TÜRK YE CUMHUR YET N N LK YILLARINDA VATANDA VE M LLET/ULUS N A PROJES. Hatice MUMYAKMAZ *

Transkript

1 TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2009,Say:2 Sayfa:2963 THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2009,Issue:2 Page:2963 TÜRKYECUMHURYET NNLKYILLARINDA VATANDAVEMLLET/ULUSNAPROJES HaticeMUMYAKMAZ * Özet Vatandalkba,topluluundevletaygtylailikisinibelirleyenhukukîbirkavramolup;tür delemeyeveuluslamayahizmetettiidüünülmektedir.busebepleulus/milletinasüreci,bir homojenletirmesüreciolarakdatanmlanmaktadr.cumhuriyet,1924anayasasndanbalamak üzere, Türk ü,türkvatandalnvetürkvatandalarnaverilenhaklartanmlamtr.1924 AnayasasnagörevatandalkbaylabalolanherkesTürkolaraktanmlanmasnaramen, CumhuriyetinilkyllarndaTürksfatntayanTürksoyluolmayanMüslümanlarnvegayri müslimlerintürkletirilmesineyönelikçalmalardevleteliyleyürütülmütür.buçalmalarda esastürkçeninöretilmesi,türkkültürü,türkvatandal,türkvatanvetürkmilletiuuru nunkazandrlmasdr.cumhuriyetinilkyllarndabiryandanzihnendönütürüptürdeletir meyihedefleyenbuçalmalaryürütülürken,dieryandanyaplaninklâplarveçkarlanka nunlarlaeklenvebedenenbirtürdeletirmefaaliyetiyürütülmütür. AnahtarKelimeler Vatandalk,UlusDevlet,Milletnas,Anayasa THEEARLYYEARSOFTHETURKISHREPUBLICCITIZENSHIPNATION/THEPRO JECTOFBUILDINGANATION Abstract Itisadmittedthatcitizenshipissuchalawconceptdeterminestherelationshipbetweensociety andgovernment,contributetobeingnationandhomogenousstructure.hencetheperiodof creatingthenationisdefinedasaperiodofhomogenize.therepublicangovernordefinesthe rightsofturkishcitizensandtheconceptofturkishcitizenshipandturkintermsof1924law code. AlthougheverypersonthatbelongstothestateasacitizenshipisdefinedasaTurkintermsof 1924lawcode,inthefirstperiodofRepublictheProjectontheTurkizeofnonmuslimsandnon Turkmuslimsiscarriedoutbygovernment. TheTurkizeProjectaimsatteachingtheTurkishlanguageandensuringtheconsciousonTur kishculture,turkishcitizenship,turkishland,andturkishnation. WhiletheTurkizeProjectaimsatgeneratinghomogeniousstructureascreatingsamewayof thinkingiscarriedout,ontheotherhanditiscarriedouttoturkizeasaphysically(clothing, * Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi Eitim Fakültesi lköretim Sosyal Bilgiler Eitimi Bölümü Öretim Üyesi. guzelhatice@hotmail.com

2 30 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 gainingasurnameandsoforth)andanatomically(havinghealthy,strongandfixbody)turkish citizenswiththehelpofthelawcodesandrevolutions. KeyWords Citizenship,NationState,BuildingANation,Constitution

3 1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 31 I.VATANDALIK,ULUSDEVLETVEULUS KökleriEskiYunanveRoma yakadargötürülmekleberaber,modernanlam da yurttalk/vatandalk kavram, Bat da 18. Yüzyln ikinci yarsndan itibaren hz kazanan dünyevileme ve laikleme süreci sonucunda ortaya çkmtr 1. Ka vram, topraksnrlar belliolan, bu snrlar dâhilindemeru yetkilerini kullanan modernulusdevletlebirlikte,topraklarüzerindeyaayantopluluunüyelerinin eitkabulediliianlamndakazanmt 2. Yurttalk,nsanlarnfarkllklarnnvemaddîartlarnnötesinde,onurluluk açsndaneitolduklarvegerekhukukî,gereksiyasîanlamdaeitmuamelegör mekdurumundaolduklarfikrinedayanmaktadr.ulusise;yurttalaetnikaras ndaki diyalektikle, her türlü topluma özgü etnik öelerin ötesine geçmek, etnik olann elinden yurttala ilgili olan araclyla kurtulma çabasyla tanmlanmak tadr 3. Teorik olarak ulus devlet, türdelikle e anlamldr. Türdelik düüncesinin ayrntlarndaulus;ayndilikonuan,aynsoydangelen,ayndinemensup,ayn kültürvetarihmirasnpaylaan,ortakdümanlarbulunanbirinsantopluluu dur. Bu topluluun devlet aygtyla ilikisi, hukukî bir kavram olan vatandalk baylasalanr 4.Uluskurmasüreci,devletkurma,türdeleme,kitlelerinpolitik katlmyeteneikazanmasvedevletaraçlarnnyaygnlamasgibiaamalardan geçmektedir 5. Ulus ina sürecinin bir ortak kültür gelitirilmesi süreci olmasnn yan sra bir kültürel asimilasyon süreci de olduu düünülmektedir. Ancak bu süreçtehomojenletirmeyedirenenulusalaznlklardaolagelmitir 6. ErnestGellner,birulusalkimlikkuramnniradevekültürgibiikikavramta rafndan oluturulabileceini savunmaktadr. Gellner e göre ulusçuluk, uluslarn bir ürünü deildir. Uluslar meydana çkaran ulusçuluktur. Ulusçuluk önceden varolantarihîmirasngetirdiiçoksaydakikültürüniçindenbirseçimyaparak, onlar çounlukla tamamen dönütürür ve bunlarn kültürel zenginliklerinden yararlanr.ölüdilleryenidencanlandrlr,gelenekicatedilir.ulusçuluk,yabanc kültürü ortadan kaldrarak yerine eski yerel alt kültürü getirmez. Kendine göre yenibiryüksekkültüryaratr 7. Hâkimsosyolojikteoridedeulus,aynekolojikalan(birkültür,biregemenlik) üzerindeki kültürel, ekonomik ve siyasî sistemlerin çakma süreçleriyle birlikte aa kültürler in, standartlatrlm, homojen ve merkezî iktidar tarafndan 1 Füsun ÜSTEL, Makbul Vatanda n Peinde II. Merutiyet ten Bugüne Vatandalk Eitimi, stanbul, letiim, 2004, s Haldun GÜLALP (Haz.), Vatandalk ve Etnik Çatma Ulus-Devletin Sorgulanmas, Çev. Ebru Klç, stanbul, Metis, 2007, s Dominique SCHNAPPER, Yurttalar Cemaati Modern Ulus Fikrine Dair, Çev. Özlem Okur, stanbul, Kesit Yay.,1995, s Ozan ERÖZDEN, Ulus Devlet, Ankara, Dost Kitabevi, 1997, s Süleyman Seyfi ÖÜN, Mukayeseli Sosyal Teori ve Tarih Balamnda Milliyetçilik, stanbul, Alfa, 2000, s Hüseyin KALAYCI, Etnisite ve Ulus Karlatrmas, Dou Bat Etnisite, Yl: 11, S:44, ubat-mart-nisan 2008, s Ernest GELLNER, John Breully nin Sunuuyla Uluslar ve Ulusçuluk, Çev.Büra Ersanl-Günay Göksu Özdoan, stanbul, Hil Yayn, 2008, s. 135,

