GRUP: 3115 BİTKİSEL VE HAYVANSAL YAĞLAR

Transkript

1 GRUP: 3115 BİTKİSEL VE HAYVANSAL YAĞLAR BİTKİSEL HAMYAĞ FABRİKALARI: Tanımı: Bitkisel yağlı tohumlardan (pamuk çekirdeği, ayçiçeği, soya fasulyesi vs. den) presleme, solvent eksraksiyonu veya her iki yöntemi kullanarak hamyağ üreten tesislerdir. Bitkisel Hamyağ Üretiminde Makina ve Tesisat Tablosu: Ayçiçeği, pamuk çekirdeği, soya vb. yağlı tohumlar aynı tesislerde ufak değişikliklerle işlenebilmektedir. a. Tohum temizleme ve depolama üniteleri: Depolar, silolar, elekler vb. bunlara ait nakil elemanları. b. Tohum hazırlama ünitesi: Linter makinaları, kırmaları, kabuk ayıklama makinaları, kabuk elekleri, ezme valsleri ve nakil elemanları. c. Presleme ünitesi: Tek veya çift kademeli olabilir. Kavurma tavaları, presler, hamyağ temizleme üniteleri, filtreler, seperatörler, santrifüjler vb. bunlara ait nakil elemanları. d. Ekstraksiyon ünitesi: Komple kapasitesi, gücü, tipi ve nakil elemanları incelenir. e. Yardımcı tesisler: Buhar ve sıcak su kazanları (M 2 ) ısıtma yüzeyi veya brülörün saatlik sarfiyatı tespit edilir. Su tasfiye cihazları, basınçlı hava merkezleri, hamyağ depoları, atölyeler, nakil vasıtaları. 1) AYÇİÇEĞİ YAĞI: Hamyağ üretimi yapan makina ve tesisat incelenir. Darboğaz tespit edilir. Ayçiçek tohumu iki kademede preslenir. Birinci kademe presleme sonucu küspe % yağ ihtiva ederken, ikinci kademe sonunda otomatik preslerde % 4-6, ilkel preslerde % 8-10 yağ kaldığı kabul edilir. Yalnız presleme usulünde ayçiçeği çekirdeğinden % 37 yağ, % 46 küspe elde edildiği kabul edilir. Hesaplamalar 24 saat 300 iş günü üzerinden yapılır. Presleme Preslerden çıkan 1 saatlik küspe miktarı tespit edilir. Kapasite K= (K x T) / R = ton/saat. K: Presin yağlı tohum işleme kapasitesi, ton/saat. T: Presten çıkan küspe miktarı, ton/saat. R: Yağlı tohumdan elde edildiği kabul edilen küspe yüzdesi, % 46. 1

2 Ön Preslemeli Ekstraksiyon veya Ekstraksiyon Son kontrol noktası ekstraksiyondur. Buna rağmen ön presleme yapan preslerin darboğaz olup olmadığı kontrol edilir. Kapasite K= (T x 100) / R = ton/saat. K: Yağlı tohum işleme kapasitesi, ton/saat. T: Ekstraksiyondan çıkan küspe miktarı, ton/saat. R: Yağlı tohumdan elde edildiği kabul edilen küspe miktarı, % 42. Ön presli ekstraksiyon veya ekstraksiyon usulü ile Ayçiçek tohumdan % 41 yağ, % 42 küspe elde edildiği ve küspede % 1,5 yağ kaldığı kabul edilir. 2) HAM PAMUK YAĞI: Hamyağ üretiminde kullanılan makina ve tesisat incelenir. Darboğaz araştırması yapılır. Ancak genel olarak darboğaz presleme bölümüdür. Pamuk çekirdeği (çiğit) presleme işlemi tek kademede yapılır. Presleme sonucunda % 13 yağ, % 72 küspe çıktığı kabul edilir. Kalan % 15 ise kapçık, toz, fire ve kayıptır. Hesaplamalar 24 saat 300 gün üzerinden yapılır. Presleme: Preslerden çıkan 1 saatlik küspe miktarı tespit edilir. Kapasite: K= (T x 100) / R, Ton/saat K= Yağlı tohum işleme kapasitesi, Ton/Saat T= Presten çıkan küspe miktarı, Ton/Saat R= Yağlı Tohumdan elde edilen küspe yüzdesi, % 72 Bulunan (K) rakamı 24 saat 300 işgünü üzerinden % 85 randımanla çarpılarak yıllık kapasitesi bulunur. Yağ yüzdesi (% 13) le çarpılarak, ham pamuk yağı üretim kapasitesi belirlenir. K rakamından, ham pamuk yağı miktarı düşülerek yıllık küspe miktarı heaplanır. İhtiyaç Maddeleri: Pamuk Çekirdeği (Çiğit)= K x 1,15 Pamuk çekirdeğinin (çiğit) linterinin alınması tek pasajda ise % 5, iki pasajda ise % 3 + % 6 (toplam % 9), üç pasajda % 2 + % 4 + % 4 (toplam % 10) kabul edilir. Fabrikadaki linter balya presi incelenir. Kapasite grup 3211 e göre hesaplanır. Herbir linter balyasının 200 kg kontrol ve kabul edilir. NOT: Ekstraksiyonda ton başına 8 kg. saf hegzan (solvent 60/70) sarf edildiği kabul edilir. Ancak misella rafinasyonu ihtiva eden ekstraksiyon ünitelerinde hegzan miktarı ton başına 12 kg. dır. Ön Preslemeli Ekstraksiyon veya Ekstraksiyon: 2

