T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 3034 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1984 MAL YET YÖNET M

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 3034 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1984 MAL YET YÖNET M Yazarlar Prof.Dr. Ali KARTAL (Ünite 2, 3, 6, 7) Doç.Dr. H. Erdin GÜNDÜZ (Ünite 4, 5) Doç.Dr. Adnan SEV M (Ünite 1, 8) Editörler Prof.Dr. Ali KARTAL Doç.Dr. Adnan SEV M ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Yrd.Doç.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Doç.Dr. T. Volkan Yüzer Ö r.gör. Orkun fien Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Funda Gürbüz Grafikerler Ayflegül Dibek Hilal Küçükda aflan Aysun fiavl Özlem Ceylan Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Maliyet Yönetimi ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, Kas m 2013

3 çindekiler iii çindekiler Önsöz... ix Maliyet Yönetimine Girifl... 2 MAL YET YÖNET M KAVRAMI... 3 Maliyet Yönetiminin Evrimi... 4 Maliyet Yönetiminin fllevleri... 5 Maliyet Yönetiminin Amaçlar... 5 F NANSAL MUHASEBE VE MAL YET YÖNET M... 6 MAL YET YÖNET M N ETK LEYEN FAKTÖRLER Küresel Rekabet Hizmet Sektörünün Büyümesi Bilgi Teknolojisindeki Geliflmeler Üretim Çevresindeki Geliflmeler K s tlar Teorisi Tam Zaman nda Üretim Bilgisayarla Bütünleflik Üretim Müflteri Odakl l k Yeni Ürün Gelifltirme Toplam Kalite Yönetimi Zaman Etkinlik S STEM YAKLAfiIMI VE MUHASEBE B LG S STEM D S PL NLER ARASI BAKIfi AÇISI LE MAL YET YÖNET M Esneklik Gereksinimi Maliyet Bilgilerinin Davran flsal Etkisi filetmelerde ÇA DAfi MAL YET VE YÖNET M MUHASEBEC S N N ROLÜ Teknik ve dari Personelin Konumlar Muhasebe Müdürü Finans Müdürü PLANLAMA, KONTROL, SÜREKL GEL fime VE KARAR ALMA Ç N B LG ÜRET M Planlama Kontrol Sürekli Geliflme Karar Alma MUHASEBE VE ET K DAVRANIfi Etik Davran fl n Faydalar Yönetim Muhasebecileri çin Etik Davran fl Standartlar BELGELEND RME Yönetim Muhasebesi Sertifikas (CMA) Kamu Muhasebesi Sertifikas (CPA) ç Denetim Sertifikas (CIA) Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar ÜN TE

4 iv çindekiler S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE 3. ÜN TE Maliyet Davran fllar ve Tahmin Yöntemleri FAAL YET HACM NDEK DE fi KL KLER KARfiISINDA MAL YET DAVRANIfiLARI De iflken Maliyetler Sabit Maliyetler Karma Maliyetler Yar Sabit Maliyetler MAL YET TAHM N FONKS YONU MAL YET TAHM N FONKS YONUNU OLUfiTURMA YÖNTEMLER Endüstri Mühendisli i Yöntemi Muhasebe Yöntemi En Yüksek ve En düflük Noktalar Yöntemi Da l m Grafi i Yöntemi Regresyon Analizi Yöntemi Regresyon Analizleri Varsay mlar Belirlilik (Determinasyon) Katsay s Tahminin Standart Hatas (Se) Örnekleme Hatalar ve Regresyon Katsay lar Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Maliyet - Hacim - Kâr Analizi MAL YET - HAC M - KÂR - ANAL ZLER NE G R fi Maliyet - Hacim - Kâr - Analizi Kavram Maliyet - Hacim - Kâr Analizlerinin Kullan ld Yerler Maliyet Hacim Kâr Analizi Varsay mlar BAfiABAfi NOKTASI VE MAL YET HAC M KÂR GRAF KLER Baflabafl Noktas n n Hesaplanmas Baflabafl Noktas n n Ürün Birimleri Cinsinden Hesaplanmas Baflabafl Noktas n n Sat fllar n Tutar Cinsinden Hesaplanmas Baflabafl Noktas ve Hacim Kâr Grafikleri Baflabafl Grafi i Hacim-Kâr Grafi i MAL YET HAC M KÂR ANAL ZLER LE LG L ÖZEL KAVRAMLAR Hedeflenen Net Kâr Analizi Güvenlik Pay ve Oran Maliyet Yap s Analizi Faaliyet Kald rac KÂRI BEL RLEYEN ETKENLERDEK DE fimeler Sabit Maliyetler ve Sat fl Hacminde De iflme De iflken Maliyetler ve Sat fl Hacminde De iflme Sabit Maliyet, Sat fl Fiyat ve Sat fl Hacminde De iflme De iflken Maliyetler, Sabit Maliyet ve Sat fl Hacminde De iflme Sat fl Fiyat ndaki De iflme... 74

5 çindekiler v ÇOK ÜRÜNLÜ DURUMDA MAL YET HAC M KÂR ANAL Z Özet Kendimizi S nayal m S ra Sizde Yan t Anahtar Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Maliyet Yönetimi Arac Olarak Bütçeler G R fi BÜTÇE VE BÜTÇELEME BÜTÇELER N HAZIRLANMASI Bütçe Dönemleri Bütçeleme Süreci BÜTÇE UYGULAMA ÖRNE ÖRNEK Bütçeleme Sürecinin Bileflenleri Sat fl Bütçesi Üretim Bütçesi Direkt lk Madde ve Malzeme Bütçesi Direkt flçilik Bütçesi Genel Üretim Giderleri Bütçesi Pazarlama, Sat fl, Da t m ve Genel Yönetim Giderleri Bütçesi Sat lacak Mamullerin Maliyeti Bütçesi Yat r m Bütçesi Nakit Bütçesi Proforma (Bütçelenmifl) Gelir Tablosu Proforma (Bütçelenmifl) Bilanço Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Maliyetlerin Kontrolü ve Standart Maliyetler Yoluyla Sapma Analizi G R fi filetmelerde KONTROL S STEMLER VE STANDART MAL YET KAVRAMI STANDART MAL YETLEME S STEM N N KONTROL AMACIYLA KULLANILMASI Standart Maliyetlerin Belirlenmesi Standartlar n S n fland r lmas Direkt lk Madde ve Malzeme Standartlar Direkt flçilik Standartlar De iflken Genel Üretim Maliyeti Standartlar DE fiken MAL YETLER N SAPMA (FARK) ANAL Z Ç N GENEL B R MODEL D REKT LK MADDE VE MALZEME SAPMALARI ÜN TE 5. ÜN TE

6 vi çindekiler Direkt lk Madde ve Malzeme Fiyat Sapmas Direkt lk Madde ve Malzeme Miktar Sapmas D REKT fiç L K SAPMALARI Direkt flçilik Ücret Sapmas Direkt flçilik Verim (Süre) Sapmas GENEL ÜRET M MAL YETLER VE ESNEK BÜTÇELER GENEL ÜRET M MAL YET SAPMALARI De iflken Genel Üretim Maliyeti Bütçe Sapmas De iflken Genel Üretim Maliyeti Verim Sapmas Sabit Genel Üretim Maliyeti Bütçe Sapmas Sabit Genel Üretim Maliyeti Kapasite Sapmas Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar Okuma Parças S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ÜN TE Yat r m Merkezlerinin Baflar s n Ölçme ve Transfer Fiyatlamas YÖNET M BAfiARISINI ÖLÇME Yat r m Getiri Oran Art k Gelir Ekonomik Katma De er (EVA) Sat fllar n Getiri Oran Dengeli Ölçüm Kart Tekni i TRANSFER F YATLAMASI Maliyete Dayal Transfer Fiyat n n Belirlenmesi Pazar Fiyat na Dayal Transfer Fiyat n n Belirlenmesi Pazarl k Usulüne Dayal Transfer Fiyat n n Belirlenmesi kili Transfer Fiyatlamas VERG UYGULAMASI AÇISINDAN TRANSFER F YATLAMASI Transfer Fiyatland rmas Uygulamas Kapsam na Giren Mükellefler ve fllemler Transfer Fiyatland rmas nda liflkili Kifli Emsallere Uygunluk lkesi Emsal Fiyat n Tespitinde Kullan labilecek Yöntemler Geleneksel fllem Yöntemleri flleme Dayal Kâr Yöntemleri Transfer Fiyatland rmas Kapsam nda stenecek Belgeler Y ll k Belgelendirme Peflin Fiyatland rma Anlaflmalar Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