4 32 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 desteklenen bir yüksek kültür ile bütünlemesi (uyumu) olarak ele alnmak tadr 8. Anderson un, Renan n 9 etkisiyle hayal edilmi bir siyasî topluluk olarak tanmlad ulus, esnek de olsa snrl, egemen ve daima derin veyatay bir yol dalktr.anderson agöre;milletioluturanunsur,hayalibirkanbandançokdil vedindir 10.Ulusunkurumsallamasvatandalkilesalanr.Busebepleulusol mayaçalanetnilerüyeleriniönceliklevatandaadönütürmeyeçalrlar 11.Ulu slamasürecininaraçlar,eitim,askerlik,hukukvedildir 12. Siyasîalandayurttalkilkesiüzerinekurulanbirlik,sosyalvekültürelhayatn güvencesiolarakgörülmektedir.yurttalk,bireylerilegruplararasndamaddîya da manevî deerlerin paylatrlmalarn salayan kurallar meru klarak, bu paylamn sebep olduu anlamazlklar çözümleyerek, ulusun bamszl ile birlikteolmaisteinidorulamaktadr.yurttalkvastasylagerçekletirilenuyum (bütünleme), her türden çatmay, uzlamayla ama ayn zamanda da ulusun savunmasna katlm gerektiinden, gerekirse de, güç kullanarak çözme yönte mlerine ilikin konsensüsü varsaymaktadr. Seçilmek, kamu ilerine katlmak, askerlik yapmak ve bilhassa oy vermek hakk vatandala yabancy ayrmay salayandurumlardr.seçim,gerçekvegözlemlenebilirherçeitsosyaltecrübenin aksine, her yurttan birbirine eit olduu soyut bir gerçei fiililetirerek yurt talneklieitliifikriniyenidenoluturup,siyasîdüzenimerulatrmaktadr 13. II.ANAYASALVATANDALIKVETÜRKLETRME Cumhuriyetinilkanayasalvatandalktanmvevatandalkhaklarnnveri lii1924anayasasyladr.1924anayasas nnilkdokuzmaddesi;rejimineklini, deimez ilkelerini, yasama, yürütme ve yargnn konumunu belirlemekteydi. Onuncumaddedenitibarenvatandalkkuramnaaitcan,mal,düünme,yazma, cemiyet kurma, eitim, haberleme, seçme ve seçilme gibi temel haklar salan rken,vergigibivazifeler,hürriyetinsnrlarveyasaklardabelirleniyordu.zaman içerisindeerkeklereverilenseçmeveseçilmehaklarkadnlaradakazandrlyor, buçerçevedeanayasadagereklideiiklikleryaplyordu 14. Anayasa nn88.maddesinde; Türkiyeahalisinedinverkfarkolmaksznvatan dalk itibariyle Türk tlâk olunur. Türkiye de veya hariçtebir Türk babann * sulbünden doanveyahuttürkiye demütemekkinbirecnebibabannsulbündentürkiye dedoupda 8 Jean LECA, Neden Söz ediyoruz?, Uluslar ve Milliyetçilikler, Haz. Jean Leca, Çev. Siren demen, s Ernest Gellner, ulus kurmann bilinç ve hafza yaratlmas ve halk geleneinin unutulua havale edilmesinden geçtiini savunan en büyük teorisyeninin Ernest Renan olduunu savunur. Bkz. Ernest GELLNER, Milliyetçilie Bakmak, Çev. Simten Çoar-Saltuk Özertürk-Nalan Soyark, stanbul, letiim, 1998, s ANDERSON, age., s KALAYCI, agm., s KURUBA, agm., s SCHNAPPER, age., s Necmi YÜZBAIOLU, Anayasa Hukukunun Temel Metinleri, 4.Bask, Beta, stanbul, 2006, s * babann ifadesi daha önce metinde tebaann eklinde yazlm, Düstur ve Resmi Gazete metnine 1952 de babann eklinde yer almtr. YÜZBAIOLU, age., s. 27.

5 1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 33 memleketdâhilindeikametvesinnirütevusulünderesmentürklüüihtiyaredenveya hutvatandalkkanunumucibincetürklüekabulolunanherkestürk tür.türklüksfat kanunenmuayyenolanahvaldeizaaedilir 15 deniliyordu.maddede,devletvebirey arasndaki hukukî ba vatandalk ba aracl ile snrlar dâhilinde yaayan herkesetürksfatvekimliikazandrlyor,türkismitümetnikvedinîkimlikle rin üzerine çkarlyordu. Böylece Cumhuriyetin ulus ina sürecinde önemli bir admatlmvecumhuriyetvatandannkimliibelirlenmioluyordu.birbaka ifade ile, devlete hukukî olarak bal olanlar, soy ve din vurgusu yaplmakszn Türkkimliindebirletiriliyordu. 88.maddeninikincifkrasnda,vatandalnkazanlmasileilgiliolarakhem kanhemtoprakesas(karmasistem)gözetiliyordu.devlet,göçalanvegöçveren birtoplumolmannbilinciiçerisindenüfusunuçoaltmaktanyanatavrsergilemi oluyordu 16. Lozan Antlamas ndaki tabiiyet ve mübadele balklar topraklar üzerinde Müslüman nüfus çounluu oluturmaya çalan bir idarî anlay ortaya koymaktadr. Ancak Türk ismini temsil edenler arasnda birincil olanlar Türk soylular, ikincil olanlar Türk kültürünü kabul etmeye hazr Müslümanlar, son sradaisegayrimüslimaznlklaryeralyordu. Cumhuriyet idaresi, uygulamalarnda kiilerin sadakat bayla ballna önemvererek,kiilerarasndakieklîfarklarnkaldrlmasnayöneliklâikdüzen lemeleri gerçekletirse de aznlklara kar Osmanl son dönemi ve Millî Müca dele denkalmabirönyargvard. A.GayrimüslimVatandalarYadaAznlklarnDurumu Lozan Antlamas nda ekalliyet/aznlk olarak tanmlanan gayrimüslim va tandalar; Yahudiler, Rumlar ve Ermenilerden olumaktayd. Toplumun büyük bölümü,aznlklarnvatandalkhaklaraçsndaneitsaylmalarnaramenlo zan da yer alan maddeler çerçevesinde gerektiinde dardan destek alabilecek olmalarndanveiyitürkçekonumamalarndanrahatszlkduyuyor,aznlklarn Türk olmalarnistiyorlard.batayahudilerolmaküzereaznlklarisebudu rumun farkndaydlar ve kendilerine ekalliyet denilmesinden rahatszlk duyduklarnifadeediyorlard 17. MedenîKanun unyürürlüegirmesininardndan,10eylül1925 teyahudile rin ileri gelenlerinden Mion Ventura ve Kalef Gabay, Yahudilerin Lozan An tlamas nn 42. maddesindeki haklarndan feragat ettiklerini açklamlard. Ya hudilerintavrn,rumveermenilerinferagatleriizlemiti.feragatleringereklilii dönemingazetesindeöyledilegetiriliyordu: Lozan n3745.maddeleritürkiye de 15 YÜZBAIOLU, age., s Ancak Vahit Doan, Türk hukukunda, karma sistem kabul edilmi olmakla beraber, kan esasnn öncelikli olduunu düünmektedir. Doan, buna delil olarak, toprak esasna dayal vatandal kazanabilmek için, kan esasna dayal vatandalk kazanlmamasnn ön art olmasn göstermektedir. Bkz. Vahit DOAN, Türk Vatandalk Hukuku, Ankara, Seçkin, 2004, s M. Çaatay OKUTAN, Tek Parti Döneminde Aznlk Politikalar, stanbul, stanbul Bilgi Üniversitesi Yaynlar, 2004, s. 122.

6 34 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 yaayan ekalliyetlerin himâyesine mahsustur. Vatandalar arasndaki münasebât tan zimedenkuvvetnekanun,nedemuahededir.bukuvvetbütünvarlvatandalararas nda mevcut mütekabil hesâbâttan, müterek menâfiden alr. Eer bu hesâbât ve menâfii mevcutisehereyyolundademektir.aksitaktirdenekadarkanunyaplsabirfaidehâsl olmaz.uhâldetürkiye dekiekalliyetleritürkiye dehimâyeedecekyegânekuvvet,bu ekalliyetlerletürkekseriyetiarasndamevcutolanveolacakolanmünâsebâtabaldr...bu yalnztürkiye yemahsusdeil,heryerdeböyledir 18. Ermeni Teâli Cemiyeti reisi Ermenilerin hakiki Türk vatandalar olarak yaamayarzuettikleriniifadeetsedahipatrikhânerüsumâtmüdürüazrifefen di: ErmenilerzatenTürklüükabuletmilerdir.Buyenibireydeildir. Bizöteden beritürkolutürk üzdiyebaryoruz.bizimtürklüktenbakahiçbirsermayemizyok tur.ermeniler,türk türler.fakatslâmdeildirler.bizevvelcetürkdeilmiizdeimdi Türkolmuuzgibigazetelerneriyattabulunuyorlar.Bunukatiyenkabuletmeyiz. Bu Ermenileritahkiretmektir.Hükümetbizeneemredecekolursaolsunbizoemirlerekatiyen riayetkârkaldmzvekalacamzarzederiz.hükümetinhertürlüemirlerineâmâdeyiz. Hükümetinbizimhakkmzdavereceihertürlükararlehimizeolacandanbukararlardan korkmaz,üphevetereddütekatiyendümeyiz. HükümetimizeerbizimTürkoluTürk olduumuzaeminolurveböylekanaathâsledersetürkermenileriçinbundanbüyükve mucibiiftiharhiçbirhadisetasavvurolunamaz.bizimbütünsaivegayretimizhükümeti Cumhuriyetimizin teveccüh ve kymetini kazanmak olacak diyordu. Haber, Cumhu riyetgazetesinde MeerErmenilerAsrlardanBeriTürkmiler,diyerekyoru mlanyordu 19. Darülfünun Hukuk Fakültesi Talebe Cemiyeti 13 Ocak 1928 deki yllk kon gresinde, aznlklarn Türkçe konumaya tevik edilmeleri için bir kampanya yapmakgerektiinisavundu.kampanyannslogannn VatandaTürkçeKonu olmaskabuledildi.aznlklarnnüfusolarakçokolduklaryerlerebez,afi,pan kartveelilânlarasld.kampanyayaklaküçaysürdü 20. stanbul Darülfünun Müderrislerinden Avram Galanti ekalliyetlerin Tür klemesinitalepetmekhakkn,itirazkabuletmezbirhakolaraktanmlyor,türk çeyiyerletirmekiçinyegâneçareyibütünderslerintürkçeyapldbirokulola rakgörüyordu.aznlkokullarndatürkçeeitimdiliolursatürkçeörenmeye birengelkalmayacakt.aznlklarnçounluktabulunduklaryerlerderesmîokul laraçlmal,aznlkokullarnamuktediröretmenlergönderilmeliydi.türkleen lerekolaylkgösterilmeliydi Cumhuriyet, 15 Eylül 1341/25 Safer 1344 (Sal), s Cumhuriyet, 22 Austos 1340(1924)/20 Muharrem Avram GALANT, Vatanda Türkçe Konu, (Çev.) Ömer Türkolu, (Sunu) Rfat Bali, Ankara, Kebikeç Yaynlar, 2000, s. VII-VIII. 21 GALANT, s

