Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ BOTAŞ İLETİM ŞEBEKESİNE ÜÇÜNCÜ TARAF ERİŞİMİ

Transkript

1 Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi TÜRKİYE 10. ENERJİ KONGRESİ BOTAŞ İLETİM ŞEBEKESİNE ÜÇÜNCÜ TARAF ERİŞİMİ Erdinç ÖZEN BOTAŞ Doğal Gaz İşletmeler Direktör Yrd. ÖZET Avrupa Birliğinin doğal gaz sektöründe tek bir iç pazar oluşturulması hedefi düşünüldüğünde, her üye ülke veya üyeliğe aday ülkede düzenleyici kurumların oluşturulması sonrasında, tüm doğal gaz iletim şebekelerine üçüncü taraf erişiminin yayınlanan düzenlemeler çerçevesinde, taraflar arasında ayrımcılığa gitmeden sağlanılması, öncelikli çalışmalar içinde yer almaktadır. Bu meyanda ülkemizde de Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından, 4646 Sayılı Kanun çerçevesinde yayınlanan İletim Şebekesi İşleyiş Yönetmeliği gereği, doğal gaz iletim şirketlerinin, şebekelerinden taşıma hizmeti sağlanmasına ilişkin düzenlemeleri EPDK onayından sonra yayınlamaları gerekmektedir. BOTAŞ İletim Şebekesi İşleyiş Düzenlemelerine İlişkin Esaslar (kısaca ŞİD) EPDK tarafından onaylanarak 1 Eylül 2004 tarihnde Resmi Gazetede yayınlanmış ve yürürlüğe girmiştir. Bildiride, ŞİD ve ŞİD çerçevesinde iletim şebekesinden taşıma hizmeti alacak olanlarla yürütülecek, Standart Taşıma Sözleşmesi, Bağlantı Anlaşmaları, Teslim Sözleşmeleri gibi akitler hakkında bilgi verilecek, ŞİD in yürürlüğe girmesinden bu yana gerçekleşen uygulamalara değinilecektir. Ayrıca, 2. Gaz Direktifi doğrultusunda Avrupa Birliği hedefleri ile üye ülkeler ve ülkemizde gelinen noktanın bir değerlendirmesi yapılacaktır. 1. GİRİŞ Avrupa Birliği üye ülkelerinde liberal, serbest rekabete açık Doğal Gaz Piyasa Faaliyetleri oluşturularak aynı kurallar altında işleyen bir iç doğal gaz piyasası oluşturma hedefi ile 1998 yılında ilk direktif First Gas Directive (98/30/EC) yayınlanmıştır. Bu direktif ile, doğal gaz iletim faaliyetlerinin ticaret faaliyetlerinden ayrıştırılmış bir yapıda yürütülmesi, bu doğrultuda şirketlerin hesap ayrışmasına (Account Separation) gitmeleri, kurulacak İletim Şirketlerinin doğal gaz taşıma hizmetinden yararlanmak isteyen diğer aktörlere de şebekeye erişim hakkı verilmesi (Third Party Access) ve taşıma hizmetinin oluşturulacak tarife modelleri çerçevesinde, tüm ilgili aktörlere, ayrımcılığa gitmeden eşit şartlarda verilmesi hükme bağlanmıştır. Konuya yönelik olarak ikinci direktif (2003/55/EC)

2 yılında yayınlanmış olup, bu direktifle üye ülkelerin 1 Temmuz 2004 tarihi itibarı ile Doğal Gaz İletim Şirketlerinin hukuksal olarak da ayrışım süreçlerinin (Legal Unbundling) tamamlanması ve endüstriyel kullanıcıların kendi tedarikçilerini seçme serbestisi için tüm hukuksal çerçevenin oluşturulması hükme bağlanmıştır. Avrupa Birliği tarafından Doğal Gaz İletim Şebekelerine erişim ile ilgili uygulanacak temel prensipleri ortaya koyan regulasyon EC 1775/2005 yayınlanmıştır. Ülkemiz özelinde ise, Avrupa Birliği ve dünyadaki uygulamalar paralelinde, Doğal Gaz Piyasasının serbestleştirilmesi çalışmaları 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunun yayınlanması ile başlatılmıştır. Hedeflenen doğal gaz piyasasının oluşturulmasında ise