerine uygun olarak gerçekleştirmesi gereklidir. 13

14 1.7. Borçların Dönem Tasnifli Olarak Muhasebeleştirilmesi Borçlanma işlemlerinde kullanılan hesaplar, Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nde belirlenen dönem tasnifine uygun değildir. Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nin 3 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Ana Hesap Grubuna ve 30 Hesap Grubuna ilişkin açıklamalarında faaliyet dönemi içinde geri ödenmesi gereken yabancı kaynakları kapsar şeklinde belirlenmiş bulunan temel ilkesine uygun Hesap Planı düzenlenmesi gerekirken, bunun yerine Hazinece ihracındaki vadesine göre isimlendirilerek (bono veya tahvil) Hesap Planında 304- Cari Yılda Ödenecek Tahviller 305-Bonolar ve 404-Tahviller Hesapları ihdas edimiştir. Bu nedenlerle 305-Bonolar Hesabında, vadesi faaliyet döneminde dolmayan kayıtlı yabancı kaynaklar yer almaktadır. Hesap Planı, yükümlülüklerin vadesinin faaliyet döneminde veya daha sonraki dönemlerde gelecek olması esasına göre oluşturulmalıdır. Ancak hesaplar, Hazinece ihraç edilen senetlerin vadesine göre ihraç tarihi itibarıyla vadesi bir yıl ve daha az olanlar veya bir yıldan fazla olanlar olarak ayrıma tabi tutularak ihdas edilmiştir. Yukarıda da açıklandığı üzere senedin vadesi bir yıldan kısa olmakla birlikte (muhasebeleştirilmede esas faaliyet dönemi arası dönemdir) faaliyet döneminden sonraki dönemlerde geri ödemesi gerçekleştirilebilmektedir. Dolayısıyla hesap planı oluşturulurken faaliyet dönemi esas alınmamıştır. Öneri: Yukarıda anılan nedenlerle Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nde ihdas edilen hesapların ve hesap planının faaliyet dönemi esasına göre tanımlanması, izleme amaçlı olarak ihtiyaç duyulması halinde de bunların ihraç özelliklerine göre yardımcı hesaplarda izlenmesinin sağlanması gerekir. Bu nedenle Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nin yeniden düzenlenmesi gerekir Devlet İç Borçlanma Senetlerinin Muhasebeleştirilmesi Bütçede en önemli gider kalemini borçlanma faizleri oluşturmaktadır. Faiz giderleri, büyüklüğü nedeniyle diğer giderlerden kısılmak suretiyle finanse edilmekte ve bu nedenle bütçe üzerinde önemli bir baskı oluşturmaktadır. Faiz giderlerinde en büyük pay ise ihraç edilen Devlet İç Borçlanma Senetlerine (DİBS) aittir. Parlamentonun bütçe açıkları ve borçlanma arasındaki ilişkiyi tam olarak kontrol altında tutması ve izlemesi için DİBS anapara ve faizlerinin net olarak tanımlanmış kavram ve ilkelere göre muhasebeleştirilmesi ve raporlanması gerekir. Bu kapsamda bir yıl içinde yapılan borçlanmaların ileriki yıl bütçeleri üzerinde ne kadar bir faiz yükü 14

15 Yevmiye Sistemi yarattığının bilinmesi sonraki yıl bütçelerinin diğer gider kalemlerini de etkilediğinden; en önemli veri niteliğindedir. Bu nedenlerle incelemelerde tespit edilen iç borçlanma işlemlerinin muhasebeleştirilmesi ve raporlanması ile ilgili uygulama ya da düzenleme eksiklikleri üzerinde önemle durulmuş ve öneriler geliştirilmiştir. Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği hükümleri gereğince muhasebe işlemlerinin, yevmiye tarihi ve müteselsil sıra numarasına göre maddeler hâlinde önce yevmiye defterine buradan da usulüne göre büyük defter ve yardımcı hesap defterlerine sistemli bir şekilde kaydedilmesi gerekmektedir. Yönetmelik ekinde örnekleri bulunan yardımcı defterlerde, hesabın borç veya alacağına kaydedilen tutarlarla, yardımcı defterin ilgisi yevmiye tarih ve numarası ile kurulmaktadır. Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğünce Hazine Bilgi Sistemlerinde tutulan iç borç işlemlerine ait kayıtlar, yevmiye defterine kaydedilen bilgilerden bağımsız olarak yürütülmektedir. Bu nedenle Hazine bilgi sistemlerinde tutulan kayıtlar, iç borçlar açısından yardımcı defter niteliğini taşımamaktadır. Devlet Borçları Muhasebe Biriminde yürütülen iç borçlanma amacıyla ihraç edilen senetlere ait bilgilerin yardımcı defterlere ayrıntılarıyla kaydedilerek izlenebilmesi gerekir. Ayrıca, vadesi dolduğu halde senet hamilleri tarafından bedeli tahsil edilmeyen senetlerin de, zamanaşımını doldurana kadar hesaplarda ve yardımcı defterlerde izlenebilmesi ve zamanaşımına uğrayanların, muhasebe birimince bu bilgilere dayalı olarak bütçeye irat (gelir) kaydedilmesi gerekmektedir. İç borç bilgi sisteminin yardımcı defter niteliğine haiz olmaması nedeniyle muhasebe raporları ile bilgi sisteminde üretilen raporlar arasında tutarsızlıklar oluşabilmektedir. Öneri: İlgili muhasebe birimlerinde, yardımcı defterler, hesaptaki işlemleri tam açıklamaya yeterli olacak şekilde düzenlenmeli ve/veya mevcut bilgi sistemleri yardımcı defter niteliğine kavuşturulmalıdır Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) Anaparaları Bütün DİBS anaparalarının aynı usulle muhasebeleştirilmesi gerekirken, uygulumada senet türlerine göre farklı usullerle muhasebeleştirilmektedir. Bu kapsamda Hazine tarafından ihraç edilen DİBS den iskontolu senetler maliyet esasına göre, kuponlu olanlar ise itibari değerle (nominal) ilgili hesaplara kaydedilmektedir. 15

16 Yabancı kaynaklar ve borçlanmalar ile ilgili olarak Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinde varlıklar, yabancı kaynaklar ve öz kaynakların bilançoda gayrisafi değerleriyle gösterileceği belirtilmektedir. Ayrıca kamu idarelerince bilinen ve tutarları tahmin ve hesap edilebilen bütün yabancı kaynakların kaydedilip bilançoda gösterileceği hüküm altına alınmıştır. Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin 33 üncü maddesine göre, borçlanma araçları ile üstlenilen yükümlülükler; üzerlerinde yazılı değerden, bunlara ait faiz giderleri; tahakkuk ettirildiklerinde, yılına ait giderler hesabına; ödendiklerinde ise bütçe giderleri hesabına kaydedilerek muhasebeleştirilecek ve dönem sonunda raporlanacaktır. Bütün borçlanma araçlarında aynı yöntemin kullanılması, genel muhasebe ilkelerinin gereğidir. Nitekim Yönetmeliğin 144/b maddesinde; bütün gider ve gelir işlemlerinin hesaplara aynı yöntemle kaydedilmesinin, muhasebe yetkilileri ve üst yöneticilerin sorumluluğunda olduğu belirtilmiştir. Ancak, Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nin ve 404 nolu hesaplara ilişkin açıklama bölümlerinde, iskontolu senetler için satış bedeli, kuponlu senetler için ise itibari (nominal) değerleri ile kayda alınması öngörülmüş ve uygulamada da buna göre iç borç kayıtları yapılmıştır. Dolayısıyla 2007 yılı sonunda iç borç toplamı, iskontolu senetler için satış bedeliyle, kuponlu senetler için ise nominal değerleriyle hesaplarda yer almaktadır. Öneri: Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nin ve 404 nolu iç borç hesaplarına ve bu hesabı ilgilendiren 38, 48 grubu hesaplarına ait bölümleri Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nde tanımlanan kavram ve ilkelere uygun hale getirilerek yeniden düzenlenmelidir Devlet İç Borçlanma Senetleri Faizleri 5018 sayılı Kanun hükmü gereğince; bir ekonomik değer yaratıldığında, başka bir şekle dönüştürüldüğünde, mübadeleye konu edildiğinde, el değiştirdiğinde veya yok olduğunda muhasebeleştirilmek zorundadır. Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliğinin 10/e maddesi ile de, kamu idarelerinin bilinen ve tutarı tahmin ve hesap edilebilen bütün yabancı kaynaklarının kaydedilerek bilançoda gösterileceği ilkesi kabul edilmiştir. Devlet Borçları Muhasebe Birimince, borç stokunun işlemiş faizlerin dönem sonlarında (31 Aralık) muhasebeleştirilmesinde vadesi gelecek olan ilk kupon için işlemiş faiz hesaplaması yapılarak 381 no.lu Gider Tahakkukları Hesabına kaydedilmektedir. Ancak senede ait müteakip kuponlar ile ilgili işlemiş faiz tahakkuku yapılmamaktadır yılında, tarihi itibarıyla işlemiş faiz tahakkuku yapılırken, aşağıdaki tabloda ayrıntısı 16

17 gösterilen kupon tutarlarının tamamı olan ,35 YTL nin baz alınması gerekirken; ,51 YTL baz alınarak, YTL işlemiş faiz hesaplanarak 381 no.lu Gider Tahakkukları Hesabına kaydedilmiştir. Dolayısıyla bu tutarın hesabında 2008 yılında ilk kuponu takip eden dönemlerde ödenecek kuponlar dikkate alınmamıştır. İşlemiş faizlerin muhasebeleştirilmesinde senetlere ait tüm kupon tutarlarının hesaplamalara esas alınmadığı tespit edilmiştir. Tablo 1: 2007 Yılı İç Borç Stokunda Yer Alan Kuponlu DİBS'lere Ait Ödeme Projeksiyonu 1 YTL Yıl Tahvil Anapara Tahvil Faiz , , , , , , , , , , , , , , , ,00 Toplam , ,35 Not:Tabloda yer alan veriler iç borç bilgi sisteminden tarihinden daha sonra alındığından, içerisindeki kur ve değişken faize dayalı veriler nedeniyle dönemsonu stokuyla farklılık göstermektedir. Sonuç olarak Devlet Borçları Muhasebe Birimince, gelecek yıllarda vadesi dolacak olan DİBS kuponlarına ait yükümlülük tutarları, hesap ve tahmin edilebilmesine rağmen, tam olarak muhasebeleştirilmemekte ve dönem sonunda düzenlenen kesin mizan cetvellerinde raporlanmamaktadır. Öneriler: Merkezi Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nin yabancı kaynaklara ilişkin hükümlerinin gözden geçirilerek Genel Yönetim Muhasebe Yönetmeliği nde belirlenen ilke ve kurallara uygun hale getirilmesi ve uygulama hatalarının düzeltilmesi gerekmektedir. DİBS kuponları aynı senet gibi vadesi geldiği anda ödenmekte ve yükümlülük ihtiva etmektedir. DİBS lere ait kuponlar, DİBS lerden bağımsız olarak piyasada alınıp satılabilmekte, vadesi gelecek yıllarda dolacak olsa dahi Hazine Müsteşarlığı tarafından da vadesinden önce satın alınabilmektedir. DİBS kuponlarının müstakilen bir kıymeti mevcut olup; senede bağlı ihraç edilmekle birlikte ihracı müteakip, senetten ayrı alınıp satılabilmekte ve senet muadili bir yükümlülük ihtiva etmektedirler. Bu nedenlerle yükümlülük ihtiva eden DİBS kuponlarının muhasebeleştirilmesinde; özün önceliği ilkesi gereği, özüne uygun olarak kaydedilmesini teminen muhasebe yönetmeliklerinde gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. 1 Tabloda yer alan bilgiler İç Borç Bilgi sisteminden alınmıştır. 17