7 1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 35 Diertaraftangayrimüslimöretmenler,TürkiyeCorafyasndanimtihanedi liyorlar 22.Papazmekteplerikapatlyordu.Bumekteplerinkapatlmasebebiolarak haçlarnkaldrlmamasyazlyordu 23. B.skânKanunuveMüslümanlarnTürkletirilmesi CumhuriyetidaresiMüslümannüfusatopraklarnaçmaklabirlikte,ulusde vletfelsefesineuygunyenitürkulusu/milletiinasngerçekletirebilmekvetürk kültürünühâkimklmakiçinbirskânkanunuilemüslümanlarniskânndüzene balamakistemitir. 14 Haziran 1934 tarihli skân Kanunu salkl ekilde topraklarn enlendi rilmesi, tehlikesizletirilmesi ve Türkletirilmesi amacna yönelik olarak çkarlmt.kanunungerekçesinde,cumhuriyetinartkmillîbünyeyidevleteliyle korumaya,birletirmeye,salamlatrmayadönükbirnüfussiyasetigütmesige rektii vurgulanyordu. Nüfus siyasetinin belirlenmesinde 1927 nüfus saym önemliydi. Nüfus hariçten gelecek rkdalarla arttrlrken, ahalinin rk kuvve tlendirecek üreyip, türeyebilecekleri sahalarasevkedilmesigerekiyordu.yö rükler ve airetler konar göçerlikten yerleiklie geçirileceklerdi. Millî kültürü temsil kabiliyeti olanlar,millî kültürde benzemesi talepedilenler,bünyenin ko runmasaçsndanmahzurlualanlarcravekilleriheyetininkararile1,2,3ve4 numaralmntkalaraayrlacakt Haziran 1934 tarihli birleimde konuan Nait Hakk Bey, Kanunun Türk olmannerefvedeerinibutopraklardayaayanlarailiklerinekadaryaatacana inandn açklyordu. Bu kanun dardan gelecek Türkleri büyük bir sevgi ile anavatandakucaklyordu.hükümler,türkkültürüne,siyasî,iktisadîartlaragöre belirlenmiti.kanunairetreislii,beylik,aalkgibiunvanlaradayaltaazzuvlar kaldryordu. Her Türk ün, yuvasn kuraca, ekip biçecei, evlatlarn yetitire cei,devletinevergivereceitoprakendiözmalolacakt 25.DâhiliyeVekiliü krükaya14haziran1934 tekibirleimdekanunun,hereydenönceiçbayndrlk oluturduunu,airetler,göç,toprakszlk,imarveiskânkonularnaaçklkgetir diinisöylüyordu 26. KanunagöreTürkletirmedemodeltekiledeceknüfus,Türksoyunamensup olanlar ve Türk kültürünü kabul edenlerdi. Bunlarn en önemli belirleyicileri Türkçe konumalar ve Türk kültürüne uygun yaamalaryd. Muhacir, mülteci, eskidenberiyerleikkimselerbuölçütleregöreyerletirilmekdurumundaydlar. skân Biraileye,nüfusveihtiyacagöreoturacakevveevyeri,sanatkârlaravetüccar laraayrcageçimgetirecekdükkânvemaazaveyahutbugibiyapveyerimütedâvilser 22 Gazetede imdiye kadar 200 Hristiyan muallim ve muallimenin Hayat Mekteplerinde imtihan edildii, neticenin yaknda anlalaca ve Hayat Mekteplerinin talebe kabulüne devam ettii yazlyordu. Bkz. Hristiyan Muallimlerin Maarif mtihan, Cumhuriyet, 8 Austos 1340, (Cuma),s Papaz Mektepleri Hakknda Hükümetin ttihaz Ettii Bir Karar, Cumhuriyet, 16 Austos 1340/14 Muharrem 1343, s IV. Dönem Zabt Ceridesi, C. 23, s IV. Dönem Zabt Ceridesi, C. 23, s IV. Dönem Zabt Ceridesi, C. 23, s

8 36 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 maye,çiftçileredeayrcayeterlitopraklaçifthayvan,aletedevat,tohumluk,ahrvesa manlkveyayerivermekleyaplr 27 deniliyordu. Kanun,DâhiliyeVekâleti nceyaplp,cravekilleriheyeti ncetasdikolunacak iskânalanlarnüçgrubaayryordu.birincimntka;türkkültürlünüfusuntekâ süfü istenilen yerlerdi. kinci mntka; Türk kültürüne temsili istenilen nüfusun nakilveiskânnaayrlanyerlerdi.üçüncümntka;yer,shhat,iktisat,kültür,siya set,askerlikveinzibatsebepleriyleboaltlmasistenilenveiskânveikametyasak edilenyerlerdi 28. Kanuna göre, Türkiye ye yerlemek maksadyla dardan ferdî ya da toplu olarakgelmekisteyentürksoyundanmeskûnveyagöçebefertlervetürkkültü rüne bal meskûn kimseler, i bu kanunun hükümlerine göre Dâhiliye Vekâle ti ninemriylekabulolunurlarvebunlara muhacir denilirdi.kimlerinvehangi memleketlerhalknntürkkültürünebalsaylacacravekilleriheyetikarary latespitolunurdu. Türkiye ye yerlemek maksadyla deil, geçici bir zaman için snanlara mülteciler denirdi. Türk kültürüne bal olmayanlar, anaristler, casuslar, gö çebe çingeneler, memleket dna çkarlm olanlar, Türkiye ye muhacir olarak alnmazlard. Muhacirler, ülkeye girdikleri andan itibaren muhacir kâd al rlar.ötekimültecilereise,vatandalkkanununhükümleritatbikolunurdu.mu hacirler,hemenvatandalaalnrlard. TürkrkndanolupTürkiye deniskânyardmistemeyenmuhacirvemülteci ler istedikleri yerlere yerleebilirler, iskân yardm isteyenler hükümetin istedii bölgelereyerlemeyemecburlard. Türkrkndanolmayanlar,iskânyardmistemeselerbileHükümetingöstere cei yerlerde yer tutmaya mecburlard. Hükümetin gösterdii yerlerde otur mayanlar ilkinde eski yerlerine yerletirilirler, ikincisinde cra Vekilleri kararyla vatandalktançkarlrlard 29. Türkkültürünebalolmayanlar,balolupbakabirdilikullananlarakar topluolmamakartylanakil,vatandalktançkarmagibihertürlütedbirlerialma cravekilleriheyetikararyladâhiliyevekâleti neaitti 30. Birincimntkalara,yenidenairetveyagöçebesokulmasna,Türkkültürüne balolmayanhiçbirkimseningerigelmesineizinverilemezdi.birincimntkalara, soyca Türk olup, dilini unutmu veya ihmal etmi bulunan köyler ve airetler efradile,ahalisitürkkültürünebalköyler,nahiye,kazavevilayetmerkezleri civarndaoturanlaryerletirilirlerdi. Bumntkalara1914 tenönceyerlemianadilitürkçeolanmillîmücadele de mntkadarsndakivilayetleregelmivebukanunmeriyetinekadarhiçbiriskân 27 Düstur, Üçüncü Tertip, C. XV, Ankara, Bavekâlet Matbaas, 1955, s Düstur, Üçüncü Tertip, C. XV, s Düstur, Üçüncü Tertip, C. XV, s Düstur, Üçüncü Tertip, C. XV, s. 462.

