MANEVİ HAKLARIN ESER SAHİBİNİN ÖLÜMÜNDEN SONR A KULLANILMASI VE YAKINLARIN DAVA HAKKI (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi)

Transkript

1 MANEVİ HAKLARIN ESER SAHİBİNİN ÖLÜMÜNDEN SONR A KULLANILMASI VE YAKINLARIN DAVA HAKKI (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi) Fethi MERDİVAN* * Ankara 2.Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi Hâkimi.

2

3 Fethi MERDİVAN A.GİRİŞ 8 Mayıs 1910 tarihli Hakkı Telif Kanunu 1 Ocak 1952 tarihine kadar yürürlükte kalmıştır. Anılan kanun kitaplar, yazılar, resimler, levhalar, heykeller, planlar, mimari, coğrafi, topografi ve sair fenni satıh ve cisimler, musiki besteleri ve notalar gibi eserleri kapsamaktadır. Sahibi bu ürünler üzerinde telif hakkına sahiptir. Hakkı Telif Kanunu, eser kabul ettiği ürünler ile ilgili sahibine mali ve manevi hak ayrımına gitmeksizin, mal varlığı hakkı niteliğinde, devri mümkün telif hakkı tanımaktaydı [1]. Eser ile ilgili sahibine manevi nitelikte haklar tanımamaktaydı. Eser sahibinin manevi hakları Medeni Kanun da yer alan kişilik haklarına dayandırılmaktaydı [2]. Hakkı Telif Kanunu 1 Ocak 1952 tarihinde yürürlüğe giren 5846 sayılı FSEK ile yürürlükten kaldırılmıştır sayılı FSEK tasarısı, HİRSCH tarafından hazırlanmıştır. Tasarıyı hazırlayan Hirsch, FİKRİ SAY isimli eserinde, hazırladığı tasarının üç ana prensibe dayandığını ifade etmiştir [3]. Hirsch tarafından ön tasarının dayandığı bu üç ana prensip: 1) Fikri hakların tanınmasının gerekçesini araştıran hukuk felsefesi bakımından ürünün fikri emek mahsulü olduğunu kabul eden Fikri Say ilkesi, 2) Eser sahibine tanınması lazım gelen fikri hakların kapsam derecesini araştıran hukuk siyaseti bakımından cemiyete bağlı hak ilkesi, (anılan ilke uyarınca bir yandan eser sahibine haklar tanınırken, diğer yandan da kamuya bahşedilen hak ve yetkiler tasarıda sayılmakta, hak ve yetkilerin eser sahibi ile kamu arasında bölünmesi ile bir denge kurulmaya çalışılmaktadır.) 3) Fikri hakların hukuk sistemi içinde haiz olduğu hukuki niteliği araştıran hukuk teorisi bakımından da eser sahipliği ilkesi, şeklinde ifade edilmiştir [4]. [1] Hirsch, Ernst E.: Fikri ve Sınai Haklar, Ankara 1948, s. 182; Okutan, Nilsson, Gül: Türk Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunda Tüzel Kişinin Eser Sahipliği Sorunu Uğur Alacakaptan a Armağan, Bilgi Yayınları C.2. İstanbul 2008, s , s [2] Hirsch, (Fikri Sınai), s. 182; Okutan, s [3] Hirsch, Ernst E.: Hukukî Bakımdan Fikrî Say, İkinci Cilt, İstanbul 1943, (Kısaltma: Fikri Say II), s [4] Hirsch, (Fikri Say II), s / 1 FMR 95

4 Manevi Hakların Eser Sahibinin Ölümünden Sonra Kullanılması ve Yakınların Dava Hakkı (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi) B.ESER SAHİPLİĞİ İLKESİ Hirsch in ortaya koyduğu eser sahipliği ilkesine göre, fikri bir eserin vücuda getirilmesi sahibine etraflı bir şekilde tayin edilmiş olan eser sahipliği hukuki durumunu bahşetmektedir. Bu hukuki durum, (Tasarı/FSEK) eser sahibine tanınan hak ve yetkilerin kaynağıdır. Tanınan hak ve yetkiler mali ve manevi haklar olarak ikiye ayrılmıştır. Bu şekilde bir ayrım yapılmasına rağmen, manevi haklara bu adın verilmiş olması onların münhasıran şahsiyete bağlı unsurlardan oluştuğunu ifade etmeyip, daha ziyade şahsiyete bağlı unsurlardan ileri gelmesi; mali haklara bu adın verilmiş olması ise bunların münhasıran mameleke bağlı unsurlardan oluşması olmayıp, daha ziyade mameleke bağlı unsurlar ihtiva etmesi sebebiyledir [5]. Mali ve manevi hakların kaynağı olan eser sahipliği, maddi bir fiil olan eserin yaratılmasıyla kendiliğinden doğmaktadır. Eser sahipliği devir edilemez ve miras yoluyla intikal etmez [6]. C. FSEK İN SİSTEMİ Hirsch in hazırladığı tasarı, bir kısım değişikliklerle ancak ana yapısı muhafaza edilmek suretiyle yasalaşmış ve Resmî Gazete [7] de yayımlandıktan sonra 1 Ocak 1952 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Tasarının hazırlanmasına esas teşkil eden üç ana prensibin, yasalaştıktan sonra da korunmuş olduğu gözlenmektedir sayılı FSEK, eser sahipliği ilkesini benimsemiş, sahibine eserle ilgili mutlak nitelikte mali ve manevi yetkiler tanımıştır [8] sayılı FSEK te, yürürlüğe girdiği tarihten sonra 1983 [9], 1995 [10], 2001 [11], 2004 [12] ve 2008 [13] yıllarında birçok değişiklik yapılmıştır. Bu değişikliklerin, kanunun hazırlanmasına temel teşkil eden teorileri değiştirdiği yönünde görüşler ileri sürülmüştür. Buna göre; FSEK in başlangıçta eser sahibine mali ve manevi yetkileri içeren tek bir hak tanıdığını kabul eden [5] Hirsch, (Fikri Say II), s [6] Hirsch, (Fikri Say II), s [7] RG /7981. [8] Eser sahipliği ve eserle ilgili sahibine tanınan mali ve manevi haklar konusunda geniş bilgi için bkz. Yavuz, Levent/Alıca, Türkay/Merdivan, Fethi: Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Yorumu, I. Bası, Seçkin Yayınları, Ankara Şubat 2013, s [9] /2936 sayılı Kanun; RG / [10] /4110 sayılı Kanun; RG / [11] /4630 sayılı Kanun; RG /24335 (mükerrer). [12] /5101 sayılı Kanun; RG / [13] /5728 sayılı kanun; RG / FMR 2014/ 1

