Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Metaforlar

Transkript

1 DURU / Uyum Zorluklarını Yordamada Yalnızlık, Sosyal Destek ve Sosyal Bağlılık Arasındaki Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Metaforlar Fatih AYDIN * Öz Bu araştırmanın amacı, ortaöğretim öğrencilerinin Coğrafya kavramına ilişkin sahip oldukları algıları metaforlar yardımıyla ortaya çıkarmaktır. Araştırmaya, eğitimöğretim yılında, Karabük il merkezindeki liselerde öğrenim gören toplam 110 öğrenci katılmıştır. Araştırmada aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: (a) Ortaöğretim öğrencileri Coğrafya kavramına ilişkin sahip oldukları algıları hangi metaforlar aracılığıyla açıklamaktadır? (b) Bu metaforlar ortak özellikleri bakımından hangi kategoriler altında toplanmaktadır? Araştırmanın verileri, öğrencilerin Coğrafya gibidir; çünkü cümlesini tamamlamasıyla elde edilmiştir. Bu araştırmada olgubilim deseni kullanılmış ve veriler içerik analiz tekniğiyle çözümlenmiştir. Araştırmanın bulgularına göre; (a) Ortaöğretim öğrencileri coğrafya kavramına ilişkin toplam 44 adet geçerli metafor üretmişlerdir. (b) Bu metaforlar, ortak özellikleri bakımından irdelenerek sekiz farklı kavramsal kategori altında toplanmıştır. Araştırmanın sonucunda, Coğrafya kavramını, ortaöğretim öğrencilerinin %34 ünün mekânın ifadesi, %19 unun bilginin ifadesi, %17 sinin yaşamın ifadesi, %9 unun sonsuzluğun ifadesi, %8 inin kıymetin ifadesi, %5 inin değişimin ve gelişimin ifadesi, %5 inin kılavuzun ifadesi ve %3 ünün zorunluluğun ifadesi olarak algıladıkları görülmüştür. Sonuç olarak metaforlar, ortaöğretim öğrencilerinin Coğrafya kavramına ilişkin sahip oldukları algıları anlamada ve açıklamada, güçlü birer araştırma aracı olarak kullanabilir. Anahtar Kelimeler Ortaöğretim, Metafor, Coğrafya Metaforları. * Karabük Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü Öğretim Üyesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 10 (3) Yaz / Summer Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.

2 1294 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Yrd. Doç. Dr. Fatih AYDIN Karabük Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü Elektronik Posta: Yayın ve Diğer Çalışmalardan Seçmeler Aydın, F. ve Buldur, A. D. (2004). Ortaöğretim 1. sınıf coğrafya dersinde işbirlikli öğrenmenin akademik başarıya etkisi. Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16, Demirkaya, H., Eser-Ünaldı, Ü., & Aydın, F. (2007). Primary prospective social studies teachers perspective towards ICT use ın geography teaching. Procedings of Fourth Balkan Congress, Bulgaria, 3,

3 DURU / Uyum Zorluklarını Yordamada Yalnızlık, Sosyal Destek ve Sosyal Bağlılık Arasındaki Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Metaforlar Fatih AYDIN Metafor, araştırmacılar tarafından farklı biçimlerde tanımlanmıştır. Morgan (1998, s. 14) metaforu, bir düşünce ve görme biçimi olarak ifade ederken; Lakoff ve Johnson (2005, s. 25) ise, metaforu bir düşünce malzemesi, insan kavrayışının bir şekli ve sadece bir söz figürü değil aynı zamanda bir düşünce figürü olarak tanımlamıştır. Saban, Koçbeker ve Saban (2006, s. 1) metaforu bir bireyin yüksek düzeyde soyut, karmaşık veya kuramsal bir olguyu, anlamada ve açıklamada işe koşabileceği güçlü bir zihinsel araç olarak ifade etmektedir. Benzetme kavramıyla yakın bir anlam taşıyan metafor kavramı, bilinmeyeni bilinene aktarmak suretiyle açıklamak ya da nitelikleri bir gerçeklik düzleminden bir başkasına aktarmak suretiyle iş gören bir söz ya da görüntü aracı olarak tanımlanabilir (Mutlu, 1998, s. 106). Metafor, bireylerin kendi dünyalarını anlamalarına ve yapılandırmalarına yönelik güçlü bir zihinsel haritalama ve modelleme mekanizması olarak dikkat çekmektedir (Arslan ve Bayrakçı, 2006). Metaforlar, bireyin belli bir olguyu başka bir olgu olarak görmesine olanak tanır (Clarken, 1997). Cerit (2008, s. 694) metaforu, insanların hayatı, çevreyi, olayları ve nesneleri nasıl gördükleri; farklı benzetmeler kullanarak açıklamaya çalışmada kullandıkları bir araç olarak ifade etmiştir (Cerit, s. 694). Metafor genellikle söylemi süslemeye yönelik bir söz sanatından ibaret sayılır; ancak önemi bundan çok daha büyüktür. Metafor kullanımı, bireyin genel olarak dünyayı kavrayışına sinen, bir düşünme ve bir görme biçimi anlamına gelir. Metaforlar, söylenmek isteneni daha az sözcükle, daha vurgulu bir biçimde ifade etmeye yararlar. Başka bir deyişle,

4 1296 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ güçlü bir anlatımı daha az sözcükle ifade etme şansını, metaforlarla yakalamak olanaklıdır. Metaforlar; bireyi yaratıcı düşünmeye, hayal etmeye, kendi yaşantısı içinde anlamlandırmaya yönlendirmektedir. Aynı zamanda metaforlar, bireylerin sınırlanmasını engelleyerek onları yaratıcılığa yönlendirirken, dilin derinliklerinde kendilerini bulmalarını sağlamaktadır. Bu bakımdan, bireylerin düşüncelerini, duygularını, yaşantılarını tanımlamalarında metaforlardan yararlanmaları kaçınılmazdır (Girmen, 2007). Tanımlardan da anlaşılacağı üzere metaforlar, bir kişinin bir kavramı ya da olguyu algıladığı biçimde, benzetmeler kullanarak ifade etmesidir. Forceville (2002), herhangi bir şeyin metafor olarak kabul görmesi için şu üç sorunun yanıtlanması gerektiğini ifade etmiştir. Bunlar: 1- Metaforun konusu nedir? 2- Metaforun kaynağı nedir? 3- Metaforun kaynağından konusuna atfedilmesi düşünülen özellikler nelerdir? Bu ilişkiyi Saban (2004, s. 2) bir örnekle şöyle ifade etmiştir: Metaforun konusu (örneğin, Öğretmen bahçıvan gibidir. cümlesindeki öğretmen sözcüğü), metaforun kaynağı (bahçıvan) ve metaforun kaynağından konusuna atfedilmesi düşünülen özellikler (bahçıvanın yetiştirdiği fidanlarla ayrı ayrı ilgilenmesi gibi öğretmenin sınıftaki öğrencilerin bireysel farklılıklarını dikkate alması) şeklinde açıklayarak metaforun kaynağının, metaforun konusunu farklı bir bakış açısıyla anlamada bir filtre veya süzgeç görevi gördüğünü belirtmiştir. Son yıllarda eğitimcilerin dikkatini çeken metafor, yerli ve yabancı literatürde çeşitli araştırmalara konu olmuştur. Inbar (1996), Guerrero ve Villamil (2002), Botha (2009), Alger (2009), Shaw, Massengil ve Mahlios (2008), Pishghadam, Torghabeh ve Navari (2009), Pishghadam ve Navari (2010), Saban (2004, 2008, 2009), Saban ve arkadaşları (2006), Şahin, Çermik ve Doğan (2010), Töremen ve Döş (2009), Girmen (2007), Aydoğdu (2008), Öztürk (2007) ve Cerit (2008) tarafından gerçekleştirilen araştırmalar bunlardan bazılarıdır. Yapılan araştırmalar genel olarak; öğretmen, öğrenci, bilgi, yönetici, müfettiş, okul ve kültür gibi kavram ya da olguların, çalışma grubunda bulunan katılımcılar tarafından hangi metaforlarla ifade edildiğini ortaya koymuştur. Aşağıda, yapılan araştırmalardan birkaç örnek verilmiştir. Inbar (1996) araştırmasını, 15 farklı okuldan 409 öğrenci ve 254 öğretmen üzerinde gerçekleştirmiştir. Katılımcılardan öğrenci, öğretmen, okul yöneticisi ve okul kavramlarına ilişkin metafor üretmeleri istenmiştir. Araştırmadan elde edilen bulgulara göre, Öğrenci için flora, fa-