3 Son kontrol noktası ekstraksiyondur. Buna rağmen ön presleme yapan preslerin darboğaz olup olmadığı kontrol edilir. Kapasite K= (T x 100) / R = ton/saat. K: Yağlı tohum işleme kapasitesi, ton/saat. T: Ekstaraksiyondan çıkan küspe miktarı, ton/saat. R: Yağlı tohumdan elde edildiği kabul edilen küspe yüzdesi, %45. Ön Presli Ekstraksiyon veya Ekstraksiyon usulü ile pamuk çekirdeğinden % 16 yağ, % 45 küspe elde edildiği ve küspede % 1 yağ kaldığı kabul edilir. 3) SOYA YAĞI: Soya yağı tohumunda % 15 rutubet, küspede %10 rutubet olduğu, çekirdek % 3 empürte zaiyatı olduğu ve çekirdekten % 18 yağ elde edilebileceği kabul edilerek % 71 küspe ve küspede % 2 yağ kaldığı kaldığı kabul edilir. Soya yağında presleme usulü kullanılmaz. Kapasite K= (T x 100) / R = ton/saat. K: Yağlı tohum işleme kapasitesi, ton/saat. T: Ekstraksiyondan çıkan küspe miktarı, ton/saat. R: Yağlı tohumdan elde edildiği kabul edilen küspe yüzdesi, % 71. 4) HAM ZEYTİNYAĞI İMALATHANELERİ (TASİRHANELER) İmalathanede bulunan el mengeneleri, hidrolik presler, kontinü sistemle çalışan makinalar ve diğer yardımcı makinaların adet, cins ve markaları tesbit edilir. Kapasite Hesabı : 1- El mengeneleri : Kampanya süresi 100 gündür. El mengenelerinde 8 saatte 2 ton zeytin işlenir, 400 kg. yağ ve 900 kg. yağlı prina alınır. 2- Hidrolik Presler : Kampanya süresi 100 gündür. Hidrolik preslerde 8 saatte 5 ton zeytin işlenir, kg. zeytinyağı ile kg. yağlı prina alınır. 3- Kontinü Sistem : Yıkama, yaprak ayırma, kırma, yoğurma, sıkma, yağ ve su ayırma ünitelerinden müteşekkil kontinü sistem çalışan tesislerde 24 saat 100 gün çalışması esas alınır. Kapasite makinaların özelliğine ve katalog değerlerine göre eksper heyetince tesbit edilir. 4- Genellikle 24 saatte 45 ton zeytin işlendiği, % zeytinyağı, % yağlı prina alındığı kabul edilir. 3