5 Fethi MERDİVAN monist teori esas alınarak hazırlandığı [14] ; buna karşın bu değişikliklerin eser sahibinin tek bir hakkının değil birbirinden farklı mal varlığına ilişkin mali ve kişiliğe bağlı manevi unsurları içeren birbiri ile içiçe geçmiş bir görüntü sergileseler de hukuken iki ayrı himayenin konusu olduğunu [15] kabul eden çift cephe teorisinin etkisine girdiği ifade olunmuştur [16]. Yargıtay 11.Hukuk Dairesi de yakın zamanda tesis ettiği kararlarında, -herhangi bir teori ve adından bahsetmeksizin- eser sahibinin mali ve manevi haklarının birbirine bağlı olduğunu, mali haklarda daima manevi bir yön mevcut bulunduğunu ve her iki grup hakkın birbirini tamamladığını ifade etmiştir [17]. FSEK in yapısı, gerçekleştirilen değişikliklere karşın esas itibariyle aynen korunmuştur. Yasa, eser sahipliği ilkesini benimsemekte ve eser ile ilgili olarak sahibine mali ve manevi yetkiler tanımaktadır. Bu haklar, birbirinden farklı ve bağımsız biçimde düzenlenmelerine karşın; mahiyeti gereği birbirinden tamamen bağımsız oldukları düşünülemeyecek derecede birbirleriyle de ilgilidirler. Bu ilginin yakınlık derecesi, belki yapılan değişikliklerle kısmen yükselmiş veya azalmıştır. [14] Öztan, Fırat: Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, Ankara 2008, s. 279, 280; Ayiter, Nuşin: Hukukta Fikir ve Sanat Ürünleri, Ankara 1981, s. 112; Arslanlı, Halil: Fikri Hukuk Dersleri II Fikir ve Sanat Eserleri, İstanbul 1954, s. 79; Gökyayla, K. Emre: Telif Hakkı ve Telif Hakkının Devri Sözleşmesi, 2. Baskı, Ankara 2001, s [15] Aydıncık, Şirin: Fikri Haklara İlişkin Lisans Sözleşmeleri, Aralık 2006, s. 18. [16] Tekinalp, Ünal: Fikri Mülkiyet Hukuku, Beşinci Bası, İstanbul 2012, s. 160, no: 1. [17] Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2007/576, K. 2008/2292 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s. 334,335, 14/70); Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2007/740, K. 2008/8212 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 14/71); Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2006/3297, K. 2007/6264 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 14/72); Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2009/10711, K. 2011/3624 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s. 337, 14/71-a). 2014/ 1 FMR 97

6 Manevi Hakların Eser Sahibinin Ölümünden Sonra Kullanılması ve Yakınların Dava Hakkı (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi) I.MANEVİ HAKLAR D. ESER SAHİBİNİN HAKLARI FSEK te eser sahibine tanınan manevi haklar; umuma arz hakkı (FSEK m.14), adın belirtilmesi hakkı (FSEK m.15), eserin bütünlüğünü koruma hakkı (FSEK m.16) ve esere ulaşma hakkı (FSEK m.17) olarak düzenlenmiştir [18]. Buna göre; bir eserin umuma arzedilip edilmemesini, yayımlanma zamanını ve tarzını munhasıran eser sahibi tayin eder. Bütünü veya esaslı bir kısmı alenileşmemiş olan, yahut ana hatları her hangi bir suretle henüz umuma tanıtılmıyan bir eserin muhtevası hakkında ancak o eserin sahibi malumat verebilir. Eserin umuma arzedilmesi veya yayımlanma tarzı, sahibinin şeref ve itibarını zedeleyecek mahiyette ise eser sahibi, başkasına yazılı izin vermiş olsa bile eserin gerek aslının gerek işlenmiş şeklinin umuma tanıtılmasını veya yayımlanmasını menedebilir. Menetme yetkisinden sözleşme ile vazgeçmek hükümsüzdür. Diğer tarafın tazminat hakkı saklıdır (FSEK m. 14). Eseri, sahibinin adı veya müstear adı ile yahut adsız olarak, umuma arzetme veya yayımlama hususunda karar vermek salahiyeti munhasıran eser sahibine aittir. Bir güzel sanat eserinden çoğaltma ile elde edilen kopyelerle bir işlenmenin aslı veya çoğaltılmış nüshaları üzerinde asıl eser sahibinin ad veya alametinin, kararlaştırılan veya adet olan şekilde belirtilmesi ve vücuda getirilen eserin bir kopye veya işlenme olduğunun açıkça gösterilmesi şarttır. Bir eserin kimin tarafından vücuda getirildiği ihtilaflı ise, yahut her hangi bir kimse eserin sahibi olduğunu iddia etmekte ise, hakiki sahibi, hakkının tesbitini mahkemeden istiyebilir. Eser niteliğindeki mimari yapılarda, yazılı istem üzerine eserin görülen bir yerine eser sahibinin uygun göreceği malzeme ile silinmeyecek biçimde eser sahibinin adı yazılır (FSEK m. 15). Eser sahibinin izni olmadıkça eserde veyahut eser sahibinin adında kısaltmalar, ekleme ve başka değiştirmeler yapılamaz. Kanunun veya eser sahibinin müsaadesiyle bir eseri işliyen, umuma arzeden, çoğaltan, yayımlıyan, temsil eden veya başka bir suretle yayan kimse; işleme, çoğaltma, temsil veya yayım tekniği icabı zaruri görülen değiştirmeleri eser sahibinin hususi bir izni olmaksızın da yapabilir. Eser sahibi kayıtsız ve şartsız olarak izin vermiş olsa bile şeref veya itibarını zedeleyen veya eserin mahiyet ve hususiyetlerini bozan her türlü değiştirilmeleri menedebilir. Menetme yetkisinden bu hususta sözleşme yapılmış olsa bile vazgeçmek hükümsüzdür (FSEK m. 16). [18] Manevi haklar konusunda geniş bilgi için bkz. Yavuz, Levent/Alıca, Türkay/Merdivan, s FMR 2014/ 1

7 Fethi MERDİVAN Eser sahibi, gerekli durumlarda, aslın maliki ve zilyedinden, koruma şartlarını yerine getirmek kaydıyla, FSEK 4 üncü maddenin 1 inci ve 2 nci bentlerinde sayılan güzel sanat eserlerinin ve 2 nci maddenin 1 inci bendinde ve 3 üncü maddede sayılıp da yazarlarla bestecilerin el yazısıyla yazılmış eserlerinin asıllarından geçici bir süre için yararlanmayı talep etme hakkına sahiptir. Eser sahibinin bu hakkı, bu eserlerin ticaretini yapanlar tarafından eseri satın alan veya elde eden kişilere müzayede ve satış kataloğu veya ilgili belgeler ile açıklanır. Aslın maliki, eser sahibi ile yapmış olduğu sözleşme şartlarına göre eser üzerinde tasarruf edebilir. Ancak eseri bozamaz ve yok edemez ve eser sahibinin haklarına zarar veremez. Eserin tek ve özgün olması durumunda eser sahibi, kendisine ait tüm dönemleri kapsayan çalışma ve sergilerde kullanmak amacıyla, koruma şartlarını yerine getirerek iade edilmek üzere eseri isteyebilir (FSEK m. 17). FSEK in bütünü gözetildiğinde manevi hakların özellikleri; sınırlı sayıda olmaları; başkasına devir edilememeleri; üzerinde basit veya tam ruhsat. Kurulamamaları; rehin ve haciz edilememeleri; hapis hakkına konu olmamaları; miras yoluyla intikal etmemeleri; ölüme bağlı tasarruflara konu edilememeleri [19] ; korunmalarının süresiz olması ve vazgeçilemez olmaları şeklinde sıralanabilir [20]. II. MALİ HAKLAR FSEK te eser sahibine tanınan mali haklar; işleme hakkı (FSEK m.21), çoğaltma hakkı (FSEK m.22), yayma hakkı (FSEK m.23), temsil hakkı (FSEK m.24), umuma iletim hakkı (FSEK m.25) ve pay alma hakkı (FSEK m.45) olarak düzenlenmiştir [21]. Buna göre; bir eserden, onu işlemek suretiyle faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir (FSEK m.21). Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Eserlerin aslından ikinci bir kopyasının [19] Tekinalp, s. 164, no: 9; Karahan, Sami/ Suluk, Cahit/ Saraç, Tahir/ Nal, Temel: Fikri Mülkiyet Hukukunun Esasları, Ankara 2007, s. 112; Aydıncık, s. 31; Erdil, Engin: İçtihatlı ve Gerekçeli Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Şerhi, Cilt 1, 2, Vedat Kitapçılık, İstanbul-2009, s [20] Kılıçoğlu, Ahmet M.: Telif Hakkı ve Yayın Sözleşmesinden Ayırdedilmesi, Ankara Barosu Fikri Mülkiyet ve Rekabet Hukuku Dergisi (FMR) C. 1, Yıl: 2001/1, (Telif Hakkı ve Yayın), s. 45, 46; Tekinalp, s. 163, no: 7; Erdil, s [21] Yavuz/Alıca /Merdivan, s / 1 FMR 99