7 çindekiler vii Karar Alma Sürecinde Geçerli Maliyetlerin Kullan lmas ve Fiyatlama Kararlar KARAR SÜREC LE MUHASEBE TEKN KLER N N L fik LER Stratejik Planlama Kararlar ile liflkileri Yönetsel Kontrol Kararlar ile liflkileri Faaliyetsel Kontrol Kararlar ile liflkileri ALTERNAT F SEÇ M KARARLARINDA KARfiILAfiILAN TEMEL MAL YET KAVRAMLARI Geçerli Maliyetler Ek Maliyetler F rsat Maliyeti Batm fl Maliyetler ALTERNAT F SEÇ M KARARI ÖRNEKLER Özel Bir Sipariflin Kabul Edilip Edilmemesi Karar Bir Ürün Hatt n n Üretimine Son Verip Vermeme Karar Makine ve Donat m n Yenilenmesi Karar Üretme ya da Sat n Alma Karar F YATLAMA KARARLARI Fiyatlama Kararlar nda Etkili Olan Faktörler Maliyetler Müflteriler Rakipler Ola an Ürünlerin Fiyatland r lmas Tam Maliyetleme Yaklafl m De iflken Maliyetleme Yaklafl m Maliyet Temeline Uygulanacak Yüzdenin Tespiti ve Uygulanmas Belirlenen Fiyatlar n Pazar Koflullar na Ayarlanmas Yeni Ürünlerin Fiyatland r lmas Pazar n Kayma n Almaya Yönelik Fiyatland rma Stratejisi Pazara Nüfuz Etmeye Yönelik Fiyatland rma Stratejisi Hedef Maliyetler ve Ürün Fiyatland r lmas Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar Stratejik Maliyet Yönetimi STRATEJ VE STRATEJ K YÖNET M STRATEJ K MAL YET YÖNET M KAVRAMI STRATEJ K MAL YET YÖNET M NE L fik N TEMEL KAVRAMLAR Stratejik Konumland rma Maliyet Liderli i Stratejisi Farkl laflt rma Stratejisi Odaklanma Stratejisi Stratejik Konumland rma De er Zinciri Kavram Örgütsel Faaliyetler ve Maliyet Etmenleri (Sürücüleri) Operasyonel Faaliyetler ve Maliyet Etmenleri (Sürücüleri) ÜN TE 8. ÜN TE

8 viii çindekiler DE ER Z NC R ANAL Z ç Ba lant lar n Kurulmas Tedarikçi Ba lant lar n Kurulmas Tedarik Maliyetlerinin Yönetimi Faaliyet Temelli Tedarikçi Maliyetlemesi Müflteri Ba lant lar n Kurulmas Müflteri Hizmeti Maliyetlerinin Yönetimi Faaliyet Temelli Müflteri Maliyetlemesi ÜRÜN YAfiAM SEYR MAL YET YÖNET M Ürün Yaflam Seyri Yaklafl mlar Pazarlama Yaklafl m Üretim Yaklafl m Tüketim Yaklafl m Etkileflimli Yaklafl m Gelirlerin Art r lmas Maliyetlerin Azalt lmas Stratejik Maliyet Yönetiminde Hedef Maliytelemenin Rolü TAM ZAMANINDA ÜRET M S STEM VE TEDAR K Tam Zaman nda Üretim Sisteminin Stoklar Üzerindeki Etkileri Tam Zaman nda Üretim Sisteminde Fabrika Yerleflim Plan Tam Zaman nda Üretim Sisteminde Çal flanlar n Yetkilendirilmesi Tam Zaman nda Üretim Sisteminde Toplam Kalite Yönetimi TAM ZAMANINDA ÜRET M S STEM (JIT) VE STRATEJ K MAL YET YÖNET M ÜZER NE ETK LER Tam Zaman nda Üretim Sisteminde Genel Üretim Maliyetlerinin zlenebilmesi Tam Zaman nda Üretim Sisteminde Ürün Maliyetlemesi Tam Zaman nda Üretim Sisteminde Siparifl ve Safha Maliyeti Uygulamas Tam Zaman nda Üretim Sisteminde Geriye Dönük Maliyletleme STRATEJ K MAL YET YÖNET M N BÜTÜNLEYEN YAKLAfiIMLAR Hedef Maliyetleme Ürün Yaflam Seyri Maliyet Sistemi Transfer Fiyatlamas K yaslama (Benchmarking) Kaizen Maliyetleme Faaliyet Temelli Maliyetleme ve Bütçeleme Tam Zaman nda Üretim Sistemi Çevre Maliyetleri Toplam Kalite Maliyetleri Entelektüel Sermaye Dengeli Puan Kart Özet Kendimizi S nayal m Yaflam n çinden Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar

9 Önsöz ix Önsöz Yirminci yüzy l n son çeyre inde ortaya ç kan küreselleflme olgusu çerçevesinde; ekonomik, sosyal, politik, kültürel, ekonomik ve teknolojik geliflmeler paralelinde tüketici ihtiyaçlar nda meydana gelen de iflim, iflletmelerin ifl yapma biçimini de derinden etkilemifltir. Önceleri yerel piyasalarda faaliyet gösterme çabas nda olan iflletmeler, bu geliflmeler sayesinde ortaya ç kan araçlar yard m yla maksimum müflteri memnuniyeti felsefesiyle küresel piyasalarda faaliyet gösterme çabas na giriflmifllerdir. Bu kapsamda küresel pazarlarda rekabetçi olabilmek ve sürdürebilirli i sa layabilmenin kriterleri de de iflmifltir. Maksimum müflteri memnuniyeti ve buna ba l olarak kalite, maliyet ve h z konular nda sa lanacak baflar n n öne ç kt bu süreçte, iflletmelerin yönetimi ile ilgili gereksinim duyulan bilginin yap s nda ve içeri inde de önemli de iflik ihtiyac ortaya ç km flt r. Bu ihtiyaç, iflletme ile ilgili taraflar n bilgi gereksinimini karfl layan muhasebe bilgi sisteminin yap s nda ve kulland araçlarda da de iflimi gerekli k lm flt r. Önceleri iflletmelerin belirledi i kriterlere göre tasarlay p ürettikleri ve satt klar ürünler, art k müflteri gereksinimlerine göre tasarlan p üretilen ve zaman nda teslim ile sat fl sonras ndaki destekleri de kapsayan bir süreç içerisinde de erlendirilmeye bafllanm flt r. Maliyet art kar eflittir sat fl fiyat anlay fl yerini sat fl fiyat eksi maliyet eflittir kar anlay fl na terk etmifltir. Bu çerçevede yaln zca üretim sürecini kapsayan üretim maliyetleri, de er zinciri kapsam nda ele al narak, ürünlerin tasar m ndan sat fl sonras hizmetleri de kapsayan stratejik bir bak fl aç s yla ele al nmaya bafllanm flt r. Bu kapsamda ortaya ç kan; Hedef Maliyetleme (Target Costing), Ürün Yaflam Seyri Maliyetleme Sistemi (Product Life Cycle Costing), Transfer Fiyatlamas (Transfer Pricing), K yaslama (Benchmarking), Kaizen Maliyetleme (Kaizen Costing), Faaliyet Temelli Maliyetleme ve Bütçeleme (Activity Based Costing and Budgeting), Tam Zaman nda Üretim (Just-In-Time), Çevre Maliyetleri (Enviromental Costing), Toplam Kalite Maliyetleri (Total Quality Costing), Entelektüel Sermaye (Intellectual Capital), Dengeli Puan Kart (Balanced Scorecard), Geriye Dönük Maliyetleme (Backflush Costing), De er Mühendisli i (Value Engineering), De iflim Mühendisli i (Reengineering), Simültane Mühendislik (Simultaneous Engineering), Esnek Üretim Sistemleri (Flexible Manufacturing Systems), Kalite Fonksiyon Göçerimi (Quality Function Deployment), K s tlar Teorisi (Theory of Constraints) gibi kavramlar, iflletme yöneticilerinin iflletmeleri rekabetçi küresel pazarlarda baflar ya ulaflt rman n en önemli anahtarlar haline gelmifltir. Bu geliflmeler çerçevesinde muhasebe bilgi sisteminin yap s nda ortaya ç kan de iflim gereksinimi, iç bilgi kullan c lar n n bilgi gereksinimini karfl layan maliyet ve yönetim muhasebesinin de finansal bilgilerin yan nda finansal olmayan bilgileri de üreten ve yöneten Maliyet Yönetimi kavram n ön plana ç karm flt r. Bu geliflmeler kapsam nda, Kitaptan yararlanacak ö renciler ve di er kesimlerin ihtiyaçlar da dikkate al narak haz rlanan ve Maliyet Yönetimi ad n verdi imiz bu kitap 8 üniteden oluflmaktad r. Birinci ünitede konular, Maliyet Yönetimine Girifl bafll alt nda ele al nm fl ve maliyet yönetimine iliflkin genel bilgilere yer verilmifltir. kinci ünite Maliyet Davran fllar ve Tahmin Yöntemleri, üçüncü ünite Maliyet-Hacim-Kar Analizi, dördüncü ünite Maliyet Yönetim Arac Olarak Bütçeler, beflinci ünite Maliyetlerin Kontrolü ve Standart Maliyetler Yoluyla Sapma Analizi, alt nc ünite Yat r m Merkezlerinin Baflar s n Ölçme ve Transfer Fiyatlamas, yedinci ünite Karar Alma Sürecinde Geçerli Maliyetlerin Kullan lmas ve Fiyatlama Kararlar bafll klar alt nda incelenerek, sekizinci ve son ünite de; maliyet yönetimine stratejik bak fl aç s yla Stratejik Maliyet Yönetimi bafll alt nda ele al nm fl ve stratejik maliyet yönetimini bütünleyen yaklafl mlara yer verilmifltir. Kitab n haz rlanmas nda katk sa layan ve eme i geçenlere teflekkür eder, kitab n baflta ö renciler olmak üzere, ilgilenenlere faydal olmas n diliyoruz. Editörler Prof.Dr. Ali KARTAL Doç.Dr. Adnan SEV M