9 1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 37 yardmgörmemibulunanlarneskiyurtlarnadönmeleriveyerlemeleritemin olunurdu. Dardan gelecek Türk kültürlü muhacirler, iklim ve yaay artlarna uygunluugözönündetutularak,bumntkalaraalnpyerletirilirlerdi.üçüncü mntkahalkndanveyabirincimntkahalkndanolantürkkültürlüvatandalar, aileleriyle hayatlarna uygun birinci mntkalara iskân edilebilirlerdi. Birinci mntkadndakivilayetlerdenolup,aileleriyleburayayerlemekisteyentürkrk vekültüründenaskerîvemülkîemeklilerbirincimntkadayerleebilirlerdi.as kerliklerini birinci mntkada yapp aileleriyle sonradan buraya yerlemek üzere gelenlerleburadaevlenipyerlemekisteyenlerihtiyacagöreyerletirilirdi tarihliskânKanununizleri smetpaa nnkürtraporu ismiyleyakn zamanda Sayg Öztürk tarafndan yaymlanan eserde de görülmektedir. Esere göre;smetpaadöneminbabakanolarak,atatürk ünemriyle1935 teanadolu ehirlerinebirgezidüzenlemi,herilinbellibalproblemlerinitespitetmi,kalk nma,iskânvegayritürknüfusuntürkletirilmesineyönelikteklifveyorumlar getirmitir.nönü,raporundabazillerinindüzenlidenetlenebilmesiiçinumumî Müfettiliklerin 32 kurulmasndateklifetmitir.buteklifinardndani.müfettilik bölgesinin bana Abidin Özmen atanmtr. Özmen in söz konusu kitapta yer alanraporuçounluklatürkletirmeyeyönelikdüzenlisaylabilecekbirplânile kalkndrmaproblemineyönelikçözümleriçermektedir. nönü, Kürtlemi hatta kolayca Türklüe dönecek yerler halkn okutmay, KürtlereTürkçeöreterekTürklüeçekmekiçinilktahsilveiyiTürkçeöretme nini çok etkili vasta olarak tanmlamt 33. Devletin Kürtler üzerindeki etkisini artrmak için salk hizmetlerine arlk verilmeliydi. Binalar onarlarak devletin itibar yüceltilmeli, halk evleri maddî olarak desteklenerek halk eitime tevik edilmeli, halk kahvehanelerden kurtarlarak bo zamanlarda spor faaliyetlerine yönlendirilmeliydi 34. Devamlvegenibiriskânsiyasetibuilktecrübelerdensonradahafaalsürdü rülebilirdi.halkaalardankurtarlmalyd.dou daelaz,diyarbakr,urfa nn Türklükmerkezleriolmassalanmalyd 35. Abidin Özmen in göreve geldikten sonra hazrlad rapor, bölgenin daima Türk vatannn öz ve ayrlmaz bir parças olarak kalmasnn temin edilmesi amacnayönelikti.özmenöncelikle,1927ve1935nüfusoranlarnkarlatryor du.1935 tebölgenüfusu ti.bunun itürk,765. ikürt tü.1927 de önemsizrakamlarlagösterilendierunsurlar1935 teartmt.türknüfusu Düstur, Üçüncü Tertip, C. XV, s Umumî Müfettiliklerle ilgili bkz. Cemil KOÇAK, Umumî Müfettilikler ( ),stanbul, letiim, Sayg ÖZTÜRK (Haz.), smet Paa nn Kürt Raporu, stanbul, Doan Kitap, 2007, s ÖZTÜRK, s. 56, ÖZTÜRK, s , 54-58, 71.

10 38 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 artarken,kürtnüfusu kadarartyordu.bölgenüfusununyardanfazlas nnkürtgösterilmesibirözelgayretinsonucuydu 36. TürkçekonuanhalknbirksmnnKürtçeyinezamandanitibarenkonutu klar belli deilken, bir ksm Türk Kürtlüe asimile olmutu. Bölge nüfusunun çounun Kürt gösterilmesi, dünyada Kürtlükle ilgili pek çok kurum olmas ndand.devletler,içlerindepekçokvarlbirduygudabirletiriyordu.busebep tenkürtlükkonusutürkiyeiçinçokmühimdeildi 37. Özmen egöretürkiye dekürtlerintürkvatannnayrlmazbirparçashâline getirilmesi için; Dou vilayetlerinde trenler ve oselerin urad sahann iki ta rafna Türk muhacirler iskân edilmeli, her sene yüzer hanelik Türk köyü kurul malyd.halknkürtçeyerinetürkçeilekonuurhâlegetirilmesiiçinköyçocu klarnnyatlokullardaokutulmasgerekiyordu.örenimsüresiüçylolup,ço cukseneninononbirayndaokuldakalmalyd.buokulkazavenahiyemerke zlerindekibeyllkokullaraengelolmamalyd.halkevlerindekürtlerintürkçe konumayasndrlmasnnyollaranlatlmalyd.ziraatmemurlarnn,veteriner lerin atl ve seyyar bir hâle getirilmesi, köylerde gezerek köylü ile konumalar propaganda yapmalar gerekmekteydi. Doktorlara yeteri kadar ücret verilmeli, hastadanücretalnmasyasaklanmalyd.türk,kürt,aleviailelerinbirbirlerinden kzalpvermesisalanmalyd.askervememurdankürtkzlarndanalpdouya yerleeceklere arazi verilmeliydi. Devlet dairelerinde bütün memurlar Türkçe konumak zorunda olmal, halk anlamyorsa memur konumamal, Tercüman getirmek zorunda kalndn gören halk vakit kaybetmemek için Türkçe ko numayörenmekzorundakalmalyd 38. III.CUMHURYETNVATANDALIKTEORSVEULUSNASI A.Atatürk üntürkvetürkmilletitanm Atatürk ün Türk, Türk milleti ve Türk yurdu tanmlarnda iki veçhe tespit edilebilir.birinciveçheyi,geçmitevebugüntürketnikkimliineatftabulunma, sahiplenmevegururduymaoluturmutur.kinciveçheyiise,yenicumhuriyetin siyasîsnrlarndayaayanfarkletnikkimliklerin,ortakbirgeçmii,kültürü,dili ve gelecei paylama düüncesi çerçevesinde kurduklar birliin adnn Türkve Türkmilletiolaraktanmlanmasoluturmutur. Atatürk egöre,türkmilleti,asya nnbatsndaveavrupa nndousundaka ravedenizsnrlarylaayrtedilmi,dünyacatannmbüyükbiryurttayaar.bu yurdun ad Türk Eli, Türk Yurdu dur. Yakn ve uzak zamanlar düünüldü ündeasya,avrupa,afrikaveamerikatürkatalarnayurtolmutur.bunuta rihikaynaklargöstermektedir. 36 ÖZTÜRK, s ÖZTÜRK, s ÖZTÜRK, s

11 1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 39 Türkmilletininfertleriyaadklargenicorafyadanötürübirbirlerindenfar kllklarla beraber birbirlerine de benzerler. Türk kavimlerinin adlarndaki far kllklaravemanevîbalardakigevekliklereramentürkmilletininkökenindeki tip, Türk tipidir.bugünkütürkiye ninsiyasîvarldndabakasiyasîtoplu luklarlaortakyazgetmidil,rk,kökenbirliiolanvehattatarihîveahlakîyak nlolantürktopluluklarvardr.tarihinbinbirolaynnsonucuolanbudurum, Türkmilletiiçinacbirhatradr.Fakatbudurum,Türkmilletinintarihîveilmî oluumundakisoyluluuvedayanmaykesinliklesarsmaz 39. TürkiyeCumhuriyeti nikurantürkhalknatürkmilletidenir.bugünkütürk milletivarliçinbugünkütürkyurdundanmemnundur.türk,büyükveanl geçmiininkutsalmirasnbuyurttakoruyabilecekvezenginletirebilecektir 40. Türk,enazyedibinsenelikTürkbeiiolanAnadolutopraklarndaçeitligü çlüklerlekarlambugüçlüklerdenimek,yldrm,kasrgagünekadargüçlü olarakyenidendomutur 41. Atatürk ünhayattayegânefahriveservetiolaraktanmladtürklük,o na göre;anadolucorafyasndageçmiteolduugibiebediyetekadardavarolacakt r.türkmilletinin,anadolu ndaeneskidevletlervemedeniyetlerkurmuatalar ylavetopraklarylailgilibirtarihzinciriiçerisindearatrmayapmasveövünme sigerekir.ancakyalnzövünmesiyetmemekte,medeniyetâlemineeservermesi içinçalmasdagerekmektedir 42. TürkmilletinindiliolanTürkçe,kutsalbirhazineolduugibidünyadaengü zel,enzenginveenkolayolabilecekbirdildir.onuniçinhertürk,diliniçoksever veonuyükseltmekiçinçalr.türkmilleti,ahlâknn,gelenekvegöreneklerinin, hatralarnn, milletini millet yapan her eyin Türk diliyle korunmu olduunu bilir.türkdilibununiçinde,türkulusununkalbidir,zihnidir 43. Türk milletinde ahlâk birlii vardr. Millet teekkülünde yeri büyük olan ahlâktankastise;insanlartarafndanyaplanfiillerdir.biriinahlakîdeeriola bilmesi için ayr ayr insanlardan yüce bir kaynaktan çkmaldr, bu kaynak to plumdur,millettir.ahlâknmillîolduunusöylemekortakvicdanndilegelmesi dir,aynzamandaahlâknkutsalniteliinidetanmaktr.heryöndengelimibir 39 Afet NAN, Vatanda çin Medeni Bilgiler, stanbul, Devlet Matbaas, 1931, s. 8-9, 15. Mustafa Kemal ATATÜRK, Medeni Bilgiler, Örgün Yay., 2003, s , NAN, age., s. 7; ATATÜRK, age., s Bu memleket, dünyann beklemedii, asla ümit etmedii bir müstesna mevcudiyetin yüksek tecellisine, yüksek sahne oldu. Bu sahne 7 bin senelik, en aa, bir Türk beiidir. Beik tabiatn rüzgârlaryla salland; beiin içindeki çocuk tabiatn yamurlaryla ykand; o çocuk tabiatn imeklerinden yldrmlarndan, kasrgalarndan evvelâ korkar gibi oldu; sonra onlara alt; onlar tabiatn babas tand; onlarn olu oldu. Bir gün o tabiat çocuu, tabiat oldu; imek, yldrm, güne oldu; Türk oldu. Türk budur: Yldrmdr, kasrgadr, dünyay aydnlatan günetir. Haz. Utkan KOCATÜRK, Atatürk ün Fikir ve Düünceleri, Ankara, Semih Ofset, 1999, s Türklük esastr. Bu mevcudiyeti, tarih içinde aratrmak, birbirini izleyen bir tarih zinciri içinde, tespit edilecek Türk medeniyeti ile övünmek yerinde olur. Fakat, bu övünmeye lâyk olmak için, bugün çalmak lâzmdr. Her sahada, bilhassa medeniyet âlemine eser vermek için çalkan olmay hedef tutmaldr. Türk milleti, tarihinle övün; çünkü senin ecdadn medeniyetler kuran, devletler, imparatorluklar yaratan bir mevcudiyettir. Sen, Anadolu denilen bu yurda sonradan gelme deil, ilk yerleip medeniyet kuranlarn çocuklarsn. Fakat geleceine güvenebilmek için, bugün çalman lâzmdr; çünkü yalnz Tarih övüncü bir meziyet saylmaz. KOCATÜRK, age., s NAN, age., s. 8; ATATÜRK, age., s. 154.