en öncelikli adımlar, ticaret, taşıma ve depolama faaliyetlerine ilişkin hesap ayrışımlarına gidilmesi ve Doğal Gaz İletim Şebekesinin üçüncü taraf erişimine açık olmasının sağlanmasıdır. Bu doğrultuda Doğal Gaz Piyasası Kanunu çerçevesinde EPDK tarafından yayınlanan İletim Şebekesi İşleyiş Yönetmeliği gereği BOTAŞ tarafından hazırlanan ve 1 Eylül 2004 tarihi itibarı ile yürürlüğe giren İletim Şebekesi İşleyiş Düzenlemelerine İlişkin Esaslar (kısaca ŞİD), BOTAŞ ın Doğal Gaz İletim Şebekesi ne üçüncü taraf erişimi ile ilgili kuralları ortaya koymaktadır. Doğal Gaz İletim Şebekelerine erişim için Avrupa Birliği üye ülkelerinde iki genel uygulama görülmektedir. Bunlardan birincisi, İletim Şirketleri tarafından hazırlanarak, Enerji Piyasası Düzenleyicisi durumundaki kurum tarafından onaylanarak yürürlüğe giren Şebeke Tüzüğü (Network Code) çerçevesinde Regülasyona Dayanan Erişim (Regulated Access); diğeri ise İletim Şirketi ile Taşıtanlar arasında, özel bir Taşıma Sözleşmesi çerçevesinde ilişkilerini yürütmeleri esasına dayalı Karşılıklı Müzakereye Dayanan Erişim (Negotiated Access) olarak tanımlanabilir. ŞİD, çoğu üye ülkede halen yürürlükte olan birinci uygulamaya örnek teşkil etmektedir. 2. BOTAŞ DOĞAL GAZ İLETİM ŞEBEKESİ ne ÜÇÜNCÜ TARAF ERİŞİMİ İLE İLGİLİ BOTAŞ MEVZUATI ve UYGULAMALARI EPDK tarafından 4646 Sayılı Kanun çerçevesinde yayınlanmış olan yönetmelikler içinde yer alan İletim Şebekesi İşleyiş Yönetmeliği gereği bir İletim Lisansı sahibinin hazırlaması gerekli dökumanlar, İletim Şebekesi İşleyiş Düzenlemelerine İlişkin Esaslar, Taşıma Sözleşmesi, Bağlantı Anlaşması ve Teslim Sözleşmesi olup bunlardan ilki EPDK onayına tabi olup, diğerlerinin onaylanmış bu esaslarla birlikte Kurum tarafından yayınlanmış olan mevzuat ile uyum içinde olması hususu EPDK tarafından takip edilir. 2.1 BOTAŞ İletim Şebekesi İşleyiş Düzenlemelerine İlişkin Esaslar BOTAŞ İletim Şebekesi İşleyiş Düzenlemelerine İlişkin Esaslar (kısaca ŞİD), şebekeden Doğal gaz taşıma hizmeti almak isteyenler (Taşıtanlar) ile şebeke operatörünün (Taşıyıcı) ilişkilerini düzenleyen dökumandır. Konuya yönelik hazırlanan ilk taslak dökuman BOTAŞ tarafından 2003 yılı Mayıs ayında onay için 276

3 EPDK ya gönderilmiştir. Taslak üzerinde yapılan görüşmeler süreci içinde, dökuman BOTAŞ web sitesinde de yayınlanmış ve piyasadaki ilgili aktörlerden de görüşler alınarak değerlendirilmiştir. Bu süreç sonunda hazırlanan nihai dökuman EPDK nın 17/08/2004 tarih ve 356/20sayılı Kurul kararı ile onaylanmış, 1 Eylül 2004 tarihinde de Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. ŞİD de, sisteme giriş, kapasite tahsisi, sevkiyat kontrolü ve sistem dengelemesi, Taşıma Miktarı Bildirimi ve Programlar, ölçüm ve taşıma miktarının tespiti, İletim Şebekesinin kullanım koşulları, özellikleri ile günlük işletme ve bakım gereksinimleri gibi, Taşıyıcı ile Taşıtanların iletim hizmetine ilişkin hak ve yükümlülüklerini düzenleyen genel ve ayrıntılı kural ve ilkeler belirtilmektedir. BOTAŞ Doğal Gaz İletim Şebekesi nden doğal gaz taşıtmak isteyen bir üçüncü taraf için başvuru şartları ŞİD de aşağıdaki şekilde yer almıştır. Taşıyıcı, Elektronik Bülten Tablosunda ve