TARAF ( ) Taraf Gazetesinin Gündemini Belirleyen Unsurlar ve Gazetenin Gündeminin Diğer Gazetelerin Gündemlerine Olan Etkisi

Transkript

1 i TARAF ( ) Taraf Gazetesinin Gündemini Belirleyen Unsurlar ve Gazetenin Gündeminin Diğer Gazetelerin Gündemlerine Olan Etkisi Çiğdem Yasemin ÜNLÜ

2 ii Yay n No : 2808 İletişim Dizisi : Baskı - Ocak 2013 İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da - t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço al t la maz, da t - lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Baskı - Cilt : Beta Bas m A.fi. : Net Kırtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. Şti. Taksim Cad. Yoğurtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyoğlu/İSTANBUL (Sertifika No: 13723) Tel: ( ) Kapak Tasar m : Gökhan Ayrancı Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 iii Çiğdem Yasemin Ünlü Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Araştırma Görevlisi. Ortaöğrenimini İzmir Kız Lisesi nde tamamlayan Çiğdem Yasemin Ünlü, 2009 da Ege Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü nden mezun oldu yılında Çukurova Üniversitesi, İletişim Fakültesi, İletişim Bilimleri Bölümü ne Araştırma Görevlisi olarak atandı. Aynı yıl, YÖK Kanunu 35. Madde kapsamında Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basın ve Yayın Ana Bilim Dalı nda görevlendirildi. Aynı Ana Bilim Dalı ndan Taraf Gazetesinin Gündemini Belirleyen Unsurlar ve Gazetenin Gündeminin Diğer Gazetelerin Gündemlerine Olan Etkisi başlıklı teziyle Yüksek Lisans (2012) derecesi aldı. Halen Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü nde görevine devam etmekte ve lisans üstü eğitimini sürdürmektedir.

4 iv

5 Önsöz Bu çalışmaya başladığım ilk günden beri beni destekleyen, yüreklendiren ve bana güvendiğini hep hissettiren Prof. Dr. Halil İbrahim Gürcan a; akademik hayata başladığım ilk sıralardan beri bana destek olan ve tezim süresince ilgisini esirgemeyen Prof. Dr. Nejdet Atabek e; tez jürisindeki değerli katkılarından dolayı Prof. Dr. Nadir Suğur a teşekkürlerimi sunarım. Tezime yaptığı önemli katkılardan ötürü Prof. Dr. Erkan Yüksel e de teşekkür ederim. Yüksek lisans tezim olan bu çalışmayı hazırlama sürecimde destekleri olan ve yayınlama konusunda teşvik eden herkese yürekten teşkkürler. Eşim Ömer e ise hem desteği hem sevgisi için sonsuz teşekkür ederim.

6 vi

7 vii Araştırma Süreci Üzerine Çok tartışılan, çok eleştirilen, çok övülen bir gazeteyi anlamaya çalışmak için elinizdeki bu çalışmaya başladım. Çalışmaya başladığım andan itibaren sürekli Taraf la ilgili yeni gelişmeler, değişiklikler yaşandı. Tazminat davaları, yaptığı haberler, kullandığı dil, haberleri nedeniyle yapılan tartışmalar, yazarlar arası çatışmalar, işten ayrılanlar... Liste uzayıp gidiyor. Dolayısıyla, çalışmayı hazırladığım iki yıl boyunca birçok konuda sürekli değişiklik yapmam gerekti. Çalışmayı kitap haline getirme sürecinde de gazetede değişiklikler durmaksızın devam etti. Özellikle görüşme yaptığım kişilerin büyük bir bölümü, bugün görüşmelerin yapıldığı tarihteki görevlerinde değiller. Çalışma tamamlanmadan önce ilk ayrılık gazetenin yazarlarından Rasim Ozan Kütahyalı dan geldi. Sonra künyede bir değişiklik oldu. Görüştüğüm tarihte Haber Merkezi Müdürü olan Tuncer Köseoğlu, Yazı İşleri Müdürü oldu. Daha sonra gazetenin muhabirlerinden Fırat Alkaç gazeteden ayrıldı, Yayın Koordinatörü olan Yıldıray Oğur yazı işlerinden ayrıldı ve sadece yazı yazmaya devam etti. Bu değişikliklerin hepsini zamanı geldikçe yaptım, gazetenin künyesi, yazarlar kadrosu, görüştüğüm kişilerin görevleri sürekli değişti. Ardından büyük yankı uyandıran Genel Yayın Yönetmeni Ahmet Altan ve Genel Yayın Yönetmen Yardımcısı Yasemin Çongar ın istifaları gerçekleşti. Onları, şu ana kadar, gazete için önemli Pazartesi Konuşmaları nı yapan Neşe Düzel, Murat Belge, Pakize Barışta ve Hadi Uluengin izledi. Birçok kişinin istifa ettiği haberleri çıktı, yalanlandı; gazetenin Ankara bürosundaki çalışanlar bu istifaların ardından Ahmet Altan ve Yasemin Çongar yoksa biz de yokuz diye yazılı bir açıklama yaptı ama işi bırakıp bırakmadıkları netleşmedi.

