ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ Mahmut İSLAMOĞLU SÜNE (Eurygaster integricep Put.) (HETEROPTERA:SCUTELLERİDAE) NİN BAZI KIŞLAMA ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ VE YUMURTA PARAZİTOİTLERİ Trissolcus spp. (HYMENOPTERA:SCELİONİDAE) NİN KİTLE ÜRETİMİNDE KIŞLAYAN ERGİN SÜNE NİN KULLANIM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI ADANA, 2010

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ SÜNE (Eurygaster integriceps Put.) (HETEROPTERA: SCUTELLERİDAE) NİN BAZI KIŞLAMA ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ VE YUMURTA PARAZİTOİTLERİ Trissolcus spp. (HYMENOPTERA: SCELİONİDAE) NİN KİTLE ÜRETİMİNDE KIŞLAYAN ERGİN SÜNE NİN KULLANIM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Mahmut İSLAMOĞLU DOKTORA TEZİ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI Bu tez 28/01/2010 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir. İmza:. İmza:.. İmza: Prof. Dr. Serpil KORNOŞOR Prof. Dr. M.Rifat ULUSOY Prof. Dr. Cengiz KAZAK Danışman Üye Üye İmza:... Doç. Dr. Erdal SERTKAYA Üye İmza:.. Yrd. Doç. Dr. Pınar ÖZALP Üye Bu Tez Enstitümüz Bitki Koruma Anabilim Dalında Hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. İlhami YEĞİNGİL Enstitü Müdürü Bu Çalışma Ç.Ü. Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2007D06 Not:Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelgelerin, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ DOKTORA TEZİ SÜNE (Eurygaster integriceps Put.) (HETEROPTERA: SCUTELLERİDAE) NİN BAZI KIŞLAMA ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ VE YUMURTA PARAZİTOİTLERİ Trissolcus spp. (HYMENOPTERA: SCELİONİDAE) NİN KİTLE ÜRETİMİNDE KIŞLAYAN ERGİN SÜNE NİN KULLANIM OLANAKLARININ ARAŞTIRILMASI Mahmut İSLAMOĞLU ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALİ Danışman :Prof. Dr. Serpil KORNOŞOR Yıl: 2010, Sayfa,179 Jüri :Prof. Dr. Serpil KORNOŞOR :Prof. Dr. M.Rifat ULUSOY :Prof. Dr. Cengiz KAZAK :Doç. Dr. Erdal SERTKAYA :Yrd. Doç. Dr. Pınar ÖZALP Bu çalışma ile; süne (Eurygaster integriceps Put.) nin yazlama döneminde 20 C sıcaklık, % nem, kışlama döneminde ise 4 5 C sıcaklık % nem isteğinin olduğu belirlenmiştir. Yapay ortamlarda kışlatılan sünelerde en yüksek canlı kalma oranı 6 ve 9 C de, en yüksek yumurta verimi ise 6 C de şubat ayında kültüre alınan sünelerde olduğu tespit edilmiştir. Kışlaklardan toplanan sünelerde en yüksek canlı vücut ağırlıkları ile vücut yağ oranları haziran ayında, en düşük ise ekim ayında olduğu saptanmıştır. Depolanan süne yumurtalarının depolama süresi uzadıkça parazitlenme oranları ile parazitoit çıkış oranlarının düştüğü, ancak kararma süresi ile eşey oranlarının değişmediği tespit edilmiştir. Taze yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus (Nees) in salım etkinliği 2007 yılında % 47.60, 2008 yılında % 42, depolanan yumurtalardan elde edilen T. semistriatus un salım etkiliği 2007 yılında % 31.25, 2008 yılında % 26.6 olduğu belirlenmiştir. Trissolcus festiva (Victorov) da ise, taze yumurtalardan elde edilenlerin salım etkinliği 2007 yılında % 45, 2008 yılında % 38, depolanan yumurtalardan elde edilen T. festiva nın salım etkinliği 2007 yılında % 24.42, 2008 yılında % 15 olduğu belirlenmiştir. Doğadan ve farklı konukçulardan elde edilen T. semistriatus ve T. festiva nın birincil tercihinin süne yumurtası olduğu bunu Dolycoris baccarum (L.), Aelia rostrata (Boh.) ve Eurydema ornatum (L.) yumurtalarının izlediği tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Süne, Trissolcus semistriatus, Trissolcus festiva, Biyolojik mücadele, Kışlak I

4 ABSTRACT PhD THESIS DETERMINING SOME OVERWINTERING FEATURES OF SUNN PEST (Eurygaster integriceps Put.) (HETEROPTERA:SCUTELLERİDAE) AND INVESTIGATING THE USING POSSIBILITIES OF WINTERING SUNN PEST ADULTS IN MASS REARING OF SUNN PEST EGG PARASITOIDS Trsisolcus spp. (HYMENOPTERA:SCELİONİDAE) Mahmut İSLAMOĞLU DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF CUKUROVA Supervisor :Prof. Dr. Serpil KORNOŞOR Year:2010, Pages:179 Jury :Prof. Dr. Serpil KORNOŞOR :Prof. Dr. M.Rifat ULUSOY :Prof. Dr. Cengiz KAZAK :Assoc. Prof. Dr. Erdal SERTKAYA :Asst. Prof. Dr. Pınar ÖZALP In this study; it was determined that 20 C temperature, 35%-40% humidity in the summering period, 4-5 C temperature, 70%-75% humidity in the wintering period are necessary for Sunn pest (Eurygaster integriceps Put.). It was determined that in artificially wintered Sunn pest adults, the highest rate of alive individual was obtained from the individuals wintered at 6 and 9 C temperature, the highest egg efficiency was obtained from the individuals cultured in February at 6 C temperature. While the highest alive body weights and body fat rates were determined in June, the lowest of these were determined in October. It was determined that as the duration of egg storing getting longer, parasitizing rates and parasitoid exiting rates decreased, however getting dark period of the egg and sex rates didn t change. While rearing efficiencies of Trissolcus semistriatus (Nees) obtained from the fresh eggs were determined to be 47.61% in 2007 and 42% in 2008, those obtained from the stored eggs were determined to be 31.25% in 2007 and 26.6% in For Trissolcus festiva (Victorov), while rearing efficiencies of individuals from the fresh eggs were determined to be 45% in 2007 and 38% in 2008, those obtained from the stored eggs were determined to be 24.42% in 2007 and 15% in It was determined that prime preferences of T. semistriatus and T. festiva obtained from different hosts in nature was Sunn pest and it was followed by Dolycoris baccarum (L.), Aelia rostrata (Boh.) and Eurydema ornatum (L.) eggs. Key Words: Sunn pest, Trissolcus semistriatus, Trissolcus festiva, Biological management, Winter site II