4 BİTKİSEL HAMYAĞIN KİMYASAL VE FİZİKSEL RAFİNASYONU: Makina ve Tesisat Tablosu Kostik deposu havuzu Nötralizasyon kazanı Topraklama kazanı Deodorizör kazanı Santrifüjler Depolar Dolum üniteleri Diğer yardımcı tesisler Nötralizasyon Baç usulü çalışan notralizasyon tesislerinde rafine ve topraklama kazan hacimlerinin % 80 i faydalı hacim olarak alınır. Yağ yoğunluğu 0,92 kabul edilir. Değişik yağ cinslerine bağlı olarak rafine kazanında 6-8 saatte 1 şarj alınır. Topraklama kazanlarının nötralize kazanlardan farklı olması durumunda her kazan için 2 saatte 1 şarj kabul olunur. Filtre kapasitesinin mevcut olmadığı durumlarda, filtre kapasitesi ölçülür ve kapasite tayini ona göre yapılır. Kontinü nötralizasyon ve topraklamada fabrika garantisi göz önüne alınır ve yerinde kronometraj yapılarak kapasite ölçülür. Baç nötralizasyonda ayçiçeği ve soya için % 8, pamuk için % 12 kayıp (sopstok), kontinü nötralizasyonda ayçiçeği veya soya için % 5, pamuk için % 9 kayıp (sopstok) kabul edilir. Deodorizasyon: Deodorizörler için faydalı hacim, kazan hacminin % 65 i olarak alınır. Yağ yoğunluğu 0,92 olarak kabul edilir. Deodorizasyon C nin üstünde ve 10 mm Hg mutlak basınç altında yapılıyorsa deodorizörden her 6-8 saatte 1 şarj alınır. Sıcaklık veya vakumlardan biri daha düşükse şarj süresi 8 saat olarak kabul olunur. Paslanmaz çelik kazanlarda C nin üstünde ve 6 mm Hg mutlak basınç altında her 4 saatte 1 şarj alınır. Vinterizasyon (Kışlandırma) Soğutma şekli ve tesisin kapasitesi, soğutma şartları ve filtre kapasitesi göz önünde bulundurularak kapasite tespit edilir. Hamyağ işleme kapasitesi ve üretilen rafine yağ kapasitesi yukarıdaki esaslara göre ve darboğazlar göz önünde tutularak ayrı ayrı tespit edilir. İhtiyaç Maddeleri: (İşlenen hamyağın beher tonu) Tasfiye toprağı (Pamuk ve soya yağı için) 20 kg. Tasfiye toprağı (Ayçiçeği için) 10 kg. Sud kostik (katı) 8 kg. Sülfirik asit 8 kg. Fosforik asit (% 85 lik) 8 kg. Filtre bezi 0,1 m. Sitrik asit 0,15 kg. Sodyum silikat 10 kg. Sodyum karbonat 3 kg. Kapasite 24 saat 300 gün üzerinden yapılır. 4

5 SOPSTOK (SOAP STOCK) DAN SABUN İMALATI: Blok Sabun (Ham Sabun): Nötralizasyondan elde edilen sopstoktan yapılır. Nötrolizasyondan elde edildiği hesaplanan sopstok kurudur. Tesislerden çıkan genelde % 60 sulu kabul edilir. Blok sabun yapımında kazan hacminin % 75 i faydalı hacim, yoğunluğu d= 1, randıman % 50 kabul edilir. Üç günde 1 şarj pişirilir, dökülür ve toplanır. Sergi sahasında m 2 ye 100 kg sabun konabileceği kabul edilir. Blok Sabun Üretim Kapasitesi: K= A x 2,5 x 300 x 0,50/3 A= Nötralizasyondan elde edilen kuru sopstok miktarı, ton/gün Sergi sahasının ve kazan faydalı hacminin darboğaz olup olmadığı kontrol edilir. İhtiyaç maddeleri: (% 60 sulu sopstoka göre) Sud kostik (katı) % 8 Tuz % 2 Asit Yağları: Nötrolizasyondan çıkan sopstokun sülfirik asit ile parçalanmasından elde edilir. Nötrolizasyondan elde edildiği hesaplanan sopstok kurudur. Tesislerden çıkan genelde % 60 sulu kabul edilir. Kazan faydalı hacmi % 75, yoğunluğu d= 1 ve 3 saatte 1 şarj yapıldığı kabul edilir. Randıman % 25 tir. Yağ asiti üretim kapasitesi: K= A x 2,5 x 300 x 0,25 x 1/3 A= Nötralizasyondan elde edilen kuru sopstok miktarı, ton/gün İhtiyaç maddeleri (% 60 sulu sopstoka göre) Sülfirik asit (66 be) % 12 5) HİDROJENE YAĞ VE MARGARİN TESİSLERİ: Makina ve Tesisat Tablosu Hidrojen ünitesi (Elektrolizör), gazometreler, tazyik tüpleri, oksijen ve hidrojen komprasörleri, oksijen dolum istasyonu Otoklavlar Margarin imal kazanları Stok depoları Dolum tesisleri Diğer yardımcı tesisler (demineralize su tesisi, soğutma tesisleri, iklimlendirilmiş depolar, nakil elemanları). Proses Kriterleri Elektrolizör: Verim hazırlanırken fabrika garantileri göz önünde tutulur. Bu durumun tatminkar olmaması halinde eletrolizörün çektiği güç ölçülür (Volt x 1 Amper) ve 1 Nm 3 Hidrojen üretimi için 4,9 Kw güç tüketimi kabul olunur. 5