5 AYDIN /Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları una, tutsak, yalnız., öğretmen için lider, savaşan, öğreten., okul için makine, depo, çerçevelenmiş dünya ve okul yöneticisi için otoriter güç, çiftçi. gibi metaforlar üretilmiştir. Ayrıca metaforların cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermediği sonucuna ulaşılmıştır. Guerrero ve Villamil (2002) çalışmalarında, 22 öğretmenden öğretmenlik mesleğindeki rollerini nasıl algıladıklarına dair metafor üretmelerini istemiştir. Öğretmenler toplam 28 adet metafor üretmiştir. Bu metaforlar dokuz kategoride toplanarak analiz edilmiştir. Bu kategoriler şu şekilde adlandırılmıştır: Lider olarak öğretmen, bilgi aktarıcı olarak öğretmen, değişim ajanı olarak öğretmen, büyütücü olarak öğretmen, yenilikçi olarak öğretmen, alet sağlayıcı olarak öğretmen, sanatçı olarak öğretmen, onarıcı olarak öğretmen ve jimnastik eğitmeni olarak öğretmen. Bu çalışmayla metaforların öğretmenlerin bilincinde yer alan düşünceleri dışa vurmada kullanılabilir bir araç olduğunu belirtmişlerdir. Saban (2009) çalışmasında, öğretmen adaylarının (N=2847) öğrenci kavramına ilişkin sahip oldukları metaforları araştırmıştır. Çalışmanın amacı doğrultusunda Öğrenci... gibidir; çünkü,... ifadesini tamamlattırmıştır. Veriler, nitel (içerik analizi) ve nicel (ki-kare) veri çözümleme teknikleri kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın bulgularına göre, öğretmen adayları öğrenci kavramına ilişkin toplam 156 adet geçerli metafor üretmiş ve bu metaforlar ortak özellikleri bakımından 11 farklı kavramsal kategori altında toplanmıştır. Kavramsal kategoriler öğretmen adaylarının program türü, cinsiyeti ve sınıf düzeyi bakımından önemli derecede farklılık göstermiştir. Coğrafya kavramına yönelik bir tek çalışma, Öztürk (2007) tarafından öğretmen adayları üzerinde yapılmıştır. Öztürk araştırmasında, sosyal bilgiler, sınıf ve fen bilgisi öğretmen adaylarının, coğrafya kavramına ilişkin sahip oldukları algıları metaforlar aracılığıyla ortaya koymuştur. Çalışmaya eğitim ve öğretim yılı Ahi Evran Üniversitesi Eğitim Fakültesinden toplam 357 son sınıf öğrencisi katılmıştır. Araştırmanın verileri öğrencilerin Coğrafya..gibidir, çünkü.. cümlesini tamamlattırılarak elde edilmiştir. Toplanan verilerin analizinde, içerik analizi tekniği kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda öğretmen adaylarının % 33 ü coğrafyayı yaşam kaynağı olarak, % 23.2 si yaşam alanı olarak, % 8.1 i yol buldurucu- yönlendirici olarak ve % 7.5 i farklı branşları barındırıcı olarak algıladığı görülmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin %56 sı ise coğrafyayı yaşamın kendisi ile ilişkilendirmektedir.

6 1298 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Literatür incelendiğinde, coğrafya kavramına ilişkin metafor çalışması, ortaöğretim düzeyinde bulunmamaktadır. Bu açıdan bakıldığında, yapılan bu araştırma ilk olma özelliği taşımakta ve coğrafya eğitimi alanında bir boşluğu doldurmaktadır. Araştırmanın Amacı Ortaöğretim öğrencilerinin, okul öncesi ve ilköğretim yıllarında aldıkları eğitime bağlı olarak coğrafya hakkındaki algılamaları ve tutumları değişmektedir. Bu açıdan bakıldığında, ortaöğretim öğrencilerinin soyut ve genel bir kavram olan coğrafyaya ilişkin geliştirdikleri algıları ortaya çıkarmak, hem ortaöğretim programlarını hazırlayanlara hem de eğitimcilere önemli bilgiler ve perspektifler sunacağı düşünülmektedir. Bu araştırmanın amacı, ortaöğretim öğrencilerinin coğrafya kavramına ilişkin algılarını metaforlar aracılığıyla tespit etmektir. Bu genel amaç çerçevesinde, aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: 1. Ortaöğretim öğrencileri, coğrafya kavramına ilişkin sahip oldukları algıları hangi metaforlar aracılığıyla açıklamaktadır? 2. Bu metaforlar, ortak özellikleri bakımından, hangi kategoriler altında toplanmaktadır? Araştırmanın Deseni Yöntem Bu araştırmada nitel araştırma desenlerinden olgubilim kullanılmıştır. Olgubilim (fenomenoloji) deseni, farkında olduğumuz ama derinlemesine ve ayrıntılı bir anlayışa sahip olmadığımız olgulara odaklanmaktadır. Olgubilim, bize tümüyle yabancı olmayan aynı zamanda da tam anlamını kavrayamadığımız olguları araştırmayı amaçlayan çalışmalar için uygun bir araştırma zemini oluşturur (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Evren ve Çalışma Grubu Bu araştırmanın evreni, öğretim yılında, Karabük il merkezindeki liselerde öğrenim gören öğrencilerden oluşmaktadır. Araştırmanın örneklemi ise tesadüfî örneklem yoluyla oluşturulmuştur. Bu tür seçimde örneklem, belirlenen listeden rastgele olarak seçilir. Burada önemli olan listede bulunanların benzer özellikte olmasıdır (Çepni, 2007). Araştırmanın örneklemini, Karabük il merkezindeki benzer