5 TEŞEKKÜR Çalışmalarım süresince yakın ilgi ve yardımlarını esirgemeyerek beni yönlendiren danışman hocam Sayın Prof. Dr. Serpil KORNOŞOR a, çalışmamın her safhasında bilgi ve önerileri ile destek sağlayan tez izleme komitesi üyeleri Prof. Dr. M. Rifat ULUSOY ve Doç. Dr. Erdal SERTKAYA ya, süne yağ oranlarını belirleyen Fen Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Mehmet SULANÇ ve Yrd. Doç. Dr. Pınar ÖZALP a, Parazitoit teşhislerini yapan Yrd. Doç. Dr. Şener TARLA ya, arazi çalışmaları sırasında yardımlarını gördüğüm Konya Tarım İl Müdür Yrd. Bülent ALPARSLAN a, Bitki Koruma Şube Müdürü Dr. Celal YILDIZ ile Seydişehir Tarım İlçe Müdürlüğü teknik personeline, çalışmamın her döneminde yardımlarını gördüğüm Zir. Müh. Vahdettin AKMEŞE ye, İstatistiki analizlerin yapımında yardımcı olan Dr. Halil KÜTÜK e, Adana Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsü idari ve teknik personellerine içtenlikle teşekkür ederim. Ayrıca, her zaman manevi desteklerini yanımda hissettiğim sevgili eşim Aslı ya ve çocuklarıma yürekten teşekkür ederim. Çukurova Üniversitesi Araştırma Fonuna da, tezime sağladığı maddi katkılarından dolayı ayrıca teşekkür ederim. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ I ABSTRACT II TEŞEKKÜR III İÇİNDEKİLER IV ÇİZELGELER DİZİNİ IX ŞEKİLLER DİZİNİ XII RESİMLER DİZİNİ XVIII 1. GİRİŞ ÖNCEKİÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Materyal Metot Sünenin Bazı Kışlama Özelliklerinin Belirlenmesi Yazlama Döneminde Toprak Yüzeyi ve Hava Sıcaklıklarının Belirlenmesi Yazlama Döneminde Hava ve Toprak Yüzeyi Nem Oranlarının Belirlenmesi Kışlama Döneminde Toprak Yüzeyi ve Hava Sıcaklıklarının Belirlenmesi Kışlama Dönemindeki Hava ve Toprak Yüzeyi Nem Oranlarının Belirlenmesi Kışlayan Süne nin Ağırlık ve Yağ Oranlarının Belirlenmesi Yazlama Döneminde Süne Vücut Ağırlığının ve Yağ Oranlarının Belirlenmesi Kışlama Döneminde Süne Vücut Ağırlığının ve Yağ Oranlarının Belirlenmesi Kışlak Yoğunluğunun Paker Metoduna Göre Belirlenmesi IV

7 Kışlayan Süne lerin Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın Kitle Üretiminde Kullanım Olanaklarının Belirlenmesi Kışlayan Ergin Süne lerin Kışlaktan Toplanması ve Yapay Ortamlarda Kışlatılması Kışlayan Ergin Süne lerden Yumurta Elde Edilmesi ve Depolanması Depolanan Süne Yumurtalarından Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın Üretim Olanaklarının Belirlenmesi Depolanan Süne Yumurtalarından Elde Edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva Erginlerinin Bazı Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Depolanan Süne Yumurtalarından Kitle Üretimi Yapılan Trissolcus semistriatus ile Trissolcus festiva'nın Doğal Şartlarında Etkinliğinin Değerlendirilmesi Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın Yumurta Tercihinin belirlenmesi Doğadan Toplanan Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın Yumurta Tercihinin Belirlenmesi Farklı Konukçulardan Elde Edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın Yumurta Tercihinin Belirlenmesi Verilerin Değerlendirilmesi BULGULAR VE TARTIŞMA Sünenin Bazı Kışlama Özelliklerinin Belirlenmesi Yazlama Döneminde Toprak Yüzeyi ve Hava Sıcaklıklarının Belirlenmesi Yazlama Döneminde Hava ve Toprak Yüzeyi Nem Oranlarının Belirlenmesi V

8 Kışlama Döneminde Hava ve Toprak Yüzeyi Sıcaklıklarının Belirlenmesi Kışlama Dönemindeki Hava ve Toprak Yüzeyi Nem Oranlarının Belirlenmesi Kışlayan Sünenin Ağırlık ve Yağ Oranlarının Belirlenmesi Yazlama ve Kışlama Döneminde Süne Vücut Ağırlığının Belirlenmesi Yazlama ve Kışlama Döneminde Süne Vücut Yağ Oranının Belirlenmesi Kışlak Yoğunluğunun Paker Metoduna Göre Belirlenmesi Kışlayan Süne lerin Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın Kitle Üretiminde Kullanım Olanaklarının Belirlenmesi Kışlayan Ergin Süne lerin Kışlaktan Toplanması ve Yapay Ortamlarda Kışlatılması Kışlayan Ergin Süne lerden Yumurta Elde Edilmesi ve Depolanması Depolanan Süne Yumurtalarından Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın Üretim Olanaklarının Belirlenmesi Depolanan Süne Yumurtalarından Elde Edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva Erginlerinin Bazı Biyolojik Özelliklerinin Belirlenmesi Depolanan Süne Yumurtalarından Kitle Üretimi Yapılan Trissolcus semistriatus ile Trissolcus festiva.'nın Doğal Şartlarında Etkinliğinin Değerlendirilmesi Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın Yumurta Tercihinin Belirlenmesi Doğadan Toplanan T.semistriatus ve T. festiva nın Yumurta Tercihlerinin Belirlenmesi Doğadan Toplanan Trissolcus semistriatus Yumurta Tercihinin Belirlenmesi VI

