ÖZGÜVEN OLUŞMASINDA MANEVİ DEĞERLERİN ROLÜ

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN PSİKOLOJİSİ) ANABİLİM DALI ÖZGÜVEN OLUŞMASINDA MANEVİ DEĞERLERİN ROLÜ Yüksek Lisans Tezi Sea Mutluer Ankara-2006

2 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN PSİKOLOJİSİ) ANABİLİM DALI ÖZGÜVEN OLUŞMASINDA MANEVİ DEĞERLERİN ROLÜ Yüksek Lisans Tezi Sea Mutluer Tez Danışanı Doç. Dr. Öznur Özdoğan Ankara-2006

3 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ (DİN PSİKOLOJİSİ) ANABİLİM DALI ÖZGÜVEN OLUŞMASINDA MANEVİ DEĞERLERİN ROLÜ Yüksek Lisans Tezi Tez Danışanı : Doç. Dr. Öznur Özdoğan Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İzası Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün... Doç. Dr. Niyazi Akyüz... Doç. Dr. Öznur Özdoğan... Tez Sınavı Tarihi :

4 İÇİNDEKİLER I KISALTMALAR III ÖNSÖZ IV GİRİŞ 1 PROBLEM 1 ALT PROBLEMLER 1 DENENCELER 1 ARAŞTIRMANIN SINIRLIKLARI 3 SAYILTILAR 3 ARAŞTIRMANIN GEREĞİ VE ÖNEMİ 3 BÖLÜM I KURAMSAL ÇERÇEVE 4 A. ÖZGÜVEN İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR 4 a.1. Benlik (Öz) 4 a.2. Benlik İgesi 6 a.3. ideal Benlik 7 B. ÖZGÜVENİN TANIMI 7 b.1. Kendini Seve 8 b.2. Kendini Affetek 16 b.3. Kendini Göre Şekli 18 C. ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE ÖZGÜVEN 22 D. TOPLUMSAL FAKTÖRLERİN ÖZGÜVEN OLUŞUMUNA ETKİSİ 28 I

5 BÖLÜM II ÖZGÜVEN OLUŞMASINDA MANEVİ DEĞERLERİN ROLÜ 35 A. MANEVİ DEĞERLER VE ÖZGÜVEN 35 B. İNANÇ VE ÖZGÜVEN 39 C. SEVGİ VE ÖZGÜVEN 45 D. SABIR VE ÖZGÜVEN 48 E. ÇALIŞMA VE ÖZGÜVEN 54 F. DUA VE ÖZGÜVEN 58 BÖLÜM III ARAŞTIRMA 66 YÖNTEM 66 EVREN VE ÖRNEKLEM 66 VERİ TOPLAMA ARAÇLARI 66 a. Sosyal Karşılaştıra Ölçeği 66 b. Anket Soruları 68 VERİLERİN TOPLANMASI 68 VERİLERİN İSTATİKSEL ANALİZİ 69 BULGULAR VE YORUM 70 BULGULAR 70 YORUM 128 SONUÇ VE ÖNERİLER 141 KAYNAKÇA 144 ÖZET 151 İNGİLİZCE 152 EKLER 153 II

6 KISALTMALAR SKÖ: Sosyal Karşılaştıra Ölçeği Çev: Çeviren C: Cilt Yay: Yayınevi Mat: Matbaa s: Sayfa Bkz: Bakınız A.Ü.İ.F: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi MEB: Milli Eğiti Bakanlığı S.Ü.İ.F: Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi D.İ.B: Diyanet İşleri Başkanlığı T.D.V.İ.A: Türkiye Diyanet Vakfı İsla Ansiklopedisi III

7 ÖNSÖZ Özgüven eksikliği günüüzde pek çok ruhsal, duygusal, sosyal problein teelini oluşturaktadır. Özgüven oluşuunda ailenin etkisi çok önelidir. Bununla birlikte okul ve çevre de özgüven oluşuunda ve özgüven düzeyinin yüksek ya da düşük olasında öneli etkiye sahiptirler. Yaşadığıız aile ortaının ve çevrenin otoriter ya da deokratik olası özgüven açısından çok belirgin birer faktördürler. Deokratik aile ortaı, okul ve çevre yaşantısında bireyler elbette daha güvenli olacaklardır. Bununla birlikte özgüven sonradan öğrenilebilir. Birey isterse ailesinin ve çevrenin özgüven düzeyi üzerindeki olusuz etkilerini azaltabilir, hatta taaen ortadan kaldırabilir. Bu konu da anevi değerlerden faydalanılabilir inanç, sevgi, sabır, şükür, dua vs. gibi her bir anevi değerin özgüven düzeyini yükseltede ayrı ayrı katkısı olacaktır. Bu araştırada aaç psikoloji biliinin verilerinden ve anevi değerlerden yararlanarak bireyin ruhsal, duygusal ve sosyal gelişiini sağlayabilekte nasıl faydalanılabileceğinin tespit edilesidir. Giriş Bölüünde araştıranın problei, aacı, öneiyle ilgili bilgiler veriliştir. I. Bölüde özgüvenle ilgili bazı kavralar ailede ve topluda özgüven oluşuunu nasıl gerçekleştiği II. Bölüde anevi değerler ve özgüven konusu III. Bölüde de anket sonuçları ulaşılan veriler, verilerin istatiksel analizi ve araştıra bulguları ışığında yorular yer alıştır. Sonuç bölüünde ise, ulaşılan veriler değerlendirildi. Bu araştıranın gerçekleşesinde; her zaan ve her konuda desteğini gördüğü ailee, tezii değerlendirip beni yönlendiren Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün, Doç. Dr. Niyazi Akyüz, çalışanın her aşaasında addi anevi destek veren tez danışanı, sevgili Hoca Doç. Dr. Öznur ÖZDOĞAN a hoşgörüsü, sonsuz sabrı ve değerli katkılarından dolayı ve bu çalışada anketlerie katılan bütün katılıcılara ve eeği geçen herkese sonsuz teşekkürler. Sea MUTLUER Ankara 2006 IV

8 GİRİŞ PROBLEM Bu araştırada bireyin özgüven düzeyinin anevi değerlerle bir ilişkisinin olup oladığı, varsa anevi değerlerin özgüven düzeyinin gelişiiyle ilişkisinin ve bireyin özgüven düzeyine katkısının ne olduğu inceleneye çalışılıştır. ALT PROBLEMLER 1- Özgüven nedir? 2- Özgüven geliştirilebilir i? 3- Özgüven gelişiinin birey ve toplu açısından önei nedir? 4- Özgüven gelişii ile anevi değerler arasında nasıl bir ilişki vardır? 5- Bireyin özgüven düzeyi anevi değerler ile yükseltilebilir i? HİPOTEZLER 1- İnanç değeri bireyin özgüven düzeyini yükseltektedir. 2- İbadetler bireyin özgüven düzeyini yükseltektedir. 3- Yetişkinlerin özgüven düzeyleri cinsiyetlerine göre farklılaşaaktadır. 1

9 4- Bayanların özgüven düzeyleri ile erkeklerin özgüven düzeyleri arasında öneli bir fark yoktur. 5- Yaratılışı Yaradan dan ötürü severi anlayışına kesinlikle katılan bireylerin özgüven düzeyleri diğerlerinden daha yüksektir. 6- Sabrı yaşanılan sorunları önce kabullenip sonra çözüü yönünde sarf etek ve yapılan çözücü çalışaların sonuçlarını bekleektir görüşüne kesinlikle katılan, bireylerin özgüven düzeyleri diğerlerinden daha yüksektir. 7- Yaşanılan şeylerin olulu taraflarını keşfedip her duruda şükrederi diyen bireylerin özgüven düzeyleri diğerlerinden daha yüksektir. 8- Mutluluk her şeyi kendi bütünlüğü, canlılığı, yaşaı ve gelişii içinde sevebilektir diyen deneklerin özgüven düzeyleri diğerlerinden daha yüksektir. 9- İbadetlerin ve duanın ruhsal gerginlikleri çözdüğüne kesinlikle katılan deneklerin özgüven düzeyleri diğerlerinden daha yüksektir. 10- Sevenin bir sanat olduğuna ve insanın sevgiyle yaşadığına kesinlikle katılan deneklerin özgüven düzeyleri diğerlerinden daha yüksektir. 11- Aşk ın bireyi ruhsal yönden geliştirdiğine katılanların özgüven diğerlerinden daha yüksektir. 12- Kendii ve başkalarını her zaan affedebiliri ifadesine kesinlikle katılanların özgüven düzeyi diğerlerinden daha yüksektir. 13- Kendini seven ve kendilerini olduğu gibi kabul edenlerin özgüven düzeyleri diğerlerinden daha yüksektir. 14- İnsanları yargılaaktan kaçınan ve insanları olduğu gibi kabul edenlerin özgüven düzeyleri diğerlerinden daha yüksektir. 2