7 AYDIN /Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları özellikteki iki lisede öğrenim gören 110 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmaya katılan öğrencilerin cinsiyete göre frekans ve yüzde dağılımları Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Cinsiyete Göre Frekans ve Yüzde Dağılımları Cinsiyet Frekans (f) Yüzde (%) Kız Erkek Toplam Tablo 1 de görüldüğü gibi araştırmaya katılan toplam 110 lise öğrencisinin 69 u kız ve 41 i erkektir. Diğer bir ifadeyle, çalışma grubunun % 62.8 ini kızlar, % 37.2 sini ise erkek öğrenciler oluşturmaktadır. Verilerin Toplanması Araştırmanın veri toplama aracı hazırlanırken, bireylerin sahip olduğu algıları ortaya çıkarmada metaforların bir araç olarak kullanıldığı ilgili araştırmalar incelenmiştir (Alger, 2009; Aydoğdu, 2008; Cerit, 2008; Guerrero ve Villamil, 2002; Inbar, 1996; Öztürk, 2007; Pishghadam ve ark., 2009; Pishghadam ve Navari, 2010; Saban 2004, 2008, 2009; Saban ve ark., 2006; Semerci, 2007; Shaw ve ark., 2008; Töremen ve Döş, 2009). Yapılan araştırmalarda likert tipi ölçekler kullanılsa da, birçoğunda katılımcıların açık uçlu cümleleri (Örneğin, Okul gibidir, çünkü veya Öğretmen benzer, çünkü ) tamamlamaları istenmiştir. İlgili araştırmalara dayanarak, bu araştırmada da ortaöğretim öğrencilerinin, coğrafya kavramına ilişkin sahip oldukları algıları ortaya çıkarmak için, öğrencilerin her birinden Coğrafya gibidir; çünkü cümlesini tamamlanması istenmiştir. Bu amaç için öğrencilere, Coğrafya gibidir; çünkü ibarenin yazılı olduğu boş bir kağıt verildi. Öğrencilerden bu ibareyi kullanarak ve sadece tek bir metafor üzerinde yoğunlaşarak, düşüncelerini dile getirmeleri istendi. Saban (2009), metaforların bir araştırma aracı olarak ele alındığını, çalışmalarda gibi kelimesinin genellikle metaforun konusu ile metaforun kaynağı arasındaki bağı daha açık bir şekilde çağrıştırmak için kullanıldığını belirtmiştir. Ayrıca cümlede çünkü kelimesine yer verilerek katılımcıların kendi metaforları için bir gerekçe sunmalarının istendiğini de ifade etmiştir. Öğrencilere coğrafya kavramına ilişkin kendi metaforlarını yazmaları için yak-

8 1300 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ laşık 20 dakikalık bir süre verildi. Öğrencilerin kendilerinin yazdığı bu kompozisyonlar, birer belge ve doküman olarak bu araştırmanın temel veri kaynağını oluşturmuştur. Verilerin Analizi ve Yorumlanması Bu çalışmada, elde edilen verilerin değerlendirilmesinde içerik analizi tekniği kullanılmıştır. İçerik analizinde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramalara ve ilişkilere ulaşmaktır. Betimsel analizde özetlenen ve yorumlanan veriler, içerik analizinde daha derin bir işleme tabi tutulur ve betimsel yaklaşımla fark edilemeyen kavram ve temalar bu analiz sonucu keşfedilebilir. İçerik analizinde temelde yapılan işlem, birbirine benzeyen verileri belirli kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirmek ve bunları okuyucunun anlayabileceği bir biçimde organize ederek yorumlamaktır (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Öğrencilerin geliştirdikleri metaforların analiz edilmesi ve yorumlanması beş aşamada gerçekleştirildi. Bu aşamalar şunlardır (Yıldırım ve Şimşek, 2006; Saban 2004, 2008, 2009): (a) Adlandırma Aşaması, (b) Tasnif Etme (Eleme ve Arıtma)Aşaması, (c) Kategori Geliştirme Aşaması, (d) Geçerlik ve Güvenirliği Sağlama Aşaması ve (e) Verileri Bilgisayar Ortamına Aktarma Aşaması. Adlandırma Aşaması: Bu aşamada öncelikle araştırmaya katılan öğrenciler tarafından üretilen metaforların alfabetik sıraya göre geçici bir listesi yapıldı. Bu amaç doğrultusunda adayların yazılarında, metaforların belirgin bir şekilde dile getirilip getirilmediğine bakıldı. Her öğrencinin sunduğu kâğıtta dile getirilen metaforlar kodlandı (örneğin, yaşam, dünya, hayat, yeryüzü vb). Herhangi bir metaforun yazılmadığı kâğıtlar işaretlendi. Tasnif Etme (Eleme ve Arıtma) Aşaması: Bu aşamada metafor analizi (Moser, 2000 den akt., Saban ve ark., 2006) ve içerik analizi (Yıldırım ve Şimşek, 2006) teknikleri kullanılarak her metafor, parçalara ayrıştırıldı ve diğer metaforlarla olan benzerlikleri veya ortak özellikleri bakımından analiz edildi. Bu amaç için öğrencilerin yazdıkları metaforlar tekrar tek tek okunup gözden geçirilerek, her metafor (a) metaforun konusu, (b) metaforun kaynağı ve (c) metaforun konusu ile metaforun kaynağı arasındaki ilişki bakımından analiz edildi. Bütün öğrenciler geçerli metafor üretmemişlerdir. Zayıf yapılı metafor olarak ifade ettiğimiz; herhangi bir metafor kaynağını içermeyen

9 AYDIN /Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları kağıtlar, herhangi bir gerekçenin sunulmadığı kağıtlar, birden fazla kategoriye ait özellikleri içeren metaforlar ve mantıksız veya coğrafya kavramının daha iyi anlaşılmasına herhangi bir katkısı olmayan metaforlar araştırma kapsamının dışında tutulmuştur. Bu araştırmada üç kâğıt herhangi bir metafor kaynağını içermemesi, bir kağıt herhangi bir gerekçenin sunulmaması ve altı kağıt da mantıksız veya coğrafya kavramının daha iyi anlaşılmasına herhangi bir katkısı olmaması gerekçesiyle elenerek araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır (toplam on kağıt). Elenen kâğıtlardan örnekler verecek olursak; öğrencinin bir tanesi Coğrafya, Dünyanın kendisi gibidir. Çünkü bana öyle geliyor şeklindeki açıklamasıyla metaforun konusu ile metaforun kaynağı arasındaki ilişki bakımından anlamlı bulunamadığı için elenmiştir. Bundan başka, Coğrafya hayat gibidir. Çünkü, Coğrafya her şey gibidir. Çünkü., Coğrafya yeryüzü gibidir. Çünkü şeklinde metaforun kaynağı belirtilmemiş ve elenmiştir. Katılımcıların zayıf yapılı metaforları içeren kâğıtların ayıklanmasından sonra, toplam 44 adet geçerli metafor elde edildi. Bu aşamada, bu metaforlar tekrar alfabetik sıraya göre dizildi ve ham veriler ikinci kez gözden geçirilerek her metaforu temsil eden öğrenci yazılarından birer örnek metafor ifadesi seçildi. Böylece, metaforların her biri için, onu en iyi temsil ettiği varsayılan örnek metafor ifadelerinin derlenmesiyle birlikte bir örnek metafor listesi oluşturuldu. Bu liste, iki temel amaca yönelik olarak derlendi: (a) Metaforların belli bir kategori altında toplanmasında bir başvuru kaynağı olarak kullanmak ve (b) bu araştırmanın veri analiz sürecini ve yorumlarını geçerli kılmak. Kategori Geliştirme Aşaması: Bu aşamada, temel olarak katılımcılar tarafından üretilen metaforlar, coğrafya kavramına ilişkin sahip oldukları ortak özellikler bakımından irdelendi. Bu işlem esnasında özellikle 44 metafor hakkında oluşturulan metafor listesi dikkate alınarak, katılımcılar tarafından üretilen her metafor coğrafya kavramına ilişkin sahip olduğu bakış açısına göre belli bir tema ile ilişkilendirilerek, toplam 8 farklı kavramsal kategori oluşturuldu. Örneğin; Zorunluluğun ifadesi olarak coğrafya kategorisi altında yer alan metaforların hepsi, temelde coğrafyayı yaşamın temeli ve olmazsa olmazı olarak değerlendirmektedir (Örneğin, Coğrafya ekmek gibidir. Çünkü coğrafya su kadar olmasa da ekmek kadar gereklidir. İnsan yaşadığı çevreyi iyi tanıyıp oraya ayak uydurmalı ve sahip çıkmalıdır. Çünkü yaşamamız buna bağlıdır. veya Coğrafya oksijen gibidir. Çünkü coğrafya verdiği bilgilerle bizim yaşamamızı sağlar. Coğrafyada öğrendiklerimiz bize oksijen kadar gereklidir ).