18 2. BÜTÇE LİMİTLERİ 2.1. Borçlanma Limiti sayılı 2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerine YTL ödenek verilmiş, genel bütçenin gelirleri ise YTL olarak tahmin edilmiştir. Aynı Kanunun "Denge" başlıklı 3 üncü maddesinde; ödenekler toplamı ile tahmin edilen gelirler toplamı arasındaki farkın, net borçlanma hasılatı ile karşılanacağı hüküm altına alınmıştır Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu nun ilgili hükümleri uyarınca, 2007 yılı net borçlanma limiti YTL olarak hesaplanmaktadır. Diğer taraftan; 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun un Borçlanma ve Garanti Limiti başlıklı 5 inci maddesinde; Malî yıl içinde 1 inci maddede belirtilen ilkeler ve malî sürdürülebilirlik de dikkate alınarak yılı bütçe kanununda belirtilen başlangıç ödenekleri toplamı ile tahmin edilen gelirler arasındaki fark miktarı kadar net borç kullanımı yapılabilir. Borç yönetiminin ihtiyaçları ve gelişimi dikkate alınarak, bu limit yıl içinde en fazla yüzde beş oranında artırılabilir. Bu miktarın da yeterli olmadığı durumlarda, ilave yüzde beşlik bir tutar, ancak Müsteşarlığın görüşü ve Bakanın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu kararı ile artırılabilir. Bütçenin denk olması durumunda da borçlanma, anapara ödemesinin en fazla yüzde beşine kadar artırılabilir. Borçlanma limiti değiştirilemez. Vadesinde nakden ödenenler hariç, çeşitli kanunlara dayanılarak ikrazen ihraç olunan özel tertip Devlet iç borçlanma senetleri bu limitin hesaplanmasında dikkate alınmaz. Malî yıl içerisinde ikrazen ihraç edilecek özel tertip Devlet İç Borçlanma Senetlerinin limiti her yıl bütçe kanunlarıyla belirlenir. Malî yıl içinde sağlanacak garantili imkanın limiti, her yıl bütçe kanunlarıyla belirlenir hükümlerine yer verilmiştir. Bu durumda; 5565 sayılı 2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ve 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun un ilgili hükümleri uyarınca hesaplanan 2007 yılı net borçlanma limiti yüzde beş oranındaki artırımla YTL olmaktadır. 2 Bu bölümde yer alan borçlanma rakamları 2007 yılı Devlet Borçları Muhasebe Birimi kayıtları esas alınarak hesaplanmıştır. 18

19 Tablo 2: 2007 Yılı Net İç Borçlanma YTL TAHVİL Tahvil Borçlanma Tutarı (1) Borçlanma Kur farkı (-) İkrazen Verilen Özel Tertip Senetlerle Borçlanma (-) Tahvil Geri Ödeme Tutarı (2) Ödeme Kur Farkı (-) Senet İadesi (-) A) Net Tahvil Borçlanması ( 1-2) BONO Bono Borçlanma Tutarı (3) Bono Geri Ödeme Tutarı (4) B) Net Bono Borçlanması (3-4) NET İÇ BORÇLANMA (A+B) yılında YTL tutarında tahvil, YTL tutarında bono olmak üzere toplam YTL tutarında iç borçlanma ve YTL tutarında tahvil ve YTL tutarında bono olmak üzere toplam YTL tutarında iç borca ilişkin anapara geri ödemesi yapılmıştır YTL olan borçlanma tutarından, aleyhte kur farkı olan (borcu artıran) YTL düşüldüğünde, borçlanma tutarı YTL olmaktadır YTL olan iç borç anapara ödemesi tutarından da, lehte kur farkı olan (borcu azaltan) YTL ve senet iadesi YTL düşüldüğünde, ödeme tutarı YTL olarak gerçekleşmektedir YTL lik borçlanma ve YTL ödeme sonucunda, net iç borçlanma YTL olmuştur. Tablo 3: 2007 Yılı Net Dış Borçlanma YTL Dış Borçlanma Tutarı Borçlanma Kur Farkı (-) Dış Borç Geri Ödeme Tutarı Ödeme Kur farkı (-) Net Dış Borçlanma yılında YTL tutarında dış borçlanma ve YTL tutarında dış borca ilişkin anapara ödemesi yapılmıştır YTL olan borçlanma tutarından aleyhte kur farkı olan (borcu artıran) YTL düşüldüğünde borçlanma tutarı YTL olarak hesaplanmaktadır YTL olan dış borç anapara ödemesi tutarından, lehte kur farkı olan (borcu azaltan) YTL düşüldüğünde ise geri ödeme tutarı YTL olmaktadır. 19