6 Otoklav: Hidrojenasyon otoklav hacminin % 70 i faydalı hacim olarak alınır ve yoğunluk 0,92 kabul edilir. Otoklavlardan 6 saatte 1 şarj alınır. Ancak ön ısıtıcı, filtre ve depolama tankları ihtiva eden tesislerde 3-4 saatte 1 şarj alınacağı kabul edilir. Hidrojen sarfiyatı olarak ortalama 1 ton ayçiçeği veya soya yağı için 62 NM 3 ve 1 ton pamuk yağı için 48 NM 3 kabul olunur. Margarin Kristalizatör: Hazırlama tankları, dozaj pompaları ve kristalizatörler tetkik edilir. Kristalizatörlerin imalatçı firma garantili kapasiteleri alınır. Yoksa kronometre ile kapasitesi tespit edilir. Dolum ve ambalaj tesisleri kapasitesi kronometraj ile tespit edilir. Mutfak ve kahvaltılık nebati margarinlerin üretimi için ortalama % 54 hidrojene yağ ve % 46 sıvı yağ karışımı kullanıldığı ve kahvaltılık margarinlerin % 82 yağ ihtiva ettiği kabul edilir. Kapasite 24 saat ve 300 gün üzerinden hesaplanır. Kullanılan Kimyevi Maddeler (1 ton mamül için) Aroma 300 gr. Sitrikasit 800 gr. Butirik asit 30 gr. Betakaroten 10 gr. Katalizatör gr. Vitamin A/D 13 gr. Vitamin A 10 gr. Diasetil 50 gr. Lesitin 2000 gr. Etilbütirat 1 gr. Emulgatin 3000 gr. Antioksidan 100 gr. Benzoik asit 500 gr. Sodyum benzoat 1000 gr. Filtre kağıdı 1000 gr. Filtrasyon Yardımcı Maddeleri (kiselgur vb.) 100 gr. Yağlı Parşömen Kağıdı 15 gr. Oluklu mukavva 40 kg. Polietilen torba 4 kg. Teneke levha 100 kg. (Teneke kutu tesisi olanlar için) Rafine tuz 2 kg. PVC (veya plastik) kaplı kase 44 kg. Alüminyum folyo 20 kg. Yağsız süt tozu 6 kg. Yağsız süt 60 kg. Tutkal 100 kg. Ayrıca Fabrika Proseslerinin Yürümesi İçin Gerekli Malzemeler: (1 ton mamul için) İyon değiştirme reçinesi 40 gr. Sodyum hipoklorit 50 gr. Potasyum hidroksit 80 gr. Sodyum hexa metafosfat 40 gr. Sodyum sülfit 10 gr. Di, tri sodyum fosfat 30 gr. 6

7 Kaba tuz Saf ispirto 1,500 gr 30 gr. 6) PRİNA FABRİKALARI: Tesiste mevcut ekstraksiyon ve destilasyon kazanlarının adet, kutur ve derinlikleri ile kurutma fırınlarının boyu, kutru ve diğer yardımcı makina ve kazanları tespit edilir. Kapasite Hesabı: Ekstraksiyon kazanlarının hacminin 2/3 ü kadar (D= 1) yağlı kuru prina konulduğu ve ameliyenin 8 saat devam ettiği, % 10 yağ alındığı kabul edilir. Ham ve Yardımcı Maddeler: Kullanılan yağlı kuru prinanın % 1 i kadar trikloretilen, hegzan veya karbonsülfür zayiatı hesap edilir. 7) TAHİN İMALATHANELERİ: Susamdan tahin üretimi yapılıyor ise; Islatma, kabuk soyma makinası, kavurma fırını, öğütme değirmeni, vs.nin adet ve cinsleri tesbit edilir. Genellikle ıslatmanın darboğaz teşkil etmediği tesislerde kabuk soyma makinası / makinalarının kapasitesi, fırın / fırınların kaç kilogram susam aldığı ve kavurma süresi, değirmen / değirmenlerden çıkan tahin miktarı tespit edilerek darboğaz araştırması yapılır. Üretim darboğazını genellikle kavurma fırınları veya öğütme değirmenleri teşkil etmektedir. Tahin imalatında susamdan, kavrulma ve öğütme işlemlerinden önce, içerdiği yabancı maddelerden temizlenmesi, ıslatılması ve kabuk soyma işlemleri nedeniyle ithal veya yerli olmasına göre % arasında verim alınmaktadır. Kapasite Hesabı: a-) Fırın / fırınlar darboğaz ise; K (kavrulmuş susam) = Fırın kapasitesi (kg/adet) x şarj sayısı x 300 x R = Kg/yıl Şarj sayısı: 1-4 Randıman: % b-) Öğütme değirmen / değirmenleri dar boğaz ise; Değirmene giren kavrulmuş susam miktarı kadar tahin alınır. K (tahin) = Değirmen kapasitesi (kg/saat) x 8 x 300 x R = Kg/yıl Randıman: % K (Tahin) : K (ham susam) x (0,72 0,85) = Kg/yıl K (Küspe) : K (ham susam) x (0,28 0,15) = Kg/ yıl Tuz ihtiyacı, susam miktarının % 60 ı kadardır. 7