8 Manevi Hakların Eser Sahibinin Ölümünden Sonra Kullanılması ve Yakınların Dava Hakkı (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi) çıkarılması ya da eserin işaret, ses ve görüntü nakil ve tekrarına yarayan, bilinen ya da ileride geliştirilecek olan her türlü araca kayıt edilmesi, her türlü ses ve müzik kayıtları ile mimarlık eserlerine ait plan, proje ve krokilerin uygulanması da çoğaltma sayılır. Aynı kural, kabartma ve delikli kalıplar hakkında da geçerlidir. Çoğaltma hakkı, bilgisayar programının geçici çoğaltılmasını gerektirdiği ölçüde, programın yüklenmesi, görüntülenmesi, çalıştırılması, iletilmesi ve depolanması fiillerini de kapsar (FSEK m.22). Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, kiralamak, ödünç vermek, satışa çıkarmak veya diğer yollarla dağıtmak hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Eser sahibinin izniyle yurt dışında çoğaltılmış nüshaların yurt içine getirilmesi ve bunlardan yayma yoluyla faydalanma hakkı münhasıran eser sahibine aittir. Yurt dışında çoğaltılmış nüshalar her ne surette olursa olsun eser sahibinin ve/veya eser sahibinin iznini haiz yayma hakkı sahibinin izni olmaksızın ithal edilemez. Kiralama ve kamuya ödünç verme yetkisi eser sahibinde kalmak kaydıyla, belirli nüshaların hak sahibinin yayma hakkını kullanması sonucu mülkiyeti devredilerek ülke sınırları içinde ilk satışı veya dağıtımı yapıldıktan sonra bunların yeniden satışı eser sahibine tanınan yayma hakkını ihlal etmez. Bir eserin veya çoğaltılmış nüshalarının kiralanması veya ödünç verilmesi şeklinde yayımı, eser sahibinin çoğaltma hakkına zarar verecek şekilde, eserin yaygın kopyalanmasına yol açamaz (FSEK m.23). Bir eserden, doğrudan doğruya yahut işaret, ses veya resim nakline yarıyan aletlerle umumi mahallerde okumak, çalmak, oynamak ve göstermek gibi temsil suretiyle faydalanma hakkı munhasıran eser sahibine aittir. Temsilin umuma arzedilmek üzere vukubulduğu mahalden başka bir yere herhangi bir teknik vasıta ile nakli de eser sahibine aittir. Temsil hakkı; eser sahibinin veya meslek birliğine üye olması halinde, yetki belgesinde belirttiği yetkiler çerçevesinde meslek birliğinin yazılı izni olmadan, diğer gerçek ve tüzelkişilerce kullanılamaz. Ancak, 33 üncü ve 43 üncü maddelerdeki hükümler saklıdır (FSEK m.24). Bir eserin aslını veya çoğaltılmış nüshalarını, radyo-televizyon, uydu ve kablo gibi telli veya telsiz yayın yapan kuruluşlar vasıtasıyla veya dijital iletim de dahil olmak üzere işaret, ses ve/veya görüntü nakline yarayan araçlarla yayınlanması ve yayınlanan eserlerin bu kuruluşların yayınlarından alınarak başka yayın kuruluşları tarafından yeniden yayınlanması suretiyle umuma iletilmesi hakkı munhasıran eser sahibine aittir. Eser sahibi, eserinin aslı ya da çoğaltılmış nüshalarının telli veya telsiz araçlarla satışı veya diğer biçimlerde umuma dağıtılmasına veya sunulmasına ve gerçek kişilerin seçtikleri yer ve zamanda eserine erişimini sağlamak suretiyle umuma iletimine izin vermek veya yasaklamak hakkına da sahiptir. Bu madde ile düzenlenen umuma iletim 100 FMR 2014/ 1

9 Fethi MERDİVAN yoluyla eserlerin dağıtım ve sunumu eser sahibinin yayma hakkını ihlal etmez (FSEK m.25). Mimarî eserler hariç olmak üzere, FSEK in 4 üncü maddesinde sayılan güzel sanat eserlerinin asılları ile eser sahibinin kendisinin sınırlı sayıda meydana getirdiği veya eser sahibinin kontrolünde ve izniyle meydana getirilmiş ve eser sahibi tarafından imzalanmış veya başka bir şekilde işaretlenmiş olmaları nedeniyle özgün eser olduğu kabul edilen kopyaları, 2 nci maddenin (1) numaralı bendinde ve 3 üncü maddede sayılıp da yazarlarla bestecilerin el yazısıyla yazılmış eserlerinin asıllarından biri, eser sahibi veya mirasçıları tarafından bir defa satıldıktan sonra, koruma süresi içinde, bir sergide veya açık artırmada yahut bu gibi eşyayı satan bir mağazada veya başka şekillerde satış konusu olarak el değiştirdikçe, bu satış bedeli ile bir önceki satış bedeli arasında açık bir nispetsizlik bulunması halinde, her satışta, satışı gerçekleştiren gerçek veya tüzel kişi, bedel farkından münasip bir payı eser sahibine, o ölmüşse miras hükümlerine göre ikinci dereceye kadar (ve bu derece dahil) yasal mirasçılarına ve eşine, bunlar da yoksa ilgili alan meslek birliğine Bakanlar Kurulunca çıkarılacak bir kararname ile belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde ödemekle yükümlüdür (FSEK m.45). Mali hakların özellikleri; sınırlı sayıda olmaları, kısmen veya tamamen devir edilebilmeleri, üzerinde tam veya basit ruhsat kurulabilmesi, miras yoluyla intikal etmesi, rehin, haciz, hapis gibi işlemlerin konusu olabilmesi, korunmalarının süreli olması, vazgeçilebilmesi, kamu yararı, genel menfaat ve özel menfaat gibi gerekçelerle sınırlamalara tabi olmaları şeklinde sıralanabilir. Eser sahibine tanınan manevi ve mali haklar, mutlak hak niteliği taşır. Fakat bunlar ayni haklardan değildirler. Zira fikri ürün bir eşya değildir. Eser sahibine tanınan haklar sahibine, eserden inhisarı olarak yararlanma ve başkalarının eylemlerini yasaklama yetkisi verir. E.MANEVİ HAKLARIN NİTELİĞİ Eser sahibine tanınan manevi hakların kişilik haklarının bir parçası mı yoksa onlardan tamamen bağımsız nitelikte mi olduğu hususu öğreti ve yargı kararlarında tartışmalıdır [22]. Tasarıyı hazırlayan Hirsch, bu hakların nitelik itibariyle şahsiyete bağlı olduğunu, ancak genel kişilik haklarından farklı olarak eser sahibinin ölümü ile ortadan kalkmadığını, aksine eseri vücuda [22] Manevi hakların niteliği ile konusunda geniş açıklama için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s / 1 FMR 101