10 1302 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Geçerlik ve Güvenirliği Sağlama Aşaması: Geçerlik ve güvenirlik, araştırma sonuçlarının inandırıcılığını sağlamak için kullanılan en önemli iki ölçüttür (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Araştırmanın geçerliliğini sağlamada iki önemli süreç gerçekleştirilmiştir. (a) Veri analiz süreci detaylı bir şekilde açıklanmıştır. (b) Bulguların işlenmesinde ve yorumlanmasında öğrencilerin kendi kaleme aldıkları metafor imgeleri, temel veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Araştırmanın güvenirliğini sağlamak için, araştırmada ulaşılan 8 kavramsal kategori altında verilen metaforların, söz konusu bir kavramsal kategoriyi temsil edip etmediğini teyit etmek amacıyla uzman görüşüne başvuruldu. Bu amaç doğrultusunda aynı fakültede görev yapan bir öğretim üyesine (coğrafya eğitimi alanında) iki liste verildi: Bunlar; (a) 44 adet metaforun alfabetik sıraya göre dizili olduğu bir liste, (b) 8 kavramsal kategorinin adlarını ve özelliklerini içeren bir liste. Uzmandan bu iki listeyi kullanarak birinci listedeki örnek metaforları, ikinci listedeki 8 kavramsal kategoriyle (hiçbir metafor dışarıda bırakmayacak şekilde) eşleştirmesi istendi. Daha sonra, uzmanın yaptığı eşleştirmeler araştırmacının kendi kategorileriyle karşılaştırıldı. Karşılaştırmalarda görüş birliği ve görüş ayrılığı sayıları tespit edilerek araştırmanın güvenirliği, Miles ve Huberman ın (1994, s. 64) formülü (Güvenirlik = görüş birliği / görüş birliği + görüş ayrılığı) kullanılarak hesaplandı. Nitel çalışmalarda, uzman ve araştırmacı değerlendirmeleri arasındaki uyumun %90 ve üzeri olduğu durumlarda arzu edilen düzeyde bir güvenilirlik sağlanmış olmaktadır (Saban ve ark., 2006; Saban, 2009). Bu araştırmaya özgü olarak gerçekleştirilen güvenirlik çalışmasında % 92 oranında bir uzlaşma (güvenirlik) sağlanmıştır. Güvenirlik çalışması kapsamında görüşüne başvurulan uzman, 4 metaforu (renk, ayna, mercek ve ışık) araştırmacının yaptığına göre farklı bir kategoriye yerleştirerek ilişkilendirmiştir. Uzman, renk ve ışık metaforlarını yaşamın ifadesi olarak coğrafya kategorisiyle, ayna metaforunu sonsuzluğun ifadesi olarak coğrafya kategorisiyle ve mercek metaforunu kılavuzun ifadesi olarak coğrafya kavramsal kategorisi ile ilişkilendirilmiştir. Bu durumda, Güvenirlik = görüş birliği / görüş birliği + görüş ayrılığı formülü dikkate alınarak Güvenirlik = 44 / (44 + 4) = 0.92 olarak hesaplanmıştır. Bu sonuç, araştırmada istenilen güvenirlik düzeyine ulaşıldığını göstermektedir. Verileri Bilgisayar Ortamına Aktarma Aşaması: Toplam 44 adet metaforun belirlenmesinden ve bu metaforların oluşturduğu 8 adet kavramsal kategorinin geliştirilmesinden sonra, bütün veriler bilgisayar ortamına aktarıldı. Bu işlemden sonra, 44 metafor ve 8 kategoriyi temsil eden katılımcı sayısı (f) ve yüzdesi (%) hesaplandı.

11 AYDIN /Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Bulgular Bu bölümde, araştırmaya katılan ortaöğretim öğrencilerinin Coğrafya kavramı hakkında geliştirdikleri metaforlarla ilgili olarak, elde edilen bulgular tablolar halinde sunularak alt başlıklar halinde analiz edilerek yorumlanmıştır. Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Metaforlara Dair Bulgular Ortaöğretim öğrencileri coğrafya kavramına ilişkin olarak toplam 44 adet geçerli metafor üretmişlerdir. Toplam 44 geçerli metafordan 30 tanesi yalnızca bir öğrenci tarafından üretilmiştir. Bunlar; ağaç, anahtar, ayna, bulut, çam ağacı, çınar ağacı, çiçek, deniz, doğanın rehberi, doğanın temsilcisi, dünyanın denklemi, dünyanın kalbi, ekmek, haber kaynağı, harita, hayatın parçası, ışık, insanın evi, insanın organları, mercek, Mikail meleği, oksijen, renk, sözlük, su, tatil haritası, toprak, ülkemizin temeli, yaşam ve yapbozdur. Geriye kalan metaforları temsil eden öğrenci sayısı 2 ile 14 arasında değişmektedir. Öğrenciler tarafından coğrafya kavramına ilişkin en çok tercih edilen metaforlar dünya (f=14), yeryüzü (f=10), doğa (f=8), bilim (f=8) ve hayat (f=8) olmuştur. Bunların dışında ders (f=5), evren (f=3), evrenin anahtarı, gereksinim, ihtiyaç, iklim, insan, okyanus, yeryüzü bilimi (f=2) yer almaktadır. Görüldüğü gibi coğrafya kavramına ilişkin ortaöğretim öğrencileri tarafından çok sayıda metafor kullanılmıştır. Aşağıda verilen Tablo 2, araştırmaya katılan ortaöğretim öğrencileri tarafından geliştirilen metaforları alfabetik sıraya göre listeleyerek, her bir metaforu temsil eden öğrenci sayısını (frekansını) ve yüzde değerlerini göstermektedir. Tablo 2. Ortaöğretim öğrencilerinin Coğrafya kavramına ilişkin geliştirdikleri geçerli metaforlar, onları temsil eden öğrenci sayısı (alfabetik sıraya göre) ve yüzdesi Metafor Sırası Geçerli Metaforun Adı Frekans (f) Yüzde (%) 1 Ağaç 1 1,0 2 Anahtar 1 1,0 3 Ayna 1 1,0 4 Bilim 8 8,0 5 Bulut 1 1,0 6 Çam Ağacı 1 1,0 7 Çınar Ağacı 1 1,0 8 Çiçek 1 1,0 9 Deniz 1 1,0