10 ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI Bu araştıra : 1- Araştıranın konusu olan özgüven düzeyi, Sosyal karşılştıra ölçeğinin ölçtüğü nitelikler ile, 2- Araştıracı tarafından geliştirilen anket soruları ve katılıcıların anketlere verdikleri cevaplar ile,. 3- Ankara,Konya ve Düzce illeriyle, 4- Araştıracının ulaşabildiği yetişkinler ile sınırlıdır. SAYILTILAR Araştıraya katılan bireylerin Sosyal Karşılaştıra Ölçeğini ve Anket Soruları saiiyetiyle ve doğru olarak cevaplandırdıkları ve gerek Sosyal Karşılaştıra ölçeğinin gerekse Anket Sorularının aranan nitelikleri ölçtüğü varsayılıştır. ARAŞTIRMANIN GEREĞİ VE ÖNEMİ Ülkeizde ve dünyada ruhsal probleler ne yazık ki her geçen gün artaktadır Bu alanda yapılan çalışalarda gerek psikyatrların, gerek psikologların ve gerekse din psikolojisi uzanlarının işaret ettikleri teel bir sorun vardır: o da bireylerin yeterince kendilerine güveneeleridir. Bireyin özgüven düzeyini aile, çevre, eğiti düzeyi sosyo ekonoik duru gibi pek çok değişken etkileyebilektedir. 3

11 Bununla birlikte bireyin özgüven düzeyini inanç, sevgi, sabır, salih ael, dua gibi anevi değerler de olulu yönde etkileyebilektedir. Manevi değerlerin özgüven düzeyine etkisi üzerine bir çalışaya rastlanılıştır. Bu çalışaya anevi değerlerin bireyin özgüven düzeyinin yükselesindeki etkisini tespit etek aacıyla girişiliştir. 4

12 BÖLÜM I KURAMSAL ÇERÇEVE A. ÖZGÜVEN İLE İLGİLİ KAVRAMLAR a.1. Benlik (Öz) Özgüvenin tanıını yapadan önce, özgüven ile ilgili olduğunu düşündüğüüz bir takı kavralara öncelikle yer vereyi uygun gördük. Özgüvenle ilgili olarak karşııza ilk çıkan kavra öz yani benlik kavraı oluyor. Uzanlar benliği bireyin doğuştan getirdiği gizil güçlerinin çevresinin de etkisiyle edinik bir yapı alası olarak tanılıyorlar (Kuzgun, 2000, s. 184; Güngör, 1989, s.2). Benlik konusunda bireyin kendini görüş ve algılayış biçii de son derece önelidir. Yani bireyin nasıl olduğundan çok, kendisini nasıl gördüğü önelidir. Willia Jaes e göre benliğin dört yönü vardır ve insanlar kendilerini bunlardan biriyle veya birkaçıyla tanılarlar. 1) Maddesel Benlik (Material Self) 2) Sosyal Benlik (Social Self) 3) Ruhsal Benlik (Spritual Self) 4) Saf Ego (Pure Self) Daha öncede söz ettiğiiz gibi benlik bireyin kendisini görüş ve algılayış biçiidir. Maddesel benlik; kişinin kendisini sahip olabildiği şeyler olarak göresi ve algılaası. Kişinin kendisine ait olan her şey addesel benliğin içine giriyor. Vücudu, evi, arabası, elbiseleri gibi. Sosyal benlik, kişinin sosyal yaşaı içinde taktığı pek çok askeye uygun olarak davranası, Ruhsal benlik ise bireyin sahip olduğu yetenekler, ilgiler ve tutular ile kişinin bunları kendisince derecelendiriş biçileridir. Saf ego ise bireyin sahip olduklarından kendisini ayırabilesidir (Özdoğan, s ). 5

13 Öyleyse benliğe bireyin kendini sahip olduklarından ayırası da diyebiliriz. Birey kendini sahip olduklarından ayıraadığı takdirde kendini tanıyaaa, benlik karaşası, özünden ayrı düşek gibi sorunlarla karşılaşası kaçınılaz olabilektedir. Benlik kavraının gelişii ise dinaik bir süreçtir. Benliği tanılarken doğuştan getirilen gizil güç olakla birlikte çevrenin de öneini ifade etiştik. Bu yüzden benlik gelişii doğula başlar ve bedensel, ruhsal ve toplusal gelişeler benliğin oluşuunu etkiler. İnsanın doğduğu andan itibaren kendisi ve çevresi ile etkileşii içerisinde kendisi ile ilgili çeşitli algılar oluşturur. Algılanan benliğin beğenilesi sonucu özsaygı (Güngör, 1989, s.4) buna bağlı olarak da özgüven oluşur. Benlik kavraının gelişiinde, bireyin çevresi ile olan ilişkileri, iletişii ve yaşantılarının algılanış biçilerine göre oluşan ve değişi gösteren bir süreçtir. Bireyin çevresindeki insanlar tarafından olulu olarak değerlendirile ve kabul edile gereksiniin karşılanası bireyin kendini algılaa biçiini öneli ölçüde etkiler. Bu konuda enun eden veya hayal kırıklığına uğratan yaşantılar bireyin kendine değer vere duygusunu oluşturur. Bu duygu zaanla öğrenilerek gelişir. Bireyin özsaygı ve buna bağlı olarak özgüveni bir kez oluştuktan sonra, zaanla diğer insanların değerlendirilelerinden etkileneden varlığını sürdür ve bireyin tü davranışlarını etkisi altına alır (Geçtan, 1984, s. 232). Benlik gelişiinde özellikle anne babanın tutu ve davranışları çok önelidir. Benlik algısı olulu olan anne babaların çocukları da benlik algısının olulu olacağı bilinen bir gerçektir. Disiplin ve sevgi yoluyla ebeveyn çocuklarının benlik algısını geliştirebilirler. Aynı şekilde okul yaşantısı, ergenlik döneinin sağlıklı bir şekilde atlatabilesi de bireyin benlik algısını olulu yönde etkileyecektir. Benlik algısının çarptırıldığı durularda ise özsaygı ve özgüven gerçekçi olaz. Kendini her yönden ükeel gören ve kıskanıldığını sanan bir kişide benlik algısı yüksek olabilir. Bu durudaki bireylerdeki benlik saygısı sahte benlik saygısıdır. Tabi ki ta tersi de ükündür. Benlik algısı düşük olan bireylerde de benlik saygısının düştüğü görülebiliyor (Yörükoğlu, 1993, s.105). Her iki duruda 6

14 da benlik kavraının çarpıtılası ve gerçekçi olayan özsaygı ve özgüven söz konusu olaktadır. a.2. Benlik İgesi (Benlik İajı) Benlik kavraını birinci öğesi olan benlik igesi bireyin sahip olduğu fiziksel ve zihinsel özelliklerinin farkında olasıdır. Bu da öncelikle anne ve babanın çocuğa ilişkin sözlü ve sözsüz tavırlarıyla başlar. Çocuğun anne-babasının gözündeki konuu çocuğun kendisine ilişkin bir igeye sahip olasını etkiler. Örneğin çocuğun ailede isteniyor olası, zeki, akıllı, başarılı, yetenekli veya vasat görülesi gibi. Çocuğun kendine ilişkin benlik igesi, genellikle onun kendi vücudu ile ilgilidir. Okula başladığı zaan ise yeni deneyiler kazanır ve benlik igesi bedensel yönü yanında okul başarısı, sosyal ilişkileri gibi yeni bir boyut da değerlendirilir (Pişkin, 1999, s ). Şüphesiz benlik igesinin sadece çevrenin verdiği geri bildirilerden etkilenerek biçilenesi ve gelişesi söz konusu değildir. Benlik gelişiinde birey pasif değil aktiftir. Benlik algısını etkileyen etkenlerden söz ettik özellikle aile ve çevre çok önelidir. Fakat benlik igesi bireyin zihinsel kapasitesi ve deneyileriyle çevreden aldığı geri bildirileri kendine göre yorulayabilesiyle oluşur. Bireyin özgüveni ile benlik iajı arasında öneli bir ilişki olduğunu düşünüyoruz. Bireyin kendini yeterli ve sevilebilen bir insan olarak göresi ile çirkin, başarısız, vasat ve zayıf bir birey olarak göresinin özgüvenine çok farklı etkileri olacağı uhakkaktır. Bu yüzden gerçekçi bir benlik değerlendirilesi yapılalıdır. Gerçekçi benlik değerlendirilesinde iki öneli nokta vardır. Güçlü yönleriizin farkında olak ve zayıf yönleriizi aşağılayıcı sözcükler kullanadan gerçekçi ve belirgin bir biçide betileek (Mckay, Fanning, 2005, s. 63). Güçlü yönleriizi küçüseyip zayıf yönleriizi büyütek yerine, gerçekte olduğuuz kişinin değerini kavraayı öğrenebiliriz. 7