8 viii Gazetenin künyesinde şu anda bir genel yayın yönetmeni yok. Fiili olarak bu görevi Yayın Koordinatörü olan Markar Esayan yürütüyor. Görüşme yaptığımda Dış Haberler Editörü olan Zeynep Nuhoğlu, şu anda Yazı İşleri Müdürlerinden biri olarak görünüyor. Web sitesinde ise henüz bir değişiklik yapılmadı. Taraf ın yeni bir döneme girip girmediği tartışmaları başladı. Bu çalışma yayınlandıktan sonra da gazetede değişiklikler devam edebilir. Şu anki belirsizlik içinde bu girizgâhı yazmak gerekli hale geldi. Gazetenin yeni bir döneme girip girmediğini zaman gösterecek. Ancak şu an için önümüzde duran gerçek Ahmet Altan döneminin bittiği. Elinizdeki çalışma da gazetenin kuruluşundan 2011 yılına kadar olan bu dönemini kapsıyor. Böylelikle, çalışmanın uzun (Taraf Gazetesinin Gündemini Belirleyen Unsurlar ve Gazetenin Gündeminin Diğer Gazetelere Olan Etkisi) başlığının tepesine Taraf ( ) adını koymanın uygun olacağını düşündüm. Çalışma, söz konusu dönemin ve çok tartışılan, hemen herkesin hakkında bir fikir yürüttüğü, bu gazetenin akademik bir tartışma alanına çekilmesini amaçlıyor. Ahmet Altan döneminin şu an için bitmesiyle de tarihe küçük bir not düşmüş oluyor. Çiğdem Yasemin Ünlü 18 Aralık 2012

9 ix İçindekiler Özgeçmiş...iii Önsöz...v Araştırma Süreci Üzerine...vii Tablolar Listesi...xiii Şekiller Listesi...xiv Giriş...1 Birinci Bölüm Medya Gündeminin Oluşumu 1. Gündem Belirleme Kuramı Medya Gündemi Medya Çalışanlarının Bireysel Özellikleri Medya Rutinleri Medya rutinlerinin yönlendirdiği profesyonellik anlayışı olarak nesnellik ve tarafsızlık/dengelilik Kurumsal Yapı Kurum Dışı Unsurlar İdeoloji İdeolojinin tanımı İdeoloji ve medya Eleştirel teoride ideoloji ve medya ilişkisi... 49

10 x İkinci Bölüm Taraf Gazetesi 1. Taraf ın Kuruluşu ve Yayınlandığı Dönem Taraf ın Yayınlandığı Dönemde Basın Taraf ın Biçimsel ve İçeriksel Özellikleri Taraf ın Fiyatı ve Tirajı Taraf ın Önemli Haberleri Taraf a Verilen Ödüller Taraf ın Sahiplik Yapısı ve Ekonomik Sorunları Taraf la İlgili Değerlendirmeler Üçüncü Bölüm Yöntem 1. Araştırma Modeli ve Verilerin Toplanması Evren ve Örneklem Araştırmaya Konu Olan Haberlerin Tanımlanması Dördüncü Bölüm Bulgular ve Yorum 1. Taraf ın Gündemini Belirleyen Unsurlar Bireysel Etkiler Çalışanların kimlikleri ve gazeteyle bütünleşme Ahmet Altan ın çalışanlar gözündeki itibarı: Ahmet Altan gazetesi Mehmet Baransu nun gazetecilik anlayışı Medya Rutinleri