internet sayfasında, tüm Giriş ve Ana Çıkış Noktalarını, bu noktalardaki mevcut tahsis edilen kapasiteler ile Atıl Kapasiteleri ve Ana Çıkış Noktalarına bağlı Tali Çıkış Noktalarını sürekli duyurur. Herhangi bir Giriş Noktasından herhangi bir Çıkış Noktasına Doğal Gaz taşıtmak için ilk kez başvuruda bulunacakların, ithalat, ihracat veya toptan satış lisansı sahibi olmaları gerekmektedir. Başvurularda bu lisansın bir sureti ile aşağıda yer alan bilgi ve belgeler Taşıyıcıya ibraz edilecektir. a) Taşıtılacak Doğal Gazın, İletim Şebekesi ne ilk girişi için öngörülen tarih ve bu tarihten itibaren, 5 yıllık dönem için, bu dönem içindeki her bir Gaz Yılı içinde taşıtılması öngörülen yıllık Miktar, b) Taşınacak Doğal Gazın İletim Şebekesine Giriş ve Çıkış noktaları, bu noktalar için talep edilen kapasiteler ve bu noktalardan girecek ve çekilecek yıllık Miktarların aylık bazda dağılımı, c) Her bir Çıkış Noktası için talep edilen Asgari Teslim Basıncı ve asgari sıcaklık, Doğal Gaz ithalat lisans sahipleri ile toptan satış lisansına sahip üretim şirketleri yukarıdakilere ilave olarak, aşağıdaki bilgi ve belgeleri ibraz edeceklerdir. d) Taşınacak olan Doğal Gazın İletim Şebekesine gireceği Giriş Noktasındaki sıcaklık ve basınç aralığı, e) Giriş Noktasında Taşıyıcıya teslim edilecek Doğal Gazın kalite şartnamesi (ŞİD ekinde (Ek-1) verilen Kalite Şartnamesi formunun bu gaz için doldurulmuş hali (asgari ve azami değerler belirtilecektir)), İthalat lisansı sahiplerinin ibraz edecekleri bilgi ve belgeler içinde aşağıdaki bilgi ve belgeler de yer alacaktır; f) Doğal Gazın teminine yönelik ithalat anlaşmasındaki Doğal Gaz akışına ilişkin hükümler ve varsa Yurt Dışı Operatörü ile yapılan sözleşme veya niyet sözleşmesi ŞİD hükümleri, Malkoçlar (Bulgaristan), Durusu (Mavi Akım), Bazergan (İran) ve Marmara Ereğlisi LNG Terminali Giriş Noktaları üzerinden ülkemize ithal edilen Doğal Gaz üretim sahalarının uzak oluşu, edinilen tecrübe doğrultusunda, talepteki artışa paralel Giriş Noktalarındaki arzın artırılması veya bir Giriş Noktasındaki 277

4 sevkiyatın azalması nedeniyle başka bir Giriş Noktasındaki arz miktarının artırılmasının temininin genelde günler alan bir süreç olduğu, ülkemizde doğal gaz yeraltı depolama tesislerinin henüz faal olmadığı ve boru hattı stoğunun sistem dengesinin sağlanması için yegane enstruman olduğu gibi gerçekler dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu çerçevede, coğrafik olarak farklı yerlerde Giriş Noktalarının var olması nedeniyle, kapasite rezervasyonu için, halen Avrupa Birliği üye ülkelerinde çoğunlukla benimsenmiş olan Giriş-Çıkış Sistemi (Entry- Exit System) benimsenmiştir. Tedarikçilerin Giriş Noktalarından İletim Şebekesi ne günlük girişleri ile İletim Şebekesindeki Çıkış Noktalarından günlük çekişlerinin arasındaki farkın, tanımlanan bir tolerans sınırında kalmalarını öngören, günlük esaslı bir Dengeleme rejimi ortaya konmuştur. Taşıtanlar arasında kapasite devri veya kapasite ticareti, en az bir ay süreli dönemler için gerçekleştilmesi kaydıyla uygun görülmüştür. (Dengeleme rejiminin saatlik takip edilmesi ve kapasite devri veya kapasite ticaretinin günlük bazda gerçekleştirilmesi