10 Manevi Hakların Eser Sahibinin Ölümünden Sonra Kullanılması ve Yakınların Dava Hakkı (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi) getirmiş olması sebebiyle sahibinin öldükten sonra dahi hukuki korumaya mazhar olduğunu ve ölümden sonra da bu hakların tesirinin devam edeceğini ve varlıklarını muhafaza edeceğini ifade etmiştir [23]. Bu haklar, eser sahibine bir eser vücuda getirdiği için tanınmıştır. Nitelik itibariyle eser sahibi ile eseri arasında kurulan manevi ilişki ile doğrudan ilgili oldukları da açıktır [24]. Bu haliyle genel kişilik haklarından ayrı biçimde, net ve içerikleri saptanmak suretiyle belirlenmişlerdir [25]. Eser, sahibinin fikri yaratıcılığının bir ürünüdür. Bu sebeple eserin onun kişiliğinin yansımalarını içermesi kaçınılmazdır. Ancak, eser ile ilgili tanınan manevi hakların genel kişilik haklarının bir parçası olduğu sonucuna varılması imkansızdır. Zira bunlar her insana değil, sadece fikri yaratıcılık içeren eseri vücuda getiren kişiye ve eserle ilgili olarak tanınmıştır. Fakat tanınan manevi hakların bazılarında, esere yönelik bir kısım eylemlerin, doğrudan eser sahibinin şeref ve itibarını zedeleyebileceği ve bunları eser sahibinin engelleyebileceği de ifade olunmuştur [26]. FSEK madde 14/III hükmünde, eserin umuma arz edilmesi veya yayımlanma tarzı sahibinin şeref ve itibarını zedeleyecek mahiyette ise eser sahibi başkasına yazılı izin vermiş olsa bile eserin aslının ve işlenmiş şeklinin umuma tanıtılmasını ve yayımlanmasını men edebilir. FSEK madde 16/III hükmü uyarınca, eser sahibi kayıtsız ve şartsız izin vermiş olsa bile şeref ve itibarını zedeleyen her türlü değiştirmeleri men edebilir. FSEK bu hükümleri ile açık olarak eser sahibinin genel kişilik haklarına atıfta bulunmaktadır [27]. Ancak, bu tür eylemlerin de yine eser ile bağlantılı olarak gerçekleşmiş olması zorunludur. Şu hale göre, FSEK in eser sahibine tanıdığı manevi haklar ile ilgili olarak, karma ve kendine özgü bir sistem benimsediği kabul edilebilir. Ancak, esas itibariyle tanınan manevi hakların genel kişilik haklarından farklılığı ve kendine özgü yapısı özellikle onların eserle ilgili olmaları nedeniyle hemen göze çarpmaktadır. [23] Hirsch, (Fikri Say II), s [24] İnceoğlu, Murat/ Tosun, Yalçın: Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Uyarınca Manevi Tazminat Talepleri ve Bunların Türk Borçlar Kanunu ile ilişkisi, Banka ve Ticaret Hukuk Araştırma Enstitüsü, C. XXVIII Sa.3 ten ayrı bası, 2012, s. 79. [25] İnceoğlu,/Tosun, s. 80. [26] Ateş, Mustafa: Fikir ve Sanat Eserleri Üzerindeki Hakların Kapsamı ve Sınırlandırılması, Seçkin Yayınevi, Ankara -2003, (Kısaltma: Hakların Kapsamı ve Sınırlandırılması), s. 131; Tekinalp, s. 161, no: 4; Erdil, s [27] İnceoğlu, /Tosun, s FMR 2014/ 1

11 Fethi MERDİVAN Bu kabule bağlı olarak eser sahibinin, FSEK madde 14/III ve 16/III hükümleri kapsamında bir eyleme maruz kalması halinde, genel kişilik haklarına da dayanabileceği sonucuna varılabilir. Fakat, bunun pratikte eser sahibine sağladığı faydayı artıracağı sonucuna ulaşılması pek gerçekçi değildir. Çünkü FSEK in ve 71.maddesi hükümlerinde eser ile ilgili olarak sahibinin şeref ve haysiyetini zedeleyebilecek eylemlere karşı Türk Medeni Kanunu nun 24 ve 25. madde hükümlerine göre daha etkin bir koruma tesis edilmiştir. Tek eylemin, FSEK madde 14/III ve 16/III hükümleri kapsamında bir ihlale sebebiyet vermesi halinde, hukuki olarak birden çok sebebe dayanılabilirse de (TBK m.60) eser sahibinin talep edebileceği maddi ve manevi zararları karşılığı talep edebileceği tazminatın yığılmayacağı da açıktır [28]. Hirsch in ifade ettiği gibi FSEK hangi teori nazara alınarak hazırlanmış olursa olsun veya yapılan değişikliklerle hangi teorinin etkisi altına girmiş olursa olsun, hükümlerin yorumu ile görevli olan kişilerin, normları uyuşmazlık konuları ile ilgili olarak tatbik ettikleri sırada kendilerine isabetli ve makul görünen bir teoriden hareketle hüküm kuracakları doğal ve açıktır [29]. F. MANEVİ HAKLARIN ESER SAHİBİ TARAFINDAN KULLANIMI I. GENEL OLARAK 2001 yılında, 4630 sayılı Yasayla FSEK te değişiklik yapılıncaya kadar, FSEK madde 18 hükmü eser sahibine tanınan manevi hakların eser sahibi tarafından sağlığında kullanımını düzenlemekteydi. Madde metni mali hakların devamı süresi bitmiş olsa da eser sahibi gerçek kişi ise yaşadığı ve tüzel kişi ise devam ettiği müddetçe 14,15 ve 16. maddeler gereğince haiz olduğu hakları kullanabilir. Mümeyyiz bulunan küçüklerle kısıtlılar bu hakları kullanmada kanuni temsilcilerin rızasına muhtaç değildirler biçimindeydi. Bu hüküm 2001 yılında 4630 sayılı yasa ile maddeden çıkarıldı ve FSEK madde 8/II, IV hükümleri, bir kısım değişikliklerle bu madde metnine taşındı. FSEK te yapılan bu değişiklik kanunun sistematiğine aykırı olmuş ve onun sistematiğini bozmuştur. Çünkü kanun, önce eser sahibine tanınan manevi hakları, sonra bunların eser sahibi ve ölümü üzerine yakınları tarafından kullanımını ve sonra mali hakları düzenlemek suretiyle kendi içinde [28] Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2005/5095, K. 2006/8411 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 4/8). [29] Hirsch, (Fikri Say II), s / 1 FMR 103

12 Manevi Hakların Eser Sahibinin Ölümünden Sonra Kullanılması ve Yakınların Dava Hakkı (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi) düzenli ve tutarlı bir sistem kurmuş iken, değişiklikle manevi hakların kullanımı bakımından kendisinden sonraki 19.madde ile bir bütünlük oluşturan 18.madde hükmü yürürlükten kaldırılmış, yerine hiç ilgisi bulunmayan bir yerde mali hakların kullanımı ile ilgili hüküm eklenmiştir. Bu değişiklik, FSEK in benimsediği teori ve ilkeler ile ortaya koyduğu sistematiğe ve buna bağlı olarak gerçekleşen hukuki etkilere yönelik yorumları güçleştirmiştir. II.HAKLARIN KULLANIMI FSEK m. 18 hükmü yürürlükten kaldırılmış olmasına karşın öğreti ve yargı kararlarında, manevi hakların eser sahibi tarafından sağlığında kullanımı hususu yorum yoluyla doldurulmuş ve kaldırılan hükümde ifade edilenlerle paralel kabuller benimsenmiştir [30]. Buna göre; eser sahibi yaşadığı sürece manevi hakları kullanabilecektir. Eserini vücuda getirdikten sonra umuma arz edip etmemeye, umuma arz edecekse bunun yayımlanma zamanı ve tarzını belirlemeye sahip olacak; eseri ile ilgili kamuya bilgi verebilecek; eserini umuma arz ederken yahut yayımlarken onu kendi adıyla yahut müstear adıyla yahut adsız olarak kamuya sunabilecek; eserinde kendisi değişiklikler yapabilecek ve başkalarının gerçekleştirdiği hak kapsamındaki bu eylemleri engelleyebilecektir. Eseri vücuda getiren kendisi olduğuna göre, sahibinin bu hakları kullanabileceği esasen doğal bir sonuçtur. FSEK sistemine göre eser sahibi manevi nitelikteki bu haklarını devir edemeyecektir. Çünkü eser ile ilgili sözleşme ve tasarrufları düzenleyen FSEK in hükümleri genel olarak sadece mali haklarla ilgili olarak devre izin vermiştir. Eser sahibi manevi haklarını devir edemese de bu hakların kullanım yetkisini bir başkasına devredebilecektir [31]. Bu işlem herhangi bir şekle bağlı değildir [32]. [30] Manevi hakların kullanımı konusunda geniş bilgi için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s [31] Tekinalp, s. 164, no: 9; Arslanlı, s. 88; Yarsuvat, Duygun: Türk Hukukunda Eser Sahibi ve Hakları, Genişletilmiş İkinci Baskı, İstanbul 1984, s. 128; Karahan /Suluk/Saraç / Nal, s. 74, 112; Erdil, s. 429, 430; Suluk, Cahit/ Orhan, Ali: Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku C.II, Genel Esaslar Fikir ve Sanat Eserleri, İstanbul 2005, s [32] Arslanlı, s. 71; Ayiter, s. 206; Tekinalp, s. 164, no: 9; manevi hakların kullanım yetkisinin devrinin herhangi bir şekle bağlı bulunmadığına ilişkin Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2007/5015, K. 2008/7374 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s. 342, 14/77); ancak Yargıtay 11. Hukuk Dairesi gün ve E. 1998/10031, K. 1999/250 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/ Alıca /Merdivan, s , 16/28) ile eserin değiştirilmesi konusunda eser sahibinin vereceği iznin yazılı biçimde olması gerektiğini hüküm altına almıştır; aynı görüş öğreti tarafından da benimsenmiştir-tekinalp, s. 162, no: 42; Erel, N.Şafak: Türk Fikir ve Sanat 104 FMR 2014/ 1