9 Doğadan toplanan Trissolcus festiva Yumurta Tercihinin Belirlenmesi Farklı Konuçlulardan Elde Edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nin Yumurta Tercihinin Belirlenmesi Farklı Konukçulardan Elde Edilen Trissolcus semistriatus un Yumurta Tercihinin Belirlenmesi (1). Eurygaster integriceps Yumurtalarından Elde Edilen Trissolcus semistriatus un Yumurta Tercihinin Belirlenmesi (2). Dolycoris baccarum Yumurtalarından Elde Edilen Trissolcus semistriatus un Yumurta Tercihinin Belirlenmesi (3). Eurydema ornatum Yumurtalarından Elde Edilen T. semistriatus un Yumurta Tercihinin Belirlenmesi (4). Aelia rostrata Yumurtalarından Elde Edilen Trissolcus semistriatus un Yumurta Tercihinin Belirlenmesi Farklı Konukçulardan Elde Edilen Trissolcus fetiva nın Yumurta Tercihinin Belirlenmesi (1). Eurygaster integriceps Yumurtalarından Elde Edilen Trissolcus festiva nin Yumurta Tercihinin Belirlenmesi (2). Dlycoris baccarum Yumurtalarından Elde Edilen Trissolcus festiva nin Yumurta Tercihinin Belirlenmesi (3). Eurydema ornatum Yumurtalarından Elde Edilen Trissolcus festiva nın Yumurta Tercihinin Belirlenmesi VII

10 (4). Aelia rostrata Yumurtalarından Elde Edilen Trissolcus festiva nın Yumurta Tercihinin Belirlenmesi SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ VIII

11 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 3.1. Parker yönteminde, sayımlara göre kışlak bitkisi altında bulunması gereken süne sayıları Çizelge 4.1. Kışlaktan toplanan sünelerin yıllarındaki aylarlara göre vücut ağırlıkları Çizelge 4.2. Kışlaktan toplanan sünelerin yıllarında yazlama ve kışlama dönemlerindeki vücut ağıtlıkları Çizelge 4.3. Kışlaklardan toplanan ve laboratuarda 0, 3, 6 ve 9 C de depolanan sünelerin yılında vücut ağırlıkları Çizelge 4.4. Kışlaktan toplanan sünelerin yıllarındaki aylarlara göre vücut yağ oranları Çizelge 4.5. Kışlaktan toplanan sünelerin yıllarındaki yazlama ve kışlama dönemlerinde vücut yağ oranları Çizelge 4.6. Kışlaklardan toplanan ve laboratuarda 0, 3, 6 ve 9 C de depolanan sünelerin yılında yağ oranları Çizelge 4.7. Farklı sıcaklıklarda depolanan sünelerin 2006 yılında canlı kalma oranları Çizelge 4.8. Farklı sıcaklıklarda depolanan sünelerin 2007 yılında sıcaklığa göre canlı kalma oranları Çizelge 4.9. Farklı sıcaklıklarda depolanan sünelerden 2007 yılında alınan ortalama yumurta verimleri Çizelge Farklı sıcaklıklarda depolanan sünelerden 2008 yılında alınan ortalama yumurta verimleri Çizelge Farklı sürelerde -21 C de depolanarak Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen süne yumurtalarının kararma süreleri Çizelge Depolanan süne yumurtalarda Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva kararma süreleri IX

12 Çizelge Farklı sürelerde -21 C de depolanarak Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen süne yumurtalarının parazitlenme sayıları Çizelge Depolanan süne yumurtalarda Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva parazitlenme sayıları Çizelge Farklı sürelerde -21 C de depolanarak Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen süne yumurtalarının parazitoit çıkış sayıları Çizelge Depolanan yumurtalarda Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen süne yumurtalarında parazitoit çıkış sayıları Çizelge Farklı sürelerde -21 C de depolanarak Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen süne yumurtalarının eşey oranları Çizelge Depolanan yumurtalarda Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen süne yumurtalarında eşey oranları Çizelge Farklı sürelerde -21 C de depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen taze süne yumurtalarının kararma süreleri Çizelge Depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın taze süne yumurtalarının kararma süreleri Çizelge Farklı sürelerde -21 C de depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen taze süne yumurtalarının parazitleme sayıları Çizelge Depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın taze süne yumurtalarının parazitlenme oranları Çizelge Farklı sürelerde -21 C de depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen taze süne yumurtalarında parazitoit çıkış sayıları X

13 Çizelge Depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın taze süne yumurtalarının parazitoit çıkış sayıları Çizelge Farklı sürelerde -21 C de depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen taze süne yumurtalarının eşey oranları Çizelge Depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın taze süne yumurtalarının eşey oranları Çizelge Dört ay depolanan ve taze yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın salım yapılan tarlalardaki kışlamış ergin süne yoğunlukları Çizelge Dört ay depolanan ve taze yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve T. festiva nın salım yapılan tarlalardaki nimf yoğunlukları Çizelge 4.29 Dört ay depolanan ve taze yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve T. festiva nın salım yapılan tarlalardaki emgi oranları XI

14 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 4.1. Yazlama döneminde 1800 ve 2100metre yükseklikteki 2006 yılı ortalama hava ve toprak yüzeyi sıcaklıkları Şekil 4.2. Yazlama döneminde 1800 ve 2100 metre yükseklikteki 2007 yılı ortalama hava ve toprak yüzeyi sıcaklıkları Şekil 4.3. Yazlama döneminde 1800 ve 2100 metre yükseklikteki 2006 yılı ortalama hava ve toprak yüzeyi nem oranları Şekil 4.4. Yazlama döneminde 1800 ve 2100 metre yükseklikteki 2007 yılı ortalama hava ve toprak yüzeyi nem oranları Şekil 4.5. Kışlama döneminde 1300 ve 1600 metre yükseklikteki 2006 yılı ortalama hava ve toprak yüzeyi sıcaklıkları Şekil 4.6. Kışlama döneminde 1300 ve 1600 metre yükseklikteki 2007 yılı ortalama hava ve toprak yüzeyi sıcaklıkları Şekil 4.7. Kışlama döneminde 1300 ve 1600 metre yükseklikteki 2006 yılı ortalama hava ve toprak yüzeyi nem oranları Şekil 4.8. Kışlama döneminde 1300 ve 1600 metre yükseklikteki 2007 yılı ortalama hava ve toprak yüzeyi nem oranları Şekil 4.9. Adıyaman Nemrut Kışlağından toplanan sünelerde 2006 ve 2007 yıllarında ortalama vücut ağırlıkları Şekil Laboratuarda 0, 3, 6 ve 9 C de depolanan süneler ile kışlaklardan toplanan sünelerin 2006 yılın ortalama vücut ağırlıkları Şekil Laboratuarda 0, 3, 6 ve 9 C de depolanan süneler ile kışlaklardan toplanan sünelerin 2007 yılındaki ortalama vücut ağırlıkları Şekil Adıyaman Nemrut Kışlağından toplanan sünelerde 2006 ve 2007 yıllarında ortalama vücut yağ oranları Şekil Laboratuarda 0, 3, 6 ve 9 C de depolanan sünelerin 2006 yılındaki ortalama vücut yağ oranları Şekil Laboratuarda 0, 3, 6 ve 9 C de depolanan sünelerin 2007 yılındaki ortalama vücut yağ oranları ı XII