15 Bu anlada atılacak ilk adı benlik iajıızı ayrıntılı bir şekilde anlatan Benlik Kavraı Çizelgesi hazırlaak olabilir. Kendiizi, fiziksel görünü, başkaları ile ilişkileriiz, kişiliğiiz, başkalarının bizi nasıl gördükleri, okul ya da işteki başarıız, günlük işlerdeki başarıız, zihinsel işleyişiiz gibi yaşaıızın pek çok yönü ile ilgili ayrıntılı olarak değerlendirebiliriz (Mckay, Fanning, 2005, s ). Sonuçta pek çoğuuz olulu yönleriizin daha fazla olduğunu görürüz ancak eksikliklere odaklanırız. Kendiizi olduğuuz gibi kabul etek olusuz yönleriizi de yargılaadan yapıcı bir dil ile geliştireye çalışak kendiize verdiğiiz değerdir. a.3. İdeal Benlik Benlik kavraının ikinci boyutu olan ideal benlik kavraı benlik iajının gelişiş halidir. Birey çocukluktan itibaren sahip olası gereken özelliklerinin neler olduğunu öğrenir. Bu ideal davranışlar, beceriler ve özellikler genellikle içinde yaşanan toplu tarafından kabul edilen ideal standartları belirtir. Bu bağlada ideal benlik bireyin olak istediği benliktir (Reçber, 2002, s. 25). Benlik igesi ile ideal benlik arasındaki uyu özgüveni olulu yönde etkileyecektir. Tabi bunun için birey benlik iajını kazanalı ve kişisel özelliklerinin farkında olalı. Aynı zaanda bireyin ne olduğu ve ne olak istediği konusunda karşılaştıra yapabile yeteneğine sahip olası gerekektedir. B. ÖZGÜVENİN TANIMI Özgüven insanların doğuştan sahip oldukları ancak çocukluktan itibaren pek çok bireyde törpülenen bir özelliktir. Özgüvenin iki erkezi boyutu vardır. Sevilebilir ola ve Yeterli ola duygusu. Bu yüzden kendini seve, kendini affedebile ve kendini göre biçii özgüveni tanılarken üzerinde durulası gereken konulardır. 8

16 b.1. Kendini Seve Kendine güvenek, kendine değer vereyi gerekli kılar aa kendiizi sevenin hiçbir koşulu yoktur. Birey kendini kusurlarına, sınırlarına başarısızlıklarına ve olusuzluklarına rağen sever. Kendini seve bireyin zorluklara dayanabilesinin ve herhangi bir başarısızlıkta kendini toparlayabileceğinin kanıtıdır. Güçlükler karşısında acı ve kuşku duyasını engelleez aa bireyi uutsuzluktan korur. Kendiizi sevek kendiizi tanıakla başlar. Bireyin kendini sevebilesi kendini tanıasıyla ükün olabilir. Kendini tanıyan, kendi ilkeleri çerçevesinde kendisini geliştirebilen birey, kendi karakterini inşa edebilecektir. Kendi karakterlerinin ortaya koyaadığı ve geliştireediği zaan birey ne kendisiyle ne de çevresiyle sağlıklı ilişkiler kuraaz (Cüceloğlu, 2000 s. 316). İnsan, nasıl bir insanı sevebilek için onu tanıak ve gerçek ihtiyaçlarının ne olduğunu bilek zorundaysa, aynı şekilde kendi benliğinin ihtiyaçlarını kavraak ve bu ihtiyaçlarını nasıl karşılayabileceğini öğrenek için de kendi benliğini tanıak zorundadır. Kendini tanıanın özgüven açısından öne ise bireyin yaşaında güvenli ve güvensiz davrandığı duruları fark edebilesidir. Bunu fark edebilen kişiler güvensiz davrandıkları duruların üstesinden geleyi daha kolay başarabilirler. Kişinin güçlü ve zayıf yönlerini bilesi, tanıası onu aacına daha kolay ve çabuk ulaştırabilir (Kasatura, 1998, s. 187). Kendini tanıak ve sevek pek çok insanı daha doğru, sağlıklı kararlar alaya yönlendirir. İçinde bulunduğuuz yüzyılda insanın kendini tanıa ve seve konusundaki yanılgısını Erich Fro şöyle dile getirektedir. Otoriter ideolojiler yalnızca Batı kültürünün en değerli başarısını, bireyin biricikliğine ve değerine gösterilen saygıyı tehdit etekle kalaışlar, aynı zaanda çağdaş topluun yapıcı bir şekilde eleştirilesini, dolayısıyla gerekli değişikliklerin yapılasını da engelleişlerdir. Çağdaş kültürün başarısızlığı bireycilik ilkesinden ahlaki erdein kendi enfaatini 9

17 kollaakla aynı anlaa geldiği fikrinden değil kendi enfaatini düşüne kavraının anlaındaki yozlaşadan ileri gelektedir; insanların kendi enfaatleriyle gerektiğinden fazla ilgileniş olalarından değil, gerçek benliklerinin enfaatiyle yeterince ilgileneelerinden; çok fazla bencil olalarından değil, kendilerini seveelerinden ileri gelektedir (Fro, 1997, s. 167). Halbuki insan yaşaının değeri, utluluğu, gelişii, özgürlüğünün kökleri hep seve yetisine dayanır. Gerçek sevgi, yaratıcılığın, ilgi saygı, sorululuk ve bilginin ortaya dökülesidir. İnsan yaratıcı bir sevgiyle sevebiliyorsa ilk seveceği şey yine kendisi olacaktır. Ancak Batı kültüründe sevginin çeşitli nesnelere uygulaasına kise bir şey deez; başkalarını sevek erdeli bir davranışken insanın kendisini sevesi günahtır. Çünkü kendini seveyi bencillik gözüyle bakılır ve kendii ne kadar çok severse başkalarını o kadar az sevdiği sanılır. Calvin kendini seveye veba der. Freud kendini seveyi ruhbilisel açıdan ele alakla birlikte onun bakış açısı da Calvin inkiyle aynıdır. O na göre kendini seve narsizile aynıdır. Libidonun insanın kendisine yönelesidir (Fro, 1995, s. 59). Aslında bencillikle kendini seve birbirinin ta tersidir. Bencil insan başkalarını sevez bu doğrudur aa benciller kendilerini de sevezler. Sevgide yaratıcı olaktan, ilgi, sorululuktan söz ettik. Kendini seven insan kendisine karşı öncelikle ilgili ve soruludur yaratıcıdır. Bencil insan ise kendisini çok az sever yaratıcı olaadığı için kendinden hoşlanaz ve kendisiyle ilgilenez bu duru onu boşluk ve sıkıntı içinde bırakır. Freud, sevgisini başkalarından çekiş, kendisine yöneltiş diye düşünerek bencil insanın narsist olduğunu ifade etiştir. Bencil kişilerin başkalarını seveedikleri doğrudur; aa benciller kendilerini de seveezler (Fro, 1995, s. 62). Kendini seve yaşantısı, kendine güven ortaı yaratır. Kendini seve yaşantısında kendi kavraı, Jaes ın saf ego, tasavvufun ilahi nefes felsefenin 10