10 1MAL YET YÖNET M Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Maliyet yönetimi kavram n tan mlayabilecek, Finansal muhasebe ve maliyet yönetimi iliflkisini aç klayabilecek, Maliyet yönetimini etkileyen faktörleri s ralayabilecek, Sistem yaklafl m ile muhasebe bilgi sistemini iliflkilendirebilecek, Disiplinler aras bak fl aç s ile maliyet yönetimini ele alabilecek, flletmelerde ça dafl maliyet ve yönetimi muhasebecisinin rolünü aç klayabilecek, Planlama, kontrol, sürekli geliflme ve karar alma için bilgi üretimini aç klayabilecek, Muhasebeciler için etik davran fllar n önemini kavrayabilecek, Yönetim muhasebecileri için geçerli olan belgeleri s ralayabileceksiniz. Anahtar Kavramlar Muhasebe Bilgi Sistemi Faaliyet Temelli Yönetim fl Ahlak Sürekli Geliflme De er Zinciri Müflteri Memnuniyeti çindekiler Maliyet Muhasebesi Bilgi Sistemi Yönetim Muhasebesi Bilgi Sistemi Maliyet Yönetimi Bilgi Sistemi Karar Alma Kurumsal Kaynak Planlamas (ERP) Sistemi Maliyet Yönetimi Maliyet Yönetimine Girifl MAL YET YÖNET M KAVRAMI F NANSAL MUHASEBE VE MAL YET YÖNET M MAL YET YÖNET M N ETK LEYEN FAKTÖRLER S STEM YAKLAfiIMI VE MUHASEBE B LG S STEM D S PL NLER ARASI BAKIfi AÇISI LE MAL YET YÖNET M filetmelerde ÇA DAfi MAL YET VE YÖNET M MUHASEBEC S N N ROLÜ PLANLAMA, KONTROL, SÜREKL GEL fime VE KARAR ALMA Ç N B LG ÜRET M MUHASEBE VE ET K DAVRANIfi BELGELEND RME

11 Maliyet Yönetimine Girifl MAL YET YÖNET M KAVRAMI flletmelerde yönetim kavram ile fiilî maliyet karfl laflt rmalar na dayanan maliyet kontrolü kavram afl larak maliyetlerin etkilenmesi bir baflka deyiflle maliyet yönetimi noktas na ulafl lm flt r. Maliyet yönetimi kavram özellikle 90 l y llardan bu yana literatürde ve uygulamada yayg n olarak kullan lmaya bafllanm fl olup henüz ortak ve net bir tan m mevcut de ildir. Bu konu ile ilgili çeflitli görüfller mevcuttur. Bu görüfller fl nda maliyet yönetimi, yöneticiler ve di er ilgililerin k sa ve uzun vadede kendi planlama ve kontrol ifllevlerini icra ederken ortaya ç kan maliyet göstergeleri ile performanslar n ölçmek amac yla kullan lmaktad r. Özetle maliyet yönetimi iflletmenin süreçleri ve faaliyetlerinin maliyetlerin etkilenebilmesi amac yla düzenlenmesi olarak tan mlanabilir. Bir baflka deyiflle maliyet yönetimi, maliyet yönetimi bilgisisinin bir bilgi de er zinciri içerisinde gelifltirilmesi ve kullan m olarak da tan mlanabilir. Bir baflka flekilde maliyet yönetimi kavram, ürün maliyetlerini do ru olarak saptamak, iflletmedeki süreçleri gelifltirmek, israf önlemek, maliyet etmenlerini tan mlamak, faaliyetleri planlamak ve iflletmenin stratejilerini oluflturmak için faaliyetlerin yönetimi ve kontrolü olarak da tan mlanmaktad r. Maliyet yönetimi kavram, maliyet muhasebesine göre daha genifl kapsaml bir kavramd r. Maliyet muhasebesi tarihî maliyetlere odaklan rken maliyet yönetimi maliyetlerin planlanmas, yönetimi, düflürülmesine odaklanmaktad r. Burada maliyet muhasesinin üstlendi i rol, gerçekleflen fiilî bilgilere odakland için gerekiz olarak de erlendirilmemelidir. Çünkü; planlama, uygulama ve kontrol sürecinde de iflen koflullardan dolay bir geri bildirim mekanizmas n n iflletilmesi gerekli olmakta bu uygulamalar n gelifltirilmesi ve iyilefltirilmesi için planlar n gözden geçirilmesi ve düzeltilmesine katk sa lamaktad r. Küreselleflme olgusu ve teknolojik geliflmelere ba l olarak, yeni ya da mevcut mamullere yeni özellikler katma çabalar da rekabeti amans zlaflt rm flt r. Üretim ve hizmet endüstrileri s n rl özellikleri olan nispeten az çeflitlili e sahip seri üretimden müflteri tatminine önem veren esnek üretime dönüflmüfltür. Yöneticiler birim maliyetleri düflüren çok miktarlar üretme e de il; müflterinin istedi i özellikleri tafl yan kaliteli, zaman nda teslim edilmifl mamuller üretmeye ve teslimden sonra da gerekli hizmetlerin götürülmesine odaklanmaya bafllam fllard r. Rekabet olana n art rmak endiflesiyle art r lan bu faaliyetlerden hangilerinin asl nda müflteri aç s ndan bir de er ifade etmedi ini tespit etmek maliyet yönetiminin görevidir.