12 40 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 millette, millî ahlâkn gerekleri, muhakeme edilmeksizin yaplr. Millî eitimin amacdamillîduyguyusalamlatrmakolmaldr 44. Milletin kuruluunda etkili olduu söylenen unsurlardan bir dieri din bir liidir. Ancak Türk millî duygusu din duygusuyla deil, insanlk duygusunun onurluyeriniherzamankorumaklaövünçduymutur.türkler,slâmdininikabul etmedenöncebüyükbirmillettiler.fakatslâmdinininkabulününardndantürk milletinin millî heyecan uyumutur. Bunda ümmet fikri etkili olmutur. Türk milletinin millî bilincini kaybediinde Allah a kendi millî dilinde deil, Arapça duadabulunmasveibadetleriniarapdiliyleyapmasdaetkiliolmutur 45. Atatürk egöre,türkmilletininortayaçkndakitabiivetarihîolgular;siyasî varlktabirlik,dilbirlii,yurtbirlii,rkvekökenbirlii,tarihîveahlakîyaknlk tr. AnadolutopraklarndaKürtlük,Çerkezlik,LazlkvehattaBonaklkdüünce sipropagandaedilmekistenmiyurttavemillettalarvardr.budüünce,türk milletinin bireyleri için üzüntüden baka bir ey yaratmamtr. Hâlbuki Türk milletinbireyleriortakgeçmi,tarih,ahlâkvehukukasahiptirler. Ayrca,TürktoplumununiçindekendiyazglarnvegelecekleriniTürkmille tinekendivicdanlarylabalamhristiyanvemusevîyurttalarvardr.bunlara kötügözleveyabancgözüylebaklmasdaçadatürkmilletininsoyluahlâkn danbeklenilemez. Budurumdazenginbirhatramirasnasahipolan,birlikteyaamakkonusun daortakistekveuzlamaiçindeolaninsanlarnbirlemesindendoantoplulua milletdenir.geçmiinortakzafervekadermiras,gelecekiçinaynprogram,bir likteümitedebilmekdierolgularnüstündebiranlamtamaktadr 46. B.Atatürk egörevatanda/yurttailedevletinkarlklhakvevazifeleri nsanlarnhürriyetlerininsnrszolamayacan,tabiatndahimutlakanlam dahürolmayp,kanunlaratâbiolduunusöyleyenatatürk;ferdinaile,cemiyetve devletekar,milletindemedenîbeeriyetinbirailesiolmaknoktainazarndan bütüninsanlakarbirtakmvazifeleriolduunusöylemektedir 47. Afet nan a yazdrtt Medenî Bilgiler kitab vastasyla da, ferdî, içtimaî, maddî,manevîhertürlühakvehürriyetleri,engenianlamylainceleyerek me denî ve makbul vatanda olmannesaslarnveprensipleriniizahetmitir. 44 NAN, age., s ; ATATÜRK, age., s NAN, age., s. 12; ATATÜRK, age., s NAN, age., s. 12, 16-18; ATATÜRK, age., s. 162, Afet nan a göre; Atatürk ün millet tanmnn çerçevesini siyasî varlkta birlik, rk birlii, lisan birlii ve din birliinden oluturmutur. Mehmet Emin Bey bu tanma; mazi birlii, lisan birlii, gaye birlii, menfaat birlii, rk birlii, toprak ve iklim birlii yönünde katkda bulunmutur. Bu tanmlar yaplrken Ansiklopedik bilgilerin; mene birlii, cismanî benzeyi, ahlâk karabeti, tarihî ve siyasî karabet ve ayn memlekette sakin olmak balklarndan yararlanlmtr. Afet NAN, Atatürk ün Vatandalk Hak ve Vazifeleri Üzerindeki Düünceler, Atatürk Konferanslar I, TTK Yllk Konferanslar, TTK, Ankara, 1964, s NAN, age., s. 60;

13 1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 41 O nagöreferdinbirincihakk;tabiikabiliyetleriniistediiekildegelitirebil mesidir. Vatandalarn teebbüs ve vicdan hürriyetleri ne kadar inkiaf ederse devletiçinokadariyidir.ancakmilletinortakçkarlar,ferdîhürriyetisnrland rabilir.ferdîhürriyetisnrlamadevletingörevidir 48. Hürriyetler,nitelikveyaplarnagöreikigrubaayrlrlar.Birincigruphürriye tler,ahsnmaddîçkarlarnayönelikhakvehürriyetlerdir.bunlar;seyahatetme, yerleim,mülkedinme,mülkdokunulmazl,ticaret,çalmavesanathakkdr. Ferdimülkiyethakknteksnrlayankamuyarariçinkamulatrmaktr.Bununla beraberkamulatrmayasalarlabelirlenmitir 49. kincigruphürriyetler;fikirhürriyetivebunabalfiillerdir.herbireyinbir siyasîdüünceyesahipolma,inandbirdiningerekleriniyapmayadayapma mahakvehürriyetivardr.nsanlarndüündükleriniifadeetmekiçintoplantve yaynyapmahürriyetlerideikicigruphürriyetleriniçerisindedir 50. Millî hâkimiyete dayal temsilî bir hükûmette, kamuoyu büyük rol oynar. Basnhürriyeti,düüncelerinbüyükkitleleresalklbirekildeduyurulmasiçin önemlidir 51. Cemiyet kurma ve eitimöretim hürriyetleri de, ikinci grup hürriyetler arasndayeralrveortakbirçalmannsürekliolarakuygulanmasngerektirir. Cemiyetler, devletin bamszln, hükümetin eklini bozmak ve çeitli az nlklar birbirinden ayrmak amacyla kurulamaz. Irk ve cinsiyete, unvanlara dayalcemiyetlerkurmakyasaktr. Devlet,yurttalarneitimöretimiyleçokilgilidir.Öretim,hükûmetingöze timinde ve hazrlam olduu programlar çerçevesinde gerçekletirilir. Tevhidi TedrisatKanununagöre;Türkiyesnrlariçerisindekihertürlüeitimveöretim kurumlarmaarifvekâleti nebaldr.yalnzaskerîliseler,millîmüdafaavekâle tinebaldr.ahsîhaklara,yurttalkhaklar,kamuyadasosyalhaklardadenil mitir.siyasîhaklarise,ferdinhükûmetekatlmasnsalar.çadaanayasalar, ferdinveyurttanhaklarnbelirlemitir.fakatbuhaklarnnaslkullanlacann belirlenmesiiçinbunlarnsnrlarnbelirleyenkanunlargereklidir 52. Devlet,ülkeiçindegüvenlik,adaletvehuzurusalamak,yurttalarnherçeit hürriyetini korumak ve savunma güçlerini her an hazr bulundurarak, gerek tiindemilletinhaklarnsilahlasavunmaklagörevlidir.devlet;yollar,demiryol lar, limanlar, her türlü tama araçlar, bayndrlk ileri, telefon, telgraf gibi ile tiimaraçlar;eitimveöretimileri,salkileri,sosyalyardmileri,tarm,tica retvesanatailikingörevlerledeilgilidir. Devlet,huzurusalamakveülkeyisavunmakiçin;salyerindegürbüz,an laylar,millîduygular,yurtsevgileriyüksekyurttalaragereksinimduyar.yurt 48 NAN, age., s ; ATATÜRK, age., s NAN, age., s ; ATATÜRK, age., s NAN, age., s ; ATATÜRK, age., s NAN, age., s ; ATATÜRK, age., s NAN, age., s ; ATATÜRK, age., s