18 varlık olarak isilendirdiği, Kur an-ı Keri in ben insanı ruhudan üfleyerek yarattı dediği özüüzdür (Özdoğan, 2005, s. 125). İnsanın yaratıcı sevgisinin ilgi ve sorululuğunun yöneleceği ilk ve en öneli yer de bu öz olsa gerek. Bireyin kendini sevesi kendini eleştireesiyle başlar. Olusuz eleştiri bireyi ta da değiştirek istediği davranış kalıbının içine iter. Bireyin kendine gösterdiği şefkat ve anlayış bu kısırdöngüden çıkasını ve kendisini geliştiresini sağlar (Hay, 2001, s. 23). Kişi kendisinin iyi ve olulu yönlerini görezden geliyor kendini iyi ve güzel şeylere layık görüyorsa kendisini seviyor deektir. Öz değer yoksunluğu, kendiizi sevediğiizin bir başka göstergesi. Yaşadığı deneyilerle de odel olan Louise Hay kendini seveyi bir acera olarak niteleekte ve şöyle deva etektedir. Kendiizi sevek, tıpkı uçayı öğreneye benzer. Çoğuuz şu ya da bu şekilde öz saygıızın yokluğundan acı çekeriz. Hepiiz hatalarıızı hoş görediğiizden kendiizi olduğuuz gibi seveyiz. Kendini seve konusunda Louis Hay ın önerdiği ilkeleri özetleyerek alaya çalışalı. Kendini sevenin ilkeleri 1) Kendinizi eleştireye son verin. Uyusuz aile ortaında yetişenlerin genellikle sorululuk duyguları aşırı gelişir ve kendilerini acıasızca eleştireyi alışkanlık haline getirirler. Çünkü gerilili ve huzursuz bir ortada yetişişlerdir. Uyusuz aile ortaında yetişenler çocukluklarında, Bende bir bozukluk var esajını alarak büyüüşlerdir. Kendinizi azarlarken kullandığınız sözcükleri bir an düşünün. İnsanlar şu sözcükleri çok kullandıklarını söylediler: aptal, kötü çocuk, kötü kız, işe yaraaz, dikkatsiz, salak, çirkin, değersiz, sakar, pis vs. Kendi tanıınızı yaparken bu sözcükleri i kullanıyorsunuz? Öz değeriizi kazanaya çok büyük gereksini duyarız. Çünkü kendiizi, yeterince iyi hissetezsek, kendiizi utsuz etenin birçok yolunu buluruz. Vücuduuzda ağrılar ya da hastalıklar yaratırız; bize yararı dokunacak şeyleri 11

19 yapayı erteleriz; aşırı yeek, alkol ve uyuşturucu gibi addelerle vücuduuzu harap ederiz. Mükeel olaya çalışak üstüüzde çok ağır baskı yapar ve yaşaıızda düzeltilesi gereken noktaları göreizi engeller. Bunun yerine, farklı olan yönleriizi,yaratıcılığıızı, bireyselliğiizi keşfederek bizi diğer insanlardan ayıran özelikleriizi takdir eteyi öğreneliyiz. Bu dünyada her biriizin oynadığı rol tektir ve kendiizi eleştirirsek bu rolü baltalarız. 2) Kendinizi korkutaya son verin gece yatağınıza yatınca kaç kişi bir sorunu olası en kötü senaryoya dönüştürüyor? Bu küçük bir çocuğun, canavarların yatağının altına saklandığını düşleyip korkasına benzer. İşte bu nedenle gözünüze uyku girez. Çocukken, annenizin babanızın sizi teselli etesine gereksini duyarsınız. Erişkinlerse, kendilerini teselli edebilecek yeteneğe sahip olduklarını bilirler. Hastalığa yakalanan kiseler bunu çok yapar. Genellikle en kötü duruu gözlerinin önünde canlandırırlar ya da heen cenaze hazırlıklarına girişirler. Bu güçlerini toplua bulaştırırlar ve kendilerini istisna zannederler. Bu tür davranışlar, ilişkiler için de söz konusudur. Birisi sizi araazsa, heen asla başka ilişkiler kurayacak kadar beceriksiz, sevileyen biri olduğunuza karar verirsiniz. İstenediğinizi ve terk edildiğinizi hissedersiniz. İşinizde de aynı tutu içinde olabilirsiniz. Birisinin söylediği söz üzerine, sizi işten kovacaklarını düşüneye başlarsınız. Korku yaratan düşüncelerin olusuz etkiler yarattığını unutayın. Olusuz bir düşünceyi ya da bir duruu tekrar tekrar aklınızdan geçirek gibi bir alışkanlık edindinizse, onun yerine, gerçekten olasını istediğiniz bir düşünceyi ya da görüntüyü koyun. 3) Kendinizi sevenin diğer bir yolu da kendinize karşı anlayışlı ve sabırlı olaktır. Sabırsızlık, öğreneye karşı direnektir. Dersiizi öğreneden ya da gerekli adıları atadan yanıtları öğrenek isteriz. Aklınızın bir bahçe olduğunu düşünün. İlk önce bahçe; taş, oloz ve çalı çırpı yığınıdır. Kendinize duyduğunuz nefretin çalı çırpısı, üitsizliğin, öfkenin, endişenin olozları ve taşları vardır. Korku denilen, yaşlı ağacın budanası gerekir. Çalı çırpıyı, olozları ve taşları 12

20 teizleyince, altından verili toprak ortaya çıkar. Buna neşenin ve bereketin küçük tohularını ekin ve fidelerini dikin. Güneş bitkileri ısıtır, sizde onları sevgi ve ilgiyle sulayıp besleyin. Önceleri gösterdiğiniz çabanın karşılığında bir şey oluyor gibi görünür. Fakat durayın, bahçenize bakaaya deva edin. Eğer sabırlı olursanız, bahçenizdeki fideler büyür, çiçekler açaya başlar. Aklınız da aynı bahçeye benzer. Beslenesi gereken düşünceleri seçin ve onları sabırla büyütün. İstediğiniz deneyilerin bahçesini yarataya çaba gösterin. 4) Aklınıza karşı nazik olayı öğrenelisiniz. Kendiize nazik olak deek, tü kendiizi suçlaalara, suçluluk duygularııza, kendiizi cezalandıraya ve tü acıya son verek deektir. Rahatlaa bize pekala yardıcı olabilir. Rahatlaa içinizdeki gücü dışarı çıkartanın kesin gereklerinden biridir. Çünkü gerginseniz ve korkuşsanız enerjinizi kapatırısınız. Vücudunuzu ve aklınızı rahatlaanız ve çalışalarına izin vereniz gün içinde sadece beş dakikanızı alır. Herhangi bir anda birkaç derin nefes alıp, gözlerinizi kapayıp, içinizde taşıdığınız tü gerilii boşaltabilirsiniz. Nefesinizi verdiğinizde kendinize odaklanın ve yavaşça Seni seviyoru. Her şey yolunda deyin. Ne kadar sakinleştiğinizi fark edeceksiniz. Hayatınızı gergin ve korkuş bir halde geçireeyeceğinize dair düşünceler yarattığınızı göreceksiniz. Gözünde canlandırak / hayal etek de çok önelidir. 5) Kendinizi övün. Eleştiri iç ruhu yıkar; övgü ise yapar. Gücünüzden ve içinizdeki tanrısal güçten ein olun. Kendinizi her küçük gördüğünüzde, sizi yaratan gücü azaltıyorsunuz. İyiyi kabul etek için kendinize izin verin. Kendinizi yeterince iyi, akıllı, uzun, güzel, her neyse, hissediyor usunuz? Ve ne için yaşıyorsunuz? Bir nedenden ötürü burada olduğunuzu biliyorsunuz ve bu birkaç yıl arayla yeni bir ev alak değil kendinizi geliştirek için ne yapak istiyorsunuz? Kendinize güvenek, hayal etek, iyi davranak istiyor usunuz? Bağışlaak istiyor usunuz? Hayatınızı değiştirek ve istediğiniz gibi bir yaşa haline sokak için çaba harcaaya ne kadar gönüllüsünüz? 6) Kendini sevek, kendini destekleek deektir. Arkadaşlarınızla iletişi kurun ve size yardı etelerine izin verin ihtiyacınız olduğunda yardı isterseniz 13