20 YTL lik borçlanma ve YTL ödeme sonucunda, kur etkisinden arındırılmış net dış borçlanma YTL olmuştur YTL tutarındaki net iç borçlanma ve YTL tutarındaki net dış borçlanma sonucunda, toplam net borçlanma YTL olup, YTL tutarındaki % 5 artırımlı sınır aşılmamıştır. Tablo 4: 2007 Yılı Borçlanma Limiti ve Net Borçlanma Hesaplama Tablosu YTL Verilen Ödenek Toplamı Tahmin edilen gelir toplamı Denge inci madde uyarınca %5 ilâve yılı net borçlanma limiti Net Dış Borçlanma Net İç Borçlanma Net Borçlanma Kaynak:2007 Yılı Bütçe Kanunu ve Devlet Borçları Muhasebe Birimi Yönetim Dönemi Kayıtları 2.2. İkraz Limiti 2.3. Garanti Limiti 5565 sayılı 2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu nun "Hazine Garanti Limiti ve Borçlanmaya İlişkin İşlemler" başlıklı 20 nci maddesi 3 nolu bendine göre bu Kanunun 1 inci maddesi ile belirlenen başlangıç ödeneklerinin yüzde birine kadar ( Yeni Türk Lirası) ikrazen Özel Tertip Devlet İç Borçlanma Senedi ihraç edilebilmektedir yılında, ikrazen Özel Tertip Devlet Tahvili ihraç edilmemesi nedeniyle, limit aşımı sözkonusu değildir sayılı 2007 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu nun "Hazine Garanti Limiti ve Borçlanmaya İlişkin İşlemler" başlıklı 20 nci maddesi a fıkrasına göre: 2007 yılı içinde tarihli ve 4749 sayılı Kanun a göre sağlanacak; 1. Garantili imkân limiti 3 milyar ABD Dolarını, 2. Hazine Müsteşarlığınca belirlenecek koşullar çerçevesinde ve elde edilecek kaynaklar Hazineye aktarılacak şekilde kamu kurum ve kuruluşlarınca ihraç edilecek sertifika, senet ve benzeri finansman enstrümanlarına sağlanacak garanti tutarı 2 milyar ABD Dolarını, (Bu tutarı bir katına kadar artırmaya Bakanlar Kurulu yetkilidir.) aşamaz. 20

21 Gerek Devlet Borçları Muhasebe Birimi, gerekse Hazine garantisi işlemlerinin yürütüldüğü Genel Müdürlük bünyesinde yapılan incelemeler sonucunda; Bütçe Kanununun 20 nci maddesinin 1/a fıkrası kapsamında 2007 yılında ABD Doları tutarında Hazine garantili kredi sağlandığı, dolayısıyla 2007 yılında, Bütçe Kanunu ile belirlenen 3 milyar ABD Dolarlık garanti limitinin aşılmadığı, Bütçe Kanununun 20 nci maddesinin 1/b fıkrası kapsamında, 2007 yılında herhangi bir garanti verilmediği, tespit edilmiştir. Dolayısıyla, TBMM nin 2007 Yılı Bütçe Kanunu ile verdiği garanti limitleri aşılmamıştır. 21

22 3. BORÇLANMA İŞLEMLERİ Bu bölümde; dış borçlanma ve iç borçlanma işlemleri nakit ve mahsup ayrımıyla gösterilmekte, dış borç ve iç borç stokuna ve işlemlerine ilişkin bazı istatistiki bilgilere yer verilmektedir Yılı Dış Borçlanma İşlemleri ( Nakit- Mahsup) Dış Borçlar Hesabına, Hazine tarafından herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan finansman imkânları ile bunlardan tahsis, ikraz ve devir yoluyla kullandırılan kredilere ilişkin anapara geri ödeme tutarları ile kur farkları kaydedilmektedir. Bu başlık altında 2007 yılı dış borç kullanım ve geri ödeme işlemleri nakit ve mahsup ayrımına göre ele alınacaktır Dış Borç Kullanım-Geri Ödeme- Dış Borç Stoku Bu bölümde nakden ve mahsuben gerçekleştirilen dış borçlanma ve dış borç geri ödemelerinin detayı verilmektedir. Tablo 5: 2007 Yılı Dış Borç İşlemlerinin Mahiyeti Milyon YTL 2006 Yılı Stoku 2007 Yılı Geri Ödeme 2007 Yılı Borçlanma Net Borçlanma 2008'e Devir Nakit Mahsup