15 Şekil Adıyaman Nemrut Kışlağında farklı mevkilerindeki 2006 ve 2007 yılı ortalama süne yoğunlukları Şekil Adıyaman Nemrut Kışlağında 2006 ve 2007 yıllarında kışlak bitkilerindeki ortalama süne yoğunlukları Şekil Ekim ayında farklı sıcaklıklarda kültüre alınan ve depolanan sünelerin 2006 yılı Aralık ayında ortalama canlı kalma sayıları Şekil4.18. Ekim ayında farklı sıcaklıklarda kültüre alınan ve depolanan sünelerin 2007 yılı Ocak ayında ortslsms canlı kalma sayıları Şekil Ekim ayında farklı sıcaklıklarda kültüre alınan ve depolanan sünelerin 2007 Şubat ayında ortalama canlı kalma sayıları Şekil Ekim ayında farklı sıcaklıklarda kültüre alınan ve depolanan sünelerin 2007 yılı Mart ayında ortalama canlı kalma sayıları Şekil Ekim ayında farklı sıcaklıklarda kültüre alınan ve depolanan sünelerin 2007 yılı Aralık ayında ortalama canlı kalma sayıları Şekil Ekim ayında farklı sıcaklıklarda kültüre alınan ve depolanan sünelerin 2008 yılı Ocak ayında ortalama canlı kalma sayıları Şekil Ekim ayında farklı sıcaklıklarda kültüre alınan ve depolanan sünelerin 2008 yılı Şubat ayında ortalama canlı kalma sayıları Şekil Ekim ayında farklı sıcaklıklarda kültüre alınan ve depolanan sünelerin 2008 yılı Mart ayında ortalama canlı kalma sayıları Şekil Farklı sürelerde ve sıcaklıklarda depolanan sünelerden 2007 yılında dişi başına alınan ortalama yumurta sayıları Şekil Farklı sürelerde ve sıcaklıklarda depolanan sünelerden 2008 yılında dişi başına alınan ortalama yumurta sayıları Şekil Farklı sürelerde -21 ºC de depolanarak Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen süne yumurtalarının yıllarındaki kararma süreleri Şekil Farklı sürelerde -21 ºC de depolanarak Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen süne yumurtalarının yıllarındaki parazitleme sayıları XIII

16 Şekil Farklı sürelerde -21 ºC de depolanarak Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen süne yumurtalarının yıllarındaki parazitoit çıkış sayıları Şekil Farklı sürelerde -21 ºC de depolanarak Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen süne yumurtalarının yıllarındaki parazitoit eşey oranları Şekil Farklı sürelerde -21 ºC de dört ay depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva nın taze süne yumurtalarında kararma süreleri Şekil Farklı sürelerde -21 ºC de depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen taze süne yumurtalarının parazitlenme sayıları Şekil Farklı sürelerde -21 ºC de depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen taze süne yumurtalarının parazitoit çıkış sayıları Şekil Farklı sürelerde -21 C de depolanan yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus ve Trissolcus festiva ile parazitlenen taze süne yumurtalarının eşey oranları Şekil Salım yapılmayan kontrol tarlasındaki süne yumurta parazitoit türlerinin 2007 ve 2008 yıllarındaki bulunma oranları Şekil Taze yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus un salımı yapılan Başkaracaören köyündeki süne yumurta parazitoitlerinin bulunma oranları Şekil Taze yumurtalardan elde edilen Trissolcus festiva nın salımı yapılan Gölhöyük köyündeki süne yumurta parazitoitlerinin bulunma oranları Şekil Depolanmış yumurtalardan elde edilen Trissolcus semistriatus un salımı yapılan Kesecik köyündeki süne yumurta parazitoitlerinin bulunma oranları XIV

17 Şekil Depolanmış yumurtalardan elde edilen Trissolcus festiva nın salımı yapılan Taşağıl köyündeki süne yumurta parazitoitlerinin bulunma oranları Şekil Salımı yapılan depolanmış ve taze yumurtaların 2007 yılında açılma oranları Şekil Salımı yapılan depolanmış ve taze yumurtaların 2008 yılında açılma oranları Şekil Doğadan toplanan Trissolcus semistriatus un ikili yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Doğadan toplanan Trissolcus semistriatus un üçlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Doğadan toplanan Trissolcus semistriatus un dörtlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Doğadan toplanan Trissolcus festiva nın ikili yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Doğadan toplanan Trissolcus festiva nın üçlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Doğadan toplanan Trissolcus festiva nın dörtlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Eurygaster integriceps yumurtalarından elde edilen Trissolcus semistriatus un ikili grubundaki parazitleme oranları Şekil Eurygaster integriceps yumurtalarından elde edilen Trissolcus semistriatus un üçlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Eurygaster integriceps yumurtalarından elde edilen Trissolcus semistriatus un dörtlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Dolycoris baccarum yumurtalarından elde edilen Trissolcus semistriatus un ikili yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Dolycoris baccarum yumurtalarından elde edilen Trissolcus semistriatus un üçlü yumurta grubundaki parazitleme oranları XV

18 Şekil Dolycoris baccarum yumurtalarından elde edilen elde edilen Trissolcus semistriatus un dörtlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Eurydema ornatum yumurtalarından elde edilen Trissolcus semistriatus un ikili yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Eurydema ornatum yumurtalarından eld edilen Trissolcus semistriatus un üçlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Eurydema ornatum yumurtalarından elde edilen Trissolcus semistriatus un dörtlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Aelia rostrata yumurtalarından elde edilen Trissolcus semistriatus un ikili yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Aelia rostrata yumurtalarından elde edilen Trissolcus semistriatus un üçlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Aelia rostrata yumurtalarından elde edilen Trissolcus semistriatus un dörtlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Eurygaster integriceps yumurtalarından elde edilen Trissolcus festiva nın ikili yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Eurygaster integriceps yumurtalarından elde edilen Trissolcus festiva nın üçlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Eurygaster integriceps yumurtalarından elde edilen Trissolcus festiva nın dörtlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Dolycoris baccarum yumurtalarından elde edilen Trissolcus festiva nın ikili yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Dolycoris baccarum yumurtalarından elde edilen Trissolcus festiva nın üçlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Dolycoris baccarum yumurtalarından elde edilen Trissolcus festiva nın dörtlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Eurydema ornatum yumurtalarından elde edilen Trissolcus festiva nın ikili yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Eurydema ornatum yumurtalarından elde edilen Trissolcus festiva nın üçlü yumurta grubundaki parazitleme oranları XVI