21 gerçekten güçlenirsiniz. Bu şekilde pek çoğuuz kendine güvenli ve yararlı olayı öğrenir. Her şeyi tek başınıza yapaya çalışıp, sonra becereediğiniz için kendinize kızacağınıza gelecek sefere yardı isteeyi deneyin. 7) Negatif özelliklerinizi sevin. Siz ve ben bir sürü yanlış seçi yapış olabiliriz. Ve eğer kendiizi cezalandıraya deva edersek bu bir alışkanlık haline gelir ve biz bunlardan kurtulup, daha pozitif seçilere ilerleeyi çok yorucu bulabiliriz. Negatif özellikleriiz ne olursa olsun, bu ihtiyaçlarıızı daha pozitif yollarla karşılaayı öğrenebiliriz. Bu yüzden kendiize Bu tecrübeden çıkarılacak sonuç nedir? sorularını soraız gerekir. Bu sorulara cevap verekten hoşlanayız. Aa gerçekten cevabı arayıp, dürüst olursak cevabı bulabiliriz. 8) Bedeninize iyi bakın. Bir an bedeninizi içinde yaşadığınız harika bir ev gibi düşünün. Evinizi seversiniz ve onunla ilgilenirsiniz, değil i? Öyleyse bir de bedeninize ne kadar eek harcadığınıza bakın. Uyuşturucu ve alkol kullanıı çok yaygın, çünkü bunlar hayattan kaçanın en popüler iki yolu. Eğer uyuşturucu kullanıyorsanız bu kötü bir insan olduğunuz anlaına gelez. Bu sadece ihtiyaçlarınızı karşılayacak daha olulu bir yol bulaadığınız içindir. Uyuşturucular aklıızı çeleye çalışırlar: Gel ve benile oyna. Birlikte iyi zaan geçirebiliriz. Bu doğru. Harika hissetenizi sağlarlar. Aa gerçeği o kadar farklılıklaştırırlar ki, her ne kadar başlangıçta tahin edilir olsa da; sonunda korkunç bir bedel ödeek zorunda kalırsınız. Bir süre uyuşturucu kullandıktan sonra, sağlığınız bozulur ve çoğu zaan kendinizi korkunç hissedersiniz. Uyuşturucular bağışıklık sisteinizi etkiler. Bu yüzden bedeninizde pek çok fiziksel bozukluk yaşarsınız. Aynı zaanda, sıklıkla kullanıı sonucu alışkanlık yaratır. Ve hatta sizi uyuşturucuya neyin ittiği konusunda şaşkınlık bile yaşayabilirsiniz. Arkadaşlarınızın baskısı sizi kullanaya zorlaış olabilir. Fakat deva etek ve sıklıkla kullanak başka bir hikayedir. Şidiye kadar hiç kendini gerçekten seven ve uyuşturucuya bağılı kalış biri ile karşılaşadı. Uyuşturucu ve alkolü çocukluğunuzdaki yetirince iyi değili duygusundan kaçak için kullanırız. Ve bu duygular açığa çıktığında daha da kötü hissederiz. Sonrasında suçluluk da hissederiz. Duygularıızı 14

22 hissedebilenin ve onların farkında olanın sağlıklı bir şey olduğunu öğreneliyiz. Duygular geçer, kalıcı değildir. Bedeniize yiyecekleri tıkıştırak da sevgiizi saklaanın farklı bir yoludur. Yiyecek oladan yaşayaayız. Çünkü vücuduuzu besler ve yeni hücrelerin yaratılasına yardıı olur. İyi beslenenin ana hatlarını bilsek de genellikle yiyecekleri ve yeek düzeniizi kendiizi cezalandırak için kullanırız ve oburluk yapabiliriz. 9) Kendiizi sevekten bizi alıkoyan nedenler konusunda ayna çalışasının öneini sık sık vurguları. Ayna çalışasını çeşitli şekillerde yapabilirsiniz. Sabahleyin ilk iş aynaya bakıp: Seni seviyoru. Bugün senin için ne yapabiliri? Seni nasıl utlu edebiliri? diye konuşayı severi. İçinizden gelen sesi dinleyin ve duyduklarınızı uygulaaya başlayın. Kendinizi azarlaaya alıştığınızdan sevecen ve şefkatli düşüncelerle nasıl yaklaşacağınızı bilediğinizden önceleri hiçbir ses duyayabilirsiniz. Eğer o gün başınızdan tatsız bir olay geçişse aynanın karşısında durarak, Ne olursa olsun seni seviyoru deyin. Olaylar gelip geçicidir. Aa kendinize duyduğunuz sevgi kalıcıdır. Ve yaşantınızda sahip olduğunuz en öneli eziyetinizdir. Eğer başınızdan harika bir olay geçerse aynaya bakarak, Teşekkür ederi deyin bu harika deneyii kendinizin yarattığını asla unutayın. Kendilerini sevekte zorluk çeken insanlar genellikle hiçbir şeyi bağışlaayan kiselerdir. Çünkü bağışlaaak sevgi kapısını açtıraz. Bir şeyi bağışlayıp unutursak yalnızca ouzlarıızdan büyük bir yük kalkakla kalaz, ayrıca kendiizi sevebileizin kapısını da aralar. İnsanlar, Oh! Üstüden büyük bir yük kalktı! derler. Tabii, kalkar. Çünkü bu yükü yaşadıkları sürece taşıışlardır. Dr. John Harrison, kendiizi ve ebeveyniizi severek, eski kırgınlıkları unutarak hastalıklarıızı antibiyotiklerden daha iyi tedavi edebileceğiizi söylüyor. 10) Son adde, kendiizi şidi sevin Doğru zaanın gelesini bekleeyin. Kendinizden nefret etek bir alışkanlığa dönüşesin. Eğer kendinizden şidi enunsanız, kendinizi şidi sevip onaylıyorsanız, yaşaınızda eydana gelecek iyiliklerin, o zaan tadına varabilirsiniz. Kendinizi olduğunuz gibi kabul edip seveyi öğrenirseniz, başkalarını da oldukları gibi kabul edip seveyi başlarsınız. 15

23 Diğer insanları biz değiştireeyiz, öyleyse onları oldukları gibi kabul edeli. Başkalarını değiştirek için büyük bir enerji harcarız. Eğer o enerjinin yarısını kendiize harcarsak, kendiizi değiştirebiliriz. Biz değişince, diğer insanlarda bize farklı davranaya başlarlar. Başka bir insan için hayatı öğreneezsiniz. Herkes kendi özel dersini öğrenelidir. Bütün yapacağınız kendinizi iyi tanıaktır. Bunun ilk adııysa kendinizi sevekle başlar. Böylece diğer insanların yıkıcı davranışlarının altında ezilip kalazsınız. Eğer asla değişeyi kabul eteyen gerçekten olusuz bir insanla birlikteyseniz, ondan uzaklaşanın tek yolu kendinizi sevektir (Hay, 2002, s ). Kendiizi sevek için dışsal sebepler şart değildir. Desteği iç dünyalarından alan kişilerin, kendilerine olan sevgileri tadır. Kendilerini seven kişiler kendilerine güven duyarlar ve kendileriyle barışıktırlar. Kendileriyle barışık olayan kişilerin başkaları ile barışık olası güçtür (Kasatura, 1998, s. 190). Sonuç olarak bireyin kendini sevesi, kendine güven duygusunda çok öneli bir role sahiptir. Kendine sevgisi ta olan bireyin kendine güveni de tadır. Bu bireylerin özelliklerini şöyle sıralaak ükündür. İyi özelliklerinin farkındadırlar ve bununla gurur duyarlar, kusurlu tarafların da düzelte çabasına girerler. Hatalarını fark edebilirler. Kendilerini ifade etekten çekinezler. Kendilerine bakış açıları son derece oluludur. Başkalarının değer yargıları ile kendi ölçülerinin uyu içinde olup olaasını öneseezler. İstediklerini elde eteyi bir hak olarak görürler. 16