14 42 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 talarnnkanunlarvebunlarauygunyaamanngerekliliinianlamalarn,ülke ningüvenliivesavunmasiçinönemligörür.yurttalarnnherhangibirsanatve meslektezamanngelimeleriningerektirdiiderecedebaarlolmalariçineitim, öretimvesalkimkânlarnsalar 53. Devletinsiyasîvefikrîkonulardaolduugibiekonomikilerdededüzenleyi ciliiniilkeolarakkabuletmekuygungörülmelidir 54. Millîbirliinkorunmas,kamuyararnaçalankurulularnçoaltlmasde vletin en önemli görevidir. Devlet ve fert birbirlerinin tamamlaycsdr. Burada kiininahsîveortakçkarlarsözkonusudur.esasenikiçkarbirbirinedenkol maklabirlikte,toplumyaamnkoruyanortakçkarlardr.devlet,fertlerdenmü teekkilmillîtopluluungözegörünenbiçimidir 55. C.TarihDersKitaplarveTürkTarihTezi Cumhuriyetinilkyllarnda,devletinkendineyenimeruiyetkaynaklarara mas,millet,türklük,vatanvevatandalkbilincininoluturulmasgibiamaçlara yönelikolarak,tarihinyenideninasnayönelikbirfaaliyetalangelitirilmitir.bu alannmimarlarise,tarihçilervesiyasetalanndantarihçiliegörevlendirilenaktif siyasetadamlardr 56. Bu tarihçilerden bazlar, Türk Tarih Tezi nin 57 her safhasn sonuna kadar yaamlar ve halk frkasnn bir eitim ve kültür kolu gibi çalarak önce Türk TarihHeyeti ni,birylsonradatürktarihitetkikcemiyeti nikurmulard.bu grup,derskitaplarnyenidenelealmakvetürktarihiniyenidenyazmaklaiçin tekilatlanmt. Yüzyln banda siyasî açdan bamsz ve özgün ilmî çalma larn yaplmasna vesile olan Türk Ocaklar da, üzerindeki giderek artan siyasî denetimden ötürü yeni bir resmî tarih yazmnn gerekliliini ifade etmeye balamt. Tarihçiler, makbul saylabilmek için farkl fikirleri bir çat altnda toparla maya çalyorlard da Atatürk ün öncülüünde balayan tarih çalma lar,notlarhâlindebastrlmt.döneminsiyasîliderleri,batdayükselenfaizan akmlarndaetkisiyleotoritermillîdevletmodelinibenimsemilerdi 58. Budönemde,tarihinsiyasîamaçlbireitimsalamasgerektiifikrindenha reketle,birbütünhâlinde,metodikvetürklertarafndankalemealnacakyenibir Türktarihiiçinçalmalarbalamt.TürkTarihçileri,çadakurallarla,tarihki 53 NAN, age., s ; ATATÜRK, age., s NAN, age., s ; ATATÜRK, age., s NAN, age., s ; ATATÜRK, age., s Büra ERSANLI, ktidar ve Tarih, Türkiye de Resmi Tarih Tezi nin Oluumu ( ), stanbul, letiim, 2003, s Türk tarih tezinin kaleme alnmasnda Afet nan n doktora tezinin önemi büyüktür. Cenevre de Türkiye Tarihi ve Antropolojisi Üzerine konulu bir doktora çalmas yapan nan, antropoloji ilminin yaznn icadndan önceki dönemlerde tarih yazm için vazgeçilmez olduundan hareketle tezinde antropemetrik ölçümler kullanr. nan n tezi, Türk halknn rkî özelliklerini ortaya koyarken, Anadolu halknn rken eski Türkler olduunu da iddia etmektedir. Bkz. Afet NAN, Türkiye Halknn Antropolojik Karakteri ve Türkiye Tarihi, Ankara, TTK, 1947, ss Afet NAN, Türkiye Tarihi ve Antropolojisi Üzerine, DTCF Dergisi CVII, Say 1 den ayr basm, Ankara, TTK, 1949, s ERSANLI, age., s

15 1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 43 taplar yazacak, siyasî iktidarn pekitirilmesi için Türk milliyetçiliini yeniden tanmlayacakt 59. Hamit ve Muhsin tarafndan kaleme alnan Türkiye Tarihi ne göre; Türkler, slâm nveosmanlnnetkisiylerkîözellikleriniyitirmilerdi.zatenortaçalarda çeitli medeniyetlerin etkisinde kalndndan rkî özellikler bir birlik noktas oluturmuyordu. Türkler, 15. yüzyl balarnda, kendi rkî özelliklerini koru mularancakzamaniçinde,bizans,ranvearaptesirinegirmilerdi 60.Asya nn ortasndakiilkvatanlarndandou,bat,kuzeyvegüneyegöçedentürkleriçinde, enileriseviyedeolanlarabattürklerine,diertürklererehberliketmekdüecek ti 61. TürkiyeTarihi ninanahatlar,türktarihitetkikcemiyeti ninüyeleritaraf ndan kaleme alnmt. Kitabn yazl amac, Türklerle ilgili yanl bilgileri dü zeltmek,türklüünkendisinitanmasnayardmcolmakveyaadsonhadise lerle ruhunda birlik duygusu uyanan Türk milletine, millî inkiafnn derin rkî köklereaitolduunugöstermekti 62. Dörtcilthalindeyaymlananliseleriçin Tarih isimliderskitabnagöre;tarih kavimlerinsürekligöçlerinesahneolmutu.bugöçler,çeitlikavimleribirbiriyle kaynatrdysa da farkl iklim artlar ve farkl corafyalar çeitli rklar vücuda getirmiti.irk,aynkandangelenvecismenbirbirinebenzeyeninsanlardanoluan birgruptu.dillerdehintavrupavesamidil gruplarnaayrlmaktaydlar.tür klerbeyazrktanolup,brakisefalgrubagirmekteydiler.türkler,türkçevetürk kültürüiletürkrknnanaözellikleriniyüzyllarcakorumulardr 63. Türklerinanayurdu,Asya yd.asya,egedenizi nden,japondenizi ne;hint Denizi ndenimalbuzdenizi nekadaruzanan ulu birkaraparçasolup;dü nyann dier yerlerinde, insanlar kaya ve aaç kovuklarnda yaarken Türk ana yurdunda maden medeniyetleri yaamaktayd. Ancak iklim artlar Türkleri göçebebirrkhâlinegetirdi 64.Türkler,Çin,Hint,Msr,ÖnasyaveEgeHavzas na göç ettiler, gittikleri yerlerde yeni sahalarn isimleriyle anldlar. Buradaki yeni kaynamalardanyenikavimlerdodu.bunlar,eti,selçuk,osmanlgibiaile,ka bileyadayerletikleriyerinismiyleanldlarvegittikleriyerleremedeniyetgötür düler 65. Tarih derskitab,birylsonra OrtaMekteplerçinTarih adylabasitletiri lerek,üçcilthalindeortaokullardakullanlmt.dierciltler400 ersayfa,osmanl Tarihininanlatldcilt200sayfadr ERSANLI, age., s HAMT-MUHSN, Türkiye Tarihi, stanbul, Devlet Matbaas, 1930, s HAMT-MUHSN, age., s ERSANLI, age., s M.TEVFK BEY -SAMH RIFAT BEY-AKÇURAOLU YUSUF BEY (Vd) (Haz.), Tarih I Tarihten Evvelki Zamanlar ve Eski Zamanlar, stanbul, Devlet Matbaas, 1931, M.TEVFK BEY (Vd), s M.TEVFK BEY (Vd), s ERSANLI, age., s. 132.