12 4 Maliyet Yönetimi Maliyet Yönetiminin Evrimi Gününüzde küresel pazarlarda artan rekabet koflullar nda ortaya ç kan belirsizlikleri, karmaflay ve riskleri elimine etmek amac yla etkin bir yönetim gereklilikten ziyade bir zorunluluk hâline gelmifltir. Bu zorunlulu un temel koflullar ndan birisi ve en önemlisi do ru, güvenilir, zamanl, tam bilgilere sahip olmakt r. Bu bilgilerin içinde maliyet bilgisi hayati bir öneme sahiptir. Çünkü maliyetler, en önemli verimlilik ölçüsüdür. Bu nedenle maliyetler do ru tan mlanmal, do ru ölçülmeli ve mamullerle do ru flekilde iliflkilendirilmelid r. Geçmiflten günümüze maliyet bilgisinden yararlanma süreci ele al nd nda, esas itibar yla 4 evreden bahsetmek mümkündür. fiimdi bu evreleri ele alal m. 1. Evre : y llar aras n kapsar. Bu dönemde maliyet bilgileri fazla önemsenmemektedir. Sa l kl mamul maliyetleri hesaplanamamakta finansal sistemle bütünlük ancak fiziksel stok say mlar ile sa lanabilmekte ve kontrol de bunun ötesine geçememektedir. 2. Evre : y llar aras n kapsar. Bu dönemde özellikle ABD de önemli ekonomik geliflmeler ortaya ç kmakm fl ve Henry Ford seri üretimle üretim süreçlerinde bir devrim yaratm flt r. Bu sayede iflletmeler birden çok mamul üreterek mamul çeflitlemesine gitmifl, seri üretimle birlikte üretim miktar n çok fazla art rarak mamul fiyatlar n n ucuzlamas na neden olmufltur. fl gücüne dayal bu üretim süreçlerinde gerçeklefltirilen radikal devrim, maliyet bilgisinin önemini gündeme tafl maya bafllam flt r. Bu afl r refah döneminin sonunda yine ABD de bafllay p bütün dünyay saran ünlü 1929 y l ekonomik krizi sonras muhasebe bilgisinin yaflamsal önemi herkes taraf ndan anlafl lm flt r. Bu evre içersinde muhasebe bilgisine dayal olarak kontrol süreçleri gelifltirilmeye bafllam flt r. Bu geleneksel yöntemler çerçevesinde üretilen mamulün maliyeti, özellikle fiyatlama konular nda önem kazanm flt r. 3. Evre : Bu evre, y llar n kapsayan Bütünleflik Bilgi Sistemleri evresidir. Bu evrede; mamullerde ve üretim süreçlerinde geliflen teknolojiye paralel olarak de iflimler olmufl ve üretim süreçleri bilgisayar yaz l mlar arac l yla yönetilmeye bafllanm flt r. Karmafl klaflan üretim süreçleri ifl gücünün niteli ini de ifltirirken sermaye yo unlu u gerektiren teknoloji üretilen mamuller ile direkt iliflkisi olmayan genel üretim maliyetlerinin toplam maliyet içersindeki pay n art rmaya bafllam flt r. Üretim maliyetleri içersinde endirekt maliyetlerin pay n n artmas, birim maliyet hesab nda çeflitli merkezlerde katlan lan maliyetlerin nas l da t laca ve mamullere do ru bir yüklemenin nas l yap laca tart flmalar n da beraberinden getirmifltir. Bu tart flmalar, geleneksel maliyetleme sistemlerinin daha sa l kl hesaplamalar yapmas, yöneticilerin performanslar n ortaya koyan f nansal göstergelerin daha güvenilir ve adilane olmas için yap lm flt r. 4. Evre : 1980 lerden günümüze kadarki bu süreç, Maliyet Yönetimi Sistemleri Evresi olarak da adland r labilir. Bu evrede; yönetsel faaliyetlerle üretim faaliyetleri bütünlefltirilmifllerdir. Bu evrede, koordine edilmifl bir yönetim önem kazanm flt r. Teknoloji, insan davran fllar ve bilgi sistemleri iliflkilendirilerek bütünsel bir anlay fl söz konusu olmufltur. Bununla birlikte, hacim bazl uygulamalardan ziyade, faaliyetler uzun vadeli stratejik amaçlarla iliflkilendirilmifltir. Bu dönemde art k tart flma konusu olan, maliyetlerin nas l da t laca ndan ziyade maliyetlerin nas l azalt laca d r. Bütün dikkatlerin odak noktas, de er yaratmayan faaliyetlerin neler oldu unun belirlenmesidir. De iflen müflteri kavram ve teknolojiyi dikkate alan bu sistemde performans de erleme kriterleri, hem finansal hem de finansal

13 1. Ünite - Maliyet Yönetimine Girifl 5 olmayan kriterlerdir. Bu yönüyle maliyet yönetimi bilgi sisteminin üretti i bilgiler, yaln zca muhasebeyi de il, ifllemenin tüm ifllevlerini ilgilendirmektedir. Bütün bölümlerin baflar s iflletmenin tamam n n baflar s n getirir anlay fl terkedilerek topyekûn baflar üzerine odaklan lm flt r. Maliyet Yönetiminin fllevleri Maliyet yönetimi bilgi sisteminin ifllevlerini 4 ana bafll k alt nda toplamak mümkündür. Stratejik Yönetim : Uzun vadeli rekabet gücünün art r lmas, uzun vadeli sa lam ve iyi belirlenmifl stretejileri gerekli k lar. Bu stratejilerin belirlenmesi için maliyet bilgisine gereksinim vard r. Uzun vadeli düflünme, h zla de iflen koflullar alt nda müflteri ihtiyaç ve taleplerinin yönü konusunda da tahminler yapmay gerektirir. Bu bak fl aç s, maliyet bilgisini f nansal olan ve olmayan tüm yönleriyle ele almay gerekli k lar. Bu çerçevede, iflletme kaynaklar n n stratejik amaçlara yönlendirilmifl olup olmad büyük önem tafl - maktad r. Stratejik düflünme ayn zamanda yarat c olmay ve bütünsel düflünmeyi ifade etmektedir. Bir baflka deyiflle sorunlar n belirlenmesinde, tan mlanmas nda ve çözümünde olaylara çok yönlü bakmay ifade etmektedir. Olaylar n yaln zca bir pazarlama sorunu olarak görülmemesi, iflletmedeki tüm ifllevler aç s ndan uzmanl k bilgisi ve becerilerine sahip tak mlar n, efl zamanl koordineli ve bütünsel olarak çal flmas n gektirir. Bu bütünsel yaklafl m, dinamik ve rekabetçi ortam n ortaya ç kard bir zorunluluktur. Müflteri gereksinimlerinin karfl lanmas ve iflletme kaynaklar n n en etkin ve verimli biçimde kullan lmas na yönelik stratejiler, temel baflar kriterlerine odaklanan maliyet yönetimi bilgi sisteminden elde edilen bilgilerle flekillendirilir. Bu stratejiler baflar ya giden yolun da planlar d r. Planlama ve Karar Alma : Fiyatlama, tedarik, üretim planlamas gibi yinelenen kararlar için bilgi üretmek, sat n alma ya da kiralama kararlar gibi s k verilmeyen ancak etkileri uzun dönemli olarak ortaya ç kan kararlar için maliyet yönetimi bilgisine gereksinim duyulmaktad r. Bu ba lamda bütçelerin yap lmas için de yine maliyet yönetimi bilgisi gereklidir. Yönetim ve Faaliyet Kontrolü : Faaliyet kontrolü, üretim yöneticisi gibi orta düzey yöneticilerin, ustabafl gibi alt düzey yöneticilerin ve çal flanlar n, faaliyetlerini izlemelerini ifade etmektedir. Yönetim kontrolü ise orta kademe yöneticilerin, üst kademe yöneticiler taraf ndan de erlenmesidir. Etkin bir performans de erlemesi yapabilmek amac yla etkin olmayan ve verimsiz faaliyetler ile isabetli olmayan kararlar ortaya koyabilmek amac yla maliyet bilgisine büyük ölçüde gereksinim vard r. Finansal Tablolar n Haz rlanmas : Bu ifllevde yönetim, ortaklardan kredi verenlere, kamudan devlete kadar bilgi gereksinimi içinde olan tüm bilgi kullan c lar n n bilgi gereksinimlerini karfl lar. Haz rlanan bu finansal tablolardan hem iç bilgi kullan c lar hem de d fl bilgi kullan calar faydalanabilmektedir. Maliyet yönetimi bilgi sisteminin ifllevlerini; stratejik yönetim, planlama ve karar alma, yönetim ve faaliyet kontrolü ve finansal tablolar n haz rlanmas olarak s ralamak mümkündür. Maliyet Yönetiminin Amaçlar Herhangi bir maliyet yönetim sistemindeki temel amaç, yönetime zamanl, do ru, güvenilir ve amaçlara uygun bilgi sunmakt r. Bu bilgiler, mamullerin ve hizmetlerin üretiminde ve tedarikinde iflletme kaynaklar n n etkin ve verimli kullan lmas n sa lamaktad r. Ayr ca iflletmenin kalite, maliyet, h z ve karl l n n gelifltirilmesi için rekabetçi yönünü gelifltirmeyi de hedeflemelidir.