24 Kişiler ve olaylar hakkında olulu düşüncelere sahiptirler. Aynaya baktıkları zaan gördükleri hoşlarına gider (Kasatura, 1998, s. 190) b.2. Kendini Affetek Bağışlaak; bu sözcüğün çevresinde he büyük sıcaklık he de insana güç veren görkeli bir atosfer bulunaktadır. Bu fiil koy vere, serbest bıraka, yetiştire, iyileştire, yeniden birleştire ve oluştura güçlerini akla getirir (Özdoğan 2005, s. 136). Yaradanıız Kur an-ı Keri de affedici ve bağışlayıcı olaya şöyle çağıraktadır; Sen af (veya kolaylık) yolunu benise, (İsla a) uygun olanı (örfü) eret ve cahillerden yüz çevir (7/199). Bağışlaa isteli bir davranıştır, yani iradeizle seçtiğiiz bir davranıştır. Başkalarını bağışlayan insan Yaradan ınından bağışlana dileekte zorlanayacaktır. O nun da kendisini bağışlaasını üit edebilecektir. Yaradanıız bize bu konuda şunları tavsiye etektedir. affetsinler ve hoş görsünler. Allah ın sizi bağışlaasını sevez isiniz? Allah bağışlayandır, esirgeyendir (24/22)...yine de affeder, hoş görür (kusurlarını yüzlerine vuraz) ve bağışlarsanız, artık elbette Allah bağışlayandır, esirgeyendir (64/14). Yaradanıız bize böylelikle bağışlaayı öğretektedir. Yaradanın bağışlaa ve koruasına ihtiyaç duyayan insanın olayacağı düşünüldüğünde, insanın diğer insanları affetesi en doğru şey olacaktır. Bağışlaanın bir başka yönü de kendiizi geçişin etkisinden kurtarak ve geleceği daha utlu ve inançlı karşılaaktır. Bağışlaa çoğu zaan koşulsuz sevginin bir hediyesidir. Yaşaı dolu dolu sürdüreyi uut ediyorsak karşıızdakini bağışlayacağızdır (Özdoğan, 2005, s. 140). 17

25 Aa tıpkı sevgide olduğu gibi bağışlaada da öncelikli olan kendiizi bağışlayabilektir. Özgüvene en çok zarar veren şeydir kendini affetee. Kendisini sürekli eleştiren, hatalarıyla, günahlarıyla kendini kabul edeeyen birey kendini geliştire, hatalarını iyiye, doğruya ve güzele çevirebile yolunu kendi eliyle, kendisine kapatıştır. Yaşada bitirileiş işler bireyi hep aynı noktada bırakır. Bir türlü kendini aşıp yoluna deva edeez. Eğer bir şeyi değiştireiyorsak, affedebileliyiz ki o konuyu kapatabileli, o işi bitirebileli. Aksi takdirde bitireediğiiz işler her zaan ayak bağı olarak karşııza çıkar. Hep hatalara, noksanlara takılıp kalak, onları telafi ete ikanını bize zorlaştırır. Yaradanıızın tavsiye ettiği gibi olusuz davranıştan sonra güzel bir davranışta bulunarak kötülüğü ortadan kaldıralı. Aslında kendiize karşı affedici olabilek için çok fazla bir şey yapaya gerek yoktur. Çünkü bu bizi doğal duruuuzdur. Yeter ki, eski dargınlıklara, kırgınlıklara, acı, korku ve suçluluk duygularına dört elle sarılayalı (Rutledge, 2000, s. 60). Ancak ne yazık ki berrak ve dürüst bir iç gözlele baktığıızda sahip olduğuuz olusuz duygu birikiinin büyük bir bölüü kendiizle ilgili duygulardır. Bu yüzden kendiizi affetek özgürlüğüüzdür. Tho Rutledge önyargıdan özsaygıya isili kitabında kendini affeteyi bulaşık yıkaaya benzetiyor. Bulaşık yıkaak kaçaadığıız bir iş aa bazen bu işi bir kenara bırakır bütün tabakları lavaboda olduğu gibi koyveririz. Sonra tabi ki hepsini birden yıkaak için daha çok vakit harcarız. Eğer kendiizi bütün bulaşıktan tek bir seferde sonsuza kadar teiz kalacak şekilde yıkadığııza inandırırsak bulaşıklar tekrar biriktiğinde büyük bir hayal kırıklığı yaşar ve belki sinirleniriz. Kendiizi affetek bulaşık yıkaaya benzer her zaan bulaşık olacaktır. Her şeyi teizlediğiizde kendiizi utlu hisseder ve doğal olarak bazen de yetişeeyiz (Rutledge, 2000, s. 61). 18

26 Kendini affetek aslında sadece insani kusurlarıızı kabul ete sorunu. Belki bunu söyleek yapaktan daha kolay aa gerçekleştirilebilir. Çünkü kendii bağışlarken kendiize güveneye de başlarız. Yaşaa ve diğer insanlara güven duyaak aslında insanın kendisine güven duyaasından kaynaklanır. Yüce Benliğiize güvenediğiiz için içinde bulunduğuuz duruu yönetesini isteeyiz ve bir takı kararları alır. Bundan böyle olayacağı, yapayacağı, izin vereyeceği şeklinde sürüp giden cüleler kurarız. Çünkü tekrar incinek isteiyoruzdur. Aslında kendi kendiize Sana güveniyoru. Bana iyi bakıyorsun, bundan böyle her şeyden uzak yaşayacağı deek istiyoruz (Hay, 2002, s. 28). Kendiizi eleştirekten ve yargılaaktan vazgeçtiğiizde kendiizi affedebiliyoruz. Kendiizi affettiğiiz zaanda da kendiize güveniyoruz. b.3. Kendini Göre Şekli Özgüvenin ikinci unsuru olan kendini göre biçii, bireyin nitelikleri ve kusurları ile ilgili doğru ya da yanlış değerlendiresi, kendine güvenin öneli bir değer dayanağıdır. Burada kendini tanıanın yanında bireyin kendisinde var olduğuna inandığı nitelikler, kusurlar, ikanlar ya da sınırlar önelidir (Recber, 2002, s. 31). Kendini kabul kavraıyla ilgili kurasal yayınlara baktığıızda, benlik saygısı kendini kabul kavraının bir sonucu olarak kabul edilektedir. Kendini kabul kavraı, kendine saygı (self estee) ve kendine güven (self confidence) gibi kişinin kendi benliğine karşı geliştirdiği olulu bir tutuu ifade etektedir. Ancak kendini kabul diğer ikisine kıyasla daha kapsalıdır. Büyük ihtialle kendini kabul eden bireyler başkalarını da kabullenebilirler. Bu konuda yapılan araştıraları incelediğiizde her ikisi arasında r = 71 lere varan yüksek bir ilişki bulunuştur. 19

27 Rosenberg e göre kendini kabul ise, bireyin kendini tanıası, değerlerinin ve sınırlarının farkında olasından dolayı bireyin kendisini olulu algıladığı ölçüde pişanlık duyadan kabul etesidir (Özkan, 1994, s ). Erken yaşlarda kötü biri ola duygusunu oluşturan en öneli şey bireyin kendini bir şekilde yalnız bırakılış hissetesidir. Eric Erikson un teel güvensizliğe karşı güven duygusunun oluştuğu döne olarak tanıladığı zaan diliidir. Çocuğun bu esajı olabileceği pek çok yol vardır. En başından ihtiyaç duyduğunda anne babasının yanında olduğunu göreeek benlik duygusu üzerinde ciddi tahribat yaratacaktır. Bu dönede ne yazık ki pek az çocuk hatanın kendinde oladığını görebilir. Kendilik algısı çocukta oluşaya başlar aa insan bu algıyı zaan içerisinde değiştirip geliştirebilir. Kendilik algısı düşük bireyler kendini kurban olarak görekten uzaklaşıp, bunun yerine daha yararlı ve daha net kararlar alabilen, kendi hayatlarının sorululuğunu üstlenen kişiler olarak kendilerini algıladıkları bir öğrene sürecinde olduğunu düşünebilirler (Rutledge, 2000, s. 100). Birçoğuuz kendiizi yargılar ya da başkalarının verdiği yargıları beniseriz. Bu yargılar bizi çoğu zaan başarılı ve sorulu bir hayat yaşaak için gereken aaçtan yoksun bırakır. Geçişiizden dolayı ne kadar büyük bir suçluluk duyarsak duyalı ya da bu günüüzden ne denli utanırsak utanalı hayatta bir aaç peşinde koşaktan vazgeçek hiç de olgun bir davranış değildir. Çünkü bizler, kişiliğiizden, probleleriizden, korku ve kaygılarıızdan çok daha fazla şeyleriz. Ve hepiiz hayatıızın bütün aaçlarını dolu dolu yaşayabile gücene sahibiz (Hay, 2002, s. 21). Kendiizi kabul edip onayladığıız zaanlar gelişiyor ve değişiyoruz. Kendini onaylaa ve kabul ete, olulu değişilerin anahtarıdır. Yaşa enerjiizin kaynağı olan dayana gücüüz yaşaı ve kendiizi olduğu gibi kabullendiğiiz zaan uyanır. Eksikliklere yoğunlaştığıız zaan ya da hayatı boş ve anlasız gördüğüüzde yaşaıızı oluşturaktaki bireysel sorululuğuuzu kabul etediğiizde bu gücü yitiririz (Myss, 2001, s. 87). 20