13 Fethi MERDİVAN Kullanılma yetkisinin devrini yaparken, manevi hakkın nasıl kullanılacağına ilişkin bir kısım belirlemeler de yapabilecektir [33]. Manevi hakların kullanım yetkisini devralan kişiler, eser sahibi ile yapmış oldukları iş görme sözleşmesi içeriğine göre anılan hakların sınırlarını ve bu cümleden olarak eserin niteliği ile sahibinin şeref ve itibarını da gözeterek manevi yetkileri kullanacaklardır. Görevlerini yerine getirdiklerinde, yetki kendiliğinden son bulacaktır. Eser sahibi de kendi takdirine göre yetkilendirmeyi herhangi bir şekle bağlı kalmaksızın her zaman geri alabilecektir [34]. Eser sahibinin manevi haklarını, eserle ilgili mali haklara yönelik yapacağı tasarruf muameleleriyle birlikte kullanımı daha olağandır. Örneğin; vücuda getirilen bir romanın, eser sahibinin adıyla yılın belli bir ay veya gününde bir yayımcı tarafından aynen çoğaltılıp yayılmasıyla aslında eser sahibine ait manevi haklar da kullanılmış olmaktadır. III.ESER SAHİBİNİN DAVA HAKKI Eserle ilgili manevi haklara (FSEK m ) bir tecavüz gerçekleştirdiğinde eser sahibi, tecavüzün ref i (FSEK madde 66,67), tecavüzün önlenmesi (FSEK madde 69) ve tazminat davası (FSEK m. 70) açabilecektir. Mütecavizin cezalandırılması (FSEK m. 71) için Cumhuriyet savcılığına şikayette bulunabilecektir. Tecavüzün ref i ve önlenmesi davaları herhangi bir süreye bağlı olmaksızın, tecavüz ve tehlikesinin mevcut olduğu hallerde açılabilecektir (FSEK m. 66, 67, 69). Eser sahibi mütecavizden manevi tazminat isteminde de bulunabilecektir. Şu andaki Yüksek Yargı uygulaması, eser ile ilgili manevi haklara bir tecavüz gerçekleştiğinde otomatik olarak manevi bir zarar da doğduğunu, zarar ile eylem arasında kanuni bir sebep sonuç ilişkisinin bulunduğunu ve ihlal eylemini gerçekleştiren kişinin kusurunun bulunmasının da gerekmediğini kabul etmektedir [35]. Bunun yanında eser sahibi veya onun izniyle başkaları tarafından umuma arz edilmiş bir eserle ilgili olarak dahi, herhangi bir mali hak sahibi olmayan kişinin gerçekleştireceği izinsiz umuma arzın, sahibinin Hukuku, Üçüncü Bası, Ankara 2009, s. 146; Suluk, Cahit/ Orhan, Ali: Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku C.II, Genel Esaslar Fikir ve Sanat Eserleri, İstanbul 2005, s ; ayrıca YKD, C.25, 644 vd. [33] Tekinalp, s. 164, no: 9. [34] Öztan, s [35] Yargıtay Hukuk Genel Kurulu nun gün ve E. 2002/11-283, K. 2002/340 sayılı kararı. 2014/ 1 FMR 105

14 Manevi Hakların Eser Sahibinin Ölümünden Sonra Kullanılması ve Yakınların Dava Hakkı (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi) şeref ve itibarını zedeleyen bir hal olmasa bile, manevi tazminata neden olacağı kabul edilmektedir [36]. Eser sahibi diğer yandan da mali haklarına dayanarak eser ile ilgili koruma gerçekleştirebilecektir. Mali bir hakka (FSEK m.21-25) tecavüz halinde tecavüzün ref i (FSEK m. 66,68), önlenmesi (FSEK m. 69), telif tazminatı (FSEK m. 68), maddi (FSEK m. 70/II ve manevi tazminat (FSEK m. 70/I) ile temin olunan kârın devrini (FSEK m. 70/III) isteyebilmekte ve mütecavizin cezalandırılması (FSEK m. 71) için şikayet hakkını kullanabilmektedir. Eser, sahibi yaşadığı sırada mali ve manevi yetkiler ve bunları koruyan FSEK m hükümleri ile adeta bir zırha büründürülmek suretiyle korunmaktadır. G. ESER SAHİBİNİN ÖLÜMÜ Eser sahibinin ölümüyle eserle ilgili olarak tanınan mali haklar miras hükümlerine göre intikal edecektir (FSEK m. 63). Mirasçılar ve sıraları Türk Medeni Kanunu m hükümlerinde gösterilmiştir. Eser sahibine tanınan manevi haklar ise miras yoluyla intikal etmez. FSEK sistemine göre; eser ile ilgili sahibine tanınan manevi haklar, eser sahibini eseri ile ilgili olan kişisel ve manevi ilişkisinde korumayı sağlamaktadır [37]. Eseri ile sahibi arasındaki kişisel ve manevi ilişki eser sahibinin ölümü ile son bulmaz [38]. Bu manevi haklar miras yoluyla da intikal etmez. Çünkü FSEK m.63 sadece mali hakların miras yoluyla intikal edeceğini hükme bağlamıştır. Bu nedenle manevi haklar terekeye dahil olmazlar [39]. Eser sahibi [36] Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2007/576, K. 2008/2292 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s. 334,335, 14/70); Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2007/740, K. 2008/8212 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 14/71); Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2006/3297, K. 2007/6264 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 14/72); Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2009/10711, K. 2011/3624 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s. 337, 14/71-a); Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2007/14353, K. 2009/3442 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 14/9); Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2009/790, K. 2009/9383 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 14/7). [37] Ayiter, s [38] Ayiter, s [39] Hirsch, (Fikrî Say II), s. 152; Yarsuvat, s. 128; Tekinalp, s. 162, no: 6; Kılıçoğlu, Ahmet M.: Sınai Haklarla Karşılaştırmalı Fikri Haklar, Turhan Kitabevi, Ankara-2006, s. 220; aksi görüşler Erel, s. 136, 284; Arslanlı, s FMR 2014/ 1