16 44 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 Cumhuriyeti konu alan üçüncü ciltte, ülke igal edilirken Hristiyan unsur larn, bilhassa Ermeni ve Rumlarn kendi amaçlarn yerine getirmek için igal kuvvetleri ile ibirlii yapmas, ancak medeniyetler, devletler kurmu, ylmaz yklmaz Türk milleti nin Mustafa Kemâl gibi bir liderle düman anayurttan çkarmasvurgulanyordu.mustafakemâl inamac,ngilizhimayesiveyaameri ka mandas altnda yaamak, Osmanl mparatorluu nu kurtarmaya çalmak, mparatorluun içinde ayr ayr küçük devletler kurulmasn salamak deildi. O nunamac;millîhâkimiyetedayanan,kaytszartszmüstakilbirtürkdevleti kurmakt 67. Cumhuriyet in Onuncu ylnda Atatürk ün ilgi ve kontrolü ile stanbul Üni versitesi ndenklâptarihidersleriverilmeyebaland.derslere,prof.dr.yusuf Hikmet Bayur, Mahmut Esat Bozkurt, Recep Peker ve Yusuf Kemal Tengirek girmekteydi.mahmutesatbozkurt undersleriradyodayaynlanarakliselerinson snflarndavebütünyaynalanndadinletilmiti.derslerdetutulannotlar,ksmen hocalartarafndangözdengeçirilerek,basitbasklarhâlindeçoaltlpörencilere sunulmutu 68. MahmutEsatBozkurt agöre;birihtilâl,hangimillethesabnayaplrsa,mu tlakaomilletineliileyaplmalveonunelindekalmalyd.busebeptentürkihti lâli, kaytsz artsz öz Türklerin elinde kalmalyd. Türk ün en kötüsü, Türk ol mayann en iyisinden iyiydi. Geçmite Osmanl mparatorluu nun bahtszl, çounlukla mukadderatn Türklerden bakalarnn idare etmi olmasyd. Ata türk,vatanvemilletikurtarmaklakalmam,türkmilletineeskiçevikliini,eski hayatiyetini bahedecek tedbirleri de alm, Bunlar hzl ekilde inkiaf ve tekâ mülettirmeyeçalmt. Atatürk ün dil, tarih ileriyle uramas da bu sebeptendi. Atatürk ün dilde yapmakistediitemizlik,onutamanlamylaöztürkçehalinegetirmekiçindi.bu onun baard ilerden en büyüüydü. Edebiyatta öz Türkçe kelimeler yerine Arap,Farsvesairmilletlerinkelimelerinikullananlar,Türkbirliinintemelinebir kayaparçaskonduruyor,demekti.milletlerindeerinidileverdikleriönembelir lerdi.busebeptentürk etürkçegerekti 69. Bundan sonra herey ve herey önce Türk milleti içindi. slâmlk, insanlk, bundan sonra gelirdi. Türk ihtilâli; Ben bir Türküm, dinim cinsim uludur. diyordu.türkihtilâli,hermilleteistiklâlhakkntand.hermilletkendimukad deratnistediigibitayinesalâhiyettard.türkrejimirkçdeildi.almanrejimi rkçyd.türkrejimikanadeil,kültürevedileönemverirdi.atatürk,büyüknut 67 TÜRK TARH TETKK CEMYET (Haz.), Orta Mektepler çin Tarih III, Devlet Matbaas, stanbul, 1933, Oktay ASLANAPA (Haz.), 1933 Ylnda stanbul Üniversitesinde Balayan lk nklâp Tarihi Ders Notlar, Türk Dünyas Vakf, stanbul, 199, s Bozkurt, Türk dili mevzuun özetini u msralarla vermitir: Arapça, isteyen urbana gitsin Acemce isteyen ran a gitsin Frenkçe isteyen Frenkistan a gitsin Ki biz Türk üz bize Türkçe gerektir. ASLANAPA (Haz.), age., s. 113,

17 1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 45 kunda kanntayandanbakasnainanma! demiti.fakatbutavsiyetatbikatta kültür,dilbirliihâlindetecellietmiti 70. OsmanlsaltanatRum,Ermeni,Yahudi,Gürcü,Kürt,Arnavut,Arap,Çerkez gibidinverkbakmlarndanfarklbirçokmilletlerdenteekkületmiti.osmanl yönetimindezamanolmu,türkümdemekaypsaylm, Türk tahkirmakam ndakullanlmt.devletinresmitarihçisinaimâbile,tarihininbirçokyerlerinde Türk tenbahsederken Etrakibîidrak tabirinikullanmt.millîduygu,bundan bakanaslyokedilebilirdi. Ne olduklar sorulduu zaman Rum um, Ermeni yim, Yahudi yim, Çin gene yim, demekten çekinmemilerdi. Fakat milletlerin en asili olan Türk, Türk üm diyemiyordu. O sadece; Osmanlym! Elhamdülillah Müslümanm! diyebiliyordu.türk ündindalarolanarnavut a,arap a,çerkez egelincebunlar da Müslümanl benimsiyorlard ancak, bunlara ne olduklar sorulunca: Arna vut um!arap m,çerkez imdiyecevapveriyorlard. Merutiyet inilânnnhemenardndan,stanbul undivanyolu ndakürttea vüncemiyeti,çerkezteavüncemiyeti,arnavutbakmkulübü,arapbirliigibi birçok kulüpler belirmiti. Beyolu nda Etniki Eterya, Tanaksütyun kulüpleri Rum ve Ermenileri temsil ediyorlard. Yahudilerin bile Alyans srailitleri vard. Türk Kulübü, Türk Birlii diye bir eye tesadüf olunmuyordu. Sadece ttihat ve TerakkiCemiyetivard.Fakatbucemiyetinittihatlaterâkkiyleilgisiyoktu.Ancak BalkanSava ndansonrahamdullahsuphitanröver ingayretiyletürkocaklar açlmayabaland.budurum,türkolmayanlarnitirazlarylakarland!osmanl Devleti ndesonikiasriçinde,türkunsurununhakikidurumujandarmavepoli slikti 71. Bozkurt, stiklâl Savalar srasnda Londra Konferans na Ankara hükümeti tarafndan gönderilen murahhas heyeti arasnda zmir mebusu sfatyla bulun duunu,reisolançerkezbekirsami ninkafkasya dabirçerkezdevletikurdur makla uratn hâlbuki heyetin orada Türk istiklâlini kurmakla memur ol duunuanlatyordu.busebepletürkdevletininilerinitürk tenbakasnainan mamaklâzmd.türkdevletiilerininbanaöztürk tenbakasgeçmemeliydi. YeniTürkCumhuriyetininlâikklmakdazaruriydi.Dinledevletibirbirinden ayrarakmodernbircumhuriyetkurmakiçin,dinitürk ünilerlemeadmlarnn önündeengelolmaktançkarmakiçin,modasvemânâsyokolmubirmüesse seyi hilafeti yoketmekiçinlâiklikartt.lâiklikbazlarnnanladgibidinsi zlikdeil,dinledevletinayrlyd 72. RecepPeker,üniversiteveyüksektahsilgençleriiçininklâpderslerininama cn,türk ünanainanistikametininesillerinkafasnaalamakveyerletirmek eklinde tanmlyordu. nsanlk 20. yüzyla girerken, kendisini oluturan cüzleri 70 ASLANAPA(Haz.), age., s ASLANAPA (Haz.), s ASLANAPA (Haz.), s , 179.

18 46 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 arasndabirballkkalmayanosmanlmparatorluubirrehavetiçindedurgun du.mparatorlukesasunsurtürkleri, ezmi harcam olmasnaramen bo zulmayanbukan kendiniveyüceliinikorumutu.mparatorlukcüzlerinibirle tirebilecek,yenidenbirdüzenlemeyapabilecekgüçtenmahrumdu.buçorakyur da,yenitohumlardikipyeertmektürkmilletineveinklâbna nasipolmutu. Türkinklâb,yalnz,siyasî,sosyalveyaekonomikbirrejimdeiikliideil, millîvekültürelhayatnbütünderinliklerindetesirleryapmbirhareketti.türk inklâb, birbirini hzla kovalayan, tamamlayan ve biri öbürünü salamlatran, uurun, akln mantn ve yurt ihtiyacnn icap ettirdii bir deime ve tatbikat zinciriydi.yenisiyasîveekonomiksistemlerlepazarlarnistilâcyabancmallar na gümrük duvarlar ile kapayan bir inklâbn, kültür bakmndan Türk dilini, yabanc tesirlerin altnda brakmas doru olmazd. Kadn çuval içinde yaa maya mahkûm eden bir inklâp, Türk harflerini kabul etse, bunun ne kymeti olabilirdi? 73. Herhangibiryurtta,kendinibirmilletinvarliçindeküçükbirvarlkolarak görünce,içindebulunduuyurdukoruyucuvekuvvetlendiricibirvazifealmas gerekirdi.yurtdenenvekendisinekutsiyetverilenbüyükanavarlntükenmez kaynaolanmilletin,daimamuvaffakolabilmesi,herkavgadaüstünçkmasiçin, düünceveharekettebirolmasgerekirdi.milletlerancakbuekildebirkuvvetve mevcudiyetolarakkendinigösterebilirlerdi 74. Yeryüzününgenelpolitikasnagöre,biryurttankendisinihürriyet,emniyet vesaadetiçindehissetmesininsrr,kendiulusunundünyaiçindehür,mesutve vaziyetinineminolmasnabalyd.biryurtvemillettopyekûnalarken,onun içindekihiçbiryurttangüleryüzlüolmasnaimkânyoktu.bundansonrakiher hangibirsavatayurttalarn,yavecinsfarkolmaksznyurtkorumailerinde vazifelendirileceimuhakkakt 75. YusufKemâlTengirek egöre;türkinklâb,türk üenginbenliinekavutu ran bir yaplt. TBMM hükümetinin milletten ald veçhe; stiklâli Tâm ve Hâkimiyeti Milliye umdelerine istinâden milleti zengin, memleketi mamur etmektenibaretti.stiklâlitâmiçin;hâkimiyetimilliyye,hâkimiyetiiktisâdiye ilebirletirilmeliydi.siyasîveaskerîmuzafferiyetler,nekadarbüyükolursaolsun, iktisâdîzaferletaçlandrlmazlarsa,neticepayidarolamazd 76. D.YurttalkBilgileriveYurttalkEitimi 1924 tevasfbey ineitimbakanldönemindeöretimprogramlarndape dagojikveideolojikikideiiklikyapld.43kiilikbirheyet,ilkokul,ortaokulve liselerindersprogramlarndeitirdi.ortaokullara,evidaresi,atölye,laboratuar 73 ASLANAPA (Haz.), s ASLANAPA (Haz.), s ASLANAPA (Haz.), s , ASLANAPA (Haz.), s. 293,309.