Toplam yılında milyon YTL mahsup, milyon YTL nakit olmak üzere toplam milyon YTL dış borçlanma gerçekleştirilmiş; buna karşılık, milyon YTL mahsup, milyon YTL nakit olmak üzere toplam milyon YTL dış borç geri ödemesi yapılmıştır. Tablo 5 te gösterildiği üzere 2006 yılı dış borç stoku olan milyon YTL, 2007 yılında milyon YTL tutarında azalışla milyon YTL olarak 2008 yılına devretmiştir Dış Borçlanma (Nakit) 2007 yılında milyon YTL tutarında nakit dış borçlanma gerçekleştirilmiştir. Hazine döviz hesaplarına giren bu tutarın detayları Tablo 6 da yer almaktadır. 22

23 Tablo 6: 2007 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Nakit) Milyon YTL Dış Proje Kredisi ( Karayolları Gn.Md. ) IMF Kredileri Tahvil İhracı Avrupa Yatırım Bankası(EIB) Kredileri 684 Dünya Bankası (IBRD) Kredileri 643 TOPLAM yılında bütçe finansmanı amacıyla IMF den yapılan dış borçlanma tutarı milyon YTL dir. Dış piyasalarda tahvil ihracından milyon YTL, Karayolları Otoyol Projeleri için milyon YTL karşılığı döviz Hazine hesaplarına girmiştir. Dünya Bankası tarafından program kredisi olarak kullandırılan tutar 643 milyon YTL, Avrupa Yatırım Bankasından kullanılan tutar ise 684 milyon YTL dir Dış Borçlanma (Ayni-Mahsup) 2007 yılında toplam milyon YTL tutarında ayni-mahsup dış borçlanma işlemi gerçekleştirilmiştir. Tablo 7: 2007 Yılı Dış Borçlanma İşlemlerinin Detayı (Ayni Mahsup) Milyon YTL 1.Gider Finansmanı Mahiyetindeki Dış Borçlanma Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Proje Özel Hesabından Yaptığı Kullanımlar 985 Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Doğrudan Dış Proje Kredisi Kullanımları 771 İskontolu Satışlar Karşılığında Yapılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri ) 62 Karşılığı Komisyon Ödemesinde Kullanılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri)- Kaynaktan kesinti 7 2.Karşılığında Alacak Yaratılan Dış Borçlanma Kur Farklarından Kaynaklanan Borç Artışı Diğer Gider Karşılığı Yapılan Dış Borçlanma 521 Toplam Gider Finansmanı Mahiyetindeki Dış Borçlanma: Yıl içinde ayni-mahsup işlemlerle gerçekleştirilen milyon YTL tutarındaki borçlanma, aşağıda açıklanan giderlerin finansmanında kullanılmıştır. Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Proje Özel Hesabından Yaptığı Kullanımlar; 2007 yılında merkezi bütçeye dahil kuruluşlar adına T.C. Merkez Bankası nezdindeki Proje Özel Hesabına 985 milyon YTL tutarında aktarım yapılmıştır. Bu borçlanma işlemlerinde Hazinenin kullandığı hesaplara para girişi söz konusu olmamış, ancak dış borçlanma artmıştır. Merkezi Bütçe Kapsamındaki Kuruluşların Doğrudan Dış Proje Kredisi Kullanımları; 2007 yılında merkezi bütçeye dahil kuruluşlarca Hazine hesaplarına intikal ettirilmeksizin dış finansman kaynağından 771 milyon YTL tutarında doğrudan (mal ve hizmet karşılığı olarak) dış proje kredisi kullanılmıştır. Bu borçlanma işlemlerinde Hazine hesaplarına para girişi söz konusu olmamış, ancak dış borçlanma artmıştır. İskontolu Satışlar Karşılığında Yapılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri); Devlet borçlanma senetlerinin uluslararası piyasalarda iskontolu satılması 23