15 Fethi MERDİVAN ölmekle, sırf insan olması sebebiyle kendisine tanınan genel kişilik hakları son bulur [40]. Buna karşın, eser ile ilgili olarak sahibine tanınan manevi haklar varlıklarını sürdürmeye, başka bir ifadeyle yaşamaya devam eder. FSEK, eseri başlı başına hayatiyete sahip bir varlık olarak kabul etmiştir [41]. Yasa tarafından eser, sahibinin belirlediği ve adını gösterdiği biçimi ile ayrıca onun kamuya sunduğu bütünlükle varlığını sürdürmekte ve korunmaya devam etmektedir. FSEK e göre, eser sahibinin mirasçılarının, eserle ilgili üçüncü şahısların ve kamunun, eserin bütünlüğünün korunmasında ve esere yönelik tecavüzlerin kaldırılmasında menfaati vardır. Çünkü bir yandan eserden mali yönden yararlanmaktadırlar; diğer yandan da eserin başkaları tarafından kullanımını manevi yetkilere dayanarak gözetme hakları bulunmaktadır. Öte yandan eser, ülke kültürünün bir parçası olup, sonraki nesillere -sahibi tarafından yaratıldığı biçim ve bütünlükte- kültürel miras olarak aktarılması gerekmektedir. Eser varlığını sürdürmesine ve eser sahibinin kamuya sunduğu haliyle korunması gerekmesine karşın, eser ile ilgili manevi hakları kullanacak olan sahibi ölmüştür. Manevi haklar miras yoluyla mali hakları iktisap eden mirasçılara da intikal etmemiştir. Peki, manevi haklar yönünden eser ile ilgili yetkileri kim kullanacaktır? Hangi manevi yetkileri kullanacaktır? Ğ. ESER SAHİBİNİN ÖLÜMÜNDEN SONRA MANEVİ HAKLARIN KULLANIMI I. GENEL OLARAK Hirsch, tasarıyı açıkladığı Fikri Say isimli eserinde, eser sahibine tanınan manevi hakların terekeye dahil olmayacağını, fakat ortadan da kalkmayacağını, eser ile ilgili olarak tesirlerini sahibinin ölümünden sonra dahi sürdüreceklerini, Avrupa kanunlarında bununla ilgili ya herhangi bir tanzim yapılmadığını yahut da eksik düzenlemeler bulunduğunu, kanunun hazırlanmasına esas teşkil eden eser sahipliği, fikri say ve cemiyete bağlı hak nazariyelerine uygun olarak menfaatler vaziyetine uygun bir hal çaresi getirmek üzere FSEK m. 19 hükmünü tasarıya eklediklerini, buna göre eser sahibinin sağlığında yapacağı bir işlemle manevi hakların kullanılma yetkisini ölümünden sonra hüküm ifade etmek üzere üçüncü kişilere bırakabileceğini, böyle bir işlem yapmamışsa maddede yazılı kişilerin yetkileri kullanacağını, bunların anılan yetkileri kendi [40] Hirsch, (Fikrî Say II), s. 152; Erel, s. 136; Ateş, (Hakların Kapsamı ve Sınırlandırılması), s [41] Arslanlı, s / 1 FMR 107

16 Manevi Hakların Eser Sahibinin Ölümünden Sonra Kullanılması ve Yakınların Dava Hakkı (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi) namlarına kullanacaklarını, ancak kendi menfaatlerine değil, müteveffanın açık olan veya hal ve vaziyetin icabından anlaşılabilen menfaatlerini esas alarak hareket edebileceklerini, şayet müteveffa bir talimat bırakmışsa yakınların buna riayetle mükellef olduklarını, bu kişilerin yakınların hakkı nazariyesi çerçevesinde değil, yediemin sıfatıyla hareket eden kişiler olduklarını ifade etmektedir [42]. Hirsch, maddede sayılan kişilerin tecavüzün ref i, önlenmesi ve tazminat istemli dava açıp açamayacakları konusunu bililtizam açık bıraktıklarını; eğer kendi benimsedikleri teori çerçevesinde değerlendirilecek ise adı geçen kişilerin kendi menfaatlerini değil eser sahibinin menfaatlerini gözetmek durumunda olduklarından kendilerine m. 19 çerçevesini aşan bir himayenin tanınamayacağını; buna karşın yakınların hakkı teorisi cephesinden bakılır ise anılan kişilerin kendi menfaatlerini gözetmiş olacakları için tamamen aksi bir neticeye varılması gerektiğini ve dava haklarının bulunduğu sonucuna varılmasının mümkün olduğunu, bu meselenin hal suretinin mahkeme içtihatlarına ve doktrine bırakılabileceğini ifade etmektedir [43]. II. FSEK M.19 DAKİ KİŞİLERİN MANEVİ HAKLARIN KULLANIM YETKİSİNİ EDİNİMİ Tasarıdaki FSEK m. 19 hükmü küçük bazı farklılıklarla yasalaşmış ve devam eden süreçte 2936 ve 4630 sayılı yasalarla bazı ufak değişikliklere uğramıştır. Ancak, ana yapı ve sistem aynen korunmuştur. Hirsch, tasarıyı açıkladığı eserinde eser sahipliğinin miras yoluyla intikal etmeyeceğini ifade etmiştir [44]. FSEK m. 19 hükmünün yasalaşmasından sonra öğretide de eser sahipliğinin miras yoluyla intikal edemeyeceği görüşü ortak olarak benimsenmiştir [45]. Buna karşın, eser sahibine tanınan manevi hakların kullanım yetkisinin anılan kişiler tarafından edinimi farklı hukuki görüş ve dayanaklara bağlanmıştır. Bir kısım yazarlar maddede yazılan kişilerin manevi hakları miras yoluyla elde ettiklerini [46] ; bir kısım yazarlar ise maddede yazılı kişilerin manevi hakları miras yoluyla değil yasa gereği elde ettiklerini, aslen edindikleri [47] bu hakların yeni ve eser sahibinin hakkından bağımsız [42] Hirsch, (Fikrî Say II), s [43] Hirsch, (Fikrî Say II), s [44] Hirsch, (Fikrî Say II), s [45] Tekinalp, s. 228, 229, no: 11; Erdil, s. 421; Karahan/Suluk/Saraç/Nal, s [46] Ayiter, s [47] Tekinalp, s. 163, no: FMR 2014/ 1

17 Fethi MERDİVAN olduğunu [48], mirası reddetmiş olsalar bile bu hakların sahibi olduklarını [49], yakınların hakkı diye anılan kendi namlarına kullanacakları [50] ve üçüncü kişiye devir edilemeyen [51] nitelikte bağımsız bir hakkın sahibi olduklarını [52] ifade etmektedirler. Yazarlar, benimsedikleri görüşlere bağlı olarak, FSEK m. 19 hükmündeki kişilerin dava hakkıyla ilgili açıklamalarda bulunmaktadırlar. Ancak yazarların dava hakkı ile ilgili değerlendirmeleri, değişik hukuki olaylara bağlı olarak detaylandırılmak suretiyle değil, genel çerçevededir. Yargıtay ın kararlarında ise, -tamamen bir görüş benimsenmekten ziyadebazen birinci görüş taraftarlarının, bazen de diğer görüş sahiplerinin ifadelerine yer verilmek suretiyle somut olay bazında dava hakkının bulunup bulunmadığı ile ilgili değerlendirilmeler yapıldığı gözlenmektedir. H. YARGITAY 11.HUKUK DAİRESİNİN KARARLARI Yargıtay 11. Hukuk Dairesi gün ve E.2004/14950 ve K.2005/12769 sayılı kararında [53] ; FSEK in 19/I. maddesinde sayılan kişilere sırasıyla, FSEK m. 14/I ve 15/I hükümlerinde düzenlenen manevi hakların kullanım tarzını tespit etme yetkisinin verildiğini, İkinci fıkrada ise yasanın 14/III, 15/III ve 16/III maddelerinde sayılan manevi hakları 70 yıl için kendi namlarına kullanma hakkının verildiğini, Bu suretle manevi hakların koruma altına alındığını, 19/I hükmünde sayılan kişilerin eser sahibinin ölümünden sonra maddede yazılan hakları onun arzusuna uygun olarak belirleyip koruyacaklarını ve yetkileri son arzusuna uygun biçimde yerine getireceklerini, Bunun doğal sonucu olarak bu yetkilere tecavüz eden kişiye karşı tecavüzün ref ve önlenmesi davalarını açabileceklerini, [48] Öztan, s. 284; Suluk/Orhan, s [49] Tekinalp, s. 163, no: 6. [50] Tekinalp, s. 163, no: 6. [51] Tekinalp, s. 179, no: 75. [52] Tekinalp, s. 163, no: 6. [53] Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 19/ / 1 FMR 109