12 1304 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ 10 Ders 5 5,0 11 Doğa 8 8,0 12 Doğanın rehberi 1 1,0 13 Doğanın temsilcisi 1 1,0 14 Dünya 14 14,0 15 Dünyanın denklemi 1 1,0 16 Dünyanın kalbi 1 1,0 17 Ekmek 1 1,0 18 Evren 3 3,0 19 Evrenin anahtarı 2 2,0 20 Gereksinim 2 2,0 21 Haber kaynağı 1 1,0 22 Harita 1 1,0 23 Hayat 8 8,0 24 Hayatın parçası 1 1,0 25 Işık 1 1,0 26 İhtiyaç 2 2,0 27 İklim 2 2,0 28 İnsan 2 2,0 29 İnsanın evi 1 1,0 30 İnsanların organları 1 1,0 31 Mercek 1 1,0 32 Mikail meleği 1 1,0 33 Oksijen 1 1,0 34 Okyanus 2 2,0 35 Renk 1 1,0 36 Sözlük 1 1,0 37 Su 1 1,0 38 Tatil Haritası 1 1,0 39 Toprak 1 1,0 40 Ülkemizin temeli 1 1,0 41 Yaşam 1 1,0 42 Yapboz 1 1,0 43 Yeryüzü 10 10,0 44 Yeryüzü bilimi 2 2,0 Toplam 100(f ) 1* 100(%)

13 AYDIN /Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına Yönelik Sahip Oldukları Metaforların Oluşturduğu Kategoriler Ortaöğretim öğrencilerinin coğrafya kavramına yönelik sahip oldukları metaforlar sekiz kategoride toplanmıştır. Bunlar; sonsuzluğun ifadesi olarak coğrafya, bilginin ifadesi olarak coğrafya, mekânın ifadesi olarak coğrafya, değişimin ve gelişimin ifadesi olarak coğrafya, yaşamın ifadesi olarak coğrafya, kıymetin ifadesi olarak coğrafya, kılavuzun ifadesi olarak coğrafya ve zorunluluğun ifadesi olarak coğrafyadır. Ortaöğretim öğrencilerinin Coğrafya kavramına yönelik sahip oldukları metafor kategorileri aşağıdaki Tablo 3 de gösterilmiştir. Tablo 3. Ortaöğretim öğrencilerinin Coğrafya kavramına yönelik sahip oldukları metafor kategorileri Kategoriler Metaforlar Metafor Frekansı (Öğrenci Sayısı) Metafor Adeti 1. Mekânın ifadesi olarak coğrafya 2. Bilginin ifadesi olarak coğrafya 3. Yaşamın ifadesi olarak coğrafya 4. Sonsuzluğun ifadesi olarak coğrafya 5. Kıymetin ifadesi olarak coğrafya 6. Değişimin ve gelişimin ifadesi olarak coğrafya 7. Kılavuzun ifadesi olarak coğrafya 8. Zorunluluğun ifadesi olarak coğrafya Dünya (14), yeryüzü (10), doğa (8), insanın evi (1) ve toprak (1) Bilim (8), ders (5), yeryüzü bilimi (2), ayna (1), mercek (1), Mikail Meleği (1) ve haber kaynağı (1) Hayat (8), iklim (2), insan (2), ihtiyaç (2), gereksinim (2) ve yaşam (1) Evren (3), okyanus (2), bulut (1), ışık (1) ve renk (1) Evrenin anahtarı (2), dünyanın kalbi (1), dünyanın denklemi (1),doğanın temsilcisi (1), insanın organları (1), hayatın parçası (1) ve ülkemizin temeli (1) Ağaç (1), çiçek (1), çınar ağacı (1), çam ağacı (1) ve yapboz (1) Sözlük (1), harita (1), doğanın rehberi (1), tatil haritası (1) ve anahtar (1) Ekmek (1), oksijen (1) ve su (1) 3 3 Toplam

14 1306 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Kavramsal Kategoriler Kategori 1. Mekânın İfadesi Olarak Coğrafya: Bu kategoride bulunan metaforların öne çıkan özelliği; ortaöğretim öğrencileri, coğrafyanın bulunulan ya da yaşanılan yer (mekan) ile ilişkilendirerek metaforlar üretmişlerdir (dünya, yeryüzü, doğa, insanın evi ve toprak). Öğrenciler tarafından en çok tercih edilen ve kategoriler içerisinde en çok öğrenci sayısı bulunandır. Aşağıda bu kategoriyi oluşturan metaforların ortaöğretim öğrencileri tarafından tanımlamalarına ilişkin örnekler yer almaktadır. Coğrafya dünya gibidir. Çünkü dünya da coğrafya gibi her şeyi içine alıyor. Dünyada olup biten her şeyi coğrafyadan öğreniyoruz. Coğrafya yeryüzü gibidir. Çünkü coğrafya yaşadığımız yeri yani yeryüzünü inceler, yeryüzündeki iklim, yer şekilleri, bitki örtüsü, toprak yapısı inceler. Coğrafya doğa gibidir. Çünkü doğada yaşıyoruz ve doğa bulunduğumuz yerdir. Yeri inceleyen bilim de coğrafyadır Coğrafya insanın evi gibidir. Çünkü insan hangi coğrafyada yaşıyorsa o coğrafyanın kültürünü, iklimini vs. etkisini üzerinde taşır. Yani insanların evleri onların yaşam alanı ise coğrafya da öyledir. Coğrafya toprak gibidir. Çünkü toprak yaşadığımız yer ise coğrafya da yaşadığımız yerdir. Yani yaşam alanıdır. Kategori 2. Bilginin İfadesi Olarak Coğrafya: Bu kategoride öğrenciler daha çok coğrafyanın ilgi alanlarını ve konularını ele alarak metaforlar üretmişlerdir. Bilim, ders, yeryüzü bilimi, ayna, mercek, Mikail Meleği ve haber kaynağı metaforlarının bulunduğu bu kategoriden örnek öğrenci ifadeleri aşağıda yer almaktadır. Coğrafya bilim gibidir. Çünkü bir yerin, bir ülkenin ve dünyanın iklim, yer şekilleri, konumu, nüfusu vs konularında bizi bilgilendirir. Coğrafya Mikail Meleği gibidir. Çünkü nasıl ki Mikail Meleği doğa olaylarından sorumlu ise, coğrafya da öyledir. Bize doğa hakkında bilgiler verir. Coğrafya ayna gibidir. Çünkü insanın içinde bulunduğu ülkeyi her yoldan insana öğretir. Coğrafya mercek gibidir. Çünkü her şeyin en derin noktasına kadar iner ve inceler. Bizlere onlar hakkında her türlü bilgiyi verir. Coğrafya haber kaynağı gibidir. Çünkü derste gördüğümüz bilgileri her an kullanabiliyoruz.