28 Özgüvenin oluşasındaki iki teel nokta kendini sevek ve kendini kabul etektir. Kendiizi algılayışıız kendi gözüüzdeki değeriiz bu konuda çok önelidir. Hiç kise doğuştan sağlıklı bir özgüvene sahip değildir. Bunu yaşa boyunca, engellerle birer birer karşılaştıkça kazanırız. Kişinin kendini tanıaya ihtiyacı vardır. Özgüven konusunda ilk yapılacak şey bireyin kendini keşfetesidir. Kendiizi keşfe yönelik sorular sorak her zaan kolay değildir; çünkü cevaplarının yaşaıızı değiştireceğini biliriz (Myss, 2001, s. 196). Ancak bu sorular cevapsız kaldığı takdirde birey kendini kurban olarak göreye başlayabilir. Kendi adına bu soruları cevaplayan birilerinin yaşa tarzına kendini uyduraya çalışabilir. Ya da bu soruları görezlikten gelerek ruhunu duyarsızlaştıra yolunu tercih edebilir. Her iki duruda bireyin kendi gözündeki iajını zedeler. Çünkü varoluşsal sorunlarla başa çıkaayacak kadar yetersiz olduğunu içten içe kabul etektedir. Dışarıya karşı bunu gizleekte başarılı olsa bile bireyin kaçaayacağı tek yer kendisidir. Maslow a göre bu tip bir korku savuna aaçlıdır. Çünkü böyle bir duruda insan kendine duyduğu güveni, sevgi ve saygıyı koruaya çalışır. Kendini küçüseesine basit, değersiz, aşağı ve zayıf, kötü hissetesine sebep olabilecek bilgilerden koruaya eğili gösterir. Kendini ve kendine ait ideal benliğini, hoşa giteyen özelliklerden, bastıra, kaça gibi savuna ekanizalarıyla korur. Ayrıca gelişe karşısında direnç gösterebilir. Bütün bunlar bireyin kendisiyle yüzleşeesinden kaynaklanır. Kendisiyle ilgili gerçeklerden kaçarak kendine güvenini ve saygısını koruaya çalışır. Halbuki kendini gerçekleştiriş insanlarda bu tür korkular ve kaçınalar çok daha azdır. Onlar hatalarına, yanlışlarına gülüp geçebile olgunluğuna sahiptirler. Kaça sorunu bireyin kendini tanıası kendini kabul etesi ve hatalarının, yanlışlarının üzerine cesurca gidebilesiyle çözülebilir (Maslow, 2001, s. 66). Bütün bunlardan özgüvenin en öneli sorununun korkak ve kaçak olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Bunların ta tersi ise inanç, azi ve cesarettir. 21

29 Manevi değerlerin bu konu üzerindeki etkisini konuuzun ilerleyen bölülerinde göreceğiz. İnsan kendisi olduğu ve kendisi için kendinden yana olduğu, özellikle kendi yeteneklerini, aklın seve gücünü ve yaratıcı işin ta olarak geliştirerek utluluğa ulaşabiliyor (Fro, 1997, s. 64). Kendiizi arzuladığıız hayat için yeterli ve sevilebilir görek, büyütek ve gelişek için bu uğurda gayret gösterip eek verebilek, kendiiz olabilek bize özgüven kazandıracak, utluluğuuzu ve yaşalarıızdan zevk ala oranıızı arttıracaktır. Bireyin kendini göre biçiini yapıcı bir yönde geliştirebilek için gözde canlandıra tekniği kullanılabilir. Gözde canlandıra kendilik algısını geliştirekte çok öneli bir adıdır. Bireyin kendinde olusuz, yetersiz olarak gördüğü özelliklerinin ta tersini canlandırası yönünde alıştıralar yapılabilir. Örneğin eğer birey kendisini zayıf ve yardıa uhtaç görüyorsa, kendisini güçlü ve verili biri olarak gözünde canlandıra alıştıraları yapabilir. Ya da kendini değersiz ve hiçbir şeye layık göree eğiliindeyse yaşadığı dünyaya öneli katkılarda bulunan değerli, iyi şeyleri hak eden biri olduğunu açıkça gösteren sahneler oluşturabilir. Kendisini, hastalıklı, kazalara açık, keyifsiz biri olarak görüyorsa bu yargısını son derece sağlıklı, neşeli, dikkatli bir kişi olduğunu canlandıraya dönüştürebilir (Mckay, Fenning, 2005, s ). Çünkü insan, düşlediği ve inandığı şeydir. Olulu değişilerin anahtarı şidi ve burada kendiizi onaylaak ve kabul etektir. 22

30 C. ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE ÖZGÜVEN İnsanın çevresine karşı geliştirdiği güven ya da güvensizlik duygularının teeli yaşaın birinci yılında atılaktadır. Bu nedenle çocuğun bu duyguyu ilk yıllarda kazanası çok önelidir. Anne ve babalar çocuklarına sevgi vererek ve düzenli bakı uygulayarak çocuğa güven ortaı oluşturabilelidirler. İlk bebeklik döneinde çocuğun bütün gereksinilerinin karşılanası sevginin çocuk için öneli bir göstergesidir. Güven duygusu bu ilgi ve sevgi sonucunda gelişir, aksi duruda ise güvensizlik oluşur. Bu duygu ise çocukta bağılı ve yetersiz kişilik oluşuuna sebep olabilektedir. Çevresinde yeterli ilgi ve sevgiyi bulaayan çocuk bunu kendi yetersizliğine bağlaa eğiliinde olur. İlgi ve sevgi eksikliğine bağlı olarak gelişen aşağılık ve üstünlük duyguları ise çocuğun ilerde kendine ve başkalarına karşı güvensiz olasına yol açar (Köknel, 1987, s. 94). Çocuğun aile bireyleriyle olan ilişkileri, diğer insanlara, nesnelere ve tü yaşaa karşı aldığı tavırlarının benisediği tutu ve davranışlarının teelini oluşturur (Yavuzer, 1988, s. 135). Özellikle annenin çocuğun yaşaındaki yeri büyüktür. Çocuğun bakıını ve kendini güven ortaında hissetesini öneli ölçüde o, sağlar. Çocuğun ilgi ve sevgi göresi kadar bunun sürekli olası da önelidir. Bu yüzden çocuğa bakan kişinin sık sık değişesi çocuğu tedirgin eder ve güven duygusunu sarsar. Annenin çocuğun hayatından çıkası ise büyük olusuzlukları beraberinde getirir (Haddou, 2000, s. 30). Tabi ki özgüvenin çocukta oluşası için annenin sadece varlığı yeterli değildir. Anne ve babanın etkin varlığı, özgüven düzeyleri birbirleriyle ilişkileri, ailenin sevgi göstere biçii, çocuğun öğretenlerinin davranışları, akrabalar ve yaşalarındaki öneli yetişkinlerle arasındaki ilişkiler gibi pek çok kişi ve duru kendilik algısıyla birlikte özgüvenin oluşasında etkilidir. Hayatın ilk aylarından, ilk yıllarından başlayarak kişide oluşan ve gelişen özgüvenin oluşasında onaylayan ve kabul eden bir aile çevre ortaı çok önelidir. Çocuk iyi bir şey yaptığı zaan anne babasının gözlerindeki ışıltıyı görek ister. O coşkuyu göreediği zaan büyük bir hayal kırıklığı yaşar. İşte çocuk olulu bir 23