18 Manevi Hakların Eser Sahibinin Ölümünden Sonra Kullanılması ve Yakınların Dava Hakkı (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi) Bu kişilerin 14/I ve 15/I. maddede yazılı manevi yetkilere tecavüz eden kişilerden manevi tazminat isteyip isteyemeyecekleri hususunun FSEK m. 19/II hükmü göz önüne alınarak karara bağlanabileceğini, 19/II maddesi hükmünün 19/I den farklı bir biçimde düzenlendiğini, II.fıkrada düzenlenen FSEK in 14/III, 15/III ve 16/III maddelerinde yazılı manevi haklar bakımından adı geçenlere eser sahibinin ölümü ile birlikte halefiyet ve mirasçılık sıfatından ayrı olarak 70 yıl süre ile kanundan doğan bağımsız bir hak tanındığını, Bu kişilerin tecavüzün ref ve önlenmesi ile tazminat ve eser sahipliğinin tespiti davası açma imkanının verildiğini, 19/I. maddedeki hallerde adı geçenlere kendi namlarına kullanabilecekleri müstakil bir hak tanınmadığını, Yetkilerinin sadece 14/I ve 15/I de yazılı hakların kullanım tarzını belirleme ile sınırlı olduğunu, Bu yetkilerin adı geçenlere tecavüzün ref i ve önlenmesi davası açma hakkını verdiği halde, FSEK in 70/I maddesi hükmüne dayalı manevi tazminat isteme hakkının vermeyeceğini, FSEK in 19/I. maddesinde belirtilen hak ve yetkileri kullanacak kişiler arasında bulunan eser sahibinin sağlığında yetkilendirdiği kişinin ve vasiyeti tenfiz memurunun her türlü önleyici tedbirler alacağını, ancak bu kişilere manevi tazminat davası açma hakkının verilmesinin maddenin düzenlenme amacıyla bağdaşmayacağını, esasen diğer yakınların da bunlardan farklı bir konumda olmadıklarını, bu nedenle manevi tazminat davası açma haklarının bulunmadığını, İfade etmiş; aksi yönde yargı içeren yerel mahkeme kararını bozmuştur. Aynı görüşünü [54], [55] ve [56] tarihli kararlarında tekrar etmiştir. [54] Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2005/14747, K. 2007/299 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 19/12). [55] Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2006/1431, K. 2007/4583 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 19/11). [56] Yargıtay 11. Hukuk Dairesi nin gün ve E. 2007/4903, K. 2008/6876 sayılı kararı (Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 19/14). 110 FMR 2014/ 1

19 Fethi MERDİVAN I. YARGITAY KARARLARINA KONU MADDİ OLAYLAR Kararlara konu olaylar sırasıyla şöyledir: I. Olay: Davalı mütecaviz yayımcı, davacıların murisine ait Kahramanlar isimli eseri, izinsiz olarak çoğaltıp yaymıştır. Manevi tazminat istemi, eserin izinsiz umuma arzı vakıa ve hukuki sebebine dayalıdır. II. Olay: Davalı mütecaviz yayımcı, davacıların murisine ait Dolap Beygiri isimli eseri Yeni Okul Tiyatrosu isimli derleme eser/kitap içinde çoğaltıp yaymıştır. Manevi tazminat istemi, eserin izinsiz umuma arzı vakıa ve hukuki sebebine dayalıdır. III. Olay: Davalı mütecaviz yapımcı, davacıların murisine ait Fetih Marşı isimli şiiri parçalayıp, bazı kısımlarını bir araya getirip, yeni bir şiir şeklinde bestelemiş, bir icracı sanatçıya okutmuş, bunu tespit edip, kaset ve CD formatında piyasaya sunmuş, eser sahibinin adına yer vermiştir. Manevi tazminat istemi, eserin izinsiz umuma arzı, eserin bütünlüğünün bozulması vakıa ve hukuki sebebine dayalıdır. IV. Olay: Davalı yapımcı, söz ve müziği davacıların murisine ait olan iki adet sözlü musiki eserini, izinsiz olarak bir başka icracı sanatçıya okutup, tespit etmiş, CD ve kaset formatında çoğaltıp, eser sahibi ismine yer vermeksizin kamuya sunmuştur. Manevi tazminat istemi, eserin sahibinin adı çıkarılmak suretiyle izinsiz umuma arzı ve vakıa ve hukuki sebebine dayalıdır. Belirtilen kararlara konu dört olayda da dava açan yakınlar, eserle ilgili mali hakların da sahibidirler. Özetlenen olaylardan da anlaşılacağı üzere, Yargıtay ın kararına konu olayların tamamında, tecavüze uğrayan eser, eser sahibi tarafından ölmeden evvel sağlığında kamuya sunulmuş; kamuya sunum sırasında eser sahibi tarafından kendi adı gösterilmek suretiyle yayımlanmış durumdadır. Bu şekilde kamuya sunulmuş olan eser, bu kez eser sahibinin ölümünden sonra izinsiz olarak üçüncü kişiler tarafından, ilk üçünde sahibinin adı gösterilerek, dördüncüsünde de adı eserde gösterilmeyerek tekrar kamuya sunulmuş bulunmaktadır. Üç nolu olayla ilgili bozulan karar, Ankara 2.Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi ne aittir. Ankara 2. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi, yukarıda belirtilen bozma kararına karşı, -aşağıda ifade edilecek gerekçelerle gün 2014/ 1 FMR 111

20 Manevi Hakların Eser Sahibinin Ölümünden Sonra Kullanılması ve Yakınların Dava Hakkı (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi) ve E. 2007/225, K.2008/4 sayılı direnme kararını [57] tesis etmiştir. Direnme kararına karşın Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, Yargıtay 11. Hukuk Dairesi kararını benimsenmiştir. İ. YARGITAY HUKUK GENEL KURULU KARARI Direnme kararına karşı gerçekleşen temyiz istemini inceleyen Yargıtay Hukuk Genel Kurulu gün ve E.2008/11-368, K.2008/393 sayılı kararında [58] ; Manevi hakların eser sahibine sıkı sıkıya bağlı olmaları ve mirasla intikal etmemelerinin bazı hallerde eser sahibi zararına sonuçlar doğurabileceğini, Eser sahibinin talimat ve istekleri doğrultusunda bu yetkilerin kullanılamamasının çözümü güç sorunlar çıkarabileceğini, Eserin korunması amacıyla eser sahibinin yakınları, bazı kurumlara ve mali hak sahiplerine bir kısım manevi hakların kullanma yetkisinin tanınması gerektiğini, FSEK m.19 daki düzenlemenin eser sahibinin ölümünden sonra, eser ve sahibini korumayı amaçladığını, Öğreti de de belirtildiği üzere, mirasçılara sadece esere saldırı halinde manevi tazminat davacı açma hakkının tanındığını, Medeni hukuk sahasında, murisin kişilik haklarına yönelik eylemi gerçekleştirene karşı mirasçıların kendi adlarına manevi tazminat isteme hakkının tanınmasının nedeninin, eylemin kendi kişilik değerlerine de tecavüz oluşturma olduğunu, FSEK in de aynı sistemden ilham aldığını, FSEK e göre eser sahibinin şeref ve itibarı ile ilgili olmaları bakımından sırf eser sahibinin şahsına bağlı manevi hakların ölümünden sonra yetkili şahıslar tarafından kullanılması keyfiyetinin, bu şahısların eserin hususiyet ve mahiyetinin muhafazasındaki menfaatleri bakımından kabul edilmiş olduğunu, [57] Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 19/11-a. [58] Kararın tam metni için bkz. Yavuz/Alıca /Merdivan, s , 19/ FMR 2014/ 1