11 xi Geniş kitleye hitap ederek rutin dışı habercilik çabası: Bir gazetenin çöpe attığı haberlerden gazete yapmak Klasik haber dili ve kurallarını dönüştürme çabası Ekonomik zorlukların rutin dışı haberciliği zorlaması Fikri taraflılık, hakkaniyet, gerçeklik vurgusu Kurumsal Yapı Çalışma koşulları ve yapısal sorunlar Gazeteyle kurulan aidiyet ilişkisi Yönetim yapısı Kurum Dışı Etkiler Haber kaynaklarıyla ilişkiler Reklam ve ilan verenlerle ilişkiler Tepki ve yaptırımcı kurumlar Fanatik okuyucu etkisi Diğer medya kuruluşları: Etkilenen değil etkileyen olmak İdeoloji Türkiye deki değişim ve Taraf Değişim sürecinde medya ve Taraf: Hürriyet amiral gemisiyse biz de torpidoyuz Temel ideolojik karşıtlığın sayfalardaki görünümü: Resmi ideolojiye dair birkaç analiz örneği İlk sayfa haberlerinin seçimi Haberlerin sunumunda ideolojinin dışavurumu Taraf ın Gündeminin Diğer Gazetelerin Gündemlerine Etkisi

12 xii 2.1. Haberlerin Sayıları ve Gazetelere Dağılımları Yayınlanan Haberlerin Tarihleri Haberlerin Gazete Sayfalarına Dağılımı Haberlerin Konumları ve Boyutları Haberlerde Yer Alan Açıklamalar Haberlerde Kullanılan Fotoğraflar Haberlerde Kullanılan Kaynaklar Haberlerin Taraf ta Yayınlanan Haberlere Benzerliği Gazetelerin Haberlere Yaklaşımı İçerik Analizi Bulgularının Genel Değerlendirmesi Sonuç, Tartışma ve Öneriler Kaynakça Ekler

13 xiii Tablolar Listesi Tablo 1. Taraf gazetesi köşe yazarları Tablo 2. Yazıları devam etmeyen Taraf gazetesi köşe yazarları Tablo 3. Taraf gazetesinin şubat/2009-nisan 2012 tarihleri arasındaki tirajları Tablo 4. Gazetelerdeki haber sayıları ve haber konusuna göre dağılımları Tablo 5. Dağlıca baskını haberlerinin tarih ve gazetelere göre dağılımı Tablo 6. Ceylan Önkol un ölümü ile ilgili haberlerin tarih ve gazetelere dağılımı Tablo 7. Balyoz darbe planı ile ilgili haberlerin tarih ve gazetelere dağılımı Tablo 8. Gazetelerin haberleri yayınladıkları sayfaların dağılımı Tablo 9. İlk sayfada yer alan haberlerin konumları Tablo 10. Birinci sayfada yayınlanan Ceylan Önkol un ölümü ile ilgili haberlerin konumları ve gazetelere dağılımı Tablo 11. Birinci sayfada yayınlanan balyoz darbe planı ile ilgili haberlerin konumları ve gazetelere dağılımı Tablo 12. Birinci sayfada yayınlanan haberlerin boyutları Tablo 13. Birinci sayfada yayınlanan haberlerin konumlarına göre dağılımı

14 xiv Tablo 14. İç sayfalarda yayınlanan haberlerin boyutları Tablo 15. İç sayfalardaki haberlerin konumlarına göre dağılımı Tablo 16. Dağlıca baskını haberlerindeki açıklamaların gazetelere dağılımı Tablo 17. Ceylan Önkol haberlerindeki açıklamaların gazetelere dağılımı Tablo 18. Balyoz darbe planı haberlerindeki açıklamaların gazetelere dağılımı Tablo 19. Dağlıca baskını haberlerinde kullanılan fotoğrafların gazetelere dağılımı Tablo 20. Ceylan Önkol un ölümü haberlerinde kullanılan fotoğrafların gazetelere dağılımı Tablo 21. Balyoz darbe planı haberlerinde kullanılan fotoğrafların gazetelere dağılımı Tablo 22. Haberlerde kullanılan kaynakların gazetelere göre dağılımı Tablo 23. Haberlerde kullanılan kaynakların yüzdelik dağılımı Tablo 24. Haberlerin Taraf ta yayınlanan haberlere benzerliği Tablo 25. Gazetelerin haberlere yaklaşım oranları Şekiller Listesi Şekil 1. Medya içeriğine etki eden Hiyerarşik Etkiler Modeli Şekil 2. Dışsal baskılara neden olan sosyal güçlerin alanı Şekil 3. Medya gündeminin oluşumunu simgeleyen metaforik soğan modeli... 20