19 Şekil Eurydema ornatum yumurtalarından elde edilen Trissolcus festiva nındörtlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Aelia rostrata yumurtalarından elde edilen Trissolcus festiva nın ikili yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Aelia rostrata yumurtalarından elde edilen T.festiva nın üçlü yumurta grubundaki parazitleme oranları Şekil Aelia rostrata yumurtalarından elde edilen Trissolcus festiva nın dörtlü grubundaki parazitleme oranları XVII

20 RESİMLER DİZİNİ SAYFA Resim 3.1. Sünenin yazlama ve kışlama dönemlerinde sıcaklık ve nem oranlarının belirlenmesi için kurulan HOBO cihazı Resim 3.2. Sünenin kışlaklarda barınak olarak kullandığı Kirpiotu ve Zırotu bitkisi Resim 3.3. Çalışmaların yürütüldüğü Adıyaman Nemrut Kışlağında süne yoğunluğu Resim 3.4. Süne yumurtaların -21 ºC de depolanması ve embriyosu öldürülmüş süne yumurtaları Resim 3.5. Depolanan sünelerin kültüre alınması ve yumurta elde edilmesi Resim 3.6. Süne ve Yumurta parazitoiti Trissolcus sp Resim 3.7. Aralık ve Mart aylarında süne kültürlerinden elde edilen yumurtaların parazitlenmesi Resim 3.8. Süne yumurtalarının parazitlenmesi ve parazitlenmiş süne yumurtaları Resim 3.9. Süne yumurta parazitoitlerinin salımı ve salım çantacığı Resim Doğada parazitlenmiş süne yumurtaları ile laboratuarda parazitlenmeye alınmış süne yumurtaları Resim Denemede kullanılan A. rostrata yumurtalarının elde edilmesi ve sünenin Resim Denemede kullanılan D. baccarum ve E. ornatum yumurtalarının elde edilmesi XVIII

21 1. GİRİŞ Mahmut İSLAMOĞLU 1. GİRİŞ Buğday, ülkemizde dekar ekim alanı ve ton yıllık üretimi ile tarla bitkileri içerisinde birinci sırada yer almaktadır (TÜİK, 2009). Buğday, geçmişte olduğu gibi günümüzde de insanlığın temel besin kaynağı olma özelliğini sürdürmektedir. Dünyanın her tarafına uyum sağlayabilen çeşitlerin bulunması, ucuz ve değerli bir besin kaynağı olması nedeniyle buğdayın gelecekteki önemi daha da artacaktır (Akaya, 1994). Süne, Eurygaster integriceps Put. (Heteroptera; Scutelleridae) ülkemizde hububatın en önemli zararlısı durumundadır. Zaman zaman salgınlar yaparak önemli oranda ürün kayıplarına neden olmaktadır (Lodos, 1986; Anonymous, 1995 ). Süne, Greminae familyası içerisinde özellikle buğdayda farklı fenolojik dönemlerinde zarar yapmaktadır. Kışlamış erginler Kurtboğazı ve Akbaşak zararını yaparken, nimfler buğday tanelerini kavuzları üzerinden emgi yaparlar. Emilen taneler ağırlıklarını kaybeder ve çeşitli şekilde deformasyonlara uğrarlar. Süt halinde iken beslendiğinde taneler çimlenme güçlerini kaybedecekleri gibi ekmeklik ve makarnalık özelliklerini de yitirirler (Lodos, 1986; Anonymous, 1995). Yurtdışında ve ülkemizde yapılan araştırmalar sonucunda süne populasyonunu baskı altında tutan faktörler içerisinde doğal düşmanların en büyük etkiye sahip olduğu belirlenmiştir (Lodos 1961 ve 1986). Bu doğal düşmanlardan en önemlisi ise Hymenoptera takımının Scelionidae familyasına dahil yumurta parazitoitleridir. Bu parazitoitler sünenin ovipozisyon süresince 3 nesil verdiği ve özellikle 3. nesilde süne yumurtalarını % 100'e ulaşan oranlarda parazitlediği bildirilmektedir (Zwölfer 1942). Türkiye de süne yumurta parazitoitlerinin kitle üretim ve salım çalışmaları 1990 lı yıllarda başlamış ve 1997 yılına kadar devam etmiştir. Ancak bu dönemde zamanında yetiştirilemeyen yumurta parazitoitleri geç salınmış ve dolayısıyla bir başarı elde edilememiştir (Akıncı ve Soysal 1996) li yıllarda tekrar başlayan salım çalışmaları günümüze kadar devam etmektedir. Yapılan salım çalışmalarında parazitoit etkinliğinin bölge ve yıllara göre farklılık gösterdiği belirlenmiştir (Safavi 1968; Tarla ve Kornoşor 2003, İslamoğlu ve ark, 2008). 1