14 6 Maliyet Yönetimi Bir baflka ifade ile maliyet yönetimi bilgi sisteminin temel amac, küresel dünya pazarlar nda kalite, maliyet, zaman ve ifllevsellik yönüyle rekabet edebilir mamul ya da hizmet üretiminde, kaynaklar n etkin ve verimli kullan m için yöneticilere yol gösterecek bilgileri tedarik etmek tir. Bu çerçevede iflletmenin bütün ifllevlerinin yönetimine yönelik olarak hem finansal hem de finansal olmayan bilgileri üreten maliyet yönetimi bilgi sisteminin amaçlar n afla daki gibi s ralamak mümkündür: Maliyet etmenleri vas tas yla olabildi ince do ru bir mamul ve hizmet maliyetlemesi yapmak, Mamul ya da hizmetlerin yaflam seyri performans n n de erlemesini yapmak, Süreç ve faaliyetleri do ru anlamak ve de erlendirmek, Faaliyetlerin etkinlik ve verimlili ini belirlemek, Maliyetleri kontrol etmek ve yönetmek, Maliyet yap lar n n en elveriflli duruma getirmek, Performans de erlemesine olanak sa lamak, Geliflen teknolojilerin biçimlendirdi i yeni ortamlar ile uyum sa lamak, Örgütsel stratejilerin uygulanmas na yard mc olmak. 1 SORU fiekil 1.1 Maliyet yönetimi kavram n nas l aç klars n z? F NANSAL MUHASEBE VE MAL YET YÖNET M flletmelerle ilgili bilgi ihtiyac içinde olan bilgi kullan c lar n n bilgi gereksinimlerini karfl layan ve önemli bir iflleve sahip olan Muhasebe Bilgi Sistemi, Finansal Muhasebe Bilgi SORU Sistemi ve Maliyet Yönetimi Bilgi Sistemi olmak üzere iki alt sistemi içermektedir. Bu iki sistemi birbirinden ay ran en önemli farkl l k, bilgi gereksinimi içindeki bilgi kullan c lar d r. SIRA Muhasebe S ZDE Bilgi Sistemi ve Alt Muhasebe Bilgi Sistemi Sistemler AMAÇLARIMIZ Kaynak: Hansen, AMAÇLARIMIZ D. R. ve Mowen, M. Finansal Muhasebe M. (2006). Cost Bilgi Sistemi K Management: T A P K T A P Accounting & Control, Fifty. Ed., pp.3-5. TELEV ZYON TELEV ZYON Maliyet Muhasebesi Bilgi Sistemi Maliyet Yönetimi Bilgi Sistemi Yönetim Muhasebesi Bilgi Sistemi NTERNET Finansal muhasebe bilgi sistemi ; yat r mc lar, bankalar ve di er kredi kurulufllar, tedarikçiler, NTERNETmüflteriler, kamu, devlet, sendikalar vb. üçüncü kifli ve kurulufllardan oluflan d fl bilgi kullan c lar n n bilgi ihtiyac n karfl lamaktad r. flletmenin çevresindeki bu d fl bilgi kullan c lar, hisse senedi almak ya da satmak, vergi matrah n belirlemek, kredi vermek, tahvil ç karmak ve mevzuatla ilgili di er kararlar n al nmas nda finansal bilgilere gereksinim duymaktad rlar. D fl bilgi kullan c lar n gereksinim duydu u bu bilgileri kullananlar n çok çeflitli kifli ya da kurum ve kurulufllar olmas ve çok yüksek düzeyde güvenilir olmas gereklili i nedeniyle finansal muhasebe bilgi sistemi; aç kça ve net olarak tan mlanan muhasebe kurallar ve biçimleri ya da Genel Kabul Görmüfl Muhasebe lkeleri (Generally Accepted Accounting Principles - GAAP) ne uygun olarak tasarlanm flt r.

15 1. Ünite - Maliyet Yönetimine Girifl 7 Maliyet yönetimi bilgi sistemi, iflletme ile ilgili kararlar n al nmas ile ilgili olarak iç bilgi kullan c lar için bilgi üretir. Bu ba lamda, yöneticilerin iflletmelerini etkin ve verimli bir flekilde yönetebilmeleri için gelir ve maliyetler gibi gereksinim duyduklar finansal bilgileri ve ayn zamanda verimlilik, kalite ve h z gibi kritik baflar faktörlerine ait finansal olmayan verileri de üreten bir bilgi sistemidir. Bir baflka deyiflle Maliyet yönetimi bilgi sistemi, esas itibar yla yönetimin amaçlar na ulaflmas nda gereksinim duyulan tatmin edici bilgileri iç bilgi kullan c lar na sunma ile ilgilenmektedir. Maliyet yönetimi bilgi sistemi, özellikle ürün, müflteri, tedarikçi ve di er nesnelerle ilgili maliyetlerin belirlenmesi ve planlama, kontrol, sürekli geliflme ve karar alma için yöneticilere faydal olan bilgileri tan mlar, toplar, ölçer, s n fland r r ve raporlar. Maliyet yönetimi kavram, geleneksel sistemlerinden çok daha genifl bir anlama sahiptir. Geleneksel maliyet sistemlerindeki gibi yaln zca üretilen mamullerin maliyetlerinin belirlenmesi ile ilgilenmez. Ayn zamanda yaflam seyri, kalite ve süreç verimlili i gibi maliyetleri yöneten faktörleri de dikkate almaktad r. Bu nedenle maliyet yönetimi bir iflletmenin maliyet yap s n n derinlemesine anlafl lmas n gerekli k lmaktad r. Yöneticiler, mamul, hizmet, müflteri, tedarikçi ve di er nesnelerin maliyetlerinde oldu u gibi k sa ve uzun vadeli faaliyetlerin ve süreçlerin maliyetlerini belirlemeli ve ayn zamanda bu maliyetlerin nedenlerini ve kaynaklar n da derinlemesine incelemedirler. Faaliyetlerin ve süreçlerin maliyetleri finansal tablolar üzerinde görünmezler. Ancak, bu maliyetlerin ve bunlar n alt nda yatan nedenlerin bilinmesi sürekli geliflme, toplam kalite yönetimi, çevre maliyet yönetimi, verimlilik art fl ve stratejik maliyet yönetimi gibi konularla u raflan iflletmeler için büyük öneme sahiptir. Her ne kadar bir ay r m yap lsa da bu muhasebe bilgi sistemleri aras nda sürekli ve çok yak n iliflkinin oldu u da hiçbir zaman gözden uzak tutulmamal d r. Örne in; maliyet yönetimi bilgi sistemi çal flt r l rken, finansal muhasebe bilgi sisteminden iflletme d fl ndan tedarik edilen girdilerin maliyet bilgileri gerekirken, ayn zamanda da üretim süreci içinde oluflan üretim maliyetine yönelik maliyet verilerine de finansal muhasebe sistemi içinde, stok de erlemesi ya da kâr ölçümü amaçlar yla ihtiyaç duyulacakt r. Baflka bir deyiflle birinin ç kt s di erinin girdisi fleklinde kullan larak, daima bu iki muhasebe bilgi sistemi birbirleriyle iliflki içinde bulunacaklard r. Maliyet yönetimi, hem maliyet muhasebesi hem de yönetim muhasebesi bilgi sistemlerini kapsar. Maliyet muhasebesi, hem finansal hem de yönetim muhasebesi için maliyet hedeflerini karfl lamak için çal fl r. Maliyet muhasebesi, finansal muhasebe amac - na yönelik olarak ele al nd nda, maliyetleri genel kabul görmüfl muhasebe ilkelerine göre ölçer ve yükler ve finansal tablolara yans t r. Maliyet muhasebesi, iflletme içi amaçlar do rultusunda kullan ld nda ise ürün, müflteri, hizmet, proje, faaliyet, süreç ve yönetimin ilgilenebilece i di er detaylar hakk nda maliyet bilgisi sa lar. Sa lanan maliyet bilgisi kontrol, planlama ve karar alma amac yla önemli bir destek rolü oynar. Ayr ca maliyet muhasebesi, iflletme içi amaçlar do rultusunda kullan ld nda, bu bilgilerin genel kabul görmüfl muhasebe ilkeleri ya da mevzuatla ilgili düzenlemelere uygun olma zorunlulu u da yoktur. Yönetim muhasebesi, özellikle maliyet bilgileri ile birlikte di er finansal ve finansal olmayan bilgilerin planlama, kontrol, sürekli geliflme ve karar alma amac yla nas l kullan lmas gerekti iyle ilgilenir. Yönetim muhasebesi, pay sahipleri ve müflterilerin de erini art rmak amac yla kaynaklar n etkin ve verimli kullan m n amaçlamaktad r. Porsche, Stihl, DaimlerChryseler gibi dünya klas ndaki firmalar, yönetim muhasebesini ayr bir disiplin olarak ele almakta ve finansal muhasebedeki kadar hatta daha fazla personel istihdam etmektedir.