24 durumunda, senetlerin brüt tutarları Dış Borçlar Hesabında izlenmekte, karşılığında Hazinece elde edilen net borçlanma hasılatı ise banka hesabına veya ilgili hesaplara kaydedilmektedir. Brüt borçlanma tutarı (nominal değer) ile net borçlanma hasılatı arasındaki fark bütçe gideri yapılmaktadır yılında iskontolu satışlardan kaynaklanan gider miktarı 62 milyon YTL dir. Karşılığı Komisyon Ödemesinde Kullanılan Dış Borçlanma (Bütçe Gideri); 2007 yılında, yurtdışına ihraç edilen Devlet borçlanma senetlerinden dolayı 7 milyon YTL lik gider yapılmıştır. Bu gider kaynakta kesilmiş, net tutar banka veya ilgili hesaba, brüt tutar Dış Borçlar Hesabına, aradaki fark ise Bütçe Giderleri Hesabına kaydedilmiştir. 7 milyon YTL, ödenen bütçe giderine karşılık olarak yapılan dış borçlanmayı göstermektedir. 2. Karşılığı Alacak kaydedilen Dış Borçlanma: Yıl içinde mahsup işlemlerle gerçekleştirilen 368 milyon YTL lik dış borçlanma sonucunda elde edilen kaynak, karşılığında alacak yaratılarak merkezi bütçe dışındaki kuruluşlara aktarılmıştır. 3. Kur Farklarından Kaynaklanan Borç Artışı: Yıl içinde döviz kurlarının yükselmesi, dış borç stokunda milyon YTL tutarında artışa yol açmıştır. 4. Diğer Gider Karşılığı Yapılan Dış Borçlanma: 2007 yılı içerisinde, 4749 sayılı Kanun nci maddeleri hükümleri uyarınca ve sermayeye mahsup edilen dış borçlanma dolayısıyla toplam 521 milyon YTL tutarında, karşılığı gider yapılan dış borçlanma gerçekleştirilmiştir Dış Borç Geri Ödemeleri Dış Borç Ödemesi (Nakit) 2007 yılında Dış Borçlar Hesabından yapılan nakit geri ödeme tutarı milyon YTL dir. Dış Borç Ödemesi (Mahsup) 2007 yılında milyon YTL tutarında dış borç geri ödemesi, nakit akışı olmadan, mahsuben yapılan işlemlerle gerçekleştirilmiştir. Tablo 8: 2007 Yılı Dış Borç Geri Ödemeleri Detayı (Mahsup) Milyon YTL 1. Kreditöre İadelerden Kaynaklanan Borç Azalışı 6 2.Primli Satış Gelirine İlişkin Düzeltme Lehte Kur Farkı Toplam Kreditöre İadelerden Kaynaklanan Borç Azalışı: 2007 yılında dış proje kredisi kullanıcısı kuruluşlar tarafından Proje Özel Hesabı ve doğrudan dış proje kredisi kullanımlarından toplam bin YTL tutarında kreditöre iade 24

25 gerçekleşmiştir. Dış borcun azalmasına yol açan bu işlemler geri ödeme olarak kaydedilmiştir. 2-Primli satış gelirine ilişkin düzeltme: 2007 yılında yurtdışı tahvil ihraçlarından primli satış gelirine ilişkin olarak 150 milyon YTL tutarında düzeltme kaydı yapılmıştır. Bu tutar, borcun azalmasına yol açmış, karşılığında bütçe geliri kaydı yapılmıştır. 3- Lehte Kur Farkı: Yıl içinde döviz kurlarındaki değişim nedeniyle dış borç stokunda milyon YTL tutarında bir azalma meydana gelmiştir Dış Borç Stokuna İlişkin İstatistikler Bu bölümde; 2007 yılı dış borç stoku, program-proje finansmanı ayrımıyla gösterilmekte, yılları arasında alacaklıya göre dış borç stoku ile stokun döviz bileşimindeki değişimler analiz edilmektedir sayılı Kanunda yapılan tanımlamalara göre; Devlet Dış Borcu: Müsteşarlık tarafından herhangi bir dış finansman kaynağından belirli bir itfa planına göre geri ödenmek üzere sağlanan finansman imkânları ile Hazine garantileri kapsamında Müsteşarlık tarafından üstlenilen her türlü mali yükümlülüklerdir. Devlet dış borcu program ve proje kredisi olmak üzere iki şekilde tasnif edilebilir: Program Kredisi: Hazine Müsteşarlığı tarafından ülkenin makro ekonomik programları çerçevesinde, doğrudan veya Hazine garantisi altında, kamunun finansman ihtiyacının karşılanması amacıyla herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan finansman imkânlarıdır. Proje Kredisi: Projelerin gerçekleşmesi için herhangi