22 1. GİRİŞ Mahmut İSLAMOĞLU Süne yumurta parazitoitlerinin kitle üretimi, kışlamış ergin sünenin araziden toplanarak buğday bitkisi ile kültüre alınması ve bunlardan elde edilen yumurtaların parazitlenerek, parazitli yumurtaların tekrar araziye salımı esasına dayanmaktadır. Ancak, zamanında yeteri kadar kışlamış ergin sünenin toplanamaması ve yumurta elde edilememesi kitle üretiminde başarıyı sınırlandırmıştır (Safavi, 1968). Ayrıca, ergin pentatomitlerin ve bunlardan elde edilen yumurtaların depo edilme koşullarının belirlenmesi, kitle üretimini etkileyen en önemli faktörü oluşturmuştur (Doğanlar, 1998). Ülkemizde, 2004 yılından itibaren süne mücadelesinde uçakla kimyasalların uygulanması yasaklanmıştır. Bu durum parazitoitlerin etkinliğinin artmasına ve doğal dengenin yeniden oluşumuna yardımcı olacaktır (Waage 1998). Ayrıca Adana Zirai Mücadele Araştırma Enstitüsünde, 2003 yılında başlayan doğaya destek salımlarından da olumlu sonuçlar alınmıştır (Tarla ve Kornoşor 2003 ; İslamoğlu ve ark. 2008). Ancak süne yumurta parazitoitlerinin kitle üretiminde kışlamış erginlerin ilkbaharda araziden toplanması ve çok kısa zamanda parazitoit üretim zorunluluğu çalışmaların en büyük dezavantajını oluşturmaktadır. Bu çalışma ile süne yumurta parazitoitlerinin üretiminde konukçu olarak kullanılacak sünelerin 4 5 ay öncesinden laboratuara getirilerek yapay ortamlarda kışlatılma olanakları belirlenmiştir. Ayrıca, yapay ortamlarda kışlatılan sünelerden elde edilen yumurtaların depolanması, depolanan yumurtaların bazı biyolojik özelliklerinin belirlenmesi ve depolanmış yumurtalardan elde edilen T. semistriatus ve T. festiva nın laboratuar ve arazi şartlarında etkinliği ile Trissolcus semitriatus (Nees), Trissolcus festiva (Victorov) yumurta parazitoitlerinin yumurta tercihleri araştırılmıştır. 2

23 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Mahmut İSLAMOĞLU 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Fedotow (1947a), Özbekistan ve Kuzey Kırgızistan da yapmış olduğu çalışmalarda, süne (Eurygaster integriceps Put.) nin pasif dönemde hayatta kalmasında besin depolamasının önemli rol oynadığını belirtmiştir. Depolanan besin maddeleri düşük metabolizma faaliyetlerinde ve sperm rezervlerinin gelişmesinin tamamlanmasında kullanıldığını bildirmiştir. Ayrıca yazlama döneminde sünenin metabolizma faaliyetlerinin devam etmesinin yağ rezervlerini düşmesine ve dayanıklılığın azalmasına, bunun sonucunda ise erginlerin ölmesine neden olduğunu saptamıştır. Sünenin temmuz ayından kasım ayına kadar vücut fonksiyonlarının devam etmesi ve spermlerinin olgunlaşması nedeniyle vücut yağ oranının düştüğünü belirtmiştir. Aynı araştırıcı vücut neminin öneminden bahsetmiş, farklı dokulardaki su dengesinin desteklenmesi böceğin soğuğa dayanıklılığını ve vücut ağırlığını artırdığını, vücutta toplanan fazla suyun dışkı olarak atıldığını bildirmiştir. Kışlaklardaki yetersiz suyun ise vücut ağırlığının azalmasına, çevre şartlarına daha az dayanıklılığa ve böceklerde yüksek oranda ölüm meydana getirdiğini saptamıştır. Sünede yüksek ölüme yol açan diğer bir faktörün ise sıcaklık olduğunu, özellikle ani hava değişimi ile koruyucu kar tabakasının erimesi nedeniyle sıcaklığın 0 C altında seyretmesinin yüksek ölümlere yol açtığını, iklimdeki bu tip ani değişikliklerin iç organların zarar görmesine ve yağ dokularının da bozulmasına neden olduğunu tespit etmiştir. Fedotow (1947b), süne ovadan kışlağa uçmadan önce yeteri kadar beslenmiş ise maksimum yağ, protein ve karbonhidrat ihtiva ettiklerini, bu dönemde vücut ağırlıklarının da en yüksek düzeyde olduğunu belirtmiştir. Aynı araştırıcı, sünenin pasif döneminde, normal iklim koşullarında ortalama yağ miktarlarının, dişilerin % 36 sını, erkeklerin ise % 43 ünü harcadıklarını bildirmiştir. Sünenin kışlaktan tarlalara göçlerinden sonra, metabolizma faaliyetlerinin aniden arttığını, vücudundaki su miktarının kısa zamanda yükseldiğini ve vücuttaki yağ miktarının çok fazla harcandığını saptamıştır. 3

24 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Mahmut İSLAMOĞLU Makhotine (1947), laboratuar koşulları altında sıcaklığın süne davranışlarına etkisini belirlemiştir. Sıcaklığın -4 C den + 49 C ye doğru çıkıldığında sıcaklığa bağlı olarak hareketlenmenin arttığını, 49 C de ise böceğin öldüğünü bildirmiştir. Sünenin sıcaklık değişimlerine karşı toleransının oldukça iyi olduğunu ve geniş bir sıcaklık periyoduna adapte olduğunu, bu nedenle sünenin çevredeki iklimsel değişikliklerden en az etkilendiğini açıklamıştır. Ouchatinskaia (1953), 1953 yılında Rusya da yapmış olduğu çalışmada, kış diyapozundaki besin maddelerinin E. integriceps için öneminden bahsetmiştir. Buna göre, süne erginlerinin kışlaklara çekilmeden önce çeşitli hububatla ve özellikle de buğday daneleri ile beslendiğini, besin maddelerini polisakkarid ve lipid olarak depoladığını, bunların vücut ağırlığının yaklaşık % 50 sini oluşturduğunu tespit etmiştir. Sünenin kışlama sırasında bu besin maddelerini çok az harcadığını ve % inin gelecek yıldaki ilkbahara kadar depolandığını saptamıştır. Vardaroğlu (1954), İran'da m 2 'de iki ile dört adet kışlamış süne bulunan tarlalara hektara Trissolcus semistriatus (Nees)'in salınarak mücadele edildiğini, 1953 yılında 100 milyon parazitoit üretilerek salım yapıldığını ve her bir hektar için parazitoit salındığında 1.6 ABD doları, DDT veya Gamexan ile ilaçlanması durumunda ise 7.5 ABD doları masrafa neden olduğunu bildirmiştir. Strogaia (1955), sünelerin % 90 oranında yağ rezervlerini iki periyotta harcadığını, bunlardan birincisinin kışlaklara göçten ilk donlar oluncaya kadar olan dönem (yazlama) olduğunu, bu dönemde hiç beslenmenin olmadığını, ancak metabolizma faaliyetlerinin devam ettiğini bildirmiştir. Bu dönemde kışlaklarda besin maddelerinin ve yağların erkeklerde sperm hücrelerinin üretiminde, dişilerde ovaryumların olgunlaşmasında ve yer değiştirmelerde kullanıldığını saptamıştır. İkinci dönemin ise kışlaklardan tarlalara göçün olduğu ilkbahar dönemi olduğunu belirtmiştir. Ayrıca kışın 5 ay boyunca devam eden soğuk periyotta böcek metabolizması çok yavaş olduğundan besin ve yağ tüketiminin hiç olmadığını tespit etmiştir. Süne vücudundaki en yüksek su bulunma oranı kanatların oluşumundan sonra yeni nesil erginlerde olduğunu, vücuttaki su miktarının beslenme, yağ miktarına, sıcaklığa ve toprak nemine bağlı olduğunu bildirmiştir. Sonbahar ve kış mevsimlerinde su miktarının genellikle arttığı yaz aylarında ise uygun olmayan çevre 4