kimi ülkelerdeki ileri uygulamalardır.) Çok gelişmiş bir alt yapıya sahip bulunan İngiltere, İtalya ve Hollanda gibi ülkelerde belirli bir miktarda gaz hacmine yönelik oluşturulmuş olan günlük borsa yapısı, ŞİD de yer almamıştır.. Bu borsa yapısı, Şebekede sanal bir nokta olarak tanımlanabilecek Ulusal Dengeleme Noktası (National Balancing Point) üzerinde dengeleme gazı ticareti yapılmasını öngörür. Elektronik Bülten Tablosu (Electronic Bulletin Board) olarak adlandırılan, Taşıtanlar ve Taşıyıcı tarafından interaktif uygulamalara imkan veren sistemler üzerinden takip edilen dengesizliklere göre her bir Taşıtan kendi aleyhine günlük dengesizlik ücretine maruz kalmamak veya müşterilerinin gaz çekişlerinin kısılmasını önlemek için ihtiyaç duyduğu ilave gaz miktarını veya arz fazlasını belirler, bu doğrultuda diğer aktörler ile teklif alış verişinde bulunur. Bu borsada oluşan marjinal alış ve satış fiyatları günlük dengesizlik ücretlerinin belirlenmesine baz teşkil eder. Ülkemizde benzer uygulamaların gerçekleştirilebilmesi yönünde piyasadan öneriler gelmiş ise de mevcut alt yapının ve gaz arzındaki mevcut esnekliklerin henüz böyle uygulamalara imkan sağlayacak durumda olmadığı düşünülmüştür. 2.2 Standart Taşıma Sözleşmesi Standart Taşıma Sözleşmesi, Taşıyıcı tarafından ŞİD de tanımlanmış olan Standart Hizmetin sağlanması için Taşıtan ile Taşıyıcı arasında aktedilen sözleşmedir. Standart Hizmet, ŞİD de aşağıdaki şekilde belirtilmektedir. Taşıyıcı, STS kapsamında Standart Hizmet verir. Standart Hizmet, ŞİD ile İletim ve Sevkiıyat Kontrol Tarifesine tabi olarak; (i) Rezerve Kapasiteye kadar Doğal Gaz Miktarlarının Giriş Noktasında teslim alınması, anlık transfer ile Çıkış Noktasına taşınması, değişken bir saatlik profil arz etmeyecek şekilde çekilmek üzere Çıkış Noktasında teslime hazır hale getirilmesi asli hizmetini, 278

5 (ii) Asli hizmetin yerine getirilmesi için yardımcı hizmet olarak, 1) Günlük Giriş ve Günlük Çekişin tespiti için gerekli ölçümlerin yapılması, 2) Günlük Giriş ve Günlük Çekişin tespiti için Taşıtanlar arasında tahsis işleminin yapılması, 3) Gerekli faturaların düzenlenmesi ve Taşıtanlara gönderilmesi, 4) Sevkiıyat kontrol ve sistem dengeleme hizmeti verilmesi, 5) Giriş ve Çıkış Noktalarındaki Doğal Gazın, Gaz Giriş Hükümlerine ve ŞİD ekindeki Kalite Şartnamesine uygunluğunun tespit edilmesi, 6) Kapasite rezervasyonunun yapılması, 7) Tedarikçi değişimi nedeniyle kapasite devir işlemlerinin yapılması, 8) Kapasite tescil belgelerinin düzenlenmesi, 9) Acil Durum, Zor Gün, Sınırlı Kapasite Gününün yönetilmesi, 10) Kapasite devir ve aktarım ücretine tabi olarak, kapasite devir ve kapasite aktarım işlemlerinin yapılması gibi hizmetleri kapsar. Her Tedarikçi veya İhracatçı Şirket, Doğal Gazın taşınması için BOTAŞ (Taşıyıcı) ile bir Standart Taşıma Sözleşmesi (STS) imzalamak durumundadır. Taşıyıcı ile Taşıtanın, İletim Şebekesi üzerinden Doğal Gaz akışı ile ilgili hak ve yükümlülüklerini düzenleyen özel şart ve hükümler ile Doğal Gazın Taşıtan adına hareket edenlerce teslim edilmesi ve/veya alınması ve bunlarla Teslim Sözleşmesi yapılmasına ilişkin koşullar da STS de yer alır. Standart