bir dış finansman kaynağından sağlanan finansman imkânlarıdır. Tablo 9 da, 2006 yılından devreden dış borç stoku, 2007 yılı dış borç geri ödemeleri, 2007 yılı borçlanmaları, net dış borçlanma tutarı ve 2007 yılı sonu itibarıyla stok durumu proje/program kredisi ayrımıyla verilmektedir. Yurtdışı piyasalarda ihraç edilen tahvil, IMF, Dünya Bankası ve Avrupa Yatırım Bankası kredileri program finansmanı amacıyla Hazine tarafından kullanılan kaynak toplamını gösterirken, proje finansmanı amaçlı krediler, diğer kurumlara ikraz ve tahsis edilen toplam tutarı göstermektedir. Karma finansman ise program ve proje kredisinin birlikte kullanıldığı finansman türüdür. 25

26 Tablo 9: Finansman Amacına Göre 2007 Yılı Dış Borç Stoku Yılı Stoku 2007 Yılında Yapılan Dış Borçlanma 2007 Yılı Dış Borç Geri Ödemeleri Net Borçlanma Milyon YTL Devreden Borç Stoku Program Finansmanı Proje Finansmanı Karma Finansman TOPLAM Yukarıdaki tablodan görüleceği üzere, 2006 yılından devreden milyon YTL dış borç stoku bulunmaktadır yılında milyon YTL dış borçlanma ve milyon YTL dış borca ilişkin anapara ödemesi yapılmıştır yılı sonu itibarıyla, dış borç stoku, net borçlanma miktarı kadar azalmış ( ) ve 2008 yılına milyon YTL olarak devretmiştir. Aşağıdaki grafikte dış borç stokunun yıllar itibarıyla ABD Doları cinsinden seyri gösterilmiştir yılında 38,7 milyar dolar olan toplam dış borç stoku, 2004 yılında en yüksek seviyesi olan 68,5 milyar dolara ulaşmış, 2007 yılında ise 67,1 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir. Grafik 1:Yıllar İtibarıyla ABD Doları Cinsinden Dış Borç Stoku Yıllar İtibariyle Dış Borç Stoku Milyar ABD Doları Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi Grafik 2 de, yıllar itibarıyla dış borç stokunun döviz bileşimi ABD Doları, Japon Yeni, EURO, SDR ve diğer para birimleri cinsinden gösterilmiştir. 3 Bu tabloda yer alan borçlanma ve ödeme tutarları, bütçe limitleri bölümündeki tutarlardan farklıdır. Bunun sebebi, bütçe limitleri kısmında projeksiyon farkları ve düzeltmelerin netleştirilmesi sonucu ulaşılan rakamların kullanılmasıdır. Bu durum net borçlanma ve devreden borç stoku rakamlarını etkilememektedir. 26

27 Grafik 2: Yıllar İtibarıyla Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi Dış Borç Stokunun Döviz Bileşimi 40 Milyar ABD Doları USD JPY EUR SDR Diğer Grafik incelendiğinde, ABD Doları cinsinden dış borç stokunun, 2001 yılından itibaren düzenli olarak artarak, 2007 yılında stokun % 55,4 ünü oluşturduğu görülmektedir. EURO cinsinden dış borç stoku ise 2001 yılından 2004 yılına kadar artmış, 2005 yılındaki azalmadan sonra, tekrar artma eğilimine girerek 2007 yılında stokun % 29,7 sini oluşturmuştur. SDR cinsinden stok ise 2004 yılından itibaren düzenli olarak azalarak 2007 yılında stokun %10,7 si olarak gerçekleşmiştir. Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku Yıllar itibarıyla alacaklıya göre dış borç stokunun dağılımına bakıldığında; yurtdışı tahvil ihraçlarının düzenli bir şekilde arttığı, uluslararası kuruluşlardan alınan kredilerin ise stok içerisindeki payının 2004 yılından itibaren azalma eğilimine girdiği görülmektedir. Grafik 3: Yıllar İtibarıyla Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku Yıllar İtibariyle Alacaklıya Göre Dış Borç Stoku Milyar ABD Doları Hükümet Kuruluşları Yurtdışı Tahvil İhracı Uluslararası Kuruluşlar Diğer