15 AYDIN /Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Coğrafya yeryüzü bilimi gibidir. Çünkü yeryüzü hakkındaki tüm bilgileri (iklimi, bitkisi, nüfusu ) bu derste öğreniyoruz. Coğrafya ders gibidir. Çünkü dünya hakkında her şeyi bu derste öğreniyoruz. Hayatımızın dersi hayatımızın bilgi kaynağı Kategori 3. Yaşamın İfadesi Olarak Coğrafya: Bu kategoride bulunan metaforların öne plana çıkan özelliği, coğrafyanın yaşamla ilişkilendirmesidir. Coğrafyanın yaşam olduğunu ifade edenlerin oluşturduğu bu kategoride 6 metafor (Hayat, iklim, insan, ihtiyaç, gereksinim ve yaşam) bulunmaktadır. Aşağıda bu kategoriyi oluşturan metaforların ortaöğretim öğrencileri tarafından tanımlamalarına ilişkin örnekler yer almaktadır. Coğrafya yaşam gibidir. Çünkü gördüğüm her şey coğrafyadır. Çevremde gördüğüm canlılar bizimle beraber yaşar, gelişir ve büyür. Coğrafya hayat gibidir. Çünkü biz bir hayatın içinde yaşıyoruz. Bu hayatı bize coğrafya anlatır, bizim yaşam biçimimizi belirler. Coğrafya iklim gibidir. Çünkü iklim yaşamımızı nasıl etkiliyorsa coğrafya da o kadar etkiler. İklim gibi yaşam alanımızı etkiler. Coğrafya ihtiyaç gibidir. Çünkü yaşamamız ona bağlıdır. Coğrafyamız yaşam alanımızdır. Ona ihtiyacımız var. Coğrafya insan gibidir. Çünkü coğrafya da insan gibi hayatı vardır. Coğrafya da insan gibi doğar ve büyür. Kategori 4. Sonsuzluğun İfadesi Olarak Coğrafya: Coğrafyanın ilgilendiği konuların genişliğini vurgulayan bu kategoride; evren, okyanus, bulut, ışık ve renk metaforları bulunmaktadır. Aşağıda bu kategoriyi oluşturan metaforların, ortaöğretim öğrencileri tarafından tanımlamalarına ilişkin bazı örnekler yer almaktadır. Coğrafya okyanus gibidir. Çünkü coğrafya da okyanus kadar geniştir. Çok geniş bir kapsamı vardır. Coğrafya evren gibidir. Çünkü coğrafya evrendeki her türlü konuyu inceler. Sınırı olmayan bir alana sahiptir. Coğrafya ışık gibidir. Çünkü ışığın sınırları yoktur, coğrafyanın ilgi alanlarının da sınırları yoktur

16 1308 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ Kategori 5. Kıymetin İfadesi Olarak Coğrafya: Bu kategoride bulunan metaforlar, coğrafyanın dünyamız ve yaşadığımız yer için önemli ve bir o kadar da kıymetli olduğunun fikrinin hakim olduğu metaforlardır. Bu kategoride; evrenin anahtarı, dünyanın kalbi, dünyanın denklemi, doğanın temsilcisi, insanın organları, hayatın parçası ve ülkemizin temeli metaforları bulunmaktadır. Aşağıda, bu kategoriyi oluşturan metaforların ortaöğretim öğrencileri tarafından tanımlamalarına ilişkin örnekler yer almaktadır Coğrafya dünyanın kalbi gibidir. Çünkü yaşadığımız evreni, dünyayı ve bölgeyi tanımamızı sağlar. Coğrafya dünyanın denklemi gibidir. Çünkü coğrafya yerin bilinmeyenlerini gösterir. Bize yeryüzü hakkında önemli bilgiler verir. Coğrafya ülkemizin temeli gibidir. Çünkü ülkemizin önemi coğrafyasından gelir. Her şeyimiz coğrafyamızdır. Coğrafya evrenin anahtarı gibidir. Çünkü coğrafyasını iyi bilenler dünyaya hakim olurlar, dünyaya hakim olanlar da evrene hakim olurlar. Kategori 6. Değişimin ve Gelişimin İfadesi Olarak Coğrafya: Coğrafyanın, zaman içinde değişen ve sürekli gelişen yönünü ön plana çıkaran bu kategoride bulunan metaforlar şunlardır: Ağaç, çiçek, çınar ağacı, çam ağacı ve yapboz. Bu kategorideki öğrenci ifadelerinden bazıları aşağıda verilmiştir. Coğrafya çiçek gibidir. Çünkü her yaprağı her dalı farklıdır. Her şeyden bir şeyler vardır. Değişik konulardan her şey vardır onda Coğrafya çam ağacı gibidir. Çünkü nasıl çam ağacı her mevsim yapraklarını korursa, coğrafya da öyledir her zaman güzel ve zevklidir. Coğrafya yapboz gibidir. Çünkü bir bütünün farklı parçalarını içerisinde barındırır. Aslında değişimin bir parçasıdır coğrafya Kategori 7. Kılavuzun İfadesi Olarak Coğrafya: Bu kategorideki metaforların ortak özelliği, coğrafyanın yol gösterici ve rehberlik rolünün ön plana çıktığı metaforlardan oluşmasıdır. Sözlük, harita, doğanın rehberi, tatil haritası ve anahtar metaforlarının bulunduğu bu kategorideki öğrenci ifadelerinden bazıları aşağıda verilmiştir. Coğrafya sözlük gibidir. Çünkü dünyamızı tanıtan ipucu bilgiler verir.

17 AYDIN /Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları Coğrafya doğanın rehberi gibidir. Çünkü tüm coğrafik unsurları içerisinde bulunduran bu bilim, yaşadığımız ortamın, şehrimizin, ülkemizin, en genel anlamda dünyamızın bugüne kadar geçirmiş olduğu evreleri ve bugünde yaşadığımız coğrafyayı bize tanıtır. Coğrafya anahtar gibidir. Çünkü çevremizi öğrenebilmemiz için coğrafyaya ihtiyacımız vardır. O bize doğanın anahtarı gibidir. Coğrafya tatil haritası gibidir. Çünkü nasıl ki tatile giderken bir haritaya ihtiyacımız var, doğayı ve çevreyi doğru anlayabilmemiz için de coğrafyaya ihtiyacımız var. Kategori 8. Zorunluluğun İfadesi Olarak Coğrafya: Ekmek, oksijen ve su metaforlarının yer aldığı bu kategori de öne çıkan özellik, coğrafyanın yaşam için vazgeçilmez olduğudur. Aşağıda bu kategoride bulunan öğrenci ifadeleri verilmiştir. Coğrafya ekmek gibidir. Çünkü coğrafya su kadar olmasa da ekmek kadar gereklidir. İnsan yaşadığı çevreyi iyi tanıyıp oraya ayak uydurmalı ve sahip çıkmalıdır. Çünkü yaşamamız buna bağlıdır. Coğrafya oksijen gibidir. Çünkü coğrafya verdiği bilgilerle bizim yaşamamızı sağlar. Coğrafyada öğrendiklerimiz bize oksijen kadar gereklidir. Coğrafya su gibidir. Çünkü su nasıl yaşam kaynağı ise, coğrafya da bir milletin yaşaması için o kadar önemlidir. Topraksız yani coğrafyasız bir yaşam alanı olamaz. Tartışma Bu araştırma, ortaöğretim öğrencilerinin Coğrafya kavramına ilişkin sahip oldukları algıları metaforlar yardımıyla ortaya çıkarmak ve bu metaforları belli kavramsal kategoriler altında toplamaya yönelik olarak hazırlanmıştır. Bu araştırmanın bulguları, birkaç önemli noktaya dikkat çekmektedir. Öncelikle, coğrafya kavramının bir bütün olarak açıklanabilmesi için çok sayıda metafora ihtiyaç vardır. Bu çalışmaya özgü olarak orta öğretim öğrencileri coğrafya kavramına ilişkin toplam 44 adet geçerli metafor üretilmiştir (dünya, yaşam, hayat, insan, yeryüzü, su, sözlük, okyanus, oksijen ve mikail meleği gibi). Bu durum, coğrafya kavramının sadece tek bir metafor ile bir bütün olarak açıklanabilmesinin mümkün olmadığı-