19 1/2 ULUSLARARASI TARH ve SOSYAL ARATIRMALAR DERGS TARHN PENDE 47 vekzçocuklariçinçocukbakmgibiyeniveörencilerihayatahazrlaycder slerkonuldu. II. Merutiyet in tebaadan vatandaa geçi projesini tekil eden Malumat Medeniye 77 derslerinin ad Malumat Vataniye olarak deitirildi. Mevzular Cumhuriyetrejimininiyiliklerinitelkinedeceksurette yenidendüzenlendi.1924 ders ylnda ilköretim programnda yer alan Malumat Vataniye dersi, kz ve erkekortaokul2.ve3.snflarnilkdönemindehaftada1saat,iptidaîmuallimle rinde5.snfta2saat,iptidaîdarü lmuallimâtndaise4.snftaikisaatokutulmak tayd 78. MalumatVataniyeyadaYurtBilgisiderslerininamac,kiininmilletinekar vazifelerini öretmek, vatanda yetitirmek, gençleri mensup olduklar millete intibakettirmekti.buintibak,sosyalleme,örenmeveartlanma,uyumsalama ve benimsemeyi öngörmekteydi. Yurt Bilgisi kitaplarnda dersin hedefleri alt maddeyleözetlenmiti.bunlar;çocuaetraflarndaolupbitenilerinahlakî,ikti sadî, hukukî, içtimaî mânâlarn idrak ettirmek; devlet millet ve aile birliine uygun ahlâk kazandrmak; cemiyetteki rolünün anlamn sezdirmek, vatan dalarnhakvevazifeleriniöretmek;yurtvemilletsevgisikazandrmak;türk ün kendi imkânlar ile kurduu iktisadî teebbüsleri tantarak, Türk ün medenî ve iktisadîgücüneinandrmak;devlettekilâtvehükûmethakkndabilgilendirmek ti. Örencinin, derslerde öretmenin rehberliinde millet ve devlet meseleleri üzerinedüünmesininsalanmasdaamaçlararasndayeralmaktayd.dönemin eitimsisteminingenelamacise,yenidevletinilkeveinklâplardorultusunda millîvemedenî,çadabilgilerledonatlmfertyetitirmekti de Gazi Mustafa Kemâl imzasyla Bavekil smet Paa ya gönderilen yazda,vatançocuklarnniyivatandaolabilmeleriiçinklasiktahsilprogramlar arasndayurtbilgisiderslerininönemivurgulanyordu.yazdaafetnan n,haz rlad notlarn lüzumlu ksmlarnn bir araya getirilerek vatanda için medeni bilgileradylayenidenbaslmasisteniliyordu. Devlettekilât,TürkiyeBüyükMilletMeclisi,hükûmet,hususîidarelervebe lediyeler, irketler, bankalar, siyasî frkalar ve aileyi konu alan ve Recep Peker tarafndan kaleme alnan ikinci ksmnda ikinci kitap olarak bastrlmas isteni liyordu.bukitaplarokullarnbelirlisnflarndabirbiriardnabirersenedeokutu lacakt. 77 Türkiye Tarihi nde modern vatanda/yurtta eitimi II. Merutiyetle balamt. Konuyla ilgili kitaplarn temel yazl amac, Osmanl mparatorluu nun çöküüne son vermeye yönelik ideâlin arka palann oluturmakt. Kitaplarda genellikle vatanda kimlik ve erdemlerini gelitirmek üzere mesajlar verilmekteydi. Balkan Savalar anlatlrken dünkü tebaa olan Bulgar, Rum ya da Srplarn sadakatsizlikleri yeriliyordu. Eitim programna dâhil edilen, Osmanl Tarihi, Osmanl Corafyas ve Malumat- Medeniye dersleri ortak bir Osmanl kimlii etrafnda entegrasyonu salamay amaçlyordu. Kitaplarda, vatan, vatandalk kavram ve iyi vatanda olmann gerekleri de öretiliyordu. Geni bilgi için bkz. Füsun ÜSTEL, Makbul Vatanda n Peinde II. Merutiyet ten Bugüne Vatandalk Eitimi, letiim, stanbul, Füsun ÜSTEL, age., s ÜSTEL, s

20 48 THE PURSUIT OF HISTORY INTERNATIONAL PERIODICAL FOR HISTORY and SOCIAL RESEARCH 1/2 Atatürk,karlkszolaraksahipleritarafndanMaarifVekâleti neteslimedilen kitaplarnyazlmasndabizzatilgilendiinibukitaplarnamaçlarnahizmetedebi leceknitelikteolduunuifadeediyordu.bukitaplarnokullardndayurttalara okutulmas da salanmalyd. Bu fikrin icraata geçirilii hükûmetin takdiri ve MaarifVekâleti ninusulüyleolabilirdi 80. Kitabn birinci cildinde, millet, devlet, cumhuriyet, devletin ve vatandan karlklhak vevazifeleri,hürriyet,intihap,vergi,askerlikkonularinceleniyor du 81. Recep Peker in kaleme ald Vatanda çin Medeni Bilgiler kitabnn ikinci cildinde,birvatandaaynusullerevekanunlarauyarakmüterekkaideleraltnda vebirbirinebenzerhakvevazifelerleömürsüreninsanlarneitimseviyelerine olursa olsun baz konularda müterek bir bilgiden geçmeleri ve inan birlii içindeolmalargerektiiniifadeetmiti. kincikitap,bütündevlettekilâtn,türkiyebüyükmilletmeclisi ni,vekâle tleri,mahkemeleri,vilâyetleri,belediyeleri,bankalar,irketleri,siyasîfrkalarve aile konusundaki bilgileri ihtiva etmiti. Kitap okul çocuklar ve vatandalarn eitimiiçintoplubilginiteliitamt 82. Kitapta, memur olabilmek için; Türk olmak, siyasî hak sahibi bulunmak, iyi hâl sahibi olmak, hrszlk, dolandrclk, ar hapis gibi cürümlerden ceza al mamolmamaksralanmt.bundanbakaecnebîkadnlarlaevlenmemiolan lar, devlet memuru olabilirlerdi. Ayn haklara sahip Türk kadnlar da erkekler gibi memuriyete alnabilirlerdi. Ecnebiler mütehasss, müstahdem vs vazifelerde mukavelekarldevlethizmetindeçaltrlabilirlerdi 83. Peker in kitabnda toplumun en küçük ve en önemli müesseseleri arasnda saylanailekavramnaayrveehemmiyetlibiryerveriliyordu 84.Devletmekteple rinde ilk tahsil mecburî olup, çocuklarn ilk mektebe göndermeyen veli cezaya sebep olurdu. Yedi ile on alt ya arasndaki vatandalar, ilk tahsil çanda saylrd.mektepçangeçmivatandalariçinhalkmekteplerivard.türkmaa rifinde,türktarihbilgisidaimaesaslbiryeralmalyd.eitimöretimdeamaç, maddî hayatta baarl olmay salayacak fikir ve kabiliyette insan yetitirmekti. Türktoplumuiçinordudabirmektepti.Vatandalar,orduyusevmeli,onaitimat vehürmetetmeliydi.millîmüdafaannkudretliveerefliparçasorduydu tarihlilkokulProgramlarndaYurtBilgisidersindemilletmefhumu,mil letinyücelii,türkmilletininkarakteri,ordu,askersevgisi;atatürk ünkurduu Cumhuriyetrejimi,naslkurulduu,bakarejimlereüstünlüü,Cumhuriyetiçin 80 NAN, age., s. I-II. 81 NAN, age., s Ayrca Afet nan n kaleme ald fakat fikirlerinin Atatürk e ait olduu Afet nan tarafndan ifade edilen kitapta yer alan balklar, tezin yukardaki Atatürk e göre Vatandan/Yurttan ve Devletin Karlkl Hak ve Vazifeleri balkl bölümünde incelenmitir. 82 Recep PEKER, Vatanda çin Medeni Bilgiler II. Kitap, stanbul, Devlet Matbaas, 1933, s PEKER, s PEKER, s PEKER, s ,