21 Fethi MERDİVAN Kanun nazarında eser sahibinin şeref ve itibarini ihlal eden her hareketin, eserin korunması ile yetkili şahısların da muhik menfaatlerini ihlal ettiğini, Gerçekte eser sahibinin şerefine yönelik tecavüzün esere yönelik bir tecavüz olduğunu, Bu halde eserin korunmasıyla ilgili şahısların kendi namlarına harekete geçebilmesinin, eserin korunmasındaki anılan şahısların menfaati itibariyle olduğunu, Amacın eser ve eser sahibinin manevi haklarının korunması olduğunu, Eser sahibinin şerefine yönelik veya eserin mahiyet ve hususiyetini bozan değiştirmeler dışında mirasçıların manevi haklarının süjesi konumuna getirilmesi ve hakların onların kişilik değerlerine dahil edilmesi olmadığını, FSEK in 19/I.maddesindeki halde yetkilendirilen kişilerin kendi yararlarına değil, ölmüş eser sahibinin yararına hareket ettiklerini, ölmüş olan kişinin talimatına uygun hareket etmek zorunda olduklarını, saldırı halinde kendi yararlarına değil ölen eser sahibinin açık ve olayın gelişimine en uygun olan yararına uyar biçimde davranmak yükümlülüğünde bulunduklarını, tanınan yetkilerin miras hakkından bağımsız olmakla birlikte murisin arzusuna en uygun düşecek şekilde kendi tercihlerine göre ve süresiz kullanılabileceğini, FSEK in 19.maddesinin düzenleme biçimi nazara alındığında 1. fıkrada sayılan kişi ve kuruluşların manevi hakları aslen iktisap ettiklerinin ve kişilik değerlerine dahil edildiğinin, hakları kendi namlarına ve diledikleri gibi kullanabileceklerine ilişkin görüşün isabetli bulunmadığını, FSEK m.19/i hükmüne göre manevi hakların ihlali halinde sayılan kişilerin yetkilerini muris adına kullanacağını, söz konusu manevi haklara tecavüz halinde eser ve eser sahibinin korunabilmesi için tecavüzün önlenmesi ve giderilmesi istemli davalar açabileceklerini, ancak FSEK in 70/I.maddesi uyarınca manevi tazminat davası açamayacaklarını, eser sahibinin mirasçılarının ancak murislerinin kişilik haklarına da ihlal oluşturan eylemlerin gerçekleşmesi halinde BK nın 49. maddesine dayalı manevi tazminat davası açabileceklerini, İfade etmiştir. 2014/ 1 FMR 113

22 Manevi Hakların Eser Sahibinin Ölümünden Sonra Kullanılması ve Yakınların Dava Hakkı (Konuyla İlgili Yargıtay Kararlarının Değerlendirilmesi) J. FSEK M.19 HÜKMÜ FSEK in 19. maddesi hükmü aşağıdaki biçimindedir. b) Hakları kullanabilecek kimseler: Madde 19- Eser sahibi 14 ve 15 inci maddelerin birinci fıkralariyle kendisine tanınan salahiyetlerin kullanılış tarzlarını tesbit etmemişse yahut bu hususu her hangi bir kimseye bırakmamışsa bu salahiyetlerin ölümünden sonra kullanılması, vasiyeti tenfiz memuruna; bu tayin edilmemişse sırasiyle sağ kalan eşi ile çocuklarına ve mansup mirasçılarına, ana-babasına, kardeşlerine aittir. (Değişik: 21/2/ /12 md.) Eser sahibinin ölümünden sonra yukarıdaki fıkrada sayılan kimseler eser sahibine 14, 15 ve 16 ncı maddelerin üçüncü fıkralarında tanınan hakları eser sahibinin ölümünden itibaren yetmiş yıl kendi namlarına kullanabilirler. Eser sahibi veya birinci ve ikinci fıkralara göre salahiyetli olanlar, salahiyetlerini kullanmazlarsa; eser sahibinden veya halefinden mali bir hak iktisap eden kimse meşru bir menfaati bulunduğunu ispat şartiyle, eser sahibine 14, 15 ve 16 ncı maddelerin üçüncü fıkralarında tanınan hakları kendi namına kullanabilir. Salahiyetli kimseler birden fazla olup müdahale hususunda birleşemezlerse; mahkeme, eser sahibinin muhtemel arzusuna en uygun bir şekilde basit yargılama usulü ile ihtilafı halleder. (Değişik: 1/11/ /2 md.) 18 inci madde ile yukarıdaki fıkralarda sayılan salahiyetli kimselerden hiçbiri bulunmaz veya bulunup da salahiyetlerini kullanmazlarsa yahut ikinci fıkrada belirlenen süreler bitmişse, eser memleketin kültürü bakımından önemli görüldüğü takdirde, Kültür ve Turizm Bakanlığı 14, 15, 16 ncı maddelerin üçüncü fıkralarında eser sahibine tanınan hakları kendi namına kullanabilir. 114 FMR 2014/ 1

23 Fethi MERDİVAN K.FSEK M.19 HÜKMÜNDEKİ DÜZENLEMENİN KAPSAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ FSEK m.19 hükmünün bütünü nazara alındığındı, göze çarpan hususlar şunlardır; Öncelikle; FSEK 19.maddesi iki ihtimali öngören bir düzenleme yapmıştır. Bunlardan birincisi (FSEK m.19/i), eser sahibi hayattayken kamuya sunulmamış bir eserin kim tarafından ve kimin ismiyle kamuya sunulacağını belirleme (FSEK m. 14/I ve 15/I); ikincisi de (FSEK m.19/ii, III, V) eser sahibinin ölümünden önce ve sonra kamuya sunulan eserlere -yine kanunun belirlediği biçimlerde bir saldırı yapıldığında- eserin korunmasıyla ilgili manevi hakların kimler tarafından kullanılacağıdır (FSEK m. 14/III, 15/III, 16/III). Biraz sonra ifade edileceği üzere hüküm, eser sahibinin sağlığında kamuya sunulmuş eserleriyle ilgili FSEK in 14/I ve 15/I.maddelerinde yazılı haklar ile bunlar dışındaki manevi hakların nasıl kullanılacağını ve kamuya sunulmuş eserlere FSEK m.14/iii, 15/III ve 16/III de yazılı haller dışındaki eylemlerle gerçekleşen saldırılara karşı, eserle ilgili hakların kimler tarafından ve nasıl kullanılacağını düzenlememektedir. Maddenin yapısı belirtilen ilk iki kurgu üzerine inşa edilmiştir. Buna karşın -aşağıda ifade edileceği üzere- eserle ilgili manevi haklar sadece maddede sayılanlardan ibaret olmadığı gibi, esere saldırı da sadece maddede belirtilmiş ihtimaller ve haklar bakımından gerçekleşmez. Bu haliyle düzenlemenin, eserle ilgili hakların tamamını içermediği ve tüm saldırı ihtimallerini göz önüne almadığı açıktır. İkinci olarak; FSEK in 19. maddesi hükmü manevi hakların korunma bakımından süreye tabi olmadığını ortaya koymaktadır. Özellikle FSEK in 19/V maddesi hükmünde Kültür Bakanlığının manevi bir kısım yetkileri süresiz olarak kullanabileceğinin ifade edilmesi karşısında aksi sonuca ulaşılması mümkün değildir. Öte yandan FSEK 19/I madde hükmünde de sayılan FSEK m.14/i ve 15/I hükümlerindeki manevi yetkiler bakımından da bir kullanım süresi öngörülmemiştir. Dolayısıyla eserin mali haklarının koruma süresi devam ettiği süre içerisinde olduğu gibi, koruma süresinin bitmesini müteakip kullanılacağı hallerde dahi, manevi yetkilerin kullanımı gündeme gelebilecektir. 2014/ 1 FMR 115