25 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Mahmut İSLAMOĞLU koşullarından dolayı azaldığını bildirmiştir. Toplam vücut ağırlığının kuru madde miktarı ile su miktarına bağlı olduğunu vurgulamıştır. Ouchatinskaia (1955), 1951 yılında Rusya da Krasnador bölgesinde sünenin kışlama fizyolojisini incelemiş ve kışlama sırasında böceğin biyolojik ve fiili olarak birbirinden ayrı üç döneminin olduğunu tespit etmiştir. Birinci dönem olarak yaz - sonbahar uykusu (yazlama) olduğunu, bu dönemde ortalama ısı yüksek olduğundan böcek bu devrede yağlarını ve yedek besin maddelerini kullandığını, bu devre sonunda, ortalama sıcaklığın 10 C nin altına düşmesi ve ilk donların görülmesi ile birlikte glikojen miktarının arttığını ve solunumun düştüğünü belirtmiştir. İkinci dönem olarak sıcaklığın 0 2 C lere düştüğü (kışlama) dönem olduğunu, bu dönemde sıcaklığın çok düşük olmasından dolayı metabolizmanında son derece yavaşladığını, yedek karbonhidratların ve karbonca zengin gıdaların böcek tarafından kullanıldığını, yağlı yedek maddelerin ise çok az kullanıldığını hatta miktarlarının değişmediğini tespit etmiştir. Üçüncü dönem olarak ise erken ilkbahar olduğunu, bu dönemde cinsel organların olgunlaştığını, kış esnasında bağırsaklarda ve malpighi borucuklarında biriken karbonlu maddelerin atıldığını ve normal solunumun başladığını bildirmiştir. Ayrıca, sünenin kışlama dönemlerinde özel fizyolojik adaptasyona sahip olduğunu, kış öncesi vücutlarındaki yağın bir kısmını harcayarak glikojen ürettiklerini, vücudundaki toplam su miktarının dikkate değer bir şekilde artırdığını, böceklerdeki bir diğer enerji kaynağının ise yağ dokularında ve hipodermiste toplanan hidrokarbonlar olduğunu bildirmiştir. Fedotow ve Botcharova (1955), Rusya da Krasnodar Bölgesinde 1949 yılından 1954 yılına kadar yapmış oldukları çalışmada, sünenin kışlama dönemdeki fizyolojisini incelemişlerdir. Buna göre, yazlama döneminde vücuttaki metabolik değişimlerin devam ettiğini, erkeklerde ve dişilerde üreme organlarının olgunlaşmasından dolayı depo maddelerinin harcandığını, sıcak günlerde kısa uçuşlarla yer değiştirdiğini, kışlak bitkileri üzerinde dinlenerek beslendiğini belirtmişlerdir. Bu periyotta düşük nem ve yüksek sıcaklıklardan dolayı depolanan yağı ve besin maddelerini kış aylarına göre daha fazla harcadığını, yazlama döneminde nem daha çok barınaklarındaki bitkilerle sağlandığını tespit etmişlerdir. Kışlama döneminde, metabolizma faaliyetlerin dikkati çekecek düzeyde düştüğünü 5

26 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Mahmut İSLAMOĞLU ve böceğin tamamen hareketsiz olduğunu, kar tabakası nedeniyle sıcaklık değişikliklerinin olmadığını ve böcek için en uygun dönem olduğunu saptamışlardır. Bu dönemde metabolizma faaliyetlerinin en az düzeyde olduğunu, bu dönemdeki ılık havaların böcek metabolizmasını hızlandırdığını, depolanmış besin maddelerin kullanıldığını ve bireylerin zayıflayarak ilkbahardaki göçe karşı zayıf düştüklerini bildirmiştir. Zomorrodi (1959), İran'da süne ile biyolojik mücadele yöntemi Alexandrov öncülüğünde Microphanurus semistriatııs Nees ve M. vassilievi (Mayr) kullanılarak yapıldığını bildirmiştir yılında kg kışlamış süne kullanılarak Isfahan'da 207 milyon parazitoid üretildiğini ve kışlamış ergin sayısının m 2 'de 1 olan alanlarda hektara parazitoit salınması ile parazitlenme oranının % 60-90'a ulaşarak salım yapılmayan alanlara oranla zarar oluşmadığını bildirmiştir. Lodos (1961), Süne kışlakta geven (Astragalus sp.), zır otu (Noea spinosissima Moq.), kirpi otu (Acantholimon sp.), akdiken (Crataegus monogyna Jacq.), ayı kulağı (Verbascum sp.) ve pelin (Artemisia sp.) gibi bitkiler altında kışladıklarını, 1730 metre yükseklikteki Karacağ Tirbilek mevkiinde kışlağındaki sıcaklık ortalamasının 1951 yılında haziran ayında 18 C, temmuz ayında 22 C, ağustos ayında 23 C olduğunu, Karacadağ Bahadır mevkiinde ise, haziran ayında 21 C, temmuz ayında 25 C ve ağustos ayında 25 C olarak belirtmiştir. Kışlaklardaki rutubet ile ilgili olarak, sünelerin dağlarda rutubetle ilgisine dair önemli bir çalışma yapılmadığını, ancak sünenin kışlama yerlerinin daima rutubet ve su tutan yerlerden uzak olduğunu, sel ve dere yataklarından uzak yerlerde kışladıklarını belirtmiştir. Remaudiere (1961), İran da 1960 yılında sünenin depolama çalışmalarında, 0.50 x 0.30 x 0.12 m ebatlarındaki kutular kullanıldığını, kutuları nemlendirmelerine rağmen sünelerin tamamının öldüğünü bildirmiştir. İkinci bir denemenin aynı yıl içerisinde yapıldığını kışlaklardan adet süne getirilerek kutular içerisinde kültüre alındığını, mart ayında % 50 sinin canlı kaldığını belirtmiştir. Üçüncü bir denemenin Halep (Suriye) de yapıldığını, bu çalışma da depolandıktan sonra üçüncü ayın sonunda sünelerin genelde öldüğünü bildirmiştir. Aynı araştırıcı, 1961 yılında Pasteur Enstitüsünde farklı sıcaklıklarda deneme yapıldığını, 18 x 18 x 6 cm ebatlarındaki kutularda böcek bırakıldığını, + 3 C ve % nem 6