16 8 Maliyet Yönetimi SORU flletme içi bilgi kullan c lar n n bilgi ihtiyac n karfl layan maliyet yönetimi sisteminde amaç; mamul tasar m, mamul gelifltirilmesi, pazarlama, fiziksel da t m vb. tüm iflletme faaliyetlerinin yönetilmesi do rultusunda iflletme yönetimince gereksinilen ek ve detayl maliyetlerin sa lanmas, planlama ve kontrol faaliyetleriyle ilgili finansal muhasebeden elde edilemeyecek fakat hedef maliyetleme örne- inde oldu u gibi, yeni bir mamul için mamulün tüm yaflam seyri göz önüne al - narak gelece e yönelik maliyet, gelir vb. verilerin sa lanmas olmaktad r. Bu aç klamalardan da görüldü ü gibi, iflletmeyi dolay s yla maliyetleri yönetebilmeleri için iflletme içinde kullan lmak ve iflletme d fl raporlanmak üzere haz rlanm fl bilgiler d fl nda SIRA detayl S ZDEve içinde bulunulan durumun özelli ine uygun özel bilgilere gereksinim duyulmaktad r. Bu bilgilerin sa lanmas için finansal muhasebe bilgi sisteminden ayr olarak Maliyet Yönetimi Bilgi Sistemi ne gereksinim duyulmakta ve bu maliyet yönetimi bilgi sistemi de kendi içinde Maliyet ve Yönetim Mu- hasebesi Bilgi Sistemi ve Faaliyet Kontrol Sistemi olmak üzere iki alt sistemden S ORU oluflmaktad r. Maliyet Yönetimi Bilgi Sistemi ne gereksinim duyulmakta ve bu maliyet yönetimi bilgi sistemi de kendi içinde Maliyet ve Yönetim Muhasebesi Bilgi Sistemi ve Faaliyet Kontrol Sistemi olmak üzere iki alt sistemden oluflmaktad r. Maliyet yönetimi bilgi sisteminin daha iyi anlafl labilmesi amac yla finansal muhasebe bilgi sistemi ile maliyet yönetimi bilgi sistemlerinin toplam muhasebe bilgi AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ sisteminin birer parças oldu u vurgulanmal d r. Ne yaz k ki, maliyet yönetimi bilgi sisteminin kapsam da genellikle finansal muhasebe bilgi sisteminin gereksinimlerinin bütünü K Tiçerisinde A P ele al nmaktad r. Hem maliyet yönetiminin hem de finan- K T A P sal muhasebenin raporlar ço u kez, esasen finansal muhasebe gereksinimlerinin raporlanmas n desteklemek için oluflturulan ayn veri taban ndan elde edilmektedir. Birçok TELEV ZYON iflletme, iç bilgi kullan c lar n n gereksinimlerini tam olarak karfl lamak TELEV ZYON amac yla bu veri taban n geniflletmeye ya da ek veri tabanlar oluflturma gereksinimi duymaktad r. Örne in, yat r mc lar bir iflletmenin toplam karl l ile ilgilenirken, yöneticiler ürünlerin karl l n ayr ayr bilmek isterler. Ça dafl bir muhasebe NTERNET NTERNET bilgi sistemi, iflletmenin hem toplam karl l hem de ürünlerin karl l n ayr ayr belirlemek üzerine tasarlanmal d r. Buradaki en önemli anahtar ve kritik nokta, muhasebe bilgi sisteminin farkl amaçlara yönelik olarak ihtiyaçlar karfl layacak veri ve bilgileri sa layacak esneklik ve özellikte olmas d r. Bu ba lamda; özellikle son dönemlerde sürekli geliflme, müflteri odakl yaklafl m, süreçlerin yönetimi, stratejik maliyet yönetimi gibi konular n öne ç kmas ile birlikte yukar da fiekil 1.1 de muhasebe bilgi sistemi ve alt sistemlerine iliflkin yapm fl oldu umuz s n fland rman n yeniden tasarlanmas na yönelik de erlendirmeler yap lmaya bafllanm flt r. Bu çerçevede; maliyet yönetimi bilgi sisteminin alt sistemleri olan maliyet muhasebesi bilgi sistemi ve yönetim muhasebesi bilgi sistemleri maliyet ve yönetim muhasebesi bilgi sistemi ve faaliyet kontrol sistemi olarak ele al nmaya bafllanm flt r. Bir baflka ifade ile afla daki yap ortaya ç km flt r.