Taşıma Sözleşmesi imzalayan bir Taşıtan, taşıma hizmeti alırken ŞİD hükümlerine tabi olacağını kabul etmiş olur. 2.3 Bağlantı Anlaşması Bağlantı Anlaşması, Taşıyıcı ile İletim Şebekesine bağlanmak isteyen arasında, İletim Şebekesine bağlanmak amacıyla yapılan anlaşmadır. Taraflar, Taşıyıcı ile Son Kullanıcılar veya Dağıtım Şirketleridir. İletim Şebekesi ne bağlantı hattı ile birlikte gaz arzının sağlanacağı istasyon maliyetinin bağlanan tarafından karşılanacağı öngörülmüştür. Bağlantı hattı ile istasyonun inşaası, BOTAŞ tarafından hazırlanan Teknik Şartnameler doğrultusunda, bağlanan tarafından EPDK tarafından onaylı müteahhit ve müşavirler arasından seçilecek firmalara yaptırılır. Müşavir firma bağlantı boru hattı ile birlikte doğal gaz arzının sağlanacağı istasyonun tesis çalışmalarını BOTAŞ adına denetler, tüm proje onay çalışmalarının koordinasyonunu üstlenir. 2.4 İşletme Protokolü İşletme Protokolü, bir dağıtım lisans bölgesinde, mülkiyeti ve işletme sorumluluğu Dağıtım Şirketleri ne ait Şehir Giriş İstasyonlarında Taşıyıcı ile Dağıtım Şirketlerinin sorumluluklarını belirlemek, Taşıyıcı tarafından teslim edilen Doğal Gaz ile ilgili kayıtların, günlük protokollerin düzenlenmesine ilişkin hususların düzenlenmesini sağlamak üzere Taşıyıcı ile Dağıtım Şirketleri arasında düzenlenen bir protokoldür. 279

6 2.5 Teslim Sözleşmeleri Teslim Sözleşmesi tabiri, Sistem kullanıcıları veya onların adına hareket edenlerle Taşıyıcı arasında veya Depolama Şirketi ve Taşıyıcı arasında veya İletim Şirketi ile Taşıyıcı arasında Doğal Gazın devir teslimi için yapılan sözleşmeyi ifade eder. Teslim Sözleşmelerinin kapsamı ŞİD de aşağıdaki şekilde belirtilmiştir. Taşıyıcı ve Taşıtan veya adına hareket eden arasındaki Teslim Sözleşmelerinde yer alacak Ölçüm Hükümleri aşağıdaki hususları içerecektir: 1) Giriş Noktalarında ve Çıkış Noktalarında teslim edilen Doğal Gazın ölçülmesi, numune alınması ve analiz edilmesi, 2) Söz konusu Doğal Gazın hacmi ve Üst Isıl Değerinin belirlenmesine ilişkin prosedür, yöntem ve standartlar, 3) Ölçüm Ekipmanının tetkiki ve ayarlanması için gerekli ölçüm hassasiyetine ilişkin standartlar ve prosedürler, 4) Herhangi bir Ölçüm Ekipmanının ölçüm yapamaması veya hatalı ölçüm yapması veya Giriş Noktası Ölçüm Hükümlerinin herhangi birisiyle uyumsuzluğunun tespit edilmesi durumunda, teslim edilen veya teslim edilmek üzere sunulan Doğal Gazın hacmi, miktarı ve herhangi bir Teslimat Özelliğinin nasıl belirleneceğine ilişkin şartlar, 5) Teslim edilen veya teslim edilmek için sunulan Doğal Gazın hacmi, miktarı veya herhangi bir Teslimat Özelliğine ilişkin olarak Taşıtan ve Taşıyıcı arasında meydana gelen farklılık veya uyuşmazlığın, anlaşma yoluyla çözülmesi de dahil, çözülmesine ilişkin hususlar. Teslim Sözleşmeleri üç ayrı tip olarak hazırlanmış olup, 2005 yılı mart ayında BOTAŞ ın web sitesinde yayınlanmıştır. Piyasadan gelecek görüşler dikkate alınarak, aşağıda belirtilen üç ayrı tip Teslim Sözleşmesi ne nihai şeklin verilmesi hedeflenmiştir. -Yüksek basınçlı şebekeye doğrudan bağlı istasyonlardan (Ana Çıkış Noktaları) beslenen müşterilere yönelik Teslim Sözleşmesi -Orta basınçlı şebekeye bağlı istasyonlardan (Tali Çıkış Noktaları) beslenen müşterilere yönelik Teslim Sözleşmesi -Mülkiyeti ve işletme sorumluluğu dağıtım Şirketlerine ait olan istasyonlar (Şehir Giriş İstasyonları) için Teslim Sözleşmesi 2.6 Taşıma Tarifesi İletim Şirketlerinin taşıma faaliyetlerini detayları belirlenmiş, maliyet esaslı Taşıma Tarifeleri doğrultusunda gerçekleştirmeleri esas olup, bu tarifelerin, ilgili Yönetmelik doğrultusunda (Tarifeler Yönetmeliği) her yıl en geç 31 Ekim gününe kadar EPDK nın incelemesine sunulması ve Kurum onayı ile yürürlüğe girmesi hükme bağlanmıştır. Doğal Gaz İletim Tarifesi için Gazın İletim Şebekesine sokulduğu Giriş Noktası ile Şebekeden çekildiği Çıkış Noktası arasında fiziksel, 280

7 mesafeye dayalı bir link kurmayan, belirli sayıda Çıkış Zonu tanımlayarak, farklı Çıkış Zonlarında, Giriş Noktalarından bağımsız bir fiyatlandırma öngören Giriş- Çıkış Sistemi baz alınmıştır. Çıkış zonu olarak halihazırda tüm Türkiyeyi kapsayan tek bir zon öngörülmüş olup bu çerçevede oluşturulan model Giriş- Posta Pulu Çıkış olarak adlandırılmaktadır. Taşıma Tarifesi iki bileşenden oluşmaktadır. Bunlardan birincisi giriş ve çıkış noktalarından, bulunulan gaz yılı içinde günlük bazda çekilmesi öngörülen azami miktarlar doğrultusunda rezerve edilen kapasite için ödenen sabit kapasite bileşeni; diğeri ise bir giriş noktasından teslim alınarak bir çıkış noktasına taşınması gerçekleştirilen miktarlar için ödenen değişken hizmet kalemidir. Yatırımlara ilişkin harcamalar, amortismanlar ve varlık değeri üzerinden belli bir yüzde ile geri dönüşün kapasite kaleminden, işletme harcamalarının ise hizmet kaleminden sağlanması öngörülür. Taşıma tarifeleri Kesintisiz (Firm) ve Kesintili (Interruptible) hizmet için ayrı ayrı belirlenmekte, kesintili hizmetin öngörüldüğü kapasite rezervasyonları için Kesintili Tarife daha düşük bir bedelle öngörülür. BOTAŞ ın uygulamakta olduğu İletim Şebekesi İşleyiş Düzenlemelerine İlişkin Esaslar, sadece kesintisiz hizmet doğrultusunda kapasite rezervasyonu öngörmekte ve tarife modeli de bu çerçevede uygulanmaktadır. 2.6 Elektronik Bülten Tablosu(EBT) Elektronik Bülten Tablosu kısaca EBT tabiri, Doğal Gaz piyasasında faaliyet gösteren tarafların piyasa hareketlerini takip edebilmeleri için kurulmuş olan ve Taşıyıcı tarafından işletilen elektronik duyuru panosunu ifade eder. Sistem, ŞİD ile ilgili uygulamaların yerine getirilmesi ve bu uygulamaların EPDK tarafından takibi için alt yapı oluşturmakta olup, 2005 yılında devreye alınmıştır. EBT üzerinden yayınlanacak bazı bilgiler aşağıda belirtilmektedir. - Tüm Giriş ve Ana Çıkış Noktalarındaki mevcut tahsis edilen kapasiteleri - Tüm Giriş ve Ana Çıkış Noktalarındaki atıl kapasiteleri - Giriş/Çıkış Noktaları için Maksimum Ayrılabilir Kapasiteleri - Her Ana Çıkış Noktası ve Tali Çıkış Noktasına ait Doğal Gaz çekiş eşik değerleri - Taşıma Miktar Bildirimleri, Taşıma Miltarı Değişiklik Bildirimleri, Taşıyıcının onay, ret, değişiklik bildirimleri ve Programlar - Tahsisatlar (İlk Tahsisat, Son Tahsisat) - Giriş ve Ana Çıkış Noktalarındaki anlık akış miktarları, anlık üst ısıl değer, anlık teslim basıncı ve gün sonundaki toplam akış miktarları, ortalama üst ısıl değer ile ortalama teslim basıncı -Kesinti/Kısıntı/Arttırma talimatları, Zor Gün ve Sınırlı Kapasite Günü, Günlük Dengesizlikler 281