18 1310 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ nı göstermektedir. Benzer bir sonuç Öztürk (2007) tarafından öğretmen adayları üzerinde gerçekleştirdiği çalışmasında da görülmektedir. Araştırma sonucunda öğretmen adayları coğrafya kavramına ilişkin 106 geçerli metafor üretmişlerdir. Diğer farklı kavram ya da olgularla ilgili metafor çalışmalarında da benzer bir durum söz konusudur. Örneğin; Inbar (1996) çalışmasında öğrenci, öğretmen, okul yöneticisi ve okul kavramına ilişkin, Guerrero ve Villamil (2002) çalışmalarında öğretmen kavramına ilişkin, Saban (2008) çalışmasında bilgi kavramına ilişkin, Cerit (2008) ve Saban (2009) çalışmasında öğrenci kavramına ilişkin, Aydoğdu (2008) çalışmasında okul kavramına ilişkin yaptıkları metafor çalışmalarında öne çıkan bir sonuç; ilgili kavram ya da olgularla ilgili çalışma grubundaki katılımcılar tarafından çok sayıda metaforun üretilmiş olmasıdır. Coğrafya; insanla yeryüzü arasındaki ilişkileri inceleyerek, insanın bu ilişkiler sonucu neler yaptığını ve neler yapabileceğini inceleyen bir bilim özelliğindedir. Bu araştırmaya özgü olarak Coğrafya kavramıyla ilgili orta öğretim öğrencilerinin metaforları incelendiğinde, en çok tercih edilen metaforların dünya (f=14), yeryüzü (f=10), doğa (f=8), bilim (f=8) ve hayat (f=8) olduğu görülmektedir. Bu durum, öğrencilerin coğrafyayı daha çok dünyayı ve doğayı anlatan bir bilim olarak algıladıklarını ortaya koymaktadır. Ancak, coğrafya tanımlarında öne çıkan bazı kavramların öğrenciler tarafından metafor olarak ifade edilmediği de ortaya çıkmaktadır. Örneğin, insan-çevre etkileşimi, coğrafyanın çevre ile olan ilişkisi ve coğrafya-insan ilişkisi gibi coğrafyanın önemli ilgi alanlarıyla ilgili metafor bulunmamaktadır. Coğrafyanın, çalışma grubundaki öğrenciler tarafından farklı şekillerde algılanmasında birçok faktör etkili olabilir (Öğretmen yeterliliği, öğretim programları, ders kitapları, sosyal çevre, öğrencinin ilgi düzeyi ve görsel/yazılı basın ). Örneğin öğretmen faktörü ele alındığında; örgün öğretim sürecinde öğrencilere ilk coğrafya konularını birinci kademede (1-5. sınıflar) sınıf öğretmenleri, ikinci kademede (6 ve 7. sınıflar) sosyal bilgiler öğretmenleri ve ortaöğretimde coğrafya öğretmenleri vermektedir. Dolayısıyla öğretmenlerin coğrafya alanında yeterli bilgi ve birikime sahip olması gerekmektedir. Öğretmenin öğrencilere coğrafyayı sadece kuru bilgiler yığını şeklinde anlattığında, öğretmen merkezli öğretim yöntemlerini kullandığında, derslerde öğretim teknolojilerinden yararlanmadığında öğrencilerin coğrafya algıları da ona göre değişebilmektedir. Sonuç olarak metaforlar, eğitimciler açısından eğitimsel çalışmalarda önemli olan konuların neler olduğu konusunda yardımcı olarak kelime-

19 AYDIN /Ortaöğretim Öğrencilerinin Coğrafya Kavramına İlişkin Sahip Oldukları lerin anlamlandırılmasında kullanılabilmektedir. Metaforlar, öğrencilerin zihinsel gelişimi esnasında algı ve öğrenme biçimlerini açığa çıkarma konusunda kullanılabilecek bir tekniktir. Öğretirken ne yaptıklarını düşünen eğitimciler, düşünce, imaj ve uygulamalarını metaforları kullanarak geliştirebilirler (Ocak ve Gündüz, 2006; Çelikten, 2006). Metaforlar, ortaöğretim öğrencilerinin coğrafya kavramına ilişkin sahip oldukları algıları anlamada, açığa çıkarmada ve açıklamada güçlü birer araştırma aracı olarak kullanabilir. Coğrafya konuları içerisinde yer alan bazı kavramlar soyut ve anlaşılması güçtür. Örneğin iklim konusu içerisinde bulunan yüksek basınç, alçak basınç, bağıl nem, mutlak nem, özgül nem gibi kavramlar buna örnektir. Öğrencilerin bu kavramları doğru bir şekilde anlamasında metaforlardan yararlanılabilir. Bu araştırmaya özgü olarak, coğrafya kavramına ilişkin metaforlardan elde edilen bulgular; coğrafya ders kitapları, öğretim programları ve öğretim süreçlerinin yeniden ele alınmasında bir bakış açısı kazandırabilir. Bu araştırmada, ortaöğretim öğrencilerinin Coğrafya kavramına ilişkin algıları ortaya çıkarmak için yarı yapılandırılmış soru formu kullanılmıştır. Bu araştırmaya özgü olarak, öğrenciler tarafından üretilen metaforlar, metafor listeleri ya da Likert tip ölçek hazırlayacak araştırmacılar için kaynak olarak kullanılabilir. Yapılacak çalışmalarda çalışma grubuna; coğrafya öğretmenleri, coğrafya öğretmen adayları, farklı türdeki liselerdeki öğrenciler, okul yöneticileri, veliler de dahil edilebilir.

20 1312 KURAM VE UYGULAMADA EĞİTİM BİLİMLERİ

21 ÜNVER, BÜMEN, BAŞBAY / Yönetici, Öğretim Elemanı ve Öğrencilere Göre Ortaöğretim Secondary School Students Metaphors about the Geography Concept Fatih AYDIN* Abstract This research has been conducted to reveal the secondary school students perceptions in relation with metaphors about the geography concept. A total of 110 students attending to secondary schools in Karabük city center joined the research within the academic year. Following questions were searched to answer: 1-Which metaphors do secondary school students use to explain the perceptions about the geography concept? 2-Under which categories do these metaphors conducted in terms of their common features? The research data were obtained by students completing the sentence Geography is like...because.... Phenomenology design was used in this research and the data were analyzed with the content analysis technique. According to the findings of the research, (a) secondary school students have created 44 different and acceptable metaphors related to the geography concept. (b)these metaphors were classified under 8 different conceptual categories after studied carefully with regard to common qualities. At the end of the research, it was understood that 34% of the secondary school students have a perception that geography is a way of expressing a place, 19% perceived that it is a way of expressing knowledge; 17% perceived geography as a way of expressing life, 9% perceived it as a way of expressing eternity, 8% had a perception that geography is a way of expressing value, 5% perceived it as a way of expressing change and development, 5% perceived it as a way of expressing guidance, and 3% perceived it as a way of expressing obligation. As a result, metaphors can be used as a strong research tool in understanding and explaining the perceptions of secondary school students towards geography. Key Words Geography, Metaphor, Geography Metaphors. * Correspondence: Assist. Prof. Fatih AYDIN, Karabük University Faculty of Arts and Sciences, Department of Geography, Karabük/Turkey. fatihaydin@karabuk.edu.tr Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri / Educational Sciences: Theory & Practice 10 (3) Summer Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti.