17 1. Ünite - Maliyet Yönetimine Girifl 9 fiekil 1.2 Finansal Muhasebe Bilgi Sistemi Muhasebe Bilgi Sistemi Maliyet ve Yönetim Muhasebesi Bilgi Sistemi Maliyet Yönetimi Bilgi Sistemi Faaliyet Kontrol Sistemi Ça dafl Geliflmeler Ifl nda Muhasebe Bilgi Sistemi ve Alt Sistemlerinin Tasar m Kaynak: Guan, L., Hansen, D. R. ve Mowen, M. M. (2009). Cost Management, 6 th. Ed., p.6. Mamul yaflam seyrinin k salmas, müflteri ve faaliyet odakl yaklafl m, teknolojik geliflmeler, kalite, maliyet, h z, s f r hata, tam zaman nda üretim vb. unsurlar n öne ç kmas ve önem kazanmas na paralel olarak Maliyet Yönetimi Bilgi Sistemi nin alt sistemlerini Maliyet ve Yönetim Muhasebesi Bilgi Sistemi ve Faaliyet Kontrol Sistemi olarak ele almak daha do ru bir yaklafl m olarak görülmektedir. Bu çerçevede Maliyet muhasebesi bilgi sistemi nin amaçlar n afla daki gibi s - ralamak mümkündür: Mamul ve hizmetlerin maliyetler ile yönetimin gereksinim duydu u di er nesnelerin maliyetlerini hesaplamak, Planlama ve kontrole yard mc olmak, Karar almaya olanak sa lamak. Baflka bir deyiflle maliyet muhasebesi bilgi sistemi, hem finansal muhasebenin hem de yönetim muhasebesinin gereksinim duydu u bilgileri üretmektedir. Finansal muhasebenin ç kt s olan bilanço ve gelir tablosu gibi finansal raporlarda yer alacak olan maliyet bilgilerinin oluflturulmas nda, genel kabul görmüfl muhasebe ilkeleri ve çeflitli düzenlemeler dikkate al nmakla birlikte; bu bilgiler, iç bilgi kullan c lar n n alacaklar kararlarda kullan lmak üzere sunulacaksa bu ilke ve düzenlemelere uyma zorunlulu u söz konusu olmayacakt r. Örne in; bilançoda yer alan stoklar n ve gelir tablosunda yer alan sat lan mamullerin maliyeti, o mamullerin üretimi için katlan lan ve objektif belgelere dayanan fiilî maliyetleri ifade etmektedir. Ancak bir sipariflin kabul edilip edilmemesi ile ilgili karar vermek durumunda olan bir yönetici, belgelere dayal olmaks z n tahmini verilerden hareketle oluflturaca maliyetlerle fiyatlama yapabilmektedir. Maliyet muhasebesi bilgi sisteminde maliyetlerin maliyet tafl y c lar na yüklenmesi gerçeklefltirilir. Bu yükleme bir taraftan finansal muhasebe bilgi sisteminde stok de erleme ve kâr ölçümü için kullan l rken öte yandan da söz konusu maliyetler yönetsel konularda kullan l r. Bazen finansal muhasebe ilkelerine göre belirlenen maliyetlerin yönetim kararlar nda kullan lmas nda, yöneticileri yan lt c sonuçlara götürmesi söz konusu olabilir. Böyle durumlarda maliyet muhasebesi bilgi sisteminden iki farkl amaca yönelik maliyet hesaplamas uygulamas na gereksinim duyulabilmektedir. Maliyet yönetimi bilgi sisteminin bir alt sistemi olarak Faaliyet kontrol sistemi nde ise daha çok maliyetlerin azalt m ve faaliyetlerin etkinli ini artt rmak üzere, hangi faaliyetlerin nas l yerine getirilmesi konular üzerinde dikkatlerin yo unlaflt r lmas söz konusu olmaktad r. Maliyet bilgileri ile birlikte finansal ya da finansal olmayan di er bilgilerin planlama, kontrol ve karar alma amaçlar yla nas l kullan lmalar gerekti i ise Yönetim

18 10 Maliyet Yönetimi Maliyet yönetiminin alt sistemi olan Faaliyet Kontrol Sistemi, yöneticilerin planlama ve kontrol faaliyetlerine iliflkin baflar mlar n de erlemeye yönelik olarak; do ru, zamanl ve güvenilir geri bildirim sa lamak üzere tasarlanm fl bir alt sistemdir. muhasebesi kapsam nda ele al nmaktad r. Maliyet bilgileri iç bilgi kullan c lar n n planlama, kontrol ve karar alma gibi amaçlar na yönelik ise daha önce de de indi imiz gibi, belli ilke ve kurallara uyma zorunlulu u yoktur. Bununla birlikte hatta baz muhasebe ilkeleri irdelendi inde, bunlara sad k kal narak haz rlanan raporlar n baz yönetsel kararlar n al nmas nda yan lg lara neden olabilece i ifade edilmektedir. Bu nedenle muhasebenin, yöneticinin gereksinimlerine uygun bilgi sa lamas esnas nda, bu kurallara hiç ba l kal nmamas n istemek daha do ru bir yaklafl m olabilecektir. Örne in, üretme ya da sat n alma kararlar n n al nmas nda mamul ya da hizmetlerin birim maliyetleri verilecek kararlarda kullan lacaksa finansal tablolarda yer alan tarihi bilgilere dayal fiilî maliyetlerin ele al nmas nda ziyade, finansal tablolarda gösterilemeyen alternatif maliyetler, tahakkuk etmemifl faizler, karfl l k ayr lmam fl amortisman maliyetleri vb. maliyetleri de dikkate almak sa l kl kararlar n al nmas aç s ndan büyük önem tafl maktad r. Bununla birlikte yeni mamul gelifltirme kararlar nda, mamulün gelifltirilmesi ile ilgili araflt rma gelifltirme, tasar m maliyetleri gibi üretim öncesi maliyetlerin ve üretim maliyetleri ile birlikte üretim sonras test, sat fl ve da t m, sat fl sonras destek gibi yaflam seyri maliyetlerinin belirlenmesi de yönetim muhasebesi kapsam nda ele al nmaktad r. Faaliyet kontrol sistemi, baflar y ödüllendiren ve yönlendiren temel faaliyet etkenlerini de izleyerek, uygun maliyet bilgileriyle bütünlefltiren ve karar süreçlerine çok daha geliflmifl ve do ru bilgiler sunan maliyet yönetimi bilgi sisteminin bir alt sistemidir. Bu alt sistem sayesinde maliyet yönetimi bilgi sistemi, iflletmenin stratejik amaçlar n gerçeklefltirebilmesi amac yla do ru kararlar n verilmesine yard mc olan uzun vadeli hem finansal hem de finansal olmayan kritik baflar faktörlerini tan mlayan, özetleyen ve raporlayan bir bilgi ve karar destek sistemi haline gelmifltir. Faaliyet kontrol sistemi, iflletmenin uzun vadeli stratejik amaçlar - n destekleyen farkl ve yeni mamul tasar mlar, müflteriler, tedarikçiler gibi konular ele alarak ayr nt l bilgiler üretmektedir. Faaliyet kontrol sistemi, sürekli geliflme ve mükemmelleflme amac yla de erlendirilmesi gerekli f rsatlar ile tehditlerin ve güçlü ve zay f yönlerin neler oldu unun araflt r lmas na odaklan r. Bu amaçla gerçeklefltirilmesi gereken faaliyetlerin neler oldu unu planlar ve bu planlar n gerçekleflmelerini kontrol etmektedir. flletme faaliyetlerinin planlanmas ve kontrolünde maliyet bilgisine duyulan gereksinim büyük öneme sahiptir, ancak yeterli bir unsur de ildir. Bu tek kritere ba l yetersizli i ortadan kald rmak amac yla faaliyet kontrol sistemleri müflterilere sunulan de eri gelifltirmeyi hedeflemektedir. Müflteriye sunulan de er, planlama ve kontrol faaliyetlerini de içeren ve de er zinciri ni kapsayan, genifl ve kapsaml bir bilgilendirme sistemine gereksinimi ortaya koymaktad r. Bu ba lamda, de er zincirinin her aflamas nda maksimum müflteri memnuniyeti esas olup, de er yaratmayan faaliyetlerin elimine edilip, de er yaratan faaliyetlerin öne ç kar lmas gerekmektedir. De er zincirini bütünleyen en önemli kriterlerden birisi de zaman d r. Dünya klas ndaki iflletmeler de er zincirindeki tüm halkalar k saltmak suretiyle de er yaratmayan faaliyetlerin elimine edilmesini sa lam fllar ve bu sayede kalite, maliyet ve h z üçgeninde baflar y yakalam fllard r. Müflteri memnuniyetini maksimum düzeyde tutabilmek amac yla de er zincirinin her aflamas nda onun karl l - n maksimize etmek gerekmektedir. Faaliyet kontrol sistemlerinin en önemli amaçlar ndan biri de, bu çerçevede kar maksimizasyonunu sa lamakt r. Kar maksimizasyonun sa laman n bir yönü elde edilecek gelirlere ba l iken di er boyutu da maliyetlere dayanmaktad r. flletmelerin karlar n maksimize edebilmelerinin yegâ-