31 şeyler yaptığı zaan anne babanın gözlerindeki o ışıltıyı görebiliyorsa kendisinde yavaş yavaş özgüven oluşur. Özgüven duygusu çocuğun yapıp ettiklerinin onaylaası, te yid edilesiyle oluşan ve kişide zorlukları, yaşada karşılaşabilecek probleleri kendi iç kaynaklarına dayanarak kendi gücüne, kendi kabiliyetine, kendi zekasına dayanarak aşabileceği yolundaki kanaatidir (Sayar, 2003, s. 8 9). Eğer çocuğun kendisini, dünyayı ve başkalarını keşfi ustaca teşvik edilez ve desteklenezse çocuğun gelişii engellenir. Yasaklaanın yanı sıra koruacılık anlayışı da aşırıya kaçarsa, çocuk kendisine, başkalarına ve çevresine karşı duyduğu güveni yitirir. İlk çocukluk dönei odel olarak öğrene yönteinin en çok kullanıldığı yöntedir. Bu dönede çocuğa en yakın kişiler de yine anne babalardır. Bu yüzden çocuk pek çok davranış ve tutularında anne babayı odel alır. Özgüven de çocuğun anne babadan odel alarak öğrendiği bir duygudur. Bu sebeple çocuğun özgüveninin oluşuu, gelişii ve yükselesi öncelikle anne babanın elindedir. Anne babalar çocuklarının aynalarıdır. Çocukların içinde biçilenecek olan öz benlik i onların tepkileri belirleyecektir. Bu bağlada asu ihal ler azeret olaaz. Çocukluk döneinde çocuk tüüyle anne babaya bağılı olduğu için kendilik algısında ve özgüvenin de anne ve babanın ki onlar farkında olsunlar veya olasınlar büyük etkisi olacaktır (Huphreys, 2002, s. 135). Özgüven eksikliğini daha çok anne babaızın tutu ve davranışlarından dolayı yaşarız. Sadece anne ve babalarıızın değil, bizi çok fazla hayal kırıklığına uğratan çevrede ciddi bir özgüven örselenesine, özgüven aşınasına yol açabilir. Bu duruda özgüven duygusunu ailede, yakın çevreizde örneğin, okul, akraba çevresi gibi daha geniş anada toplusal çevreizde edinir ve sürdürürüz. Buralarda bazı arızalar eydana gelebilir. Bizi iyi bir şeyler yaptığıızı düşündüğüüz anda anne babaız veya çevreizdeki diğer insanlar, kınayabilir eleştirebilir, bu da bize değersizlik duygusu verir. Yetersizlik duygusu da aynı şekilde oluşur. Bunlarla büyüek birey için her zaan bir takı zorluklar çıkarır. 24

32 Çocuğun yaşadığı ister yetersizlik duygusu, isterse sevgiye layık olaa duygusu olsun her ikisi de özgüven tahribatına yeterlidir. Bu duygulardan sadece birinin tatini beklentileri karşılaaz. Yani beğenileden ya da değer verileden sevilek çocuğu hep çocukluk döneinde bırakabilir, olgunlaştıraz, buna karşılık değer verildiğini hisseteden beğenilek de düş kırıklığına uğratır (Andre, Lelord, 2002, s. 27). Ayrıca şunu da belirteliyiz ki özgüven duygusu bir kere oluşan ve bırakılan bir duygu değildir sürekli ve düzenli bir şekilde beslenelidir. Çocuğun özgüvenini geliştirek konusunda, Tony Huphreys Çocuk Eğitiinin Anahtarı : Özgüven adlı kitabında çocuğun benlik duygusunu altı ana başlık altında toplaış ve anne babaların, öğretenlerin çocuğun her bir benlik algısı üzerinde nasıl çalışaları gerektiğini anlatış. Özetleyerek alaya çalışalı. 1) Fiziksel benlik (görünüş, bedenin ölçüleri ve biçii, göz rengi, saç rengi) 2) Duygusal benlik (sevilebilecek, ilginç olup olaa) 3) Entelektüel benlik (zeki, parlak, dünyanın bazı yönlerini kavraa yeteneğini sahip olup olaak) 4) Davranışsal benlik (becerikli, yeterli, bağsız, dikkat çekici olup olaak) 5) Sosyal benlik (kendine özgü ola duygusu, aşağılık, yükseklik veya görünezlik duygusu) 6) Yaratıcı benlik (uzlaşası olup olaak, başkalarına benzeekten veya özgün olaktan hoşlanak Anne baba ile çocuğun yaşaındaki diğer öneli yetişkinlerin çocukla arasındaki ilişkide bu altı yönden derin ve sahici esajlar iletilesi gerekir. Ebeveynler sıklıkla bu olanlara üdahale eder ve orta düzeyde veya zayıf özgüvene yol açan esajlar verirler. Şidi bunları biraz açaya çalışalı. 25

33 1) Fiziksel Benlik Çocuklara bu konuda iletilesi gereken asıl esaj; Bedeniniz her zaan haklıdır İnsanlarda fiziksel özelliklerinden kuşku duyak sık rastlanan bir güvensizliktir. Bunların hepsi ne yazık ki çocuklukta alınan esajlardan kaynaklanır. Çocuklarda görülen altını ıslata, tırnak yee, kekeelik problei özgüven duygusuyla çok yakından ilintili olasına rağen ebeveynler bunu çocuklarından kaynaklanan bedensel bir proble olarak göre eğiliindedirler. Çocuğun doğrularına üdahale edilen pek çok fiziksel alan vardır. Örneğin çocuğa zorla yeek yedireye çalışak, tuvalet eğitiine zorlaak, bedenin biçii veya ölçüleriyle ilgili alay edici veya kırıcı sözler söyleek, başkalarıyla olusuz bir biçide kıyaslaak, ne giyileceği konusunda aşırı titizlik gösterek güzeli elbiseleri berbat ettikleri zaan aşırı tepki gösterek vs. bütün bunlar çocuğun fiziksel özgüvenine zarar verir. 2) Duygusal Benlik Çocukların, kendileri oldukları için sevildiklerini bileye ihtiyacı vardır. Epatik ve koşulsuz sevgi burada en iyisidir. Aynı zaanda çocuğun ailenin özel bir üyesi olduğun ve ailede özel bir yeri bulunduğunu da hisseteye ihtiyacı vardır. Bu bağlada anne babanın ve diğer yetişkinlerinin çocuklarla ilişkisinde iletilesi gereken esaj şu olalıdır; Koşulsuz olarak ailenize aitsiniz ve He varlığınız önelidir, he de yokluğunuz önelidir 3) Entelektüel Benlik Çocukların dünyayı anlaak için sabırsız bir kapasitesi vardır. Ancak bu kapasiteyi ortaya çıkarak için, önce tü ihtiyaçlarının karşıladığı güvenli ve 26

34 düzenli bir dünya da yaşadıklarını keşfeteleri gerekir. Anne baba ve diğer yetişkinlerin çocuklarla ilişkilerinde iletesi gereken esaj şudur: Dünyada bir anla ve düzen olduğunu görebilirsiniz Buradaki anahtar, çocukların ihtiyaçlarının karşılanası konusunda kendilerini güvende hissetesidir. Bebeklik döneindeki teel ihtiyaçlar pek azdır aa büyüdükçe çocuğun pek çok ihtiyacı çıkaya başlar. Bütün bu ihtiyaçların karşılana boyutu ve sıklığı çocuğun güvenlik düzeyini belirler. 4) Davranışsal Benlik Çocuklar anne babalarını ve diğer öneli yetişkinleri etkileek için her şeyi yaparlar. Bu konu da çocuğa iletilesi gereken esaj şudur: Yaptığın işi becerebilirsin ve senden enunu Çocuğun çevresindeki yetişkinlerin çocukların davranışsal çabalarını fark etesi yetez. Bu çabalarda etkilendiklerini de göstereleri gerekir. Çocuğun çabası fark edilirse ustalığı artırılır, bu çabadan etkilenildiği gösterilirse çocuğun güven duygusu güçlendirilir. Deha düzeyinde yaratıcılığı olan pek çok yetişkinde, kendisine hiç güvenediği için, yeteneklerini gizlee veya göe eğili vardır. Özgüvene daha da zarar veren bir başka duru ise yetişkinlerin çabanın değil, perforansın üzerinde durasıdır. Çabanın perforansla karıştırıldığı durularda çocuk başarısızlık ve yanlış yapa kokusuyla kaçına ve telafi gibi koruyucu stratejilere başvuracaktır. Ayrıca çocuklara anne babası dahil, herkesin yaşaında he başarılar he de başarısızlıklar olduğunun anlatılası gerekir. 27