8 3. ÜLKEMİZ ve AVRUPA BİRLİĞİ GENELİNDE İLETİM ŞEBEKELERİ NE ÜÇÜNCÜ TARAF ERİŞİMİ İLE İLGİLİ MEVCUT DURUM DEĞERLENDİRMESİ 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu ile hedeflenen liberal bir doğal gaz piyasasının oluşmasında temel adımlardan biri, İletim Şebekesi nin üçüncü taraf erişimine açılması ile ilgili prensipleri ortaya koyan BOTAŞ İletim Şebekesi İşleyiş Düzenlemelerine İlişkin Esaslar ın 1 Eylül 2004 tarihinde Resmi Gazete de yayınlanmasıyla atılmış durumdadır. Bu konuda Türkiye, Yunanistan, Portekiz, Finlandiya gibi bazı Avrupa Birliği üye ülkelerinden önce adım atmış bir durumdaydı. Kanunun öngördüğü Kontrat Devirleri çalışmalarının sonuçlanmasından sonra piyasaya yeni ithalatcı şirketlerin girmesiyle ŞİD in tüm hükümleriyle birlikte uygulanması, yapılacak taşıma sözleşmeleriyle reellik kazanacaktır. Bununla birlikte ŞİD çerçevesinde yayınlanmış olan Bağlantı Anlaşmaları, İşletme Protokolleri, piyasada Taşıyıcı ile son kullanıcılar ve Dağıtım Şirketleri arasında düzenli bir şekilde uygulanmaktadır. Bugün yirmiden fazla Dağıtım Şirketi ile BOTAŞ arasındaki ilişkilerde pek çok ayrıntı için ŞİD bir referans görevini görmektedir. ŞİD de Bağlanan Sistem olarak tanımlanan kategoriye giren, İzmir Aliağa da özel sektör tarafından tesis edilmiş olan LNG Terminali nin BOTAŞ İletim Şebekesi ne bağlanması da taraflar arasında ŞİD çerçevesinde hazırlanarak 2005 Kasım ayında imzalanan Bağlantılı Sistem Teslim Sözleşmesi ve Bağlantı Sözleşmesi hükümleri doğrultusunda gerçekleştirilmiştir. Avrupa Komisyonunun elektrik ve gaz piyasalarına ilişkin yıllık raporları ve konuya ilişkin diğer çalışmalar incelendiğinde, hedeflenen liberal iç piyasası ile ilgili gelişmelerin Direktifler ile belirlenen hedeflerin arkasında olduğu görülmektedir yılı Ekim ayında 18 üye ülke, II. Gaz Direktifi ile ilgili gereklilikleri yerine getiremediklerini beyan etmişlerdi. Bugün için her ne kadar AB üyesi ülkeler ile aday üye ülkelerin büyük çoğunluğunda, İletim Şebekelerinin üçüncü taraf erişimi ile ilgili düzenlemeler uygulamaya konmuş ise de, II: Gaz Direktifinin temel hedeflerinden biri olan, serbest tüketicilerin kendi tedarikçilerini belirleme şansı doğrultusunda, farklı tedarikçilerden gaz temini yönünde kontrat değişiklikleri çok kısıtlı düzeyde kalmıştır. Gerçek anlamda liberal bir gaz piyasasının oluşmasında karşılaşılan başlıca zorluklar aşağıda belirtilmektedir. -Arz, Avrupa kıtası dışında yer alan ve giderek daha uzak mesafelerde kısıtlı sayıdaki ülkelerdeki üretime dayanmaktadır. -Geçmiş dönemlerde uzun dönemli olarak imzalanan ve Tedarikçiler arasında reexport gibi yeni ticari ilişkilere imkan sağlamayan katı kontrat hükümleri bulunmaktadır. -Üye ülkeler arasındaki sistemlerin enterkoneksiyonu ve bu noktalardaki kapasite imkanları yeterli ölçüde ölçüde geliştirilememiştir. -Çoğu üye ülkede arzın çok büyük kısmı bir tek firma tarafından temin edilmektedir. -İletim Şirketlerinin tarife yapılarındaki farklılıklar ticari ilişkilerin kurulmasını güçleştirmektedir. 282