27 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Mahmut İSLAMOĞLU ortamlarında 2 aylık depolamada ölüm oranının % 10 un üstüne çıkmadığını, ancak böceklerin aşırı su kaybettiklerini belirtmiştir. Ayrıca +10 C ve +12 C de % nem oranlarında kültürlerin 2. aydaki ölüm oranının % 10 civarında olduğunu ancak böceklerin su rezervlerinde aşırı kaybın olduğunu, +25 C ve % 55 nemli ortamda 30 x 20 x 20 cm ebatlarında kutularda kültüre alınan sünelerde ise, periyodik olarak nemlendirildiğini ve nem kaybının telafi edildiğini, ikinci ayın sonunda ölüm oranının % 10 civarında olduğunu bildirmiştir. Brown (1962), İran ın Ghara - agadj kışlağında en yaygın olan Artemisia sp. bitkisinin altında yapmış olduğu maksimum ve minimum sıcaklık ölçümleride, en yüksek sıcaklığın temmuz ayında (30.3 C), en düşük sıcaklığın ise Ocak ayında (- 3.0 C) olduğunu bildirmiştir. Bitki altındaki nem oranının ise en düşük ağustos ayında en yüksek ise % ile mart ayında olduğunu saptamıştır. Süne vücut ağırlıklarının temmuz ayından başlayarak ekim ayına kadar sürekli düştüğünü, ekim ayından mart kadar ise durağan olduğunu tespit etmiştir. Yüksel (1968), Sünenin yazlamak için ısı bakımından serin, nispi nemi yüksek karakterlerdeki bitki altlarını seçtiğini, özellikle geçen yıllara ait yaprak döküntülerinin elverişli olduğunu belirtmiştir. Kışlaklara gelen sünelerin geven (Astragalus lagurus Wild.), kirpi geven (Astragalus dipthterites Fenzl), zır otu, gibi bitkilerin altında kışladığını, kışlama yüksekliğinin ise metre arasında olduğunu belirtmiştir. Ayrıca, 1957 yılında Karacadağ da Tirbelek tepesinin 25 Temmuz - 24 Ekim tarihleri arasında bitki altında, toprağın 2 cm lik derinliğindeki sıcaklık ve nem değerleri ile bitki dışındaki çevrenin sıcaklık ve nem değerlerini belirlemiştir. Buna göre, sıcaklık değerlerinin temmuz ayında ortalama 22.90, ağustos ayında 21.98, eylül ayında ise C olduğunu, bitki altındaki toprak nemi ise, temmuz ayında % 29.47, ağustos ayında % 33.96, eylül ayında % 46.33, ekim ayında % olduğunu tespit etmiştir. Aynı araştırıcı kışlaklardaki süne vücut ağırlıklarını belirlemiş ve yılında topladığı 100 adet bireyin ortalama ağırlığının haziran ayında g. temmuz ayında g ve ağustos ayında ise g olduğunu bildirmiştir. Karacadağ Kollubaba (1900 m) mevkiinde yapmış olduğu tartımlarda ise, 50 erkek, 50 dişinin ortalama ağırlığı temmuz ayında g, ağustos ayında g, eylül ayında g olduğunu belirtmiştir yılında 7

28 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Mahmut İSLAMOĞLU yapmış olduğu diğer bir çalışmada da suni kışlatma denemeleri için kışlaklardan topladığı süneleri 670 m yükseklikte bağ omcaları altında ilkbahara kadar tuttuğunu, ancak büyük oranda ölüm oluştuğunu ve sünelerdeki ağırlık kaybının fazla olduğunu, bunun nedenini ise sünelerin tam diyapoza giremediğinden fazla enerji harcadıklarını belirtmiştir. Suni kışlatma çalışmalarında en önemli faktörün nem olduğunu suni olarak kışlatılacak sünelerin düşük sıcaklıklarda +2 ile +10 C arasında iyi havalandırmalı ortamlarda % nispi nemde olabileceğinden bahsetmiştir. Süne için kritik sıcaklık değerlerinin kış başlangıcında -8, kış sonunda ise 4 C olduğunu, 10 cm lik bir kar tabakası olduğu zaman hava sıcaklığının C iken kar altındaki eski yaprak döküntüleri içindeki sıcaklıkğın 2.3 C ve taze yaprak döküntülerinde ise 4.3 C olduğunu, mart ortasında karların erimesiyle yapraklar içindeki sıcaklığın -13 C ye düştüğünü ve % 90 sünenin öldüğünü bildirmiştir. Safavi (1968), Eurygaster spp. yumurtalarının 12 ay sürekli depolandığında 8. aydan sonra yumurtaların su oranını düşmesi ve şekillerinin bozulması nedeniyle % 50 sinin parazitlenme için uygun olmadığını bildirmiştir. Martin ve ark. (1969), 1963 yılında Isfahan bölgesinde T. semistriatus ve Trissolcus grandis (Thom.) kullanılarak süne ile biyolojik mücadele yapıldığını, zararlının popülasyon yoğunluğu dikkate alınarak m 2 ' de bir adet kışlamış ergin süne yoğunluğu bulunan tarlaya hektara parazitoitin periyodik olarak salındığını ve olumlu sonuç alındığını belirtmişlerdir. Schaffer ve Washino (1969), Anopheles freeborni (Aitken) de kışlama boyunca vücut yağı oranı % 17.3 den % 3.5 e düşerken Culex tarsalis (Coq.) te % 9.7 den % 10.8 e yükseldiğini saptamış bunun nedeninin yağ asidi biyosentezi olabileceğini belirtmiştir. Lazarov ve ark. (1969), Bulgaristan'da sünenin uzun süreli tahminleri hakkında ortaya koydukları prensiplerden birincisinin kışlağa çekilen yeni nesil erginlerin fizyolojik durumları (vücut-yağ oranı) olduğunu belirtmektedir. Popov (1974), süne yumurtaları ile yapmış olduğu çalışmada, -21 C de depolanan pentatomid yumurtalarının T. grandis üretimi için 270 güne kadar uygun olduğunu tespit etmiştir. 8