19 1. Ünite - Maliyet Yönetimine Girifl 11 ne yolu ise kalite, maliyet ve h z üçgeninde optimizasyonu sa layarak, fark ndal k yaratmak ve küresel rekabet ortam nda liderli i elde etmektir. Finansal muhasebe maliyet yönetimi iliflkisini aç klay n z? MAL YET YÖNET M N ETK LEYEN FAKTÖRLER Maliyet yönetimini etkileyen bafll ca faktörleri günümüz iflletmelerinin içinde bulundu u ça dafl iflletme çevresinde ele almak gerekmektedir. Bu çerçevede maliyet yönetimini etkileyen faktörleri içinde bar nd ran ça dafl iflletme çevresi SORUile geleneksel iflletme çevresini ifllevler itibar yla afla daki gibi karfl laflt rmak mümkündür. 2 SORU Üretim Rekabet Üretim Süreci Üretim Teknolojisi flçilik Becerileri Kalite Pazarlama Ürün Pazar Yönetim ve Organizasyon Bilgi Çeflidi Yön. Org. Yap s Yönetim Oda fiekil 1.3 Geleneksel flletme Çevresi Ça dafl flletme Çevresi Ça dafl flletme Çevresi ile Geleneksel flletme Ölçek ekonomisi Kalite, müflteri tatmini Çevresinin Standardizasyon Fonksiyonellik Karfl laflt r lmas AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Düflük üretim miktar Kaynak: Blocher, Yüksek üretim miktar K sa üretim süreci E.J, Chen, H.K., Uzun üretim süreci Stok ve di er K mamule T A P de er Cokins, G., K T A P Yüksek nihai mamul stoku Lin,T.W., (2001) katmayan faaliyetlerin eliminasyonu Cost Management: Robatlar, esnek üretim sistemleri A Strategic Montaj hatt otomasyonu Bütünleflik TELEV ZYON teknoloji uygulamalar Emphasis, TELEV ZYON Third Yal t lm fl teknoloji uygulamalar Ed., New York: Tam zamanl üretim ve stoklama The Mc Graw - Makine odakl, Bireysellik Hill Inc. Düflük seviye beceri Yüksek seviye beceri tak m çal flmas NTERNET NTERNET S f r hata Kabul edilebilir hata düzeyi Kalite tak mlar Az çeflit Uzun ürün yaflam seyri Yo un olmak Yerel Finansal baflar ölçütü Hiyerarflik yap, Yönetim ve kontrol K sa dönem odakl k sa dönem baflar ölçütleri Çok çeflit K sa ürün yaflam seyri Küresel Finansal+Finansal olmayan baflar ölçütü A tabanl organizasyon yap s Tak m çal flmas Uzun dönem odakl kritik baflar ölçütleri uzun dönem müflteri odakl üretim sonras hizmetlerde odaklanma 1980 li y llardan günümüze küreselleflen dünyadaki rekabet bask s, s n rlar n kald r lmas (serbestleflme), hizmet sektöründeki h zl ve sürekli büyüme, bilgi ve üretim teknolojilerindeki geliflmeler ekonominin do as n de ifltirmifl, birçok hizmet ve üretim endüstrisinde ifl yapma biçimlerinin önemli ölçüde de ifltirmesine neden olmufltur. Bu de ifliklikler s rayla, yenilikçi ve uygun maliyet yönetimi uy-

20 12 Maliyet Yönetimi SORU gulamalar n n gelifltirilmesini teflvik etmifltir. Örne in, faaliyet temelli muhasebe bilgi sistemleri gelifltirilmifl ve birçok iflletmede uygulamaya konulmufltur. Bunun yan nda, maliyet yönetimi bilgi sistemleri, yöneticilerin müflterilere daha iyi hizmet sunmas ve müflteri de eri yaratmada kullan lan ifl süreçlerini daha iyi yönetebilmek üzerine SIRA odaklanm fl S ZDE ve yayg nlaflt r lm flt r. flletmeler, rakiplerinden daha az maliyetle daha fazla müflteri de eri yaratarak rekabet üstünlü ü sa layabilirler. Yöneticiler rekabet üstünlü ü sa lamak ve bunu sürdürebilmek amac yla zaman temelli performans, kalite ve verimlili i gelifltirmeyi hedeflemektedirler. Bu ba lamda muhasebe bilgisi, bu tür üstünlükleri elde etmeye yard m edecek biçimde üretilmelidir. S ORU Yöneticiler rekabet üstünlü ü sa lamak ve bunu sürdürebilmek amac yla zaman temelli performans, kalite ve verimlili i gelifltirmeyi hedeflemektedirler. Bu ba lamda muhasebe bilgisi, bu tür üstünlükleri elde etmeye yard m edecek biçimde üretilmelidir. Küresel Rekabet AMAÇLARIMIZ Tafl mac l k ve iletiflim sistemlerindeki önemli ve h zl geliflmeler, birçok hizmet ve AMAÇLARIMIZ üretim iflletmesi için küresel bir pazar yaratm flt r. Yaklafl k y l önce iflletmeler Japonya, Fransa, Almanya ve Singapur da di er iflletmelerin ürettikleri ürün ve K T A P hizmetlerden K haberdar T A P de illerdi. Bu iflletmeler, kendi pazarlar co rafi s n rlarla ayr ld ndan birbirlerinin rakipleri de illerdi. Ancak küreselleflme ile birlikte, hem küçük hem de büyük iflletmeler küresel rekabetin sundu u f rsatlardan etkilenmektedirler. TELEV ZYON Örne in; Oklahoma menfleili küçük bir firma olan Stillwater Designs TELEV ZYON Avrupa da önemli pazar pay na sahiptir ve Kicker hoparlörlerin üretimini ço unlukla Asyal üreticilere fason olarak yapt rmaktad r. Ölçek büyüklü ünün di er ucundaki büyük firmalar olan Procter&Gamble, Coca-Cola ve Mars gibi büyük firmalar Çin deki pazarlar n büyüterek gelifltirmektedirler. Günümüzde Japonya da NTERNET NTERNET üretilen otomobiller iki hafta içinde Amerika da pazara sunulabilmektedir. Ayr ca yat r m bankalar ve yönetim dan flmanlar, dünyan n di er ucundaki yabanc ofisler ile video konferans teknolojisi ile efl zamanl olarak iletiflim kurabilmekte, toplant lar yapabilmekte ve ortak projeler yürütebilmektedirler. Tafl mac l k ve iletiflim alan ndaki geliflmeler, yüksek kaliteli ürünlerin düflük tafl ma fiyatlar ile tafl nmas sonucunda bütün firmalar için bir avantaj sa lamaktad r. Bu yeni rekabet ortam, yaln zca daha fazla maliyet bilgisi için de il, ayn zamanda daha do ru ve gerçekçi maliyet bilgisine olan talebi de önemli ölçüde art rm flt r. Maliyet bilgisi maliyetlerin azalt lmas, verimlili in gelifltirilmesi ve üretim hatlar ndaki kârl l n art r lmas gibi konularda hayati bir rol oynamaktad r. Hizmet Sektörünün Büyümesi Geleneksel sektörlerin önemi azald kça, hizmet sektörü ekonomisinin önemi artm flt r. Günümüzde hizmet sektörü, Amerika ekonomisi ve ifl gücünün yaklafl k olarak dörtte üçünü oluflturmaktad r. Aralar nda muhasebe hizmetleri, tafl mac l k ve sa l k hizmetlerinin de bulundu u birçok hizmet, Amerika taraf ndan ihraç edilmektedir. Örne in; Amerika daki büyük Sertifikal Kamu Muhasebecisi (Certified Public Accountant-CPA), birçok geliflmifl ve geliflmekte olan ülkelerde faaliyette bulunmaktad rlar. Uzmanlar, bu sektörün hizmet verimlili i artt kça büyüklü ünün ve öneminin de artaca n ve yayg nlaflmaya devam edece ini tahmin etmektedirler. Hava yolu ve telekomünikasyon gibi birçok hizmetin serbestleflmesi hizmet sektöründe reka-