22 1314 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE A metaphor is defined differently by the researchers. As Morgan (1998, p. 14) explains metaphors way of thinking and perceiving. Lakoff and Johnson (2005, p. 25) explains it as a material to think. He explains it as not only a shape of understanding of human and a figure of words but also a figure of thought. Metaphors are regarded as very powerful mental tools in understanding and expressing an abstract, complicated, and theoretical fact which an individual can use (Saban, Koçbeker & Saban, 2006). The concept of metaphor which has a close meaning with figure of speech can be defined as explaining by transferring unknown to the known or a word or a vision tool which works by transferring qualities from a reality level to another one (Mutlu, 1998, p. 106). Metaphor is taken into consideration by individuals as a powerful mental mapping and modeling mechanism to understand their own life and also design it (Aydoğdu, 2008; Cerit, 2008; Çelikten, 2006; Girmen, 2007; Ocak & Gündüz, 2006; Öztürk, 2007; Saban 2004, 2008, 2009; Şahin, Çermik & Doğan, 2010; Töremen & Döş, 2009; Alger, 2009; Botha, 2009; Clarken, 1997; Forceville, 2002; Guerrero & Villamil, 2002; Inbar, 1996; Pishghadam, Torghabeh & Navari, 2009; Pishghadam & Navari, 2010; Shaw, Massengil & Mahlios, 2008). There have been quantitative, qualitative, and mixed design studies carried out about metaphors. The Aim of the Research The aim of this research is to reveal the perceptions of the secondary school students about the geography concept by using metaphors. Within the frame of this general aim, answers to the following questions were investigated. 1-Under which conceptual categories can the students metaphors be classified when their common features are considered? 2-Under which conceptual categories can proposed metaphors about the geography concept by secondary school students be classified in terms of their common features? Method The Method of the Research Among the qualitative research designs, phenomenology design was used in this research.

23 AYDIN /Secondary School Students Metaphors about the Geography Concept Research Group 110 students attending 10th grade in two secondary schools in Karabük city center joined the study in the academic year. 69 out of 110 students were girls and 41 students were boys. It is seen that 62.8 % of the students are girls, 37.2 % of the students are boys. Procedure In order to reveal the perception of the students about the concept of geography, students are asked to complete Geography is like...; because.... An blank paper on which was written Geography is like...; because... was given to the students. Students are asked to write their thoughts by focusing on just one metaphor. Analysis The data were analyzed with the content analysis technique. The main target in content analysis is to reach to the concepts and relations that will explain the collected data. The interpreted and outlined data within descriptive analysis was taken deeply in content analysis and with this way new themes and concepts that could not be found by descriptive analysis can be discovered throughout this process. The main process in content analysis is to bring the similar data together within some certain concepts and themes and to organize and interpret them so that reader can understand them (Yıldırım & Şimşek, 2006; Çepni, 2007). The metaphors developed by the students were analyzed and interpreted in five levels. These stages are: (a) The stage of labeling, (b) Classification stage, (c) Category development stage, (d) Validity and reliability stage (e) Transferring datum to the computer The Stage of Labeling: In this level, a temporary list of metaphors produced by the students taking part in the study was prepared according to alphabetical order. It was figured that metaphors were used noticeably by the students. All the metaphors written were coded (for example: life, world, earth). The papers on which no metaphors were written were marked. Classification Stage: Every metaphor was divided into parts by using metaphor analysis and content analysis techniques at this level. They

24 1316 EDUCATIONAL SCIENCES: THEORY & PRACTICE were analyzed to find similarities or common features with other metaphors. For this target metaphors written by students were read one by one and every metaphor. (a) The topic of metaphor, (b) The source of the metaphor (c) The connection between the topic of the metaphor and the source of the metaphor were analyzed. In this study, because of the fact that three papers did not contain any metaphors, one paper was left blank, and the relation between the subject and the source of the metaphor in six papers was incompatible, a total of 10 papers were excluded. After participants papers containing weak structured metaphors being extracted, 44 available mental symbols were obtained. Category Development Stage: At this stage, metaphors produced by the participants were analyzed in terms of common characteristics that they had relations with the geography concept. During this process, It was examined how all metaphors conceptualized considering metaphor list which was especially created 44 of them. For this purpose; 8 different conceptual categories were created in relation with a particular theme according to any metaphors produced by participants perspectives on geography. Validity and Reliability of the Supply Stage: Validity and reliability are the most important criteria to ensure the assurance. To ensure the reliability of the study, an expert opinion has been applied to confirm whether metaphors under 8 conceptual categories represent in question to any conceptual category or not. To achieve these objectives, the experts were given the two lists. a) The list that has 44 samples of metaphors in an alphabetical order.the list containing the names and features of 8 conceptual categories. Using both lists, an expert was asked to match the sample metaphor in the first list with 8 conceptual categories in the second list (without leaving out any metaphor). Then, the categories made by the expert were compared with the ones made by the researcher. In the comparisons, the reliability of the research was calculated to determine the number of consensus and differences of opinion using Miles and Huberman (1994) s formula (Reliability =Consensus/ Consensus+ dissidence). In qualitative studies, the desirable level of quality is provided in any cases

25 AYDIN /Secondary School Students Metaphors about the Geography Concept where the compliance between the experts and researchers is over 90 % (Saban, et al., 2006; Saban, 2009). In reliability work which is specific to this research, a consensus 92 % is provided. Within the context of reliability, an expert referred to his opinion associated 4 mental symbols (color, mirror, lens, and light) placing them into a different category made by the researcher. In this case, reliability was calculated as 44 / ( 44+4)=0.92 Data Transfer to Computer Stage: All data were transferred to a computer after designating total 44 metaphors and the development of 8 conceptual categories formed by metaphors. After this process, the number of participants representing 44 symbols and 8 categories were calculated. Results In this section, findings regarding the metaphors about geography developed by the secondary school students who participated in investigation were analyzed and interpreted in sub headings in accordance with research questions. Which Metaphors were used to Explain the Geography Concept of the Secondary School Students Perceptions? Secondary school students produced 44 valid metaphors that belong to geography concept. 30 of the 44 valid mental images were produced by only one student. These are; a tree, key, mirror, cloud, pine tree, plane tree, flower, sea, guide of nature, representative of nature, equation of the world, heart of the world, bread, source of news, map, piece of life, light, home of people, organs of human, lens, Archangel, oxygen, color, dictionary, water, holiday map, soil, base of our country, life and jigsaw puzzle. The rest of the metaphors are between 2 and 14. The most preferred images for the geography concept chosen by the students are world (f=14), earth (f=10), nature (f=8), science (f=8) and life (f=8). Out of these, lesson (f=5), universe (f=3), the key of universe, necessity, climate, human beings, ocean, earth science (f=2) metaphors were chosen. As seen a lot of different metaphors were used by the secondary school students for the geography concept.